Nr. 11 NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET VERSLAG

Inhoudsopgave
1.	Algemeen	1
2.	Inleiding	2
3.	Inkomensbeleid	6
4.	Herziening box 3	21
5.	Pakket bestrijden emigratielek aanmerkelijkbelanghouders	53
5.1.	Algemeen	53
5.2.	Verdragsrechtelijke aspecten	55
5.3.	Terugwerkende kracht	57
6.	Integratie S&O-afdrachtvermindering en RDA per 2016	58
7.	Vereenvoudiging verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken	68
8.	Verruiming schenkingsvrijstelling eigen woning	70
9.	Betere aansluiting loonbelasting en inkomstenbelasting	80
10.	Maatregelen met betrekking tot partners	82
11.	Erfpachtstructuren in de overdrachtsbelasting	82
12.	Heffing MRB en provinciale opcenten voor niet-ingezetenen	84
13.	Herintroductie vrijstelling kolenbelasting voor opwekking elektriciteit	85
14.	Overige	88
15.	Commentaar NOB	94
16.	Commentaar RB	97

1. Algemeen

Het kabinet heeft met interesse kennisgenomen van de vragen en opmerkingen van de leden van de fracties van de VVD, de PvdA, de SP, het CDA, de PVV, D66, de ChristenUnie, de SGP, het lid van de fractie 50PLUS, het lid Klein en het lid Van Vliet.

Hierna wordt bij de beantwoording van de vragen zo veel mogelijk de volgorde van het verslag aangehouden, met dien verstande dat gelijkluidende of in elkaars verlengde liggende vragen tezamen zijn beantwoord. Voor zover de vraag in een andere paragraaf is beantwoord, is op de oorspronkelijke plaats van de vraag in het verslag een verwijzing opgenomen naar het onderdeel waar die vraag is beantwoord.

De leden van de fracties van het CDA en de ChristenUnie hebben gevraagd integraal te reageren op de commentaren van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs (NOB) en het Register Belastingadviseurs (RB) op het wetsvoorstel Belastingplan 2016. Andere leden hebben gevraagd om op een bepaald onderdeel van deze commentaren te reageren. Waar naar een reactie op een specifiek onderdeel van het commentaar wordt gevraagd wordt daarop ingegaan bij het betreffende onderwerp. De overige onderdelen van deze commentaren worden van een reactie voorzien aan het slot van deze nota.

2. Inleiding

De leden van de fractie van het CDA vragen het kabinet per voorgestelde vereenvoudiging aan te geven waarom de maatregel een vereenvoudiging is. Ook vragen deze leden erop in te gaan wat de vereenvoudiging betekent voor de burger en voor de Belastingdienst en voor de processen van de systemen en de personeelsinzet van de Belastingdienst. De gevraagde informatie is – in kwalitatieve zin – te vinden in bijlage 1 bij de brief van 15 september 2015 over het Belastingplan 2016, waar een 13-tal complexiteitsreducerende maatregelen wordt opgesomd en toegelicht. De gevolgen van de verschillende vereenvoudigingsmaatregelen voor de Belastingdienst en burgers zijn uitgebreid beschreven in de uitvoeringstoetsen die per maatregel als bijlage bij de verschillende wetsvoorstellen uit het Belastingplanpakket 2016 zijn gevoegd. In deze uitvoeringstoetsen zijn de gevolgen voor de Belastingdienst ook gekwantificeerd. De kwantitatieve gevolgen van de vereenvoudigingsmaatregelen voor bedrijven en burgers zijn steeds opgenomen in de paragraaf in de verschillende memories van toelichting waarin de effecten op de administratieve lasten worden beschreven.

Deze leden vragen vervolgens waarom het voorstel van de loonkostenvoordelen – dat leidt tot hogere uitvoeringskosten – toch gezien wordt als een vereenvoudigingsmaatregel. Dat vindt zijn oorzaak in het feit dat deze maatregel een aanzienlijke administratieve lastenreductie voor bedrijven oplevert. Hierbij wordt opgemerkt dat de administratieve lastenreductie hoger is dan de stijging van de uitvoeringskosten van de Belastingdienst.

Het lid Klein vraagt zich af waarom het kabinet meent dat door de voorgestelde eenmalige verlichting van de lasten op arbeid economische groei zou ontstaan. Ook wordt gevraagd waarom door een dergelijke tijdelijke maatregel een structurele duurzame economische groei optreedt. Verder wordt gevraagd om te kwantificeren hoeveel banen dit oplevert en in welke sector en in welke leeftijdscategorie van de arbeidsmarkt (jongeren, 45-plussers) deze banen neerslaan. Het kabinet verlaagt de lasten op arbeid met structureel € 5 miljard. Het gaat niet om tijdelijke maatregelen zoals het lid Klein stelt. Op de middellange termijn zorgt het pakket aan maatregelen voor een structurele groei van de werkgelegenheid met 35.000 banen, vooral door een toename van het arbeidsaanbod. Door lagere belastingen op arbeid wordt het immers aantrekkelijker om een baan te zoeken of meer te gaan werken. Het BBP neemt structureel met 0,3% toe. Door de bestedingseffecten komen er al de komende 2 jaar 21.000 banen bij. De economische groei komt op korte termijn cumulatief een half procent hoger uit, omdat huishoudens meer consumeren en bedrijven meer investeren. Deze effecten zijn berekend door het CPB en zijn ook terug te vinden in de MEV2016 (pagina 15). Voor de lange termijn en voor de korte termijn is geen uitsplitsing van de effecten naar sector of leeftijd beschikbaar.

Tabel 1: Effecten op economische groei en werkgelegenheid (cumulatief)

	2016	2017	Structureel
Economische groei	0,2%	0,5%	0,3%
– Consumptie huishoudens	0,6%	1,3%
– Investeringen bedrijven	0,3%	1,0%
Werkgelegenheid (arbeidsjaren)	7.000	21.000	35.000

De leden van de fractie van het CDA vragen of het kabinet de verhoging van de IACK en arbeidskorting nog rechtvaardig acht, in het licht van de situatie dat één van beide partners door ziekte niet kan werken. Het vijfmiljardpakket is specifiek gericht op het stimuleren van de arbeidsparticipatie en werkgelegenheid. De maatregelen die onderdeel uitmaken van dit pakket, waaronder de verhoging van de arbeidskorting en de inkomensafhankelijke combinatiekorting, zijn zo gekozen dat werken lonender wordt. Het kabinet ziet dit als een verantwoorde ontwikkeling gegeven het streven om de lasten op arbeid te verlagen en de werkgelegenheid te bevorderen. Daarnaast staat het kabinet voor evenwichtige inkomensverhoudingen. Daarom is, naast het vijfmiljardpakket, besloten om de koopkracht voor bepaalde groepen, zoals uitkeringsgerechtigden en gepensioneerden, te repareren, zodat ook zij er in 2016 op vooruit gaan.

De leden van de fractie van het CDA vragen of de rechtvaardigheid van belastingheffing als een heffing naar draagkracht onder druk komt te staan als gevolg van het verschil in belastingdruk tussen alleenstaanden en kostwinners. Zoals de leden van de fractie van het CDA constateren is er inderdaad een verschil in belastingdruk tussen alleenstaanden en kostwinners. Dit verschil is echter gemiddeld niet zo groot als deze leden suggereren. De gemiddelde belastingdruk komt in 2016 uit op 19,6% voor alleenstaanden en 24,5% voor kostwinners. Dit verschil is voor een belangrijk deel inherent aan het individuele en progressieve belastingstelsel wat Nederland kent: een stelsel wat gericht is op werkgelegenheid. De toeslagen kennen een andere insteek. Dat stelsel kijkt naar verschil in draagkracht. Het bieden van inkomensondersteuning is ook het primaire doel van de toeslagen. Het geheel van het belasting- en toeslagensysteem overziend, verwacht het kabinet niet dat de heffing naar draagkracht onder druk komt te staan als gevolg van de extra impuls die het vijfmiljardpakket beoogt te geven aan de werkgelegenheid in Nederland.

Het lid van de fractie van 50PLUS vraagt of het huidige Belastingplan niet een «gemiste kans» is, omdat de € 5 miljard niet wordt gebruikt als «smeerolie» voor een fundamentele belastingherziening. Tevens vraagt het lid van deze fractie hoe het kabinet het stelsel robuuster wil maken, nu de brede belastingherziening in feite is losgelaten. Verder wordt gevraagd wat – in het nader rapport – wordt bedoeld met «voldoende draagvlak» voor het voorgestelde belastingpakket, mede gelet op de koopkrachtontwikkeling voor ouderen. De leden van de fractie van de SP vragen waarom is gekozen voor een pakket dat alleen voor werkenden lastenverlichting oplevert. Ook het kabinet had graag breed draagvlak gezien voor een fundamentele belastingherziening, maar gebleken is dat de benodigde parlementaire steun op dit moment niet afdoende is. Dat ontneemt natuurlijk niet de ruimte om met een minder verstrekkend pakket aan maatregelen de beoogde doelen na te blijven streven. Hoewel minder verstrekkend, is het uiteindelijk door het kabinet ingediende pakket aan maatregelen nog steeds waardevol. Waardevol omdat een belangrijke bijdrage wordt geleverd aan de kabinetsdoelstelling om de lasten op arbeid te verlagen om de werkgelegenheid en zo de economische groei te bevorderen. Om die reden wordt de lastenverlichting ook gericht op werkenden. Deze doelstelling wordt breed onderschreven. Datzelfde geldt overigens voor de noodzaak van vereenvoudiging van het belastingstelsel. Om het stelsel robuuster te maken heeft het kabinet, gegeven het ontbreken van draagvlak voor verdergaande vereenvoudigingen, in het Belastingplan verschillende kleinere vereenvoudigingsmaatregelen getroffen. Daarnaast wil het kabinet wil ieder jaar bij het Belastingplan beheerste, goed gekozen stappen zetten om ons stelsel beter uitvoerbaar te maken. De vereenvoudigingsagenda moet gevuld blijven. In de bijlage bij de begeleidende brief bij het pakket Belastingplan 20163 worden verschillende specifieke maatregelen genoemd die het kabinet overweegt om de uitvoering te vereenvoudigen.

3. Inkomensbeleid

Algemeen

De leden van de fractie van D66 vragen of bewust is gekozen voor de kop «inkomensbeleid» en niet voor de kop «werken aan honderdduizend extra banen». De kop «inkomensbeleid» is een terugkomende kop in de belastingplannen de afgelopen jaren.

Vijfmiljardpakket

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen om een toelichting op de keuze om de derde schijf te verlengen, in plaats van een koopkrachtmaatregel te nemen die een bredere groep tegemoet komt zoals een verhoging van de algemene heffingskorting. Het kabinet kiest met het vijfmiljardpakket voor een evenwichtig pakket van maatregelen gericht op het vergroten van de arbeidsparticipatie. Een deel van het vijfmiljardpakket – zoals de forse verhoging van de arbeidskorting, de verlaging van het tarief in de tweede en derde belastingschijf en het lage-inkomensvoordel (LIV) – is vooral positief voor de koopkracht van werkenden met lage en middeninkomens. Het verlengen van de derde schijf pakt met name goed uit voor midden- en hogere inkomens. In het perspectief van de doelen van het vijfmiljardpakket als geheel, namelijk het lonender maken van werk voor alle inkomensgroepen, vindt het kabinet het verlengen van de derde belastingschijf daarom een betere maatregel dan het verhogen van de algemene heffingskorting.

De leden van de fractie van de PVV vragen waarom ervoor is gekozen om het afbouwpercentage van de algemene heffingskorting verder te verhogen in plaats van het tarief in de tweede en derde schijf aan te passen. Als onderdeel van het vijfmiljardpakket wordt het tarief van de tweede en derde schijf verlaagd met 1,85%. Daarnaast neemt het kabinet meer maatregelen om de arbeidsparticipatie te verhogen. Het gaat om de verhoging van de arbeidskorting, de verlenging van de derde schijf, de intensivering van de inkomensafhankelijke combinatiekorting en de introductie van het LIV. De verhoging van het afbouwpercentage van de algemene heffingskorting en de volledige afbouw daarvan dienen ter medefinanciering van het totale pakket aan maatregelen ter grootte van (netto) € 5 miljard om de lasten op arbeid te verlagen.

De leden van de fractie van de PVV vragen of het niet eenvoudiger is om verschillende tarieven te hanteren voor werkenden, inactieven en postactieven. Het kabinet is van mening dat het juist wenselijk is dat de basisstructuur van de belastingheffing voor iedereen gelijk is. Met de heffingskortingen kunnen vervolgens gedragsprikkels aan bepaalde groepen gegeven worden. Er zijn meer combinaties van heffingskortingen mogelijk dan het aantal genoemde doelgroepen, waardoor de beoogde effecten van de heffingskortingen niet door een tariefverschil tussen werkenden, inactieven en postactieven nagebootst kunnen worden.

Tabel 2: Budgettaire effect vijfmiljardpakket 2017 (x mld.)

	2017
Arbeidskorting maximaal + € 700	2,6
Tarieven 2e en 3e schijf circa – 2%-punt	2,6
Aangrijpingspunt toptarief omhoog	0,8
IACK	0,3
Lage-inkomensvoordeel	0,5
Volledige afbouw AHK	– 2,1
Totaal lasten	4,7

Het lid Klein vraagt het kabinet of bij het verlagen van de lasten op arbeid ook rekening is gehouden met jongeren. Het kabinet heeft de lastenverlichting primair gericht op werkenden, om de werkgelegenheid en economische groei op zowel korte als lange termijn te bevorderen. Het kabinet heeft later aanpassingen in het pakket aan lastenverlichting aangebracht om te zorgen dat alle groepen kunnen meeprofiteren van de aantrekkende economie.

Koopkracht

Verschillende fracties zoals het CDA, de SP, de PVV, de ChristenUnie en 50PLUS vragen waarom het kabinet heeft gekozen voor een eenmalige koopkrachtreparatie en geen structurele. Het komende jaar is de koopkrachtontwikkeling positief voor meer dan 80% van de huishoudens. Vooral werkenden gaan er fors op vooruit. Het kabinet draagt met het pakket lastenverlichting bij aan het herstel van de arbeidsmarkt. Omdat nog niet iedereen kan profiteren van het economisch herstel, en gepensioneerden hun situatie moeilijk kunnen verbeteren, repareert het kabinet de koopkracht voor uitkeringsgerechtigden en gepensioneerden in 2016. Verschillende fracties vragen welke koopkrachtontwikkeling voor ouderen het kabinet verwacht na 2016. Daar is op dit moment weinig over te zeggen. De koopkrachtontwikkeling is in belangrijke mate afhankelijk van externe factoren waarop het kabinet maar zeer beperkt invloed kan uitoefenen. Dat geldt ook voor de koopkrachtontwikkeling van ouderen, die voor een belangrijk deel afhankelijk is van de ontwikkelingen bij pensioenfondsen. Het kabinet kan daarom geen uitspraken doen over de toekomstige koopkrachtontwikkeling van ouderen. Ieder jaar in augustus vindt besluitvorming plaats over het koopkrachtbeeld voor het komende jaar. In 2017 zal het kabinet dan ook opnieuw bezien hoe de koopkracht zich ontwikkelt en zich beraden op de noodzaak van koopkrachtreparatie voor groepen waarvan de koopkracht achterblijft.

Het lid van de fractie 50PLUS vraagt of wel gesproken kan worden van koopkrachtreparatie van ouderen aangezien de ouderenkorting boven de grens van ongeveer € 35.000 wel wordt verlaagd. Ook stelt het lid van de fractie 50PLUS dat werkenden met vergelijkbare inkomens er veel meer in koopkracht op vooruit gaan dan ouderen. De fractie vraagt om een cijfermatige onderbouwing van de stelling dat de koopkracht van ouderen «op peil blijft». Het is correct dat de ouderenkorting boven de inkomensgrens van ongeveer € 35.000 wordt verlaagd. Deze inkomens hebben echter wel profijt van de verlaging van tarief tweede en derde schijf en de verlenging van de derde schijf in het vijfmiljardpakket. Het klopt dat werkenden met vergelijkbare inkomens er meer op vooruit gaan dan ouderen. Dat komt doordat de € 5 miljard lastenverlichting is ingezet om de lasten op arbeid te verlagen en de arbeidsmarkt zo beter te laten functioneren. Voor een uitsplitsing van koopkrachteffecten naar groepen en voorbeeldhuishoudens verwijst het kabinet naar de koopkrachtbijlage in de Begroting van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) (bijlage 3 p.146).

Het lid van de fractie van 50PLUS vraagt of de conclusie juist is dat voor AOW-gerechtigden in 2016 incidenteel € 500 miljoen is uitgetrokken (voor het eenmalig verhogen van de ouderenkorting en het verlengen van de tijdelijke verhoging van de zorgtoeslag). In totaal is er voor 2016 circa € 900 miljoen uitgetrokken om de koopkracht van uitkeringsgerechtigden en gepensioneerden te repareren. Dit pakket bestaat naast de door het lid van de fractie van 50PLUS genoemde maatregelen uit het niet bezuinigen op de huurtoeslag en een verhoging van het kindgebonden budget voor het tweede kind. Dit leidt tot een gemiddelde koopkrachtontwikkeling voor AOW-gerechtigden tussen de +0,1% en +0,8%. Dit betreft in beginsel een incidentele koopkrachtreparatie. In augustus 2016 zal opnieuw gekeken worden naar de koopkrachtontwikkeling voor het jaar 2017 en naar maatregelen die het kabinet dan nodig acht.

De fractie van het CDA vraagt het kabinet om de koopkrachteffecten voor ouderen die de ouderentoeslag in box 3, en mogelijk daardoor de huurtoeslag in 2016 kwijtraken in beeld te brengen. De koopkrachteffecten van het afschaffen van de ouderentoeslag in box 3 zijn meegenomen in de koopkrachtoverzichten van het Centraal Planbureau in de MEV 2016 en de SZW begroting 2016. Het CPB schrijft in de MEV op pagina 68 dat de onderste lijn in de puntenwolk voor gepensioneerde tweeverdieners het negatieve koopkrachteffect laat zien van het afschaffen van de ouderentoeslag in box 3, met name bij de lagere inkomens. Een groep ouderen verliest de huur- of de zorgtoeslag omdat hun vermogen zonder de ouderentoeslag te hoog is.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen om een reactie op de effecten van de steilere en volledige afbouw van de algemene heffingskorting op de koopkracht van ouderen met een middeninkomen, die niet profiteren van de tijdelijke verhoging van de ouderenkorting. Ook het lid van de fractie 50PLUS stelt dat ouderen met een middeninkomen er hierdoor op achteruit gaan, en vraagt het kabinet negatieve effecten te repareren. Tegenover de volledige afbouw van de algemene heffingskorting die nadelig is voor de koopkracht van ouderen met een midden en hoger inkomen staat de verlaging van het tarief tweede en derde schijf en het verlengen van de derde schijf. Deze maatregelen zijn positief voor de koopkracht van ouderen met midden en hoge inkomens. Uit de kamerbrief met de effecten van de € 5 miljard lastenverlichting4 blijkt dat er geen groepen zijn die er door de inzet van de € 5 miljard lastenverlichting (inclusief de afbouw van de algemene heffingskorting) in koopkracht op achteruit gaan. Naast de maatregelen in het vijfmiljardpakket is er ander beleid dat nadelig is voor de koopkracht voor ouderen zoals de verhoging van het lage IAB-tarief. Om het koopkrachtbeeld voor ouderen te repareren is onder andere de ouderenkorting eenmalig verhoogd. Hierdoor gaan ouderen als groep er in koopkracht niet op achteruit. Met de conclusies uit het IBO ouderen in het achterhoofd vindt het kabinet de koopkrachtontwikkeling in 2016 – ook voor de groep ouderen met een modaal inkomen – verantwoord.

De leden van de fractie van de ChristenUnie refereren aan wat het kabinet tijdens de Algemene financiële beschouwingen heeft gezegd over de door het Nibud becijferde koopkrachtontwikkeling van chronisch zieken en gehandicapten. De leden van deze fractie vragen waarop de verwachting is gebaseerd dat gemeenten de eigen bijdragen niet zullen verhogen. In reactie hierop zij opgemerkt dat er tijdens de Algemene financiële beschouwingen door het kabinet geen uitspraken zijn gedaan over het door gemeenten gaan verhogen van de eigen bijdragen. Er is door het kabinet alleen op gewezen dat het Nibud in zijn berekeningen van de koopkrachtontwikkeling van chronisch zieken en gehandicapten de aanname doet dat gemeenten in 2016 de eigen bijdragen zullen gaan verhogen. Bij die aanname van het Nibud heeft het kabinet een kanttekening geplaatst. Het beleid rondom de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is per 2015 overgeheveld naar de gemeenten vanuit de gedachte dat gemeenten beter in staat zijn om maatwerk te leveren via de Wmo en/of de bijzondere bijstand. Voor maatwerkondersteuning aan chronisch zieken en gehandicapten via de Wmo is aan gemeenten vanaf 2015 een bedrag beschikbaar gesteld van structureel € 268 miljoen. Het kabinet heeft er zowel bij de Algemene politieke beschouwingen als de Algemene financiële beschouwingen op gewezen, dat het Nibud in zijn berekeningen met dat gemeentelijke maatwerk en de daarvoor beschikbaar gestelde budgetten geen rekening heeft gehouden. Het Nibud-rapport geeft daarom volgens het kabinet geen volledig beeld over de daadwerkelijke koopkrachtontwikkeling van chronisch zieken en gehandicapten in 2016.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen het kabinet voorts welke koopkrachteffecten voor chronisch zieken en gehandicapten het kabinet verwacht en vragen te reageren op de bevindingen uit het Nibud-rapport «Koopkrachtverandering voor mensen met een beperking 2015–2016». Uit de berekeningen van het Nibud-rapport blijkt, dat chronisch zieken en gehandicapten die geen beroep doen op de Wmo een vergelijkbare koopkrachtontwikkeling hebben als niet chronisch zieken en gehandicapten. Naar het oordeel van het kabinet is dat evenwichtig. Over de koopkrachtontwikkeling van chronisch zieken en gehandicapten die (mede) een beroep doen op de Wmo kan, zoals hiervoor al is aangegeven, geen uitspraak worden gedaan. De koopkrachtontwikkeling van deze groep is namelijk (mede) afhankelijk van hoe door een gemeente waar een chronisch zieke of gehandicapte woont, invulling wordt gegeven aan maatwerkondersteuning via de Wmo en/of via de bijzondere bijstand (zie paragraaf 3.6 van het Nibud-rapport). Overigens ligt het vanuit de verantwoordelijkheidsverdeling tussen gemeenten en het rijk niet in de rede om een mogelijk negatief inkomenseffect dat ontstaat door een wijziging in het beleid van een individuele gemeente te compenseren met generiek (fiscaal) beleid.

Het lid van de fractie 50PLUS vraagt om de structurele inkomenseffecten van de verhoging van de inkomensafhankelijke bijdrage voor de ZVW. Het negatieve inkomenseffect van de verhoging van de inkomensafhankelijke bijdrage aan de zorgverzekeringswet is circa ½ procent bij AOW’ers met € 10.000 aanvullend pensioen. Ouderen met alleen AOW worden vanwege de netto-netto koppeling van de AOW met het minimumloon gecompenseerd voor de hogere IAB en ondervinden geen nadelig inkomenseffect.

De leden van de fractie van het CDA constateren dat de inkomensafhankelijke bijdrage ZVW voor werknemers daalt van 6,95% naar 6,75% van het bijdrageplichtige inkomen en voor gepensioneerden en zzp’ers stijgt van 4,85% naar 5,5%. Zij vragen waarom het kabinet ervoor heeft gekozen om het ene percentage te laten stijgen en het andere percentage te laten dalen. De ZVW kent lastendekkende premies en een 50–50 verdeling tussen de nominale premie en de inkomensafhankelijke bijdrage voor de ZVW. Het kabinet heeft vorig jaar besloten om het verschil tussen het hoge tarief voor de IAB voor werkgevers en het lage tarief voor mensen zonder werkgevers te verkleinen. Omdat hetzelfde bedrag moet worden opgebracht betekent dit dat het lage tarief stijgt en het hoge tarief daalt. Naast deze beleidsmaatregel zijn ook de ontwikkeling van de zorgkosten en de loonontwikkeling van belang voor de ontwikkeling van de IAB-percentages.

Tarieven en belastingdruk

De leden van de fracties van D66 en de ChristenUnie vragen om een overzicht van de effecten van wijzigingen in belastingtarieven, arbeidskorting, algemene heffingskorting en de inkomensafhankelijke combinatiekorting op de te betalen belasting in de jaren 2016 en 2017 ten opzichte van het jaar 2015 voor verschillende inkomensgroepen. De hierna opgenomen tabellen geven de te betalen belasting na de aftrek van de arbeidskorting, algemene heffingskorting en de inkomensafhankelijke combinatiekorting weer voor de jaren 2015, 2016 en 2017 voor inkomens van € 10.000 tot en met € 120.000, in stappen van € 10.000. In de tabellen is uitgegaan van het belastbaar inkomen in box 1 en van een alleenstaande onder de 65 jaar.

