Nr. 5 NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET VERSLAG

De leden van de VVD-fractie vroegen zich af of het, na wijziging van de wet, noodzakelijk is om een algemene maatregel van bestuur met de huidige percentages op te stellen en aan de Kamer voor te leggen.

De leden van de PVV-fractie vroegen of het makkelijker kunnen wijzigen van de percentages via een algemene maatregel van bestuur de beperking van de inspraak van de Kamer rechtvaardigt. Ook de leden van de SP-, D66- en ChristenUnie-fractie vroegen hiernaar en naar de reden waarom de vaststelling van de kwaliteitskorting via een algemene maatregel van bestuur geregeld moet worden. De leden van de SP- en SGP-fractie vroegen tevens welke overwegingen er in het verleden zijn geweest om de kortingspercentages in de wet op te nemen en waarom die argumentatie nu niet meer geldt.

De leden van de PVV-, SP-, ChristenUnie- en SGP-fractie vroegen in hoeverre het vaststellen van de percentages bij algemene maatregel van bestuur de rechtszekerheid beïnvloedt.

De leden van de D66-fractie vroegen naar de mogelijkheden om de zekerheid voor huurders te vergroten, bijvoorbeeld door de wijziging te beperken tot één keer per jaar, en te kijken naar een maximale verlaging van de percentages per keer.

De introductie van de mogelijkheid om deze kwaliteitskorting bij algemene maatregel van bestuur vast te stellen tast de rechtszekerheid van huurders (met huurtoeslag) niet aan. Evenmin zou dit het geval zijn indien hieraan een wetswijziging ten grondslag zou liggen. Voorts is inherent aan de systematiek van de Algemene wet inkomensafhankelijke regelingen, die ook op de huurtoeslag van toepassing is, dat de normen die voor de subsidieverlening gelden slechts eenmaal per jaar worden aangepast; hieruit volgt dat ook een wijziging van de kwaliteitskorting hooguit eenmaal per jaar zal plaatsvinden.

Er is in het voorstel niet gekozen voor het wettelijk vastleggen van een maximale verlaging van de percentages per wijziging; dat neemt niet weg dat het aanscherpen van de kwaliteitskorting zorgvuldig en, door middel van de bij wet vastgestelde voorhangprocedure, in overleg met uw Kamer zal plaatsvinden.

Naar aanleiding van vragen van de leden van de D66-fractie en de PVV-fractie kan worden aangegeven dat ook is gekeken naar een generieke korting voor alle huurtoeslagontvangers in de vorm van verhoging van de basishuur (eigen bijdrage). Voordeel is dat hiermee de last van de bezuiniging gelijkelijk over alle huurtoeslagontvangers wordt verdeeld. Deze invulling draagt echter minder bij aan een verbetering van de relatie tussen huurprijs en woonkwaliteit. Uiteindelijk heb ik voor de invulling van de bezuinigingen gekozen voor een combinatie van beide maatregelen.

Dekking voor de bezuiniging vanuit andere artikelen op de begroting van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) dan wel uit andere begrotingen is niet overwogen.

Ingevolge artikel 27, derde lid, van de Wet op de huurtoeslag worden de kwaliteitskortingsgrens en aftoppingsgrenzen jaarlijks aangepast met het percentage van de verwachte huurprijsontwikkeling. Een verlaging van deze huurgrenzen zou betekenen dat de huren tot aan een lager bedrag gesubsidieerd zouden worden, of dat de geldende kwaliteitskortingspercentages vanaf een lagere huur zouden gelden. Dit zou betekenen dat het deel van de huur dat eerst onder een grens valt, maar na verlaging van de grens daarboven zou vallen, in één keer zou worden geconfronteerd met de volledige korting geldend in dat segment (afhankelijk van de betreffende grens 25%, 50% of 100%). Er is gekozen voor een maatregel met een wat grotere spreiding. Daarbij geldt dat met de thans voorgestelde maatregel over het hele huurbereik boven de kwaliteitskortingsgrens sprake is van de beoogde extra prikkel om te komen tot een meer bewuste afweging tussen woonkwaliteit en huurprijs, terwijl dit bij aanpassing van de grenzen slechts voor het binnen de verlaging van de grenzen vallende huurbereik zou gelden.

