Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP (VIII)

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 miljoen).Totaal € 55.122,88

Figuur 2 Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 miljoen).Totaal € 2.024,24

A. ALGEMEEN

1 1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

Aan de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bieden de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs, namens de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (VIII) over het jaar 2023 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoeken wij de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs decharge te verlenen over het in het jaar 2023 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken Slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en WetenschapRobbertDijkgraaf

De Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs,MariëllePaul

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de Voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

De Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs is verantwoordelijk voor artikel 1 (primair onderwijs), artikel 3 (voortgezet onderwijs), artikel 9 (arbeidsmarkt- en personeelsbeleid) en Leven Lang Ontwikkelen. De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is verantwoordelijk voor de overige artikelen. De verdeling van de beleidsterreinen tussen de Ministers en de Staatssecretaris is vastgelegd in de portefeuilleverdeling van Kabinet Rutte IV.

Algemeen deel

Het Algemeen deel bevat de aanbieding van het departementaal jaarverslag, het verzoek tot dechargeverlening en deze leeswijzer.

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2024 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agentschappen het baten-lastenstelsel.

Groeiparagraaf

Informatie in begroting, jaarverslag en andere relevante publicaties

De begroting en het jaarverslag zijn compacte documenten en toegespitst op de financiële informatie. Door ook in te gaan op de niet-financiële informatie, kan meer inzicht worden gegeven in de impact van het beleid en de publieke middelen die daarvoor worden ingezet.

Om de impact van ons beleid zichtbaar te maken in de begroting en later ook hierover te verantwoorden in het jaarverslag, wordt de Strategische Evaluatie Agenda (SEA) gebruikt. Daarnaast wordt met beleidsindicatoren de voortgang van beleid thematisch en per sector in beeld gebracht via OCW in Cijfers. Het gaat daarbij om de kwantitatieve en kwalitatieve resultaten van monitoring en evaluatie van beleid. In de begroting en het jaarverslag worden de belangrijkste uitkomsten op de beleidsprioriteiten die in de beleidsagenda/beleidsverslag zijn opgenomen weergegeven.

In de begroting 2023 is een eerste stap gezet naar een nieuwe aanpak voor het rapporteren over de voortgang van beleid. Het betreft momenteel een overgangsfase, waarbij zowel de nieuwe aanpak voor rapportage over beleid én het beleid verder wordt uitgekristalliseerd. In de nieuwe aanpak wordt kwantitatieve en kwalitatieve informatie geïntegreerd in de beleidsagenda. De beleidsartikelen presenteren de kengetallen in de vorm van tabellen. De huidige set aan kengetallen is geëvalueerd en alleen bruikbare en relevante kengetallen zijn opgenomen in de begroting van 2023.

Deze nieuwe aanpak voor rapportage over het beleid kan in de begroting van OCW voor 2024 voor het eerst in de hele cyclus worden toegepast. In de tussenliggende periode wordt de informatievoorziening hiertoe op OCW in Cijfers verder doorontwikkeld.

Onderstaand schema geeft grafisch een totaalbeeld van welke informatie en verantwoording van het OCW-beleid gedurende een begrotingscyclus aan de Tweede Kamer wordt gestuurd.

Figuur 3 Schematische weergave van de informatie aan de Tweede Kamer gedurende de begrotingscyclus

Hieronder volgt een nadere toelichting bij het schema.

Op Prinsjesdag ontvangt de Tweede Kamer de begroting van het Ministerie van OCW. Op OCW in cijfers worden onder andere de doelen uit de Beleidsagenda thematisch en per sector weergegeven. Ook is de internationale positie van het Nederlandse onderwijs in te zien en zijn de belangrijkste onderzoeksresultaten van «Education at a Glance» opgenomen, de jaarlijkse publicatie van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO).

Daarnaast geeft deze website met de infographic «Onderwijsmonitor» inzicht in de prestaties van het onderwijs. Voor cultuur & media, wetenschap en emancipatie wordt met een beknopte set indicatoren een beeld van de kwaliteit en prestaties gegeven.

Samen met de cultuursector verzamelt de Boekmanstichting via de Cultuurmonitor data en analyses over cultuur in Nederland, rapporteert ze over langlopende trends en agendeert ze op actuele ontwikkelingen. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) maakt de Erfgoedmonitor. Relevant voor het mediabeleid is onder meer de Mediamonitor van het Commissariaat voor de Media.

De Inspectie van het Onderwijs heeft een belangrijke rol in het onderwijsstelsel als toezichtshouder, maar ook als leverancier van beleidsinformatie. Jaarlijks verschijnt de Staat van het Onderwijs (Kamerstukken II 2022/23, 36200 VIII, nr. 221), waarin beschreven wordt wat goed gaat en wat er beter kan in het onderwijs. Over de financiële positie van publiek bekostigde onderwijsinstellingen verschijnt jaarlijks een brief (Kamerstukken II 2023/24, 33495, nr. 124).

Gedurende het jaar wordt de Tweede Kamer geïnformeerd over de begrotingsuitvoering door middel van de Eerste Suppletoire Begroting (Voorjaarsnota) en de Tweede Suppletoire Begroting (Najaarsnota).

Ook worden gedurende het jaar allerlei beleidsdocumenten zoals actieplannen, beleidsdocumenten, beleidsevaluaties en beleidsdoorlichtingen naar de Tweede Kamer gestuurd. Wetsvoorstellen worden ter behandeling aangeboden en algemene maatregelen van bestuur worden voorgehangen. Over verschillende beleidsterreinen worden brieven naar de Tweede Kamer gestuurd, onder andere ter nadere uitwerking van de beleidsagenda en de begroting. Hierover vindt vaak separaat overleg met het parlement plaats. De actieplannen geven voor de verschillende beleidsterreinen een beeld van het beleid. Beleidsdoorlichtingen en andere evaluaties verschaffen inzicht in de effectiviteit van beleid.

De derde woensdag in mei is Verantwoordingsdag. De Tweede Kamer ontvangt dan het jaarverslag van het Ministerie van OCW, en de laatste stand van zaken van de voortgang op de begrotingsdoelen en ambities zoals opgenomen in het Beleidsverslag. Ook wordt het Onderwijsverslag aan de Tweede Kamer toegestuurd.

Beleidsverslag

De beleidsprioriteiten

In het onderdeel over de Beleidsprioriteiten blikken we terug op de activiteiten die hebben plaatsgevonden in 2023. Hierbij wordt per beleidsterrein aangegeven welke concrete stappen zijn genomen, inclusief de relevante beleidsindicatoren. Deze beleidsindicatoren zijn in overeenstemming met de beleidsprioriteiten zoals vastgesteld in de begroting voor 2023, en deze zijn te herleiden binnen de zeven hoofddoelen zoals geformuleerd in de Beleidsagenda van dat jaar. Daarnaast zijn enkele beleidsindicatoren opgenomen die een realisatie laten zien gedurende het kalenderjaar 2023.

Verder bevat het beleidsverslag een overzicht coronasteunmaatregelen, een budgettair overzicht Oekraïne, de strategische evaluatie agenda, een overzicht van risicoregelingen en de openbaarheidsparagraaf.

De beleidsartikelen

Tabel «budgettaire gevolgen van beleid»

De tabel «budgettaire gevolgen van beleid» bevat een vaste indeling naar soorten financiële instrumenten volgens de Rijksbegrotingsvoorschriften. In de kolom «Vastgestelde begroting» is de stand weergegeven van de ontwerpbegroting (derde dinsdag van september) plus de mutaties die bij een nota van wijziging, amendement of motie ten opzichte van de ontwerpbegroting (dus na de derde dinsdag van september, maar voor de mutaties eerste suppletoire begroting) zijn aangebracht.

Relatie verplichtingen versus uitgaven

In de tabel budgettaire gevolgen van beleid staan naast de uitgaven en de ontvangstenmutaties ook verplichtingenmutaties. Bij de verplichtingen wordt ook aangegeven welk deel garantieverplichtingen betreft. Het gaat hier met name om zogenaamde garanties voor her- en nieuwbouw in het onderwijs in het kader van schatkistbankieren, kredietgaranties/verzekeringen in de cultuursector en de garanties voor de rekening courantlimieten die instellingen aanhouden bij het Ministerie van Financiën. Bij kredietgaranties/verzekeringen moet gedacht worden aan een indemniteitsregeling voor kunstvoorwerpen die op uitleenbasis in een Nederlands museum zijn tentoongesteld.

Toelichting financiële instrumenten

In de toelichting op de financiële instrumenten zoals opgenomen in de tabel budgettaire gevolgen van beleid worden de voornaamste verschillen verklaard tussen de oorspronkelijke begroting en de realisatie. De kasuitgaven zijn voor deze toelichting leidend. In het algemeen is er in de begroting sprake van een vaste verhouding tussen de verplichtingen en uitgaven die gerelateerd zijn aan het bekostigingsmoment voor scholen/instellingen. Er geldt daarom alleen een aanvullende, aparte toelichting voor de verplichtingenmutaties als er sprake is van een opmerkelijk verschil met de uitgavenmutaties. Hiervoor wordt het procentuele realisatieverschil bij de verplichtingen vergeleken met het procentuele realisatieverschil bij de uitgaven. En als het verschil tussen deze percentages meer dan 10 bedraagt, dan worden de verplichtingenmutaties apart toegelicht.

In de toelichting op de financiële instrumenten wordt daarnaast toegelicht waarvoor de instrumenten bedoeld waren. Hierbij wordt aangesloten bij de toelichting uit de begroting. Indien relevant, wordt op bondige wijze ingegaan op verschillen tussen de budgettaire raming en de realisatie in het verslagjaar. Voor de toe te lichten instrumenten wordt een keuze gemaakt op basis van financieel belang en/of politieke relevantie. Als norm voor financieel belang geldt de voorgeschreven staffel uit de Rijksbegrotingsvoorschriften.

De niet-beleidsartikelen

De bedrijfsvoeringparagraaf

In de bedrijfsvoeringparagraaf wordt verslag gedaan over de bedrijfsvoering. De paragraaf bevat tevens de mededeling bedrijfsvoering. Deze heeft betrekking op het financieel- en materieel beheer en de daarvoor bijgehouden administraties.

Jaarrekening

De jaarrekening bevat de departementale verantwoordingsstaat, de samenvattende verantwoordingsstaat agentschappen, de jaarverantwoording van de agentschappen Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), het Nationaal Archief (NA), de saldibalans en de publicatie Wet normering topinkomens (WNT)-verantwoording.

Bijlagen

B. HET BELEIDSVERSLAG

3. Beleidsprioriteiten

Inleiding

De basis echt op orde krijgen. Met die ambitie ging het kabinet aan de slag op veel van de beleidsterreinen van onderwijs, cultuur en wetenschap. In het tweede jaar van het kabinet werden verschillende plannen concreter en gingen nieuwe wetten in.

Onderwijs, cultuur en wetenschap zijn de zuurstof voor onze samenleving. Ze kunnen maatschappelijke verschillen kleiner maken, helpen ons om de grote opgaven van de samenleving aan te pakken, bieden nieuwe inzichten en zorgen voor verbinding en begrip.

Primair en voortgezet onderwijs

Tegelijkertijd staat het ministerie voor grote opgaven. Het lerarentekort is nog steeds te groot, er moeten nog veel arbeidskrachten opgeleid worden en basisvaardigheden moeten in het gehele onderwijs beter. Daar zijn het afgelopen jaar belangrijke initiatieven voor uitgevoerd. Zo hebben we een Realisatie-Eenheid Lerarentekort ingesteld. En met het Masterplan Basisvaardigheden hebben we als doel dat iedere leerling zich voldoende ontwikkelt op lezen, schrijven en rekenen om echt mee te kunnen doen.

Middelbaar beroepsonderwijs, hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs

Het Nederlandse onderwijsstelsel heeft een brede waaier aan gelijkwaardige opleidingsmogelijkheden voor iedereen. In 2023 is gewerkt aan meer kansengelijkheid en een stevigere positie en meer waardering voor het beroepsonderwijs en het mbo. Onder andere met het Stagepact, waarin afspraken zijn gemaakt over betere stagebegeleiding, uitbannen van stagediscriminatie, voldoende stageplekken en een passende vergoeding. Ook zijn terugbetaalvoorwaarden van mbo-studenten voor de studiefinanciering gelijkgetrokken met hbo- en wo-studenten. Ook zijn er maatregelen genomen om de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt en kansengelijkheid te verbeteren. Dit wordt onder andere gerealiseerd met betere loopbaanbegeleiding, onderzoek naar meer sturende maatregelen op studentstromen, het stimuleren van samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven. Tevens worden studenten, werkenden en werkzoekenden gestimuleerd om zich een leven lang te ontwikkelen. Tot slot is medio 2023 het wetsvoorstel «Wet internationalisering in balans» aangeboden ter advisering aan de Onderwijsraad. Met dit voorstel wordt gewerkt aan gerichte interventies om de intrinsieke waarde van internationalisering te kunnen behouden en de kwaliteit en toegankelijkheid van het hoger onderwijs te waarborgen.

Onderzoek en wetenschap

Dit kabinet heeft fors investeringen gedaan in onderzoek en wetenschap, onder andere met het Fonds voor Onderzoek en Wetenschap. Gedurende tien jaar wordt € 5 miljard extra geïnvesteerd en daarbovenop komt er structureel € 700 miljoen per jaar bij, voor vervolgonderwijs en wetenschap. Hoger onderwijs, onderzoek en wetenschap kunnen namelijk de maatschappij alleen blijven voorzien van baanbrekend onderzoek, kwalitatief hoogstaand onderwijs, inzicht in maatschappelijke oplossingen en brede duurzame welvaart als er sprake is van een gezond en sterk fundament. De afgelopen jaren is een start gemaakt met het verstevigen van dat fundament, zo slaagt OCW er samen met het hele hoger onderwijs en onderzoeksveld in om meer rust en ruimte te realiseren na jaren van tekorten en hoge werkdruk. Voor de kwaliteit van het onderwijs, de positie van de wetenschap, het concurrentievermogen van onze economie en in het bijzonder voor de mensen die werkzaam zijn in onderwijs en wetenschap blijft het nodig hier de komende jaren in te investeren.

Sociale veiligheid en gelijke behandeling

Het is ongelooflijk belangrijk dat iedereen zichzelf kan zijn, hun werk veilig kan doen en veilig onderwijs kan volgen, waar dan ook. Dat is goed voor ieder persoonlijk en ook voor wat je als team of organisatie kunt bereiken. Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft zich op veel terreinen ingezet voor meer veiligheid, inclusiviteit, diversiteit en gelijke behandeling, zowel op sociaal gebied als op institutioneel niveau. Belangrijk is de aanpassing in 2023 van artikel 1 van de Grondwet, waarmee handicap en seksuele gerichtheid zijn toegevoegd aan het artikel als specifieke gronden voor gelijke behandeling. Andere maatregelen zijn een eerste inventarisatie van de mogelijkheid om non-binaire geslachtsvermelding in te voeren, het voorbereiden van het wetsvoorstel dat strekt tot het schrappen van de geslachtsvermelding op de Nederlandse identiteitskaart en een eerste verkenning naar de consequenties van de invoering van meerouderschap en -gezag. Er is gelukkig steeds meer aandacht voor sociale veiligheid. Zo is de positie van journalisten en wetenschappers versterkt. Door onze inzet op PersVeilig ondersteunen we journalisten die als gevolg van hun werk in een onveilige situatie terecht komen. Daarnaast is er veel aandacht geweest voor welzijn en sociale veiligheid op scholen, voor leerlingen, studenten en docenten. Verder is er ook ingezet om binnen de cultuur- en mediasector problemen rond sociale veiligheid aan te pakken.