Tabel 3: Belasting na aftrek heffingskortingen 2015

inkomen	belasting	arbeidskorting	Algemene heffingskorting	Inkomensafhankelijke combinatiekorting	Belasting na aftrek kortingen
10.000	3.650	358	2.203	1.239	0
20.000	7.310	2.220	2.199	1.639	1.252
30.000	11.510	2.220	1.967	2.039	5.284
40.000	15.710	2.220	1.735	2.152	9.603
50.000	19.910	2.211	1.503	2.152	14.044
60.000	24.351	1.811	1.342	2.152	19.046
70.000	29.551	1.411	1.342	2.152	24.646
80.000	34.751	1.011	1.342	2.152	30.246
90.000	39.951	611	1.342	2.152	35.846
100.000	45.151	211	1.342	2.152	41.446
110.000	50.351	184	1.342	2.152	46.673
120.000	55.551	184	1.342	2.152	51.873

Tabel 4: Belasting na aftrek heffingskortingen 2016

inkomen	belasting	arbeidskorting	Algemene heffingskorting	Inkomensafhankelijke combinatiekorting	Belasting na aftrek kortingen
10.000	3.655	400	2.230	1.354	0
20.000	7.313	3.103	2.226	1.970	13
30.000	11.328	3.103	1.747	2.586	3.892
40.000	15.343	2.864	1.267	2.769	8.443
50.000	19.358	2.464	787	2.769	13.338
60.000	23.373	2.064	308	2.769	18.232
70.000	27.812	1.664	0	2.769	23.379
80.000	33.012	1.264	0	2.769	28.979
90.000	38.212	864	0	2.769	34.579
100.000	43.412	464	0	2.769	40.179
110.000	48.612	64	0	2.769	45.779
120.000	53.812	0	0	2.769	51.043

Tabel 5: Belasting na aftrek heffingskortingen 2017

inkomen	belasting	arbeidskorting	Algemene heffingskorting	Inkomensafhankelijke combinatiekorting	Belasting na aftrek kortingen
10.000	3.655	381	2.233	1.369	0
20.000	7.310	3.312	2.233	1.985	0
30.000	11.334	3.321	1.768	2.600	3.644
40.000	15.369	3.077	1.288	2.822	8.181
50.000	19.404	2.677	809	2.822	13.096
60.000	23.439	2.277	329	2.822	18.010
70.000	27.643	1.877	0	2.822	22.944
80.000	32.843	1.477	0	2.822	28.544
90.000	38.043	1.077	0	2.822	34.144
100.000	43.243	677	0	2.822	39.744
110.000	48.443	277	0	2.822	45.344
120.000	53.643	0	0	2.822	50.821

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen welke gevolgen het Belastingplan 2016 heeft voor het belastingverschil tussen één- en tweeverdieners en of het kabinet het gerechtvaardigd vindt, als het verschil tussen één- en twee verdieners gelijk blijft of groter wordt. Met het vijfmiljardpakket worden de lasten op arbeid verlaagd. Omdat bij tweeverdieners twee mensen werken, gaan zij er op huishoudenniveau meer op vooruit dan kostwinners en alleenstaanden. Hierdoor wordt het verschil in belastingdruk tussen kostwinners en tweeverdieners ook iets groter. Beide groepen gaan er echter gemiddeld op vooruit. De belastingdruk voor tweeverdieners daalt van 21,6% naar 20,7% en die van kostwinners van 24,7% naar 24,5%.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen naar de effecten van het Belastingplan 2016 op de te betalen belasting en het netto-inkomen voor verschillende huishoudsamenstellingen in 2016 en 2017. De hierna opgenomen tabellen geven de effecten weer waarbij rekening is gehouden met de belastingtarieven, arbeidskorting, algemene heffingskorting en inkomensafhankelijke combinatiekorting. De effecten gelden voor personen onder de 65 jaar.

Tabel 6: Belasting 2016 en 2017

	2016	2017
Eenverdiener 40.000	10.171	9.961
Eenverdiener 60.000	19.961	19.790
Eenverdiener 80.000	30.708	30.324
Tweeverdieners 30.000+30.000	10.370	9.889
Tweeverdieners 40.000+20.000	11.226	10.749
Tweeverdieners 40.000+40.000	19.655	19.184

Tabel 7: Netto-inkomen 2016 en 2017

	2016	2017
Eenverdiener 40.000	29.829	30.039
Eenverdiener 60.000	40.039	40.210
Eenverdiener 80.000	49.292	49.676
Tweeverdieners 30.000+30.000	49.630	50.111
Tweeverdieners 40.000+20.000	48.774	49.251
Tweeverdieners 40.000+40.000	60.345	60.816

De leden van de fractie van de PvdA vragen om een overzicht van de toptarieven in de inkomstenbelasting in andere Europese landen, alsmede het inkomen waarop dit toptarief ingaat. Ook vragen zij het kabinet te onderbouwen dat het verschuiven van het aangrijpingspunt toptarief het stelsel meer in lijn brengt met andere landen. De hierna opgenomen tabel toont een internationale vergelijking van de OESO met onder andere het toptarief en het aangrijpingspunt voor het jaar 2014. In Nederland vangt het marginale toptarief al aan bij 1,2 maal het gemiddelde inkomen.

Tabel 8: Internationale vergelijking toptarief en aangrijpingspunt 2014

Income Tax 2014	Top statutory personal income tax rates
	Top tax rates	Threshold (expressed as a multiple of the average wage)
Australia	46,5	2,3
Austria	50,0	14,0
Belgium	53,7	1,0
Canada	49,5	4,4
Chile	40,0	12,8
Czech Republic	15,0	0,4
Denmark	60,4	1,2
Estonia	21,0	0,1
Finland	51,5	2,5
France	54,5	15,0
Germany	47,5	5,7
Greece	46,0	5,6
Hungary	16,0	0,0
Iceland	46,2	1,4
Ireland	48,0	1,0
Israel	50,0	6,2
Italy	49,1	9,8
Japan	50,8	4,6
Korea	41,8	4,4
Luxembourg	43,6	3,0
Mexico	35,0	29,5
Netherlands	52,0	1,2
New Zealand	33,0	1,3
Norway	39,0	1,6
Poland	32,0	2,4
Portugal	56,5	16,1
Slovak Republic	25,0	3,9
Slovenia	50,0	5,3
Spain	52,0	11,7
Sweden	56,9	1,5
Switzerland	41,7	3,3
Turkey	35,8	3,9
United Kingdom	45,0	4,2
United States	46,3	8,2

De leden van de fractie van de PvdA informeren naar de belastingdruk van werknemers met een gemiddeld inkomen in Nederland en in omringende landen. In de hierna opgenomen tabel wordt de belastingdruk voor drie verschillende huishoudtypes met een gemiddeld brutoloon gepresenteerd. De minst verdienende partner in het echtpaar verdient 33% van het gemiddelde brutoloon in de derde kolom en 67% in de vierde kolom. De belastingdruk is gedefinieerd als de inkomstenbelasting plus het werknemersdeel van de sociale premies, uitgedrukt als percentage van het brutoinkomen. In het rapport Taxing Wages 2015 van de OESO is de belastingdruk van andere huishoudtypes te vinden.

Tabel 9: Belastingdruk huishoudtypes 2014

	Alleenstaand, zonder kinderen	Getrouwd echtpaar, twee kinderen (minst verdienende partner 33% van gemiddeld brutoloon)	Getrouwd echtpaar, twee kinderen (minst verdienende partner 67% van gemiddeld brutoloon)
Nederland	31,4%	24,7%	26,4%
België	42,3%	32,8%	38,3%
Duitsland	39,5%	26,7%	31,1%

De leden van de fractie van D66 vragen om een uitsplitsing naar schijf van de € 2,56 miljard die uitgetrokken is voor de verlaging van de tweede en derde schijf. Dat is respectievelijk € 1,55 voor de tweede schijf en € 1,01 miljard voor de derde schijf.

De leden van de fractie van het CDA vragen hoe de tabel bijzondere beloningen er na dit Belastingplan uitziet. De witte tabel bijzondere beloningen is hierna weergegeven.

Tabel 10: Tabel bijzondere beloning met effecten BP16

Jaarloon	Jonger dan de AOW-leeftijd			AOW-leeftijd en ouder Geboren in 1945 of eerder				AOW-leeftijd en ouder Geboren in 1946 of later
	1	2	3		1	2	3	1	2	3
0	36,55%	0,00%	0,00%		18,65%	0,00%	0,00%	18,65%	0,00%	0,00%
6.416	36,55%	36,55%	– 1,79%		18,65%	0,00%	0,00%	18,65%	0,00%	0,00%
9.825	36,55%	36,55%	– 27,70%		18,65%	0,00%	0,00%	18,65%	0,00%	0,00%
18.296	36,55%	36,55%	0,00%		18,65%	0,00%	0,00%	18,65%	0,00%	0,00%
19.923	40,15%	40,15%	4,80%		22,25%	0,00%	0,00%	22,25%	0,00%	0,00%
20.714	40,15%	40,15%	4,80%		22,25%	22,25%	2,45%	22,25%	22,25%	2,45%
33.716	40,15%	40,15%	4,80%		22,25%	22,25%	2,45%	40,15%	40,15%	2,45%
34.016	40,15%	40,15%	8,80%		22,25%	22,25%	4,49%	40,15%	40,15%	4,49%
34.028	40,15%	40,15%	8,80%		40,15%	40,15%	4,49%	40,15%	40,15%	4,49%
66.421	40,15%	40,15%	8,80%		40,15%	40,15%	4,49%	40,15%	40,15%	4,49%
66.422	52,00%	52,00%	4,00%		52,00%	52,00%	2,04%	52,00%	52,00%	2,04%
119.857	52,00%	52,00%	0,00%		52,00%	52,00%	0,00%	52,00%	52,00%	0,00%

De leden van de fractie van de PVV vragen om een beeld te schetsen van de invoering van een vlaktarief in de eerste, twee en derde schijf op een niveau van 38%. Bij invoering in 2016 zou een dergelijke vlaktaks een stijging betekenen van het tarief eerste schijf met 1,45%-punt en een daling van het tarief tweede en derde schijf met 2,15%-punt. De budgettaire opbrengst hiervan zou € 80 miljoen bedragen in 2016. Daarnaast zou de invoering van een vlaktarief van 38% leiden tot een herverdeling van lage naar hogere inkomens.

De leden van de fractie van de PVV vragen zich af of gezien de vele wijzigingen een belastingplichtige nog wel in staat is om zijn eigen marginale druk door te rekenen. Ook de leden van de fractie van D66 stellen deze vraag. Daarnaast vragen de leden van de fractie van D66 of het kabinet aandacht heeft voor het ondersteunen van de belastingplichtige hierin, bijvoorbeeld door de ontwikkeling van rekentools op de site van de Belastingdienst. In de in bijlage 1 opgenomen tabel 1 is een gedetailleerd overzicht opgenomen van de marginale druk voor inkomens tussen de € 1.000 en € 120.000 voor het jaar 2016. Hieruit blijkt dat de marginale druk van belastingen varieert tussen de 2,693% en 56%. Voor een overzicht van de marginale druk, inclusief overige inkomensafhankelijke regelingen, wordt verwezen naar bijlage 3 van de begroting 2016 van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.5 Daarnaast is het voor een belastingplichtige mogelijk om inzicht te krijgen in zijn gemiddelde belastingdruk. Dit kan door het invullen van de online aangifte die te bereiken is via de website van de Belastingdienst. Op basis van de uitkomst van de invuloefening kan een belangstellende belastingplichtige op eenvoudige wijze zijn individuele gemiddelde druk bepalen. Wil een belastingplichtige al in het belastingjaar zelf zijn gemiddelde druk weten, dan kan hij daarvoor gebruik maken van de voorlopige aanslagapplicatie die eveneens via de website van de Belastingdienst beschikbaar is.

Heffingskortingen

De leden van de fractie van het CDA vragen het kabinet waarom zij de afbouw van de algemene heffingskorting gekoppeld heeft aan het box-1-inkomen en niet aan het gezamenlijke inkomen van de boxen. Ook de leden van de fractie van de PVV vragen dit. Daarnaast vragen deze leden of belastingplichtigen met alleen box-1-inkomen minder recht op heffingskortingen hebben dan belastingplichtigen met voornamelijk box-2- of box-3-inkomen. Conform de uitgangspunten zoals opgenomen in de door de Tweede Kamer aangenomen motie Zijlstra/Samsom is de afbouw van de algemene heffingskorting gekoppeld aan het box 1-inkomen.6

De leden van de fractie van het CDA vragen of de belastingplichtige voor 2017 zekerheid heeft over de afbouw van de heffingskortingen. Ook de leden van de fractie van de PVV en D66 vragen of het kabinet verwacht dat de afbouw van de heffingskorting de komende jaren nog zal worden bijgesteld. Daarbij vragen de leden van de fractie van D66 of het kabinet van plan is om de hoogte van de algemene heffingskorting en de arbeidskorting te blijven wijzigen. Het kabinet kan niet op voorhand uitsluiten dat in het kader van bijvoorbeeld de koopkrachtbesluitvorming voor het jaar 2017 opnieuw wijzigingen worden uitgebracht in deze regelingen. Op dit moment is echter geen aanpassing van het afbouwpercentage voor de arbeidskorting voorzien (thans 4%). Het afbouwpercentage van de algemene heffingskorting is 4,796% in 2016. Dit percentage zal iets wijzigen in 2017 omdat het einde van de afbouw van de algemene heffingskorting structureel wordt gekoppeld aan het einde van de derde schijf. De derde schijf schuift door de maatregelen uit de Wet maatregelen woningmarkt 2014 II en het Belastingplan 2016 de komende jaren (tot en met 2031) stapsgewijs op. Daardoor wordt het afbouwpercentage van de algemene heffingskorting ieder jaar iets lager. De maximale hoogte van de algemene heffingskorting wijzigt in 2017 licht ten opzichte van 2016. Het gaat om een op dit moment voorziene stijging van € 2.230 naar € 2.233. Het maximum van de arbeidskorting stijgt van 2016 op 2017 van € 3.103 naar € 3.321. Deze stijging komt voor het belangrijkste deel voort uit een maatregel uit het Belastingplan 2014 om de arbeidskorting stapsgewijs met in totaal circa € 500 te verhogen.

De leden van de fractie van 50PLUS vragen om een historisch overzicht van de microbedragen van alle heffingskortingen. De in bijlage 2 opgenomen tabellen 1 tot en met 5 geven een historisch overzicht voor microbedragen van de arbeidskorting, algemene heffingskorting, ouderenkorting, alleenstaande ouderenkorting en de inkomensafhankelijke combinatiekorting.

Tabel 11: Budgettair beslag heffingskortingen 2012 en 2016

in mln euro	2012	2016	2016 zonder beleid
Werkenden 65-minners
Algemene heffingskorting	16,7	13,4	17,7
Arbeidskorting	9,9	16,8	10,5
Ink.afh. combinatiekorting	1,6	1,8	1,6
Ouderkortingen	0,4	0,0	0,4
Totaal	28,6	32,0	30,2
AOW-deel	15,4	15,6	14,8
AWBZ/WLZ-deel	10,5	8,4	8,0
Alle 65-minners
Algemene heffingskorting	20,4	16,7	21,4
Arbeidskorting	9,9	16,8	10,5
Ink.afh. combinatiekorting	1,6	1,8	1,6
Ouderkortingen	0,5	0,0	0,5
Totaal	32,4	35,3	34,0
AOW-deel	17,5	17,3	16,6
AWBZ/WLZ-deel	11,9	9,3	9,0

Het lid van de fractie 50PLUS vraagt welke soorten heffingskortingen een AOW-premiedeel hebben. Dit zijn alle heffingskortingen, behalve de ouderenkorting en de alleenstaande ouderenkorting en de korting voor groen beleggen.

Het lid van de fractie 50PLUS vraagt of de indruk juist is, dat de werkelijke AOW-premie niet meegroeit met de welvaartsvaste AOW-uitkering, en dat ouderen hierdoor via de fiscalisering in wezen in toenemende mate meebetalen aan de financiering van hun eigen AOW. De AOW-premie is gemaximeerd op 17,9% en daardoor niet lastendekkend. Dat betekent dat de ontvangsten aan AOW-premie geen directe relatie hebben met de uitgaven aan AOW en deels uit de algemene middelen worden betaald. Hier betaalt iedereen aan mee via de belastingheffing, zowel ouderen als jongeren. Daarnaast is sinds 2011 een houdbaarheidsbijdrage ingevoerd. Hierdoor wordt het draagvlak voor de financiering van de oudedagsvoorziening verbreedt door ouderen een houdbaarheidsbijdrage naar draagkracht te vragen.

De leden van de fractie van de PVV vragen wat de budgettaire effecten zijn voor het volledig terugdraaien van de afbouw van de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting met ingang van 2016. De hierna opgenomen tabel presenteert de budgettaire effecten voor de jaren 2016 en 2017 en het structurele effect.

Tabel 12: Budgettair effect terugdraaien afbouw overdraagbaarheid AHK

(in mln)	2016	2017	Structureel
Budgettair effect	– 390	– 460	– 1.300

Het lid Van Vliet vraagt of het kabinet een naamswijziging van de algemene heffingskorting overweegt, aangezien er geen sprake meer is van een algemene korting. Het kabinet heeft niet overwogen om de naam van de algemene heffingskorting te wijzigen.

De leden van de fractie van de SP vragen wat de opbrengst is wanneer de arbeidskorting afgetopt wordt op € 70.000. Binnen de huidige systematiek van de arbeidskorting is dit te bereiken door het afbouwpercentage van de arbeidskorting aan te passen zodanig dat de arbeidskorting nul bedraagt bij € 70.000. Het afbouwpercentage wordt in dat geval 8,623% in 2016 en de opbrengst hiervan is € 1,9 miljard.

De leden van de fractie van de PvdA vragen hoeveel huishoudens gebruik maken van de inkomensafhankelijke combinatiekorting. Dat zijn er circa 930.000. Daarnaast vragen deze leden vanaf welke hoogte van de inkomensafhankelijke combinatiekorting er volgens het kabinet serieuze verzilveringsproblemen optreden. Met de maatregelen in het Belastingplan 2016 krijgen 6,4% van de huishoudens een (gedeeltelijk) verzilveringsprobleem bij de inkomensafhankelijke combinatiekorting. Samen kunnen zij 2,8% van de korting (ten dele) niet verzilveren. Zonder de verhoging uit het Belastingplan 2016 zouden deze percentages uitkomen op respectievelijk 4,8% en 2,6%.

Het lid Klein vraagt of het kabinet bereid is om de afbouw van de ouderenkorting meer geleidelijk te laten verlopen. De ouderenkorting is primair bedoeld als fiscale tegemoetkoming voor ouderen met een lager inkomen. Het kabinet is daarom niet voornemens om de afbouw geleidelijker te laten verlopen.

Het lid Van Vliet vraagt te bevestigen dat wanneer het inkomen van een belastingbetaler gedurende het jaar wijzigt, de op- en afbouwpercentages bij de heffingskortingen bijdragen aan het toenemen van de verschillen tussen de voorlopige en definitieve belastingaanslag. Ook vraagt dit lid of de verschillen hierdoor toenemen. Wijzigingen in het inkomen gedurende het jaar kunnen gevolgen hebben voor de marginale belastingdruk. Het verschil in marginale belastingdruk kan veroorzaakt worden doordat de belastingplichtige terecht komt in een andere schijf van de inkomstenbelasting, of te maken krijgt met (het stoppen van) de op- of afbouw van een heffingskorting. In het algemeen geldt dat afwijkingen tussen de eerste voorlopige aanslag en de definitieve aanslag groter zijn naarmate het verschil in marginale belastingdruk tussen het oude en nieuwe inkomen groter zijn. Soms zorgt de inkomensafhankelijkheid van heffingskortingen voor grotere verschillen in marginale belastingdruk en soms juist voor kleinere verschillen. De afbouw van de algemene heffingskorting zorgt bijvoorbeeld juist voor een kleiner verschil in marginale belastingdruk tussen inkomens in de derde en in de vierde schijf van de inkomstenbelasting. Ook ontstaat er een verschil tussen de eerste voorlopige aanslag en de definitieve aanslag bij een wijziging van het inkomen bij inkomensafhankelijke heffingskortingen die enkel in de inkomstenbelasting zitten, zoals de inkomensafhankelijke combinatiekorting. De loonheffing houdt dan bij een wijziging van het loon geen rekening met de gevolgen voor de inkomensafhankelijke combinatiekorting. De definitieve aanslag doet dit wel. Afhankelijk van de situatie en afhankelijk van de heffingskorting die het betreft, kunnen de in dit Belastingplan opgenomen voorstellen leiden tot een gelijke, tot een grotere of tot een kleinere afwijking tussen de eerste voorlopige aanslag en de definitieve aanslag. Wanneer een belastingplichtige een wijziging van de hoogte van het inkomen tijdig doorgeeft aan de Belastingdienst, dan wordt een nieuwe voorlopige aanslag vastgesteld, waarbij rekening gehouden wordt met het gewijzigde inkomen. De definitieve aanslag zal dan niet noemenswaardig afwijken van de laatste voorlopige aanslag.

De leden van de fractie van de PVV vragen of er een filosofie achter de verschillende heffingskortingen zit of dat er louter sprake is van fiscaal instrumentalisme richting groei en werk. De verschillende heffingskortingen dienen zowel als een korting op de te betalen belasting als om de arbeidsparticipatie te bevorderen. Deze tweeledige doelstelling is niets nieuws en gold ook al bij de introductie van de heffingskortingen in 2001. Over de arbeidskorting wordt in de memorie van toelichting van de Wet inkomstenbelasting 2001 (Wet IB 2001) het volgende gemeld: «Om het verrichten van betaalde arbeid aantrekkelijker te maken wordt een specifieke heffingskorting voor werkenden ingevoerd, de arbeidskorting.»7 Uiteraard is de vormgeving van de arbeidskorting in de loop van de tijd gewijzigd, maar de oorspronkelijke (instrumentele) doelstelling is ongewijzigd gebleven. Zij is zelfs een steeds belangrijkere rol gaan spelen. Voor de algemene heffingskorting geldt in mindere mate dat deze als oogmerk de bevordering van de arbeidsparticipatie heeft. Niettemin speelt deze doelstelling wel degelijk ook een rol bij de algemene heffingskorting. Sinds 2009 wordt immers de uitbetaling van de algemene heffingskorting aan de minstverdienende partner afgebouwd. Deze maatregel dient onmiskenbaar ter bevordering van de arbeidsparticipatie.8 De door het kabinet voorgestelde aanpassingen van de heffingskortingen zijn daarom geen wezenlijke trendbreuk met de oorspronkelijke en al langer bestaande filosofie van deze kortingen. Het accent is in de loop van de tijd wel meer op het bevorderen van de arbeidsparticipatie komen te liggen.

De leden van de fractie van D66 vragen naar het bedrag dat nodig is om via deze werknemerskorting het verschil in fiscale behandeling tussen werknemers in loondienst en zelfstandigen te verminderen met bijvoorbeeld respectievelijk 25, 50 of 100 procent. In het rapport IBO zzp wordt ingegaan op het verschil in kosten voor IB-ondernemers en werknemers bij gelijk netto besteedbaar inkomen.9 Door introductie van het LIV (budgettair beslag € 500 miljoen) wordt dit verschil op WML-niveau verkleind. Het gaat om circa € 2.000 per jaar voor iedereen tussen de 100% en 110% WML, en om circa € 1.000 per jaar voor iedereen tussen 110% en 120% WML en raakt daarmee circa 350.000 werknemers. Het bedrag dat nodig is voor verdere verkleining van dit verschil door middel van lastenverlichting voor werknemers, bijvoorbeeld een werknemerskorting, is afhankelijk van de vormgeving van het instrument en de gekozen financiering. Uit de omvang van het verschil in kosten voor opdrachtgevers en werkgevers wordt duidelijk dat het benodigde bedrag voor het verkleinen daarvan aanzienlijk zal zijn.

Overig

De leden van de fractie het CDA constateren dat het kabinet het draagkrachtprincipe bij belastingheffing laat varen en vragen of het kabinet bereid is onderzoek te laten doen naar in welke mate draagkracht nog leidend is in ons belastingstelsel. Het kabinet herkent zich niet in de constatering van deze leden. Juist bij de maatregelen uit het vijfmiljardpakket is binnen de doelstelling van werkgelegenheid en vereenvoudiging gekeken naar daagkracht. Zo wordt voor een grote groep mensen de wig verkleind en niet specifiek voor een bepaalde groep. Een onderzoek acht het kabinet dan ook niet nodig.

De leden van de fractie van de PVV vragen of het kabinet nog steeds van mening is dat belastingheffing het hoofddoel van belasting zou moeten zijn en dat geen sprake zou moeten zijn van instrumentalisme. Zoals aangegeven in de brief Keuzes voor een beter belastingstelsel10 is het verminderen van het aantal belastinguitgaven meegenomen in de oriëntatie naar een beter belastingstelsel. Tot op heden is echter gebleken dat er onvoldoende draagvlak is om het aantal belastinguitgaven substantieel terug te dringen. Desalniettemin zal het kabinet er naar blijven streven om het aantal belastinguitgaven terug te dringen om zo een eenvoudiger en meer effectief belastingstelsel tot stand te brengen.

De leden van de fractie van het CDA informeren naar de verzilveringsproblemen bij alleenstaande ouders die in deeltijd werken of het wettelijke minimumloon verdienen. Bij doorgang van het Belastingplan 2016 ligt het punt waarop een alleenstaande ouder na aftrek van de heffingskortingen (algemene heffingskorting, arbeidskorting en inkomensafhankelijke heffingskorting) belasting gaat betalen in 2016 op een inkomen van circa € 20.000.

Het lid Van Vliet vraagt of het wenselijk is bij de voorlopige aanslagen eenzelfde systematiek toe te passen als bij de toeslagen, waarbij wijzigingen in het inkomen doorgegeven dienen te worden, om te voorkomen dat er later een hogere aanslag inkomstenbelasting volgt. De systemen van toeslagen en van de inkomstenbelasting zijn weliswaar niet helemaal vergelijkbaar maar het is voor burgers inderdaad raadzaam om bij de voorlopige aanslag goed te kijken naar de geschatte hoogte van het inkomen en wijzigingen van de hoogte van het inkomen tijdens het jaar direct door te geven. Indien dit geschatte inkomen te hoog of te laag is kan, een verzoek om wijziging worden ingediend.

4. Herziening box 3

De leden van de fractie van de VVD vragen hoeveel belastingplichtigen er per saldo op vooruit gaan in box 3. Er zijn circa 3,3 miljoen belastingplichtigen die belasting betalen in box 3 en daarvan gaan er circa 3 miljoen er op vooruit. Door verhoging van het heffingvrije vermogen zullen bijna een kwart miljoen mensen niet langer belasting betalen in box 3.

De leden van de fractie van de PvdA vragen of het klopt dat juist het huidige ongedifferentieerde tarief niet neutraal is omdat er een fiscale prikkel van uitgaat om meer risico te nemen, omdat de effectieve belastingdruk op risicovrij belegd vermogen nu veel hoger is dan op risicovol vermogen. Ook de leden van de fracties van het CDA, D66, 50PLUS en de SP vragen of de nieuwe systematiek niet leidt tot prikkels om meer risico te nemen bij grotere vermogens. De prikkel om over te gaan tot risicovolle beleggingen is in beide systemen even groot. Zowel in het huidige ongedifferentieerde systeem als in het voorgestelde gedifferentieerde systeem is het individueel te betalen belastingbedrag alleen afhankelijk van de hoogte van het vermogen. Als het vermogen op 1 januari bekend is, wordt het forfaitaire rendement bepaald ongeacht de werkelijke inkomsten. Dat forfaitaire rendement wordt tegen 30% belast. Meer of minder feitelijke opbrengst leidt in beide systemen, gegeven het vermogen op 1 januari, niet tot meer of minder belasting. De prikkel om meer opbrengst te verkrijgen door meer risico te nemen is dus in beide systemen gelijk.

