Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 9.604.031.000

Figuur 2 Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 1.059.887.000

A. ALGEMEEN

1 1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en de Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) over het jaar 2023 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties decharge te verlenen over het in het jaar 2023 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,H.M.de Jonge

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

Voor u ligt het jaarverslag 2023 van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2024 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agent schappen het baten-lastenstelsel.

Groeiparagraaf

Ten behoeve van de middelen naar aanleiding van de excuses voor het Slavernijverleden is een beleidsartikel vormgegeven op de begroting van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Per eerste suppletoire begroting 2023 is artikel 14 Slavernijverleden toegevoegd aan de begroting.

De Nationaal Groei Fonds bijlage is toegevoegd onder bijlages van het Jaarverslag. Deze bijlage bevat financiële informatie en op hoofdlijnen een toelichting van de stand van zaken per project.

Het onderdeel beleidsprioriteiten bevat een rapportage zoals bedoeld in de brief van de minister-president d.d. 26 juni 2023 (Kamerstukken II 2022/23, 35 510, nr. 135). Daarin is aan de desbetreffende bewindspersonen verzocht te rapporteren over het vervolg op het rapport «Ongekend Onrecht».

Focusonderwerp

De Tweede Kamer heeft voor de verantwoording over 2023 als focusonderwerp de onderuitputting aangewezen. Hiertoe is bijlage 8 onderuitputting opgenomen.

Het beleidsverslag

Het beleidsverslag bestaat uit de beleidsprioriteiten, de (niet-)beleidsartikelen en de bedrijfsvoeringsparagraaf.

Beleidsprioriteiten

In de paragraaf «Beleidsprioriteiten» wordt verslag gedaan van de beleids prioriteiten die zijn opgenomen in de begroting 2023. Zoals gebruikelijk is ook een tabel opgenomen met de realisatie van de beleidsdoorlichtingen.

Beleidsartikelen

Algemene doelstelling en rol en verantwoordelijkheid

Conform de Rijksbegrotingsvoorschriften (RBV) 2024 zijn voor de onderdelen «Algemene doelstelling» en «Rol en verantwoordelijkheid» in de beleidsartikelen de teksten uit de vastgestelde begroting 2023 als basis gebruikt.

Toelichting op de financiële instrumenten

In de toelichting op de financiële instrumenten wordt aangegeven voor welke activiteiten en doelen de financiële overdracht in het begrotingsjaar is aangewend. Verschillen tussen de budgettaire raming en de realisatie in het verslagjaar worden toegelicht, hierbij wordt indien van toepassing verwezen naar de eerste en tweede suppletoire begrotingswetten of de slotwet.

De beleidsmatige verschillen en technische verschillen, die groter dan of gelijk zijn aan de ondergrens zoals deze in de RBV zijn opgenomen, worden toegelicht. In het kader van transparantie of anderszins kan het voorkomen dat verschillen beneden deze ondergrenzen ook worden toegelicht.

Bedrijfsvoeringsparagraaf

In het jaarverslag Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2023 is een bedrijfsvoeringparagraaf opgenomen. Hierin wordt verslag gedaan over specifieke punten in de bedrijfsvoering van het begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII), begrotingshoofdstuk Koninkrijksrelaties (IV), het Gemeentefonds (B) en het Provinciefonds (C).

De jaarrekening

Verantwoordingsstaten

In de jaarrekening treft u de departementale verantwoordingsstaat voor de begroting van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) evenals de samenvattende verantwoordingsstaat voor de baten-lasten agentschappen.

Jaarverantwoording agentschappen

De jaarrekening bevat tevens de jaarverantwoording van de verschillende baten-lastenagentschappen, te weten de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens (RvIG), Logius, Organisatie & Personeel Rijk (O&P Rijk), Rijksorganisatie voor Ontwikkeling, Digitalisering en Innovatie (RODI), FMHaaglanden (FMH), Shared Service Center-ICT (SSC-ICT), Rijksvastgoedbedrijf (RVB), de Dienst van de Huurcommissie (DHC) en de Rijksorganisatie Beveiliging en Logistiek (RBL).

Saldibalans

De saldibalans en de bij dit onderdeel behorende financiële toelichting maken eveneens onderdeel uit van de jaarrekening.

WNT-verantwoording

De jaarrekening wordt afgesloten met de verantwoording Wet Normering Topinkomens (WNT).

De bijlagen

B. BELEIDSVERSLAG

Beleidsprioriteiten

In 2023 lagen er voor ons als BZK uitdagingen op de grote opgaven waar Nederland voor staat. Daarbij hebben we ingezet op het regie voeren over de schaarse fysieke ruimte, het duurzaam en betaalbaar wonen in een prettige leefomgeving, een inclusieve en kansrijke digitale samenleving en een slagvaardige overheid. Ook hebben we ambitieuze doelstellingen neergezet op het terrein van de woningbouw. Dit samen met de medeoverheden en regio’s.

Tegelijkertijd stond de wereld onder druk, met twee gewapende conflicten gaande in Oekraïne en in Gaza. Dit versterkt het belang van een sterke democratie en het beschermen van de rechtsstaat.

Ook vonden er in 2023 meerdere verkiezingen plaats. Gezien de demissionaire status van het kabinet sinds juli 2023 vond de Tweede Kamerverkiezing plaats in november 2023.

1 Sterke en weerbare democratie

De democratie moet van iedereen zijn en de rechtsstaat moet beschermd worden tegen dreigingen. Het is daarom van groot belang dat we onze democratie blijven versterken en beschermen, met lage drempels en hoge dijken.

Grondrechten

We staan voor een democratische samenleving waarin fundamentele grondrechten en vrijheden worden gerespecteerd, waar iedereen meedoet en discriminatie wordt bestreden, zodat mensen in waardigheid, vrij, veilig en gezond kunnen samenleven.

In het kader van het Rijksbrede Nationaal Actieplan Mensenrechten is het Platform Gemeenten en Mensenrechten voortgezet en zijn in dit kader themabijeenkomsten georganiseerd.

Er is een actief antidiscriminatiebeleid, zowel in Europees als Caribisch Nederland. We coördineren onder andere de uitvoering van het nationaal programma tegen discriminatie, dat is opgesteld door de Nationaal Coordinator tegen Discriminatie en Racisme (NCDR) op basis van de bijdragen van verschillende partijen, de verschillende (hoog)ambtelijke overlegstructuren en de diverse debatten die daarover zijn gevoerd.

Verkiezingen

In 2023 waren de provinciale staten- en waterschapsverkiezingen en de Tweede Kamerverkiezing. Daarnaast werd voor het eerst de verkiezing voor het kiescollege niet-ingezetenen gehouden. Tot slot waren er op Bonaire, Sint Eustatius en Saba nog eilandsraads- en kiescollegeverkiezingen. De organisatie van de verkiezingen is goed verlopen. Naar aanleiding van de provinciale staten- en waterschapsverkiezingen is geconstateerd dat de druk op de uitvoerbaarheid van het verkiezingsproces groot is. Daarom is voor de Tweede Kamerverkiezing ingezet op maatregelen om de uitvoeringslast te verminderen. We zetten ons in voor het onderhoud en de kwaliteitsversterking van het verkiezingsproces, om dit robuust, toegankelijk en goed uitvoerbaar te houden. 

Democratische vernieuwing

Wij zetten ons ervoor in dat inwoners meer betrokken worden bij keuzes en vragen rond urgente maatschappelijke transities. Begin 2023 is de Aanpak burgerparticipatie en burgerfora aan de Tweede Kamer gestuurd over de stimulering van participatie. Met het wetsvoorstel Wet versterking participatie decentraal niveau wordt daarnaast van decentrale overheden gevraagd een participatieverordening te maken, zodat duidelijk wordt binnen welke kaders inwoners kunnen participeren.

We bereiden de Wet op de politieke partijen (Wpp) voor om de belangrijke functie en onafhankelijke positie van politieke partijen binnen ons democratisch stelsel te versterken.

In 2023 zijn de consultatiereacties verwerkt en is het wetsvoorstel aangevuld. Het voornemen is om de wet in de eerste helft van 2024 aan de Raad van State aan te bieden.

De aan de Raad van State en de Kamers voorgelegde voorstellen ter uitvoering van de Staatscommissie Parlementair stelsel (commissie-Remkes), werden in 2023 (verder) in behandeling genomen.

Betrouwbare informatie

Eind 2022 hebben we de Rijksbrede strategie effectieve aanpak van desinformatie gedeeld. Hierin volgt de overheid twee sporen: de weerbaarheid van mensen tegen desinformatie versterken en het verminderen van de invloed van desinformatie. In 2023 hebben we de inzet zoals aangekondigd in deze brief voorgezet, onder andere met een subsidie aan Netwerk Mediawijsheid voor de website isdatechtzo.nl.

Ontwikkeling nationale en internationale dreiging

Statelijke actoren, terroristen en extremisten bedreigen de nationale veiligheid van Nederland. Internationaal spelen momenteel twee grote gewapende conflicten, in Oekraïne en in het Midden-Oosten, die de nationale veiligheidsbelangen van Nederland raken. Deze conflicten vereisten een beroep op de wendbaarheid van de AIVD om de regering en onderdelen van de Rijksoverheid tijdig inlichtingen en handelingsperspectief te bieden. Bij die onderzoeken werkte de AIVD intensief samen met de MIVD.

Bij die conflicten, en ook bij andere dreigingen, blijkt steeds vaker dat wat in het buitenland speelt in het binnenland gevolgen kan hebben. Zo kan het conflict in het Midden-Oosten bijdragen aan de verhoogde dreiging die van het mondiaal jihadisme uitgaat. De terroristische organisaties Islamitische Staat (ISIS) en Al Qaida gebruiken het conflict in het Midden-Oosten om sympathisanten aan te sporen aanslagen te plegen in het Westen. Deze organisaties riepen ook op tot plegen van aanslagen uit wraak voor koranvernielingen in diverse Europese landen. Dat is één van de redenen waarom de dreiging van islamitisch-terroristische aanslagen in het Westen in 2023 is toegenomen, ook in Nederland.

Naast de dreigingen die voortkomen uit internationale conflicten, en uit internationaal opererende terroristische netwerken, onderzocht de AIVD ook de dreiging die uitging van diverse landen. De AIVD ziet China als de grootste statelijke dreiging voor de Westerse wereld in de komende decennia, met name op economisch gebied.

Nederlandse bedrijven, kennisinstellingen en wetenschappers zijn op grote schaal het doelwit van spionage uit China. Het land gebruikt ook andere ongewenste manieren om hoogwaardige technologie buit te maken, zoals het omzeilen van exportrestricties. Nederland is bovendien op verschillende vlakken afhankelijk van Chinese producten en kritieke grondstoffen. China probeert zijn positie te versterken door die afhankelijkheden te vergroten.

Zulke dreigingen tegen de economische veiligheid van Nederland worden zelden direct herkend en hebben vaak pas na langere tijd zichtbare impact. De onderzoeken van de AIVD zorgen voor beter inzicht in deze groeiende, maar soms onzichtbare, dreiging tegen de Nederlandse belangen. De inlichtingen van de AIVD dragen bij aan handelingsperspectief voor en weerbaarheid van de Rijksoverheid, vitale sectoren en topsectoren.

Binnen Nederland onderzocht de AIVD in 2023 terroristische en extremistische bewegingen die op de korte of lange termijn de nationale veiligheid bedreigen. Dat waren onder meer rechts-terroristische en -extremistische groepen en anti-institutioneel extremisten. De AIVD onderzocht ook criminele netwerken wiens activiteiten leiden tot ondermijning van de democratische rechtsorde.

Om de weerbaarheid tegen Nederlandse belangen te verhogen, leverde de AIVD in 2023 risicoanalyses, dreigingsinschattingen en-analyses die betrekking hebben op te beschermen personen, objecten, diensten en evenementen. Het gaat hier om bijvoorbeeld: nationale politici, diplomatieke objecten, nationale evenementen en internationale organisaties.

In 2023 lag het percentage van het besluit over het afgeven van een verklaring van geen bezwaar (VGB) net onder de gehanteerde norm. Daarvoor zijn in 2023 verschillende maatregelen getroffen die bijdragen aan een toekomstbestendig veiligheidsonderzoek.

Geopolitieke en technologische ontwikkelingen en veranderingen in de dreigingen hebben een grote invloed op het werk van de diensten. Voor een effectief inlichtingenproces moet het wettelijk kader aansluiten bij zulke ontwikkelingen. Daarom is de ‘Tijdelijke wet onderzoeken AIVD en MIVD naar landen met een offensief cyberprogramma’ op 16 oktober 2023 behandeld in de Tweede Kamer. Op 24 oktober is deze wet met meerderheid aangenomen. Momenteel wordt het wetsvoorstel inhoudelijk behandeld door de Eerste Kamer.

De Tijdelijke wet lost een deel van de knelpunten op voor de diensten. Voor een bestendige oplossing moet de Wet op de inlichtingen-en veiligheidsdiensten 2017 (Wiv 2017) breed worden herzien. De nieuwe wet moet voor de AIVD en MIVD een toekomstbestendig wettelijk kader bieden. Op 1 september 2023 is de hoofdlijnennotitie hierover aan de Tweede Kamer aangeboden.

Slavernijverleden

Op 19 december 2022 heeft de Staat excuses aangeboden voor de rol van diens bestuurlijke, historische voorgangers bij het slavernijverleden. De erkenning van het grote historische leed van tot slaaf gemaakten, en postuum van hun nazaten, draagt bij aan de maatschappelijke verwerking van dit verleden en de bestrijding van discriminatie en racisme vandaag de dag. Wij coördineren de opvolging van deze excuses. Dit doen we in nauwe samenwerking met nazaten en andere betrokkenen in het gehele Koninkrijk, het Caribisch deel en Suriname. Ook organiseerden we twee bijeenkomsten met betrokken bewindspersonen en onze vaste gesprekspartners. Daarnaast  organiseerden we dialoogsessies in buurten en wijken om  inbreng te verzamelen. Met die inbreng werken we aan de subsidieregelingen voor maatschappelijke initiatieven, de oprichting van het Koninkrijksbrede Herdenkingscomité en andere maatregelen voor kennis, bewustwording, erkenning, herdenken, doorwerking en verwerking. 

2 Goed functionerend openbaar bestuur

Beleidsagenda versterken bestuur

Om de maatschappelijke opgaven effectief op te kunnen pakken wordt veel gevraagd van ons openbaar bestuur. Een goede interbestuurlijke samenwerking en samenwerking met maatschappelijke partners en inwoners zijn een randvoorwaarde om resultaten te boeken.

We hebben gewerkt aan het verbeteren van de wijze van taaktoedeling aan het decentraal bestuur (door middel van een beleidskader), het investeren in toereikende en adequate ondersteuning van raden en staten alsmede het bevorderen van het samenspel, de gezonde bestuurscultuur en de aantrekkelijkheid van politieke ambten binnen gemeente- en provinciebesturen. Ook is met de koepels gesproken over het bereiken van balans tussen ambities, taken, middelen en uitvoeringskracht.

In de Voorjaarsnota 2023 heeft het kabinet daarnaast de nieuwe financieringssystematiek voor de medeoverheden verder vorm gegeven. Vanaf 2027 worden het Gemeente- en Provinciefonds geïndexeerd op basis van de ontwikkeling van het bruto binnenlands product (bbp).

Ook is de uitvoerbaarheidstoets decentrale overheden (UDO) in 2023 vastgesteld. Het proces van de UDO helpt om beleid vorm te geven dat uitvoerbaar is en de gewenste resultaten oplevert.

Regiodeals, elke regio telt

Het gaat pas goed in Nederland, als het overal in ons land goed gaat. Dat is helaas niet het geval. Dit betekent dat het Rijk de verbinding met medeoverheden en andere relevante partijen in de regio’s moet verstevigen, zoals ook naar voren komt in de kabinetsreactie op het rapport ‘Elke regio telt’. In 2023 is hieraan gewerkt vanuit Regio Deals en vanuit het programma Regio’s aan de grens.

Begin 2023 zijn veertien regio’s voor de vierde tranche geselecteerd om een Regio Deal met het Rijk uit te werken. Voor de vijfde tranche hebben 29 regio’s een voorstel ingediend. Besluitvorming over deze voorstellen vindt in het eerste kwartaal van 2024 plaats. 

Veerkrachtige samenleving met weerbare en integere bestuurders, politici en ambtenaren

Politieke ambtsdragers en ambtenaren moeten zonder oneigenlijke druk van buitenaf hun ambt kunnen vervullen. Daarom is binnen het programma Weerbaar Bestuur de regeling veilig wonen voor decentrale bestuurders uitgebreid. Na het verkrijgen van een veiligheidsadvies op maat kunnen er beveiligingsmaatregelen in en rondom hun woning worden getroffen. Het Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur ging in 2023 langs veertig gemeenteraden en Staten om bewustwording over agressie en intimidatie te verhogen en bood steun, advies en nazorg aan decentrale politieke ambtsdragers na een incident.

Om de integriteit van het openbaar bestuur te bevorderen, is het Handboek Integriteit opgesteld, waarin bestaande ondersteuningsinstrumenten voor decentrale politieke ambtsdragers zijn gebundeld. Daarnaast is het wetsvoorstel inzake de risicoanalyse integriteit en financiële belangen voor decentrale bestuurders in 2023 in consultatie gebracht. Het wetsvoorstel regels gewezen bewindspersonen ligt bij de Raad van State ter advisering.

Op 2 november 2023 heeft de Adviescommissie Versterken Weerbaarheid Democratische Rechtsorde (VWDR), naar aanleiding van de motie Segers c.s. (Kamerstukken II 2021/22, 35 788, nr. 136), haar eindrapport aangeboden aan de ministers van BZK en SZW. We gaan de adviezen bestuderen.

Met de aanpassing van de de Algemene pensioenwet politieke ambtsdragers (APPA) is de pensioenregeling van politieke ambtsdragers nu op dezelfde leest geschoeid als de ABP-pensioenregeling voor ambtenaren.