Cultuur en media

Op het terrein van cultuur en media was een eerlijke betaling voor makers in de culturele sector een speerpunt, en hebben we voorbereidingen getroffen voor de nieuwe BIS-subsidies. Daarnaast zijn er stappen gezet ten aanzien van het versterken van de lokale publieke omroepen en de commissie Van Geel onderzocht de landelijke publieke omroep. Hiermee hebben we verder gewerkt aan een medialandschap dat klaar is voor de toekomst.

Met het ministerie sluiten we ook aan bij andere belangrijke ontwikkelingen in de samenleving. Na de excuses van het kabinet in 2022 startte afgelopen jaar het Herdenkingsjaar Slavernijverleden. Vanuit OCW wordt aan verschillende initiatieven ondersteuning geboden, zoals publieksvoorlichting en samenwerking met en financiële ondersteuning van het Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis. Ook hebben we de Uitvoeringsagenda Klimaat & Energie gepresenteerd. Tot slot heeft het ministerie haar beleidsprioriteiten ook internationaal ingezet, specifiek in Caribisch Nederland en met de Caribische landen van het Koninkrijk der Nederlanden.

Uitwerking

In de begroting 2023 werden in de beleidsagenda de plannen en de beoogde resultaten uiteengezet aan de hand van zeven hoofdthema’s. Deze thema’s correspondeerden ook met de Strategische Evaluatie Agenda (SEA) van het Ministerie van OCW. Aanvullend op deze hoofdthema’s heeft het kabinet toegezegd om in de beleidsprioriteiten van het jaarverslag een terugkoppeling te geven over het vervolg op het rapport Ongekend Onrecht op het beleidsterrein van OCW.

1.  Een sterke basis en hoge kwaliteit

Het was en is onze eerste prioriteit om de basisvaardigheden te verbeteren. Er is in 2023 geïnvesteerd in de kwaliteit van het onderwijs en onderzoek. Het streven is om over de gehele linie in het primair en voortgezet onderwijs en in het middelbaar beroepsonderwijs de prestaties te verbeteren. Het doel daarbij was, dat iedere leerling en student datgene leert wat hij of zij nodig heeft om zich staande te houden in de maatschappij.

Masterplan Basisvaardigheden primair en voortgezet onderwijs

In het coalitieakkoord is € 1 miljard aan structurele middelen opgenomen om de onderwijskwaliteit te versterken. Een onderdeel hiervan is het Masterplan Basisvaardigheden, waarover de Tweede Kamer op 28 november 2023 is geïnformeerd. Met het Masterplan Basisvaardigheden is ingezet op het verbeteren van de leergebieden taal, rekenen-wiskunde, burgerschap en digitale geletterdheid.

In het kader van het Masterplan Basisvaardigheden zijn in 2023 ruim drieduizend scholen aan de slag gegaan met de subsidie verbetering basisvaardigheden. Een deel daarvan is eind 2022 al begonnen. Scholen met het oordeel onvoldoende of zeer zwak kregen bij het verdelen van de subsidie voorrang; bij 152 zogenaamde prioriteitsscholen is de subsidie toegekend in 2023. De veertien onderwijscoördinatoren die in dienst zijn bij OCW bieden ondersteuning aan scholen die subsidie ontvangen. Zij helpen scholen evidence-informed te werken en de onderwijskwaliteit te verbeteren, waarbij de regie bij de school blijft. Eind 2023 kregen 260 scholen individuele ondersteuning, daarnaast zijn er vier startbijeenkomsten georganiseerd voor ruim 600 scholen. Van deze ruim 600 scholen hebben 215 scholen zich aangemeld voor één van de door de onderwijscoördinatoren begeleide leernetwerken.

De concept-kerndoelen taal en rekenen-wiskunde zijn volgens planning in september 2023 gepresenteerd. Deze verduidelijking van de kerndoelen helpt scholen om focus aan te brengen in het schoolcurriculum. Daarnaast heeft OCW in november 2023 voor het eerst de Monitor Basisvaardigheden uitgebracht die een geïntegreerd beeld geeft van de prestaties van leerlingen op de vier basisvaardigheden.

Basisvaardigheden en het mbo

Voor jongeren waarvan de basisvaardigheden nog niet op niveau zijn is het mbo de laatste mogelijkheid om die op het minimaal benodigde niveau te krijgen, een startkwalificatie te behalen en zo goed mee te kunnen komen in de maatschappij en op de arbeidsmarkt.

Er is in 2023 onderzoek gedaan naar het onderwijs in basisvaardigheden en burgerschap in het mbo en de achtergrond van de docenten die hierin les geven. De resultaten uit het onderzoeksrapport geven aanleiding om de kwaliteit van docenten basisvaardigheden te versterken. Ten slotte is met betrekking tot burgerschap het adviesrapport «Burgerschapsonderwijs in een veranderende samenleving» opgesteld. Het rapport gaat over advies van een expertgroep van docenten, lerarenopleiders en onderzoekers over de kwalificatie-eisen voor burgerschapsonderwijs in het mbo.

Leesbevordering

In 2023 is ingezet op een geïntensiveerde samenwerking op leesbevordering door onderwijs en cultuur. In 2023 is besloten om via het Masterplan Basisvaardigheden in totaal € 74 miljoen voor de schooljaren 2023/24 tot en met 2025/26 te investeren in de samenwerking tussen bibliotheken en het onderwijs, door de Bibliotheek op School op het po, vo, mbo en hbo en wo en BoekStart in de kinderopvang. Het geld komt via de bibliotheken ten goede aan scholen met een hoog percentage leerlingen die een risico op achterstand hebben (po, vmbo, pro, mbo en lerarenopleidingen). Zij kunnen voor drie jaar een samenwerking met de regionale bibliotheek opzetten of hun bestaande samenwerking voor drie jaar verlengen en door ontwikkelen. Daarnaast zijn er in 2023 extra middelen aangewend voor de ondersteuning van initiatieven die door verschillende organisaties, zoals bibliotheken, worden ingezet omwille van de leesbevordering.

Gezond en sterk fundament hoger onderwijs en wetenschap

Hoger onderwijs en wetenschap kan de maatschappij blijven voorzien van baanbrekend onderzoek, kwalitatief hoogstaand onderwijs, inzicht in maatschappelijke oplossingen en brede duurzame welvaart als er sprake is van een gezond en sterk fundament. De Voortgangsbrief bestuursakkoord en beleidsbrief hoger onderwijs en wetenschap van 12 juli 2023 laat zien hoe OCW samen met het hele hoger onderwijs en onderzoeksveld erin slaagt om rust en ruimte te realiseren na jaren van tekorten en hoge werkdruk. We zien het aandeel vaste dienstverbanden onder het wetenschappelijke personeel van universiteiten stijgen. Verder kunnen er ook, middels subsidies de Summit Grant (gepubliceerd op 28 februari), zeer waardevolle wetenschapsprojecten langjarig worden ondersteund. Het advies van de commissie starters- en stimuleringsbeurzen, onze reactie hierop en die van de universiteitsbesturen zijn een sterke basis om de uitvoering van de starters- en stimuleringsbeurzen vorm te geven. Daarnaast is ook in 2023 €200 miljoen structureel aan sectorplanmiddelen toegekend om de samenwerking en profilering tussen en binnen universiteiten op domeinniveau (bèta, techniek, sociale & geesteswetenschappen, medische & gezondheidswetenschappen) te stimuleren. In juli 2023 is het nieuwe SIA-convenant ondertekend, een verdere versterking van het praktijkgericht onderzoek. In het begin van 2023 is het Regieorgaan Open Science NL opgericht onder NWO, met als doel om toegankelijke onderzoeksresultaten de norm te maken. Een van de doelstellingen is om peer reviewed wetenschappelijke artikelen voor iedereen gratis toegankelijk te maken, wat nu in 89% van de artikelen het geval is.

Daarnaast is de bescherming van onze kennis belangrijk om de waarde ervan te versterken. Universiteiten en hogescholen implementeren de maatregelen uit de Nationale Leidraad Kennisveiligheid. In 2023 heeft een nulmeting in de vorm van een audit plaatsgevonden. Het sectorbeeld is met een beleidsreactie aangeboden aan de Tweede Kamer.

Tot slot is medio 2023 het wetsvoorstel ‘Wet internationalisering in balans’ in internetconsultatie gebracht en, na verwerking van de uitkomsten van de consultatie en de uitvoeringstoetsen, aangeboden ter advisering aan de Onderwijsraad. In dit voorstel wordt gewerkt aan gerichte interventies op het gebied van taal, fixus en regie om de intrinsieke waarde van internationalisering te kunnen behouden en de kwaliteit en toegankelijkheid van het hoger onderwijs te waarborgen.

Digitalisering

De inzet van digitale technologie is niet meer weg te denken uit de klas in het funderend onderwijs. OCW wil de kansen benutten, zoals aansprekend onderwijs op maat en verlaging van de werkdruk van leraren door betere digitale ondersteuning. Met verschillende programma’s zoals Impuls Open Leermateriaal, Edu-V, Digitaal Veilig Onderwijs en Npuls wordt gewerkt aan een veilig, toekomstbestendig en kwalitatief hoog digitaal (leer)materiaal voor het primair-, voortgezet onderwijs en het mbo.

2. Iedereen gelijke kansen

Veel is ingezet in 2023 om de kansengelijkheid te vergroten, zodat iedereen in Nederland een goed bestaan heeft ongeacht achtergrond. Iedere leerling en student moet kansen krijgen om diens volledige potentie optimaal te benutten zodat ze mee kunnen (blijven) doen in de maatschappij.

Extra investeringen voor kansengelijkheid in het primair en voortgezet onderwijs

Met het coalitieakkoord is € 1 miljard aan structurele middelen geïnvesteerd in kansen voor leerlingen in het funderend onderwijs, ongeacht hun achtergrond, het inkomen of de opleiding van hun ouders. Het doel van deze investeringen is om de onderwijskansen voor leerlingen minder afhankelijk te laten zijn van hun thuissituatie en beter aan te laten sluiten bij hun capaciteiten. Ook tien jaar na het behalen van het vo-diploma blijft er een verschil zichtbaar op grond van de opleiding van de ouders. Dit verschil is in de jaren tot 2022 niet kleiner geworden. In de Visiebrief Kansengelijkheid heeft het kabinet maatregelen aangekondigd, onder andere om de kwaliteit en het bereik van voor- en vroegschoolse educatie te verbeteren en om via het programma School & Omgeving een verlengde en verrijkte schooldag te bieden aan leerlingen.

School en Omgeving en Schoolmaaltijden in primair en voortgezet onderwijs

Vanuit het programma School & Omgeving (S&O) kregen ruim 100.000 leerlingen verspreid over Nederland een verlengde en verrijkte schooldag waarin ruimte is voor onder andere huiswerkbegeleiding, sport en cultuur. Vijf coalities krijgen het geld voor S&O via de interdepartementale Specifieke Uitkering (SPUK) Kansrijke Wijk, waarmee middelen van SZW en OCW gebundeld worden toegekend aan de focusgebieden. De overige middelen worden aan coalities verstrekt middels een subsidie aan scholen. Verder maken meer dan één op de vijf scholen (totaal: 1870 scholen) gebruik van het programma Schoolmaaltijden. Uit het onderzoek naar de opbrengsten van Schoolmaaltijden blijkt dat een ruime meerderheid van de deelnemende kinderen met minder honger in de klas zit, zich beter kan concentreren, gezonder en gevarieerder eet en het grootste deel van de gezinnen minder financiële stress ervaart.

Maatschappelijke diensttijd (MDT)

MDT is er voor alle jongeren in de leeftijd van 12-30 jaar. Tot en met 2023 hebben ruim 100.000 jongeren een MDT-traject gedaan en zich gedurende zes maanden voor minimaal 80 uur ingezet. Het aanbod van MDT is divers en sluit aan bij de interesses van de jongeren en gaat langs de drie pijlers van MDT: talentontwikkeling, iets vrijwillig doen voor een ander en het ontmoeten van mensen buiten hun eigen leefwereld. Subsidie voor MDT wordt aangevraagd door een partnerschap. De bekendheid van MDT bij scholen is in 2023 vergroot en er is gezorgd voor ondersteuning aan scholen bij de integratie in het onderwijsprogramma. Wanneer MDT wordt aangeboden binnen het onderwijsprogramma is het vaak in het kader van burgerschap of loopbaanoriëntatie –en begeleiding. Op dit moment zijn er zo’n 200 partnerschappen actief, waarvan ruim 2.000 formele samenwerkingspartners en zijn een veelvoud aan informele partners betrokken. Er zijn 19 regionale samenwerkingsverbanden gevormd in 2023 om een passend aanbod te faciliteren.

Extra investeringen in leerroutes vo, mbo, hbo en wo

De periode 2014-2022 zijn er verschillende experimenten uitgevoerd om de aansluiting en samenwerking tussen het vmbo, mbo en hbo te verbeteren. In 2023 is het rapport ‘Doorlopende leerroutes vmbo-mbo 2014-2022’ gepubliceerd waarin de eindevaluatie van deze experimenten staan. Dit rapport bevat de eindmeting monitor vakmanschap-, technologie- en beroepsroutes. Verschillende samenwerkingsinitiatieven van vmbo-scholen en mbo-instellingen hebben in de periode 2014-2022 de ruimte gekregen om doorlopende leerroutes vorm te geven in de vakmanschapsroutes (vmbo-mbo 2), technologieroutes (vmbo-mbo 3) en beroepsroutes (vmbo-mbo 4). Deze experimenten lagen o.a. aan de basis van de Wet doorlopende leerroutes vmbo-mbo die in 2020 in werking is getreden. Met deze wetgeving kunnen vmbo-scholen en mbo-instellingen eenvoudiger doorlopende leerroutes op zetten. Ook financiert het Ministerie van OCW hbo- en wo-instellingen om de regionale samenwerking met het vo en mbo te verbeteren en zo de doorstroom te verbeteren. In de periode 2018-2021 hebben hbo- en wo-instellingen hiervoor € 32,1 miljoen ontvangen en voor de periode 2022-2025 35,2 miljoen. Voor de besteding van middelen hebben instellingen Regionale Ambitieplannen (RAP) opgesteld, die beschrijven op welke wijze zij samen met het mbo en het vo de regionale samenwerking verbeteren.

Tegengaan stagediscriminatie mbo, hbo en wo

Stages moeten voor iedere student een veilige eerste kennismaking zijn met het werkveld. Er is geen ruimte voor discriminatie of uitsluiting. In begin 2023 is het Stagepact MBO 2023-2027 ondertekend door 16 partijen. In het Stagepact zijn afspraken gemaakt over betere stagebegeleiding, uitbannen van stagediscriminatie, voldoende stageplekken en een passende vergoeding. Scholen, leerbedrijven en de ondertekenaars van het stagepact zijn aan de slag met de implementatie van het stagepact. Met betrekking tot stagediscriminatie start een kopgroep van onderwijsteams op scholen en leerbedrijven in het schooljaar 2023-2024 met stage-matching en zijn alle scholen bezig om een toegankelijk meldpunt voor stagediscriminatie in te richten. Over de voortgang hiervan zal jaarlijks gerapporteerd worden, dit is namelijk pas het begin en er zijn nog vervolgstappen die we moeten maken.

Ook in het hbo en wo is het tegengaan van stagediscriminatie een topprioriteit en om die reden onderdeel van het bestuursakkoord dat het Ministerie van OCW met hbo- en wo-instellingen heeft afgesloten. Als uitwerking hiervan heeft het Ministerie van OCW in 2022 samen met het onderwijs- en werkveld het Manifest tegen stagediscriminatie opgesteld om stagediscriminatie uit te bannen. In 2023 zijn activiteiten verricht onder andere op de bewustwording en activering omtrent dit thema in het veld. Daarnaast vindt er kennisverzameling en -uitwisseling plaats omtrent effectieve interventies in het onderwijs.