Op macroniveau pakt de huidige box 3-heffing regressief uit voor huishoudens boven het heffingvrije vermogen. Dit stelt ook het CPB vast (CEP 2015). Dat is het gevolg van de wijze waarop beleggingsportefeuilles gemiddeld zijn samengesteld bij verschillende vermogens en de gemiddelde rendementen op de verschillende vermogenstitels. In het voorstel wordt daarom gewerkt met een gemiddelde vermogensmix per vermogensklasse en verschillende gemiddelde rendementen voor sparen en beleggen. Dit resulteert in een forfaitair rendement dat alleen afhankelijk is van de hoogte van het vermogen. De voorgestelde systematiek sluit gemiddeld beter aan bij het werkelijk behaalde rendement, zodat naar de mening van het kabinet gemiddeld de door sommigen gepercipieerde prikkel om meer risico te nemen als gevolg van de hoogte van het forfaitair rendement, zal afnemen. Het kabinet verwacht een dergelijk gedragseffect dan ook niet als gevolg van de nieuwe systematiek.

De leden van de fractie van de SP vragen naar welke beleggingsproducten voor invoering van de Wet IB 2001 werd gevlucht door belastingplichtigen. Voorts vragen zij welke reparaties hiertegen zijn verricht en in hoeverre destijds is gekozen voor het verbreden van de heffingsgrondslag.

Onder het systeem van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 werden talrijke producten opgezet om belastbare vermogensinkomsten om te zetten in onbelaste vermogensgroei. Bij deze producten stond de Belastingdienst voor de complexe taak de vermogensgroei fiscaal te herkwalificeren tot vermogensinkomsten. De jurisprudentie hieromtrent is uitvoerig. Voorbeelden van producten zijn rentegroeifondsen waarbij de volledige nettowinst werd herbelegd, waardoor de particuliere belegger geen belaste winstuitkeringen ontving. Het rendement kwam terug in de vorm van een onbelaste stijging van de koers van het aandeel in het rentegroeifonds. Oorspronkelijk konden deze producten ook gefinancierd worden met een lening, waarvan de rente aftrekbaar was. Dit leidde tot een onbelaste vermogensaanwas en aftrekbare rentekosten. Tegen de aftrekbaarheid van de rentekosten is reparatiewetgeving ingevoerd. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor vruchtgebruik/blooteigendomconstructies. Belastingplichtigen en hun adviseurs bedachten vervolgens echter nieuwe producten om deze reparatiewetgeving en jurisprudentie te omzeilen.

De leden van de fractie van de SP vragen of het boxensysteem een ander soort van ontwijking heeft teweeggebracht. Het kabinet heeft hierover geen kwantitatieve informatie, maar zoals uit de hiervoor opgenomen grafiek blijkt is de opbrengst van box 3 als percentage van het Bruto Binnenlands Product sinds de invoering stabiel tot licht stijgend.

De Commissie Van Dijkhuizen heeft voorgesteld om het forfaitaire rendement in box 3 te koppelen aan het vijfjaars voortschrijdend gemiddelde van de rente op spaarrekeningen en deposito’s. Ten tijde van het verschijnen van het rapport van die commissie zou het forfaitaire rendement dan 2,4% zijn geweest. De leden van de fractie van het CDA vragen of het kabinet heeft overwogen dit voorstel over te nemen en wat de overweging is geweest om dat niet te doen. Voor het forfaitaire rendement op spaargeld wordt dezelfde indicator gebruikt als die de Commissie Van Dijkhuizen voorstelde. Ook wordt het forfaitaire rendement conform de aanbevelingen van de Commissie Van Dijkhuizen voortaan jaarlijks aangepast aan de werkelijke ontwikkelingen. Het kabinet wil echter ook rekening houden met het feit dat ongeveer de helft van het box 3-vermogen niet uit spaargeld bestaat. Verder heeft het kabinet eerder aangegeven12 dat een budgetneutrale aanpassing van de vermogensrendementsheffing het uitgangspunt is bij een hervorming van box 3. Het voorstel van de Commissie Van Dijkhuizen zou bij invoering in 2014 en een forfaitair rendement van 2,4% in het startjaar € 1,5 miljard kosten.

De leden van de fractie van het CDA vragen of het kabinet heeft overwogen om voor spaargeld alvast over te gaan op een heffing op basis van het werkelijke rendement. De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen in dit verband of het niet eenvoudig mogelijk is om de werkelijk ontvangen rente op spaargeld te belasten als een belastingplichtige kan aantonen dat hij jaar op jaar alleen maar rendement haalt uit sparen. Het kabinet heeft de mogelijkheid van een belastingheffing op de daadwerkelijk ontvangen rente op spaarrekeningen in combinatie met een heffing over een forfaitair rendement op overig vermogen onderzocht. Deze variant kent echter belangrijke bezwaren en is daarom afgewezen. Het belangrijkste bezwaar is dat arbitrage ontstaat door bijvoorbeeld het overige (forfaitair belaste) vermogen voor de peildatum te verkopen, op een spaarrekening te zetten en na de peildatum weer terug te kopen. De grondslag voor het forfaitaire rendement bij het overige vermogen is dan nihil en ook de werkelijk ontvangen rente is laag vanwege de korte periode dat het geld op een spaarrekening heeft gestaan. Dergelijke arbitrage is niet goed te bestrijden, omdat een verkoop van bijvoorbeeld effecten voor de peildatum ook zakelijke redenen kan hebben. Verder is bijvoorbeeld de toerekening van (de rente op) schulden aan enerzijds (het rendement op) spaargeld en anderzijds het forfaitair belaste vermogen ingewikkeld.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen waarom het kabinet ervoor heeft gekozen om te differentiëren naar een gemiddelde vermogensverdeling en niet naar de daadwerkelijke vermogenstitels die een belastingplichtige bezit. Een systeem dat een verschillend forfaitair rendement toekent aan elke vermogenstitel die de belastingplichtige daadwerkelijk bezit, leidt tot arbitrage. Een hoger forfait kan dan namelijk worden ontgaan door rond de peildatum het vermogen gedurende een korte periode voor een groter deel te laten bestaan uit vermogenstitels met een lager forfait, zoals spaargeld. Ook leidt deze variant tot afbakeningsproblematiek. De verschillende vermogenstitels moeten wettelijk worden afgebakend. Daarbij is het, denk ook aan de vele financiële «ontwijkproducten» voor 2001, aannemelijk dat met hybride producten (bijvoorbeeld spaarproducten met kenmerken van beleggingsproducten) de grenzen van de verschillende vermogenstitels zullen worden opgezocht. Dit vormt eveneens een arbitragerisico. Daarnaast kan discussie ontstaan over de vraag aan welke vermogenscategorie bepaalde schulden toegerekend moeten worden. Om de toerekening van schulden aan specifieke bezittingen te vermijden, zou een vast (negatief) forfaitair rendement aan schulden moeten worden toegekend.

De leden van de fractie van de PVV vragen wat de belastinginkomstenderving zou zijn als het forfaitair rendement jaarlijks wordt vastgesteld op het gemiddelde rendement van 5-jarige staatsobligaties voor vermogens tot € 200.000 en daarboven het werkelijke behaalde rendement als grondslag gehanteerd zou worden. Bij de beantwoording is er vanuit gegaan dat met de rente van 5-jarige staatsobligaties wordt bedoeld het 5-jarig gemiddelde van de rente op 10-jarige staatsobligaties. Voor de vermogens boven € 200.000 is voor het werkelijke rendement uitgegaan van de gemiddelde rendementen uit het kabinetsvoorstel. De budgettaire derving bedraagt in dit geval € 440 miljoen per jaar. Ook vragen deze leden naar het budgettaire effect van dit systeem bij een tarief van 50%. Als op de hiervoor beschreven variant een tarief wordt toegepast van 50% is er een extra budgettaire opbrengst van € 2,51 miljard.

Tegenbewijsregeling

Specifieke groepen

Pacht- en huurovereenkomsten vormen bijzondere gevallen, omdat de lopende inkomsten uit deze vermogenstitels in sommige gevallen door de wet beperkt zijn. Het forfaitair rendement beoogt naast de lopende inkomsten ook rekening te houden met vermogensmutaties door waardestijging. Bij het bepalen van het langetermijnrendement voor onroerende zaken is echter alleen gekeken naar waardemutaties en is voorzichtigheidshalve verondersteld dat lopende inkomsten daaruit zoals huurinkomsten, wegvallen tegen de kosten. Bij onroerende zaken is dus uitgegaan van de waardestijging, en niet van de huur- of pachtinkomsten.

Ook nu is in de Wet IB 2001 rekening gehouden met de bijzondere situatie bij huur en pacht. De waarde in het economische verkeer van verhuurde woningen wordt bepaald aan de hand van artikel 5.20 van de Wet IB 2001. Het waardedrukkende effect is afhankelijk van de jaarlijkse huur als percentage van de WOZ-waarde. Als de huur bijvoorbeeld minder dan 1% van de WOZ-waarde van de woning bedraagt, dan is in 2015 het waardedrukkende effect 55%. Voor de waardering van verpachte landbouwgronden publiceert de Belastingdienst ieder jaar cijfers. In deze publicatie worden rekenregels gegeven voor de bepaling van de waarde, rekening houdend met het waardedrukkende effect van verpachting. Stel dat de belastingplichtige landbouwgrond ter waarde van € 50.000 bezit, waarvoor een pachtovereenkomst is gesloten die nog 20 jaar loopt. De gemaximeerde pachtinkomsten bedragen 2%, oftewel € 1.000. Voor box 3 wordt de landbouwgrond gewaardeerd op 50% (dit is een hoger percentage als de resterende looptijd korter is) van € 50.000, te weten € 25.000 in verband met het waardedrukkende effect van de verpachting. Ten opzichte van deze lagere grondslag bedraagt het rendement 4% (€ 1.000 van € 25.000).

Tot slot, het maken van uitzonderingen, bijvoorbeeld voor vermogende voorzichtige beleggers of spaarders, voor zzp’ers en andere ondernemers, voor belastingplichtigen die de pensioengerechtigde leeftijd naderen of voor verpachters en verhuurders van woningen, zou afbreuk doen aan het forfaitaire systeem. Het zou tot vergelijkbare problematiek leiden zoals hiervoor is uiteengezet in de beantwoording op vragen over een tegenbewijsregeling.

In antwoord op de vraag van het lid Klein naar de gevolgen voor ouderen met een vermogen lager dan € 50.000 die vooral sparen, wordt opgemerkt dat de door hem bedoelde groep ouderen in het voorstel minder belasting in box 3 gaat betalen

De leden van de fractie van de SGP vragen hoeveel vermogen onder het pachtprijzenbesluit valt en hoeveel van de belastingplichtigen een pachtvermogen hebben met een waarde van meer dan € 100.000 en van meer dan € 1 miljoen. De leden van de fractie van de VVD vragen of er zicht is op hoeveel mensen alleen vermogen hebben in grond en opstal. Ongeveer 40% van de landbouwgronden in Nederland is verpacht. Hiervan is 45% verpacht met een prijscontrole. De verpachte landbouwgronden zijn voor het grootste deel in het bezit van een rechtspersoon of behoren tot het ondernemingsvermogen. Uit de aangiften box 3-vermogen is op centraal niveau geen informatie beschikbaar hoeveel pachtvermogen wordt aangegeven of hoeveel belastingplichtigen pachtvermogen aangeven.

Het kabinet is het met het lid Klein eens dat bij een belasting op werkelijke inkomsten uit vermogen in principe ook een systeem van verliesverrekening hoort. De modaliteiten van zo een systeem vragen om een nadere uitwerking. De relevante uitgangspunten daarbij zijn onder andere rechtvaardigheid, uitvoerbaarheid en de mogelijkheden tot belastingontwijking en arbitrage.

Het lid Klein vraagt of juist de mensen met een hoger inkomen een verschil ondervinden tussen het werkelijk behaald rendement en de forfaitaire heffing en daarom massaal bezwaar gaan maken. Uit de belastingaangiften blijkt dat naarmate het vermogen toeneemt, in toenemende mate in andere vermogenstitels dan spaargeld wordt belegd. Uit de gemiddelde rendementen die in de markt worden behaald blijkt dat die andere vermogenstitels andere, gemiddeld hogere rendementen geven dan op spaargeld. Dat heeft het kabinet tot uitdrukking gebracht in het voorgestelde forfaitaire belastingregime voor de vermogensinkomsten.

Ouderentoeslag

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen wat de gevolgen zijn voor de toeslagen van de verhoging van het heffingvrije vermogen. Het lid Klein vraagt wat de verhoging van het heffingvrije vermogen betekent voor het aantal mensen dat in aanmerking komt voor toeslagen en wat dit budgettair betekent. Ook de leden van de fractie van de SGP vragen wat de financiële gevolgen voor de vermogenstoets van toeslagen en eigen bijdragen zijn, aangezien naar verwachting 240.000 minder mensen belasting in box 3 verschuldigd zullen zijn. Verder merkt het lid Klein op dat afschaffing van de ouderentoeslag consequenties kan hebben voor het recht op bijvoorbeeld zorgtoeslag en huurtoeslag. Hij verzoekt het kabinet inzichtelijk te maken hoeveel mensen dit betreft en welke budgettaire consequenties dit heeft.

Alleen belastingplichtigen met een vermogen kleiner dan het heffingvrije vermogen in box 3 komen in aanmerking voor huurtoeslag. Ook voor de vraag of iemand in aanmerking komt voor zorgtoeslag en kindgebonden budget is de hoogte van het heffingvrije vermogen in box 3 relevant. Door de verhoging van het heffingvrije vermogen komen dus meer mensen potentieel in aanmerking voor deze toeslagen. Dit leidt tot hogere uitgaven. De precieze omvang daarvan wordt gekoppeld aan de invoering van de herziening van box 3 en in kaart gebracht richting de begrotingsvoorbereiding 2017.

Vorig jaar hebben beide Kamers ingestemd met het afschaffen van de ouderentoeslag per 1 januari 2016 als onderdeel van het Belastingplan 2015. De ouderentoeslag in box 3 wordt afgeschaft om ouderen wat betreft de omvang van het heffingvrije vermogen in box 3 gelijk te behandelen met andere belastingplichtigen. Uit het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) ouderen uit 201314 is gebleken dat de inkomens- en vermogenspositie van ouderen de afgelopen twee decennia is verbeterd ten opzichte van andere huishoudens, zodat een uitzonderingspositie niet meer op zijn plaats is. De maatregel past in het streven het fiscale stelsel te vereenvoudigen. De Belastingdienst heeft een communicatieplan om ervoor te zorgen dat de betrokkenen tijdig en goed geïnformeerd worden over de effecten van deze maatregel. In het Belastingplan 2015 is berekend dat het budgettaire effect van deze maatregel € 135 miljoen bedraagt en aan toeslagen wordt een besparing van € 55 miljoen gerealiseerd. Zoals ook gemeld in de antwoorden op de vragen van de vaste commissie voor Financiën aan de Minister van Financiën over de Macro Economische Verkenning (2016) van het Centraal Planbureau (CPB)15 verliezen tussen de 15.000 en 20.000 huishoudens de zorgtoeslag en circa 10.000 huishoudens hun huurtoeslag door het afschaffen van de ouderentoeslag. Hierbij geldt wel dat een persoon jonger dan 65 jaar met hetzelfde inkomen en vermogen ook geen recht heeft op deze toeslagen. Om deze redenen vindt het kabinet deze maatregel goed verdedigbaar en ziet het kabinet geen reden om deze maatregel te heroverwegen.

De leden van de fractie van de PvdA vragen hoeveel belastingplichtigen een box 3-vermogen van meer dan € 5 miljoen bezitten en hoeveel meer dan € 10 miljoen. Tevens vragen deze leden naar het aantal belastingplichtigen dat voor een deel van hun vermogen in de derde schijf valt. Er zijn 1.600 belastingplichtigen met een box 3-vermogen tussen de € 5 en € 10 miljoen en 600 belastingplichtigen met een box 3-vermogen boven de € 10 miljoen. In totaal 37.000 belastingplichtigen vallen met een deel van hun vermogen in de derde schijf; dat is circa 1% van de belastingbetalers in box 3, en 0,3% van de personen die IB-aangifte doen.

De leden van de fractie van het CDA vragen naar een aansluiting tussen de vermogensstatistiek van het CBS, waarin volgens het CDA € 562 miljard potentieel in box 3 valt en de opstelling van het vermogen box 3 in tabel 6 van de memorie van toelichting waaruit blijkt dat het box 3-vermogen € 423 miljard bedraagt. Ook de leden van de fractie van D66 vragen naar het verschil tussen de CBS-statistiek en de memorie van toelichting. Zij vragen hoeveel het netto financieel vermogen van Nederlandse huishoudens bedraagt en wat het verschil verklaart met het financieel vermogen in box 3.

In de hierna opgenomen tabel is het totale vermogen van Nederlandse huishoudens volgens het CBS in 2012 vergeleken met de gegevens in tabel 6 van de memorie van toelichting.

Het totale nettovermogen is € 1.180 miljard. Om het box 3-vermogen te benaderen moet dit bedrag verminderd worden met het vermogen dat belegd is in de eigen woning (waarde minus hypotheekschuld), de eigen onderneming en aandelen aanmerkelijk belang. Dan blijft er € 522 miljard over. In de memorie van toelichting is alleen het vermogen weergegeven van belastingplichtigen die belasting betalen in box 3. Dit zijn 2,2 miljoen van de 7,4 miljoen huishoudens. Van deze huishoudens is het totale box 3-vermogen (voor toepassing van het heffingvrij vermogen) € 423 miljard. Het verschil van circa € 100 miljard wordt verklaard door het vermogen van de 5,2 miljoen huishoudens, waarvan het vermogen niet groter is dan het heffingvrije vermogen. Om dit inzichtelijk te maken is in de tabel tevens de vermogensopbouw weergegeven van de bovenste 3 decielen van de vermogensverdeling. Met deze 3 decielen wordt een poging gedaan de groep boven het heffingsvrije vermogen grosso modo te benaderen. Een uitsplitsing van de CBS-statistieken naar huishoudens die box 3-aangifte doen is op dit moment niet beschikbaar, vandaar de grove benadering. De verschillen tussen deze groep en de groep box 3-betalers zijn marginaal.

Tabel 13: Vermogensstatistiek CBS en grondslag box 3 MVT

	CBS		box 3 aangiften
	totaal	deciel 8 t/m 10	MVT	verschil
1. Vermogen	1.180	1.091
1.1.1.1 Bank- en spaartegoeden	302	226	232	6
1.1.1.2 Obligaties	25	24	24	0
1.1.1.3.1 Aandelen aanmerkelijk belang	142	141	nvt
1.1.1.3.2 Aandelen, overig	88	79	74	– 5
1.1.2.1 Eigen woning	1.152	694	nvt
1.1.2.2 Onroerend goed, overig	167	146	111	– 35
1.1.3 Roerende zaken enz.	36	34	38	4
1.1.4 Ondernemingsvermogen	40	41	nvt
1.2.1 Hypotheekschuld eigen woning	676	227	nvt
1.2.2 Schulden, overig	95	66	56	– 10
Vermogen excl. eigen woning	704	625	nvt
box 3 vermogenstitels miljard euro	522	443	423	– 21
aantal huishoudens *1.000	7.406	2.222	2.166

De leden van de fractie van het CDA vragen naar het verschil tussen de opbrengst van box 3 volgens de memorie van toelichting, commissie van Dijkhuizen en het CPB. De opbrengst die met behulp van tabel 6 in de memorie van toelichting berekend kan worden is inderdaad € 4,2 miljard voor het belastingjaar 2012. Dit jaar is gekozen omdat voor dat jaar een vrijwel volledig aantal IB-aangiften beschikbaar is. Het CPB heeft in het achtergronddocument een minder volledige waarneming gebruikt. De opbrengst van box 3 is destijds afgeleid uit een steekproefbestand van het CBS. De Commissie Van Dijkhuizen heeft de opbrengst berekend voor een eerder jaar, 2011. Ook heeft zij gebruikgemaakt van een onvolledig aangiftebestand. De ervaring leert dat juist aangiften van hoge vermogens laat binnenkomen, zodat het schatten van de opbrengst van box 3 op basis van onvolledige gegevens met onzekerheid omgeven is. Daarnaast is in de opbrengstraming in de memorie van een opbrengst van € 135 miljoen ten gevolge van de afschaffing van de ouderentoeslag per 2016 opgenomen.

Ontwijking van box 3-heffing

Juridische houdbaarheid

In het voorstel is geen sprake van een stapeling van forfaits, maar worden de elementen die leiden tot het forfaitaire rendement dat geldt per schijf inzichtelijk gemaakt. Dit forfaitaire rendement per schijf sluit beter aan bij de door de groep van belastingplichtigen in voorgaande jaren gemiddeld daadwerkelijk behaalde rendementen. In het genoemde arrest van 3 april 2015 heeft de Hoge Raad geoordeeld dat de uit lagere regelgeving voortvloeiende forfaitaire waardering van verhuurde woningen niet meer dan 10% hoger mag zijn dan de werkelijke waarde, omdat in de wetsgeschiedenis was gezegd dat met de waarderingsmethode werd beoogd om de werkelijke waarde van verhuurde woningen te benaderen. Dit betrof een delegatiebevoegdheid die was overschreden en houdt dus geen verband met het forfaitaire rendement in box 3.

Het uiteindelijke oordeel over de juridische houdbaarheid van het stelsel is uiteraard aan de Hoge Raad. Uitgaande van de evenwichtige benadering die de Hoge Raad in dergelijke situaties pleegt toe te passen en ook bij de beoordeling van het huidige systeem heeft toegepast, heeft het kabinet er echter vertrouwen in dat het voorstel juridisch houdbaar is.

Zoals de leden van de fractie van het CDA terecht opmerken loopt op dit moment een massaalbezwaarprocedure tegen het forfaitaire rendement dat wordt toegepast voor de berekening van het box 3-inkomen. Deze leden vragen wat het kabinet doet om het eindresultaat van deze procedure te bespoedigen. Voor een voortvarend verloop van de procedure zijn drie partijen nodig: de rechter, de belanghebbende en de Belastingdienst. Ik heb uitsluitend invloed op het handelen van de Belastingdienst. Ik kan de leden van de fractie van het CDA meedelen dat de Belastingdienst sinds de aanwijzing massaal bezwaar op 26 juni 2015 voortvarend te werk is gegaan. In een korte tijd en in goed overleg met de belanghebbenden en hun vertegenwoordigers zijn de uit te procederen zaken geselecteerd. De uitspraak op de bezwaarschriften in die zaken zijn in concept gereed en zullen één dezer dagen verzonden worden. Daarnaast zijn met de belanghebbenden en hun vertegenwoordigers afspraken gemaakt om de procedure zo voortvarend mogelijk te laten verlopen. Voorts zal de Belastingdienst bij het indienen van de processtukken de rechter wijzen op het spoedeisend belang van de procedures.

De leden van de fractie van het CDA vragen hoe het kabinet komt tot een rendement van 5,5% voor beleggingen. Het rendement van 5,5% is een gewogen gemiddelde van het langetermijnrendement op aandelen, obligaties en onroerend goed. Bij beleggingen, zoals aandelen, obligaties en onroerende zaken, domineert meer het langetermijnkarakter. Op dergelijke beleggingen is een hoger rendement mogelijk door het hogere risico, maar het vermogen is minder liquide of het is alleen met een groter risico op koersverlies op korte termijn liquide te maken. De jaarlijkse rendementen van vooral aandelen en onroerende zaken kunnen namelijk zeer sterk fluctueren van mogelijk tientallen procenten in de plus tot tientallen procenten in de min. De jaarlijkse rendementen op dit type beleggingen zijn veel volatieler dan die op spaargeld, maar de belegger zal voor deze beleggingen vooral kijken naar het langetermijnrendement. Om die reden is onderzocht welke rendementen op aandelen, obligaties en onroerende zaken gemiddeld in het verleden over een langere periode zijn behaald. In een bijlage bij de memorie van toelichting is toegelicht hoe de rendementen zijn bepaald. Vanwege het verschil in volatiliteit en de frequentie van het voorkomen van bubbels is daarbij zorgvuldig gekeken wat een goede benadering is voor het lange termijnrendement per vermogenstitel. Op die wijze wordt ook voorkomen dat door een willekeurige keuze van start- en eindjaar voor de bepaling van het langetermijnrendement een toevallige hoge of lage uitkomst resulteert. Deze analyse leidt tot een uitkomst die in genoemde bijlage is verantwoord.

De leden van de fractie van D66 vragen naar de systematiek waarmee het langetermijnrendement voor beleggingen de komende drie jaar wordt vastgesteld. Voor alle componenten in de categorie beleggingen wordt dezelfde systematiek gebruikt. Het meest recente rendement wordt jaarlijks «ingewogen» in het 15-jarig meetkundig gemiddelde langetermijnrendement, zoals berekend voor de voorgaande periode. De rendementen voor het meest recente jaar worden jaarlijks voor aandelen ontleend aan de MSCI Europe Standard Gross Local Index, voor onroerende zaken aan het CBS-prijsindexcijfer voor bestaande koopwoningen en voor obligaties aan de DNB-statistiek voor het rendement op de meest recente 10-jarige staatsobligatie. Wat de uitkomst zou zijn als het meest recente jaar voor een vijfde deel zou meewegen kan alleen kwalitatief worden beantwoord. Naarmate de komende jaren de rendementen meer volatiel zijn, zal ook het langetermijnrendement in dat geval ook meer volatiel zijn. Het inwegen van een vijfde deel staat op gespannen voet met het langetermijnkarakter van beleggingen. Zoals in antwoord op de vraag van het CDA hiervoor is uiteengezet, is er bewust voor gekozen om voor beleggingen het langetermijnrendement te hanteren.

De leden van de fractie van het CDA vragen waarom het kabinet vindt dat behaalde rendementen uit het verleden een garantie bieden voor de toekomst. Het kabinet beoogt geen voorspelling te doen van de te behalen rendementen. Zoals aangegeven kiest het kabinet er voor om niet de jaarlijks sterk fluctuerende realisaties te belasten, maar het gerealiseerde gemiddelde langetermijnrendement. Vervolgens zal in de toekomst rekening worden gehouden met feitelijke ontwikkelingen door de gemiddelde rendementen jaarlijks te herijken.

De leden van de fractie van het CDA vragen of het kabinet daadwerkelijk meent dat de 5,5% een goede benadering is van het rendement voor beleggingen, of dat de parameters zo zijn gekozen dat box 3 toevallig budgetneutraal uitkomt. De leden van de fractie van D66 vragen of via schijflengtes, veronderstelde rendementen of andere variabelen gestuurd is op budgettaire neutraliteit. In een bijlage bij de memorie van toelichting is toegelicht hoe de rendementen zijn bepaald. Vanwege het verschil in volatiliteit en de frequentie van het voorkomen van bubbels is daarbij zorgvuldig gekeken wat een goede benadering is voor het langetermijnrendement per vermogenstitel. Op die wijze wordt ook voorkomen dat door een willekeurige keuze van start- en eindjaar voor de bepaling van het langetermijnrendement een toevallige hoge of lage uitkomst resulteert. Deze analyse leidt tot een uitkomst die in genoemde bijlage is verantwoord. Daarmee is het budgettaire effect op de opbrengst van box 3 een uitkomst van de systematiek en geen te sturen variabele via schijflengtes of veronderstelde rendementen. De beleidsvariabelen om het budgettaire effect te beïnvloeden zijn alleen het belastingtarief en de hoogte van het heffingvrij vermogen. De rendementen zijn ontleend aan feitelijke rendementen in het verleden. Het totale macrorendement op het box 3-vermogen ligt daarmee ook vast, zodat schijflengtes vooral van invloed zijn op de verdeling van de opbrengst van box 3 over de schijven. Na het vaststellen van bovengenoemde variabelen bleek een verhoging van het heffingvrije vermogen naar € 25.000 mogelijk, waarmee het voorstel budgetneutraal uitpakt.