3 Duurzaam wonen voor iedereen

Volkshuisvesting is terug van weggeweest als kerntaak van de overheid. In de Nationale Woon- en Bouwagenda en de zes afzonderlijke programma’s voor de volkshuisvesting hebben we in 2022 ambitieuze doelstellingen neergezet. We willen ervoor zorgen dat er meer betaalbare woningen komen, dat woonlasten beter te dragen zijn, dat woningen duurzamer worden en dat kwetsbare wijken meer perspectief krijgen. We willen ook zorgen voor voldoende woningen voor aandachtsgroepen en ouderen. Hieronder wordt aangegeven welke stappen we met deze programma’s in 2023 hebben gezet.

Woningbouw

Ondanks de tegenwind door een hogere rente zijn er in 2023 88.000 nieuwe woningen toegevoegd, bijna evenveel als in 2022. Deze kabinetsperiode (2022 en 2023 samen) zijn al 178.000 van de 981.000 woningen, die van 2022 tot en met 2030 nodig zijn, gerealiseerd. De bouwopgave is groter geworden door de hogere groei van het aantal huishoudens. Voor de periode 2022 tot en met 2030 zijn er plannen voor totaal 1.075.000 nieuwe woningen (incl. uitbreiding woningvoorraad 2022) (Kamerstukken II 2023/24, 32 847, nr. 1134). 48 % van de woningbouwplannen voor de komende 5 jaar behoort tot de harde plannen. Voor deze plannen geldt dat de locaties, wat betreft planstatus, gereed zijn om gebouwd te worden.

We hebben met 35 regio’s woondeals gesloten over de bouw van 936.000 woningen, waarvan ongeveer twee derde betaalbaar. Eind 2023 hebben we afspraken gemaakt met de woondealregio’s over de extra opgave voor de woningbouw.

Om sneller van initiatief naar realisatie te gaan zijn in 2023 de landelijke versnellingstafels van start gegaan. Zo pakken we knelpunten aan en halen we plannen naar voren zoals een straatje erbij en het optoppen van bestaande woningen. Om te komen tot een efficiëntere werkwijze is een pilot met het parallel schakelen van de planning gestart. Door stappen waar mogelijk gelijktijdig te zetten in plaats van opeenvolgend kan het bouwtraject worden versneld.

Verder is gestart met de vijfde tranche van de woningbouwimpuls (WBI), waarmee 20.000 woningen worden gerealiseerd, waarvan 68 % betaalbaar. De zesde tranche werd eind 2023 opengesteld. Ook wordt met de Startbouwimpuls een bijdrage geleverd aan de bouw van 31.000 woningen. Daarnaast is de tweede tranche van het Volkshuisvestingsfonds opengesteld.

Tevens hebben wij afspraken gemaakt in de bestuurlijke overleggen leefomgeving over het bereikbaar maken en ontsluiten van 400.000 nieuwe woningen tot en met 2030 in de zeventien grootschalige NOVEX-locaties en daarbuiten met de 105 projecten in heel Nederland. Voor het afdekken van het publieke tekort op de gebiedsontwikkeling in deze zeventien locaties is een gebiedsbudget grootschalige gebieden beschikbaar gesteld, wat bijdraagt aan de realisatie van circa 240.000 woningen.

De realisatie van flexwoningen in 2023 bleef achter bij de verwachtingen, maar de opdracht voor 2.000 woningen aan het Rijksvastgoedbedrijf en de collectieve inkoop via de Aedes raamcontracten hebben wel gezorgd voor een impuls voor de bouw van flexwoningen.

Betaalbaarheid

In 2023 zijn een aantal maatregelen in werking getreden, waardoor de huur voor veel mensen betaalbaarder was. Dit betrof de maximering van de huurprijsstijging die we hebben aangepast om de effecten van de toegenomen inflatie te dempen, de verhoging van de huurtoeslag (koopkrachtbesluit 2022) en de huurverlaging die in de Nationale Prestatie Afspraken is afgesproken.

In 2023 mochten verhuurders in de sociale huursector de huren met maximaal 3,1 % verhogen. De gerealiseerde huurverhoging lag daar nog 2,5 % onder: gemiddeld 0,5 % huurstijging voor het gehele gereguleerde huursegment, ruim 9 % lager dan de inflatie.

De huren voor zittende bewoners in de corporatiesector daalden zelfs met 0,3% (bij overige verhuurders van sociale huurwoningen steeg de huur 3,7%). Dit komt mede omdat de huur van circa 600.000 huishoudens met een inkomen onder 120% van het minimum inkomensijkpunt uit de huurtoeslag, per 1 juli 2023 is verlaagd met gemiddeld € 57 naar € 575.

Met het wetsvoorstel Betaalbare huur wordt de huurregeling uitgebreid tot het middensegment en wordt het woningwaarderingsstelsel dwingend gemaakt. Hierdoor zal het aantal betaalbare huurwoningen binnen de woningvoorraad toenemen. Het wetsvoorstel is in 2023 in consultatie geweest. Het wetsvoorstel is naar de Tweede Kamer gestuurd (Kamerstukken II 2023/24, 36 496, nr. 2).

Een thuis voor iedereen

Het programma een Thuis voor iedereen heeft als doel dat voldoende betaalbare woningen beschikbaar zijn voor alle aandachtsgroepen, met een evenwichtige verdeling over gemeenten en met de juiste zorg, ondersteuning en begeleiding.

Nog steeds heeft twee derde van de gemeenten een sociale huurvoorraad van de corporatiesector die lager ligt dan het landelijk gemiddelde (26%) en zijn de verschillen tussen gemeenten onverminderd groot. De Wet Versterking regie volkshuisvesting moet er onder meer toe leiden dat er beter gestuurd wordt op meer balans in de woonvoorraad. Met de invoering van deze wet wordt er ook voor gezorgd dat de meest urgente groepen in alle gemeenten met voorrang een woning krijgen en er afspraken komen over een evenwichtige verdeling. Het gaat hierbij om de meest kwetsbare mensen, zoals slachtoffers van mensenhandel en mensen in de maatschappelijke opvang. Op het wetsvoorstel is een advies uitgebracht door de Raad van State. Het wetsvoorstel is op 6 maart 2024 aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II 2023/24, 36 512, nr. 2).

Vooruitlopend op dit wetsvoorstel is in 2023 in de woondeals afgesproken dat er tot en met 2030 290.000 sociale huurwoningen worden gebouwd. Deze woningen zijn onder andere bedoeld voor mensen uit de aandachtsgroepen. Met de vierde en tevens laatste tranche van de Regeling Huisvesting Aandachtsgroepen kunnen gemeenten 1.432 permanente woonruimten en 2.867 flexwoningen realiseren voor aandachtsgroepen. Het hoge animo voor deze regeling laat de behoefte vanuit gemeenten zien. Daarom is een onderzoek gestart naar de behoefte aan een vervolg op de regeling.

Wonen en zorg voor ouderen

Met het programma «Wonen en zorg voor ouderen» willen we tot en met 2030 minstens 290.000 woningen voor ouderen realiseren (170.000 nultredenwoningen, 80.000 geclusterde woonvormen en 40.000 verpleegzorgplekken). Om dit te bereiken wordt er meer regie op ouderenhuisvesting gevoerd. Hiertoe zijn in 2023 in elke provincie regionale actietafels ingericht, is het aanjaagteam ingezet en is er een uitgebreid informatiepakket met verschillende partijen gedeeld. De uitkomsten van dit proces worden meegenomen in de herijking van de woondeals.

Om de bouw van zorggeschikte woningen ook in het sociale segment te stimuleren is de stimuleringsregeling zorggeschikte woningen per 15 september 2023 opengesteld.

De subsidieregeling voor ontmoetingsplekken voor ouderenhuisvesting is in 2023 volledig benut. Hiermee worden in de komende jaren 195 ontmoetingsruimten gerealiseerd. We bevorderen een gezonde leefstijl en beweging bij ouderen met een uitkering aan gemeenten op basis van het gezond leven akkoord voor maatregelen in de fysieke omgeving.

Naast een passend aanbod willen we ook de doorstroming naar een passende woning stimuleren. Hiervoor is een publiekscampagne voorbereid en middels verschillende handreikingen informatie verstrekt aan gemeenten en corporaties.

Verduurzaming

Investeren in verduurzaming van woningen en gebouwen via goede isolatie, een (hybride) warmtepomp en/of zonnepanelen heeft voor bewoners grote voordelen. Een duurzaam huis of gebouw verlaagt immers de energierekening en verhoogt de waarde van het pand en het comfort. Verduurzaming is ook nodig om de klimaatdoelen voor 2030 te halen. Daarom is het van belang de komende jaren zoveel mogelijk natuurlijke momenten voor verduurzaming te benutten, zowel op collectief als individueel niveau. Bijvoorbeeld bij wijkverbeteringen, grootschalige renovaties, bij verhuizingen en verbouwingen, en bij het vervangen van een oude gasgestookte mono cv-ketel. In het Programma Versnelling Verduurzaming Gebouwde Omgeving (PVGO) zijn hiertoe meerdere actielijnen uitgewerkt.

Wij hebben in het voorjaar van 2023 de eerste voortgangsrapportage van het PGVO gepresenteerd (Kamerstukken II 2022/23 32 847, nr. 1048). Daaruit blijkt dat, mede aangejaagd door de hoge energieprijzen, er een aanzienlijke versnelling heeft plaatsgevonden als het gaat om de verduurzaming in de gebouwde omgeving. Zo verdubbelde het aantal subsidieverleningen voor isolatie en warmtepompen ten opzichte van voorgaande jaren. Het zogenoemde individuele spoor uit het PGVO, gericht op isolatie en verduurzaming van koop- en huurwoningen, loopt dan ook goed. Daarnaast zijn in 2023 stappen gezet als het gaat om de gebiedsgerichte aanpak. Het wetsvoorstel gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Wgiw) dat gemeenten het instrumentarium moet bieden om wijken aan te wijzen waarvan de levering van het aardgas wordt beëindigd, is bij de Tweede Kamer ingediend (Kamerstukken II 2022/23, 36 387, nr. 1 en nr. 2 en nr. 3) en is in behandeling.

In 2023 zijn bovendien extra middelen ingezet om lagere- en middeninkomens te ondersteunen bij het nemen van verduurzamingsmaatregelen, zodat die inkomensgroepen hiervan beter kunnen profiteren (klimaatrechtvaardigheid). Dat gebeurt onder meer via het Nationaal Isolatieprogramma voor eigenaren van koopwoningen in kwetsbare wijken met veel energiearmoede, via het warmtefonds met maatwerkfinanciering voor degenen zonder leenruimte, en via de gemeentelijke aanpak van energiearmoede waaronder ondersteuning door energiefixers.

De opgaven voor de gebouwde omgeving zijn groot terwijl de arbeidsmarkt nog altijd tekorten kent. Dat vraagt, zowel in de woningbouw als in de verduurzaming, om een bouwsector die daarvoor toegerust is. Samen met de bouw- en techniek sector wordt daarom ingezet op sneller, en duurzamer (ver)bouwen. In de brief aan de Tweede Kamer over het structureel opschalen van de verbouwcapaciteit (Kamerstukken II 2022/23, 32 847 nr. 1045) hebben we geschetst welke stappen de sector zet met industrialisatie, standaardisatie, digitalisering, circulair en biobased bouwen. En welk perspectief we bieden om deze ontwikkeling te versnellen. Zo is het programma Verbouwstromen gestart, dat opdrachtgevers, aanbieders en medeoverheden ondersteunt bij de industriële en gestandaardiseerde verduurzaming van woningen. Hierdoor kunnen kansrijke samenwerkingsverbanden groeien tot gezamenlijke renovatieprogramma’s.

Leefbaarheid en veiligheid

In een aantal gebieden in Nederlandse steden staat de leefbaarheid steeds meer onder druk. Hier is sprake van een concentratie en stapeling van problemen op het gebied van onderwijs, werkloosheid, armoede, gezondheid, de kwaliteit van de woon- en leefomgeving, veiligheid en georganiseerde en ondermijnende criminaliteit. Het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV) streeft ernaar om de leefsituatie en het perspectief van bewoners van de kwetsbaarste gebieden te verbeteren. We zetten hierbij in op drie actielijnen: het verbeteren van de fysieke leefomgeving, het bieden van perspectief en het vergroten van veiligheid. Dit doen we door een gebiedsgerichte langjarige inzet van Rijk, betrokken gemeenten en maatschappelijke en private partners.

Het Volkshuisvestingsfonds is in 2023 ingezet om de leefbaarheid en veiligheid te verbeteren in kwetsbare gebieden. Zo is er primair ingezet op de herstructurering van de particuliere woningvoorraad en secundair op de inrichting van de openbare ruimte en kleinschalige maatschappelijke voorzieningen. Een groot deel van de tranche 2023 is in de twintig focusgebieden ingezet.

Ook hebben we zeven geldstromen van verschillende ministeries bij elkaar gebracht en toegespitst op de twintig focusgebieden van het NPLV. Deze geldstroom heet Kansrijke Wijk. Dit extra geld is beschikbaar voor maatregelen tegen armoede en voor een gezonde leefomgeving, maar ook voor verlengde schooldagen en specifieke maatregelen voor de allerjongste kinderen.

We ontzorgen kwetsbare particuliere woningeigenaren bij het energiezuinig maken van hun woning. Zo is er besloten dat gemeenten bepaalde verduurzamingsmaatregelen mogen voorfinancieren, en mogen gemeenten collectieve uitvoeringsafspraken maken met aannemers. Ook hebben we maatregelen opgesteld om lokale werkzoekenden op te leiden tot «energiefixers» die huisbezoeken afleggen en maatregelen nemen tegen tocht en kou. Zo krijgen bewoners van kwetsbare gebieden een extra kwalificatie én worden de huizen van medebewoners verbeterd.

Veel Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) moeten de verduurzamingsmaatregelen uitvoeren, terwijl deze in kwetsbare wijken vaak inactief zijn of niet de capaciteit hiervoor hebben. Daarom hebben we extra middelen beschikbaar gesteld om VvE’s te ondersteunen bij de verduurzamingsopgave. Dit betreft extra middelen vanuit het Nationaal Isolatieprogramma.

4 Evenwichtige en duurzame verdeling van ruimte

Nederland is een klein land met schaarse ruimte dat staat voor grote urgente opgaven die om ruimtelijke afwegingen vragen: een toekomstbestendige landbouw, leveringszekerheid van energie en het inpassen van economische en demografische ontwikkelingen. Dit vraagt om stevige nationale regie om de ruimtelijke opgaven in samenhang te bezien en keuzes voor nu, straks en later te maken, zodat ook toekomstige generaties verzekerd zijn van een hoge kwaliteit van leven in heel Nederland en zekerheden als voldoende voedsel, drinkwater, betaalbare woningen en een veilige leefomgeving geborgd kunnen worden. Daarbij gelden drie leidende principes: recht doen aan volgende generaties, recht doen aan schaarste en recht doen aan eigenheid van regio’s. Hiertoe heeft het ingezette hernemen van de Rijksregie in het ruimtelijk domein in 2023 verder vorm gekregen.

Hernemen ruimtelijke regie

Begin oktober 2023 is de contourennotitie voor de Nota Ruimte gepubliceerd. De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. De kern van deze visie is ‘Heel Nederland’. Om onze schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties, moeten we heel Nederland benutten en aan heel Nederland recht doen. Een goede fysieke leefomgeving gaat alle inwoners, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen, bedrijven en overheden van Nederland aan. Daarom is tegelijkertijd ook het participatieplan voor de Nota Ruimte gepubliceerd. Op basis hiervan is het inhoudelijk gesprek aan met alle stakeholders gestart.

Het programma Mooi Nederland richt zich op de versterking van de ruimtelijke kwaliteit in het omgaan met transities in de ruimte. In 2023 zijn er stappen gezet van de verkenning- en opstartfase naar verdiepen en afronden van inhoudelijke producten. Er ligt nu inhoud, in de vorm van stel-dat verkenningen naar wenkende toekomstperspectieven en handreikingen met innovatieve inrichtingsconcepten. Onze stel-dat verkenningen brengen inzicht voor structurerende keuzes die voor ons liggen in 2030, 2050 en zelfs tot 2100. Onze handreikingen zijn hulpmiddelen waarmee gebieden vandaag al aan de slag kunnen. Er zijn in 2023 acht handreikingen afgerond en opgeleverd, in 2024 komen daar nog een aantal nieuwe thema’s bij.

Daarbij stond in 2023 ontwerpkracht centraal. De samenwerking met Platform Ontwerp NL is doorgezet en via learning communities hebben wij gewerkt aan het versterken van ontwerpend onderzoek. Verder is Mooi Nederland aangesloten bij het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp (ARO) en is middels dit samenwerkingsverband betrokken bij de ontwerpsector.

Omgevingswet

De parlementaire behandeling van het moment van inwerkingtreding van de Omgevingswet is in 2023 afgerond en het Koninklijk Besluit met de inwerkingtredingsdatum van 1 januari 2024 is gepubliceerd. In 2023 zijn ook de overige bijhorende technische Koninklijke Besluiten geslagen en is de Vangnetregeling Omgevingswet, net als de Verzamelwet, het Verzamelbesluit en de Verzamelwijziging Omgevingsregeling zoals voorzien gepubliceerd. Op 1 januari 2024 is de Omgevingswet inwerking getreden en is het gestart met het werken met het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO), waaronder het Omgevingsloket.

Aan de zorgvuldige invoering van de wet is door alle betrokken partijen – van bevoegd gezagen, het bedrijfsleven en de organisaties die de implementatie ondersteunen - hard doorgewerkt in 2023. De Omgevingswet zorgt voor uniforme procedures en geharmoniseerde instrumenten in het domein van de fysieke leefomgeving. Dit is essentieel vanwege de opgaven waarmee de samenleving wordt geconfronteerd. Met de Omgevingswet is er één plek voor wetgeving en éen loket voor aanvragen vergunningen en het indienen van plannen in de fysieke leefomgeving. Het bereiken van de doelen van de wet is niet in één keer klaar, er is overgangsrecht en gemeenten werken de komende jaren aan hun omgevingsvisie en omgevingsplannen. Ook wordt verder gegaan met de afbouw, uitbouw en doorontwikkeling van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (waaronder het Omgevingsloket).