Herinvoering basisbeurs mbo, hbo en wo

De basisbeurs is in 2023 opnieuw ingevoerd en de aanvullende beurs in het hbo en wo is verbreed. Daarnaast zijn maatregelen genomen om niet-gebruik van de aanvullende beurs tegen te gaan. Mbo’ers krijgen dezelfde terugbetaalvoorwaarden als hbo’ers en wo’ers, en de bijverdiengrens in het hoger onderwijs wordt afgeschaft. Tenslotte komt er een tegemoetkoming voor studenten die geen basisbeurs hebben gehad.

3. Lerarenstrategie

De lerarenstrategie heeft als doel om voldoende leraren en schoolleiders op te leiden, die met plezier werken in het onderwijs, goed opgeleid zijn en hun vak bijhouden. In 2023 is het onderwijsakkoord Samen voor het beste onderwijs, dat in april 2022 met sociale partners gesloten werd, verder uitgevoerd. Hiervoor is circa € 1,5 miljard geïnvesteerd in het funderend onderwijs. Deze investeringen zijn gebruikt voor het dichten van de loonkloof tussen het po en vo, het verlagen van de werkdruk in het vo en voor extra uren voor onderwijspersoneel om zich te professionaliseren en te ontwikkelen. Door deze maatregelen wordt het werken in het onderwijs een aantrekkelijk perspectief.

In 2023 is de uitvoering gestart van het werkplan Samen voor het beste onderwijs dat in december 2022 is opgesteld, samen met de sectororganisaties.1Het doel hiervan is om meer focus en slagkracht te realiseren voor de lerarenstrategie. In 2023 zijn 27 voorloper onderwijsregio’s en 2 onderwijsregio’s in oprichting gevormd. De Realisatie-Eenheid (RE) is van start gegaan en ondersteunt de vorming van de regio’s en draagt bij aan kennisdeling. De aanpak van tekorten in de G5 (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Almere) is in 2020 geïntensiveerd. Hiervoor zijn voor een periode van vier jaar convenanten afgesloten en is per jaar € 31,6 miljoen beschikbaar. Deze convenanten lopen in augustus 2024 af. Eind 2023 is besloten de convenanten met anderhalf jaar te verlengen. Met deze verlenging wordt er op tijd duidelijkheid gegeven aan de deelnemers in de G5 op een manier die past bij de demissionaire status van het kabinet. De verlenging vindt plaats  binnen de context van de vorming van onderwijsregio’s. Daarnaast wordt er gewerkt aan het verbeteren van het strategisch personeelsbeleid en het verbeteren van de sturingsinformatie.

Er wordt samengewerkt met lerarenopleidingen, scholen en leraren aan duidelijkere eisen en grotere focus op didactische vaardigheden rond lezen, rekenen en schrijven bij lerarenopleidingen. Bij de Nationale Groeifondscommissie is in 2023 een aanvraag ingediend voor de Nationale Aanpak Professionalisering Leraren (NAPL). Deze middelen zijn deels voorwaardelijk en deels onvoorwaardelijk toegekend. Deze middelen kunnen vanaf 2024 door het ministerie besteed worden en geven een serieuze impuls aan de professionalisering van leraren. De subsidieregeling zij-instroom heeft gezorgd voor 2285 zij-instromers, een stijging van 15% ten opzichte van 2022. Voor het opleiden van onderwijsondersteunend personeel tot leraar in het po zijn 563 aanvragen toegekend, dit waren er minder dan verwacht. Er kon ook voor het eerst subsidie worden aangevraagd voor het opleiden van onderwijsondersteunend personeel tot leraar in het vo, deze is 125 keer toegekend.

In 2023 is ook gedragsonderzoek gedaan om inzicht te krijgen in mogelijkheden om de instroom in de opleidingen te vergroten. Hieruit is gebleken dat het behulpzaam is om scholieren te laten ervaren hoe het leraarschap is. De resultaten en aanbevelingen van dit onderzoek zijn en worden ingezet in de verdere communicatiestrategie en campagnes.

4. Gezonde arbeidsmarkt

Iedereen is nodig op de arbeidsmarkt. In 2023 is ingezet op het verminderen van de vraag naar arbeid, het vergroten van het arbeidsaanbod en het verbeteren van de match tussen vraag en aanbod. Verschillende maatregelen hebben bijgedragen aan het bevorderen van Leven Lang Ontwikkelen (LLO), het stimuleren van meer uren werken en het verbeteren van de aansluiting tussen opleiding en arbeidsmarkt.

Aanpak opleiden vakmensen en speerpunten mbo

Met onder meer de Werkagenda MBO en de Kamerbrief versterking aansluiting onderwijs arbeidsmarkt van december 2023, heeft het ministerie verschillende acties uitgewerkt met als doel om de aansluiting van het onderwijs met de arbeidsmarkt te verbeten.

Studenten maken een passende studiekeuze uit een kansrijk opleidingsaanbod

Hiertoe wordt er onder andere gewerkt aan betere loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB). Hier wordt van 2023 t/m 2027 jaarlijks € 32 miljoen aan besteed. Aanvullend wordt er door de sector gewerkt aan de aanpak kansrijk opleiden om de macrodoelmatigheid verder te verbeteren, dit wordt sinds 2023 financieel ondersteund door OCW. Voor het hbo en wo is de regeling macrodoelmatig opleidingsaanbod (het beoordelingskader voor nieuwe te bekostigen opleidingen) herzien. Daarmee wordt onder andere gestimuleerd dat vernieuwing van het onderwijs zoveel mogelijk via het bestaande opleidingsaanbod plaatsvindt, evenals meer samenwerking en afstemming tussen instellingen. Tevens is OCW in 2023 gestart met een onderzoek naar het effect van meer sturende maatregelen op studentstromen, zoals financiële prikkels voor opleidingen voor de maatschappelijke opgaven, baangaranties of numerus fixus.

OCW stimuleert samenwerking, zowel tussen onderwijssectoren als tussen onderwijs en bedrijfsleven

De subsidieregeling ‘versterking aansluiting beroepsonderwijskolom’ is in 2023 van start gegaan en focust zich op het verlagen van drempels voor studenten die een opleiding in tekortsectoren willen doen. Verschillende regio’s gaan onderzoeken of baangaranties afgegeven kunnen worden voor de betreffende sectoren.

Studenten leren relevante vaardigheden en kennis voor de toekomstige beroepspraktijk (en samenleving), op school en in de praktijk.

In 2023 is het Stagepact mbo afgesloten en werken hogescholen aan de uitvoering van de investering van € 30 miljoen. Deze investering is gericht op de hbo-opleidingen in tekortsectoren, om onder andere de instroom verder te verhogen en de uitval en switch te verlagen.

Studenten, werkenden en werkzoekenden worden gestimuleerd om zich een leven lang te ontwikkelenIn 2023 is gewerkt aan de doorontwikkeling van het online platform Leeroverzicht, waar opleidingsmogelijkheden en financiële regelingen daarvoor te vinden zijn. Ook is de LLO Katalysator van start gegaan, die werkgevers en onderwijsinstellingen stimuleert om samen te werken aan passend scholingsaanbod. De onderwijsagenda LLO is in 2023 opgesteld om het makkelijker te maken om in latere fases van je leven bij- en omscholing te volgen. Hier is een groeiende vraag naar en de agenda kan zowel in publieke als private opleiders voorzien.

Regionale samenwerking vmbo-mbo-hbo

In 2023 heeft het kabinet € 45 miljoen toegekend aan hogescholen die te maken hebben met dalende studentenaantallen als gevolg van demografische krimp. De selectie van opleidingen waaraan middelen zijn toegekend vond plaats op basis van een plan dat de Vereniging Hogescholen (VH) heeft opgesteld. De middelen zijn erop gericht om te voorkomen dat hogescholen nu al opleidingen moeten stopzetten vanwege een dalend studentenaantal. Voor een oplossing voor deze opleidingen op de lange termijn lopen gesprekken met de sector. Verder werken we op basis van de uitkomsten van de Toekomstverkenning middelbaar beroepsonderwijs, hoger onderwijs en wetenschap, en het Interdepartementaal Beleidsonderzoek MBO aan een aanpak krimp.

Gelijke positie vrouwen en mannen op de arbeidsmarkt

We hebben in samenwerking met SZW verschillende stappen gezet om de verdeling van arbeids- en zorgtaken te verbeteren en de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt te versterken. Zoals het implementeren van de EU-Richtlijn loontransparantie in wetgeving en het opzetten van een pilot voor vrouwen met een migratieachtergrond in een afhankelijkheidssituatie in gesloten gemeenschappen. Verder is er zowel in de private als in de publieke sector ingezet op het verhogen van de evenredige vertegenwoordiging van vrouwen in leidinggevende posities. Dit is gedaan middels de lancering van het Diversiteitsportaal van de SER, de monitor en het dashboard ‘Genderdiversiteit in de top van de (semi-)publieke sector’ en de organisatie van de conferentie ‘Genderdiversiteit in de top’ in september 2023. Daarnaast is in 2023 gestart met de financiering van acht allianties van maatschappelijke organisaties om de komende vijf jaar te werken aan verschillende emancipatiedoelstellingen.

Arbeidsmarkt culturele en creatieve sector

Om de zwakke positie van mensen op de arbeidsmarkt in de culturele en creatieve sector te verbeteren, is er een breed pakket aan maatregelen nodig, zo wordt geconstateerd in het SER-Advies Passie gewaardeerd. Het eerlijk belonen van makers in de culturele en creatieve sector is deze kabinetsperiode een van de speerpunten van het beleid. De Rijkscultuurfondsen, bis-instellingen en musea binnen de Erfgoedwet krijgen daarom in totaal € 36,4 miljoen extra voor fair pay. In november 2023 is de Kamerbrief over de verdeling van de fair pay middelen bekend gemaakt.

5. Sociale veiligheid en gelijke behandeling

In 2023 is ingezet om de veiligheid, toegankelijkheid en inclusiviteit van scholen, culturele instellingen, media-instellingen en onderzoeksinstellingen te waarborgen. Gelijkwaardigheid is de norm en er is veel aandacht voor de sociale veiligheid en gelijke behandeling van iedereen. Er is gestreefd om het welzijn te versterken van leerlingen, studenten en medewerkers waarbij racisme en discriminatie wordt tegengegaan.

Sociale veiligheid in het primair en voortgezet onderwijs

Met ingang van het schooljaar 2022/2023 is het toezicht van de Inspectie van het Onderwijs op sociale veiligheid geïntensiveerd. Daarnaast is in 2023 een wegwijzerwebsite gelanceerd, die leerlingen, ouders en personeel naar de juiste expertise- of meldpunt verwijst. Hierdoor kunnen deze drie groepen hun positie versterken. Verder is medio 2023 het wetsvoorstel 'vrij en veilig onderwijs’ in internetconsulatie gebracht. Dit voorstel regelt: i) de uitbreiding van de monitor sociale veiligheid voor leerlingen; ii) de verplichting en extra eisen ten aanzien van de vertrouwenspersoon; iii) de versterking van het klachtenstelsel; iv) de uitbreiding van de meld- overleg- en aangifteplicht zedenmisdrijven naar seksuele intimidatie door meerderjarigen; en v) de verplichting voor scholen om het veiligheidsbeleid jaarlijks te evalueren. Tot slot werd het wetvoorstel toezicht op informeel onderwijs geïntroduceerd, zodat kan worden opgetreden tegen signalen dat er wordt aangezet tot haat, geweld of discriminatie.

Vernieuwde monitor sociale veiligheid mbo

De Monitor Integrale Veiligheid MBO 2023 is in december gepubliceerd. De monitor geeft inzicht in het gevoel van veiligheid van studenten en medewerkers in het mbo en de rol van mbo-instellingen.

Divers talent in hoger onderwijs en onderzoek

Op 8 juni 2023 is de integrale aanpak sociale veiligheid in het hoger onderwijs gepubliceerd. De aanpak bestaat onder meer uit de toevoeging van een zorgplicht voor de sociale veiligheid van studenten in de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) en een uitbreiding van de meld-, overleg- en aangifteplicht zedenmisdrijven in de WHW.

Ten slotte vinden we het belangrijk dat onderwijs- en onderzoeksinstellingen veilig, toegankelijk en inclusief zijn. Daarom hebben we een integraal plan voor sociale veiligheid opgesteld en onderzoek naar zelfcensuur laten uitvoeren in 2023, waarbij het maatschappelijke vertrouwen in de wetenschap geborgd dient te blijven.

Acceptatie, gelijke behandeling en veiligheid van lhbtiq+ personen

In 2023 is artikel 1 van de Grondwet aangepast en zijn handicap en seksuele gerichtheid toegevoegd aan het artikel als specifieke gronden voor gelijke behandeling. Verder is er een inventarisatie gedaan naar de impact, kosten en maatschappelijke behoefte van de invoering van een non-binaire geslachtsvermelding. Tevens is het wetsvoorstel dat strekt tot het schrappen van de geslachtsvermelding op de Nederlandse identiteitskaart in voorbereiding. Tenslotte is een eerste verkenning gedaan naar de consequenties van de invoering van meerouderschap en -gezag. Sinds de verduidelijking van de burgerschapswet in 2021 wordt ook in het kader van burgerschap expliciet gewezen op het belang van kennis van en respect voor verschillen in seksuele gerichtheid en op een schoolomgeving waarin iedereen zich veilig en geaccepteerd voelt ongeacht dergelijke verschillen. Ook breder vraagt de burgerschapswet aandacht voor de waarden vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit. Dit is in 2023 verder doorgezet.

Voorkomen en bestrijden seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld

In 2023 is het Nationaal Actieprogramma Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld gepubliceerd en is gestart met de uitvoering. Daarin zijn maatregelen genomen op het gebied van communicatie, wetgeving en onderzoek, en zijn diverse maatschappelijke initiatieven ondersteund ten behoeve van een cultuurverandering. Daarnaast is de voortgang van het actieprogramma gepubliceerd en is een reactie gegeven op de publieksmonitor seksueel grensoverschrijdend gedrag. In het actieprogramma zijn tevens de activiteiten van de regeringscommissaris opgenomen en is in de Procesbrief Nationaal Actieprogramma Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld aangegeven welke acties en brieven de Kamer tot en met het eerste kwartaal van 2024 kan verwachten. Daarnaast is grensoverschrijdend gedrag in 2023 een belangrijk en urgent thema geweest binnen de culturele creatieve sector en media. Specifiek binnen de media sector heeft de Onderzoekscommissie Gedrag en Cultuur Omroepen onderzoek gedaan naar grensoverschrijdend binnen de publieke omroep.

6. Herstel, vernieuwing en groei in de culturele en creatieve sector

Het jaar 2023 stond in het teken van de uitwerking van de plannen uit het coalitieakkoord en de Meerjarenbrief cultuur - De kracht van creativiteit. Het kabinet investeert € 170 miljoen structureel extra in cultuur om herstel, vernieuwing en groei weer mogelijk te maken. Die € 170 miljoen zijn voor blijvende investeringen die de positie van cultuur en makers versterken en zorgen voor toegankelijkheid en kwaliteit in het hele land.

De coronapandemie vroeg om een periode van rust en ruimte voor herstel. Dit komt terug in deuitgangspunten voor de cultuursubsidies voor de landelijke culturele basisinfrastructuur voor de periode 2025-2028, die in juni 2023 bekend zijn gemaakt. Uitgangspunten voor de omgang met de culturele sector zijn continuïteit, ademruimte en vertrouwen. De belangrijkste beoordelingscriteria voor de basisinfrastructuur zijn: artistieke kwaliteit, maatschappelijke betekenis, toegankelijkheid, regionale spreiding en gezonde bedrijfsvoering.