De leden van de fracties van het CDA, D66, de ChristenUnie en SGP stellen verschillende vragen over het berekende rendement voor obligaties. Er wordt een rendementsklasse onderscheiden voor sparen en voor beleggen. Obligaties worden gerekend tot de categorie beleggen. Voor beleggen is het langetermijnrendement als uitgangspunt genomen. Dit geldt voor zowel aandelen, obligaties als onroerend goed. Door het langetermijnrendement te gebruiken worden kortetermijnfluctuaties, zoals bubbels en verstoringen op de financiële markten, geneutraliseerd. Voor obligaties is het langetermijnrendement aldus bepaald op 4%. Dit sluit zowel aan op het gemiddelde niveau voordat de crisis op de financiële markten uitbrak, als het gemiddelde over de laatste 10 tot 15 jaar en op de prognose van het CPB in de studie «roads to recovery». Ook wordt gevraagd waarom in de berekening van het rendement van obligaties geen rekening gehouden wordt met de koersdaling die gepaard zal gaan met een rentestijging. Doordat voor elk afzonderlijk jaar in het langetermijnrendement wordt uitgegaan van de op dat moment meest recente 10-jarige staatslening zal voor het langetermijnrendement de koersfluctuatie door rentewijzigingen uitmiddelen doordat elke staatslening uiteindelijk a pari wordt afgelost. Door de herijkingssystematiek zullen de toekomstige feitelijke realisaties elk jaar worden ingewogen, op dezelfde wijze als bij aandelen, waarvan ook nog niet bekend is of die dit jaar op een grote stijging of daling zal uitkomen. Daarmee komt deze rendementsbepaling op basis van het uitgifterendement van de meest recente 10-jarige staatsobligatie op langere termijn uit op hetzelfde rendement als wanneer het rendement berekend zou worden op basis van het koersverloop over de gehele looptijd.

De leden van de fractie van het CDA geven enkele voorbeelden van belastingplichtigen met verschillende hoogtes van het box 3-vermogen en verschillende wijze van beleggen, met name in de vorm van sparen. Door de voorgestelde wijziging sluit het forfaitaire rendement gemiddeld beter aan bij het werkelijk in het verleden gerealiseerde rendement dan het huidige forfaitaire systeem. Er is ook dan nog altijd sprake is van individuele gevallen voor wie het rendement afwijkt van het forfaitaire rendement. Het huidige voorstel komt tegemoet aan de wens om het forfaitaire rendement beter aan te laten sluiten op het werkelijk behaalde rendement, zonder dat wordt beoogd een aansluiting te bewerkstellingen met de individueel behaalde rendementen. Er blijft immers sprake van een forfaitair systeem.

De leden van de fractie van het CDA vragen waarom het kabinet de prijsontwikkeling van koopwoningen representatief acht voor alle soorten onroerend goed. In de aangifte voor box 3 wordt voor onroerende zaken slechts onderscheid gemaakt tussen tweede woningen en overige onroerende zaken. Het specifieke karakter van de onroerende zaak is buiten dit onderscheid niet bekend. Er is aangenomen dat woningen ook binnen de categorie «overige onroerende zaken» een belangrijke groep vormen. Omdat er geen informatie beschikbaar is in de belastingaangiften waaruit het relatieve aandeel van de verschillende categorieën kan worden afgeleid is het niet mogelijk een index van de prijsontwikkeling van overige onroerende zaken in box 3 te construeren. Derhalve is hiervoor de prijsontwikkeling van koopwoningen gebruikt.

De leden van de fractie van het CDA vragen naar de onderbouwing van het rentepercentage dat is gebruikt voor schulden. De leden van de fractie van D66 vragen een nadere toelichting waarom bij de rente op schulden is gekozen voor een renteopslag van 0,1% op de spaarrente en hoe de schatting tot stand is gekomen. De schulden in box 3 zijn van verschillende aard zoals persoonlijke leningen voor consumptieve doeleinden, hypotheken op tweede woningen, leningen ter financiering van beleggingen, of leningen aangegaan tussen ouders en kinderen. De verschuldigde rente is niet aftrekbaar en blijkt niet uit de belastingaangiften. Uit CBS-statistieken blijkt dat per huishouden met schulden de gemiddeld betaalde rente circa € 800 euro is en de schuld gemiddeld circa € 100.000 ongeacht de hoogte van het bruto inkomen, ofwel 0,8%. Voor de betaalde rente maakt het CBS gebruik van de renseigneringsgegevens van banken. Een gemiddeld percentage van 0,8% is te laag doordat een deel van de schulden en rentebetalingen niet wordt gerenseigneerd en dus ook bij het CBS onbekend is. Het gaat dan bijvoorbeeld om rentebetalingen op onderlinge vorderingen en renteloze vorderingen tussen ouders en kinderen. Door de gehanteerde gemiddelde opslag van 0,1% boven de spaarrente (totaal dus voor 2015 1,7%) is gecorrigeerd voor de genoemde 0,8% van het CBS. Op deze wijze is rekening gehouden met de rente op niet-gerenseigneerde leningen en op renteloze leningen. Feitelijke informatie op grond van de aangegeven schulden in box 3 ontbreekt. Het door de leden van de fractie van D66 gevraagde aantal belastingplichtigen dat een renteloze lening heeft is niet beschikbaar.

De leden van de fracties van het CDA en D66 vragen waarom in de berekening van de rendementen geen rekening wordt gehouden met kosten. Voor het rendement op onroerende zaken (45% van de beleggingen in box 3) wordt enkel rekening gehouden met de waardestijging en dus niet met de lopende bruto (huur-)inkomsten. Dus het saldo van lopende inkomsten en kosten is voorzichtigheidshalve nihil verondersteld. Daardoor worden de rendementen in deze categorie waarschijnlijk onderschat. Voor aandelen en obligaties (respectievelijk 28% en 15% van de beleggingen in box 3) is afgezien van kosten, waardoor de rendementen in deze categorie waarschijnlijk worden overschat. Per saldo is ervoor gekozen om voor het totaal van kosten van de beleggingen geen additionele component op te nemen.

De leden van de fractie van de SGP vragen of het klopt dat bij de introductie van het belasten van fictief rendement de forfaitaire vier procent beoogt te zijn het reële rendement dat je op langere termijn met beleggen risicovrij moet kunnen halen. Feit is dat het nominale rendement op staatsobligaties in de periode voorafgaand aan de introductie van de vermogensrendementsheffing lange tijd hoger is geweest dan 4% en het reële rendement lager. In de hierna opgenomen grafiek is het nominale en reële rendement op de meest recente 10-jarige staatlening weergegeven voor de afgelopen 20 jaar.

Voorts vragen de leden van de fractie van de SGP wat de reële langetermijnrendementen voor aandelen, onroerende zaken, obligaties en andere vermogenstitels zijn geweest. In de hierna opgenomen tabel zijn de nominale en de reële rendementen op de lange termijn weergegeven. Om de rendementen reëel te maken is voor elke vermogenstitel gedefleerd met het inflatiecijfer dat overeenkomt met de periode waarover het nominale rendement is berekend.

Tabel 14: Langetermijnrendement op beleggingen

	Rendement nominaal	Rendement reëel	Gewicht
Aandelen	8,25%	6%	28%
Onroerende zaken	4,25%	4%	45%
Obligaties	4,00%	2%	12%
Andere vermogenstitels (cf gemiddelde)	5,5%	3,25%	15%
Totaal gemiddeld beleggingen	5,5%	3,25%	100%

De leden van de fractie van de SGP vragen naar de exacte cijfers waarop de langetermijnrendementen zijn gebaseerd. Voor de exacte onderbouwing van de nominale rendementen wordt verwezen naar de bijlage bij de memorie van toelichting, waarin precies wordt aangegeven welke bronnen en perioden zijn gebruikt.

De leden van de fractie van de SGP vragen hoe de rendementen in paragraaf 4.2 van de memorie van toelichting zich verhouden tot de gemiddelde langetermijnrendementen zoals gepresenteerd door de Commissie Van Dijkhuizen. De Commissie Van Dijkhuizen heeft voor een aantal specifieke vermogenstitels het rendement in beeld gebracht (betaalrekening, spaarrekening en termijndeposito, de lange rente en aandelen) voor de periode 2001–2012. De beschreven vermogentitels omvatten niet het hele box 3-vermogen. In de memorie van toelichting is in beeld gebracht wat de in aanmerking te nemen rendementen zijn voor alle componenten van het box 3-vermogen. Voor de spaarrente stelt de commissie het vijfjaarsgemiddelde voor, zodat deze component overeenkomt met het kabinetsvoorstel. De commissie stelt voor dit percentage voor het gehele box 3-vermogen te gebruiken en in het kabinetsvoorstel geldt het alleen voor het spaardeel. Voor de obligaties presenteert de commissie evenals het kabinet als lange rente de rente op de meest recente 10-jarige staatsobligatie. De commissie berekent over de periode 2001–2012 een gemiddeld rendement van 3,8% hetgeen marginaal afwijkt van het voorstel van het kabinet (4%, het gemiddelde over de periode 2002–2008). Het grootste verschil treedt op bij aandelen. De commissie berekent voor de periode 2001–2012 een gemiddeld rendement van – 0,9%. Dit wijkt sterk af van de 8,25% in het voorstel van het kabinet. Het verschil is te verklaren door twee aspecten. In de eerste plaats heeft de commissie gekeken naar de ontwikkeling van de Nederlandse beurs en gaat het kabinet in het voorstel uit van de ontwikkelingen op de Europese beurzen. In de tweede plaats heeft de commissie gekeken naar het aandelenrendement over één specifieke periode, 2001–2012. Ultimo 2000 stond de Nederlandse beurs op een hoogtepunt, waarna twee slechte jaren volgden van respectievelijk – 19,2% en – 32,8%. Ultimo 2012 is de Nederlandse beurs daar nog niet geheel van hersteld. In het kabinetsvoorstel wordt het langetermijnrendement van de Europese beurzen berekend waarbij de invloed van bubbels en crises zoveel mogelijk is geëlimineerd. Dit komt uit op 8,25%. In de hierna opgenomen grafiek is weergegeven hoe dit langjarig rendement zich verhoudt tot de sterke koersfluctuaties van jaar op jaar. Voor individuele periodes kan het rendement, afhankelijk van het gekozen begin- en eindjaar veel lager (zoals in het voorbeeld van de commissie) of veel hoger uitvallen dan de langjarige trend.

De leden van de fractie van de SGP vragen hoe het feitelijke rendement op sparen en beleggen zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. Zij vragen of het kabinet tabel 4.2.1. uit het eindrapport van de Commissie van Dijkhuizen kan aanvullen met de meest recente gegevens. Voor aandelen is door de Commissie van Dijkhuizen een herbeleggingsindex voor Nederlandse aandelen gebruikt die niet meer bestaat. Voor 2013 en 2014 is hiervoor de MSCI-Netherlands Gross Euro gebruikt, die in de periode tot 2012 een sterke correlatie heeft met de gebruikte index door de commissie.

Tabel 15: Nominaal en reëel rendement sparen en beleggen (in %)

	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014
nominaal rendement
betaalrekening	0,8	0,5	0,4	0,5	0,5	0,4	0,4
spaarrekening	2,9	2,6	2,0	2,2	2,2	1,6	1,3
termijndeposito	4,2	4,4	3,6	3,6	3,6	3,5	3,4
lange rente	4,3	3,7	3,0	2,9	2,0	2,0	1,5
Aandelen	– 49,5	34,3	18,0	– 9,7	12,6	26,1	10,2
inflatie	2,5	1,2	1,3	2,3	2,5	2,5	2,1
reëel rendement
betaalrekening	– 1,7	– 0,7	– 0,8	– 1,8	– 1,9	– 2,1	– 1,7
spaarrekening	0,4	1,4	0,7	– 0,1	– 0,3	– 0,9	– 0,8
termijndeposito	1,7	3,1	2,2	1,2	1,1	1	1,3
lange rente	1,7	2,5	1,7	0,6	– 0,5	– 0,5	– 0,6
aandelen	– 50,7	32,8	16,5	– 11,7	9,8	23,6	8,1

De leden van de fractie van de SP vragen hoe het kabinet staat tegenover de suggestie om de tweede schijf te splitsen. Zij vinden het stelsel van drie schijven te grofmazig en vragen zich af of binnen de tweede schijf de vermogensmix niet zeer uiteenlopend is. Het kabinet wijst erop dat de schijven betrekking hebben op het marginale rendement. Voor iemand met een vermogen van € 100.001 is het forfaitair rendement 2,9% x (€ 100.000 – € 25.000) + 4,7% x € 1 = € 2.175 (2,2%). Voor iemand met een vermogen van € 999.999 is het forfaitair rendement 2,9% x (€ 100.000 – € 25.000) + 4,7% x € 899.999 = € 44.475 (4,5%). Het kabinet heeft een onderscheid aan willen brengen tussen de lagere vermogens, de hoogste vermogens en de vermogens daartussenin. Een systeem van drie schijven acht het kabinet voldoende fijnmazig. Overigens zou het opsplitsen van de tweede schijf met een extra grens op € 500.000 een beperkt effect hebben. Het marginale spaardeel zou dan 22% zijn, zodat het rendement in de klasse tussen € 100.000 en € 500.000 van circa 4,7% zou dalen met 0,05%.

De leden van de fracties van D66 en van de ChristenUnie vragen waarom de vermogensmix niet jaarlijks wordt aangepast, zoals bij het veronderstelde rendement wel het geval is. De vermogensmix sluit nu volledig aan bij de feitelijke belastingaangiften in het jaar 2012. Dit is het meest recente belastingjaar waarvoor vrijwel alle belastingaangiften beschikbaar zijn. Voor een betrouwbaar beeld van de vermogenssamenstelling en vermogensverdeling is 2012 daardoor het meest geschikt voor analyses. Voor 2013 en 2014 zijn nog niet alle belastingaangiften binnen. De vermogensmix zal naar verwachting veel stabieler zijn dan de rendementen, zodat met een vijfjaarlijkse herijking kan worden volstaan.

Partners

De leden van de fractie van het CDA vragen of partners zelf aangifte moeten doen om gebruik te maken van de vrijstelling en de verschillende schijven en waarom in de toelichting op het voorstel staat dat een andere verdeling tussen partners dan 50:50 onder omstandigheden voordeliger is. De leden van de fractie van het CDA vragen om hoeveel extra aangiften het gaat als alle partners aangifte gaan doen om de schijven te benutten. Het lid van de fractie van 50PLUS vraagt of een vereenvoudiging denkbaar is voor de keuze hoe partners het gezamenlijke vermogen moeten verdelen. De NOB wijst er daarnaast op dat het voorstel zal leiden tot meer aangiften en vraagt waarom niet is gekozen om bij partners de schijfgrenzen te verdubbelen.

Buitenlandse belastingplichtigen

De leden van de fractie van de PvdA vragen voorts naar het aantal buitenlands belastingplichtigen in box 3. Voor het jaar 2013 gaat het om circa 115.000 buitenlandse belastingplichtigen met een belastbaar vermogen in box 3.

Complexiteit

De leden van de fractie van D66 vragen om in de halfjaarrapportage Belastingdienst op te nemen of en zo ja met hoeveel, de uitvoeringskosten voor de Belastingdienst in 2016 en 2017 afwijken van de tabel op pagina 39 in de memorie van toelichting. Bij de becijfering van de gevolgen van fiscale maatregelen geldt het adagium: «for better or for worse». Op een eenmaal in de memorie van toelichting van een wetsvoorstel opgenomen toename of afname aan uitvoeringskosten wordt daardoor later niet meer teruggekomen. Praktisch gezien zou een nacalculatie ook lastig zijn omdat de meeste maatregelen doorwerken op verschillende deelterreinen van de uitvoering (bij voorbeeld het toezicht, de automatisering en de dienstverlening) of onderdeel uitmaken van een groter werkproces waar dit een deelaspect van vormt. Dit staat een nacalculatie als bepleit door deze leden in de weg.

Het lid van de fractie van 50PLUS vraagt hoe de aanpassing van box 3 zich verdraagt met het kabinetsstreven naar vereenvoudiging van de belastingwetgeving en vindt het bezwaarlijk dat de berekening van de vermogensrendementsheffing gecompliceerder wordt. De berekening van de belasting in box 3 ziet er weliswaar complexer uit, maar de uitvoering wordt voor de Belastingdienst niet wezenlijk complexer. De belasting wordt nog steeds op forfaitaire wijze berekend. Net als nu is alleen de waarde van de vermogensbestanddelen op 1 januari vereist. Er is dus geen extra informatie-infrastructuur nodig. Alleen de gemiddelde rendementen dienen, samen met de vele getallen in het systeem die veranderen op grond van het belastingplan of door inflatiecorrectie, jaarlijks in het systeem van de Belastingdienst te worden aangepast. Door het behoud van het forfaitaire karakter is het voorgestelde systeem voor de Belastingdienst nog steeds uitstekend uitvoerbaar. Ook voor de belastingbetaler is het nieuwe systeem goed te overzien. Het past net als het huidige systeem goed in de VIA en de belastingbetaler hoeft niet meer gegevens aan te leveren dan nu het geval is.

Onderzochte alternatieven

Verschillende fracties hebben vragen gesteld over het belasten van de werkelijke individuele rendementen op vermogen. De leden van de fracties van het CDA en de ChristenUnie vragen wat de redenen zijn dat nu nog niet kan worden overgegaan op het belasten van het werkelijke rendement en of het alleen een IT-probleem betreft. De leden van de fractie van D66 vragen of het kabinet nauwkeurig kan aangeven waar op dit moment nog de grootste IT-knelpunten zitten voor het invoeren van een belasting op het daadwerkelijke rendement en op welke onderdelen dit nu al mogelijk zou zijn. De leden van de fractie van de SP vragen in hoeverre de complicerende factoren voor het bijhouden van de grondslag van een vermogensaanwasbelasting die zijn genoemd in paragraaf 6.2.1.3 van de nota naar aanleiding van het verslag van de Wet IB 2001 (kamerstuk 26 727 nr. 7) nu nog gelden. Het lid Van Vliet vraagt naar de voornaamste redenen om de box 3-heffing niet te baseren op de zuivere aanwas van vermogen tussen twee peildata.

Dan de vraag hoe de verkrijgingsprijs bepaald dient te worden. Denk aan de actieve belegger die de afgelopen jaren in verschillende tranches en tegen verschillende prijzen 1000 aandelen type X heeft verworven en 250 aandelen type X verkoopt: wélke 250 aandelen verkoopt hij dan? Geldt een LIFO-systeem, een FIFO-systeem, een systeem van gemiddelde aanschafwaarde of nog een ander systeem om de aanschafwaarde van die 250 aandelen te bepalen? En hoe moet dit worden bijgehouden en door wie?

Op de vraag van de leden van de fractie van de SP kan dus worden geantwoord dat de complicerende factoren voor het bijhouden van de grondslag van een vermogensaanwasbelasting die zijn genoemd in paragraaf 6.2.1.3 van de nota naar aanleiding van het verslag van de Wet IB 200121 nog steeds bestaan. Anders dan deze leden veronderstellen, worden de vermogenswinsten niet vanaf 2016 door financiële instellingen aan de Belastingdienst doorgegeven. Op basis van de EU-richtlijn 2014/107 worden de brutoopbrengsten doorgegeven, maar dus niet de opbrengst na aftrek van de aankoopprijs en eventuele kosten (de winst). Deze leden vragen of het klopt dat vrijwel iedere beleggingsportefeuillebeheerder in staat is om via internet een opgave te doen van gerealiseerde en ongerealiseerde waardeveranderingen van de portefeuille, inclusief spaargeld. Vaak is deze informatie tegenwoordig via internet bij de financiële instellingen op te vragen. Of dat voor vrijwel iedere beleggingsportefeuillebeheerder geldt, is het kabinet niet bekend. Wel is duidelijk dat elke instelling zijn eigen systeem van bijhouden heeft. Er zijn geen uniforme standaarden voor. Genoemde leden vragen hoe zich dit verhoudt tot de stelling van het kabinet dat het administreren en controleren van vermogensmutaties arbeidsintensief is voor de Belastingdienst en de belastingplichtige. Voor zover het gaat om financiële activa die bij Nederlandse banken in beheer zijn, is een systeem van informatie-uitwisseling tussen de financiële instellingen en de Belastingdienst denkbaar. Dat systeem is er echter nog niet. Het vereist in elk geval dat alle financiële instellingen vermogenswinsten of vermogensaanwas op dezelfde manier gaan bijhouden en over het jaar gaan totaliseren. Hoeveel werk en tijd het bouwen, onderhouden en uitvoeren van zo een systeem kost, is niet bekend. Een belangrijk deel van het box 3-vermogen wordt echter niet beheerd door de bank. Het gaat daarbij onder meer om onroerende zaken (45% van de beleggingen in box 3), niet-beursgenoteerde aandelen en onderlinge vorderingen. Daarnaast is, zoals uit het voorbeeld hierboven volgt, de vraag hoe moet worden omgegaan met bankrekeningen waarop diverse stortingen en onttrekkingen plaatsvinden. Juist bij deze vermogenscategorieën zal het bijhouden van de vermogensmutaties voor belastingplichtige en het controleren van deze gegevens voor de Belastingdienst arbeidsintensief zijn.

De leden van de fracties van D66 en de SP vragen waarom in andere landen de werkelijk gerealiseerde vermogenswinsten wel kunnen worden belast en in Nederland niet. Uit de bovenstaande beschrijving van het nabije buitenland blijkt dat ook andere landen problemen hebben met het belasten van werkelijke individuele inkomsten uit vermogen. Vaak worden vrijstellingen gegeven en heffingsgrondslagen opgeofferd, waardoor de facto de werkelijke individuele rendementen uit vermogen niet volledig worden belast. Ook is er nog steeds sprake van forfaitaire elementen. Voorbeelden van vrijstellingen zijn de vrijstelling voor vermogenswinsten op financiële activa van particulieren in België, de hoge vrijstelling van vermogenswinsten in het VK en de vrijstellingen van vermogenswinsten op onroerend goed in België en Duitsland. Andere landen hebben te maken met uitholling van de belastinggrondslag doordat allerlei producten worden bedacht om belastingheffing te ontlopen. Bovendien hebben de meeste andere landen geen systeem van een vooraf ingevulde aangifte.

De leden van de fractie van het CDA vragen welke vermogensinkomsten vanaf 1 januari 2016 bij de Belastingdienst bekend zijn. Zij vragen of deze informatie beschikbaar is voor de vooringevulde aangifte en welke informatie over werkelijke vermogensinkomsten nog niet bekend is. Het lid Klein vraagt naar de mogelijkheden en onmogelijkheden van het huidige systeem van informatie-uitwisseling tussen financiële instellingen en de Belastingdienst om werkelijke inkomsten uit vermogen te gaan belasten. Op dit moment zijn de vermogenspositie per 1 januari van het belastingjaar bekend, en de betaalde dividenden. Daarnaast geven de binnenlandse banken de rente op spaartegoeden door aan de Belastingdienst. De overige vermogensinkomsten van belastingplichtigen, zoals rente op obligaties en op buitenlandse tegoeden en huurinkomsten, zijn niet bekend bij de Belastingdienst. De vermogenswinst of de vermogensaanwas is niet bekend bij de Belastingdienst. Elementen die nodig zijn voor het bepalen van een vermogenswinst, zoals verkrijgings- en vervreemdingsprijs, gemaakte kosten en dergelijke of elementen die nodig zijn voor het bepalen van de vermogensaanwas zoals onttrekkingen en toevoegingen, zijn niet bekend en kunnen dus ook niet worden vooringevuld in de aangifte. Daarbij kunnen ook de elementen uit eerdere jaren relevant zijn.

De leden van de fractie van D66 vragen of het kabinet de ambitie heeft om bij de hervorming van box 3 te komen tot een meer uniforme belasting van kapitaalinkomen en daarbij ook pensioen, de eigen woning en ondernemingsvermogen te betrekken. In de huidige kabinetsperiode heeft het kabinet belangrijke stappen gezet om de woningmarkt en het pensioenstelsel te versterken. Met betrekking tot het pensioenstelsel heeft het kabinet afgelopen juli ook richtinggevende hoofdlijnen voor een toekomstbestendig pensioenstelsel gepresenteerd.28 Het kabinet heeft geen plannen voor een verdergaande aanpassingen van het fiscale regime voor de eigen woning. Bij een verdere hervorming van box 3 zal het kabinet de relatie tot ondernemingsvermogen in ogenschouw nemen.

Het lid van de fractie van 50PLUS vraagt of het kabinet heeft overwogen om uitsluitend het heffingvrije vermogen te verhogen om de kennelijk gewenste progressiviteit te bereiken. Het kabinet wijst erop dat het tarief over het forfaitaire inkomen in alle schijven gelijk is, namelijk 30%. Alleen het forfaitaire inkomen is meer in overeenstemming gebracht met de werkelijk gerealiseerde rendementen. Omdat progressiviteit niet het doel was, heeft het kabinet ook geen andere middelen voor dit doel overwogen.

Het lid van de fractie van 50PLUS vraagt om duidelijkheid over de verrekening van vermogensverliezen. In het huidige en in het voorgestelde systeem wordt uitgegaan van een forfaitair rendement. Hierdoor kan er in box 3 geen sprake zijn van een negatief rendement.