De Omgevingswet wordt geëvalueerd op de doeltreffendheid en de effecten van deze wet in de praktijk. In 2023 is een onafhankelijke evaluatiecommissie ingesteld die binnen 5 en 10 jaar de wet evalueert. Om ook vóór de officiële evaluatie van de wet inzicht te verzamelen is de monitoring van het juridisch stelsel opgezet. De ‘Monitor Werking Omgevingswet’ bestaat uit monitor voor het DSO, een financiële monitor, een monitor voor de werking van de Omgevingswet en een monitor voor de maatschappelijke doelen van de Omgevingswet. Daarnaast is een regeringscommissaris benoemd die bijdraagt aan het bewaken en borgen van de kwaliteit en eenheid van het stelsel. Dit bevordert dat de potentie van het stelsel optimaal wordt benut. Verder verricht het ministerie een stelselcheck op alle regelgevingsvoornemens van het Rijk die betrekking hebben op het stelsel van de Omgevingswet ter waarborging van de uitgangspunten en de wetgevingskwaliteit. Met de inrichting van de Monitor werking Ow, de instelling van de evaluatiecommissie en de regeringscommissaris ontstaat een evenwichtig systeem van evaluatie en monitoring van de Omgevingswet en de uitvoering van het juridisch stelsel.

5 Grenzeloos samenwerkende (rijks)overheid

Samen aan de opgaven werken

In 2023 zijn verschillende stappen gezet naar een opener overheid. Zo zijn er bij verschillende departementen pilots uitgevoerd om inzicht te krijgen in welke maatregelen bijdragen aan een snellere en betere afhandeling van Woo-verzoeken. Daarmee is een basis gelegd voor snellere afhandeling van verzoeken. Tegelijk laat de Woo-invoeringstoets zien dat de uitvoering van de Woo op onderdelen knelt. De informatiehuishouding van het Rijk laat al wel een stijging in volwassenheidsniveaus zien.

Het verbeteren van openbaarheid moet gebeuren in direct contact met de samenleving. Dit is ingevuld met het vijfde Actieplan Open Overheid 2023-2027 dat in augustus naar de Tweede Kamer is gestuurd. In dit Actieplan wordt, in samenwerking met verschillende maatschappelijke organisaties, lokale overheden en kennisinstellingen, gewerkt aan zeventien actiepunten gericht op het bevorderen van een open en responsieve overheid. Daarnaast is in de Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk gerapporteerd over de afhandeling van Woo-verzoeken. Wat actieve openbaarmaking betreft, is het implementatietraject voor openbaarmaking van de zeventien verplichte informatiecategorieën begin 2023 van start gegaan en is sinds juni 2023 een eerste versie van de Woo-index operationeel. Daarmee wordt er gewerkt aan meer openbaarheid en betere vindbaarheid van overheidsinformatie.

Het Meerjarenplan Openbaarheid en Informatiehuishouding, gepubliceerd in december 2023, beschrijft de stappen die de overheid de komende jaren wil nemen om haar informatiehuishouding te verbeteren. Tot slot is in 2023 een invoeringstoets op de Woo uitgevoerd, waarbij de knelpunten die gebruikers en uitvoerders van de Woo ervaren in kaart zijn gebracht, evenals best practices. Op basis van deze Woo-invoeringstoets zal in de eerste helft van 2024 een kabinetsreactie volgen om de uitvoering en uitvoerbaarheid van de Woo te verbeteren.

Een kwalitatief hoogstaande rijksdienst

Nederland staat voor grote uitdagingen die vragen om een goed functionerende en kwalitatief hoogstaande rijksdienst. We hebben ambtenaren nodig die weten wat er in de samenleving speelt, relevante kennis en ervaring hebben en actief samenwerken.

In 2023 is onder meer ingezet op het stimuleren en borgen van kennisbehoud en meer continuïteit in de ambtelijke top. Om een topfunctie goed te kunnen vervullen zijn kennis en ervaring gericht op de maatschappelijke opgaven onontbeerlijk. Daarom wordt hier nadrukkelijk aandacht aan besteed in de werving, selectie en ontwikkeling van topambtenaren. Voor elke functie wordt gekeken welke expertise in die specifieke context nodig is en wat het zwaarst moet wegen in het selectieproces.

Eind 2023 heeft een externe visitatiecommissie de werking van de Algemene Bestuursdienst onderzocht en geëvalueerd in hoeverre de genomen maatregelen hebben geleid tot de gewenste resultaten. Het eindrapport van deze visitatie is op 19 januari 2024 aan de Tweede Kamer aangeboden.

Een inclusieve rijksdienst

Het Rijk streeft ernaar een veilige en inclusieve overheidsorganisatie te zijn met divers samengestelde teams. Een organisatie waarin alle medewerkers zichzelf kunnen zijn, zich vrij kunnen uiten, op gelijkwaardige manier actief onderdeel zijn van het Rijk en zich gewaardeerd en gerespecteerd voelen. In 2023 zijn trainingen georganiseerd en rijksbrede maatregelen voor inclusief werven en selecteren en objectief selecteren uitgewerkt. Ook is het rijksbrede cross coachingsprogramma doorontwikkeld voor het bevorderen van inclusief leiderschap en de doorstroom van diversiteit naar hogere functieschalen.

Daarnaast hebben er gedurende het jaar verschillende bewustwordingsactiviteiten plaatsgevonden op het gebied van discriminatie, ongewenst gedrag en racisme en het belang van diversiteit, inclusie en sociale veiligheid op de werkvloer. Bijvoorbeeld, de samenwerking tussen ministeries tijdens de diversiteitsweek en de theatervoorstelling A Seat at the table. Verder heeft een interdepartementale werkgroep gewerkt aan het realiseren van de afspraken uit het VN-Verdrag Handicap. Het doel van deze werkgroep is het toegankelijk maken van de processen voor in-, door- en uitstroom en voor behoud van medewerkers. 

Een duurzame en hybride rijksdienst

Met het vaststellen van de beleidsvisie hybride werken is het perspectief voor de wijze waarop het Rijk werkt helder. Teams maken steeds meer afspraken over hoe zij samenwerken. De faciliteiten hiervoor zijn in 2023 verder verbeterd. Zo is hybride werken standaard onderdeel van leiderschapstrajecten, zijn vergaderfaciliteiten aangepast en zijn rijkshubs en rijksontmoetingspleinen geopend. Met deze voorzieningen wordt de Rijksoverheid ook meer zichtbaar en toegankelijk voor mensen in de regio. Het hybride werken is verankerd in de masterplannen voor de rijkskantoorhuisvesting. Deze masterplannen voor de periode 2024‒2028 zijn in 2023 voorbereid en worden in 2024 vastgesteld. De wijzigingen door het hybride werken leiden in 2024 tot verdere aanpassingen in de bedrijfsvoeringkaders. Hierin blijft de aandacht voor duurzaamheid onverminderd.

6 Waardengedreven digitale samenleving

Het digitale fundament

Digitalisering heeft grote gevolgen voor hoe we leven, wonen en werken. In 2023 hebben we gewerkt aan digitale technologie die vóór onze samenleving blijft werken, door kansen te benutten en risico’s te mitigeren. Vanuit een open dialoog met de samenleving, via inhoudelijke sessies met experts uit de wetenschap, het maatschappelijke middenveld en het bedrijfsleven en in verbinding met Europese en mondiale gremia. Een goed voorbeeld hiervan is de totstandkoming van de kabinetsbrede visie op generatieve AI. Burgers, wetenschappers, beleidsmakers en ondernemers hebben de tijd genomen om samen met ons te bepalen hoe we ons als samenleving wensen te verhouden tot deze technologie.

Met de Werkagenda en de uitvoering van de I-strategie hebben we het fundament gelegd voor de waardengedreven implementatie van digitalisering bij de overheid en in de samenleving in Nederlanden het Caribisch deel van het Koninkrijk. De geactualiseerde Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren (Kamerstukken II 2023/24, 26 643, nr. 1112) is in 2023 aan de Tweede Kamer gestuurd, deze bevat een volledig overzicht met de behaalde resultaten. Daarnaast is de ‘agenda Coalities voor de Digitale Samenleving’ (ADS) aan de Tweede Kamer gestuurd (Kamerstukken II 2023/24, 26 643, nr. 1055). Deze beoogt om domein- en sector overstijgende digitaliseringsvraagstukken verder te brengen, waarbij samen optrekken in coalitieverband helpt te komen tot doorbraken en versnellingen bij de aanpak van maatschappelijke opgaven.

Spoor 1: Iedereen kan meedoen: Digitale vaardigheden en toegankelijke en inclusieve dienstverlening

Om te zorgen dat iedereen kan meedoen zijn we met publieke, maatschappelijke en private partners opgetrokken om inwoners te helpen met het ontwikkelen van digitale vaardigheden. Zo kunnen inwoners inmiddels terecht bij 688 Informatiepunten Digitale Overheid en is het beschikbare leeraanbod vergroot. Ook is met koplopergemeenten een lokaal ondersteuningsnetwerk digitale inclusie opgebouwd. Daarnaast zien we via het dashboard digitale toegankelijkheid dat steeds meer overheidswebsites en -apps voldoen aan de toegankelijkheidseisen.

Voor het verbeteren van de dienstverlening is een statusoverzicht van (aan)vragen gerealiseerd in de Mijn-omgeving van koplopergemeenten. Ook kunnen jongeren nu in het persoonlijk overzicht op rijksoverheid.nl zien wat zij moeten regelen als zij 18 jaar worden en ondernemers kunnen met de Naamchecker zien of een bedrijfsnaam al eerder is geregistreerd.  Tot slot is met gemeenten gestart met Berichten over uw Buurt: het actief per mail informeren van inwoners over bekendmakingen uit hun eigen woonomgeving. Belangrijke resultaten waarmee we dienstverlening dichter bij de burger brengen.

Spoor 2: Vertrouwen in de digitale wereld: Mensenrechten en cyberveiligheid

Om het vertrouwen in digitalisering te vergroten is gewerkt aan het waarborgen van mensenrechten in de digitale wereld en het stimuleren van open source alternatieven als Pol.is en Mastodon. Om de eigen inzet van algoritmes te toetsen, deden in 2023 18 overheidsorganisaties mee met een pilot voor de toepassing van de Impact Assessment Mensenrechten en Algoritmes (IAMA). Specifiek voor kinderen is een kinderrechtentoets (KIA) ontwikkeld. Ter bevordering van de online veiligheid is de publiekscampagne ‘laat-je-niet-interneppen’ gestart. Ook is aandacht geschonken aan het verminderen van de invloed van desinformatie, bijvoorbeeld tijdens de afgelopen Tweede Kamer verkiezingen.

Om als overheid weerbaar te blijven is actief gewerkt aan quantumveilige cryptografie als reactie op de opkomst van krachtige quantumcomputers. Hiervoor is een programma ingericht om bewustwording en samenwerking te realiseren. Verder is er een handreiking risicobeheersing public cloud opgeleverd en is beleid voor een verplichte basisopleiding voor digitale weerbaarheid voor rijksambtenaren vastgesteld.

Spoor 3: Regie op het digitale leven: gegevensdeling, algoritmen en inlogmiddelen

Om inwoners meer regie te geven op het digitale leven hebben we inzicht gecreëerd in algoritmen en overheidsbesluiten en een algoritmetoezichthouder aangewezen. Het algoritmeregister is in 2023 uitgebreid naar meer dan 254 algoritmen en gegevensbijbesluiten.overheid.nl is gevuld met 80 overheidsbesluiten. Ook kunnen burgers via MijnOverheid.nl inzien welke gegevens de overheid het meest gebruikt en welke organisaties een melding krijgen als persoonsgegevens in de Basisregistratie Personen wijzigen, bijvoorbeeld bij een verhuizing. Daarnaast is de Wet digitale overheid in werking getreden, die regelt dat burgers en bedrijven veilig en betrouwbaar kunnen inloggen bij de (semi-)overheid. Mensen kunnen kiezen welk toegelaten inlogmiddel zij willen gebruiken. Om dit palet verder uit te breiden is gestart met het ontwikkelen van een eerste prototype van een open source digitale identiteitswallet waarmee een gebruiker straks ook kan inloggen en gegevens kan delen. De demoversie hiervan is inmiddels beschikbaar.

Daarnaast is het belangrijk om te zorgen dat data op een verant­woorde manier gedeeld kunnen worden. Van klimaat en logistiek, van zorg-, tot het natuurdomein: overal kunnen data worden gebruikt om ons land verder te helpen en te sturen op de beschikbaarheid en kwaliteit van voorzieningen. Voor de ontwikkeling naar een federatief datastelsel is een Digilab ingericht waar standaarden worden beproefd voor verantwoord data delen tussen overheidsorganisaties. Ook is een adviesfunctie ingericht die organisaties ondersteunt bij het bepalen wat technisch kan, juridisch mag en ethisch wenselijk is bij het gebruik van data. Voor de Basisregistratie Personen (BRP) is de registratie van arbeidsmigranten verbeterd en is een gezagsmodule ontwikkeld, waarmee overheidsinstanties kunnen vaststellen wie het gezag over een minderjarige heeft op basis van de informatie in de BRP.

Spoor 4: Waardengedreven en open overheid: transparantie en vakmanschap

In het afgelopen jaar is gewerkt aan het verder op orde brengen van de gegevens- en informatiehuishouding van het Rijk. In 2023 is het Meerjarenplan Openbaarheid en Informatiehuishouding Rijksoverheid opgeleverd en heeft het adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding adviezen uitgebracht. Verder is het Rijks ICT-dashboard verbeterd door informatie over beheer- en onderhoudsactiviteiten op te nemen. Om het tekort aan ICT-personeel te verminderen is in 2023 een wervingsevenement voor meer dan 500 ICT-ers georganiseerd en zijn aanvullende maatregelen genomen zoals het aanboren van nieuwe doelgroepen als MBO-ers en de ontwikkeling van loopbaanpaden. Als laatste werken we doorlopend aan de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI): het fundament voor een goed functionerende digitale overheid. Deze is cruciaal voor een betrouwbare dienstverlening aan burgers en ondernemers. De Tweede Kamer heeft eind december 2023 het GDI programmeringsplan voor 2024 ontvangen (Kamerstukken II 2023/24, 26643, nr. 1112).

Spoor 5: Versterken van de digitale samenleving in het Caribisch deel van het Koninkrijk

In Caribisch Nederland is gewerkt aan het versterken van voorzieningen zodat burgers en bedrijven op een volwaardig niveau mee kunnen doen. Zo is geregeld dat studenten uit Caribisch Nederlandse eilanden en de Landen een burgerservicenummer kunnen krijgen voordat ze in Nederland komen studeren en is er een wetsvoorstel naar de Raad van State gestuurd zodat dat alle inwoners van Caribisch Nederland een burgerservice­nummer krijgen. Dit maakt het mogelijk om later meer digitale overheidsdiensten beschikbaar te maken, zoals het DigiD. Daarnaast is gekeken hoe basisvoorzieningen als beschikbaar, betaalbaar en stabiel internet verbeterd kunnen worden en hoe de toegang tot het online domein kan worden vergroot, ook voor mensen die thuis geen voorzieningen hebben.

Digitalisering in Europa, Nederland en Internationaal

Digitalisering gaat over grenzen heen en komt veel regelgeving en beleid voor digitalisering in Europees verband tot stand. Wij maken ons ook in deze arena sterk voor nieuwe wetgeving met oog voor onze publieke waarden. In 2023 hebben we met de EU, VN, OESO, G20 en andere internationale organisaties gewerkt aan beleid en wetgeving om burgerrechten te beschermen en waardengedreven innovatie te stimuleren, zoals de AI Act, eIDAS, Digital Services Act en Digital Governance Act. Daarbij is regulering verscherpt, onder andere met de Digital Services Act. In 2023 gelden voor de negentien grootste platforms en zoekmachines zoals Apple, YouTube, Meta, X, AliExpress en Booking.com strengere verplichtingen. Ook is met andere Europese landen een politiek akkoord bereikt over de AI Act. Met het Kenniscentrum Europa Decentraal zijn hulpmiddelen ontwikkeld om overheden en bedrijven te ondersteunen bij implementatie van deze wetgeving.

Overzicht periodieke rapportages/beleidsdoorlichtingen

BZK voerde tot en met 2023 beleidsdoorlichtingen uit. Vanaf 2024 worden deze onderzoeken uitgevoerd in de vorm van periodieke rapportages.

Voor het meest recente overzicht van de programmering van periodieke rapportages/beleidsdoorlichtingen, zie het overzicht Ingepland en uitgevoerd onderzoek op rijksfinancien.nl.

Voor de realisatie van deze andere grote (evaluatie)onderzoeken, zie bijlage 3 "Afgerond evaluatie- en overig onderzoek".

Overzicht van risicoregelingen

Garanties

Toelichting

Artikel 3 Herplaatsingsgarantie

Door de aanhoudende oorlog in Oekraïne en de hoge urgentie om meer doorstroom van statushouders in de asielketen te realiseren, is het noodzakelijk sneller dan gepland meer woningen neer te zetten. Flexwoningen zijn hierin een oplossing. Om de woningnood aan te pakken zet het Kabinet onder andere in op een financiële herplaatsingsgarantie voor flexwoningen. Kern van de garantie is het vergroten van de kans op vervolglocaties na de eerste exploitatie op de tijdelijke locatie en – in het geval dat dat niet lukt – een mogelijke financiële uitkering als de woning verkocht moet worden. De garantie kent een totale looptijd van maximaal veertig jaar. Op 2 mei 2023 heeft uw Kamer het toetsingskader financiële herplaatsingsgarantie ontvangen (Kamerstukken II, 2022/2023, 32 847, nr. 1037, blg. 1089724). Op 1 januari 2024 is de bijbehorende regeling, de Regeling tegemoetkoming herplaatsing flexwoningen 2024-2029, in werking getreden (Stcrt. 2023, 33446).