Eind 2023 heeft de Eerste Kamer ingestemd met het wetsvoorstel invoeren investeringsverplichting Nederlands cultureel audiovisueel aanbod dat ingaat per 2024. Grote streamingdiensten die in Nederland actief zijn, moeten 5% van hun jaaromzet investeren in Nederlandse audiovisuele producties zoals series, films en documentaires.

Archieven zijn belangrijke bronnen voor burgers, journalisten, onderzoekers en de overheid. Ze vormen het geheugen van de samenleving. Voor een goede uitvoering van de gemoderniseerde Archiefwet is in november 2021 een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer ingediend. Naar aanleiding van vragen uit de Tweede Kamer heeft dit in juli 2023 geleid tot wijziging van de wet op een aantal punten, waarover opnieuw vragen zijn gesteld.

Tenslotte ontving de Tweede Kamer op medio 2023 de beleidsreactie op de beleidsdoorlichting Erfgoed. De beleidsreactie gaat in op de doorlichting van de Erfgoedwet, gebouwd en groen erfgoed, erfgoed en leefomgeving, archeologie, roerend erfgoed, immaterieel erfgoed en digitalisering.

Bibliotheken

In november 2023 is de stand van zaken gepubliceerd aangaande de versterking van het stelsel van openbare bibliotheken. Van de 342 gemeenten hebben 148 gemeenten een aanvraag ingediend voor in totaal 209 bibliotheeklocaties en voorziet deze maatregel in een grote behoefte. De maatregel biedt gemeenten een unieke kans het bibliotheekwerk te versterken en te verbeteren. Het heeft het gesprek en de ideeontwikkeling over de functie van de bibliotheek in de lokale situatie op gang gezet en versnelt daardoor de realisatie van plannen van gemeenten en bibliotheken. De plannen zijn o.a. om de openbare bibliotheek op zoveel mogelijk plaatsen terugbrengen, als plek waar mensen kunnen lezen, leren en elkaar ontmoeten. De investering in bibliotheken komt ook de basisvaardigheden ten goede omdat het de leesbevordering stimuleert.

7. Versterking van het lokale en landelijke medialandschap

Omdat een onafhankelijke, kritische en gedegen journalistiek van fundamenteel belang is voor de samenleving en de democratie heeft het kabinet in 2023 een bedrag van € 14 miljoen geïnvesteerd in de onderzoeksjournalistiek en de pers-veiligheid en vrijheid. Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek (SvdJ) en het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten (FBJP) faciliteren de journalistiek met financiële middelen, inhoudelijke expertise en begeleiding. Voor beide fondsen geldt dat er steun beschikbaar is voor journalisten, als ook voor individuen, mediaorganisaties en samenwerkingsverbanden die zowel voor publieke als private media werken. Het SvdJ is in 2023 gestart met de subsidieregeling incubator, waarin gezamenlijk met de journalistieke sector vraagstukken en knelpunten in de onderzoeksjournalistiek worden uitgewerkt om tot oplossingen voor de gedeelde problematiek te komen.

Voor lokale omroepen is op 30 mei 2023 de visiebrief lokale omroepenmet de Tweede Kamer gedeeld waarin maatregelen zijn aangekondigd om het fundament onder lokale omroepen fors te verstevigen. In 2023 heeft het kabinet een bedrag van € 16 miljoen geïnvesteerd om te zorgen voor meer professionaliteit en kwaliteit van de lokale omroepen. Een stand van zaken over de genoemde visiebrief is op 19 december 2023 naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarnaast is er extra in de samenwerking tussen publieke omroepen geïnvesteerd op landelijk, regionaal en lokaal niveau en in private regionale en lokale journalistieke organisaties.

Over de landelijke publieke omroep heeft het adviescollege Van Geel op 25 september 2023 zijn eindrapport Eenheid in Veelzijdigheid opgeleverd. Het doel hiervan was het komen tot nieuwe legitimatiecriteria voor de publieke omroep, waarbij de belangen van eigentijdsheid, kwaliteit, pluriformiteit en maatschappelijk draagvlag gewaarborgd blijven. Het rapport doet 50 aanbevelingen over alle elementen van de publieke omroep waarmee een volgend kabinet aan de slag kan.

Ongekend onrecht

Voor de ministeries die het aangaat, zoals OCW, bevat het onderdeel beleidsprioriteiten een rapportage over het vervolg op het rapport Ongekend onrecht. Er wordt uitsluitend ingegaan op de punten uit het rapport waar de Tweede Kamer van heeft verzocht verantwoording voor af te leggen in het jaarverslag 2023. Vanuit OCW wordt er veel nadruk gelegd op de opvolging van het rapport waarbij er verschillende plannen en activiteiten worden uitgevoerd.

In het kader van de hersteloperatie toeslagen worden publieke schulden van gedupeerde ouders in de toeslagenaffaire kwijtgescholden waarbij dit ook geldt voor de huidige partner van de ouder. In 2023 is er € 52,6 miljoen aan DUO-schulden kwijtgescholden bij gedupeerden. Daarnaast zijn de ov-bedrijven in 2023 voor een bedrag van € 5,1 miljoen gecompenseerd voor de ov-boetes die bij gedupeerden zijn kwijtgescholden. Zodra een ouder zich meldt bij de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen worden de gegevens van de ouder en diens partner met DUO gedeeld. DUO pauzeert op dat moment de inning van studieschulden. Zodra bekend is dat een ouder gedupeerd is, wordt dit omgezet naar een kwijtschelding. Bij ouders die niet-gedupeerd zijn wordt de inning weer hervat, dat geldt ook voor de partner. Bij het hervatten van de inning wordt altijd contact gezocht met de ouder.

Verder heeft in 2023 het OCW Programma tegen Discriminatie en Racisme gewerkt aan het uitvoeren van de Agenda tegen Discriminatie en Racisme die op 12 oktober 2022 aan de Tweede Kamer is gestuurd. Daarbij zijn verschillende interne en externe projecten gestart om de ambities uit de Agenda te realiseren, op alle OCW-terreinen.

Ook is het Intersectioneel Netwerk Co-creatie (INC) van start gegaan. INC is erop gericht om adviezen op te halen bij experts op het gebied van discriminatie en racisme in het onderwijs, de wetenschap, de media en de kunst & cultuursector. Dit netwerk zal OCW de komende jaren gevraagd en ongevraagd adviseren. We hebben ingezet op het versterken van de interdepartementale samenwerking om discriminatie en racisme zowel binnen als buiten de overheid tegen te gaan. DUO organiseert in samenwerking met het College voor de Rechten van de Mens cursussen en bijeenkomsten met betrekking tot discriminatie en racisme.

Daarnaast zijn de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) en het Nationaal Archief (NA) in 2023 begonnen met een pilot om een Stand van de Uitvoering uit te brengen. Zij hebben voor een pilot gekozen omdat ‘de Stand’ een nieuwe werkwijze is die ook om een andere denkwijze vraagt en zij willen graag de ruimte om daarmee te oefenen. Het streven is dat de RCE en het NA de pilot in 2024 opvolgen met een Stand die ze aan de Tweede Kamer aanbieden.

Ook vinden bij DUO maatwerkplaatsen (een netwerk van professionals) plaats rondom complexe vraagstukken en casuïstiek. Bij het bestuursdepartement wordt momenteel een verkenning gedaan naar de mogelijkheden voor maatwerkplaatsen. Hierin wordt onderzocht op welke manier, onder welke voorwaarden en in welke vorm dit effectief zou kunnen zijn. In mei 2023 is er een kamerbrief gestuurd waarin ‘meer maatwerk in de uitvoering van studiefinanciering’ uitgebreid wordt toegelicht. Zo zijn er ambassadeurs maatwerk binnen DUO, die helpen maatwerk binnen DUO te versterken in het werkproces van hun afdeling.

Ten slotte is in december 2022 de lijst met geïnventariseerde hardvochtigheden definitief gemaakt bij OCW. Het programma OCW Open is aan de slag gegaan met de niet-hardvochtige casussen, omdat dit nog steeds serieuze signalen zijn dat er aan OCW beleid is getwijfeld. Er is in april 2023 toegezegd2 de Kamer te informeren over de voortgang van deze potentiële knelpunten bij het programma. Het programma heeft de indieners van de casussen benaderd, zodat de motivatie hierachter besproken kon worden. Ook werden er naar mogelijke vervolgstappen gekeken zoals een aanpassing in het beleid of in de informatievoorziening.

OCW hecht veel waarde aan een correcte opvolging van het rapport op de OCW-beleidsterreinen. In het afgelopen jaar zijn er belangrijke stappen gezet. OCW zal, net als in het afgelopen jaar, zich in de toekomst blijven inzetten voor een goede opvolging van het rapport.

Coronasteunmaatregelen

Aanpak van de jeugdwerkloosheid

Het kabinet heeft besloten om te investeren in loopbaangesprekken met kwetsbare jongeren, om hiermee de kans op werkloosheid te verkleinen.

Nationaal Programma Onderwijs

In de Kamerbrief over Nationaal Programma Onderwijs: steunprogramma voor herstel en perspectief (Kamerstukken II 2020/21, 35570 VIII, nr. 185) is vermeld dat er de voor € 8,5 miljard wordt geïnvesteerd in het gehele onderwijs. Het doel hiervan is om leerlingen en studenten te helpen hun gaven en talenten tot bloei te brengen, ondanks de coronacrisis en de gevolgen daarvan voor het onderwijs. Bij de start van het NP Onderwijs is aangegeven dat het de bedoeling is dat scholen de extra middelen besteden in de schooljaren 2021/2022 en 2022/2023. Per brief van 25 februari 2022 over Bijsturing NP Onderwijs: verdeling middelen en verlenging van de bestedingstermijn (Kamerstukken 2021/2022, 35925 VIII, nr 155) is aangegeven dat scholen de middelen die zij ontvangen voor schooljaar 2022/2023 ook in schooljaar 2023/2024 en in schooljaar 2024/2025 kunnen besteden aan de interventies van de menukaart. Daarom zijn er middelen naar 2023 tot en met 2025 geschoven, zodat de ondersteuning aan scholen en de monitoring gedurende de gehele looptijd van het NP Onderwijs in stand kan worden gehouden.

Ventilatie

Voor optimale leerprestaties is het belangrijk dat scholen zo verantwoordelijk mogelijk fysiek onderwijs kunnen blijven organiseren. Goede luchtkwaliteit maakt hier onderdeel van uit, om het risico op COVID-19 besmettingen te verkleinen. Daarnaast dient onderwijspersoneel les te geven onder goede arbeidsomstandigheden, goede luchtkwaliteit is hierbij van groot belang.

Zelftesten

Met de inzet van zelftesten in het onderwijs kan een belangrijke bijdrage worden geleverd aan continuering van (fysiek) onderwijs, wat van belang is om onderwijsachterstanden te voorkomen, voor het psychisch welbevinden van leerlingen en studenten, en voor arbeidsparticipatie van ouders.

Budgettair overzicht Oekraïne

Toelichting per maatregel

Bekostiging nieuwkomers

Scholen in zowel het primair als het voortgezet onderwijs waar nieuwkomers uit Oekraïne les krijgen, komen in aanmerking voor nieuwkomersbekostiging.

LOWAN

De ondersteuningsorganisatie voor het nieuwkomersonderwijs (LOWAN) ontvangt extra middelen om scholen te ondersteunen om kinderen uit Oekraïne zo snel mogelijk les te kunnen geven.

Oekraïne leerlingenvervoer

Gemeenten ontvangen middelen om het leerlingenvervoer voor nieuwkomersonderwijs te organiseren.

Oekraïne huisvesting/noodlocaties

Gemeenten ontvangen middelen om extra onderwijshuisvesting te regelen waar de bestaande onderwijshuisvesting niet toereikend is om de Oekraïense leerlingen op te vangen.

Voorschoolse educatie

Oekraïense kinderen in de leeftijd van 2,5 tot 4 jaar krijgen nu nog geen onderwijs, maar zullen naar alle waarschijnlijkheid wel met een taalachterstand het onderwijs instromen. Om dit te voorkomen ontvangen gemeenten extra middelen voor het organiseren van voorschoolse educatie aan deze doelgroep. Voor 2023 is er vanuit het ministerie van OCW circa € 13,7 miljoen beschikbaar om hierin te voorzien.

Steun behoud Oekraïense cultuur

Dit betreft een overboeking van het ministerie van Buitenlandse Zaken aan het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van in totaal € 4,4 miljoen voor Oekraïense cultuur voor financiering van kennisopbouw en samenwerking in programma’s o.a. voor collectiebehoud, herstel van erfgoed en ruimtelijke architectuur in Oekraïne en behoud van talent en professioneel niveau van Oekraïense (uitvoerende) kunstenaars via culturele instellingen, Rijksdienst Cultureel Erfgoed en de rijkscultuurfondsen.

Strategische Evaluatie Agenda

Toelichting

IBO MBO

Stelselrapportage hoger onderwijs en wetenschap: wetenschap

1.         Naar aanleiding van de motie Van der Woude en Van der Graaf heeft het Rathenau Instituut een analyse gemaakt van de verdeling van onderzoeks- en onderwijsmiddelen over alfa, bèta, gamma en (technisch-) medische wetenschap in Nederland en andere landen. Hieruit blijkt dat Nederland internationaal gezien relatief veel publieke middelen in medisch onderzoek investeert. Er is een toename zichtbaar in de absolute investeringen in alle domeinen.

2.        Onderzoek zelfcensuur: aanleiding van dit onderzoek is de motie van het lid Van der Woude c.s. waarin de regering wordt verzocht om te laten onderzoeken of zelfcensuur en beperking van diversiteit van perspectieven in de wetenschap en het hoger onderwijs een rol spelen. De conclusie van het onderzoek is dat de ruime meerderheid van onderzoekers, docenten en studenten zich ‘in geen enkele mate’ of maximaal ‘in beperkte mate’ beperkt voelt om zich vrij te uiten. Echter, in elk van deze drie groepen bestaan aanzienlijke minderheden die zich wél in redelijke tot zeer sterke mate beperkt voelen om zich vrij te uiten. De onderzoekers doen aanbevelingen op twee hoofdlijnen. De eerste is om de academische basis te versterken om zelfcensuur te voorkomen, waaronder het vergroten van de aandacht voor debatvaardigheden in curricula en het verbeteren van de vindbaarheid en verduidelijken van de werking en consequenties van meld- en klachtenprocedures. De tweede hoofdlijn betreft de opvolging van incidenten van intimidatie en geweld om ervoor te zorgen dat deze niet tot toekomstige zelfcensuur leiden.

3.         Het nationaal actieplan voor meer diversiteit en inclusie in het hoger onderwijs en onderzoek is in 2020 ondertekend. Het onderzoek is een mid-termevaluatie van de relevantie van de doelen van het actieplan, de effectiviteit en de voorgang ervan. Het onderzoek concludeert dat de doelen van het actieplan herijkt en geconcretiseerd moeten worden. Dit is mede nodig om de effectiviteit te verhogen.

Stelselrapportage hoger onderwijs en wetenschap: hoger onderwijs

In 2023 zijn twee grote onderzoeken uitgevoerd, een stelselrapportage en een Toekomstverkenning. De eerste kijkt terug naar het beleid van de afgelopen jaren en haar effecten en de tweede kijkt juist vooruit naar de toekomst. Beide zijn onderdeel van het proces om tot een betere onderbouwing van ons beleid te komen en zowel inzichten uit het verleden als toekomstperspectief te integreren. In 2023 is tevens voor de laatste keer de Monitor beleidsmaatregelen aan de Tweede Kamer aangeboden, omdat vanaf 2024 gewerkt zal worden met een jaarlijks Trendrapport om de ontwikkelingen en trends inzichtelijk te maken.