De leden van de fractie van de SP vragen het kabinet of er onderzoeken zijn gedaan naar de effecten van ficties op de belastingmoraal. Zij vragen welke onderzoeken het kabinet kent en welke conclusie hieruit kan worden getrokken. Er zijn het kabinet geen onderzoeken bekend naar de effecten van ficties op de belastingmoraal. Wel is de forfaitaire systematiek van box 3 onder meer door de Commissie inkomstenbelasting en toeslagen (Commissie Van Dijkhuizen) en de Studiecommissie Belastingstelsel bezien. De Commissie Van Dijkhuizen29 stelt voor om de forfaitaire benadering te handhaven: «De commissie constateert dat de forfaitaire benadering van de inkomsten uit vermogen als voordeel heeft dat de hoogte van de heffing stabiel en goed voorspelbaar is voor zowel de belastingbetaler als de schatkist en dat deze gemakkelijk is te innen. De commissie stelt voor de forfaitaire benadering van box 3 zonder onderscheid naar type vermogen te handhaven.» Ook de Studiecommissie Belastingstelsel30 stelt voor om de forfaitaire benadering te handhaven: «De commissie stelt voor de huidige box-3-heffing te handhaven. Eveneens vanuit een oogpunt van eenvoud (zowel voor burgers als Belastingdienst) moet daarbij het bedrag aan heffingvrij vermogen worden gehandhaafd: daardoor wordt voorkomen dat (veel) meer dan de huidige 20% van de belastingplichtigen met deze heffing wordt geconfronteerd.»

De leden van de fractie van de SP vragen hoeveel miljonairs er sinds het begin van de crisis zijn bijgekomen en hoeveel het kabinet tijdens deze kabinetsperiode gevraagd heeft van huishoudens met een vermogen van een miljoen euro of meer. Het regeerakkoord «Bruggen Slaan» kent een belangrijke tweede pijler: het streven naar evenwichtige inkomensverhoudingen. Voor het kabinet is deze pijler onlosmakelijk verbonden met de andere pijlers uit het regeerakkoord: het bevorderen van economische groei en het op orde krijgen van de overheidsfinanciën. De balans tussen de drie pijlers vormt het kompas voor het kabinet. Economische groei kan alleen worden bevorderd door mensen ook de vruchten te laten plukken van hun inspanningen. En daar is alleen breed draagvlak voor als bij het vragen van een bijdrage voor het op orde brengen van de overheidsfinanciën en het dragen van onze sociale voorzieningen, rekening wordt gehouden met draagkracht. Alle keuzes van het kabinet zijn hierop gebaseerd, zonder dat er sprake is van specifiek beleid gericht op huishoudens met een vermogen van een miljoen euro of meer. Met de voorgestelde wijziging van box 3 wordt wel beter aangesloten bij het werkelijk gemiddeld behaalde rendement op vermogens boven € 1 miljoen. De hierna opgenomen tabel geeft het aantal huishoudens weer op basis van CBS-statistieken. Een huishouden valt in deze categorie als het totale vermogen van het huishouden het bedrag van € 1 miljoen overstijgt. Het gaat hier niet alleen om het box 3-vermogen, maar om het totale vermogen zoals het CBS dat presenteert inclusief bijvoorbeeld aanmerkelijkbelangaandelen en het vermogen in de eigen woning.

Tabel 16: Aantal huishoudens met vermogen van € 1 miljoen en hoger

Aantal huishoudens met vermogen € 1 miljoen en meer (CBS)	X 1.000
2008	164
2009	159
2010	163
2011 voor methodewijziging	152
2011 na methodewijziging	154
2012	157
2013*	146

De leden van de fractie van de SP vragen het kabinet in te gaan op het feit dat Nederland, volgens «Taxation Trends in the EU, 2014 van Eurostat», het enige EU-land is dat een negatief tarief heft op «capital – income of households». Ook vragen deze leden om in te gaan op de belastingdruk op privévermogens in Nederland in vergelijking met andere landen en hoe de belastingdruk meebeweegt met de grootte van het inkomen, zowel voor als na invoering van het voorgestelde systeem. Het klopt dat Nederland het enige EU-land is waar de belastingopbrengst van de categorie «capital tax on the income of households» negatief is. Deze negatieve opbrengst wordt verklaard doordat deze categorie niet alleen de opbrengst van de vermogensrendementsheffing in box 3 bevat, maar ook de budgettaire derving van faciliteiten in de loon- en inkomensheffing waaronder de hypotheekrenteaftrek en aftrekbare premies voor lijfrentes. Verder maakt de kansspelbelasting onderdeel uit van deze categorie.31 Het kabinet kan geen goede conclusie trekken over de hoogte van de belasting op de categorie «capital – income of households» in vergelijking met andere landen uit deze internationale vergelijking omdat er onvoldoende inzicht is in de grondslagen en budgettaire opbrengsten van belastingen in deze categorie in andere landen. De omvang van vermogen is niet per se gerelateerd aan de omvang van het inkomen. De vermogensverdeling over inkomensgroepen kent een opvallende spreiding: hoge vermogens komen zowel aan de onderkant als de bovenkant van de inkomensverdeling voor. Bovendien bestaan er tussen generaties grote verschillen in de vermogensverdeling. Ook voor de effecten van de wijziging van de systematiek van box 3 – circa 90% van de belastingbetalers in box 3 gaat er naar verwachting bij de invoering van het voorstel op vooruit – zal dan ook gelden dat de spreiding ten opzichte van de hoogte van het inkomen sterk wisselt.

5. Pakket bestrijden emigratielek aanmerkelijkbelanghouders

5.1. Algemeen

De leden van de fractie van de VVD vragen hoe de opbrengst van de voorgestelde maatregelen wordt teruggegeven aan ondernemers in box 2. Het kabinet acht het niet wenselijk dat geëmigreerde aanmerkelijkbelanghouders de Nederlandse claim over de waardeaangroei van de aandelen in de Nederlandse periode kunnen ontlopen door het doen van winstuitdelingen in de buitenlandse periode. Met de voorgestelde maatregelen is dit in de toekomst niet meer mogelijk. De maatregelen zien op het innen van tot nu toe onbetaald gebleven belasting. Het kabinet ziet geen aanleiding voor compenserende maatregelen.

De leden van de fracties van de VVD en de SP en het RB vragen naar de Europeesrechtelijke houdbaarheid van het pakket maatregelen voor emigrerende aanmerkelijkbelanghouders in relatie tot de onbepaalde uitsteltermijn. Ik heb deze voorstellen getoetst op hun Europeesrechtelijke houdbaarheid. Het afschaffen van de tienjaarstermijn leidt er niet toe dat de conserverende aanslag in strijd komt met het Europese recht. Zoals kan worden afgeleid uit de uitspraak van het HvJ EU van 7 september 2006 in de zaak C-470/04, N, is de conserverende aanslag in zijn huidige vorm gerechtvaardigd ter verzekering van de evenwichtige verdeling van de heffingsbevoegdheid. Afschaffing van de tienjaarstermijn maakt de maatregel niet disproportioneel. Het is immers inherent aan het belasten van het aanmerkelijk belang, ook als het gaat om ingezetenen, dat bij vervreemding van het belang de waardestijging ervan wordt belast ook al heeft deze waardestijging in een ver verleden plaatsgevonden. De maatregel gaat dus niet verder dan nodig is om het doel te bereiken. De uitspraak van het HvJ EU van 11 maart 2004 in de zaak C-9/02, Hughes de Lasteyrie du Saillant, leidt niet tot een andere conclusie nu dit arrest betrekking had op een Franse regeling waarbij het ontbreken van automatisch uitstel van betaling, de eis tot het stellen van zekerheid en de verplichting tot het aanwijzen van een fiscaal vertegenwoordiger in Frankrijk leidde tot het oordeel dat er sprake was van strijdigheid met de vrijheid van vestiging. Geen van deze elementen maakt deel uit van het onderhavige voorstel of de bestaande regeling voor de conserverende aanslag.

De leden van de fractie van de PvdA vragen hoeveel belastinginkomsten verloren gaan als gevolg van het – de facto – opgeven van de Nederlandse belastingclaim op reeds geëmigreerde aanmerkelijkbelanghouders. Toepassing van de voorgestelde maatregel op reeds geëmigreerde aanmerkelijkbelanghouders zou naar verwachting gepaard gaan met een eenmalige budgettaire opbrengst van € 650 miljoen, welke opbrengst over een periode van naar schatting 15 jaar zou worden gerealiseerd.

De leden van de fractie van de PvdA vragen wat het kabinet bedoelt met «kwijtschelding is derhalve de regel geworden, en betaling van de conserverende aanslag de uitzondering». In de praktijk blijkt dat aanmerkelijkbelanghouders die naar het buitenland verhuizen dit vrijwel altijd doen voor een periode van ten minste tien jaar en dat zij in die periode doorgaans geen handelingen verrichten die tot invordering van de conserverende aanslag leiden. Na afloop van de tienjaarstermijn wordt onder de huidige wetgeving de conserverende aanslag kwijtgescholden, zonder dat de verschuldigde belasting over de waardeaangroei in de binnenlandse periode is voldaan.

De leden van de fractie van de PvdA vragen of het emigratielek nu werkelijk gedicht is. Naar de huidige inzichten van het kabinet dichten de voorgestelde maatregelen het emigratielek. Het internationale belastingrecht is echter een complexe aangelegenheid. De Belastingdienst zal belastingontwijkend gedrag daarom ook na deze wetswijziging permanent monitoren.

De leden van de fractie van de PvdA vragen met hoeveel landen Nederland een belastingverdrag heeft zonder aanmerkelijkbelangvoorbehoud. Nederland heeft in vrijwel alle verdragen met de landen binnen de Europese Economische Ruimte32 (EER) een aanmerkelijkbelangvoorbehoud opgenomen in het vermogenswinstartikel. Dit is alleen anders in het bestaande verdrag met Duitsland dat dateert uit 1959 en dat binnenkort wordt vervangen. Conform het huidige verdragsbeleid, zoals beschreven in de Notitie Fiscaal Verdragsbeleid 2011,33 zet Nederland zich in om ook een aanmerkelijkbelangvoorbehoud op te nemen in het dividendartikel, maar in de geldende verdragen met EER-landen is in verreweg de meeste gevallen nog geen sprake van een dergelijk aanmerkelijkbelangvoorbehoud. Dit betekent dat bij dividenduitkeringen na emigratie van de aanmerkelijkbelanghouder Nederland zijn nationale heffingsbevoegdheid (25%) over deze dividenden op grond van het verdrag niet of niet volledig kan effectueren. Dat laat onverlet dat Nederland de belastingclaim die besloten ligt in de conserverende aanslag behoudt. Met de maatregelen die het kabinet in het Belastingplan 2016 voorstelt, wordt bewerkstelligd dat uitdelingen van reserves aan een geëmigreerde aanmerkelijkbelanghouder wel leiden tot het invorderen van deze conserverende aanslag. Om een samenloop van belastingen te voorkomen, wordt de conserverende aanslag hierbij niet ingevorderd voor zover over deze uitdeling al in Nederland of in het buitenland feitelijk belasting wordt geheven.

De leden van de fractie van de PvdA vragen om verduidelijking van de werking van het aanmerkelijkbelangvoorbehoud in de tevens door het RB aangehaalde situatie waarin een aanmerkelijkbelanghouder emigreert naar een land waarmee Nederland een belastingverdrag heeft zonder aanmerkelijkbelangvoorbehoud en vervolgens dooremigreert naar een land waarmee Nederland een belastingverdrag heeft met aanmerkelijkbelangvoorbehoud. Deze vraag staat los van de maatregelen die zijn opgenomen in het Belastingplan 2016. Voor de verdeling van heffingsrechten onder verdragen is in het algemeen inwonerschap op het moment van inkomensgenieting van belang. Als een geëmigreerde aanmerkelijkbelanghouder volgtijdelijk inwoner wordt van verschillende landen wordt met betrekking tot een genoten inkomensbestanddeel het verdrag toegepast met het land waarvan de aanmerkelijkbelanghouder op het genietingsmoment inwoner is. Het hangt van de concrete tekst van het toepasselijke belastingverdrag af of, en zo ja, in welke mate, Nederland het heffingsrecht heeft over dividenden. De maatregelen die zijn opgenomen in het Belastingplan 2016 zien op de invordering van de belastingclaim ter zake van vermogensaanwas in de periode dat de aanmerkelijkbelanghouder binnenlands belastingplichtige was.

De leden van de fractie van het CDA vragen of het uitstel ooit wordt ingetrokken indien een aanmerkelijkbelanghouder emigreert naar een land dat een heffing kent van 25% of meer en de aandelen in de familie blijven. Het uitstel van betaling wordt in beginsel (deels) ingetrokken bij vervreemding van de aandelen, uitdeling van reserves door de vennootschap of teruggaaf van kapitaal. Bij een uitdeling van reserves door de vennootschap, trekt Nederland het uitstel niet in voor zover in het buitenland feitelijk belasting wordt geheven. Hiermee wordt een samenloop van heffing van buitenlandse belasting en invordering van Nederlandse belasting (de conserverende aanslag) voorkomen. In het door de leden van de fractie van het CDA genoemde voorbeeld blijft de conserverende aanslag, en het daarvoor verleende uitstel van betaling, derhalve vooralsnog in stand bij winstuitdelingen. Een uiteindelijke overgang krachtens erfrecht wordt aangemerkt als een fictieve vervreemding. Ook bij geëmigreerde aanmerkelijkbelanghouders kan het uitstel bij een fictieve vervreemding onder bepaalde voorwaarden worden verlengd. Het uitstel zal uiteindelijk worden beëindigd of ingetrokken bij vrijwillige betaling van de conserverende aanslag, kwijtschelding van de conserverende aanslag of vervreemding van de aandelen.

De leden van de fractie van het CDA en het RB vragen of de Belastingdienst de conserverende aanslagen gedurende een lange termijn kan bijhouden en hoe de Belastingdienst de vennootschap en de aandelen volgt na emigratie van de aanmerkelijkbelanghouder of zijn erfgenamen. Voor de administratieve werkzaamheden zal de Belastingdienst op termijn een aanpassing in de systemen doorvoeren waardoor geautomatiseerde ondersteuning mogelijk is. Tot die tijd wordt een handmatig proces ingericht. Het toezicht houden op de aanmerkelijkbelanghouder en de vennootschap gedurende een langere periode gebeurt al sinds de introductie van de conserverende aanslag. De wijzigingen leiden er slechts toe dat dit toezicht in bepaalde situaties nog langer nodig blijft. Daartegenover staat dat het uitstel in andere situaties korter duurt omdat de Belastingdienst dit uitstel intrekt bij winstuitdelingen; in deze situaties zal het houden van toezicht juist minder lang nodig zijn. Toezicht vindt plaats aan de hand van informatie die de aanmerkelijkbelanghouder zelf verplicht is te verstrekken. Daarnaast zal de Belastingdienst actief controles uitvoeren, bijvoorbeeld naar aanleiding van signalen uit de aangifte vennootschapsbelasting van de vennootschap waarin de aandelen worden gehouden en aan de hand van informatie afkomstig van de belastingautoriteiten in het emigratieland of op basis van steekproeven.

De leden van de fractie van het CDA en de NOB vragen of het kabinet bereid is de pro rata-benadering ook toe te passen, indien het uitstel van betaling wordt beëindigd vanwege teruggaaf op aandelenkapitaal. In artikel 2 van de Uitvoeringsregeling Invorderingswet 1990 is de pro rata-benadering reeds geregeld in situaties van teruggaaf op aandelenkapitaal. De ontvanger beëindigt het uitstel in die gevallen slechts voor zover dit aan de teruggaaf kan worden toegerekend. Een geringe teruggaaf van het op aandelen gestort kapitaal leidt derhalve niet tot invordering van de gehele conserverende aanslag.

5.2. Verdragsrechtelijke aspecten

De leden van de fractie van de PvdA vragen naar de betekenis van het aanmerkelijkbelangvoorbehoud na invoering van de voorgestelde maatregelen rondom conserverende aanslagen. Ook de NOB vraagt naar de relatie van het voorstel tot de aanmerkelijkbelangvoorbehouden. Aanmerkelijkbelangvoorbehouden bewerkstelligen dat de Nederlandse belastingclaim eerder wordt geëffectueerd en voorkomen op verdragsniveau samenloop van belastingheffing. Daarom behouden de aanmerkelijkbelangvoorbehouden hun belang. Om dit te verduidelijken moet een onderscheid worden gemaakt tussen enerzijds het aanmerkelijkbelangvoorbehoud in het verdragsartikel over dividenden en anderzijds het aanmerkelijkbelangvoorbehoud in het verdragsartikel over vermogenswinsten. Met het aanmerkelijkbelangvoorbehoud in het dividendartikel kan Nederland zijn nationale heffingsrecht over winstuitdelingen (inkomstenbelasting en dividendbelasting) volledig effectueren na emigratie van de aanmerkelijkbelanghouder. Met het bedrag van de aldus verschuldigde belasting effectueert Nederland de belastingclaim en wordt de conserverende aanslag kwijtgescholden. Zonder een aanmerkelijkbelangvoorbehoud in het dividendartikel kan in het buitenland belasting worden geheven over de uitgedeelde reserves. Op basis van de voorgestelde maatregelen wordt de inning van de Nederlandse belastingclaim via de conserverende aanslag met het bedrag aan in het buitenland betaalde belasting uitgesteld. Voor zover het Nederlandse tarief hoger ligt dan het tarief van de nieuwe woonstaat kan Nederland in die gevallen wel gedeeltelijk de conserverende aanslag innen. Dit leidt ertoe dat Nederland zonder aanmerkelijkbelangvoorbehoud de belastingclaim die besloten ligt in de conserverende aanslag (geheel of gedeeltelijk) pas later kan effectueren. Het aanmerkelijkbelangvoorbehoud in het vermogenswinstartikel zorgt er, in samenhang met de daaraan gekoppelde «step up», voor dat op het moment van vervreemding het land waarnaar wordt geëmigreerd niet het volledige vervreemdingsvoordeel belast maar een zogenoemde «step up» verleent voor de in Nederland aangegroeide waarde. Als een belastingverdrag niet voorziet in een dergelijke «step up» op basis van een aanmerkelijkbelangvoorbehoud in het vermogenswinstenartikel en dit tot gevolg heeft dat het verdragsland bij vervreemding feitelijk belasting heft, voorkomt Nederland eenzijdig de samenloop van belastingen en effectueert Nederland niet de hele belastingclaim.

De leden van de fractie van de PvdA en het RB vragen voor welke buitenlandse belastingsoorten geldt dat deze bij een dividenduitkering na emigratie in mindering wordt gebracht op de conserverende aanslag, en hoe eventuele lokale belastingen worden behandeld op dit gebied. De in het buitenland feitelijk verschuldigde belasting over een winstuitkering wordt slechts in mindering gebracht op het bedrag waarmee het uitstel van betaling van de conserverende aanslag wordt ingetrokken (en niet op de conserverende aanslag zelf), voor zover deze belasting rechtstreeks verband houdt met het uitgekeerde dividend. Het gaat daarbij primair om (buitenlandse vormen van) inkomstenbelasting en dividendbelasting. Of in specifieke gevallen ook rekening wordt gehouden met lokale belastingen hangt ervan af of deze direct betrekking hebben op de uitgedeelde reserves en is ter toetsing aan de Belastingdienst. De feitelijk geheven belasting in het buitenland wordt dus niet, zoals de leden van de fractie van de PvdA lijken te veronderstellen, kwijtgescholden op de conserverende aanslag.

De leden van de fracties van het CDA en de PVV hebben vragen over de juridische haalbaarheid van de voorstellen ten aanzien van de conserverende aanslag, in het bijzonder vragen zij of de maatregelen in strijd zijn met de goede verdragstrouw. Ook de NOB heeft hierover vragen gesteld. De leden van de fracties van het CDA, de PVV en D66 vragen of Nederland in overleg is getreden met verdragspartners. Het kabinet is van oordeel dat de voorgestelde maatregelen niet in strijd zijn met de goede verdragstrouw. Deze opvatting vindt steun in de jurisprudentie van de Hoge Raad.34 Hierbij is het volgende van belang. De Nederlandse regeling voor de heffing over winst uit aanmerkelijk belang beoogt met name de waardestijging te belasten van een tot een aanmerkelijk belang behorend aandelenpakket die is ontstaan gedurende de periode dat de houder daarvan binnenlands belastingplichtig is. Op grond van bestaande wetgeving sluit de belastingheffing aan bij het tijdstip dat onmiddellijk voorafgaat aan het ophouden van de binnenlandse belastingplicht. Het gaat immers om de waardestijging in deze binnenlandse periode. Deze belasting hoeft niet direct te worden betaald. Daarom wordt een conserverende aanslag opgelegd waarvoor binnen de EER automatisch uitstel van betaling wordt verleend. Met de voorgestelde maatregelen verandert niet de genoemde belastingheffing over de vermogensaanwas in de binnenlandse periode, maar veranderen wel de aanknopingspunten voor het innen en (niet) kwijtschelden van de conserverende aanslag. De inning van de belasting over de waardeaangroei over de binnenlandse periode vindt in het voorstel plaats op het moment dat sprake is van uitdeling van reserves. Op dit moment mag – anders dan op het moment van emigratie – verwacht worden dat er gemakkelijker over middelen kan worden beschikt om de belastingschuld mee te voldoen. Bovendien is het moment van uitdeling van winstreserves ook het moment waarop in binnenlandse situaties belasting wordt geheven. Dat de voorgestelde maatregelen voor de inning van de belastingschuld aangrijpen bij een uitdeling van reserves betekent niet dat sprake is van een belastingheffing over een dergelijke uitkering. Dit aangrijpingspunt doet met andere woorden niets af aan het karakter van de heffing, namelijk dat van een belasting over de vermogensaanwas die is opgekomen bij een inwoner van Nederland. De wijze waarop Nederland de belastingheffing over de «Nederlandse» vermogensaanwas vormgeeft is volgens het kabinet een interne nationale aangelegenheid. Volgens het kabinet is het dan ook niet nodig verdragspartners te informeren over deze voorgestelde maatregelen. Wat betreft het verdragsbeleid en toekomstige onderhandelingen blijft Nederland zich inzetten voor aanmerkelijkbelangvoorbehouden die aansluiten bij de nationale systematiek. Hiervoor wordt verwezen naar hetgeen eerder in deze nota is opgemerkt bij de vragen van de leden van de fractie van de PvdA over dit onderwerp.

5.3. Terugwerkende kracht

De leden van de fractie van D66 vragen hoe snel een emigratie in de praktijk te realiseren is. Ook het RB plaatst kritische kanttekeningen bij de terugwerkende kracht. Hoe snel een emigratie te realiseren is, hangt af van de omstandigheden van het geval. Hoewel een emigratie op zichzelf doorgaans de nodige voorbereidingstijd vergt, is het onder omstandigheden, denk bijvoorbeeld aan de situatie waarin de aanmerkelijkbelanghouder reeds voorbereiding had getroffen of reeds een vakantiehuis in het emigratieland bezit, toch binnen afzienbare termijn te realiseren. Daarbij heeft ook de ervaring met invoering van de huidige wetgeving rond de conserverende aanslag geleerd dat anticipatiegedrag een reëel risico is; in de maand december voorafgaand aan inwerkingtreding van de bepalingen zijn destijds honderden aanmerkelijkbelanghouders naar met name België geëmigreerd. Bovendien zijn de onderhavige maatregelen niet alleen van toepassing op emigratie van aanmerkelijkbelanghouders, maar ook op andere, relatief snel te realiseren, belastbare feiten zoals (onder bepaalde voorwaarden) de schenking van aandelen aan een natuurlijk persoon in het buitenland.

De leden van de fractie van D66 vragen hoe de regeling invulling geeft aan het kenbaarheidsvereiste bij de terugwerkende kracht. In aanvulling op de publicatie van het Belastingplanpakket op Prinsjesdag jongsleden heb ik op dezelfde datum, 15 september 2015 om 15.15 uur, een nieuwsbericht doen uitgaan waarin het kabinet de voorgenomen maatregelen met betrekking tot emigrerende aanmerkelijkbelanghouders bekend heeft gemaakt en heeft toegelicht. Dit nieuwsbericht is onder meer terug te vinden op www.rijksoverheid.nl.

6. Integratie S&O-afdrachtvermindering en RDA per 2016

In antwoord op vorenstaande vragen is het van belang dat het maatschappelijk rendement van extra S&O-uitgaven substantieel hoger ligt dan het private rendement. Om deze reden stimuleert het kabinet bedrijven om te investeren in speur- en ontwikkelingswerk (S&O). Doel van het kabinet is dat in Nederland in 2020 2,5% van het BBP wordt uitgegeven aan S&O. De S&O-afdrachtvermindering draagt bij aan deze doelstelling door de S&O-uitgaven van private partijen te stimuleren. Het is een generieke regelingen. Dat betekent dat deze niet aan sectoren of thema’s gebonden is en openstaat voor alle bedrijven die willen innoveren, ongeacht de grootteklasse of de omvang van de S&O van het bedrijf.

Uit een analyse van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) blijkt dat naar verwachting 66% van het budget van de geïntegreerde regeling ten goede komt aan het mkb en 34% aan het grootbedrijf. Deze prognose is gelijk aan de huidige verdeling van het budget voor de S&O-afdrachtvermindering en RDA in 2014. Als ook naar de onderverdeling tussen kleinbedrijf en middenbedrijf gekeken wordt gaat 45% van het totaal naar kleine bedrijven (< 50 werkzame personen) en 21% naar middenbedrijf (50–249 werkzame personen) (totaal mkb 66%). Deze verdeling blijft naar schatting na de integratie gelijk. Het totaal van 66% dat naar het mkb gaat is overigens een relatief ruim aandeel, aangezien het mkb verantwoordelijk is voor 41% van de in Nederland uitgevoerde R&D.35 Ook zal het deel budget van de geïntegreerde regeling dat ten goede komt aan starters naar verwachting ook gelijk blijven ten opzichte van de S&O-afdrachtvermindering en RDA (cijfers 2014). Het kabinet acht het invoeren van een plafond, het verder verhogen van de tweede schijf of het invoeren van een degressief tarief van 18%-16% daarom niet noodzakelijk om een evenwichtige verdeling in budget tussen grootbedrijf en mkb te handhaven en ongewenst gelet op het doel van de regeling, namelijk het stimuleren van S&O ongeacht grootteklassen. Zoals aangegeven door de Minister van Economische Zaken tijdens de plenaire behandeling van de begroting van het Ministerie van Economische Zaken in de Tweede Kamer op 15 oktober jl. zal het effect van de integratie op de verdeling van het budget tussen mkb en grootbedrijf in 2016 nauwlettend gevolgd worden. Indien deze duidelijk afwijkt van de hierboven genoemde raming zullen in het Belastingplan 2017 maatregelen genomen worden.