Het kabinet heeft voor deze risicoregeling € 220 mln. beschikbaar gesteld en het garantieplafond vastgesteld op maximaal € 783 mln. De genoemde ramingen zijn gebaseerd op het expert judgement van Finance Ideas (Kamerstukken II, 2022/2023, 32 847, nr. 1037, blg. 1089725). Naar verwachting creëert de garantie een multipliereffect, waarbij slechts een deel van de woningen die onder de garantie vallen daadwerkelijk een uitkering uit de garantie behoeven. Bij het aangaan van een garantie kan voor het eerst na tien jaar exploitatie een uitkering plaatsvinden. De financiële uitkering is dan gebaseerd op het verschil tussen de marktwaarde en de vastgestelde boekwaarde, gepaard met een risicoverdeling tussen partijen waarbij het Rijk 60% en de gemeente 25% betaalt, en de investeerder een eigen risico van 15% draagt. Daarnaast leveren investeerders een eigen bijdrage van € 1.000 per woning als een garantie aan hen wordt verleend. Deze bijdrage wordt toegevoegd aan het budget voor de garantieregeling. De middelen bedoeld voor eventuele uitkeringen worden ondergebracht in een risicovoorziening.

In 2023 is nog geen sprake van nieuwe garantieverplichtingen, de eerste aanvragen werden nog beoordeeld. Wel is het eerste deel van de beschikbaar gestelde middelen à € 138,1 mln. toegevoegd aan de voor de garantie opgerichte risicovoorziening.

Artikel 7 Rijkshypotheekgaranties

De Rijkshypotheekgaranties is een aflopende regeling. Bij beschikking van 23 augustus 1974, nr. AB74/U1271, van de Minister van BZK, is de mogelijkheid gecreëerd om onder bepaalde voorwaarden een hypotheekgarantie te verlenen voor tijdige betaling van rente en aflossing op een hypothecaire geldlening, die in verband met de aankoop van een woning is afgesloten. Er is nog één garantie geldig. Deze laatste garantie vervalt in 2024. Het theoretische risico bedraagt € 3.000. Voor deze garantie is geen begrotingsreserve aanwezig en wordt geen premie afgedragen als vergoeding voor de afgegeven garantie.

Stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW)

Toelichting

Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) zorgt dat de deelnemende woningcorporaties toegang hebben tot de kapitaalmarkt tegen zo optimaal mogelijke financieringskosten. Dit doet het WSW door borg te staan voor de rente- en aflossingsverplichting van door het WSW geborgde leningen van woningcorporaties. Op het moment dat een woningcorporatie niet aan de rente- en aflossingsverplichting voor een door WSW geborgde lening voldoet, kan een geldverstrekker aanspraak doen op het WSW.

Het Rijk en de gemeenten vormen de achtervang voor het WSW. Dit houdt in dat het Rijk en de gemeenten (beide voor 50%) een renteloze lening aan het WSW verstrekken, indien het WSW onvoldoende liquide middelen heeft om aan zijn verplichtingen te voldoen.

WSW beschikt over een eigen risicovermogen/bufferkapitaal en kan daarnaast indien nodig een jaarlijkse obligoheffing van maximaal 0,25% van het uitstaande saldo van geborgde leningen in rekening brengen bij de deelnemende woningcorporaties, evenals gecommitteerd obligo opvragen tot 2,6% van het saldo geborgde leningen. De door het WSW geborgde leningen worden gedekt door onderliggend woningbezit met een maximale Loan to Value (LTV) van 85%.

Financiële problemen bij corporaties worden in eerste instantie dus opgevangen door WSW en de corporatiesector zelf via bufferkapitaal en obligo. Pas daarna komen Rijk en gemeenten in beeld via de achtervang. De achtervang is tot op heden nog nooit aangesproken. In de opzet, toepassing en beheersing van zijn activiteiten spant WSW zich optimaal in om te sturen op een omvang van het risicokapitaal dat met een kans van 99% voldoende is om mogelijke verliezen van WSW te dekken. De Autoriteit Woningcorporaties ziet toe op de naleving van de afspraken over het risicomanagement bij WSW. Uit de meest recente kapitaaltoereikendheidstoets blijkt dat het beschikbare kapitaal van het WSW boven het vereiste niveau ligt.

Per eind 2023 heeft WSW € 88,4 mld. aan leningen geborgd. Het geborgd volume is ten opzichte van 2022 met € 3,4 mld. gestegen. Het bufferkapitaal nam in 2023 met € 99 mln. toe door obligoheffing bij de deelnemende woningcorporaties. Het obligo steeg in lijn met het geborgd volume.

Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW)

Toelichting

De Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) is de uitvoerder van de Nationale Hypotheek Garantie (NHG). Het Rijk is de achtervanger bij het WEW. Dit betekent dat, zodra het WEW onvoldoende risicovermogen heeft om aanspraken op de garantstelling te kunnen betalen, het Rijk zich verplicht heeft gesteld om achtergestelde renteloze leningen te verschaffen. Tot 2011 was het Rijk samen met de gemeenten achtervanger. Vanaf 1 januari 2011 is alleen het Rijk achtervanger, voor de oude gevallen blijven de gemeenten verantwoordelijk voor 50% van de achtervang.

De omvang van de uitgekeerde verliesdeclaraties (op basis van de verkoopdatum van het onderpand) is gesteden van € 0,05 mln. in 2022 naar € 0,7 mln. in 2023. Deze toename is te verklaren door enkele incidenteel hoge uitkeringen. De achterborgstelling ultimo 2023 is circa € 199 mld. Tegelijkertijd is het garantievermogen van het waarborgfonds verder toegenomen tot € 1,68 mld. In het actuarieel onderzoek van het WEW uit het derde kwartaal van 2023 wordt voor de periode 2022 ‒ 2027 geen aanspraak op de achtervang van het Rijk voorzien.

Voor de achtervangfunctie van het Rijk draagt het WEW een vergoeding af aan het Rijk. Sinds 2020 bedraagt deze afdracht 0,3% van iedere nieuwe afgegeven hypotheekgarantie. Deze afdracht wordt doorberekend aan de consument. In 2023 heeft het Rijk een afdracht ter grootte van € 49,9 mln. ontvangen over 2022. Dit bedrag is in de daartoe bestemde risicovoorziening gestort.

Openbaarheidsparagraaf

Ook in 2023 hebben we daarin stappen gezet. Een bijzondere mijlpaal is het artikel in de Groene Amsterdammer ‘In de machinekamer van de openbaarheid’. Een journalist heeft 5 weken meegelopen met het programma BZK-Transparant en Woo-juristen. De journalist heeft gesproken met vele collega’s over de uitdagingen die openbaarmaking met zich meebrengt.

Verbetering van de informatiehuishouding

In 2023 is verder gewerkt aan het uitvoeren van de plannen die de verschillende onderdelen van BZK in 2022 gemaakt hebben voor het versterken van de informatiehuishouding en informatievoorziening. Om te voortgang beter te kunnen monitoren en hierop te kunnen sturen, zijn deadlines gesteld. Zo heeft elke directie prioritaire dossiers aangegeven, die met voorrang op orde moesten worden gemaakt. Het programma heeft daarvoor in de zomer van 2023 extra capaciteit geleverd aan directies. Ook is het team van informatiecoördinatoren aan de slag gegaan om het kerndepartement verder te helpen de informatiehuishouding op orde te brengen. Daarbij is het aanbod van workshops en trainingen uitgebreid en onderdeel van de onboarding geworden. Ook is er een langlopende communicatiecampagne ter ondersteuning van het op orde brengen van de informatiehuishouding.

Ook chatberichten uit apps als Whatsapp en Signal en socialmediaberichten kunnen onder een Woo-verzoek vallen. Bijvoorbeeld als deze inzicht geven in een besluitvormingsproces. Deze berichten moeten dus ook worden veiliggesteld en gearchiveerd. In 2023 zijn de chatberichten van alle bewindspersonen uitgelezen en veiliggesteld.

BZK werkt aan het op termijn uitfaseren van netwerkschijven. Dit zorgt ervoor dat belangrijke informatie ofwel wordt bewaard in een documentmanagementsysteem ofwel wordt gedeeld via samenwerkingstools – en niet meer via email. Er is een strategie opgesteld voor de uitfasering. Daarnaast is in 2023 geëxperimenteerd met technische oplossingen voor het automatisch uitlezen en indelen van informatie op netwerkschijven.

Actieve openbaarmaking

Een nieuwe verplichting vanuit de Woo is om informatiecategorieën zoals convenanten en onderzoeksrapporten openbaar te maken. Vanuit het project openbaarmaking is in 2023 gestart met een inventarisatie naar de huidige processen van deze informatiecategorieën. In 2024 wordt gestart met het verplicht actief openbaar maken van de 14 informatiecategorieën die betrekking hebben op het ministerie. Daarnaast is aansluiting gemaakt bij de interdepartementale afstemming over een nieuw of verder te ontwikkelen publicatieplatform voor de informatiecategorieën.

Verder volgt uit de Woo een inspanningsverplichting om informatie actief openbaar te maken. Om hierop in te spelen zijn in 2022/2023 meerdere pilots met het actief openbaar maken van dossiers uitgevoerd. De aanpak van de pilots is eind 2023 omgezet in een topdossier-aanpak actieve openbaarmaking waarbij de eerste resultaten medio 2024 worden verwacht. Bij de topdossier-aanpak van actieve openbaarmaking wordt er binnen elk Directoraat-generaal minimaal één dossier met hoge maatschappelijke relevantie versneld actief openbaar gemaakt en de informatiehuishouding op orde gebracht. Dit gebeurt met een projectmatige aanpak met een beoogde doorlooptijd van 4 tot 6 maanden.

De implementatie van de interdepartementale beleidslijn om beslisnota’s bij Kamerstukken actief openbaar te maken is van het programma overgedragen aan de lijn, namelijk aan de directie Bestuursadvisering. In 2023 heeft BZK ruim 1000 beslisnota’s openbaar gemaakt.

Passieve openbaarmaking

BZK heeft in 2023 deelgenomen aan een rijksbrede pilot, met als doel om verschillende interventies uit te proberen om Woo-verzoeken te versnellen en te verbeteren. De belangrijkste leerpunten uit de pilot waren dat er intern meer capaciteit nodig is voor de afhandeling van Woo-verzoeken en dat het interne proces, waaronder de parafenlijn, complex en tijdrovend is.

Naar aanleiding van de uitkomsten van de pilot is in 2023 binnen het programma BZK Transparant een Woo-team gevormd. Hiervoor hebben de directoraten-generaal capaciteit vrijgemaakt. In het team komen specifieke kennis en expertise bijeen, zoals informatiespecialisten die ondersteunen bij het zoeken naar de relevante informatie en het lakken van bijvoorbeeld persoonsgegevens. Ook zijn er Woo-regisseurs die de afhandeling van de Woo-verzoeken coördineren en fungeren als aanspreekpunt naar de verzoekers.

In 2023 is ook een BZK-breed dashboard voor Woo-verzoeken ontwikkeld. Dit dashboard bevat de statusinformatie over de lopende Woo-verzoeken. Dit dashboard stelt het management in staat om te sturen op de voortgang van de afhandeling van de verzoeken.

Tot slot is in de tweede helft van 2023 een begin gemaakt met het doorvoeren van procesverbeteringen en het optimaliseren van de inzet van tooling.

Ongekend Onrecht

Voor de ministeries die het aangaat bevat het onderdeel beleidsprioriteiten een rapportage zoals bedoeld in de brief van de minister-president d.d. 26 juni 2023 (Kamerstuk II 2022/23, 35 510, nr. 135). Daarin is aan de desbetreffende bewindspersonen verzocht te rapporteren over het vervolg op het rapport «Ongekend Onrecht». In het beleidsverslag besteedt de minister aandacht aan de voortgang van de maatregelen in het kader van het rapport ongekend onrecht. Hierin wordt verzocht te rapporteren op de stand van zaken van de maatregelen aan de hand van een tabel. Deze is toegevoegd in bijlage 10 van dit jaarverslag.

Overzicht coronasteunmaatregelen

Budgettair overzicht Oekraïne

Toelichting

Tijdelijke huisvesting ontheemden Oekraïne

Dit betreffen middelen ten behoeve van de uitvoeringsorganisatie om een versnelling mogelijk te maken in het realiseren van flexwoningen.

Versnelling huisvesting ontheemden Oekraïne

Dit betreft een stimuleringsregeling om de realisatie van flexwoningen te versnellen.

4. Beleidsartikelen

4.1 Artikel 1. Openbaar bestuur en democratie

A. Algemene doelstelling

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) werkt aan een slagvaardig en betrouwbaar openbaar bestuur waarop inwoners kunnen vertrouwen en wat oog heeft voor de menselijke maat. Een openbaar bestuur dat samen met de samenleving in staat is de maatschappelijke opgaven op te lossen. Veranderingen in onze maatschappij beïnvloeden hoe ons bestuur en onze democratie werkt. Om waarden als legitieme besluitvorming, slagkrachtig openbaar bestuur en transparantie daarbij te behouden en democratische waarden en vrijheden te borgen en versterken, is continue aandacht nodig voor de werking en inrichting van democratie en bestuur.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft de zorg voor het goed functioneren van het openbaar bestuur van ons land.

Burgers verlangen in toenemende mate maatwerk van de overheid. Dat vraagt om een overheid die in kan spelen op hun individuele behoeften en om kan gaan met uiteenlopende maatschappelijke opgaven op verschillende schaalniveaus. Daarnaast zijn er grote maatschappelijke opgaven die we als overheden alleen samen met de samenleving kunnen oplossen. Om hier goed op in te kunnen spelen organiseren we de overheid zo dicht mogelijk bij de burger en met betrokkenheid van de burger.

Met het oog op de doelen binnen dit beleidsartikel is een gezamenlijke inzet van gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk nodig. Niet alleen om zo effectief en efficiënt mogelijk te werken, maar met voortdurende aandacht voor de legitimatie van het overheidshandelen. De belangrijkste pijler daarin is de democratische legitimatie.

De slagvaardigheid en legitimatie van het openbaar bestuur vraagt om een zo helder mogelijke taakverdeling tussen de overheden, financiering die daarbij aansluit, draagkracht in de uitvoering, onderlinge afstemming en samenwerking, betrokkenheid van burgers, ruimte voor maatwerk en zorg voor en toerusting van de mensen werkzaam in het openbaar bestuur.

De minister van BZK is hoeder van de Grondwet (GW).

De minister van BZK is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• – Om de slagvaardigheid van het openbaar bestuur te versterken stimuleert de minister van BZK de samenwerking tussen overheden en het werken als één overheid, onder meer via de Regio Deals, Agenda stad en de City Deals.

• – Ter versterking van het democratisch bestel werkt de minister van BZK aan een sterkere verbinding van inwoner en overheid, aan betere toerusting en ondersteuning van politieke ambtsdragers en aan een weerbaarder bestuur. De minister stimuleert en faciliteert betrokken partijen en draagt zorg voor kennisontwikkeling en –verspreiding. Concrete voorbeelden zijn Zicht op Ondermijning en Netwerk Weerbaar bestuur.

• – De minister van BZK stimuleert, vanuit haar verantwoordelijkheid voor de Grondwet, het mensenrechtenbeleid in Nederland.

• – De minister van BZK heeft een stimulerende rol voor een betrouwbare overheid door medeondertekening van de Algemene wet bestuursrecht. Deze wet is kaderstellend voor een behoorlijk bestuur.

• – De minister van BZK draagt (mede in reactie op het rapport Ongekend onrecht) zorg voor een betere dienstverlening aan de burger vanuit alle onderdelen van de overheid (Kamerstukken II 2020/21, 35 510, nr. 4).

• – Medeoverheden worden gecompenseerd voor de uitgaven en derving van inkomsten als gevolg van het kwijtschelden van publieke schulden aan gedupeerden van de toeslagenaffaire (Stcrt. 2021, 47680).

• – Om de leefsituatie en het perspectief van bewoners in de kwetsbaarste gebieden te verbeteren, stimuleert de minister van BZK de interdepartementale en interbestuurlijke samenwerking via het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid. De minister faciliteert alle betrokken partijen door zorg te dragen voor kennisontwikkeling en –verspreiding.

Financieren

• – Op basis van de Financiële-verhoudingswet (Fvw) is de minister van BZK - samen met de Staatssecretaris van Financiën (de fondsbeheerders) - verantwoordelijk voor het beheer van het gemeente- en provinciefonds. De middelen voor beide fondsen kennen een eigen begroting (gemeentefonds en provinciefonds) maar het beheer kan niet los gezien worden van de rest van het stelsel. Op basis van de Gemw en PW is de minister van BZK verantwoordelijk voor het stelsel van decentrale belastingen.

• – Tevens financiert de minister van BZK de rechtspositionele regelingen van (voormalige) politieke ambtsdragers.

Regisseren

• – Op basis van artikel 2 van de Fvw wordt van beleidsvoornemens van het Rijk, die leiden tot een wijziging van de uitoefening van taken of activiteiten door provincies of gemeenten, aangegeven wat de financiële gevolgen zijn van deze wijziging voor provincies of gemeenten. Hiernaast dient te worden aangegeven via welke bekostigingswijze de financiële gevolgen voor de provincies of gemeenten kunnen worden opgevangen. Hierover vindt overleg plaats met de minister van BZK en de minister van Financiën.

• – Op basis van de Gemeentewet (Gemw) en Provinciewet (PW) is de minister van BZK daarnaast verantwoordelijk voor de interbestuurlijke verhoudingen en het Rijksbeleid dat de medeoverheden raakt. De minister coördineert hierbij het overleg tussen het Rijk en de medeoverheden. Door de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr) waarvoor de minister van BZK verantwoordelijk is, kunnen gemeenten, provincies en waterschappen samenwerken in publiekrechtelijke constructies.