Toegankelijkheid en kansengelijkheid

Ten aanzien van toegankelijkheid staat de vraag centraal in welke mate iedereen die hiertoe gekwalificeerd is, de kans heeft om het hoger onderwijs met succes te betreden en te doorlopen zonder dat er sprake is van formele of informele factoren die dat kunnen belemmeren, en hoe het beleid op dit terrein heeft gewerkt. De belangrijkste conclusie is dat de formele toegankelijkheid van het hoger onderwijs goed is, ook als Nederland vergeleken wordt met de ons omringende landen. De deelname aan het hoger onderwijs in Nederland is hoog (56 procent 25-34 jarige), met relatief veel eerstegeneratiestudenten (40 procent). Hoge deelname is een indicatie van een toegankelijk stelsel. Het studiefinancieringsstelsel zorgt ervoor dat financiële drempels worden verminderd. Aan de andere kant is de ervaren aansluiting op het hoger onderwijs niet altijd optimaal en de studieprogressie verschilt tussen groepen. Om deze reden is er de laatste tien jaren veel aandacht in beleid geweest voor het bevorderen van een goede en weloverwogen studiekeuze met als doel de student op de juiste plek te krijgen en de binding tussen student en opleiding te verbeteren. In de stelselrapportage wordt geconstateerd dat er rondom toegankelijkheid geen substantiële toe- of afname zichtbaar is van uitval of switch of een verbetering van rendementen. Daarnaast blijft  en het studentwelzijn een aandachtspunt.

Kwaliteit van het onderwijs

Bij kwaliteit wordt de verantwoordelijkheid van de overheid beschreven als de zorg voor de juiste randvoorwaarden (wetgeving en financiering), de zorg voor het borgen van de kwaliteit (NVAO en Inspectie van het Onderwijs) en om de (verbetering van) onderwijskwaliteit te stimuleren. De Rijksmiddelen zijn toereikend voor het bieden van kwalitatief goed onderwijs door de instellingen.3NVAO stelt vast dat de onderwijskwaliteit stabiel zeer goed is. Het accreditatiestelsel functioneert in grote lijnen adequaat en vervult zijn belangrijkste maatschappelijke taak. Ook zijn studenten over het algemeen tevreden over hun docenten en de kwaliteit van het onderwijs. Niet onverwacht werd die kwaliteit, met name in het begin van de COVID19-pandemie, lager beoordeeld. Er is in de loop van de tijd een toenemende verantwoordelijkheid voor kwaliteitszorg (op maat) bij de sectoren en instellingen zelf neergelegd. Het gevoerde beleid rondom het stimuleren van onderwijskwaliteit en het blijvend afstemmen van het onderwijs op maatschappelijke ontwikkelingen heeft tot aantoonbare resultaten geleid. Zo heeft een (sterk) stijgend percentage docenten een onderwijskwalificatie behaald en draagt het Comeniusprogramma bij aan hun plezier en motivatie. In de stelselrapportage wordt wel aandacht gevraagd voor het zorgvuldig volgen van ontwikkelingen op het gebied van sociale veiligheid en academische vrijheid, zorg dragen dat toezichtkaders voor kwaliteit actueel blijven, dat het gesprek over wat kwaliteit is blijvend gevoerd wordt en op die manier zorg dragen dat kwaliteitsopvattingen ook in de toekomst aansluiten bij de (veranderende) praktijk.

Doelmatigheid van het hogeronderwijsstelsel

Doelmatigheid gaat over het onderwijsaanbod, over het studierendement en over de toedeling en besteding van financiële middelen. Het onderwijsaanbod wordt in de stelselrapportage als doelmatig gezien als sprake is van een effectieve manier van organiseren van onderwijsaanbod, met aandacht voor bestaand en nieuw aanbod, geografische spreiding en arbeidsmarkteffecten. Dat betekent onder andere dat er geen overbodige dubbelingen van het aanbod zijn en dat het onderwijsaanbod aansluit bij de behoefte van arbeidsmarkt en samenleving. Voor het eerste blijkt de regelgeving rond de macrodoelmatigheidstoets van de CDHO effectief. Voor het tweede geeft de stelselrapportage aan dat de aansluiting op de arbeidsmarkt voor het merendeel van de opleidingen goed is. Wel is in verschillende sectoren (met name in de zorg, het onderwijs en de techniek) sprake van duurzame personeelstekorten. Het is niet vast te stellen in hoeverre dit aan de effectiviteit van het macrodoelmatigheidsbeleid ligt of aan de impact van externe factoren, zoals economische en demografische ontwikkelingen. Het doelmatigheidsbeleid heeft de afgelopen jaren bijgedragen aan veranderingen in het aanbod van opleidingen, waaronder de groei van de associate degree opleidingen en hbo-mastersopleidingen en meer spreiding in het hbo-onderwijsaanbod en de bachelorrendementen in het hoger onderwijs zijn nagenoeg stabiel. Bij de financiële doelmatigheid wordt geconcludeerd in de Stelselrapportage dat de inzet van publieke middelen in 2021, via de bekostiging, toereikend is voor het verzorgen van onderwijs aan de hogescholen en universiteiten, maar niet toereikend voor onderzoek. De invoering van het leenstelsel is een doelmatige ingreep geweest die de toegankelijkheid van het hoger onderwijs niet substantieel heeft aangetast, met uitzondering van een daling van de instroom van mbo-studenten.

Aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt

Het is in het belang van zowel de student als de samenleving dat het hoger onderwijs goed aansluit op de behoeften van de arbeidsmarkt, en studenten zich goed oriënteren op het beroep en werkveld zodat zij een weloverwogen studiekeuze kunnen maken. Een weloverwogen studiekeuze wordt bevorderd door goede studiekeuze informatie en loopbaanoriëntatie en -begeleiding. Vanuit de overheid wordt er al jarenlang stimulerend beleid gevoerd om meer mensen op te leiden voor de tekortsectoren gezondheidszorg, bètatechniek en onderwijs. Bij deze drie sectoren is er sprake van een structureel personeelstekort waardoor het de brede welvaart kan schaden. Ook het beleid rond Leven Lang Ontwikkelen (LLO) is ondersteund met een breed palet aan instrumenten in wet- en regelgeving, financiële prikkels en informatievoorziening om de doelstellingen van LLO te bereiken. Sommige maatregelen voor het hoger onderwijs zijn veelbelovend en zijn/worden wettelijk verankerd (experiment leeruitkomsten), andere zijn nog te nieuw om al aantoonbare resultaten te kunnen hebben. Evaluaties van het beleid laten echter zien dat de aanpakken nog niet tot de gewenste resultaten hebben geleid. Belangrijk is dat het tekortsectorenbeleid en ook het LLO-beleid moeten worden bezien binnen de context van maatschappelijke, economische en conjuncturele ontwikkelingen, die van invloed zijn op de (opleidings)keuzes die studenten en werkenden maken. In hoeverre de beperkte resultaten te maken hebben met de ingezette beleidsinstrumenten en/of het speelveld waarin ze worden ingezet kan niet worden vastgesteld.

Internationalisering

Bij internationalisering is gekeken naar verschillende aspecten: de inkomende en uitgaande student- en stafmobiliteit, internationalisation at home, de stayrate en de opleidingstaal. De eerste conclusie is dat de toestroom van internationale studenten in Nederland hoog is, en niet in evenwicht is met uitgaande Nederlandse studenten. Voor elke 6 internationale studenten die hier komen studeren gaat er één Nederlandse student voor een diploma in het buitenland studeren. Uit de stelselrapportage ontstaat het beeld dat er op dit moment nog weinig aantoonbare problemen zijn voor de toegankelijkheid van het hoger onderwijs voor Nederlandse studenten.4 Desondanks kan onder de huidige groei van het aantal binnenkomende internationale studenten die toegankelijkheid in de toekomst wel in het gedrang komen.5

Governance

Governance gaat over medezeggenschap, goed bestuur en toezicht. Ten aanzien het functioneren van de medezeggenschap wordt in de meest recente tweejaarlijkse monitor medezeggenschap uit 2022 geconcludeerd dat de facilitering vanuit instellingen beter geregeld is dan voorheen, maar dat wel aandacht nodig is voor de facilitering voor opleidingscommissies. Het algemene beeld van de stelselrapportage wat betreft de doeltreffendheid van het gevoerde beleid op governance is positief met twee aandachtpunten voor de toekomst. Ten eerste wordt er op gewezen dat belangrijke actoren in de hoger onderwijs governance (medezeggenschap en raad van toezicht) veranderen. De vraag die vervolgens wordt gesteld is welke gevolgen dit heeft voor het veronderstelde en delicate evenwicht in de checks en balances. De mate waarin deze verschuivingen passen bij de sturingsfilosofie van het ministerie kan nader worden bezien. Ten tweede is de WHW, bezien als reguleringsinstrument van de governance, uit 1992 en er gaan regelmatig geluiden op dat deze wet toe is aan een herziening.

Overzicht van risicoregelingen

Toelichting

Voor de Academische Ziekenhuizen is de garantieregeling sinds 1991 niet meer van kracht, met uitzondering van enkele op dat moment in gang gezette bouwprojecten. Sinds 1996 worden geen garanties meer verstrekt. Deze leningen hebben gemiddeld een looptijd van 40 jaar. Expiratie van deze leningen zal omstreeks het jaar 2035 volledig hebben plaatsgevonden.

De Indemniteitsregeling heeft tot doel een bijdrage te leveren aan het realiseren van tentoonstellingen van bijzonder belang of het tentoonstellen van bijzondere bruiklenen in Nederland door het beperken van de verzekeringskosten van musea. De garantstelling van het Rijk voor schade of verlies tot de eerste 30 procent van de verzekerde waarde (indemniteitsgarantie) van kunstwerken, verlaagt de verzekeringskosten van musea. Het risico is ook te verzekeren op de markt, maar de kosten zijn dan hoger, waardoor er minder budget voor tentoonstellingen overblijft. Daarnaast blijkt dat een indemniteitsgarantie ook als internationaal keurmerk fungeert: buitenlandse publieke en private eigenaren van museale objecten hechten aan de garantstelling vanuit het Rijk. Risicobeheersende maatregelen betreffen onder meer dat alleen erkende musea een aanvraag mogen doen op de indemniteitsregeling bij de Rijksdienst Cultureel Erfgoed die deze aanvraag, mede op basis van een risico-inventarisatie en -analyse, toetst. Per 1 januari 2023 is het plafond van de indemniteitsregeling verhoogd naar € 450 miljoen (Stcrt. 2022, 32562). Het proces voor verhoging is conform het beleidskader risicoregelingen verlopen.

Toelichting

Het Nationaal Restauratiefonds (NRF) verstrekt hypothecaire leningen aan monumenteigenaren van rijksmonumenten om restauraties uit te voeren. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen laagrentende hypothecaire leningen uit het revolving fund en aanvullende financieringen om de gehele restauratieopgave gefinancierd te krijgen. De Achterborgovereenkomst NRF, en de garantie van het Ministerie van OCW, zien alleen toe op de aanvullende financiering. Door deze garantie kan het NRF financiering tegen een lagere rente aantrekken. Deze lagere rente wordt doorgerekend aan de monumenteigenaren zodat deze eigenaren gestimuleerd worden hun monument te restaureren. De limiet van de achterborg garantieregeling is met € 120 miljoen verhoogd naar € 500 miljoen, zodat eigenaren ook in de toekomst aanvullende financiering kunnen krijgen (Kamerstukken 2022/23, 32156, nr. 123). Aangezien er een algemeen belang is (gebouwen van nationaal belang) waar een individu lasten van ervaart (hoge onderhoudskosten, beperkte mogelijkheden tot modernisering, dure oplossingen voor bijvoorbeeld energiebesparende maatregelen), wordt gebruik gemaakt van ondersteunende maatregelen. Door middel van deze regeling wordt cultureel erfgoed in stand gehouden en wordt tegelijkertijd minder gebruik gemaakt van de subsidie die het NRF ook uitbetaald.

De Achterborg kan in werking treden en tot daadwerkelijke kasverplichtingen komen, wanneer de eigenaren van rijksmonumenten op grote schaal niet meer in staat zijn aan de rente- en aflossingsverplichtingen te voldoen en het eigen vermogen van het NRF is uitgeput. Dit eigen vermogen (voornamelijk vanuit Revolverende Fondsen) is momenteel ruim voldoende voor de dekking van de uitstaande leningen onder de Achterborg.

Openbaarheidsparagraaf

Openbaarheidsparagraaf

Het Ministerie van OCW heeft in 2022, in het kader van verbetering van de informatiehuishouding en het transparanter maken van de organisatie, naast de reeds lopende trajecten, nieuwe initiatieven in gang gezet. Dit mede naar aanleiding van het verschijnen van het rapport Ongekend Onrecht en de inwerkingtreding van de Wet open overheid (Stb. 2021, 499 en Stb. 2021, 500) op 1 mei 2022.

Binnen het ministerie zijn deze ontwikkelingen ondergebracht bij het programma OCW Open dat vier jaar lang werkt aan de opdrachten die voortkomen uit de kabinetsreacties op de rapporten Ongekend Onrecht, Werk aan Uitvoering en Klem tussen balie en beleid (Kamerstukken II 2020/21, 35510, nr. 2, 29362, nr. 290 en 35387, nr. 2). Er wordt binnen dit programma gewerkt met een aantal deelprogramma’s, waaronder Informatievoorziening.

Vanuit het deelprogramma Informatievoorziening wordt gewerkt aan een transparanter OCW. Door middel van het bieden en regelen van kaders, instructies en ondersteuning, wordt de organisatie in staat gesteld om voornemens, toezeggingen, afspraken en (wettelijke) verplichtingen op het gebied van informatieverstrekking waar te maken. Dit deelprogramma bestaat uit verschillende actielijnen. De status en voortgang wordt hierna per actielijn toegelicht.6

Actielijn: Het actief openbaarmaken van beslisnota’s

Eén van die actielijnen is de implementatie van de interdepartementale beleidslijn om beslisnota’s bij Kamerstukken actief openbaar te maken (Kamerstukken II 2020/21, 28362, nr. 56). In een beslisnota zijn de overwegingen, alternatieven, relevante feiten en risico’s op een rij gezet voor de bewindspersoon. Door bij Kamerstukken deze beslisnota’s bij te voegen wordt het inzichtelijk en navolgbaar op welke manier beslissingen zijn gemaakt. Sinds 1 juli 2021 worden beslisnota’s bij Kamerstukken over wetgeving en beleidsvorming meegestuurd naar de Kamer en sinds Prinsjesdag 2022 geldt dit voor alle Kamerstukken. Deze manier van werken is inmiddels succesvol geïmplementeerd in de werkwijze van de verschillende beleidsdirecties. Naast werkafspraken en werkwijzen is er tevens voor het zomerreces een nieuwe technische voorziening ingericht waardoor beleidsmedewerkers eigenstandig een beslisnota  kunnen anonimiseren zodat deze geschikt is voor openbaarmaking. Met de introductie van deze werkwijze blijft de directie WJZ vanuit Team Openbaarheid advies geven op vragen die medewerkers hebben rond het openbaar maken van beslisnota’s en het toepassen van uitzonderingsgronden. Wat opvalt is dat waar bij de start van deze werkwijze veel en allerlei soorten vragen binnen kwamen, komen inmiddels alleen nog enkele, ingewikkelde vragen terecht bij het team Openbaarheid. Ook de functionaliteit begint ingeburgerd te raken, waarbij we alert zijn op vragen en verzoeken tot aanvullende ondersteuning.