Ook verlaging van de inkomensgrenzen is niet overwogen. Verlaging van de minimuminkomensijkpunten zou er toe leiden dat de bezuiniging in grotere mate zou neerslaan bij de laagste inkomens binnen de huurtoeslag. Een verlaging van de bovengrenzen in de huurtoeslag zou de last juist onevenredig bij de hogere inkomens in de huurtoeslag leggen, met name gezien het feit dat ruim 70% van de huurtoeslagontvangers een inkomen heeft onder de minimuminkomensgrenzen van de huurtoeslag. Een inkomensafhankelijke bijdrage door verlaging van de bovengrenzen van de huurtoeslag zou daarmee slechts een beperkte groep treffen, met als gevolg dat de van individuele huishoudens benodigde bijdrage navenant hoger zou worden. Daarbij zou een dergelijke invulling van de taakstelling leiden tot een toename van de marginale druk binnen de huurtoeslag, hetgeen in het licht van de armoedevalproblematiek onwenselijk wordt geacht.

Met een verlaging van de te subsidiëren percentages zowel onder als boven de aftoppingsgrens met 1%-punt wordt ca. € 10 mln. bespaard op de uitgaven huurtoeslag. Zoals hiervoor vermeld, ben ik voornemens om per 1 januari 2012 over te gaan tot een aanscherping van de kwaliteitskorting boven en onder de aftoppingsgrens met 10%-punt.

Dit leidt tot een daling van de uitgaven aan de huurtoeslag met € 100 miljoen. Dit betreft voor ongeveer € 4 miljoen het effect van de verlaging van het te subsidiëren percentage boven de aftoppingsgrens van 50% naar 40% en voor ongeveer € 96 miljoen de verlaging van het te subsidiëren percentage tussen de kwaliteitskortingsgrens en de aftoppingsgrens van 75% naar 65%.

Zoals in mijn brief aan de Tweede Kamer inzake ouderen- en studentenhuisvesting d.d. 8 april jl. (Kamerstukken II 2010/11, 27 926, nr. 156) is aangegeven, heeft de voorraad voor ouderen geschikte en bestemde woningen geen wezenlijk andere prijsopbouw dan de rest van de sociale huurvoorraad. Woningen voor ouderen zijn vaak niet zo erg grote, gelijkvloerse appartementen die relatief niet duur behoeven te zijn. Aanpassingen in woningen zijn vaak met financiële steun via de Wet maatschappelijke ondersteuning of vergelijkbare eerdere regelingen aangebracht en leiden daardoor lang niet altijd tot een hogere huurprijs.

In de sociale huursector heeft 81% van de woningen een huur lager dan de aftoppingsgrens en 26% een huur lager dan de kwaliteitskortingsgrens. Voor specifieke categorieën ouderwoningen zoals nul-treden-woningen liggen deze percentages op 81% respectievelijk 29% en voor verzorgd wonen/wonen met diensten op 65% respectievelijk 15%.

Voor de voorraad aangepaste woningen geldt dat 28% een huur heeft tot aan de kwaliteitskortingsgrens en ruim 76% onder de aftoppingsgrenzen.

Een gedifferentieerde aanpak zoals gesuggereerd door de leden van de CDA-fractie zou betekenen dat een generieke uitzondering voor ouderen moet worden gemaakt. Dit zou betekenen dat de gehele bezuiniging zou moeten worden neergelegd bij de overige categorieën huurtoeslagontvangers, waarvoor dan aanvullende bezuinigingsmaatregelen zouden moeten worden getroffen. Circa 40% van de huurtoeslagontvangers bestaat immers uit ouderenhuishoudens.

Een specifieke uitzondering voor uitsluitend ouderen en gehandicapten in bijzondere woonvormen is voor de uitvoering lastig, omdat deze specifieke uitzondering niet zonder meer binnen de geautomatiseerde processen kan worden vormgegeven.

Elk jaar wordt voor alle toeslagen een rechtmatigheidstoets uitgevoerd door de Rijksauditdienst en Algemene Rekenkamer. Dat geldt dus ook voor de huurtoeslag. Uit de audits blijkt dat alle toeslagen voor minder dan 3% onrechtmatig worden uitbetaald. Daarmee blijven alle toeslagen onder de tolerantiedrempel van 3% onrechtmatig. Voor de huurtoeslag geldt echter een lagere tolerantiedrempel, doordat het huurtoeslagbudget een relatief groot deel uitmaakt van de gehele BZK- (en voorheen Wonen, Wijken en Integratie-) begroting. In 2009 bedroeg deze drempel 1,9% en voor 2010 1,37%. In 2009 bleef de verstrekking van huurtoeslag zowel voor het voorlopig als definitief toekennen onder de drempel van 1,9% en werd derhalve rechtmatig uitbetaald. Voor 2010 bleef het foutpercentage onder de tolerantiedrempel van 1,37%, maar werd deze drempel bij het voorlopig toekennen overschreden.