• – Betrouwbare en transparante verkiezingen zijn essentieel voor het vertrouwen in de democratie. De minister van BZK is verantwoordelijk voor de Kieswet (KW), die de verkiezingen voor de leden van de Eerste Kamer en Tweede Kamer der Staten-Generaal, het Europees Parlement, Provinciale Staten, algemene besturen van waterschappen, eilandsraden en gemeenteraden regelt en voor de Wet nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen.

• – De minister van BZK is verantwoordelijk voor de aanpak van discriminatie en de daarbij behorende wetgeving, zoals de Algemene wet gelijke behandeling en de Wet gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen. De minister van BZK heeft een coördinerende rol in de aanpak van discriminatie.

• – De minister van BZK coördineert aan rijkszijde de integrale aanpak van de grootstedelijke problematiek vanuit het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid.

  De minister kan op basis van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek op verzoek van de gemeenteraad wooncomplexen of straten aanwijzen waarin aan woningzoekende huurders eisen kunnen worden gesteld of voorrang wordt verleend. Op basis van de Wet aanpak woonoverlast (artikel 151d van de Gemw) is de minister stelselverantwoordelijk om hiermee gemeenten de mogelijkheid te bieden ernstige en herhaaldelijke hinder voor omwonenden tegen te gaan door middel van het opleggen van een gedragsaanwijzing.

• – Daar waar het juridisch instrumentarium ontoereikend is voor het oplossen van de grootstedelijke problematiek en een integrale aanpak in de weg staat, zal door de minister van BZK meer ruimte worden gecreëerd voor experimenten en maatwerk.

Uitvoeren

• – Politieke partijen vervullen een cruciale rol in de democratie. De minister van BZK voert de Wet financiering politieke partijen(Wfpp) uit en financiert deze ook.

• – De minister van BZK geeft uitvoering aan het Nederlandse decoratiestelsel en aan de ontslag- en benoemingsprocedures van burgemeesters, commissarissen van de Koning en leden van de Hoge Colleges van Staat.

• – Om het stelsel van het openbaar bestuur te ondersteunen voert de minister onderzoek uit en ontwikkelt zij kennisproducten, zoals de Staat van het Bestuur en de website www.findo.nl.

C. Beleidsconclusies

Verkiezingen

In 2023 is verder gewerkt aan het versterken van de kwaliteit van het verkiezingsproces en aan de Verkiezingsagenda 2030. In maart vonden de provinciale staten- en waterschapsverkiezingen plaats, waarbij voor het eerst de Wet nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen van toepassing was. Ook was er in november de vervroegde Tweede Kamerverkiezing (Kamerstukken II, 2023/24, 35 165, nr. 61).

Politieke partijen

Naar aanleiding van de Adviescommissie Wet financiering politieke partijen (commissie-Veling) is de Wet financiering politieke partijen (Wfpp) op enkele door de commissie aanbevolen punten gewijzigd. De wijzigingen zijn op 1 januari 2023 in werking getreden. Hiermee is ook uitwerking gegeven aan de motie Jetten-c.s. (Kamerstukken II 2019/20, 35 300, nr. 19) en Kamerstukken II 2019/20, 35 300 IIA, nr. 8), waarin de regering onder andere werd verzocht om de subsidie voor politieke partijen structureel te verhogen.

NPLV - Kansrijke Wijk

In de periode 2023-2025 is circa € 256 mln. beschikbaar vanuit de regeling Kansrijke Wijk voor de twintig kwetsbare gebieden verbonden aan het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV). In deze regeling hebben vier ministeries (OCW, SZW, VWS en BZK) de geldstromen gebundeld, waardoor gemeenten er makkelijker een beroep op kunnen doen. Het geld is bedoeld voor de preventie van armoede en schulden, veerkracht en weerbaarheid, re-integratie, school en omgeving, de ontwikkeling van het jonge kind, een gezonde leefomgeving en voor programmaondersteuning.

Regio Deals

Iedere regio heeft een eigen verhaal, identiteit en kracht. Die verscheidenheid aan regio's maakt Nederland kleurrijk. Het betekent ook dat kansen en uitdagingen per regio verschillen. Het is belangrijk om daar aandacht voor te hebben en maatwerk te bieden, voor als het een regio betreft waar de brede welvaart onder druk staat. Iedereen in Nederland moet gelijke kansen en ontwikkelingsmogelijkheden hebben, ongeacht waar iemand woont. Met de Regio Deals werken regionale partijen en het Rijk samen als partners om de kwaliteit van leven, wonen en werken van inwoners en ondernemers te vergroten. Begin 2023 zijn veertien regio's voor de vierde tranche geselecteerd (Kamerstukken II 2022-23, 29 697, nr. 111) om een Regio Deal met het Rijk uit te werken. In september 2023 werd de eerste Regio Deal binnen deze tranche gesloten (Regio Deal North Sea Port District) en op 1 november 2023 volgden de overige 13 Regio Deals. Verder heeft de minister van BZK op 3 juli 2023 de jaarlijkse voortgangsrapportage (Kamerstukken II, 2022-23, 29 697, nr. 113) van de lopende Regio Deals naar de Kamer gestuurd, tegelijkertijd met de contouren voor de inrichting van de vijfde tranche (Kamerstukken II, 2022-23, 29 697, nr. 112). Deze was opengesteld van 7 juli tot 1 november 23. Voor de vijfde tranche Regio Deals is € 384,6 mln. beschikbaar, waarvan het kabinet € 50 mln. heeft gereserveerd voor voorstellen uit Groningen en Drenthe Noord naar aanleiding van de kabinetsreactie Nij Begun. In totaal hebben 29 regio's een voorstel ingediend voor de vijfde tranche.

Strategische onderzoeken

• – In het meerjarige Nationale Wetenschapsagenda project Revitalized Democracy onderzoekt een consortium van wetenschappers en maatschappelijke partners hoe hybride democratische innovaties, waarin combinaties worden gemaakt van overleg en stemmen, een aanvulling kunnen vormen op de Nederlandse representatieve democratie. Een en ander heeft al een reeks aan (wetenschappelijke en publieksgerichte) publicaties en bijeenkomsten opgeleverd.

• – De Staat van het Bestuur is het tweejaarlijks trendrapport van het ministerie van BZK dat een actueel beeld schetst van de stand van zaken in de democratie en het (decentraal) bestuur op basis van feiten, cijfers en onderzoeksresultaten.

• – Kort voor 1 juli 2023 verscheen Staat en slavernij. Het Nederlandse koloniale slavernijverleden en zijn doorwerkingen, dat tot stand kwam met financiering van het ministerie van BZK ter uitvoering van een motie van het Kamerlid Don Ceder, die verzocht om een onderzoek naar het nationaal slavernijverleden. Een regiegroep vanuit vier instituten, KITLV, IISG, Universiteit van Curaçao en Ninsee, vormde de redactie van het boek dat een terreinverkenning is vanuit uiteenlopende invalshoeken met bijdragen van een groot aantal auteurs. In het boek worden tal van vragen verkend: Wat is er inmiddels allemaal bekend over ons nationale slavernijverleden? Wat was de rol van de staat en zijn voorlopers? Wat was het belang van slavernij voor de staat? Wat was de reikwijdte van slavernij, in geografische en maatschappelijke zin? En wat weten we over de doorwerking van het slavernijverleden in het hier en nu?

• – Het onderzoek Publieke waardecreatie door Bestuurlijk Regionale Ecosystemen kijkt naar het functioneren van regionale samenwerking in de praktijk. Het heeft een aantal deelrapportages opgeleverd van specifieke regio’s. De overkoepelende rapportage volgt in 2024.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

1.1 Bestuur en regio

Subsidies (regelingen)

Oorlogsgravenstichting (OGS)

Namens de Nederlandse overheid onderhoudt de Oorlogsgravenstichting wereldwijd ongeveer 50.000 graven van Nederlandse oorlogsslachtoffers. Deze graven liggen in meer dan vijftig landen, verspreid over vijf continenten. Het zwaartepunt ligt daarbij in Indonesië. Tevens verzorgt de Stichting ruim 10.000 graven van militairen van de geallieerde strijdkrachten in Nederland. De Oorlogsgravenstichting ontvangt jaarlijks een subsidie voor de uitvoering hiervan op basis van de Subsidieregeling Oorlogsgravenstichting 2019-2022. In 2022 is een evaluatieonderzoek uitgevoerd naar de subsidieregeling Oorlogsgravenstichting. Op de hoofdvraag of de subsidie doeltreffend en doelmatig wordt ingezet ten behoeve van de taken geeft het onderzoeksrapport aan dat de Oorlogsgravenstichting een sobere bedrijfsvoering heeft en een efficiënte werkwijze op het gebied van onderhoud en vervanging van graven. Met behulp van een netwerk van gemeentelijke consuls en een internationaal netwerk wordt deze hoofdtaak doeltreffend uitgevoerd. In 2023 heeft de Oorlogsgravenstichting onderzoek gedaan naar mogelijkheden om de pensioenvoorziening voor hun Indonesische medewerkers onder te brengen bij een pensioenverzekeraar in Indonesië. In 2024 wordt mede op basis hiervan besluitvorming voorbereid over de onderzoeksbevindingen van het evaluatieonderzoek.

Bestuur en regio

Er is een subsidie verleend voor de planning, organisatie en evaluatie van de Dag van de Stad in samenwerking met Platform31 en de VNG. Dit is een jaarlijks terugkerend evenement. Iedere editie wordt door een andere gaststad gehost.

Het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) heeft in 2023 een subsidie ontvangen voor informatieverstrekking over lokale lasten aan burgers en bedrijven.

Kenniscentrum Europa decentraal

Op basis van de Subsidieregeling Kenniscentrum Europa decentraal 2013 is ook in 2023 subsidie verleend aan het Kenniscentrum Europa decentraal. Deze subsidie is verleend voor een groot aantal activiteiten, waaronder het bijhouden van Europese thema’s en rechtskaders en het verzorgen en begeleiden van kennisgevingen van staatssteun voor gemeenten en provincies aan de Europese Commissie.

Werk aan uitvoering

Met deze subsidie is de VNG in 2023 gestart met de interne kennisuitwisseling op basis van een handreiking met concrete handvatten voor medewerkers van de VNG, in lijn met het Beleidskompas/UDO (Uitvoerbaarheidstoets Decentrale Overheden). Tevens heeft een sessie plaatsgevonden met ruim zestig bestuurders. De bestuurders zijn meegenomen in de bevindingen rondom de Stand van de Uitvoering en de bestuurders hebben input gegeven voor stappen die lokaal en landelijk kunnen worden gezet richting de formatie, met als doel de uitvoerbaarheid voor gemeenten blijvend te agenderen. Deze subsidie wordt eveneens door de VNG ingezet voor het doen van uitvoeringstoetsen (sinds de start van deze subsidie, 7 juli 2023).

POK - Multiproblematiek

In 2023 is aan Platform31 een subsidie verleend voor de ondersteuning en doorontwikkeling van het instrument City Deals en een Town Deal. Ook aan de doorontwikkeling en organisatie van de Community of Practice voor projectleiders en dealmakers van City Deals en de ontwikkeling en organisatie van het Loket Ontwerpkracht is gewerkt. Tevens werd in 2023 het experiment met een Chief Exploration Officer (CXO) om een impuls te geven aan bestuurlijke vernieuwing vanuit de werkwijze van Agenda Stad verder voortgezet. Daarnaast is een midterm review uitgevoerd voor het programma Agenda Stad en een aantal City Deals.

POK - Antidiscriminatie

De branchevereniging van gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen (ADV´s) ontving subsidie. Deze subsidie (€ 471.000) is gebruikt voor de inzet van een traject richting een stevig gepositioneerde, kundige en breed inzetbare ADV. Ook heeft Movisie subsidie ontvangen (€ 140.000) voor het organiseren van trainingen aan gemeenten over het lokale antidiscriminatie beleid en het toetsingskader etnisch profileren.

POK - Basisinfrastructuur

Naar aanleiding van POK heeft het vorige kabinet middelen beschikbaar gesteld ter versterking van de gemeentelijke dienstverlening primair aan de meest kwetsbare inwoners. Een onderdeel hiervan is een programmatische ondersteuning om gemeenten te ondersteunen bij de effectieve inzet van deze middelen. De VNG heeft hiervoor subsidie ontvangen.

Opdrachten

Bestuur en regio

In 2022 is de «Staat van het Bestuur» opgemaakt: een trendrapport met feiten en ontwikkelingen over de inrichting en het functioneren van het decentrale openbaar bestuur in Nederland. Naast de hoofdpublicatie is in opdracht van het ministerie van BZK ook een Dashboard met data op lokaal en regionaal niveau ontwikkeld en een essaybundel samengesteld door verschillende wetenschappers. In maart 2023 heeft de «Dag van het Bestuur» plaatsgevonden, een dag waarop de Staat van het Bestuur is gepresenteerd en kennis en ervaringen in het openbaar bestuur en de uitvoeringspraktijk zijn gedeeld.

POK- Antidiscriminatie

Op het terrein van antidiscriminatie is onderzoek gedaan naar de registratie van discriminatie. Ook heeft Berenschot bijeenkomsten georganiseerd voor ADV’s om informatie te verzamelen over op welke onderdelen ADV’s versterkt moeten worden.

Regio Deals

Om regio's te ondersteunen bij het opstellen van een propositie en in het proces richting het convenant, heeft het Programmateam Regio Deals meerdere bijeenkomsten georganiseerd zoals de regionale Regio Deals dagen, de landelijke inspiratiedag en diverse werksessies (fysiek en online). Om processen te verbeteren is een evaluatie uitgevoerd naar het proces rondom de vierde tranche.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Regio deals

Aan het CBS is een bijdrage verleend om met ingang van 2024 voor een periode van 2 jaar het bestaande portaal grensdata.eu te updaten en uit te breiden. Het CBS zal hiertoe statistische data van Nederland, België, Nedersaksen en Noordrijn-Westfalen combineren om meer inzicht te verkrijgen in (het leven in) grensregio's en ter versterking van de grensoverschrijdende samenwerking.

Bijdrage aan medeoverheden

Groeiopgave Almere

Almere heeft in 2023 een aanvullende bijdrage ontvangen vanwege de uitzonderlijke groeikosten van de gemeente. De middelen zijn verstrekt via een specifieke uitkering. De bijdrage houdt verband met de groeiafspraken die met Almere zijn gemaakt in het kader van het programma Rijk- en regioprogramma Amsterdam Almere Markermeer (RRAAM) en in de uitvoeringsovereenkomst Almere 2.0.

Gemeenten

Aan enkele waterschappen is een incidentele bijdrage verstrekt in verband met de inkomstenderving van de waterschappen als gevolg van de COVID-19 pandemie.

Aan de drie zwaarst getroffen Limburgse gemeenten is een incidentele specifieke uitkering verstrekt in verband met de schade als gevolg van het hoog water in juli 2021. Het gaat om compensatie van een deel van de gemaakte kosten, die niet op grond van de Wet tegemoetkoming schade bij rampen (Wts) of de Wet veiligheidsregio's (Wvr) is vergoed.

Evides

De ontvlechting Evides en PZEM (Provinciale Zeeuwse Energie Maatschappij) betreft fiche 1K uit het compensatiepakket Wind in de zeilen. Op 23 november 2021 heeft het Rijk via een specifieke uitkering €10 mln. toegekend aan de provincie Zeeland met als doel het ophogen van het weerstandsvermogen van de provincie Zeeland door storting van de middelen in de reserve ten behoeve van de garantiestelling voor het aankopen van aandelen Evides tegen marktwaarde. De afsplitsing van Evides van PZEM is in 2021 gerealiseerd; de aandeelhouders waaronder de provincie Zeeland en de Zeeuwse gemeenten krijgen nu een structurele dividendopbrengst. In de beschikking is opgenomen dat de provincie Zeeland het bedrag in vier termijnen ontvangt, te weten € 6,25 mln. in december 2021 en in 2022 t/m 2024 jaarlijks een bedrag van € 1,25 mln. Na de laatste betaling in 2024 zal afrekening van de specifieke uitkering plaatsvinden.

Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ)

Het Nationaal Programma Zuid (NPRZ) is een samenwerkingsverband van de gemeente Rotterdam, de rijksoverheid, de politie, het Openbaar Ministerie, woningcorporaties, zorginstellingen, onderwijsinstellingen en bedrijven, met het gezamenlijke doel om de kansen van de bewoners van Rotterdam Zuid te verbeteren. Het doel van het NPRZ is dat belangrijke kengetallen op het gebied van opleidingsniveau, arbeidsparticipatie en woonkwaliteit in 2030 zijn gestegen tot het gemiddelde van Utrecht, Den Haag, Amsterdam en de rest van Rotterdam. In 2023 heeft de gemeente Rotterdam € 4,6 mln. als onderdeel van een bedrag van totaal € 7,6 mln. (overgeboekt in december 2022) voor de specifieke uitkering continuering Dagprogramma vanuit OCW en € 3,2 mln. extra inzet op activering en re-integratie vanuit het ministerie van SZW ontvangen.

Regio Deals

In 2023 is door middel van 14 afzonderlijke beschikkingen op basis van de regeling specifieke uitkering Regio Deals vierde tranche 55% van het totaal beschikbare budget van € 284,2 mln. verdeeld over 14 Regio Deals voor de 4e tranche Regio Deals uitbetaald aan de regiokassier (de aangewezen provincie, gemeente of gemeenschappelijke regeling binnen de Regio Deal). In 2024 zal de overige 45% van het totale bedrag verdeeld over de Regio Deals 4e tranche worden uitbetaald aan de regiokassiers. Per Regio Deal wordt een deel van het budget gereserveerd voor het BTW compensatiefonds. Uiterlijk 15 juli 2024 dienen de regiokassiers hun eerste inhoudelijke voortgangsrapportage en financiële verantwoording via SiSa in, waarbij de eerste resultaten zichtbaar zullen worden.