Actielijn: Implementatie van de Woo – Passieve en Actieve Openbaarmaking

Een tweede actielijn binnen het deelprogramma informatievoorziening betreft de concernbrede implementatie van de Wet open overheid (Woo). Per 1 mei jl. is deze wet in werking getreden, met uitzondering van de actieve openbaarmakingsplicht voor specifiek in de wet genoemde documenten. Sinds die datum wordt uitvoering gegeven aan het inwerking getreden deel van de Woo.

Passieve Openbaarmaking (afhandelen van Woo-verzoeken)

Team Openbaarheid behandelt alle Woo-informatieverzoeken voor het bestuursdepartement en coördineert alle verzoeken gericht aan de buitendiensten. Uit de invoeringstoets die het Ministerie van Binnenlandse zaken heeft laten uitvoeren door SEO, blijkt dat het aantal Woo informatieverzoeken rijksbreed toeneemt in aantal en omvang. Dit geldt ook voor de Woo-informatieverzoeken aan het Ministerie van OCW. Om die reden is het team openbaarheid uitgebreid. Kwantitatieve informatie over 2023 wordt afzonderlijk gerapporteerd in de Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk. Tevens is een concernbrede afvaardiging van Woo-juristen gezamenlijk projectmatig aan de slag om te experimenteren of, hoe en in welke mate de vanuit het Ministerie van BZK ter afname beschikbaar gekomen Woo-Hulptooling voor de interne bedrijfsvoering van het Ministerie van OCW bijdraagt aan een versnelling in afhandeling van de Woo-verzoeken, met behoud van kwaliteit. De eerste resultaten zijn positief, de verwachting is begin 2024 een afgewogen beslissing te nemen over het al dan niet afnemen van deze software.

Actieve Openbaarmaking (van informatiecategorieën)De implementatie van de Woo houdt ook in dat uitvoering wordt gegeven aan de inspanningsverplichting om informatie actief openbaar te maken. De Woo verplicht het ministerie om overheidsinformatie uit eigen beweging openbaar te maken. Het gaat om een resultaatsverplichting om bepaalde informatiecategorieën bij ontvangst of opstellen binnen een bepaalde termijn actief openbaar te maken en om een inspanningsplicht om andere overheidsinformatie openbaar te maken. De inspanningsplicht geldt sinds 1 mei 2022. De resultaatsverplichting treedt gefaseerd in werking en loopt samen met de realisatie van de Woo-index7(waar alle geopenbaarde informatie op gepubliceerd moet worden. Acht van de zeventien informatiecategorieën die het ministerie straks onder de Woo actief openbaar moet maken, maakt het ministerie nu al uit eigen beweging openbaar. Het gaat dan onder meer om ontwerpen van algemeen verbindende voorschriften, bepaalde adviezen en onderzoeksrapporten en de inhoud van informatieverzoeken. De inspanningen zijn nu gericht op de technische aansluiting via de Woo-index en het herijken van processen binnen het ministerie, opdat ontvangen en opgestelde documenten die onder de actieve openbaarmakingsverplichting vallen, straks tijdig worden gepubliceerd via de Woo-Index.

Momenteel wordt vanuit de interne bedrijfsvoering concernbreed samengewerkt aan het realiseren van de passende inhoudelijk/technische voorziening om actieve publicatie van de informatiecategorieën mogelijk te maken. Tevens wordt er interdepartementaal effectief samengewerkt om tot een generiek Rijkspublicatieplatform te komen. Met dit generiek en gezamenlijk platform willen de betreffende departementen hun publicatielacune, die ontstaan is doordat de PLOOI publicatieomgeving een Woo-Index is geworden, oplossen. De verwachting is om in februari 2024 een eindadvies richting beslissers af te geven om daarna tot realisatie over te gaan. Het Ministerie van OCW ligt bij al deze ontwikkelingen op schema en volgt de interdepartementale voortgang op de voet.

Conform de Woo is een contactpersoon aangesteld voor het Ministerie van OCW waar burgers, bedrijven en instellingen terecht kunnen voor vragen over de beschikbaarheid van overheidsinformatie.

Actielijn: Realisatie en inrichting van Woo-Dashboards

OCW is aangehaakt bij de kopgroep voor het voorbereiden en komen tot afspraken tot het gaan hanteren van departementaal overstijgende Woo-Dashboards. Deze Dashboards verwerken alle gegevens rond de Woo en geven daarmee een accuraat en compleet beeld van hoe het staat met de openbaarmaking. Het streven is om gezamenlijk tot een effectieve en haalbare eenduidigheid te komen hoe een dergelijk dashboard in de praktijk vertaald kan worden naar de interne bedrijfsvoering.

4. Beleidsartikelen

4.1 Beleidsartikel 1 Primair onderwijs

A. Algemene doelstelling

Het primair onderwijs zorgt dat leerlingen in de eerste fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het beste past bij hun talenten. Het legt bovendien de basis voor de huidige en toekomstige deelname van deze leerlingen aan de samenleving.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een stelsel van primair onderwijs dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten van individuele leerlingen en bij de behoeftes van de maatschappij.

Financieren

De Minister is verantwoordelijk voor de financiering van het onderwijs door lumpsumbekostiging van de onderwijsinstellingen. Hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen door het verstrekken van (aanvullende) bekostiging, subsidies en de inzet van andere instrumenten zoals overleg, voorlichting, (prestatie)afspraken en wet- en regelgeving.

Regisseren

De Minister vult zijn verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het onderwijs in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving; de Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving.

Kengetallen

Er zijn twee tabellen: de tot 2023 gebruikelijke tabel op basis van het aantal leerlingen op 1 oktober (bovenstaande tabel) en vanwege de vereenvoudiging van de bekostiging 2023 een nieuwe tabel (onderstaande tabel) op basis van het aantal leerlingen op 1 februari.

In verband met de vereenvoudiging bekostiging primair onderwijs (po) per 2023 zal 1 februari voortaan de teldatum voor de bekostiging zijn. Vanaf Begroting 2024 wordt alleen nog de tabel gebruikt op basis van het leerlingaantal op 1 februari.

C. Beleidsconclusies

Het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten waren het afgelopen jaar grotendeels conform de in de begroting gestelde doelen. De belangrijkste beleidsconclusies zijn opgenomen in het onderdeel beleidsprioriteiten.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de aangegane verplichtingen is in 2023 € 1,9 miljard hoger dan begroot. De verlaging van de garantieverplichtingen met € 5,2 miljoen is het gevolg van aflossingen leningen/rekening-courantkredieten aan onderwijsinstellingen. Deze leningen worden door middel van schatkistbankieren verstrekt. Het Ministerie van OCW staat voor deze leningen garant. Deze verplichtingen worden niet geraamd.

De realisatie op de uitgaven in 2023 is € 0,8 miljard hoger dan oorspronkelijk begroot. Het verschil tussen de verplichtingen- en uitgavenrealisaties betreft € 1,0 miljard. Dit wordt veroorzaakt doordat een verplichting die wordt aangegaan, niet altijd leidt tot kasuitgaven in hetzelfde jaar. In 2023 zijn ten opzichte van de vastgestelde begroting extra verplichtingen aangegaan voor een deel van de uitgaven in 2024, zoals de ontvangen loon- en prijsbijstelling 2023 die verwerkt is in de bekostiging (€ 729,8 miljoen voor 2023 en € 734,4 miljoen voor 2024).

Bekostiging

Schoolbesturen in het primair onderwijs ontvangen bekostiging van het Rijk via de lumpsum. De realisatie op de bekostiging is € 791,0 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De belangrijkste oorzaak is de toevoeging van loon- en prijsbijstelling van € 729,8 miljoen. Daarnaast is € 113,6 miljoen aan bekostiging voor nieuwkomers uit Oekraïne en overige landen toegevoegd ten opzichte van de vastgestelde begroting. Het bedrag bestaat uit overlopende verplichtingen uit 2022 (van respectievelijk € 37,1 en € 14,0 miljoen) en extra uitgaven in 2023 (van € 29,6 en € 33,0 miljoen) voor beiden groepen nieuwkomers.

Verder valt de realisatie op de aanvullende bekostiging € 41,0 miljoen lager uit dan begroot. Dit wordt vooral verklaard door een extensivering op het budget voor leesbevordering o.a. in het kader van de rijksbrede dekkingsopgave van € 25,9 miljoen en twee overboekingen van in totaal € 26,4 miljoen van het budget voor leesbevordering naar artikel 14 (Cultuur). Hiertegenover staan een aantal toevoegingen ten opzichte van de vastgestelde begroting. Ten eerste de loonbijstelling van € 7,4 miljoen. Ten tweede de intensivering van het budget voor hoogbegaafden met € 2,5 miljoen (n.a.v. de toepassing van de generieke korting op de beskostiging aan samenwerkingsverbanden). Tenslotte geldt voor de regeling hoogbegaafden dat er sprake was van een tegenvaller van € 1,3 miljoen.

Subsidies

Opdrachten

Door middel van opdrachten worden beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken uitgevoerd. Onder dit instrument vallen middelen voor diverse beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken, zoals voor het Nationaal Programma (NP) Onderwijs en het Nationaal Groeifonds.

De realisatie is € 37,5 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit wordt met name veroorzaakt doordat de uitgaven voor zelftesten € 9,0 miljoen lager zijn dan begroot. Daarnaast worden de lagere uitgaven van € 13,2 miljoen in het kader van het NP Onderwijs veroorzaakt doordat het programma zich in de afrondende fase bevindt. Tenslotte leiden verschillende overboekingen naar andere directies of departementen tot een lagere realisatie dan in de oorspronkelijk vastgestelde begroting, zoals overboekingen aan DUS-i van in totaal € 3,1 miljoen t.b.v. de uitvoeringskosten van de verschillende regelingen.

Bijdrage aan medeoverheden

Onder de bijdrage aan medeoverheden vallen de specifieke uitkeringen aan gemeenten. De realisatie is € 73,9 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit heeft meerdere oorzaken die hieronder worden toegelicht.

Gemeenten ontvangen van het Ministerie van OCW middelen voor onderwijsachterstandenbeleid. Gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid bestaat uit meerdere instrumenten, waaronder voor- en vroegschoolse educatie, schakelklassen en zomerscholen. De realisatie hierop is € 28,7 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit wordt vooral veroorzaakt door de ontvangen loonbijstelling.

De realisatie op de specifieke uitkering Huisvesting Noodlocaties is € 144,3 miljoen lager dan begroot. Dat wordt verklaard doordat gemeenten minder aanvragen hebben gedaan voor de specifieke uitkering voor huisvesting van noodlocaties voor leerlingen uit Oekraïne dan er budget beschikbaar was.

De hogere uitgaven van € 52,9 miljoen voor de maatwerkregeling ventilatie in scholen wordt verklaard doordat de aanvraagtermijn van de subsidieregeling was verlengd van 2022 naar 2023. Daardoor is de realisatie hoger dan in de oorspronkelijke begroting was opgenomen.

4.2 Beleidsartikel 3 Voortgezet onderwijs

A. Algemene doelstelling

Het voortgezet onderwijs zorgt ervoor dat leerlingen in deze fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het beste past bij hun talenten. Het bereidt hen voor op volwaardige deelname aan de samenleving en een bij hun talenten passende (toekomstige) positie op de arbeidsmarkt.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een voortgezet onderwijsstelsel dat zodanig functioneert, dat het onderwijs aansluit bij de talenten en de ambities van individuele leerlingen en bij de behoeftes van de maatschappij.

Financieren

De Minister is verantwoordelijk voor de financiering van het voortgezet onderwijs door lumpsumbekostiging van de onderwijsinstellingen. Hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke onderwerpen door het verstrekken van (aanvullende) bekostiging, subsidies en de inzet van andere instrumenten zoals overleg, voorlichting, (prestatie)afspraken en wet- en regelgeving.

Regisseren

De Minister vult zijn verantwoordelijkheid voor de onderwijskwaliteit van het onderwijs in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving; de Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving.

Kengetallen

C. Beleidsconclusies

De belangrijkste beleidsconclusies zijn opgenomen in het onderdeel beleidsprioriteiten.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie op de overige verplichtingen is € 1,1 miljard hoger dan begroot. De ophoging van de garantieverplichtingen ter hoogte van € 25,2 miljoen is het gevolg van leningen/rekening-courantkredieten aan onderwijsinstellingen. Deze leningen worden door middel van schatkistbankieren verstrekt. Het Ministerie van OCW staat voor deze leningen garant. Deze verplichtingen worden niet geraamd.

De realisatie van de uitgaven in 2023 is € 287,4 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. Het verschil tussen de verplichtingen- en uitgavenrealisaties betreft € 188,9 miljoen. Dit wordt vooral veroorzaakt doordat in 2023 niet alleen de uitgaven in 2023 zijn verplicht, maar ook een deel van de uitgaven voor 2024. Een voorbeeld is de subsidieregeling basisvaardigheden die in 2023 meerjarig is verplicht en de ontvangen loon- en prijsbijstelling 2023 die is verwerkt in de bekostiging voor 2024.

Bekostiging

Schoolbesturen in het voortgezet onderwijs ontvangen bekostiging van het Rijk via de lumpsum. De realisatie op de bekostiging is € 600,2 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De belangrijkste oorzaak is de toevoeging van loon- en prijsbijstelling van € 530,6 miljoen. Verder is € 42,9 miljoen aan extra bekostiging voor nieuwkomers uit Oekraïne en overige landen toegevoegd. Ook is € 21,6 miljoen aan extra middelen toegevoegd, omdat de referentieraming 2023 een stijging van het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs raamde.

De regeling sterk techniekonderwijs valt onder het instrument bekostiging. In 2023 is € 85,7 miljoen gerealiseerd op deze regeling. In de bekostiging is bijzondere aandacht voor verschillende groepen leerlingen (leerplus, eerste opvang nieuwkomers en internationaal georiënteerd voortgezet onderwijs). Met de regeling functiemix VO Randstadregio's wordt rekening gehouden met randstedelijke problematiek. De realisatie op het leerplusarrangement was in 2023 € 53,7 miljoen. De realisatie op de eerste opvang nieuwkomers was € 291,3 miljoen en de realisatie op het internationaal georiënteerd voortgezet onderwijs € 9,4 miljoen. De realisatie op de Regeling functiemix VO Randstadregio's was in 2023 € 73 miljoen. Zowel het budget als de realisatie van de genoemde aanvullende bekostigingsregelingen zijn opgenomen onder de regel Bekostiging Voortgezet Onderwijs lumpsum in de budgettaire tabel.

Subsidies

Opdrachten

Door middel van opdrachten worden beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken uitgevoerd. Onder dit instrument vallen middelen voor diverse beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken zoals de ondersteuning voor zeer zwakke scholen, het monitoringsprogramma voor basisvaardigheden en middelen voor zelftesten. De realisatie op het instrument opdrachten is € 34,1 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit komt met name doordat de uitgaven voor onder andere de monitoring basisvaardigheden, veilig digitaal, de ondersteuning voor scholen voor het Masterplan basisvaardigheden en burgerschap € 17 miljoen lager zijn dan oorspronkelijk begroot. € 4,1 miljoen wordt verklaard door minder uitgaven voor het Nationaal GroeiFonds(NGF)-project Ontwikkelkracht. Deze middelen worden conform de systematiek van het NGF toegevoegd aan de begroting voor 2024. Verder zijn de uitgaven voor zelftesten € 9,6 miljoen lager dan eerder begroot.