Voordat de huurtoeslag over een jaar definitief wordt toegekend wordt via een bestandsquery gezocht naar verschillen in de huishoudsamenstelling en het toeslagadres tussen de gegevens zoals de aanvrager die heeft opgegeven en zoals deze voorkomen in de GBA. Deze verschillen vallen uit en worden onderzocht. Het resultaat van dat onderzoek wordt meegenomen in de definitieve toekenning.

Daarnaast kunnen lopende het jaar onderzoeken worden ingesteld naar het huuradres en de juistheid en volledigheid van de in de aanvraag opgegeven medebewoners. Ook die onderzoeken kunnen tot een correctie leiden in het lopende jaar.

De leden van de PvdA-fractie constateren dat de regering verwacht dat het voorliggende wetsvoorstel huurders zal prikkelen om een woning te zoeken met een lagere huurprijs.

Deze leden, en ook de leden van de ChristenUnie-fractie, vroegen zich af er wel woningen met een lagere huurprijs beschikbaar zijn, met name in de gebieden met schaarste, en of het niet gewoon betekent dat deze groep minder huurtoeslag ontvangt en dus netto meer voor de woning gaat betalen. Ook de leden van de PVV-fractie vroegen hoe de regering het aanbod van goedkopere huurwoningen beoordeelt en of het middel van gerichte woningtoewijzing door woningcorporaties, rekening houdende met de verhouding tussen draagkracht en huurprijs niet onvoldoende is om een match te verkrijgen tussen inkomen en huurprijs. De leden van de SP-fractie vroegen in dit verband of de regering kan garanderen dat alle gezinnen die zij via een prikkel in de huurtoeslag wil verleiden naar een goedkopere woning ook daadwerkelijk in aanmerking komen voor een goedkopere woning. De leden van de PvdA-fractie vroegen of de verwachting van de regering ten aanzien van gedragseffecten is gestoeld op onderzoek en zo ja, welk.

De leden van de D66-fractie vroegen daarnaast nog of bekend is in welke mate deze prikkel nu al effect heeft op de keuze van de woning en hoe groot dit effect is.

Het voorstel is, zoals ook in de memorie van toelichting is vermeld, bedoeld om de mogelijkheid te scheppen om noodzakelijke bezuinigingen op het budget van de huurtoeslag te kunnen invullen. Het is dus onontkoombaar dat bij een verhoging van kwaliteitskortingspecentages de huurtoeslagontvangers gemiddeld genomen minder huurtoeslag zullen ontvangen. De mate waarin een huurtoeslagontvanger met de gevolgen van de maatregel te maken krijgt heeft ook met eigen keuzes te maken. Hoe duurder de woning, hoe meer effect er zal zijn voor het betreffende huishouden.

De circa 1,35 miljoen huishoudens met een inkomen tot aan de huurtoeslaggrens die in een huurwoning wonen, kunnen een beroep doen op circa 2,17 miljoen woningen met een huurprijs tot aan de aftoppingsgrens. Dat betekent dat er in principe voldoende woningen met een lagere huur zijn voor de doelgroep. Ook op regionaal niveau zijn er voldoende woningen voor de huishoudens met een inkomen tot de huurtoeslaggrens beschikbaar. De stelling van de leden van de SP-fractie dat er in grote delen van het land een schaarste is in dit segment, onderschrijf ik dan ook niet, dit afgezien van het feit dat thans een deel van de goedkopere voorraad wordt bewoond door huishoudens die niet tot de doelgroep behoren.

De leden van de SP- en ChristenUnie-fractie informeerden of het denkbaar is dat er een onderscheid wordt gemaakt in bezuinigingsmaatregelen voor bestaande en voor nieuwe huurtoeslagtoewijzingen.

Uit navraag bij de staatssecretaris van Financiën komt naar voren dat een dergelijk onderscheid niet binnen de uitvoering van de huurtoeslag gemaakt kan worden. Het is onmogelijk om geautomatiseerd goed vast te stellen wat een nieuw geval is en wat een oud geval is. Er zijn tal van uitzonderingen mogelijk met rolwisseling tussen aanvrager en partner, overleden aanvragers met achterblijvende partners, verhuizingen, etc. Ook zou een dergelijk onderscheid inhouden dat allerlei uitvoeringsaspecten dubbel ontwikkeld moeten worden (administratie, voorlichtingsproducten). Dit nog afgezien van de vraag of het de burger uit te leggen is als twee aanvragers met hetzelfde inkomen en dezelfde huurprijs een verschillende huurtoeslag krijgen.