Bijdrage aan agentschappen

RWS

Aan Rijkswaterstaat is een bijdrage verstrekt voor het beheren van het kenniscentrum aangaande explosieven uit de Tweede Wereldoorlog. Met het Kenniscentrum Conventionele Explosieven (KCE) ondersteunt Rijkswaterstaat gemeenten om ervoor te zorgen dat deze conventionele explosieven geen risico vormen voor de openbare orde en veiligheid.

1.2 Democratie

Subsidies (regelingen)

Politieke partijen

Politieke partijen krijgen subsidie op grond van de Wet financiering politieke partijen (Wfpp). Een politieke partij komt voor subsidie in aanmerking als zij voldoet aan de in de Wfpp genoemde voorwaarden voor subsidie.

In 2023 ontvingen achttien politieke partijen subsidie. Als gevolg van de motie-Jetten c.s. (Kamerstukken II 2019/20, 35 300, nr. 19; Kamerstukken II 2019/20, 35 300 IIA, nr. 8) is het beschikbare budget voor de subsidie voor de politieke partijen met ingang van 2020 verhoogd. Tot en met 2024 betreft de verhoging van dit budget jaarlijks € 8,65 mln. en met ingang van 2025 structureel € 5 mln.

Conform de Wfpp is een bedrag van circa € 0,6 mln. ontvangen vanuit het ministerie van Buitenlandse Zaken bij de eerste suppletoire begroting. Deze middelen gebruiken politieke partijen voor de steun die zusterpartijen in het buitenland geven aan de opbouw van een solide functionerend democratisch meerpartijensysteem.

Comité 4/5 mei

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft de jaarlijkse subsidie ingezet om bewustwording, kennis, dialoog en debat over vrijheid te bevorderen in het kader van democratie en rechtstaat op de Bevrijdingsfestivals die plaatsvonden op verschillende plekken in het land.

ProDemos

ProDemos heeft met de jaarlijkse subsidie activiteiten georganiseerd voor kennisoverdracht over de democratisch rechtsstaat en het bevorderen van actief democratisch burgerschap. Onderdeel hiervan is bezoek van (voorgezet onderwijs-)scholieren aan het parlement.

Verbinding inwoner en overheid

Er is subsidie toegekend om de toegankelijkheid van verkiezingen te vergroten voor (jong)volwassenen met een verstandelijke beperking. Open State Foundation heeft de website Waarismijnstemlokaal.nl verder verbeterd en gereed gemaakt voor de provinciale staten- en waterschapsverkiezingen en de Tweede Kamerverkiezing.

Ter bevordering van mediawijsheid en weerbaarheid van de samenleving tegen desinformatie bouwde Netwerk Mediawijsheid voort aan de website Isdatechtzo.nl. In 2023 was het vergroten van de naamsbekendheid van de website het belangrijkste doel.

De VNG ontving subsidie voor doorontwikkeling van de website www.lokale-democratie.nl die alle bouwstenen, informatie en instrumenten weergeeft van het netwerk Democratie in Actie. De website bevat informatie over onder meer jongerenparticipatie, uitdaagrecht, burgerberaden, burgeramendement en samenlevingsberaden. Zeven gemeenten zijn ondersteund bij de voorbereiding van een burgerforum en de ervaringen zijn gedeeld met geïnteresseerde gemeenten via kennisbijeenkomsten.

De Landelijke Vereniging Kleine Kernen (LVKK) en Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA) ontvingen ook in 2023 subsidie ter ondersteuning van burgerparticipatie en maatschappelijke initiatieven op lokaal niveau in buurten, wijken en dorpen.

Er zijn subsidies verstrekt voor diverse onderzoeksprojecten die zicht geven op signalen en meerjarige ontwikkelingen in de samenleving en het bestuur.

In lijn met de afspraken gemaakt in de Bestjoersôfspraken Fryske Taal en Kultuer (BFTK) 2019-2023 ontving de Rijksuniversiteit Groningen een jaarlijkse subsidie voor de leerstoel Friese taal- en letterkunde.

Er is subsidie gegeven voor het organiseren van Black Achievement Month (BAM) 2023 met als thema "Waardigheid", waarbij het accent gelegd wordt op de verhalen waarin de doorwerking van het slavernij- en koloniale verleden hoorbaar wordt.

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Diverse organisaties, zoals de beroeps- en belangenverenigingen voor burgemeesters, raadsleden, griffiers, wethouders, Statenleden, gemeentesecretarissen en rekenkamers ontvingen subsidie voor intervisie en adequate (digitale) opleidingsprogramma’s voor hun beroepsgroepen.

Stichting Centrum voor Arbeidsverhoudingen Overheidspersoneel (CAOP) ondersteunde het Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers (SIPA) en het Adviescollege rechtspositie politieke ambtsdragers (ARPA), dat in 2022 volgens de Wet adviescollege rechtspositie politieke ambtsdragers is ingesteld.

In het kader van het Actieplan politieke ambtsdragers met een beperking (Kamerstukken II 2019/20, 24 170, nr. 240) heeft het aanjaagteam (vier ambtsdragers in het ambt met een beperking) dit onderwerp twee jaar onder de aandacht gebracht, met ondersteuning van Zorgbelang Inclusief. De Nederlandse Verenging voor raadsleden (NVvR) voerde een pilot met ondersteuners van decentrale volksvertegenwoordigers uit.

Het Kennispunt Lokale Politieke Partijen ondersteunde met trainingsactiviteiten lokale politieke partijen die geen financiële ondersteuning ontvangen op grond van de Wfpp.

Weerbaar bestuur

Vanuit Weerbaar Bestuur en Zicht op Ondermijning zijn verschillende subsidies verstrekt, onder meer om het samenspel tussen burgemeester – griffier - gemeentesecretaris te versterken d.m.v. een zestal regionale bijeenkomsten, waar herkenbare praktijkdilemma’s. worden besproken. Tijdens de Nacht van de Integriteit konden lokale bestuurders in gesprek gaan over uitdagingen en dilemma’s op het gebied van integriteit en sociale veiligheid. Het Centre of Expertise Veiligheid en Veerkracht van de Avans Hogeschool onderzocht datavolwassenheid van gemeenten.

Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) zette in 2023 de ondersteuning van gemeenten voort om kennis en ervaringen uit te wisselen over de toepassing van de Wet aanpak woonoverlast (het opleggen van gedragsaanwijzingen door de burgemeester) en de gebiedsgerichte aanpak van ondermijnende criminaliteit, zowel in kader van weerbaar bestuur als in kader van de vervolgaanpak Vakantieparken (Kamerstukken II, 2022/23, 32 847, nr. 1070).

Vanuit het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV) zijn subsidies verstrekt aan netwerk- en kennisorganisaties zoals Wijkwijzer, Platform31 en Instituut voor Publieke Waarde (IPW) om bij te dragen aan de ontwikkeling van handelingsperspectieven voor de verbetering van de leefbaarheid en veiligheid in wijken en buurten en een integrale gebiedsgerichte aanpak. De ministeries van JenV, SZW en OCW droegen bij de eerste suppletoire begroting bij aan het meerjarige subsidieprogramma Gebiedsdoorbraken.

Vereniging Pan Asian Collective, Meer vrouwen in de politiek en SPEAK ontvingen subsidie ter bevordering van de deelname van vrouwen aan het openbaar bestuur. Zij hebben een netwerk opgezet voor vrouwelijke Statenleden.

Opdrachten

Verbinding inwoner en overheid

De Kiesraad ontving incidenteel € 2 mln. voor de transitie van de Kiesraad.

In het kader van verkiezingen zijn middelen overgeheveld naar het Gemeentefonds bij de eerste suppletoire begroting. Gemeenten ontvingen een structurele jaarlijkse bijdrage ten behoeve van de nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen. De gemeente Den Haag ontving een structurele bijdrage voor het beheer van de permanente registratie van kiezers in het buitenland. Voor de organisatie van de 4-jaarlijkse verkiezing van de leden van het kiescollege niet-ingezetenen en de ondersteuning ervan ontving de gemeente Den Haag een incidentele bijdrage.

Ter voorbereiding van de provinciale staten- en waterschapsverkiezingen en de vervroegde Tweede Kamerverkiezing in 2023 zijn opdrachten verstrekt voor een wervingscampagne voor stembureauleden, aanpassing van verkiezingsdocumenten en de eerste experimenten met een nieuw stembiljet. Voor de extra uitgaven ten behoeve van de vervroegde Tweede Kamerverkiezing zijn middelen gerealloceerd vanuit Subsidies politieke partijen.

Ten behoeve van de erkende talen Fries, Limburgs en Nedersaksisch zijn bij de tweede suppletoire begroting middelen overgeheveld naar het Gemeentefonds en Provinciefonds.

In het vervolg op de kabinetsreactie slavernijverleden zijn dialoogsessies met nazaten georganiseerd en zijn bijeenkomsten georganiseerd om een brede maatschappelijke dialoog op te zetten over de verdere uitwerking van het programma Slavernijverleden.

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Ter ondersteuning van de primaire processen met betrekking tot de rechtspositie van politieke ambtsdragers zijn kosten gemaakt voor juridisch advies, softwaresystemen, assessments, sollicitatie, reïntegratie en medische begeleiding. De doelgroep bestaat voornamelijk uit (kandidaat) burgemeesters en commissarissen van de Koning.

Weerbaar bestuur

Vanuit het programma Weerbaar bestuur ontvingen gemeenten en provincies een structurele financiële tegemoetkoming om de preventieve beveiligingsmaatregelen voor hun decentrale bestuurders voor een groot deel kunnen bekostigen.1 Het ministerie van JenV ontving een bijdrage ten behoeve van een kwartiermaker van het landelijk Juridisch Steunpunt, dat gemeenten gaat helpen bij de aanpak van ondermijning en weerbaarheid van de gemeentelijke organisatie. Alle provincies ontvingen in 2023 tot en met 2026 een meerjarige tegemoetkoming voor preventieve beveiligingsmaatregelen, waarmee de slagkracht van met name kleinere gemeenten tegen ondermijnende invloeden wordt vergroot. De provincies ontvingen in 2023 een bijdrage voor de vervolgaanpak op vakantieparken (Kamerstukken II, 2022/23, 32 847, nr. 1070) en met name voor het verder verbeteren van de registratie van vakantieparken. Daarnaast ontving de provincie Gelderland een meerjarige bijdrage voor continuering van het Ariadne project, gericht op het aanpakken van criminaliteit en ondermijning op en rondom vakantieparken. De middelen voor al deze activiteiten zijn bij de tweede suppletoire begroting overgeheveld.

Voor de borging van de methode Zicht op ondermijning binnen het ministerie van BZK zijn middelen gerealloceerd.

Om de lokale partners van NPLV te ontzorgen bij het signaleren en monitoren zijn cijfermatige gegevens op relevante beleidsterreinen laagdrempelig beschikbaar gesteld. Hiertoe is een dashboardinfrastructuur gebouwd en zijn data gegenereerd om de dashboards mee te vullen. Deze data zijn input voor de monitoring van het gehele NPLV.

In 2023 zijn kosten gemaakt voor het themarapport «Leefbaarometer 2020; verdiepende analyses»2(Kamerstukken II, 2022/23, 32 847, nr. 1046) en de actualisatie van de website Leefbaarometer.nl .

Ten behoeve van de Dag van de Volkshuisvesting zijn incidenteel middelen gerealloceerd naar beleidsartikel 3.

In het kader van de inrichting van het openbaar bestuur en modernisering van de Wet op de lijkbezorging zijn handreikingen opgesteld en onderzoeken uitgevoerd.

Ten behoeve van de opleiding voor forensisch artsen zijn incidenteel middelen overgeheveld naar het ministerie van VWS bij de eerste suppletoire begroting.

Inkomensoverdrachten

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Het ministerie van BZK is verantwoordelijk voor de uitvoering van de Algemene pensioenwet politieke ambtsdragers (Appa). Dit betreft ten eerste de betaling van de uitkeringen en de kosten van de begeleiding en ondersteuning bij het vinden van een nieuwe baan van gewezen ministers en staatssecretarissen, van waarnemend burgemeesters en van (waarnemend) burgemeesters die betrokken zijn bij gemeentelijke herindeling. Ten tweede betreft het de betaling van de pensioenen van ministers en staatssecretarissen. De realisatie is lager uitgevallen ten opzichte van de ontwerpbegroting doordat in 2023 met name minder uitkeringen aan voormalig ministers en staatssecretarissen zijn verstrekt.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Diverse bijdragen

ICTU en CBS ontvingen bijdragen voor de verdere uitvoering van de City Deal Zicht op ondermijning (ZoO), die bestuurders ondersteunt bij de preventieve aanpak van ondermijnende effecten van criminaliteit en de weerbaarheid van het lokaal bestuur. Met behulp van statistische analyses, onder meer risicoanalyses rondom vakantieparken, werd de informatiepositie van bestuurders vergroot.

Bijdrage aan medeoverheden

Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV)

Twintig kwetsbare gebieden die verbonden zijn aan NPLV deden een beroep doen op de interdepartementale regeling Kansrijke Wijk. Hiervoor zijn bij tweede suppletoire begroting (augustusbrief) middelen ontvangen.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Bijdragen internationaal

Het Open Government Partnership (OGP), dat zich richt op het versterken van de transparantie en de openheid van de overheid, ontving de jaarlijkse contributie.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Publiek en Communicatie

DPC ontving bijdragen voor de voorlichtingscampagnes voor de provinciale staten- en waterschapsverkiezingen van maart 2023, de vervroegde Tweede Kamerverkiezing van november 2023 en de voorbereiding op de Europees Parlementsverkiezing van juni 2024. De campagnes hebben tot doel kiesgerechtigden te informeren over de betreffende verkiezingen en hen te motiveren om te gaan stemmen.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Gemeentefonds (B)

Met de eerste suppletoire begroting zijn middelen overgeheveld naar het gemeentefonds ten behoeve van de kosten die de nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen met zich mee kunnen brengen.

Ontvangsten

Dit betreft voornamelijk de bijdrage van de waterschappen voor een bedrag van € 11,8 mln. Gemeenten bepalen de waarde van onroerende zaken (WOZ). De WOZ-waardes worden echter ook door het Rijk en de waterschappen gebruikt en daarom dragen zij jaarlijks ook bij aan de uitvoeringskosten voor een bedrag van € 21,8 mln. Omdat de bijdrage van de waterschappen naar verhouding te hoog is, krijgen zij vanuit het Coalitieakkoord van 2022-2025 jaarlijks € 10 mln. korting.

Daarnaast ontvangt het ministerie van BZK met ingang van 2020 jaarlijks een bedrag van € 2,8 mln. van de waterschappen in het kader van de organisatie van de Waterschapsverkiezingen. De kosten die de gemeenten voor de organisatie van de Waterschapsverkiezingen maken worden vergoed door de waterschappen.

4.2 Artikel 2. Nationale Veiligheid

A. Algemene doelstelling

De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) beschermt de nationale veiligheid. Dit doet de AIVD door tijdig dreigingen, internationale politieke ontwikkelingen en risico’s te onderkennen, die niet direct zichtbaar zijn en doet daartoe onderzoek in binnen- en buitenland. De AIVD signaleert, adviseert en deelt gericht informatie met samenwerkingspartners zodat deze de dreiging en risico’s kunnen reduceren. Waar nodig reduceert de AIVD zelfstandig risico’s.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Uitvoeren

• – De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor de taakuitvoering van de AIVD. Dit doet de AIVD door het tijdig onderkennen van dreigingen en risico's voor de nationale veiligheid en de nationale belangen in het binnen- en buitenland. De AIVD verricht onderzoek met behulp van (bijzondere) inlichtingenmiddelen. Op basis van de bevindingen informeert en adviseert de AIVD de samenwerkingspartners met ambtsberichten en inlichtingenanalyses (waaronder openbare publicaties). De minister van BZK legt zo veel als mogelijk in het openbaar verantwoording af aan de Tweede Kamer als geheel of in de vaste Kamercommissie BZK. Waar dat niet kan, vanwege geheimhoudingsnoodzaak, gebeurt dit via de Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CIVD) van de Tweede Kamer.

• – Voor de taakuitvoering zijn stevige waarborgen ingericht in de vorm van toetsing, toezicht en controle. Dit vanwege de inbreuk in de persoonlijke levenssfeer van mensen die de inzet van bijzondere inlichtingenmiddelen kan hebben. Voor de inzet van een groot aantal bijzondere bevoegdheden is toestemming nodig van de minister van BZK. Met de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten 2017 is na de toestemming van de minister en voorafgaand aan de inzet van een groot aantal bijzondere inlichtingenmiddelen een onafhankelijke toetsing nodig van de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB). Daarnaast houdt de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) toezicht tijdens en na afloop van de inzet van bevoegdheden of op andere werkzaamheden van de AIVD.

C. Beleidsconclusies

De onderzoeken van de AIVD droegen bij aan het handelingsperspectief van zowel publieke als private organisaties om in hun taakuitvoering nationale veiligheidsbelangen te behartigen, het functioneren van de democratische rechtsorde te waarborgen of economisch verdienvermogen in stand te houden.

In 2021 zijn in het Coalitieakkoord investeringen in de AIVD opgenomen (oplopend tot € 86,5 mln. in 2027) om -onder een verslechterd dreigingsbeeld- de slagkracht van de AIVD te verbeteren en daarmee de gekende dreigingen te kunnen adresseren.

In 2023 is de AIVD blijven investeren in het herstel van de verminderde operationele slagkracht van de dienst, de gerichte transformatie en innovatie naar een slagvaardige, data gedreven en technisch toekomstbestendige dienst en de structurele versterkingen van inlichtingenposities. Tot slot heeft de AIVD in de economische veiligheid en in de bescherming van vitale sectoren en processen in aansluiting op de behoefte van veiligheidspartners geïnvesteerd.