Bijdrage aan ZBO's en RWT's

ZBO: College voor Toetsen en Examens

Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) zorgt voor uitvoerende werkzaamheden met betrekking tot de centrale examens in het reguliere voortgezet onderwijs, het middelbaar beroepsonderwijs, de volwassenen-educatie, de staatsexamens voor het voortgezet onderwijs en Nederlands als tweede taal (NT2). De realisatie op de bijdrage aan het CvTE is per saldo € 8,4 miljoen hoger dan de oorspronkelijke begroting. Dit komt met name doordat andere directies (Primair onderwijs en Middelbaar beroepsonderwijs) gedurende het jaar hun bijdrage aan het CvTE overboeken naar artikel 3 (Voortgezet onderwijs). Deze bijdrage begroten andere directies onder het eigen artikel. Daarnaast zijn de uitgaven aan het CvTE wel lager dan oorspronkelijk verwacht. Dit komt met name doordat er minder NT2-examens zijn afgenomen dan aanvankelijk was verwacht. Hierdoor waren de uitgaven hiervoor € 4,6 miljoen lager dan begroot.

SLOA: onderwijs ondersteunende instellingen primair-, voortgezet- en beroepsonderwijs en volwasseneducatie

Op 1 januari 2014 is de Wet subsidiëring landelijke onderwijsondersteunende activiteiten 2013 (SLOA) (Stb. 2013, 438) in werking getreden. De wet biedt de wettelijke grondslag voor subsidiëring van de wettelijke taken van Stichting Cito en Stichting Leerplanontwikkeling (SLO). De realisatie op de bijdrage aan Stichting Cito en SLO is € 3,0 miljoen hoger dan de oorspronkelijke begroting. Dit wordt met name verklaard door de toevoeging van € 2,5 miljoen aan loon- en prijsbijstelling.

Bijdrage aan medeoverheden

Onder de bijdrage aan medeoverheden vallen de specifieke uitkeringen aan gemeenten. De realisatie is € 149,6 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit wordt verklaard doordat gemeenten minder aanvragen hebben gedaan voor de specifieke uitkering voor huisvesting van noodlocaties voor leerlingen uit Oekraïne dan er budget beschikbaar was.

4.3 Beleidsartikel 4 Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

A. Algemene doelstelling

Het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie zorgen ervoor dat studenten hun talenten maximaal kunnen ontplooien en volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving. Studenten worden voorbereid op passend vervolgonderwijs en/of een positie op de arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een stelsel van middelbaar onderwijs dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en ambities van individuele studenten en bij de behoeftes van de maatschappij. De sector beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (bve) omvat het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) en de volwasseneneducatie. Het middelbaar beroepsonderwijs heeft een belangrijke maatschappelijke en economische functie. Het is een leverancier van werknemers voor de arbeidsmarkt. Ook is het een schakel tussen het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs en het hoger beroepsonderwijs.

Financieren

De Minister is verantwoordelijk voor de financiering van het middelbaar onderwijs door lumpsumbekostiging van de onderwijsinstellingen. Hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen door het verstrekken van aanvullende bekostiging, subsidies en de inzet van andere instrumenten zoals overleg, voorlichting, kwaliteitsafspraken en wet- en regelgeving.

Regisseren

De Minister vult zijn verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het onderwijs in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving; de Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving.

Kengetallen

C. Beleidsconclusies

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De totale realisatie van de verplichtingenuitgaven in 2023 is € 1,7 miljard lager dan begroot. In dit saldo zitten negatieve bijstellingen van totaal € 89,7 miljoen. Een negatieve bijstelling is het verlagen van een aangegane verplichting uit een eerder jaar. De totale ‒ € 89,7 miljoen bestaat voor ‒ € 35,3 miljoen uit vervallen garantieverplichtingen. Het overige bedrag betreft grotendeels een negatieve bijstelling op oudere verplichtingen bij de Maatschappelijke Diensttijd (hetgeen nu op artikel 3 (Voortgezet Onderwijs) staat).

De realisatie van de garantieverplichtingen ter hoogte van € 34,7 miljoen is het gevolg van leningen/rekening-courantkredieten aan onderwijsinstellingen. Deze leningen worden door middel van schatkistbankieren verstrekt. Het Ministerie van OCW staat voor deze leningen garant. Deze verplichtingen worden niet geraamd.

De realisatie op de overige verplichtingen wordt grotendeels verklaard doordat dit jaar nog geen verplichtingen zijn aangegaan voor de Regeling kwaliteitsafspraken 2024-2027. Deze regeling is pas medio maart 2023 gepubliceerd en de minister neemt in 2024 een beslissing over de kwaliteitsagenda’s die door de instellingen worden ingeleverd. Vanaf 2024 worden er pas verplichtingen aangegaan. Daardoor zijn de verplichtingen in 2023 voor deze regeling bij de 1^e suppletoire begroting 2023 met bijna € 2,2 miljard verlaagd. Daarnaast wordt de realisatie op de overige verplichtingen ook verklaard door de toekenning van loon- en prijsbijstelling tranche 2023 van in totaal € 327 miljoen in 2023. Bij onder andere het instrument bekostiging mbo-instellingen wordt ook het effect van de loon- en prijsbijstelling over 2024 (€ 277 miljoen) in het jaar 2023 al verplicht.

De realisatie van de uitgaven 2023 ligt € 270,7 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 1,9 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot.

Bekostiging

Hoofdbekostiging

Bekostiging mbo-instellingen

De rijksbijdrage die de mbo-instellingen ontvangen, is gebaseerd op de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB). De bekostiging is nader uitgewerkt in het Uitvoeringsbesluit WEB.

Het landelijk budget dat beschikbaar is voor de mbo-instellingen wordt verdeeld in een budget voor entree-opleidingen en een budget voor de niveaus 2 t/m 4. Het budget voor de entree-opleidingen wordt verdeeld over de instellingen naar rato van het aantal ingeschreven studenten. Het budget voor de niveaus 2 t/m 4 wordt verdeeld naar rato van het aantal ingeschreven studenten en het aantal afgegeven diploma’s van elke instelling. De mate waarin een student meetelt is afhankelijk van de leerweg (beroepsopleidende leerweg (bol) of beroepsbegeleidende leerweg (bbl)) en de opleiding (de prijsfactor van de opleiding). De mate waarin een diploma meetelt is afhankelijk van het niveau en de vraag of de student al eerder een mbo-diploma heeft behaald. In 2023 is circa € 292 miljoen toegevoegd aan de lumpsum voor de mbo-instellingen. Deze stijging wordt grotendeels verklaard door de verdeling van de loon- en prijsbijstelling tranche 2023 (€ 281 miljoen). Verder zijn middelen toegevoegd voor de fusie tussen ROC van Amsterdam en ROC TOP (circa € 11 miljoen).

Bekostiging Caribisch Nederland

Deze middelen zijn bedoeld om de instellingen in Caribisch Nederland via lumpsumbekostiging te financieren voor de studenten die middelbaar beroepsonderwijs volgen. Op Bonaire worden op alle vier mbo-niveaus opleidingen aangeboden.

Bekostiging vavo

De rijksbijdrage voor het verzorgen van het voortgezet algemeen volwassenenonderwijs (vavo) is voor 2023 beschikbaar gesteld op basis van het vanaf 2015 ingevoerde bekostigingsmodel voor het vavo. De verdeling van de beschikbare middelen voor 2023 heeft plaatsgevonden aan de hand van het aantal ingeschreven studenten op 1 oktober 2021, het aantal vakken dat door studenten met een voldoende is afgesloten en het aantal afgegeven diploma’s in het kalenderjaar 2021. In 2023 is circa € 9 miljoen toegevoegd aan het budget voor vavo-instellingen. De stijging wordt verklaard door de uitgekeerde loon- en prijsbijstelling tranche 2023 (€ 4,2 miljoen) en het verstrekken van reiskostenvergoeding aan studenten (€ 4,8 miljoen).

Kwaliteitsafspraken

Investeringsbudget

In 2023 is via de Regeling kwaliteitsafspraken 2023 een bedrag van € 586 miljoen als aanvullende bekostiging beschikbaar gesteld voor mbo-instellingen. De middelen werden voor twee derde deel verdeeld naar rato van de Rijksbijdrage van de instelling en voor een derde deel op basis van het aantal studenten dat op 1 oktober 2021 stond ingeschreven op een niveau-2 opleiding bij de instelling. Dit laatste is gedaan gezien de extra middelen die in 2023 voor niveau 2 aan de kwaliteitsmiddelen zijn toegevoegd.

Instellingen konden de middelen besteden aan het verhogen van de kwaliteit van het onderwijs op de instelling of aan extra begeleiding voor studenten in de basisberoepsopleiding, gericht op de voor de instelling urgente thema’s. Daarbij is met de MBO Raad afgesproken dat instellingen de middelen zoveel mogelijk inzetten op de thema’s die in de in 2023 ondertekende Werkagenda mbo naar voren komen: kansengelijkheid, de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt en kwaliteit, onderzoek & innovatie. Hoe instellingen de middelen hebben ingezet zal blijken uit de jaarverslagen van 2023 en de ingevulde XBRL-tool. Deze informatie komt eind van de zomer van 2024 beschikbaar.

Resultaatafhankelijk budget

In 2021 heeft de Minister van OCW, op basis van het advies van de commissie kwaliteitsafspraken mbo, besloten dat alle mbo-instellingen het resultaatafhankelijk budget over de jaren 2019 en 2020 ontvangen. In 2023 heeft eindbeoordeling plaatsgevonden over de gehele periode 2019–2022 en is besloten over het resultaatafhankelijk budget voor de jaren 2021 en 2022. Alle instellingen hebben hun resultaatafhankelijk budget ontvangen.

Aanvullende bekostiging

Regionaal investeringsfonds (RIF)

Met het RIF worden middelen beschikbaar gesteld voor duurzame publiek-private samenwerking (pps) van beroepsonderwijs, bedrijfsleven en regionale overheden. Mbo-instellingen kunnen een aanvraag doen voor bekostiging van een samenwerkingstraject dat leidt tot verbetering van de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt. De samenwerkingspartners dragen financieel voor 50 tot 67 procent bij. In 2023 is € 21,6 miljoen uitgekeerd. Dat is € 22,7 miljoen minder dan in de vastgestelde begroting staat. Dit wordt voornamelijk verklaard door een meerjarige kasschuif in de voorjaarsnota 2023 die de beschikbare middelen voor de RIF-regeling in overeenstemming bracht met het (verwachte) betalingsritme.

Salarismix Randstadregio’s

In het Actieplan Leerkracht van Nederland zijn afspraken vastgelegd over de ambities op het gebied van professionalisering en de versterking van de salarismix in de Randstadregio’s. Er zijn via de Regeling versterking van salarismix leraren middelbaar beroepsonderwijs in de Randstadregio’s, aanvullend op de lumpsum, structureel middelen beschikbaar gesteld om in deze regio’s tot een versterking van de salarismix te komen. In 2023 is circa € 3,1 miljoen toegevoegd aan het budget voor de loon- en prijsbijstelling tranche 2023. Al deze middelen zijn in 2023 aan de scholen uitgekeerd volgens de in de regeling vastgestelde verdeling. Met deze regeling stopt na 2023 in haar huidige vorm.

Regionaal programma

Scholen en gemeenten werken in 40 regio’s samen bij het tegengaan van voortijdig schoolverlaten. In 2020 heeft elke regio hiervoor een 4-jarig regionaal programma gemaakt waarmee maatregelen worden genomen om voortijdig schoolverlaten tegen te gaan. In studiejaar 2021-2022 is het aantal voortijdig schoolverlaters fors gestegen. Minister Dijkgraaf heeft eind oktober 2023 het actieplan vsv naar de Tweede Kamer gestuurd om het aantal uitvallers terug te dringen tot maximaal 18.000 vsv’ers in 2026.

Voor de uitvoering van het regionaal programma was in 2023 in totaal € 49,8 miljoen beschikbaar. Hiervan is € 30,6 miljoen via de contactschool naar de regio gegaan en € 19,2 miljoen via de contactgemeente naar de Doorstroompunt-functie (voorheen RMC) van de gemeente (zie bijdrage aan medeoverheden).

Gelijke kansen

Als gevolg van een goedgekeurd bezwaar op een vaststellingssubsidie heeft een nabetaling van € 26.000 plaatsgevonden.

Extra begeleiding en nazorg (aanpak jeugdwerkloosheid)

In 2023 is € 10,5 miljoen verstrekt aan mbo-instellingen om mbo-studenten na diplomering begeleiding te bieden gericht op de overstap naar vervolgonderwijs of het vinden van werk. Dit wordt ook wel nazorg genoemd. In 2023 is het wetsvoorstel van school naar duurzaam werk in internetconsultatie gegaan. Hiermee wordt de taak voor het bieden van nazorg omgezet in een wettelijke taak voor het bieden van aanvullende loopbaanbegeleiding.

Subsidies

Praktijkleren

De subsidieregeling praktijkleren heeft tot doel werkgevers te stimuleren om praktijkleerplaatsen en werkleerplaatsen aan te bieden. Dankzij de regeling kunnen leerlingen, studenten of werknemers die een (beroeps)opleiding volgen, zich beter voorbereiden op de arbeidsmarkt en kunnen werkgevers beschikken over beter opgeleid personeel. De subsidieregeling is een tegemoetkoming voor de kosten die een werkgever maakt voor begeleiding van deze studenten of werknemers. In 2023 is voor de subsidieregeling praktijkleren in totaal € 264,1 miljoen gerealiseerd. Het reguliere deel van de subsidie betreft een bedrag van € 253,5 miljoen. Het grootste deel van het reguliere subsidiebudget (€ 246 miljoen) was bestemd voor het mbo en de overige middelen waren bestemd voor de compartimenten vmbo/pro/vso, hbo en wo (€ 7,5 miljoen). Daarnaast was een aanvullende subsidie van € 10,6 miljoen beschikbaar voor mbo-leerwerkplekken in de sectoren landbouw, horeca en recreatie.

Door de plafondsubsidie van het reguliere subsidiebudget hebben werkgevers in 2023 een lager bedrag per gerealiseerde werkplek ontvangen dan het maximale subsidiebedrag van € 2.700 per leerwerkplek. Dit was € 2.549 voor het mbo, € 584 voor het hbo en € 2.560 voor het wo. Voor het vmbo/pro/vso kon wel € 2.700 per leerwerkplek worden uitgekeerd.

Het aanvullende subsidiebudget is volledig uitgeput. Werkgevers die mbo-leerwerkplekken realiseerden in de sectoren landbouw, horeca en recreatie ontvingen additioneel op de reguliere subsidie een aanvullende toeslag van € 1.888 per gerealiseerde leerwerkplek.

In 2023 is circa € 26 miljoen aan de subsidieregeling praktijkleren toegevoegd. Deze middelen komen voort uit het toevoegen van loon- en prijsbijstelling tranche 2023 en de extra stijging van het aantal bbl-studenten. In de jaarlijkse doorrekening van de referentieraming 2023 steeg het aantal bbl-studenten ten opzichte van de vorige raming. Hierdoor is de regeling praktijkleren voor leerwerkbedrijven budgettair niet meer toereikend om het maximale bedrag van € 2.700 per leerwerkplek uit te keren, op basis van de verwachte aanvragen. Voor onder andere het jaar 2023 zijn extra middelen beschikbaar gesteld om dit budgettaire effect te compenseren.