Tabel 17: Aantal gebruikers RDA vs. S&O-afdrachtvermindering (2010–2014)

Kengetallen	2010	2011	2012	2013	2014
Aantal bedrijven dat gebruik maakt van S&O-afdrachtvermindering en S&O-aftrek1	19.450	20.530	22.220	22.640	22.974
Aantal bedrijven dat gebruik maakt van RDA2	n.v.t	n.v.t.	13.860	16.160	16.622

De leden van de fractie van de PvdA vragen of ook bij andere groepsmaatschappijen de S&O-afdrachtvermindering kan worden gevraagd zodat minder snel tegen verzilveringsproblemen aangelopen zal worden. De leden van de fractie van het CDA vragen waarom niet voorzien is in een groepsregeling net als bij de werkkostenregeling om de verzilvering te verbeteren. De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen in dit kader of het kabinet bereid is het nadeel dat de S&O-afdrachtvermindering bij slechts één inhoudingsplichtige verrekend kan worden, weg te nemen door de introductie van een fiscale-eenheid benadering. De leden van de fractie van D66 vragen of door het overbrengen van de RDA uit de winstsfeer een beperking in benuttingsmogelijkheden binnen de jaargrens optreedt, doordat de S&O-afdrachtvermindering binnen de entiteit van de individuele S&O-inhoudingsplichtige dient te worden benut, terwijl de RDA op fiscale eenheidsniveau kon worden geëffectueerd. Op dit moment kan de RDA van dochterbedrijven binnen dezelfde fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting opgevoerd worden door het moederbedrijf. In de nieuwe regeling kan dat niet meer. Als gevolg van de samenvoeging van de RDA met de S&O-afdrachtvermindering verandert het karakter van de faciliteit. Van een faciliteit in de winstbelasting wordt het een faciliteit in de loonbelasting. In plaats van een belastingplichtige is er in de loonbelasting sprake van een inhoudingsplichtige. Die inhoudingsplichtige is het subject waarbij afdrachtverminderingen bij aansluiten. De integratie beoogt geen wijzigingen in die systematiek aan te brengen. Een verdere stijging van de verzilvering zou mogelijk zijn geweest als niet-verzilverbare S&O-afdrachtvermindering verzilverd mocht worden bij een andere inhoudingsplichtige. Het kabinet heeft hier niet voor gekozen om de volgende redenen: Hiervoor zou dan wel een aanvraag bij RVO.nl nodig zijn die vervolgens nieuwe beschikkingen stuurt aan de S&O-inhoudingsplichtige en aan de andere inhoudingsplichtige(n). Extra aanvragen, beschikkingen en verrekeningen maken het belastingstelsel minder eenvoudig, terwijl het kabinet juist streeft naar een vereenvoudiging van het belastingstelsel. Toename van het aantal beschikkingen vereist ook controle daarop. De met de integratie RDA/S&O-afdrachtvermindering beoogde vereenvoudiging en besparing bij de Belastingdienst wordt beperkt door deze extra werkzaamheden. Verder is het inherent aan ons fiscale stelsel dat volledige verzilvering niet altijd mogelijk is. En ten slotte vindt het kabinet het belangrijk dat het budget terechtkomt bij een lichaam dat zelf beslist over het uitvoeren van S&O.

De leden van de fractie van de SP vragen het kabinet te reageren op de opmerking van de NOB dat deze een verschuiving voorziet van kapitaalintensieve bedrijven naar arbeidsintensieve bedrijven. Zij vragen of het kabinet erkent dat deze schuif zich kan voordoen en zo ja, of dat de bedoeling was van het kabinet. Leden van de fractie van het CDA vragen ook naar een verschuiving van meer kapitaalintensieve belastingplichtigen naar de meer arbeidsintensieve belastingplichtigen. De leden van de fracties van het CDA en van D66 vragen of de afdrachtvermindering een belast voordeel is voor de vennootschapsbelasting en op welke wijze hier rekening mee is gehouden bij de omzetting van de RDA in de S&O-afdrachtvermindering. Laatstgenoemde leden vragen tevens hoe groot de afwijking met het voordeel van de S&O-afdrachtvermindering in vergelijking tot de huidige regelgeving is.

Zoals aangegeven in de memorie van toelichting bij het Belastingplan 2015 wordt bij de concrete vormgeving en het budget van de nieuwe regeling rekening gehouden met het financiële nadeel dat het bedrijfsleven zou kunnen ondervinden van de samenvoeging. Met het oog hierop heeft het kabinet het budget voor de S&O-afdrachtvermindering per 2016 structureel geïntensiveerd met € 85 miljoen. Bij de samenvoeging van de RDA met de S&O-afdrachtvermindering is het kabinet uitgegaan van een gelijke ondersteuning van S&O-loonkosten en niet-loonkosten (overige S&O-kosten en -uitgaven) en een zoveel mogelijke gelijke verdeling van het budget over de grootteklassen (mkb en grootbedrijf) in vergelijking tot de huidige situatie. Grote R&D-bedrijven die nu relatief zeer veel gebruik maken van de RDA ten opzichte van de S&O-afdrachtvermindering kunnen nadeel ondervinden van de samenvoeging. Dit omdat de RDA nu, afhankelijk van de winstpositie, een hoger effectief voordeelpercentage op niet-loonkosten voor S&O biedt dan de S&O-afdrachtvermindering op de S&O-loonkosten. Het lagere netto-effect op niet-loonkosten treedt op omdat het nettovoordeel van 15% in de RDA wordt omgezet in een brutotarief van 16% in de tweede schijf van de S&O-afdrachtvermindering. Rekening houdende met de af te dragen vennootschapsbelasting leidt de nieuwe situatie tot een nettovoordeel van circa 12%. Voor zover het voordeel van de S&O-afdrachtvermindering wordt belast in de innovatiebox is er geen sprake van een lager nettovoordeel, omdat het effectieve tarief van de vennootschapsbelasting dan slechts 5% bedraagt. Het effect van een lager nettovoordeel treedt niet bij alle grote bedrijven op, omdat het voordeel op de S&O-loonkosten voor grote R&D-bedrijven wordt verhoogd door aanpassing van de tweede schijf van de S&O-afdrachtvermindering naar 16% (nu 14%). Na de samenvoeging worden S&O-kapitaal en S&O-arbeid met dezelfde voordeelpercentages ondersteund. Dit beoog ik ook met mijn beleid. Daarbij blijft met de gekozen parameters de verdeling van het budget over verschillende grootteklassen (en ook de verdeling tussen mkb/grootbedrijf) in grote lijnen gelijk met de situatie voor samenvoeging. De gelijke ondersteuning van S&O-loonkosten en niet-loonkosten in de nieuwe situatie in combinatie met een lager nettovoordeel voor de niet-loonkosten kan naar verwachting leiden tot een iets lager voordeel voor kapitaalintensieve bedrijven die nu sterk gebruikmaken van de RDA ten opzichte van de S&O-afdrachtvermindering maar leidt tot een evenwichtiger stimulering van de private S&O-uitgaven in Nederland. Het innovatieve (kleinere) mkb dat arbeidsintensief is (veel kenniswerkers in dienst heeft) zal profiteren van de samenvoeging vanwege de langere eerste schijf en omdat de afdrachtvermindering op loonkosten in de tweede schijf van 14% naar 16% stijgt. De hogere tegemoetkoming op arbeid ten opzichte van de huidige situatie acht het kabinet gewenst. Het aannemen van kenniswerkers wordt voor alle bedrijven (groot en klein) aantrekkelijker en past in de wens van het kabinet om arbeid goedkoper te maken.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen of het kabinet bereid is om onbenutte voordelen ook in andere jaren te effectueren net als wanneer de aftrek van de RDA leidt tot een verrekenbaar verlies dat ook in andere jaren benut kan worden. Het systeem van de afdrachtverminderingen kent momenteel geen mogelijkheden tot verrekening over de jaargrens heen. Het kabinet heeft geen voornemen verandering te brengen in deze systematiek, omdat dit zou leiden tot meer regels en complexiteit, terwijl het kabinet juist streeft naar een vereenvoudiging van het belastingstelsel. Aangezien in de nieuwe regeling het overgrote deel van de S&O-afdrachtvermindering verzilverd kan worden, ziet het kabinet hiertoe ook geen noodzaak.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen of het ook een mogelijkheid is dat beide regelingen weer uit elkaar worden getrokken als tijdens de evaluatie in 2018 blijkt dat door verrekening via de loonheffing in plaats van de winstbelasting bepaalde groepen ondernemers benadeeld worden en het doel van de regeling, namelijk het bevorderen van innovatie, minder goed bereikt kan worden. De samenvoeging van beide regelingen is juist bedoeld om een aantal nadelen van de huidige regelingen te ondervangen en het kabinet verwacht daarom niet dat een eenmaal afgeschafte RDA in de toekomst weer ingevoerd zal worden. Bij de evaluatie zal zeker gekeken worden of het doel van de S&O-afdrachtvermindering, het bevorderen van innovatie voor private bedrijven, bereikt wordt.

De leden van de fractie van het CDA vragen het kabinet in te gaan op de RDA/S&O enerzijds en de EIA/MIA anderzijds en of het klopt dat milieu-innovatie niet voor de aanzienlijk hogere RDA/S&O-aftrek in aanmerking komt vanwege samenloop met de EIA/MIA. De energie-investeringsaftrek (EIA), milieu-investeringsaftrek (MIA) en S&O-afdrachtsvermindering zijn regelingen met ieder een eigen doelstelling. Via de EIA kunnen bedrijven fiscaal voordelig investeren in energiezuinige technieken en duurzame energie. De ondernemer mag 41,5% van de investeringskosten aftrekken van de fiscale winst, bovenop de gebruikelijke afschrijving. Naast dit belastingvoordeel leiden energiezuinige investeringen ook tot een lagere energierekening (en minder energiebelasting). Deze regeling stimuleert duurzaam ondernemen en levert een bijdrage aan de energiedoelen voor 2020. Via de MIA kunnen bedrijven fiscaal voordelig investeren in milieuvriendelijke technieken. De ondernemer profiteert van een investeringsaftrek die kan oplopen tot 36% van het investeringsbedrag. Deze regeling stimuleert duurzaam ondernemen en wordt veel gebruikt in de land- en tuinbouw. De S&O-afdrachtvermindering is gericht op stimulering van R&D en verlaagt de loonkosten en andere kosten en uitgaven van S&O-projecten. Voor de EIA en de MIA worden jaarlijks lijsten vastgesteld van specifieke bedrijfsmiddelen die kwalificeren. Het kabinet acht een stapeling van investeringssubsidies onwenselijk. Net als onder het Besluit RDA komt daarom een investering die in aanmerking komt voor EIA of MIA, niet ook in aanmerking voor S&O-afdrachtvermindering. Overigens zal het niet frequent voorkomen dat een investering in aanmerking komt voor EIA of MIA en daarnaast ook voor S&O-afdrachtvermindering.

7. Vereenvoudiging verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken

De leden van de fractie van de SP vragen of kan worden aangegeven hoeveel suikers de verschillende dranken bevatten. Ik beschik niet over een analyse over het suikergehalte van de verschillende dranken, omdat dat gegeven niet relevant is voor de verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken.

Deze leden vragen of het kabinet een onderbouwing kan geven om mineraalwater gelijk te belasten met frisdranken. Zoals in de memorie van toelichting is aangegeven, ligt aan deze maatregel een vereenvoudiging ten grondslag. In de praktijk blijkt het lastig onderscheid te maken tussen mineraalwater, vruchtensap en frisdrank. Veel mineraalwaters bevatten immers ook toevoegingen van vruchten en planten. En sommige frisdranken zijn samengesteld uit mineraalwater, vruchtensap en/of groentesap. Met de uniformering van het tarief wordt afscheid genomen van deze discussies en wordt de uitvoering eenvoudiger en robuuster gemaakt. In reactie op een vraag van deze leden bevestig ik dat onder mineraalwater zowel koolzuurhoudend als niet-koolzuurhoudend water vallen.

Genoemde leden vragen tevens waarom mineraalwater niet geheel wordt vrijgesteld van de verbruiksbelasting en wat de budgettaire gevolgen van een dergelijke volledige vrijstelling zou zijn. Mineraalwater is niet geheel vrijgesteld vanwege de budgettaire functie van de verbruiksbelasting. Een vrijstelling acht het kabinet niet passend, omdat mineraalwater daarmee bevoordeeld zou worden ten opzichte van andere dranken en ook leidingwater waarover immers leidingwaterbelasting wordt geheven. Daarnaast is het onderscheid tussen mineraalwater, frisdrank, vruchtensap of groentesap niet eenduidig. De derving bij volledig vrijstellen van mineraalwater bedraagt ongeveer € 35 miljoen.

De leden van de fracties van de SP, het CDA, de PVV en de ChristenUnie vragen waarom het kabinet niet gekozen heeft voor een budgettair neutrale vereenvoudiging van de verbruiksbelasting, maar heeft besloten tot een verhoging. Bij de budgettaire afronding van het Belastingplan 2016 is het nieuwe, uniforme tarief inderdaad naar boven bijgesteld. Dat was nodig om het lastenbeeld sluitend te krijgen. De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen bovendien of hier sprake is van een taakstellende opbrengst, en zo ja, of deze opbrengst is bedoeld ter dekking van een andere maatregel. Als reactie daarop kan ik u melden dat de extra opbrengst als gevolg van de verhoging van deze belasting nodig is om het lastenbeeld sluitend te krijgen en niet gekoppeld is aan de dekking van een specifieke andere maatregel. Er is geen sprake van een taakstellende opbrengst voor deze specifieke belastingsoort.

De leden van de fracties van de SP en de PVV vragen waarom er in het kader van vereenvoudiging niet voor is gekozen om deze belasting volledig af te schaffen. Als reactie op deze vraag kan ik u melden dat diverse vrijstellingen en verschillende tarieven inderdaad gepaard gaan met uitvoeringslasten voor de Belastingdienst en administratieve lasten voor het bedrijfsleven. Daarom heeft het kabinet enkele vereenvoudigingen voorgesteld, waaronder een uniform tarief en het laten vervallen van het onderscheid in huishoudelijk en niet huishoudelijk gebruik. Het kabinet schaft deze belasting niet af vanwege de budgettaire functie van de verbruiksbelasting. De verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken heeft in 2015 een geraamde opbrengst van € 225 miljoen.

De leden van de fractie van de SP vragen daarnaast of het klopt dat Nederland het enige land in Europa is dat een dergelijke verbruiksbelasting hanteert bovenop het btw-tarief. Ik kan u melden dat er meer landen zijn, zoals Frankrijk en België, die een vorm van verbruiksbelasting heffen op dit soort producten.

De leden van de fractie van de SP vragen naar de achtergrond van de verschillende tarieven in de verbruiksbelasting op non-alcoholische dranken. Het kabinet heeft ten tijde van de totstandkoming van de verbruiksbelasting op alcoholvrije dranken in 1992 aanleiding gezien om naast vruchtensappen ook groentesappen en mineraalwater in de heffing te betrekken. Hierbij vormde destijds de gelijkwaardigheid tussen de producten en daarmee de onderlinge concurrentie tussen de producten voor het kabinet een deugdelijk argument. Destijds is mede gekozen voor verschillende tarieven vanwege verschillende perspectieven op gezondheidseffecten. Men was toen van mening dat vruchtendrank gezonder is dan frisdrank. Tegenwoordig is het onderscheid tussen mineraalwater, frisdrank, vruchtensap of groentesap minder eenduidig. Ook weegt het argument van gewenste reductie van administratie lasten voor het bedrijfsleven en uitvoeringslasten van de Belastingdienst nu zwaarder.

De leden van de fractie van het CDA vragen tevens of de verhoging wordt voorgesteld omdat dit zulke ongezonde producten zijn. Bij de verhoging zijn de gezondheidsaspecten van de verschillende dranken niet mee gewogen.

Het lid Klein vraagt wat de reden is dat alleen de belasting op alcoholvrije dranken wordt vereenvoudigd en vraagt of het niet logisch is om daarbij ook de alcoholhoudende dranken te vereenvoudigen. Hij verwijst daarbij naar het onderscheid tussen accijns op mousserende wijnen en niet mousserende wijnen. In de Wet uitwerking fiscale maatregelen Begrotingsakkoord 2013 is opgenomen dat het onderscheid in tarief tussen mousserende en niet-mousserende wijn en tussenproducten komt te vervallen. Het verschil in tarief tussen mousserende en niet-mousserende producten is historisch gezien inderdaad verklaarbaar. Mousserende wijn zoals champagne werd als een meer luxe product gezien dan gewone wijn. Dit verschil is tegenwoordig, onder andere door de opkomst van goedkopere mousserende producten, niet meer te rechtvaardigen. Het opheffen van dit onderscheid is als gevolg van het amendement Schouten c.s. uitgesteld tot 1 januari 2017.37 Vanaf 1 januari 2017 wordt de door het lid Klein gewenste vereenvoudiging gerealiseerd.

8. Verruiming schenkingsvrijstelling eigen woning

De leden van de fracties van de PVV, D66 en de ChristenUnie vragen waarom de voorgestelde structurele verruiming van de schenkingsvrijstelling eigen woning pas in 2017 ingaat en niet per 2016. De leden van de fracties van D66 en de ChristenUnie willen graag weten welk budgettair verschil tussen invoering per 2016 danwel 2017 hieraan ten grondslag ligt. Voor de verruiming van de schenkingsvrijstelling eigen woning is een structurele derving geraamd van € 90 miljoen per jaar. Dit bedrag zou ook de derving voor 2016 zijn bij invoering per 2016. De invoering van de verruimde schenkingsvrijstelling eigen woning is op dit moment ook niet eerder dan per 2017 uitvoerbaar. Voor invoering per 2016 is de nog resterende implementatietermijn te kort om het aangifteprogramma en de aangifteproducten van de Belastingdienst aan te passen. Verder is pas vanaf 2017 de benodigde budgettaire dekking beschikbaar.

De leden van de fracties van de SP, de PVV, de ChristenUnie, het lid van de fractie 50PLUS en het lid Klein vragen waarom de schenkingsvrijstelling wordt beperkt tot schenkingen aan 18- tot 40-jarigen. Zij vragen of de redenen voor invoering van de nu voorgestelde regeling niet evenzeer gelden voor veertigplussers. Het lid Klein vraagt of de gestelde leeftijdsgrenzen strijdig zouden kunnen zijn met het discriminatieverbod van artikel 26 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (IVBPR) en artikel 14 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). De leden van de fractie van de SP willen weten wat de budgettaire derving zou bedragen indien de leeftijdsgrenzen zouden vervallen.

Naar aanleiding van de vraag van de leden van de fractie van D66 of een schenking voor bijvoorbeeld een inbouwjacuzzi, zonnepanelen of een kleine windturbine ook onder de vrijstelling valt, merk ik het volgende op. Onder een schenking ten behoeve van de eigen woning valt ook een schenking voor verbetering of onderhoud van die woning. In zijn algemeenheid geldt dat in dit kader sprake is van kosten voor verbetering of onderhoud van de woning als voor de kosten van verbetering of onderhoud van de woning een schuld aangegaan zou kunnen worden die is aan te merken als eigenwoningschuld in de zin van artikel 3.119a van de Wet IB 2001. Kosten van verbetering of onderhoud in de zin van de eigenwoningschuld zijn kosten die betrekking hebben op de eigen woning zelf en de aanhorigheden. Als in een concrete situatie is vastgesteld dat de kosten van verbetering of onderhoud betrekking hebben op de eigen woning zelf of de aanhorigheden, dan is de aard van de verbetering of het onderhoud niet van belang. Van verbetering of onderhoud van de eigen woning kan sprake zijn bij een inbouwjacuzzi, zonnepanelen of een kleine windturbine. Dit is afhankelijk van het antwoord op de vraag of dergelijke goederen deel gaan uitmaken van de onroerende zaak, in casu de woning. Anders gezegd, indien de kosten van bijvoorbeeld de zonnepanelen tot de eigenwoningschuld gerekend kunnen worden, kan een schenking voor de kosten van die zonnepalen onder de schenkingsvrijstelling vallen.

De leden van verschillende fracties hebben vragen over schenkingen – en vrijstellingen – in relatie tot studieschulden. Zo vragen de leden van de fractie van het CDA waarom de eenmalig verhoogde schenkingsvrijstelling van € 100.000 niet tevens van toepassing is verklaard op studieschulden en of het kabinet daar alsnog toe bereid is. De leden van de fractie van de ChristenUnie willen weten wat de mening van het kabinet is over het uitbreiden van de schenkingsvrijstelling tot de aflossing van alle studieschulden, gezien de huidige beperkte vrijstelling voor de aflossing van studieschulden en het feit dat één op de vijf oud-studenten een betalingsachterstand heeft. De leden van de fractie van D66 vragen in dit verband waarom de vrijstelling van € 52.752 voor een dure studie niet mag worden gebruikt voor het aflossen van studieschulden en hoe het kabinet hier tegenaan kijkt.

Bij een schenking van ouders aan kinderen tussen de 18 en 40 jaar voor de aflossing van studieschulden kan gebruik worden gemaakt van de hiervoor genoemde schenkingsvrijstelling van € 25.449. Deze vrijstelling is niet gekoppeld aan een bepaalde besteding. Ook kan elk jaar gebruik worden gemaakt van de schenkingsvrijstelling van ruim € 5.000 (2015: € 5.277) bij een schenking van ouders aan kinderen. Om die reden is niet overwogen om een verhoogde schenkingsvrijstelling voor studieschulden te introduceren.

De leden van de fractie van D66 vragen of ook is overwogen om de vrijstelling van € 52.752 voor een dure studie op te hogen tot € 100.000 en wat hiervan de budgettaire derving zou zijn. Ook vragen deze leden of het kabinet heeft overwogen om ook voor deze regeling de beperking op te heffen dat de schenking moet zijn gedaan van een ouder aan een kind. Een verruiming van de schenkingsvrijstelling voor een dure studie is niet overwogen. In de eerste plaats kan worden opgemerkt dat indien ouders de studie of opleiding van een kind betalen, niet per definitie sprake is van een schenking. Ouders zijn, op grond van het Burgerlijk Wetboek, verplicht te voorzien in de kosten van levensonderhoud en studie van hun kinderen jonger dan 21 jaar. Ook bij kinderen ouder dan 21 jaar kunnen ouders een sterke verplichting voelen hun studerende kinderen te ondersteunen en zou de betaling van de studiekosten veelal kunnen worden aangemerkt als de voldoening aan een natuurlijke verbintenis. In dat geval kan een beroep worden gedaan op de vrijstelling van schenkbelasting voor het voldoen aan een natuurlijke verbintenis. Of sprake is van het voldoen aan een natuurlijke verbintenis is afhankelijk van de feiten en omstandigheden. In de tweede plaats moet bedacht worden dat de verhoogde schenkingsvrijstelling niet voor alle studies van toepassing is. Deze schenkingsvrijstelling is beperkt tot de schenking voor de betaling van kosten van een studie of opleiding tot een beroep waarbij de kosten aanzienlijk hoger zijn dan gebruikelijk. Van aanzienlijk hogere kosten is sprake indien de kosten ten minste € 20.000 per jaar bedragen (exclusief levensonderhoud). Het is daardoor een zeer beperkte groep die van een verhoging van de vrijstelling zou profiteren. Gelet op het relatief beperkte gebruik van de regeling kunnen de budgettaire kosten van een verhoging van het vrijstellingsbedrag tot € 100.000 worden geraamd op € 1 miljoen per jaar. Tot slot kan worden opgemerkt dat gebruik kan worden gemaakt van de eenmalige verhoogde schenkingsvrijstelling van € 25.449 voor een schenking van ouders aan kinderen tussen de 18 en 40 jaar aangezien deze vrijstelling niet is gekoppeld aan een bepaalde besteding.

De leden van de fractie van D66 vragen in dit verband wat de budgettaire derving zou zijn indien de vrijstelling van € 52.752 voor een dure studie mag worden gebruikt voor het aflossen van studieschulden. De vraag van de leden van de fractie van D66 kan op dit moment niet worden beantwoord omdat de daarvoor benodigde informatie op dit moment niet beschikbaar is.

De leden van de fractie van de PVV vragen of de maatregel een verstorend effect zou kunnen hebben op de net aantrekkende huizenmarkt. De inschatting is dat de verruimde schenkingvrijstelling slechts een beperkt prijsopdrijvend effect zou kunnen hebben. De reden is dat de schenking onder de vrijstelling ook kan worden ingezet voor andere doelen dan voor de aankoop van een woning, zoals voor aflossing op een bestaande eigenwoningschuld of aflossing op een restschuld. In die gevallen draagt de schenking bij aan het verlagen van het schuldenniveau van huishoudens, wat woningbezitters financieel minder kwetsbaar maakt. Dat geldt in het bijzonder voor situaties waarin de woning onder water staat (hogere hypotheekschuld dan de waarde van de woning). Daardoor kan de vrijstelling doorstroming naar een andere woning vergemakkelijken. De verstorende werking van de vrijstelling op de timing van de aankoopbeslissing is grotendeels weggenomen doordat de verruimde vrijstelling nu een structureel karakter heeft. Dit in tegenstelling tot de eerdere verruiming van de schenkingvrijstelling die een tijdelijk karakter had.

Het kabinet verwacht – dit in antwoord op de vragen van de leden van de fractie van D66 over de verwachting vooraf van de maatregel en de effectiviteit – dat door de maatregel extra zal worden afgelost op de eigenwoningschuld. Het belangrijkste aspect bij de effectiviteitsvraag is waaraan de schenking is besteed en wat het effect van de schenkingen zal zijn op de hoogte van de macro-eigenwoningschuld. Tevens zal worden gekeken wie gebruikmaakt van de regeling en tot welke bedragen, ook om te voorkomen dat er gebruikgemaakt wordt van ongewenste constructies. Tot slot zal worden bezien of de regeling budgettair blijft sporen met de geraamde structurele derving van € 90 miljoen. Voor de tijdelijke maatregel (van oktober 2013 tot en met 2014) wordt een dergelijke uitgebreide evaluatie niet uitgevoerd. De inzichten omtrent het gebruik van de tijdelijke maatregel, gebaseerd op de beschikbare realisatiegegevens, met name de verdeling over leeftijden, hebben wel een belangrijke input gevormd bij de raming voor de structurele maatregel.

De leden van de fractie van de SP vragen of valt te kwantificeren in hoeverre de belastingdruk op privévermogen wijzigt als gevolg van het verhogen van de vrijstelling naar € 100.000 en wat de toegevoegde waarde van deze maatregel is. Macro bezien, is voor de maatregel een derving van € 90 miljoen per jaar geraamd, zodat belastingplichtigen een overeenkomstige verlaging van hun belastingdruk op privévermogen ondervinden. De toegevoegde waarde van verhoging van het vrijstellingsbedrag bestaat uit het leveren van een bijdrage aan de doelstelling van reductie van de eigenwoningschuld.