De Unit Veiligheidsonderzoeken (UVO AIVD en MIVD) heeft in 86,6 procent van de gevallen een besluit genomen over het afgeven van een verklaring van geen bezwaar (VGB) binnen de wettelijke termijn van 8 weken. Daarmee is de gehanteerde norm van 90% in tegenstelling tot voorgaande jaren in 2023 niet gehaald. Dit wordt verklaard door de sterk toegenomen groei in de vraag naar veiligheidsonderzoeken.

Om in 2024 weer te voldoen aan de norm, heeft de UVO in 2023 verschillende maatregelen getroffen. Zo zetten de diensten doorlopend in op het vergroten van de personele capaciteit, is een beroep gedaan op de inzenders van veiligheidsonderzoeken om de vraag beter te prognosticeren, bleef de UVO werken aan de wijziging van de Wet veiligheidsonderzoeken (Wvo) en het vereenvoudigen van het onderzoeksproces. Deze wijzigingen dragen bij aan een toekomstbestendig veiligheidsonderzoek.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

In 2023 hebben de SG’en van BZK en Defensie besloten om het huisvestingsproject «Samenwonen AIVD MIVD (SAM)" stop te zetten naar aanleiding van een overschrijding van de investeringskosten met 86% (Kamerstukken II, 2023/2024, 30 977, nr. 171). Het afrekenen van de reeds gemaakte projectkosten in 2023 heeft de AIVD € 9,3 mln. gekost. Het vervolgtraject zal vanzelfsprekend voortbouwen op de tot nu toe opgedane kennis en ervaring. De ambitie, de ideeën en de plannen om de samenwerking tussen beide diensten verder te versterken blijven nog steeds leidend.

Vanwege het bijzondere karakter van dit begrotingsartikel en de gedeeltelijke geheime uitgaven zijn de uitgaven niet nader uitgesplitst en zijn de apparaatsuitgaven niet opgenomen in het centraal apparaatsartikel. Wanneer het karakter het toelaat kunnen uitgaven van geheim naar apparaat worden gehaald.

Ontvangsten

De Unit Veiligheidsonderzoeken (UVO), het samenwerkingsverband tussen de AIVD en de MIVD, verricht veiligheidsonderzoeken voor andere (overheids-)organisaties en brengt daarvoor een tarief in rekening. De ontvangsten hebben hier voornamelijk betrekking op.

4.3 Artikel 3. Woningmarkt

A. Algemene doelstelling

Een vrij toegankelijke, vraaggerichte woningmarkt met steun voor degenen die dat nodig hebben.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Het toegankelijk, betaalbaar en toekomstbestendig mogelijk maken van de woningmarkt voor iedereen, lukt alleen door veel samen te werken en telkens goed alle belangen af te wegen. Als rijksoverheid, met provincies, gemeenten, woningcorporaties, zorginstellingen, investeerders, projectontwikkelaars, bouwers, makelaars en velen anderen. Ieder heeft een eigen rol, maar altijd samen met anderen.

De minister van BZK jaagt die samenwerking aan, door zoveel mogelijk belemmeringen weg te nemen, perspectief te bieden in wetten en regels en door het bewaken van de kwaliteit en duurzaamheid van bouwen en wonen, zodat prettig en betaalbaar wonen voor iedereen mogelijk is én blijft.

Beleid en regelgeving

Onder meer via de Wet op de huurtoeslag (WHT), de huur(prijs)regulering en maatregelen ten aanzien van de koopwoningmarkt is de minister van BZK verantwoordelijk voor het beleid en de regelgeving met betrekking tot de betaalbaarheid van het wonen. Tevens is de minister van BZK medeverantwoordelijk voor de regelgeving met betrekking tot de fiscale behandeling van de eigen woning en de hypothecaire leennormen.

De minister van BZK is verantwoordelijk voor het beleid en de regelgeving inzake de huurtoeslag. Tevens is de minister van BZK verantwoordelijk voor het budgettair beheer van de huurtoeslag op grond van de WHT.

Regisseren

• – De minister van BZK voert de regie over een heldere verdeling van rollen en verantwoordelijkheden van de verschillende partijen op het terrein van wonen. Tevens voert de minister van BZK de regie ten aanzien van het bevorderen van een evenwichtige omvang en verdeling van de woningvoorraad.

• – De minister van BZK is verantwoordelijk voor de regelgeving ten aanzien van (het stelsel van) woningcorporaties. Woningcorporaties zijn via de Woningwet (Wonw) gebonden aan een begrensd werkdomein waarbinnen zij werkzaamheden met staatssteun mogen uitvoeren. Deze zijn het bouwen, verhuren en beheren van woningen met een lage huur voor huishoudens met een laag inkomen en andere doelgroepen die op de reguliere woningmarkt moeilijk een woning kunnen vinden. De minister van BZK is verantwoordelijk geweest voor het beleid en de regelgeving inzake de verhuuderheffing. Deze is inmiddels afgeschaft.

• – Tevens draagt de minister van BZK zorg voor het kapitaalmarktbeleid betreffende investeringen in de woningmarkt, bijvoorbeeld via het beleid ten aanzien van de Nationale Hypotheekgarantie (NHG) en het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW).

Uitvoeren

• – De minister van BZK draagt zorg voor een adequate uitvoering van een laagdrempelige beslechting van huurgeschillen. In het Burgerlijk Wetboek (art. 7:249 t/m 7:261) is vastgelegd dat huurders en verhuurders een beroep kunnen doen op de Huurcommissie. De organisatie en werkwijze van de Huurcommissie, evenals de administratieve ondersteuning door de Dienst van de Huurcommissie (DHC), is vastgelegd in de Uitvoeringswet huurprijzen woonruimte (Uhw).

C. Beleidsconclusies

Duurzaam wonen voor iedereen

Volkshuisvesting is terug van weggeweest als kerntaak van de overheid. In de Nationale Woon- en Bouwagenda en de zes afzonderlijke programma’s voor de volkshuisvesting hebben we in 2023 ambitieuze doelstellingen neergezet. We willen ervoor zorgen dat er meer betaalbare woningen komen en dat woonlasten beter te dragen zijn. We willen ook zorgen voor voldoende woningen voor aandachtsgroepen en ouderen.

Een thuis voor iedereen

Het programma een Thuis voor iedereen had als doel dat voldoende betaalbare woningen beschikbaar zijn voor alle aandachtsgroepen, met een evenwichtige verdeling over gemeenten en met de juiste zorg, ondersteuning en begeleiding.

In de woondeals is afgesproken dat er tot en met 2030 290.000 sociale huurwoningen worden gebouwd. Deze woningen zijn onder andere bedoeld voor mensen uit de aandachtsgroepen. Met de vierde tranche en tevens laatste tranche van de Regeling Huisvesting Aandachtsgroepen kunnen gemeenten 1.432 permanente woonruimten en 2.933 flexwoningen realiseren voor aandachtsgroepen.

Wonen en zorg voor ouderen

Met het programma «Wonen en zorg voor ouderen» willen we tot en met 2030 minstens 290.000 woningen voor ouderen realiseren (170.000 nultredenwoningen, 80.000 geclusterde woonvormen en 40.000 verpleegzorgplekken). Om dit te bereiken is er meer regie op ouderenhuisvesting gevoerd. Er zijn in elke provincie regionale actietafels ingericht, er is een aanjaagteam ingezet en is er een uitgebreid informatiepakket met verschillende partijen gedeeld. De uitkomsten van dit proces worden meegenomen in de herijking van de woondeals.

Om de bouw van zorggeschikte woningen ook in het sociale segment te stimuleren is de stimuleringsregeling zorggeschikte woningen per 15 september 2023 opengesteld.

Naast een passend aanbod willen we ook de doorstroming naar een passende woning stimuleren. Hiervoor zijn een publiekscampagne voorbereid en middels verschillende handreikingen informatie verstrekt aan gemeenten en corporaties.

Huurtoeslag

Om inzicht te geven in de uitwerking van de huurtoeslag op de huurlasten voor ontvangers van huurtoeslag is in de onderstaande tabel aangegeven welk aandeel van de bruto huur dat per saldo (na aftrek van de huurtoeslag) nog netto door ontvangers van huurtoeslag is verschuldigd.

Uit de tabel blijkt dat het aandeel van de huur dat door de huurtoeslagontvanger zelf netto nog betaald moet worden in 2023 lager is dan 2022. Deze cijfers over 2023 zijn ook lager uitgevallen dan de cijfers zoals verwacht in de ontwerpbegroting. De cijfers 2023 zijn lager, omdat voor 2023 de ophoging van de normhuur van €16,94 is komen te vervallen. Hiermee is tegemoetgekomen aan de beoogde verbetering van de koopkracht voor de huurtoeslagontvangers.

Bron: Eigen berekening Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het percentage netto huur is de te betalen huurprijs (bruto huur) minus de huurtoeslag gedeeld door de bruto huur (%-netto huur=(bruto huur -/- huurtoeslag)/bruto huur).

Woningbouw

Ondanks de tegenwind door een hogere rente zijn er in 2023 88.000 nieuwe woningen toegevoegd, bijna evenveel als in 2022. Deze kabinetsperiode (2022 en 2023 samen) zijn al 180.000 van de 981.000 woningen die van 2022 tot en met 2030 nodig zijn gerealiseerd. Met de afspraken in de regionale woondeals en de nationale prestatieafspraken met woningcorporaties is het fundament gelegd voor waar, voor wie en hoeveel er gebouwd wordt. De veranderde economische omstandigheden vragen nu een maximale inzet van alle partijen om de gemaakte afspraken ook echt te gaan realiseren. De inzet zoals geformuleerd in het Programma Woningbouw is daarom verder versterkt door onder andere het aanpakken van knelpunten en de inzet op een straatje erbij in de landelijke en regionale versnellingstafels en de versterkte inzet op het beter benutten van de bestaande voorraad zoals het creëren van extra woningen door het stimuleren van het optoppen van bestaande woningen. Vanwege de veranderde economische omstandigheden is de Startbouwimpuls in het leven geroepen waarmee we op korte termijn de bouw van ruim 31.000 woningen stimuleren. Met de woningbouwimpuls wordt ingezet op enerzijds projecten met tenminste 50% betaalbare woningen, en anderzijds op projecten die binnen 10 jaar worden gerealiseerd. In 2023 is de vijfde ronde van de Woningbouwimpuls afgerond. Hiermee is € 117,6 mln. (inclusief BTW) beschikbaar gesteld. Het bedrag wordt verdeeld over 28 aanvragen, die met elkaar goed zijn voor de bouw van circa 20.000 nieuwe woningen. Daarvan valt 68% in de categorie betaalbare woningen. Daarnaast is er extra ingezet op de stimulering van de realisatie van flexwoningen. De regeling ondersteunt woningbouwprojecten met in totaal ruim 36.000 extra verplaatsbare woningen in de periode 2023-2026.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

3.1 Woningmarkt

Subsidie(regelingen)

Betaalbare Koopwoningen Starters

Om starters op de woningmarkt te ondersteunen wordt een Nationaal Fonds Betaalbare Koopwoningen opgericht (Kamerstukken II 2022/23, 36 200 VII, nr. 52). De oprichting van het fonds heeft in 2023 vertraging opgelopen, waardoor dit nu gerealiseerd wordt in 2024.

Bevordering eigen woningbezit

De Wet bevordering eigenwoningbezit (BEW) is gericht op de bevordering van het eigenwoningbezit onder lagere inkomensgroepen. Er is voor nieuwe toekenningen op grond van deze wet geen budget meer beschikbaar en de meerjarig beschikbare middelen dienen uitsluitend voor de betaling van in het verleden aangegane verplichtingen. De uitgaven aan de Wet bevordering eigenwoningbezit zijn in 2023 lager uitgevallen door hoge uitval bij de inkomenstoetsen en door verhuizingen.

Woningmarkt

Stichting Platform31, een kennis- en netwerkorganisatie, heeft een instellingssubsidie en projectsubsidies ontvangen voor het uitvoeren van activiteiten met betrekking tot trends in stad en regio, bijzondere doelgroepen en woonvormen, een toekomstbestendige woningmarkt, verduurzaming en wijk- en gebiedsgerichte aanpak.

De Woonbond heeft in 2023 subsidie gekregen in verband met een verhoogde subsidieaanvraag.

Saba, Bonaire en Sint Eustatius hebben middelen ontvangen om de woonlasten van huurders in de sociale sector in 2023 te verminderen. Tevens hebben de eilanden middelen ten behoeve van (het instellen van) een huurcommissie ontvangen. Bonaire heeft middelen ontvangen voor de pilot om huurders in de particuliere sector te ondersteunen en voor de infrastructuur ten behoeve van woningbouw en voor de in 2023 afgesloten Woondeal. Sint Eustatius heeft middelen ontvangen voor de renovatie van sociale huurwoningen.

Ouderenhuisvesting

De stimuleringsregeling voor ontmoetingsruimten bij ouderenhuisvesting wordt voortaan verantwoord op artikel 3.1. Woningmarkt. (was 3.3. Woningbouw). In 2023 is voor circa € 10 mln. beroep gedaan op de regeling. Met de regeling zijn ontmoetingsruimten in geclusterde woonvormen voor ouderen gesubsidieerd. Deze subsidieregeling maakt gebruik van bevoorschotting en keert 90% van het toegekende budget uit, nadat de benodigde bewijsstukken door de aanvrager zijn aangeleverd. De € 10 mln. betreft uitgekeerde voorschotten voor de 1^e tranche (2022) en 2^e tranche (2023), als tegemoetkoming in de bouwkosten van ontmoetingsruimten voor ouderen.

Opdrachten

NHG Risicovoorziening

Voor de achtervangfunctie van het Rijk bij de Nationale Hypotheek Garantie (NHG) draagt de Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) een vergoeding af aan het Rijk. In 2022 bedroeg deze afdracht 0,3% van iedere nieuwe afgegeven hypotheekgarantie. Deze afdracht wordt doorberekend aan de consument. In 2023 heeft het Rijk de afdrachten over het boekjaar 2022, ter grootte van afgerond € 49,9 mln., ontvangen. Dit bedrag is in de daartoe bestemde risicovoorziening gestort.

Woningmarkt

In 2023 zijn verschillende onderzoeken naar woningbehoefte, woonwensen, woningmarktontwikkelingen en plancapaciteit uitgevoerd. Daarnaast hebben er diverse onderzoeken voor monitoring van beleid, demografische ontwikkelingen, betaalbare huur, de koopsector, ouderenhuisvesting en het volkshuisvestingsbeleid op Caribisch Nederland plaatsgevonden. Tevens hebben er diverse evaluaties plaatsgevonden. Ook zijn bijdragen verstrekt voor communicatie en de website alsmede congressen.

In 2023 zijn extra uitgaven gedaan voor de tijdelijke opvang van evacuees uit Afghanistan en Sudan met een Nederlands paspoort. Inmiddels is voor ongeveer de helft van de evacuees permanente woonruimte gevonden in 2023. Voor de overige evacuees moet in 2024 verder worden gezocht naar passende woonruimte.

Inkomensoverdrachten

Huurtoeslag

De huurtoeslag is een bijdrage in de huurlasten en kan worden aangevraagd als de huur in verhouding tot het inkomen te hoog is. In 2023 ontvingen circa 1,5 miljoen huishoudens huurtoeslag.

Aan de huurtoeslag is per saldo in 2023 minder uitgegeven dan begroot. Bij de uitgaven is € 489,3 mln. minder uitgegeven dan begroot. De lagere uitgaven worden veroorzaakt doordat in 2023 minder aanvragers instroomden en de inkomens hoger en de gemiddelde huren lager waren dan verwacht. Bij de ontvangsten is € 55,2 mln. meer binnengekomen als gevolg van het weer opstarten van de tijdens corona gepauzeerde terugvorderingen van te veel uitgekeerde huurtoeslag.

De lagere uitgaven en hogere ontvangsten leiden ertoe dat de huurtoeslag in 2023 een netto positief saldo heeft van € 544,5 mln. ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023. Ten opzichte van de tweede suppletoire begroting is sprake van € 319,7 mln. lagere uitgaven en € 56,2 mln. hogere ontvangsten in 2023.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Woningmarkt

Aan het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zijn bijdragen verstrekt voor het WoON-onderzoek, fase 2 van het WoON-innovatie traject, het Convenant Bouwen en Wonen 2023 en het onderzoek naar de haalbaarheid van differentiatie van de huursector. Aan het Kadaster zijn bijdragen verstrekt voor het leveren van data. Ook is er een bijdrage verstrekt voor de Kennisunit Infrastructuur en Ruimtelijke Economie voor CPB onderzoek en aan het ICTU (inkomenstoets woningcorporaties).

Bijdragen aan medeoverheden

Regeling huisvesting Grote Gezinnen

De gemiddelde corporatiewoning is vaak niet ruim genoeg voor grote gezinnen onder de statushouders voor wie gemeenten een woning zoeken. De Regeling huisvesting Grote Gezinnen Vergunninghouders helpt gemeenten om sneller woningen geschikt te maken door bijvoorbeeld een object aan te passen of om te bouwen. De eerste tranche van de regeling is opengegaan op 5 juli en gesloten per 1 november 2023; er is een subsidie van maximaal € 35,000 per woning beschikbaar voor woningen voor 7 tot 9 personen en maximaal € 50.000 per woning voor gezinnen vanaf 10 personen. In 2023 is ervoor circa € 1,3 mln. aan subsidie aangevraagd van de in totaal € 3 mln. beschikbaar. Mede door deze onderuitputting vindt er een evaluatie plaats om het instrument nog beter aan te laten sluiten op de vraag. Na evaluatie en aanpassing wordt de regeling in 2024 weer heropend.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst van de Huurcommissie

Als huurders en verhuurder een geschil hebben, kunnen zij de Huurcommissie vragen daar een uitspraak over te doen. Daarnaast kan de Huurcommissie verklaringen afgeven aan gemeenten, rechtbanken en de Belastingdienst/Toeslagen. De klanten van de Huurcommissie zijn gebaat bij een snelle behandeling en een kwalitatieve uitspraak of verklaring. De Huurcommissie heeft het afgelopen jaar de werkvoorraad op peil gehouden en hard gewerkt aan het verkorten van de doorlooptijden van verzoeken. Daarnaast heeft de Huurcommissie haar dienstverlening aan de verschillende partijen sterk verbeterd. Zo is de website van de Huurcommissie gemoderniseerd, onder meer door het ontwikkelen van een klantportaal waar partijen de voortgang van hun zaak kunnen inzien en gemakkelijk stukken kunnen uploaden en inzien. Ook heeft het nieuwe klantcontactcentrum van de Huurcommissie, waar huurders en verhuurders terecht kunnen met vragen over huurregelgeving, de dienstverlening sterk verbeterd.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Infrastructuur en Waterstaat (XII)

De Inspectie voor de Leefomgeving en Transport is een dienst van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). De uitgaven voor het toezicht op de Wet normering topinkomens (WNT) bij woningcorporaties en voor SBR-wonen worden derhalve onder het instrument bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken verantwoord. Dit gaat in 2023 om gerealiseerde uitgaven van € 1,1 mln.