Leven lang ontwikkelen

Het Ministerie van OCW werkt met andere departementen, sociale partners, onderwijsinstellingen en andere stakeholders aan het realiseren van een doorbraak op leven lang ontwikkelen. In 2023 zijn twee Kamerbrieven LLO naar de Kamer gestuurd die richting geven aan vervolgstappen. Met een Onderwijsagenda is weergegeven hoe het formele onderwijs stap voor stap toegankelijker gemaakt gaat worden voor LLO. In 2023 zijn de beschikbare OCW-middelen grotendeels ingezet voor een monitor flexibilisering en om randvoorwaarden voor LLO te verbeteren.

Actieplan laaggeletterdheid/Tel mee met Taal

De uitvoering van de aanpak van laaggeletterdheid loopt via het landelijke programma Tel mee met Taal dat door de Ministeries van OCW, SZW, VWS en BZK wordt uitgevoerd en gefinancierd. Met dit programma worden onder andere gemeenten, aanbieders van cursussen, werkgevers, bibliotheken en maatschappelijke organisaties ondersteund om laaggeletterden te herkennen, door te verwijzen en te scholen. In 2023 ging het om een programmabudget van € 15,6 miljoen, dat is weggezet via verschillende subsidies en opdrachten aan de hand van de tien maatregelen van het programma. Zo worden via de subsidieregeling Tel mee met Taal 2021-2024 ouders, werknemers en werkgevers geholpen om met hun basisvaardigheden aan de slag te gaan (€ 5,1 miljoen), ondersteunt stichting Lezen en Schrijven gemeenten bij de aanpak van basisvaardigheden (€ 7,1 miljoen) en is de campagne ‘Doe meer met Taal’ (€ 0,5 miljoen) live gegaan om meer mensen te bereiken.

Doorstroom beroepskolom

Het jaar 2023 was het eerste jaar waarin instellingen een aanvraag konden doen voor de regeling Versterking Aansluiting Beroepsonderwijskolom. Via de subsidieregeling wordt bijgedragen aan een betere aansluiting tussen vmbo/havo-mbo-hbo. Door middel van deze regeling wordt er gewerkt aan het verbeteren van de programmatische aansluiting van opleidingen en het ontwikkelen van een doorlopende begeleidingslijn voor studenten. De regeling richt zich op opleidingen voor tekortsectoren met een hoger dan gemiddeld percentage uitval en switch. Voor de regeling was in totaal voor 3 jaar € 150 miljoen beschikbaar, daarvan is € 9,7 miljoen in 2023 uitgegeven.

Vakwedstrijden mbo

De nationale vakwedstrijden hebben in maart 2023 op gebruikelijke wijze plaatsgevonden. In september 2023 vonden de internationale vakwedstrijden Euroskills plaats in Gdánsk. De vakwedstrijden bieden een platform aan studenten om te excelleren en laten aan een breed publiek zien wat vakgericht onderwijs en vakmanschap inhouden. De kosten van de organisatie van de nationale en internationale vakwedstrijden waren hoger dan beoogd, door onvoorzien en uitzonderlijk snel en sterk gestegen kosten. Mede om die reden is door de leden van de Tweede Kamer Van der Molen en El Yassini op 24 november 2022 een motie ingediend, waarin de regering is verzocht om vanwege de snel stijgende kosten middelen te reserveren voor de organisatie van (inter)nationale vakwedstrijden. Deze motie is aangenomen. De gevraagde middelen zijn gereserveerd en de subsidieplafonds zijn met terugwerkende kracht verhoogd.

LLO Collectief Laagopgeleiden en Laaggeletterden

In het voorjaar van 2023 zijn de geselecteerde pilotregio’s, te weten Zuidoost Brabant en Twente, aan de slag gegaan met hun kwartiermakersfase en uitvoeringsfase. Hiervoor is in totaal € 4,75 miljoen subsidie toegekend aan de pilotregio’s voor de looptijd van het project (2023-2025). Vanwege de looptijd van de pilotprojecten worden deze middelen in verschillende jaren besteed. In 2023 gaat het om € 1,7 miljoen, in 2024 € 2,3 miljoen en in 2025 € 584.000. Dit verklaart dat er een onderbesteding op deze post in de begroting van 2023 staat opgenomen. Deze middelen zijn doorgeschoven naar 2024. Er is op regionaal niveau een projectorganisatie opgezet en er zijn samenwerkingsafspraken gemaakt. Sinds de zomer van 2023 vinden er intakegesprekken plaats met laagopgeleide en/of laaggeletterde kandidaten die een maatwerkaanbod krijgen voor ondersteuning en scholing. Het landelijke projectleiderschap heeft aanvullend de samenwerking met landelijke partijen verstevigd door het instellen van een klankbordgroep. De gezamenlijke werkzaamheden op regionaal en landelijk niveau moeten ervoor zorgen dat de eerste kandidaten geholpen kunnen worden met hun basis- én vakvaardigheden om zo een betere positie op de arbeidsmarkt te verwerven.

Loopbaanoriëntatie (LOB)

In het kader van de werkagenda mbo 2023-2027 is onder meer met de Tijdelijke regeling aanvullende bekostiging LOB mbo 2023 geïnvesteerd in de verbetering en versterking van loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) in het mbo. De middelen zijn verder ingezet ten behoeve van betere studiekeuze- en arbeidsmarktvoorlichting via het portal KiesMBO met objectieve informatie over mbo-opleidingen, beroepen en arbeidsmarkt. Daarnaast zijn de middelen via het Expertisepunt LOB ingezet voor verbetering van de loopbaanbegeleiding in het mbo inclusief de overgangen vmbo-mbo-hbo.

Zelftesten

Vanaf april 2021 zijn er zelftesten beschikbaar gesteld aan studenten en medewerkers in het mbo en hoger onderwijs. Vanaf juni 2022 konden studenten en onderwijspersoneel zelftesten niet langer thuis laten bezorgen maar verliep de distributie alleen nog via onderwijslocaties. In 2023 vond nog een verrekening plaats voor kosten die in 2022 gemaakt zijn, overgebleven middelen zijn volgens gemaakte afspraken teruggeboekt naar het Ministerie van Financiën.

Overige subsidies

Hieronder vallen posten zoals ondersteuning Stichting Combo, Coöperatie Examens MBO U.A., Projectsubsidie Cyberveiligheid en de Kennispunten onderwijs & examinering en Burgerschap.

Opdrachten

In- en uitbesteding

Dit betreft middelen voor diverse beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken. Er is in totaal € 7,1 miljoen doorgeschoven naar 2024 vanwege uitstel van betalingen, voor het NGF-project Leeroverzicht en Skills (€ 4,9 miljoen) en voor het NP Onderwijs ( € 2,2 miljoen). Daarnaast is er € 4,3 miljoen overgeboekt voor de uitvoeringskosten van DUS-i en € 2,0 miljoen overgeheveld naar het instrument subsidies voor het masterplan basisvaardigheden.

Bijdragen aan agentschappen

Dienst Uitvoering Onderwijs

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van de bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft hier het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel. De realisatie is in 2023 € 3,3 miljoen hoger dan de vastgestelde begroting doordat er meer uitvoeringskosten benodigd waren dan begroot.

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland

De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) heeft middelen ontvangen voor het uitvoeren van de Subsidieregeling praktijkleren.

Bijdragen aan ZBO's/RWT's

College voor Toetsen en Examens (CvTE)

Het CvTE is verantwoordelijk voor de examens voor rekenen en taal in het beroepsonderwijs en staatsexamens Nederlands als tweede taal. De realisatie is in 2023 € 12,2 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Dit komt doordat ten behoeve van het werkprogramma CvTE 2023 € 12,2 miljoen aan middelen zijn overgeboekt naar artikel 3 (Voortgezet onderwijs) en via dit artikel aan het CvTE is uitbetaald.

Wet subsidiëring landelijke onderwijsondersteunende activiteiten (SLOA)

De subsidieverlening voor Cito verloopt op basis van de Wet SLOA. De middelen worden ingezet voor het ontwikkelen van centrale examens Nederlandse taal, rekenen en Engels in het mbo door Cito. De realisatie in 2023 is € 1,2 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Dit komt grotendeels omdat er een overboeking heeft plaatsgevonden in 2023 van € 1,2 miljoen naar het onderdeel overige subsidies. Door een wijziging in het beleid voor rekenexamens worden de rekenexamens niet meer belegd bij Cito. In plaats daarvan worden deze middelen ingezet ter subsidiëring van de coöperatie waarbinnen rekenexamens door en voor de mbo-scholen worden gemaakt. Het overige deel is ingezet om o.a. extra uitvoeringskosten te bekostigen inzake de Nt2 staatsexamens.

Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB)

SBB heeft in 2023 middelen ontvangen voor de uitvoering van wettelijke taken. SBB onderhoudt onder andere de kwalificatiestructuur in het mbo. In 2023 heeft SBB voor diverse opleidingen de kwalificatiedossiers aangepast en geactualiseerd. Hier hebben zich geen bijzonderheden voorgedaan. Op 14 februari 2023 hebben SBB, OCW en anderen het Stagepact mbo gesloten. Hierin staan o.a. afspraken over voldoende stages, het tegengaan van stagediscriminatie en het verbeteren van de kwaliteit van de begeleiding van stages. Na de ondertekening is SBB gestart met het uitvoeren van deze acties. 

In 2023 is circa € 8,9 miljoen toegevoegd aan het budget voor SBB. Deze stijging wordt grotendeels verklaard door de verdeling van de loon- en prijsbijstelling tranche 2023 (€ 4,2 miljoen). Verder is er € 0,8 miljoen beschikbaar gesteld voor het beheer en ontwikkeling van de website KiesMBO en een bijdrage van SZW van € 1,0 miljoen voor het Actieplan Stages en leerbanen. Tevens heeft SBB vanaf 2023 structureel € 2,3 miljoen extra middelen ontvangen in verband met de ontreikendheid van de financiering voor de uitvoering van de wettelijke taken.

NWO:NRO-Programma’s MBO

In het kader van het versterken van de onderwijskwaliteit en het bevorderen van innovatie en onderzoek binnen het mbo worden vanaf 2023 middelen beschikbaar gesteld, onder andere voor de Nederlandse Onderwijspremie waarmee in 2023 in het mbo is gestart en waarvoor € 3,0 miljoen is uitgegeven. De Nederlandse Onderwijspremie is uitgereikt ter waardering van, en als impuls voor onderwijsvernieuwing en -verbetering van het mbo, hbo en wo. Met deze premie wordt waardering uitgesproken aan onderwijsteams die in de afgelopen vier jaar een onderwijsinitiatief hebben verbeterd of ontwikkeld dat heeft geleid tot een bijzondere prestatie in het mbo, hbo of wo. Qua uitvoering en resultaten hebben zich geen bijzonderheden voorgedaan.

Bijdragen aan medeoverheden

Doorstroompunt-functie (Voorheen RMC-functie)

Gemeenten hebben met de Doorstroompunt-functie (voorheen RMC-functie) de taak om deelname aan onderwijs en arbeidsmarkt te volgen van jongeren tot 23 jaar die (nog) geen startkwalificatie hebben. Het Doorstroompunt zorgt er samen met andere betrokken partijen in de regio voor dat deze jongeren worden begeleid naar school, zorg, werk of een combinatie daarvan. De financiering voor de uitvoering van het Doorstroompunt vindt plaats middels een specifieke uitkering. In 2023 is hiervoor een bedrag van € 43,6 miljoen uitgekeerd aan RMC-contactgemeenten.

Educatie

Sinds 1 januari 2015 wordt het educatiebudget per specifieke uitkering verstrekt aan samenwerkende gemeenten binnen een arbeidsmarktregio (via de 35 WEB-contactgemeenten). Gemeenten kregen in 2023 in totaal een budget van €85,5 miljoen om te besteden aan opleidingen Nederlandse taal, rekenen en digitale vaardigheden voor de doelgroepen van het educatie-aanbod. Deze opleidingen kunnen alleen worden aangeboden aan niet-inburgeringsplichtige personen van achttien jaar of ouder die ingezetene zijn van een gemeente. Gemeenten hebben voor de besteding van het budget bestedingsvrijheid om te bepalen aan welk type cursussen dit wordt besteed. Zo kunnen gemeenten opleidingen aanbieden die aansluiten bij de vraag van de diverse doelgroepen van de volwasseneneducatie. Alle gemeenten verzorgen opleidingen educatie. Uit de CBS monitor Landelijk Beeld Volwasseneneducatie en de beleidsmonitor Tel mee met Taal zien we dat gemeenten steeds meer zelf de regie gaan voeren op de aanpak van basisvaardigheden. Om gemeenten en betrokken partijen in deze regierol te ondersteunen en versterken bestaat er ook programmabudget van Tel mee met Taal 2020-2024 (€25 miljoen) naast de specifieke uitkering educatie. In 2023 is er €10,0 miljoen (coalitieakkoord) en €4,8 miljoen (LPO-middelen) toegevoegd aan het totale educatiebudget. Dit heeft het budget in 2023 van €70,6 naar €85,5 miljoen gebracht ten opzichte van 2022.

Regionaal programma

Voor de uitvoering van het regionaal programma voortijdig schoolverlaten en jongeren in een kwetsbare positie is in 2023 een bedrag van € 19,2 miljoen uitgekeerd. Dit is in de vorm van een specifieke uitkering aan Doorstroompunt-contactgemeenten verstrekt.

Caribisch Nederland

Aan de openbare lichamen in Caribisch Nederland wordt jaarlijks een bijzondere uitkering verstrekt voor de uitvoering van de Wet Sociale Kanstrajecten Jongeren BES (SKJ). Voor de samenwerking met Curaçao, Sint Maarten en Aruba worden middelen beschikbaar gesteld, bestemd voor het stimuleren van studeren in de regio en het bevorderen van voorzieningen in de regio, mede ten behoeve van de inwoners van Caribisch Nederland. De realisatie is in 2023 € 1,4 miljoen hoger dan de vastgestelde begroting. Dit wordt verklaard doordat de middelen voor de SKJ op het instrument bekostiging stonden. De SKJ is echter een bijdrage aan medeoverheden en wordt daarom op dat instrument gerealiseerd.

Ontvangsten

De ontvangsten van € 5,9 miljoen in 2023 zijn onder andere het gevolg van afrekeningen die betrekking hebben op subsidies en regelingen. De ontvangsten zijn in 2023 eenmalig met € 1,0 miljoen hoger door de bijdrage van gemeente Amsterdam aan de bestuursoverdracht van ROC TOP naar ROC van Amsterdam en Flevoland.

4.4 Beleidsartikelen 6 en 7 Hoger onderwijs

A. Algemene doelstelling

Het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek zorgt dat studenten en (wetenschappelijk) personeel hun talenten en onderzoekend vermogen maximaal kunnen ontwikkelen. Het leidt hen op voor een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een stelsel van hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en ambities van individuele studenten, (wetenschappelijk) personeel en bij de behoefte van de maatschappij.

Financieren

De Minister financiert het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek door de bekostiging van de onderwijsinstellingen. Mede hierdoor wordt de toegankelijkheid van het hoger onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen via de bekostiging en de inzet van andere instrumenten, zoals kwaliteitsafspraken, bestuurlijke afspraken, voorlichting en wet- en regelgeving.

Regisseren

De verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van hoger onderwijs vult de Minister in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving. De kwaliteit van de individuele opleidingen in het hoger onderwijs wordt bewaakt met het accreditatiestelsel. Dit is belegd bij de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO). De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving van wettelijke voorschriften en op de recht- en doelmatigheid. Zij ziet ook toe op de kwaliteit van het stelsel van hoger onderwijs, waaronder het accreditatiestelsel.

Kengetallen

C. Beleidsconclusies

De belangrijkste beleidsconclusies zijn beschreven in het onderdeel beleidsprioriteiten.

D. Budgettaire gevolgen van beleid