Ook kan met het invoeren van de aangescherpte kwaliteitskorting voor alleen nieuwe gevallen de noodzakelijke bezuiniging niet worden gerealiseerd.

In paragraaf 3 ben ik reeds ingegaan op het gemiddelde prijsniveau van woningen voor ouderen. Ook ouderen zullen, net als andere huurders, nadelige gevolgen van de bezuinigingen op de huurtoeslag ondervinden, als zij een woning boven de kwaliteitskortingsgrens of zelfs de aftoppingsgrens bewonen.

Men kan er vervolgens voor kiezen om zo mogelijk te zoeken naar een goedkopere woning.

De leden van de ChristenUnie-fractievroegen of de regering inzichtelijk kan maken wat voor invloed deze wetswijziging zou hebben voor de netto-huurquoten. Ook de leden van de PvdA-fractie vroegen wat de verschillende maatregelen voor effect hebben op de netto woonlast van huurders met en zonder huurtoeslag, onderscheiden in verschillende groepen.

Ten slotte vroegen de leden van de PvdA-fractie om een overzicht van de maatregelen rondom de huurtoeslag, bezuinigingen, flexibele kwaliteitskorting en het woningwaarderingsstelsel en de consequenties van deze maatregelen voor verschillende groepen huurders.

De voorliggende wetswijziging heeft op zichzelf geen invloed op de netto-huurquoten. De netto huurquoten zullen wel wijzigen als bij algemene maatregel van bestuur daadwerkelijk de kwaliteitskortingspercentages worden verhoogd.

Ter indicatie wordt hieronder ingegaan op de effecten van een verhoging van de kwaliteitskortingspercentages met 10%-punt, zoals is verwerkt in de algemene maatregel van bestuur die een dezer dagen naar uw Kamer wordt verzonden. Een dergelijke aanscherping van de kwaliteitskorting raakt alleen huishoudens met een huurprijs boven de kwaliteitskortingsgrens; 21% van de huurtoeslagontvangers ondervindt er geen effect van. De overige 79% heeft een nadelig inkomenseffect van gemiddeld € 9,25 per maand. Het effect hiervan op de netto-huurquote is afhankelijk van het inkomen van het betreffende huishouden. Voor een alleenstaande met een inkomen op minimumniveau gaat het om een stijging van de huurquote met 1,0%-punt, voor meerpersoonshuishoudens met een inkomen op minimumniveau om een stijging met 0,7-punt. Het gaat hier om de doorwerking van het gemiddelde inkomenseffect van € 9,25 per maand. Dit gemiddelde effect treedt op bij een huur van € 455 per maand, bij een lagere huur is het effect kleiner, bij een hogere huur is het effect groter.

Daarnaast heeft de regering het voornemen om de woningwaarderingspunten van woningen in schaarstegebieden te verhogen.

Voor deze wijziging in het huurbeleid is het moeilijk om een goede inschatting te geven van de uiteindelijke effecten van de voorstellen op de daadwerkelijke hoogte van de huren, en daarmee op de verschillende groepen huurders. De verhoging van de woningwaardering in verband met schaarste kan effect hebben voor nieuwe of verhuizende huurders. Ook ga ik er vanuit dat deze maatregel maar bij een deel van de nieuwe huurovereenkomsten zal leiden tot hogere huurprijzen. Het effect op de gemiddelde huurquote voor alle huurders zal dan ook zeer gering zijn. Voor individuele huurders die een nieuwe woning betrekken kunnen de effecten groter zijn. Daarbij dient te worden opgemerkt dat nieuwe huurders zelf de keuze kunnen maken of zij de duurdere woning willen accepteren of niet.

De voorstellen om het mogelijk te maken bij huurders met een inkomen hoger dan € 43 000 een extra huurstijging met 5% mogelijk te maken raken per definitie de huurders met huurtoeslag niet, anders dan dat door deze extra huurverhoging op termijn wellicht meer ruimte ontstaat in de goedkope voorraad voor mensen met lagere inkomens. De gevolgen van deze maatregel voor huurders zonder huurtoeslag zijn sterk afhankelijk van de mate waarin verhuurders van deze mogelijkheid gebruik gaan maken. Overigens zal in de gevallen waar van deze mogelijkheid gebruik gemaakt gaat worden veelal sprake zijn van een voor dat inkomen relatief lage huur, waardoor de extra huurstijging niet tot hoge huurquoten hoeft te leiden.