De leden van de fracties van de SP en van de ChristenUnie vragen hoeveel personen naar verwachting per jaar gebruik zullen maken van de structurele verruiming van de schenkingsvrijstelling per jaar. Voorts vragen de leden van de fractie van de SP of nader kan worden ingegaan op de aanpak van lange balansen en tot welke vrijstelling er nog invloed is op de lange balansen van de huishoudens. Op basis van de op dit moment beschikbare informatie is verondersteld dat jaarlijks circa 20.000 verkrijgers van de structurele verruimde schenkingsvrijstelling eigen woning gebruik zullen maken. Hiervoor is verondersteld dat het aantal gebruikers van de structurele regeling kan worden bepaald op een derde van het aantal gebruikers jonger dan 40 jaar dat naar verwachting van de tijdelijke regeling gebruik heeft gemaakt. Hierbij moet worden opgemerkt dat deze raming met meer dan gemiddelde onzekerheid is omgeven. Hoewel dit effect macro bezien niet heel omvangrijk zal zijn, heeft de maatregel naar verwachting tot gevolg dat eigen woningen minder met vreemd en meer met eigen vermogen gefinancierd zullen worden of dat meer afgelost wordt op een bestaande eigenwonignschuld, hetgeen een verkorting van balansen van huishoudens tot gevolg zal hebben. Het kabinet gaat ervan uit dat de vrijstelling tot het volledige bedrag van maximaal € 100.000 kan bijdragen aan balansverkorting.

9. Betere aansluiting loonbelasting en inkomstenbelasting

De leden van de fractie van de PvdA vragen wat het maximale bedrag aan bijbetaling bedraagt na de aanpassing van de tabel bijzondere beloningen voor lagere inkomens. De tabel bijzondere beloningen is aangepast door de opbouw van de arbeidskorting erin te verwerken en de inkomensgrenzen aan te passen. Voor belastingplichtigen in dienstbetrekking (waarbij dus loonbelasting wordt ingehouden), die de pensioengerechtigde leeftijd nog niet hebben bereikt, en die vakantiegeld ontvangen, maar geen andere bijzondere beloning, is de aanpassing zodanig dat de toepassing van de tabel bijzondere beloning niet meer tot bijbetalingen leidt, bij gelijkblijvend loon. Als de belastingplichtige naast vakantiegeld nog andere bijzondere beloningen krijgt, kan in specifieke gevallen, in het geval van een gelijkblijvend loon, wel de situatie optreden dat de werknemer moet bijbetalen in de inkomstenbelasting. Het maximale bedrag aan bijbetaling uitgaande van een belastbaar inkomen in box 1 tot € 20.000, bedraagt circa € 190. Dit is in het specifieke geval dat de belastingplichtige een inkomen heeft van circa € 10.000 en naast vakantiegeld ook nog een vaste andere bijzondere beloning krijgt, zoals een eindejaarsuitkering. Alle bijbetalingen geheel voorkomen is helaas niet mogelijk vanwege de werking van de tabel bijzondere beloningen.

De leden van de fractie van de SP vragen naar de berekening van de budgettaire opbrengst van € 20 miljoen als gevolg van het afschaffen van de uitzonderingsregel. Verder vragen zij voor welke belastingplichtigen deze maatregel nadelig is en of deze groep gecompenseerd wordt. Op grond van de uitzonderingsregel mag de inhoudingsplichtige een bijzondere beloning, zoals vakantiegeld, bijtellen bij het tijdvakloon en hierop de reguliere tijdvaktabel toepassen in plaats van de tabel bijzondere beloningen als dit niet leidt tot een hogere loonheffing. In veel gevallen leidt de toepassing van de optionele uitzonderingsregel tot een te lage loonheffing, waardoor de werknemer moet bijbetalen in de inkomstenbelasting. Om die bijbetalingen te voorkomen en daarmee de loonbelasting beter te laten aansluiten op de inkomstenbelasting over het loon, stelt het kabinet voor de uitzonderingsregel af te schaffen. Een neveneffect van het afschaffen van de uitzonderingsregel is dat een relatief beperkte groep belastingplichtigen een onbedoeld voordeel verliest. Door de werking van de uitzonderingsregel in combinatie met de bepaling in artikel 8.11, tweede lid, tweede volzin, van de Wet IB 2001, kunnen werknemers en uitkeringsgerechtigden met een inkomen tussen circa € 7.000 en € 10.000 nu in bepaalde gevallen een te hoge arbeidskorting in de loonbelasting krijgen, die ze in de inkomstenbelasting niet terug hoeven te betalen. Afhankelijk van de hoogte van de bijzondere beloning kan dit onbedoelde voordeel oplopen tot circa € 100 bij belastingplichtigen die vakantiegeld ontvangen en tot circa € 200 bij een hogere bijzondere beloning, zoals vakantiegeld en een 13e maand. Aan de hand van de inkomensverdeling in het genoemde inkomenstraject, het aantal belastingplichtigen met één dienstbetrekking die in dit inkomenstraject vallen, de verwachte toepassing van de uitzonderingsregel en de verdeling van de hoogte van de bijzondere beloningen, is de budgettaire opbrengst berekend. De opbrengst van deze maatregel is algemeen teruggesluisd in het koopkrachtbeeld.

De leden van de fractie van de SP vragen of er specifieke voorbeelden gegeven kunnen worden bij de betere aansluiting tussen de loonbelasting en de inkomstenbelasting. Verder vragen deze leden zich af of de maatregel gunstig is voor werknemers die te maken krijgen met een te lage loonheffing. Vanaf 2016 is de opbouw van de arbeidskorting verwerkt in de tabel bijzondere beloningen. Hierdoor wordt in 2016 het juiste bedrag aan loonheffing over dit vakantiegeld ingehouden. De maatregel is gunstig voor vele honderdduizenden werknemers die door de maatregel niet meer te maken krijgen met een te hoge loonheffing. Een specifiek voorbeeld dat gegeven kan worden is een werknemer met een jaarloon van € 16.800 + € 1.344 vakantiegeld. Vakantiegeld wordt in beginsel belast volgens de tabel bijzondere beloningen. Doordat de opbouw van de arbeidskorting in 2016 in de tabel bijzondere beloningen is verwerkt, waar dat in 2015 nog niet het geval was, wordt in 2016 op het vakantiegeld nu € 372 minder loonheffing ingehouden. Dit bedrag hoeft de werknemer niet meer terug te vragen via de inkomstenbelasting. Wel leidt de aanpassing van de tabel bijzondere beloningen tot een beperkte stijging van het aantal werknemers dat te maken krijgt met een te lage loonheffing. Dit aantal werknemers met gedurende het jaar één werkgever stijgt van circa 5000 naar circa 25.000.

De leden van de fractie van de SP vragen waarom de structurele opbrengst van € 20 miljoen van de betere aansluiting loonheffing en inkomstenheffing wordt teruggesluisd naar het algemene koopkrachtbeeld en niet wordt ingezet voor de groep die daar de nadelen van ondervindt. De voorgestelde maatregel wijzigt het recht op de hoogte van de arbeidskorting voor een beperkte groep en heeft daardoor effect op de koopkracht van deze groep. Daarnaast heeft het kabinet een heel aantal andere maatregelen genomen die – naast de koopkracht van vele anderen – ook de koopkracht van deze groep beïnvloed. Daarbij komt dat het niet mogelijk is om de opbrengst van deze maatregel heel gericht naar dezelfde doelgroep terug te sluizen. Gelet op een en ander heeft het kabinet de opbrengst meegenomen in de besluitvorming over het algemene koopkrachtbeeld.

De leden van de fractie van het CDA vragen om in te gaan op de opmerking van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs dat door het aanpassen van de tabel voor bijzondere beloningen en de tarieven in de loonheffingssfeer, bijvoorbeeld bij buitenlandse managers, juist de indruk is ontstaan dat het gehele Nederlandse toptarief is verhoogd tot 56%. Het marginale toptarief in Nederland is 52%, maar door de afbouw van de arbeidskorting is de marginale belastingdruk in het arbeidsinkomenstraject van € 66.421 tot € 111.590 (bedragen 2016) 56%. Daarboven is de arbeidskorting volledig afgebouwd en is de marginale belastingdruk gelijk aan het marginale toptarief van 52%. De tabel bijzondere beloningen houdt rekening met deze hogere marginale belastingdruk van 56% doordat de afbouw van de arbeidskorting in die tabel verwerkt is. Dit is overigens in 2015 ook al het geval. In de tabel bijzondere beloningen is terug te vinden dat de marginale belastingdruk vanaf een bepaald inkomen weer omlaag gaat naar 52%. Het kabinet heeft geen aanleiding dat de indruk is ontstaan dat het gehele Nederlandse toptarief is verhoogd tot 56%.

De leden van de fractie van de CDA vragen of de aansluiting tussen de loon- en inkomstenbelasting ook wordt verbeterd voor de voorlopige aanslag. Het kabinet voorziet per 2016 niet in extra maatregelen, anders dan de gebruikelijke maatregelen om de voorlopige aanslag op basis van de beschikbare gegevens en de nieuwe regelgeving op het gebied van belastingen vast te stellen, om de aansluiting tussen de loon- en inkomstenbelasting te verbeteren. De voorlopige aanslag is gebaseerd op schattingen. Daarbij is het voor de meeste belastingplichtigen voorafgaand of gedurende het jaar nog onzeker wat de werkelijk ingehouden loonbelasting zal worden. Verder leert de ervaring dat maar weinig mensen bereid zijn om zelf hun gegevens voorafgaand of gedurende het jaar aan te passen.

De leden van de fractie van de ChristenUnie willen weten of het kabinet nog nadere stappen overweegt om de aansluiting tussen de loonbelasting en de inkomstenbelasting te verbeteren. De afgelopen jaren is des meer duidelijk geworden dat de aansluiting tussen loonbelasting en inkomstenbelasting niet optimaal is. Dat heeft onder meer te maken met de op- en afbouw van inkomensafhankelijke heffingskortingen, maar bijvoorbeeld ook met het verschil in uitgangspunten tussen de loonbelasting (tijdvakken) en de inkomstenbelasting (jaarbasis). Ondanks een aantal stappen in de goede richting is voor een aantal groepen de aansluiting nog steeds onvoldoende. Het kabinet wil de aansluiting tussen de loonbelasting en de inkomstenbelasting in de toekomst verder verbeteren en onderzoekt de mogelijkheden daartoe.

10. Maatregelen met betrekking tot partners

De leden van de fractie van de PvdA vragen hoe de uitzondering op het partnerbegrip uitwerkt ten aanzien van meerdere personen die in een kleinschalige woonvorm wonen. De uitzondering op het partnerbegrip geldt indien twee volwassenen met een kind van een van beiden wonen in een accommodatie van een instelling die opvang als bedoeld in artikel 1.1.1 van de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 biedt. Indien een kleinschalige woonvorm kwalificeert als een dergelijke accommodatie en aan de overige voorwaarden van de uitzondering wordt voldaan is deze uitzondering dus van toepassing. Ingeval niet aan de voorwaarden van de uitzondering wordt voldaan wordt het partnerschap ten aanzien van de in een kleinschalige woonvorm woonachtige personen volgens de algemene regels van het uniforme partnerbegrip bepaald. Hierbij dient te worden opgemerkt dat ingeval er gedurende een jaar meer dan twee volwassenen in een kleinschalige woonvorm wonen geen sprake is van partnerschap.

De leden van de fractie van het CDA vragen, omdat twee uitzonderingen op het partnerbegrip worden voorgesteld, of er nog meer knelpunten binnen het partnerbegrip bestaan. De uitzonderingen op het partnerbegrip ten aanzien van twee ouders met een kind van een van beiden in een opvangwoning en stiefkinderen zijn geïntroduceerd omdat sprake was van onvoorziene situaties. Ik ben op dit moment niet op de hoogte van soortgelijke situaties.

11. Erfpachtstructuren in de overdrachtsbelasting

De leden van de fractie van de PvdA vragen of de erfpachtmaatregel met terugwerkende kracht kan worden ingevoerd. Terugwerkende kracht is mogelijk tot het moment waarop een maatregel en de terugwerkende kracht nadrukkelijk zijn aangekondigd. Doorgaans wordt terugwerkende kracht alleen gebruikt als anders onvermijdelijk een groot verlies aan inkomsten ontstaat. Nu van beide randvoorwaarden voor terugwerkende kracht geen sprake is, wordt terugwerkende kracht van de wijziging in de WBR niet opportuun geacht.

De leden van de fractie van het CDA vragen met betrekking tot de maatregel die erfpachtstructuren aangaat wat gebeurt als een ondernemer een pand verkoopt onder voorbehoud van het recht van erfpacht en dit recht een aantal jaren later weer verkoopt. Op het moment dat een recht van erfpacht wordt verkocht, is diegene die het recht van erfpacht verkrijgt overdrachtsbelasting verschuldigd. In tegenstelling tot wat de leden van de fractie van het CDA veronderstellen, wordt daarbij niet de gehele waarde van de onroerende zaak toegerekend aan de erfpacht. De waarde van het recht van erfpacht wordt namelijk gedrukt doordat de koper in het algemeen een jaarlijkse canon is verschuldigd. Als deze periodieke vergoeding zakelijk vastgesteld is, zal de waarde van het recht van erfpacht in het algemeen laag zijn of zelfs nihil bedragen. Artikel 11, eerste en derde lid, van de Wet op belastingen van rechtsverkeer (WBR) bewerkstelligen dat de verkrijger van het recht van erfpacht toch overdrachtsbelasting is verschuldigd over de waarde van een recht van erfpacht vermeerderd met de gekapitaliseerde waarde van de canon. Dit met dien verstande dat de som van beide waarden niet hoger wordt gesteld dan de waarde van de onroerende zaak waarop het recht betrekking heeft. Anders kan geen overdrachtsbelasting worden geheven, terwijl de koper van het recht van erfpacht feitelijk wel een tegenprestatie op zich neemt, bestaande uit het periodiek betalen van een geldsom. Gelet op deze benadering van de wetgever is het niet logisch, de leden van de fractie van het CDA vragen hiernaar, om de heffing van overdrachtsbelasting achterwege te laten wanneer het recht van erfpacht en de daar tegenoverstaande verplichting (de canon) dezelfde waarde hebben. Voortbordurend op het voorbeeld van de leden van de fractie van het CDA, stel dat een ondernemer een pand verkoopt onder voorbehoud van een vijftien jaar durend recht van erfpacht en hij na vijf jaar dat recht van erfpacht verkoopt. Het recht van erfpacht heeft dan nog een looptijd van tien jaar. De koper zal dan ook gedurende deze periode een jaarlijkse canon moeten betalen. Geheven wordt dan over de in zakelijke verhoudingen doorgaans lage waarde van het recht van erfpacht zelf vermeerderd met de gekapitaliseerde waarde van de canon gedurende tien jaar. Die waarde is in het algemeen lager dan de volle waarde van de onroerende zaak. In zoverre dwingen de waarderingsregels van de overdrachtsbelasting dan ook niet om alle waarde van de onroerende zaak aan het recht van erfpacht toe te rekenen. De leden van de fractie van het CDA vragen verder of de budgettaire opbrengst van de voorgestelde maatregelen bij de levering van een onroerende zaak onder voorbehoud van een recht van erfpacht is toe te rekenen aan bepaalde sectoren. Dat is niet het geval. De levering van de eigendom van een onroerende zaak onder voorbehoud van erfpacht kan immers in elke sector worden toegepast.

De leden van fractie van de PVV merken op dat met de erfpachtleasemaatregel overdrachtsbelasting besparende constructies worden aangepakt, en vragen zich af of dit niet via een meer algemene anti-constructiebepaling kan worden geregeld. Bewust is gekozen voor een zo beperkt mogelijke aanpassing in plaats van een meer algemene aanpak. Hiermee wordt voorkomen dat het systeem van de wet compleet moet worden gewijzigd terwijl de maatregel alleen ziet op de situatie waarbij sprake is van de levering onder voorbehoud van een recht van erfpacht. Niet wordt beoogd de wet aan te passen voor de zelfstandige verkoop van een recht van erfpacht of verkoop van de zogenoemde bloot eigendom. Mocht overigens blijken dat de voorgestelde overdrachtsbelastingmaatregel te beperkt uitwerkt, dan zal een meer algemene aanpak worden overwogen en in ieder geval de (door)werking van het voorgestelde vierde en vijfde lid van artikel 11 van de WBR worden uitgebreid.

De leden van de fractie van het CDA en de fractie van de ChristenUnie herinneren aan de toezegging van mijn voorganger dat woningcorporaties die over een ANBI status beschikken onder voorwaarden gebruik kunnen maken van de vrijstelling van overdrachtsbelasting voor de verkrijging van onroerende zaken ingevolge een juridische fusie of taakoverdracht tussen twee of meer ANBI’s.42 Het betreft hier de vrijstelling van artikel 15, eerste lid, onderdeel h, van de WBR juncto artikel 5d van het Uitvoeringsbesluit belastingen van rechtsverkeer. Vooropgesteld, deze vrijstelling is geschreven voor ANBI’s in het algemeen. Voor woningcorporaties die als ANBI kwalificeren kan dan ook geen andere uitleg worden gegeven dan voor ANBI’s in het algemeen. Anders worden diverse ANBI’s verschillend behandeld. De voorwaarden van onderhavige vrijstelling zijn erop gericht dat het vermogen (inclusief eventuele reserves) beschikbaar blijft voor activiteiten in de sfeer van het algemeen nut. De vrijstelling geldt alleen als geen koopsom wordt bedongen of hooguit de boekwaarde wordt vergoed. Onder boekwaarde wordt voor de toepassing van deze regelgeving verstaan: de historische kostprijs minus de afschrijvingen. De Hoge Raad heeft dit bevestigd in zijn arrest van 3 mei 201343. Voldoet de overdracht van woningen in het kader van een taakoverdracht aan bovengenoemde voorwaarden, dan is de vrijstelling van toepassing. Worden woningen, zoals vaak bij overdrachten tussen woningcorporaties, overgedragen tegen de (vaak hogere) bedrijfswaarde van de onroerende zaken, dan is de vrijstelling niet van toepassing.

De leden van de fractie van de VVD vragen hoe de maatregel met betrekking tot de erfpachtstructuren in de overdrachtsbelasting wordt teruggegeven. Deze maatregel is onderdeel van het totale lastenpakket, waarover in augustus is besloten. Als geheel is het lastenpakket, met uitzondering van het vijfmiljardpakket, lastenneutraal vormgegeven. Er is dus geen sprake van een specifieke terugsluis van deze maatregel.

12. Heffing MRB en provinciale opcenten voor niet-ingezetenen

De leden van de fractie van het CDA vragen naar aanleiding van de verlaging van de opcenten voor niet ingezetenen hoeveel auto’s met een buitenlands kenteken hier op dit moment geregistreerd zijn en MRB betalen en naar de ontwikkeling hiervan de laatste jaren. Op 1 juli 2015 waren er 3067 motorrijtuigen met een buitenlands kenteken die in de MRB-heffing worden betrokken.44 De optie om op basis van een buitenlands kenteken in Nederland MRB te betalen wordt in belangrijke mate gebruikt door personen die zich relatief kort in Nederland vestigen en hun auto (met buitenlands kenteken) hier gebruiken. Voor het verloop van het aantal voertuigen met buitenlands kenteken dat in de MRB wordt betrokken, valt het hierna opgenomen beeld te geven.

Tabel 18: Aantallen in de MRB betrokken voertuigen met buitenlands kenteken

	2011	2012	2013	2014	2015 (t/m juni)
in heffing op 1 januari	189	424	593	885	2.431
nieuwe aangiften	546	996	1.123	3.009	1.504
einde houderschap	311	827	831	1.463	868
in heffing einde jaar	424	593	885	2.431	3.067

Naast het betalen van MRB op een buitenlands kenteken wordt een grotere groep voertuigen die uit het buitenland afkomstig zijn op Nederlands kenteken gezet als de buitenlandse gebruiker zich in Nederland vestigt. Overigens verdient het opmerking dat er geen verband te leggen is tussen de wijziging van de provinciale opcenten voor in Nederland geregistreerde voertuigen, waarvan de eigenaar niet in Nederland woonachtig is en het project buitenlandse kentekens van de Belastingdienst. De personen die door de maatregel in de opcenten worden geraakt, zijn juist personen die in Nederland een voertuig hebben geregistreerd en daarover in Nederland daarom MRB verschuldigd zijn, maar niet in Nederland woonachtig zijn, bijvoorbeeld Nederlandse emigranten. Het project buitenlandse kentekens richt zich daarentegen op voertuigen die niet in Nederland geregistreerd zijn.

13. Herintroductie vrijstelling kolenbelasting voor opwekking elektriciteit

Deze leden vragen verder waarom het kabinet er niet voor heeft gekozen om een vereenvoudiging te bewerkstelligen door minder tariefschijven te hanteren in de energiebelasting. Het hanteren van minder tariefschijven leidt niet tot een besparing op de uitvoeringskosten maar is alleen een optische vereenvoudiging. Daar komt bij dat indien het samenvoegen er toe zou leiden dat grootverbruikers een fors hoger tarief energiebelasting zouden moeten betalen dit gevolgen zou hebben voor het internationaal gelijke speeldveld. Als deze bedrijven vervolgens zouden besluiten om als gevolg van de verhoging te verplaatsen naar het buitenland dan leidt dat tot een verlies van werkgelegenheid in Nederland. Voor een analyse van het internationale speelveld voor grootverbruikers verwijs ik u naar mijn reactie op de motie Grashoff c.s.45

De leden van de fractie van het CDA vragen om het advies van de Raad van State over de rendementseisen voor kolencentrales per ommegaande openbaar te maken, met of zonder kabinetsreactie. Ik heb, zoals toegezegd bij de Algemene Financiële Beschouwingen, de wens om het advies van de Raad van State bij het activiteitenbesluit en de bijbehorende kabinetsreactie voor het wetgevingsoverleg te publiceren overgebracht aan mijn collega’s van I&M en EZ. Het verzoek om het advies per ommegaande openbaar te maken kan het kabinet helaas niet inwilligen. Zoals gebruikelijk wordt het advies van de Raad van State openbaar gemaakt tegelijk met de reactie van het kabinet hierop. In dit geval zal dat gebeuren op het moment dat de wijziging van het Activiteitenbesluit Milieubeheer dat de invoering van de rendementseisen regelt in het Staatsblad gepubliceerd wordt. Het streven is erop gericht dit voor de plenaire behandeling van het Belastingplan 2016 te laten plaatsvinden.

De leden van de fractie van de PVV vragen naar het effect van de herintroductie van de vrijstelling van de kolenbelasting op een gemiddeld huishouden en of deze maatregel verwerkt is in de koopkrachttabel. De maatregel zelf slaat niet direct neer bij huishoudens, de dekking in de energiebelasting deels wel. De verhoging van de energiebelasting zit niet specifiek verwerkt in de koopkrachttabel. Energieprijzen maken onderdeel uit van de inflatie waar in de koopkracht integraal rekening mee gehouden wordt. Voor een gemiddeld huishouden, met een jaarlijks gasverbruik van 1.560 m³ en een elektriciteitsverbruik van 3512 kWh, komt de verhoging van de tarieven van de energiebelasting (exclusief btw) neer op € 13 meer energiebelasting over een jaar.

De leden van de fractie van D66 vragen of het kabinet nog altijd achter de uitspraak staat dat de milieudruk van elektriciteitsopwekking uit kolen zwaarder is dan de milieudruk van elektriciteitsproductie uit aardgas. Deze leden vragen daarnaast of het klopt het kolenverbruik van Nederlandse energiecentrales een piek bereikte in april. Ze vragen voorts of het kabinet ervan op de hoogte is dat het kolenverbruik in ons omringende landen afneemt. Deze leden vragen ten slotte of het kabinet de afspraken uit het Energieakkoord toereikend vindt. Het is een gegeven dat de milieudruk van elektriciteitsopwekking uit kolen zwaarder is dan de milieudruk van elektriciteitsproductie uit aardgas. Het kabinet staat dus nog altijd achter deze uitspraak. Het is correct dat de kolengestookte elektriciteitsproductie een piek bereikte in april. Uit de Nationale Energieverkenning 2015 van ECN, PBL en het CSB blijkt dat het kolenverbruik in Nederland naar verwachting de komende jaren zal dalen. Die daling is in lijn met de algemene trend in Europa. De daling van het kolenverbruik in Nederland is mede het gevolg van de afspraken uit het Energieakkoord. De afspraken uit het Energieakkoord beogen de meest vervuilende, kolengestookte, elektriciteitsproductie uit te faseren. Daartoe stelt het kabinet rendementseisen aan de kolencentrales. Deze eisen zullen gevolgen hebben voor vijf kolencentrales die momenteel niet aan die rendementseisen voldoen. Als deze centrales op het moment van inwerkingtreding niet voldoen aan de eisen, zullen zij hun productie moeten staken. De rendementseisen zorgen op die manier voor een directe milieuwinst. De afspraken uit het Energieakkoord dragen er zodoende aan bij dat de energievoorziening in Nederland minder vervuilend wordt. Om die reden staat het kabinet volledig achter de uit het Energieakkoord voortvloeiende maatregelen.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen of het kabinet van mening is dat voldaan is aan de voorwaarden voor de herintroductie van de vrijstelling in de kolenbelasting voor elektriciteitsproductie wanneer de kolencentrales voldoen aan de in te voeren minimum rendementseisen. De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen daarnaast wanneer bepaald wordt of kolencentrales aan de rendementseisen voldoen. Ook vragen deze leden wat de consequenties zijn als kolencentrales niet aan de rendementseisen voldoen. Tot slot vragen de leden van de fractie van de ChristenUnie of het niet in de rede ligt om af te zien van de herintroductie van de vrijstelling in de kolenbelasting voor elektriciteitsproductie in het licht van de klimaatproblematiek en de uitspraak van de rechter in de Urgenda-zaak. Op dit moment werkt het kabinet aan de afronding van de wijziging van het Activiteitenbesluit Milieubeheer waarin de rendementseisen voor kolencentrales worden geïntroduceerd. Deze eisen zullen op 1 januari 2016 in werking treden. De vrijstelling in de kolenbelasting treedt pas bij koninklijk besluit in werking op het moment dat de rendementseisen zijn gepubliceerd en daarmee is voldaan aan de afspraken uit het Energieakkoord. Het kabinet verwacht dat alle betrokken partijen zich aan de rendementseisen zullen houden en hier zelf ook consequenties aan zullen verbinden. Als toch zou blijken dat de rendementseisen worden overtreden en kolencentrales die niet aan deze eisen voldoen niet sluiten, dan zal het kabinet voorstellen de vrijstelling in de kolenbelasting weer in te trekken. Met de invoering van de rendementseisen en de herintroductie van de vrijstelling in de kolenbelasting voert het kabinet het Energieakkoord uit. Voor de uitvoering van het vonnis in de Urgenda-zaak is het kabinet een apart en zorgvuldig proces gestart om te onderzoeken hoe dit vonnis kan worden uitgevoerd. Het ligt daarbij niet in de rede om vooruitlopende hierop nu terug te komen op gemaakte afspraken in het Energieakkoord.

De leden van de fractie van D66 vragen of het kabinet andere fiscale vergroeningsmaatregelen heeft overwogen die uiteindelijk het voorliggend Belastingplan niet hebben gehaald. De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen waarom geen voorstel is gedaan om de energiebelasting op elektriciteit minder degressief te maken. Het kabinet heeft in het kader van de stelselherziening gezocht naar manieren om de verduurzaming van de economie verdergaand te ondersteunen, waar mogelijk ook fiscaal. Hierbij zijn door het kabinet de volgende breed onderschreven randvoorwaarden voor fiscale vergroening gehanteerd: de maatregelen 1) mogen er niet toe leiden dat werkgelegenheid de grens over verdwijnt en het klimaat ondertussen niet verbetert, en 2) moeten voor de Belastingdienst goed uitvoerbaar zijn. Bij het overleg met de fracties bleek het politieke draagvlak voor een stelselherziening echter onvoldoende. Mochten partijen zelf voorstellen hebben voor verdergaande fiscale vergroening die vallen binnen de genoemde randvoorwaarden en waarvoor zij draagvlak kunnen vinden dan sta ik er voor open om daarover door te praten.

De leden van de fractie van het CDA roepen in herinnering dat het kabinet vorig jaar bij het Belastingplan heeft toegezegd om te kijken naar mogelijkheden voor een level playing field voor mineralogische processen. Op 3 november 2014 tijdens het wetgevingsoverleg heeft de heer Omtzigt inderdaad een beroep op mij gedaan om na te gaan of het mogelijk is om een gelijk speelveld te creëren. Op 11 november 2014 heb ik toegezegd mede naar aanleiding van een vraag van mevrouw Neppérus dat we de verhoging in de energiebelasting zullen volgen en kijken of hier niets vreemds gebeurt. Ik heb dus niet toegezegd om de mogelijkheden voor een level playing field te bekijken. Het onderwerp «internationaal gelijk speelveld» bij dergelijke industrieën komt echter terug in mijn reactie op de motie Grashoff c.s.46

14. Overige

De leden van de fractie van de PvdA vragen zich af of er geen goede reden is om verzekeringen in de landbouwsector tegen hagelschade onder de categorie assurantievrije verzekeringen te scharen. Daarnaast vragen zij welk budgettair beslag daarmee gemoeid zou zijn. Het kabinet ziet op dit moment onvoldoende redenen voor een vrijstelling van assurantiebelasting voor verzekeringen tegen risico’s van weerschade in de landbouwsector. Immers, ook voor andere sectoren, zoals uitbaters van strandtenten, geldt geen vrijstelling voor weerspecifieke verzekeringen. Als voor verzekeringen in de landbouwsector tegen hagelschade een vrijstelling zou gaan gelden, zou dit een verdere bevoordeling van weersverzekeringen in de landbouwsector ten opzichte van andere verzekeringen inhouden. Weersverzekeringen in de landbouwsector worden immers al gesubsidieerd in het kader van de Tegemoetkoming premie brede weersverzekering. De structurele budgettaire derving voor een vrijstelling voor weersverzekeringen in de landbouwsector zou € 2 miljoen bedragen.

De leden van de fractie van het CDA vragen of het kabinet bereid is het bijtellingspercentage voor de hybride auto (1–50 gram CO₂-uitstoot) versneld naar 22% te brengen. In Autobrief II heeft het kabinet aangekondigd voor Plug-in Hybrid Electric Vehicles (PHEV’s) (met een CO₂-uitstoot van 1–50 gram per kilometer) de per saldo geldende bijtelling geleidelijk te verhogen van 15% in 2016 naar 17% in 2017 en 19% in 2018 door de milieugerelateerde kortingen te verlagen. Vanaf 2019 geldt voor nieuwe auto’s in deze categorie het algemene bijtellingspercentage van 22. Met deze stapsgewijze afbouw van de fiscale voordelen voor zeer zuinige auto’s in de bijtelling eerbiedigt het kabinet de afspraken uit het Energieakkoord duurzame groei. Snellere uitfasering van de milieugerelateerde kortingen is dan ook in strijd met afspraken uit het Energieakkoord.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen of er over de mogelijkheid om de verhoogde vrijstelling in de erfbelasting voor mantelzorgers in stand te houden contact is geweest met de belangenvereniging Mezzo en zo ja, of met hen gesproken is over de mogelijkheden om ter vervanging van het mantelzorgcompliment tot een heldere afbakening te komen van mantelzorgers die voor de verhoogde vrijstelling in aanmerking kunnen komen. Het antwoord op deze vragen is nee. Wel is er met het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) gesproken over mogelijke alternatieven om de groep van mantelzorgers die voor de verhoogde partnervrijstelling in aanmerking zou kunnen komen af te bakenen. De conclusie is dat er geen alternatief is om deze groep op een dusdanige wijze af te bakenen dat dit voor de Belastingdienst uitvoerbaar is. Dat is overigens geen verrassende uitkomst. Regelmatig zijn er pleidooien om voor het verlenen van mantelzorg een fiscale faciliteit te bieden. De conclusie van de verkenningen naar de mogelijkheden daartoe is steeds weer dat zo een faciliteit niet geboden kan worden omdat het voor de Belastingdienst onmogelijk is om te bepalen wie als mantelzorger kwalificeert. De Belastingdienst heeft immers niet de mogelijkheid om achter de voordeur van mensen te kijken om vast te stellen of er mantelzorg wordt verleend en door wie. Zoals ik in mijn recente brief over fiscale moties en toezeggingen47 al heb aangegeven, begrijp ik de wens van een aantal fracties in uw Kamer die graag hadden gezien dat ik een alternatief zou hebben geboden voor de inmiddels vervallen regeling in de Successiewet die gekoppeld was aan het mantelzorgcompliment. Als er concrete ideeën bestaan hoe een alternatieve regeling vorm gegeven zou kunnen worden, ben ik zonder meer bereid daarnaar te kijken en het gesprek daarover aan te gaan. De eerlijkheid gebiedt mij echter te zeggen dat ik niet verwacht dat er een uitvoerbaar alternatief voorhanden is en 2015 derhalve het laatste jaar is dat gebruik gemaakt kan worden van deze bijzondere regeling in de Successiewet.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen het kabinet naar de btw-gevolgen voor voedselproducten die worden gedoneerd aan een liefdadigheidsinstelling, worden gerecyled, of worden verbrand. Daarnaast wordt gevraagd of het daarbij nog uitmaakt of de voedselproducten wel of niet verkoopbaar zijn (bijvoorbeeld omdat de THT-datum is verstreken). Een btw-plichtige ondernemer kan beslissen voedingsmiddelen te doneren aan een voedselbank of een daarmee vergelijkbare instelling, zoals het Leger des Heils dat ook (gratis) voedselhulp biedt aan mensen, zonder dat daar een prestatie van de voedselbank tegenover staat. Voor de btw-gevolgen van de donatie is het van belang een onderscheid te maken in voedingsmiddelen die nog wel verkoopbaar zijn en voedingsmiddelen die niet langer verkoopbaar zijn.52 Als een ondernemer voedingsmiddelen doneert aan een voedselbank die niet langer verkoopbaar zijn dan heeft dat geen gevolgen voor de btw. De ondernemer hoeft dan de eerder in aftrek gebrachte (inkoop)btw op de voedingsmiddelen niet te corrigeren. Als een ondernemer voedingsmiddelen uit vrijgevigheid doneert aan een voedselbank die nog wel verkoopbaar zijn heeft dat evenmin gevolgen voor zijn aftrekrecht, voor zover de totale (inkoop)waarde van de voedingsmiddelen niet hoger dan € 227 (exclusief btw) per jaar per voedselbank bedraagt. Als een btw-plichtige ondernemer ervoor kiest om (verkoopbare/niet langer verkoopbare) voedingsmiddelen te vernietigen door ze te verbranden dan wel te recyclen dan zijn daaraan in beginsel geen btw-gevolgen verbonden. Dit blijkt uit artikel 15, zevende lid, onderdeel a, van de Wet op de omzetbelasting 1968 waarin staat dat geen herziening van eerder in aftrek gebrachte btw plaats vindt in geval van naar behoren bewezen en aangetoonde vernietiging, verlies of diefstal van goederen. Dit is slechts anders als een ondernemer (verkoopbare/niet langer verkoopbare) voedingsmiddelen tegen vergoeding verkoopt aan bijvoorbeeld een recyclebedrijf. Over de vergoeding is dan btw verschuldigd.

De leden van de fractie van de ChristenUnie hebben een aantal vragen gesteld met betrekking tot de verhuurderheffing. Deze vragen beantwoord ik mede namens de Minister voor Wonen en Rijksdienst. De leden van de fractie van de ChristenUnie hechten er waarde aan dat in de evaluatie van de verhuurderheffing breed wordt gekeken. In een brief53 aan de Eerste Kamer is door de Minister voor Wonen en Rijksdienst toegezegd de evaluatie breed aan te pakken, met aandacht voor de effecten op de feitelijke investeringen, de financiële positie en investeringsmogelijkheden van verhuurders, de mogelijkheden om operationele kosten te beheersen en woningen te verkopen, en de beschikbaarheid van betaalbare woningen. Er is ook toegezegd daarbij specifiek in te gaan op de positie van commerciële verhuurders enerzijds en woningcorporaties anderzijds. Bij het bezien van (de effecten op) investeringen zal zoveel als mogelijk ook bezien worden hoe deze zich verhouden tot de doelstellingen van het energie-akkoord, stedelijke vernieuwing, krimp en transformatie. Hierbij zal het overigens moeilijk zijn aan te geven in welke mate de verhuurderheffing effect op investeringen heeft en in welke mate andere factoren een rol spelen.

Van de aanvragen die beschikken over een voorgenomen investeringsverklaring zijn er tot op heden 3378 aangemeld voor een definitieve investeringsverklaring, waarvan 267 in 2014 en 3111 in 2015. Van deze aanvragen zijn er 69 afgewezen omdat aan een of meer van de voorwaarden niet is voldaan. Het totale bedrag dat aan heffingsvermindering toegekend is vanaf de start van de regeling in januari 2014 bedraagt € 39,5 miljoen. Van dit bedrag is € 3,8 miljoen in 2014 toegekend. De overige € 35,7 miljoen is in de periode 1 januari 2015 tot 1 oktober 2015 toegekend.

Daarnaast kent het aanvragen op woningniveau voordelen. De kans dat termijnen worden overschreden is kleiner doordat de vermindering op de verhuurderheffing gefaseerd kan worden aangevraagd. De mogelijkheid om voorgenomen investeringsverklaringen op woningniveau over te dragen na verkoop zorgt er mede voor dat projectontwikkelaars bereid zijn te investeren. Het zorgt er namelijk voor dat het gehele complex ook tijdens de uitvoering van de investering niet per se aan één koper verkocht hoeft te worden maar in delen verkocht kan worden aan meerdere verhuurders wat de verkoop vergemakkelijkt.

In antwoord op de vraag van het lid Klein merkt het kabinet op dat het doel van de giftenaftrek is om particulieren te stimuleren (meer) te schenken aan instellingen die bijdragen aan het algemeen nut.

Het lid Klein vraagt het kabinet naar de stand van zaken rond het afschaffen van de precariobelasting voor nutsbedrijven en of het kabinet werk gaat maken van het afschaffen van het heffen van precariobelasting op nutsbedrijven. De precariobelasting maakte onderdeel uit van het onderzoek naar een verruiming van het gemeentelijk belastinggebied in het kader van de belastingherziening (keuze 8). Nu er voor een verruiming van het gemeentelijk belastinggebied voorlopig onvoldoende draagvlak is, wil het kabinet specifiek de vrijstelling van precario voor nutsbedrijven nader bezien. Het kabinet gaat in het eerstvolgende bestuurlijk overleg financiële verhoudingen met de VNG in gesprek om te bekijken hoe een vrijstelling van precariobelasting op de netwerken van nutsbedrijven, buiten een algehele belastingherziening, alsnog kan worden gerealiseerd.

15. Commentaar NOB

Box 3

De NOB en het RB hebben een aantal opmerkingen over de bepaling van de rendementen van de diverse vermogenstitels. Zo is het de NOB niet duidelijk waarom per categorie de looptijd van de benchmark telkens anders is. Bij beantwoording van de vragen van het CDA is daarop ingegaan. De constatering van de NOB dat bij de rendementen er vanuit is gegaan dat lenen meer kost dan sparen oplevert klopt.

Pakket bestrijden emigratielek aanmerkelijkbelanghouders

De NOB vraagt of het niet in strijd is met belastingverdragen dat buitenlandse inkomstenbelasting over dividenduitkeringen niet in mindering wordt gebracht op de conserverende aanslag. Buitenlandse belasting over dividenduitkeringen leidt ook in de huidige vormgeving van de conserverende aanslag niet tot kwijtschelding of vermindering van de conserverende aanslag. Het kabinet is van mening dat dit niet in strijd is met het verdragenrecht, aangezien de conserverende aanslag ziet op de waardeaangroei opgebouwd in de binnenlandse periode vóór de emigratie. Een heffing over de waardeaangroei in de binnenlandse periode is niet in strijd met de belastingverdragen. Dat verandert niet als Nederland ervoor heeft gekozen om deze heffing pas later – via een conserverende aanslag – in te vorderen.

De NOB vraagt om bevestiging van het feit dat de belastingschuldige te allen tijde vrijwillig de conserverende aanslag kan voldoen. De belastingschuldige is inderdaad vrij in zijn keuze om de conserverende geheel of gedeeltelijk tijdens de uitstelperiode te voldoen en ook in het tijdstip van deze vrijwillige voldoening.

Zowel de NOB als het RB vragen om duidelijkheid over de toerekening van winstreserves die ten grondslag liggen aan de conserverende aanslag. Specifiek verzoekt de NOB om een bevestiging dat alleen dividenduitkeringen op de aandelen die aan het uitstel van de conserverende aanslag ten grondslag liggen, leiden tot (eventueel gedeeltelijke) invordering van de conserverende aanslag en niet andere dividenduitkeringen op andere aandelen in dezelfde dan wel in een andere vennootschap. Naar aanleiding van de door de NOB en het RB geconstateerde onduidelijkheid over de toerekening van winstuitdelingen beraad ik mij op aanpassing van de wettekst bij nota van wijziging. Bij die gelegenheid zal ik tevens ingaan op de concrete vragen die de NOB en het RB opwerpen.

De NOB verzoekt te bevestigen dat onder het begrip «uitgedeelde reserves» niet valt het fictief rendement, bedoeld in artikel 4.14 van de Wet IB 2001. Dit betreft bijvoorbeeld situaties, waarin een aanmerkelijk belang wordt gehouden in een Nederlandse vrijgestelde beleggingsinstelling (VBI). Met de NOB ben ik van mening dat het fictief rendement, bedoeld in artikel 4.14 van de Wet IB 2001, niet valt onder het begrip uitgedeelde reserves. Aangesloten wordt bij het moment waarop de middelen uit de vennootschap daadwerkelijk beschikbaar komen voor de aanmerkelijkbelanghouder.

De NOB vraagt hoe de aanmerkelijkbelanghouder dient te melden dat er sprake is van een omstandigheid die leidt tot invordering van (een deel van) de conserverende aanslag en wat de sanctie is bij het niet melden. De melding door de aanmerkelijkbelanghouder dat er sprake is van een vervreemding van aandelen of winstuitdeling dient, zoals ook onder de huidige wetgeving het geval is, onverwijld schriftelijk te geschieden aan de competente ontvanger. Indien een melding ten onrechte achterwege blijft, is de ontvanger bevoegd het volledige uitstel voor de conserverende aanslag in te trekken en de invordering ervan ter hand te nemen.

De NOB vraagt wat de gevolgen zijn voor de aanmerkelijkbelanghouder, met name voor de zekerheidstelling, in de volgende emigratiesituaties:

• 1) De belastingplichtige (of zijn erfgenaam) emigreert door naar een andere EU/EER-(lid)staat. In beginsel heeft dit geen gevolgen voor het uitstel. Wel is de aanmerkelijkbelanghouder verplicht zijn adreswijziging door te geven aan de Belastingdienst. Dit is een van de voorwaarden die de ontvanger aan het uitstel verbindt. Als de aanmerkelijkbelanghouder dit nalaat, heeft de ontvanger de bevoegdheid het uitstel voor de conserverende aanslag in te trekken.

• 2) De belastingplichtige (of zijn erfgenaam) emigreert door naar een niet-EU/EER-(lid)staat. Ook hier geldt dat de aanmerkelijkbelanghouder verplicht is zijn adreswijziging door te geven aan de Belastingdienst. Verder zal de Belastingdienst, net als onder de huidige regelgeving, alsnog zekerheid eisen voor de voldoening van de aanslag. De wijze waarop deze zekerheid kan worden gesteld is afhankelijk van de omstandigheden van het geval en is ter beoordeling aan de ontvanger. Gedacht kan worden aan een hypotheek of bankgarantie.

• 3) De belastingplichtige (of zijn erfgenaam) emigreert vanuit een niet-EU/EER-(lid)staat door naar een EU/EER-(lid)staat. De aanmerkelijkbelanghouder is verplicht zijn adreswijziging door te geven aan de Belastingdienst. De gestelde zekerheid kan in dit geval vervallen.

• 4) De belastingplichtige (of zijn erfgenaam) remigreert naar Nederland. De conserverende aanslag, voor zover deze niet is kwijtgescholden of voldaan, vervalt. De verkrijgingsprijs van het aanmerkelijk belang wordt vastgesteld aan de hand van artikel 4.25 van de Wet IB 2001 en artikel 16 van het UBIB 2001. Hierbij wordt rekening gehouden met de claim die Nederland op grond van binnenlandse of buitenlandse belastingplicht heeft (gehad) op de waardeaangroei van het aanmerkelijk belang.

Verruiming schenkingsvrijstelling eigen woning

De NOB vraagt daarnaast hoe met de schenking moet worden omgegaan voor de heffing van de inkomstenbelasting in box 3 in het geval dat de opschortende voorwaarde een jaar later wordt vervuld. Voor box 3 is van belang dat de schenking civielrechtelijk tot stand komt op het moment van de schenking en niet pas op het moment van de vervulling van de voorwaarde. Voor box 3 wordt al direct rekening gehouden met de schenking. Dat betekent in het voorbeeld van de NOB dat op de peildatum van box 3 van het jaar waarin de voorwaarde voor de schenking wordt vervuld, in verband met de schenking tot de rendementsgrondslag van de schenker een schuld en tot de rendementsgrondslag van de begiftigde een vordering behoort.

Gevraagd wordt door de NOB of hetgeen tijdens de parlementaire behandeling van het Belastingplan 2014 naar voren is gebracht over de tijdelijke verruiming evenzeer geldt voor de structurele verruiming, althans voor zover de structurele verruiming inhoudelijk niet afwijkt van de tijdelijke verruiming. De structurele verruiming van de verhoogde schenkingsvrijstelling eigen woning betreft een nieuwe regeling. Zoals in de memorie van toelichting van het onderhavige voorstel is beschreven, wijkt het motief voor de structurele verruiming af van het beleidsmotief bij de tijdelijke verruiming, en wordt de nieuwe maatregel in een andere context genomen. De uitgangspunten zullen veelal hetzelfde kunnen zijn, maar dat geldt op voorhand niet zonder meer.

De vraag of de verruimde vrijstelling ook van toepassing kan zijn indien door de begiftigde wordt aangetoond dat de schenking daadwerkelijk is aangewend voor een buiten Nederland gelegen eigen woning van de begiftigde, wordt bevestigend beantwoord. Het beleid met betrekking tot de eigen woning in het buitenland, zoals verwoord in het besluit van 20 december 2012, nr. BLKB2012/471M, zal ook gelden voor de structurele verruiming.

Erfpachtstructuren in de overdrachtsbelasting

In tegenstelling tot wat de NOB voor doet komen, is met de maatregel op het gebied van erfpachtbelasting geen sprake van een grootscheepse wetswijziging die tegen de al jaren van toepassing zijnde waardering van zakelijke rechten in gaat. De hoofdregels bij waardering van zakelijke rechten en het bloot eigendom blijven immers intact. Het argument dat de wet minder begrijpelijk en complexer in de uitvoering wordt, herken ik niet. Bezien op het totale aantal transacties waarbij overdrachtsbelasting wordt geheven, treft de voorgestelde maatregel een gering aantal casusposities. De NOB stelt dat de maatstaf van heffing bij erfpachtlease jarenlang kon worden afgestemd met de Belastingdienst. In het kader van vooroverleg kon inderdaad afstemming plaatsvinden met de Belastingdienst waarbij de Belastingdienst gebonden was (en nog steeds is) aan de op dat moment geldende wet- en regelgeving. Naarmate de Belastingdienst de erfpachtstructuren beter ging onderkennen en ook vaker geconfronteerd werd met deze fiscaal lucratieve structuren, is de Belastingdienst steeds terughoudender geworden met het vooraf geven van zekerheid over de heffing van overdrachtsbelasting. Vanwege dit voortschrijdende inzicht wordt reeds geruime tijd geen zekerheid vooraf meer gegeven. Voorts is geconstateerd dat erfpachtlease niet alleen als alternatief voor sale and lease back wordt gebruikt, maar ook als vehikel waarmee wordt getracht beleggingsvastgoed vrij van overdrachtsbelasting over te dragen. Niet in de laatste plaats komt dit door veelvuldige promotie in diverse publicitaire uitingen. De economische realiteit komt daarmee dusdanig ver te staan van de juridische realiteit waardoor gecombineerd met de grote belangen bij met name beleggingsvastgoed sprake is van uitholling van de grondslag van de overdrachtsbelasting. De NOB vraagt verder naar een analoge behandeling van huurrechten door ook bij sale and lease back een vermindering van de maatstaf van heffing toe te kennen. Gelet op de systematiek van de overdrachtsbelasting is daarvoor geen plaats. Bij huur blijft de eigendom van de onroerende zaak immers bij de verhurende eigenaar van de onroerende zaak. Om diezelfde reden is dan ook geen overdrachtsbelasting verschuldigd als een huurrecht overgaat op een ander. In dat geval is geen sprake van de verkrijging van de (economische) eigendom van een onroerende zaak, noch van de verkrijging van (de economische eigendom van) een recht waaraan een onroerende zaak is onderworpen. Zoals de NOB zelf aangeeft, leiden sale and lease back en de erfpachtlease in de uitvoering niet tot wezenlijke verschillen. Vandaar dat met deze wetswijziging aan beide transacties dezelfde gevolgen voor de overdrachtsbelasting worden verbonden.

16. Commentaar RB

Box 3

Het RB vraagt of het terecht is om voor de berekening van de vermogensmix schulden volledig toe te rekenen aan de vermogenstitel spaargeld. Het RB stelt dat dit gemiddeld leidt tot een hoger forfaitair rendement. De reden om de schulden toe te rekenen aan de vermogenstitel spaargeld is dat de hoogte van de rente op leningen een sterkere relatie heeft met spaargeld dan met het beleggingsrendement. Het is een misverstand dat het gemiddeld leidt tot een hoger rendement. De rendementen op spaargeld, schulden, aandelen, obligaties, onroerende zaken en overige bezittingen zijn gewogen met de aandelen van spaargeld, schulden, aandelen, obligaties, onroerende zaken en overige bezittingen in het totale vermogen, zodat de wijze van groepering van sparen en beleggen geen invloed heeft op het gemiddelde rendement. Als de schulden zouden zijn samengenomen met de beleggingen zouden de netto beleggingen een lager aandeel hebben gehad maar een hoger rendement en bij spaargeld het spiegelbeeld. De som van het totale rendement blijft gelijk.

Pakket bestrijden emigratielek aanmerkelijkbelanghouders

Het RB acht het niet meer dan billijk om de «passantenregeling» niet alleen met betrekking tot buitenlandse vennootschappen maar ook bij binnenlandse vennootschappen open te stellen. Op grond van de passantenregeling wordt bij emigratie van de persoon die een aanmerkelijk belang houdt in een niet in Nederland gevestigde vennootschap geen conserverende aanslag opgelegd indien de emigratie plaatsvindt binnen 8 jaar nadat de aanmerkelijkbelanghouder in Nederland is gaan wonen en deze de laatste 25 jaren in totaal niet langer dan 10 jaren in Nederland heeft gewoond. De rechtvaardiging voor deze afwijkende behandeling van passanten ten opzichte van overige aanmerkelijkbelanghouders kan worden gevonden in het feit dat de band met Nederland veel minder sterk kan worden geacht dan in overige gevallen waarin bij emigratie wel een vervreemding wordt aangenomen.55 Indien de vennootschap in Nederland is gevestigd, heeft het inkomen uit aanmerkelijk belang een sterkere band met Nederland. Het kabinet ziet geen aanleiding tot uitbreiding van de regeling.

Het RB vraagt hoe moet worden omgegaan met verliezen die in de periode na de emigratie worden geleden. Het RB vraagt of deze leiden tot een verlaging van de conserverende aanslag. De conserverende aanslag wordt inderdaad kwijtgescholden voor zover de waarde van de aandelen die aan het uitstel ten grondslag liggen op het moment van vervreemding ervan is gedaald ten opzichte van de waarde ten tijde van de emigratie (anders dan door uitkering van winstreserves of teruggaaf van wat is gestort of ingelegd). Kwijtschelding vindt plaats voor een bedrag van 25% van de waardedaling.

Verruiming schenkingsvrijstelling eigen woning

Ter illustratie het volgende voorbeeld. In 2010 zijn in het toenmalige artikel 33 de bedragen van € 24.000 en € 50.000 opgenomen in onderdeel 5°. In onderdeel 6° is als verschil van beide bedragen het bedrag van € 26.000 opgenomen. Als gevolg van indexatie resulteert voor 2016 in onderdeel 5° een bedrag van € 25.449 voor de algemene verhoogde vrijstelling respectievelijk een bedrag van € 53.016 voor de verhoogde vrijstelling eigen woning of dure studie. Het verschil tussen beide bedragen is € 27.567. In onderdeel 6° zal in 2016 op basis van de geldende wettekst echter een bedrag van € 27.570 opgenomen moeten worden.

Bij deze eenmalige toepassing kan bij het gebruik van de schenkingsvrijstelling dure studie of eigen woning het totale bedrag gesplitst worden. Dit betekent dat ook bij de structurele verruiming van de schenkingsvrijstelling eigen woning bij schenkingen aan een kind een bedrag van € 25.449 (bedrag 2016) kan worden besteed aan andere doeleinden dan de eigen woning.

In reactie op de vraag van het RB wanneer het wetsvoorstel tot aanpassing van de fiscale-eenheidsregeling in de Wet op de vennootschapsbelasting 1969 kan worden verwacht, merk ik op dat dit wetsvoorstel deze week bij Uw Kamer aanhangig is gemaakt.

De Staatssecretaris van Financiën, E.D. Wiebes