3.3 Woningbouw

Opdrachten

Woningbouwimpuls

Kosten voor onderzoek en ondersteuning zijn in 2023 onder andere gemaakt voor een onderzoek van adviesbureau Stec naar het potentieel aan toekomstige Woningbouwimpuls (Wbi) projecten bij gemeenten. Verder zijn er externe analisten ingeschakeld om te ondersteunen bij het toetsen van de businesscases in de ingediende Wbi-aanvragen.

Woningbouw

In 2023 zijn verschillende onderzoeken naar woningbehoefte, woonwensen, woningmarktontwikkelingen en plancapaciteit uitgevoerd. Daarnaast hebben er diverse onderzoeken voor monitoring van beleid, demografische ontwikkelingen en evaluatieonderzoek plaatsgevonden. Ook is in 2023 voor de eerste keer de dag van de volkshuisvesting georganiseerd.

Tijdelijke uitvoeringsorganisatie

Met de eerste suppletoire begroting is dit budget bijgesteld vanwege een overlopende verplichting voor de aanbesteding voor het programma tijdelijke huisvesting. Deze is in 2022 gegund, maar de betaling heeft in 2023 plaatsgevonden. Daarnaast zijn er met de Prinsjesdag suppletoire middelen beschikbaar gesteld om de opdracht te verlengen.

Storting/onttrekking begrotingsreserve

Herplaatsingsgarantie

Om de woningnood aan te pakken heeft het Kabinet onder andere € 220 mln. beschikbaar gesteld voor de financiële herplaatsingsgarantie voor flexwoningen. Hiervan is in 2023 € 138,1 mln. toegevoegd aan de voor de garantie opgerichte risicovoorziening door een storting in de zogenaamde begrotingsreserve.

Bijdrage aan medeoverheden

Flexpools

In 2023 heeft het Rijk circa € 8,8 mln. uitgekeerd aan de twaalf provincies, deze bijdrage is verdeeld op basis van de woningbouwopgave per provincie. Provincies kunnen deze bijdrage direct besteden of doorbeschikken aan gemeenten t.b.v. extra capaciteit in de voorfase van woningbouw- en herstructureringsprojecten en het opstellen van integrale woon-zorgvisies. Er is ook € 1,2 mln. uitgekeerd aan Caribisch Nederland voor ditzelfde doel.

Woningbouwimpuls

In 2023 is circa € 117,6 mln. toegekend aan gemeenten voor Woningbouwimpuls (Wbi) projecten. Daarnaast is er ca. € 69 mln. aan middelen overgemaakt aan I&W voor afspraken Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT). De onderuitputting ten opzichte van de begroting, aangevuld met aanvullende middelen die gedurende het jaar zijn toegevoegd, kan worden veroorzaakt doordat gemeenten hun aanvragen voor de Woningbouwimpuls nog niet volledig gereed hadden, en door het continue karakter van de regeling een volgende tranche meer kansrijk achtten. Ook kunnen capaciteitsproblemen bij mede overheden of economische tegenwind een rol spelen. Bij de eerste suppletoire begroting zijn er voor € 20 mln. reallocaties naar diverse instrumenten gedaan. Bij de tweede suppletoire begroting is er € 50 mln. gerealloceerd naar de Startbouwimpuls.

Volkshuisvestingsfonds

Voor het Volkshuisvestingsfonds was in 2023 ca. € 263 mln. verdeeld over 38 projecten. Met dit geld worden 13.000 woningen verbeterd op het gebied van leefbaarheid en veiligheid in kwetsbare gebieden. Bij de eerste suppletoire begroting heeft er een kasschuif van € 140,8 mln. vanuit 2025 en 2026 naar 2023 plaatsgevonden om de middelen in het juiste kasritme te zetten. Ook is er € 6,3 mln. aan loon- en prijsontwikkeling toegevoegd. Bij slotwet vindt er een mutatie plaats van circa € 17,1 mln. naar het BTW-compensatiefonds.

Ouderenhuisvesting

Dit budget is overgeheveld naar 3.1 woningmarkt.

Kwetsbare groepen

Met de Regeling Huisvesting Aandachtsgroepen is er ruim € 34,7 mln. uitgekeerd aan gemeenten waarmee kan worden bijgedragen aan de bouw van 4365 woningen voor kwetsbare groepen zoals spoedzoekers, studenten, arbeidsmigranten en statushouders. Bij Slotwet vindt er een mutatie plaats van circa € 1,3 mln. naar het BTW-compensatiefonds. 

Woondeals

Met de tweede suppletoire begroting van 2023 is er in totaal € 10 mln. vrijgemaakt voor provincies en gemeenten ondermeer voor capaciteit voor de totstandkoming en uitvoering van de woondeals. In de regionale woondeals is vastgelegd op welke locaties gebouwd kan worden, wat het aandeel betaalbare woningbouw is en voor welke doelgroep wordt gebouwd. Dit zijn afspraken tussen de minister en de medeoverheden. In een aantal woondeals hebben ook woningbouwcorporaties en in enkele gevallen marktpartijen meegetekend. Bij Slotwet vindt er een mutatie plaats van circa € 1,2 mln. naar het BTW-compensatiefonds.

Grootschalige woningbouwgebieden

In 2023 is er voor woningbouwprojecten in de zeventien grootschalige NOVEX woningbouwlocaties aan 25 gemeenten een bijdrage uitgekeerd uit het gebiedsbudget van € 454,5 mln. Deze middelen zijn bedoeld voor het (deels) afdekken van het publieke tekort op de gebiedsontwikkeling. De investeringen worden gebruikt voor o.a. de aanleg van parken en pleinen, verduurzaming en het zorgvuldig verplaatsen van belemmerende activiteiten. Over de inzet van deze middelen en het aantal te realiseren woningen zijn o.a. afspraken gemaakt in de Bestuurlijke Overleggen Leefomgeving in juni 2023. Voor een klein deel van de afspraken geldt dat het definitieve besluit of de middelen daadwerkelijk zullen worden uitgekeerd afhankelijk is van besluitvorming in 2024. Daarom is € 62,5 mln. van het gebiedsbudget doorgeschoven naar 2024 en € 8 mln. naar 2025. Ook is er bij de eerste suppletoire begroting € 55 mln. gerealloceerd voor de Wbi voor Arnhem-Oost en de Binckhorst. Bij Slotwet heeft er een mutatie plaats gevonden van circa € 54,5 mln. naar het BTW-compensatiefonds.

Versnellen tijdelijke huisvesting

Dit betreft de realisatie van de stimuleringsregeling flex- en transformatiewoningen 2022, waarvan de laatste toekenning à € 11 mln. begin 2023 heeft plaatsgevonden. Met het totaalbedrag van € 100 mln. voor deze tranche wordt de bouw van ruim 8.300 woningen ondersteund. In de loop van 2023 hebben de eerste bewoners hun huizen kunnen betrekken.

In het voorjaar van 2023 heeft het kabinet aanvullend ruim € 300 mln. voor 2023 en verder beschikbaar gesteld voor een meerjarig vervolg op de stimuleringsregeling flex- en transformatiewoningen. Hiervan is met de eerste suppletoire begroting 2023 € 90,7 mln. beschikbaar gesteld op de BZK-begroting. Met de Prinsjesdag suppletoire zijn de middelen voor de meerjarige regeling in het juiste kasritme gezet.

Overlooplocaties

Dit betreft de middelen voor de fysieke herplaatsingsgarantie voor flexwoningen. Met de eerste suppletoire begroting zijn de in 2022 niet uitgegeven middelen, € 96 mln., aan de BZK-begroting 2023 toegevoegd. € 8,2 mln. is daarbij middels een reallocatie naar bijdrage aan agentschappen RVB ingezet voor de distributielocaties voor flexwoningen.

In 2023 zijn er met de gemeenten Goes, Enschede, Doetinchem en Apeldoorn samenwerkingsovereenkomst gesloten in het kader van de fysieke herplaatsingsgarantie voor flexwoningen. Deze gemeenten ontvingen kregen in totaal circa € 40,3 mln. uitgekeerd via SPUK-regelingen. Daarnaast is er met één gemeente een overeenkomst gesloten, de kasuitgaven hiervoor en de overige uitgaven voor de regeling volgen in 2024. Hiertoe is bij de BZK-begroting 2024 reeds € 39,8 mln. in het juiste ritme gezet. Met de tweede suppletoire begroting is aanvullend € 6,7 mln. afgeboekt om deze toe te voegen aan de BZK-begroting 2024. Bij Slotwet vindt er een mutatie plaats van circa € 1 mln. voor het BTW-compensatiefonds.

Startbouwimpuls

In 2023 is er in totaal € 300 mln. uitgekeerd aan gemeenten met als doel projecten die door de economische omstandigheden (bouwdip) door gestegen bouwkosten en gestegen rente niet konden starten met bouwen. Tijdens de eerste suppletoire begroting is er € 250 mln. beschikbaar gesteld vanuit de Woningbouwimpulsmiddelen. Met de tweede suppletoire begroting is nog eens € 50 mln. vrijgemaakt uit de Woningbouwimpuls vanwege het groot aantal aanvragen voor de Startbouwimpuls. Bij Slotwet vindt er een mutatie plaats van circa € 3,8 mln. naar het BTW-compensatiefonds.

Met de € 300 mln. wordt bijgedragen aan bijna 31.500 woningen, verdeeld over 362 projecten in 145 gemeenten. 24 projecten zijn direct gestart, de rest in voornamelijk 2024 en een klein deel 2025.

Bijdrage aan agentschappen

RVO

De gerealiseerde uitputting wordt verklaard door diverse mutaties voor de uitvoering van de hierboven beschreven regelingen. Met de eerste suppletoire begroting is circa € 6,5 mln. gerealloceerd, grotendeels vanwege het gecentraliseerde opdrachtgeverschap. Gedurende het jaar zijn de uitvoeringskosten voor de Regeling Tegemoetkoming Herplaatsing Flexwoningen toegevoegd. Hiervan is met de tweede suppletoire begroting € 1,4 mln. gerealloceerd naar het instrument begrotingsreserve voor terugstorting op de risicovoorziening. Ook is circa € 1,3 mln. voor de uitvoering van de woningbouwimpuls afgeboekt. Deze middelen worden in 2024 via de 100% eindejaarsmarge toegevoegd aan de BZK-begroting.

RVB

Dit betreft de middelen voor de inkoop van flexwoningen (circa € 140,3 mln.), de daarbij behorende apparaatskosten en de kosten voor de ontwikkelfunctie van het RVB (in totaal circa € 4,6 mln). Gedurende het jaar zijn hier middelen voor de distributielocaties, aanvullende apparaatskosten en de ontwikkelfunctie van het RVB aan toegevoegd, waardoor het totale budget op circa € 171 mln. komt. Hiervan is in 2023 circa € 127,6 mln. gerealiseerd. Bij Slotwet vindt er een mutatie plaats van ‒ € 41,8 mln. voor de ingekochte flexwoningen, waarvoor het RVB in 2023 € 98,5 mln. heeft gefactureerd. Door een latere matching met afnemers worden de uitgaven later gefactureerd dan geraamd.

Ontvangsten

De ontvangsten huurtoeslag zijn toegelicht bij de uitgaven huurtoeslag.

4.4 Artikel 4. Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteit

A. Algemene doelstelling

Stimuleren van een goede kwaliteit van de gebouwde omgeving op de aspecten duurzaamheid, energiezuinigheid, veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid en toegankelijkheid. Daartoe is de controle op de naleving van de bouwregelgeving en het toezicht door gemeenten van belang.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Met het oog op de doelen binnen dit beleidsartikel is de inzet van burgers, instellingen, bedrijven en de gehele overheid noodzakelijk. In het kader van het Klimaatakkoord wordt met partijen gesproken over de noodzakelijke acties en te nemen maatregelen. Samen met medeoverheden, corporaties, netbeheerders, energiebedrijven, de financiële sector, de ontwerp-, bouw en technieksector en talloze andere bedrijven, instellingen en maatschappelijke organisaties gaan we, ieder vanuit de eigen verantwoordelijkheid, mensen helpen met het verduurzamen van hun huis of gebouw. We maken wetgeving, stellen normen aan de huursector, bestaande gebouwen en installaties. De minister van BZK heeft hierbij een stimulerende, regisserende en normerende rol.

Stimuleren

De minister van BZK geeft invulling aan deze verantwoordelijkheid door kaderstelling (wet- en regelgeving), het uitvoeren van de acties van het Coalitieakkoord vertaald in het Programma Verduurzaming Gebouwde Omgeving (PVGO), waar het Rijk verantwoordelijk voor is, ondersteuning van innovatie (onder andere door middel van subsidies) en monitoring. De minister van BZK stimuleert energietransitie in de gebouwde omgeving met verschillende (subsidie)instrumenten, afspraken en ondersteuningsmaatregelen.

Regisseren

Op basis van artikel 2 van de Woningwet is de minister van BZK verantwoordelijk voor het opstellen en het beheer van de bouwregelgeving en stelselverantwoordelijk voor het borgen van de bouwkwaliteit. Op grond van deze verantwoordelijkheid worden in ieder geval regels gesteld over het bouwen van nieuwe bouwwerken, de staat van bestaande bouwwerken en het gebruiken en slopen van bouwwerken. Deze regels worden gesteld vanuit het oogpunt van veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid of milieu. Door naleving van deze regels is de maatschappelijk aanvaarde kwaliteit van bouwwerken gewaarborgd. Toezicht en handhaving hierop berust bij gemeenten.

C. Beleidsconclusies

Gebiedsgerichte warmtetransitie

Op 1 januari 2023 is het Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW) van start gegaan ter ondersteuning van gemeenten in de gebiedsgerichte aanpak. Het NPLW heeft met de ‘warmtetransitie in beeld’ een kwalitatieve analyse gemaakt van de lokale warmtetransitie bij gemeenten. Daaruit komt naar voren dat de helft van de gemeenten bezig is met het concretiseren van de transitievisie warmte in uitvoeringsplannen per wijk of buurt. Onderdeel van het NPLW is de regionale ondersteuningsstructuur. Deze regeling is in 2023 opengesteld voor alle regio’s (Stcrt. 2023, 13911). Daarmee is invulling gegeven aan één van de conclusies in de Monitor Programma Aardgasvrije Wijken (Kamerstukken II 2022/23, 32 847, nr. 1076) over de wenselijkheid van regionale en landelijke ondersteuning. Een ander voorstel vanuit de proeftuinen is het aanvragen van ISDE door gemeenten, hier is concreet invulling aan gegeven en wordt vanaf 2024 mogelijk. De monitor proeftuinen aardgasvrije wijken is vanaf 2024 geïntegreerd in de bredere NPLW-monitoring.

Verduurzaming individuele aanpak woningen

Verduurzaming Koopsector

In 2023 zijn verdere stappen gezet om woningeigenaren en Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) te helpen met duidelijke en toegankelijke informatie, vereenvoudiging van subsidies, betere financieringsmogelijkheden en ontzorging.

Duidelijke en toegankelijke informatie

De informatie op Verbeterjehuis.nl is in 2023 verder uitgebreid en verbreed, zodat naast woningeigenaren ook huurders en VvE’s worden ondersteund in het verduurzamen van de woning. Bijna 1,5 miljoen bezoekers hebben de site afgelopen jaar geraadpleegd.

Betere financieringsmogelijkheden hypotheek en Nationaal Warmtefonds

Door een in 2023 voorbereide wijziging, houden de leennormen voor de hypotheek vanaf 1 januari 2024 rekening met het energielabel en kunnen woningeigenaren met een laag label bijlenen voor verduurzaming. Het Nationaal Warmtefonds biedt sinds juni 2023 financiering voor verduurzaming met 0% rente aan voor woningeigenaren met een verzamelinkomen tot 60.000 euro en een rentekorting van 1,5% voor VvE’s. In 2023 hebben bijna 19.000 woningeigenaren en meer dan 100 VvE’s met bijna 3400 woningen financiering van het Warmtefonds gebruikt.

Verbetering en toename subsidies verduurzaming

De Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE) kon vanaf 1 januari 2023 voor het eerst ook worden aangevraagd voor één isolatiemaatregel. Onder meer die aanpassing leidde in 2023 tot een totaal van ruim 250.000 aanvragen, waarvan 100.000 voor één isolatiemaatregel. Het aanvragen van ISDE is in 2023 vereenvoudigd door verbeteringen van de website en de aanvraagprocedure. Om woningeigenaren met een laag inkomen beter te bereiken, is het Nationaal Isolatieprogramma ingericht. In 2023 is de eerste tranche van de lokale aanpak opengesteld. 337 gemeenten hebben een aanvraag gedaan voor het isoleren van ruim 200.000 woningen. In totaal is in 2023 circa € 370 mln. verstrekt aan gemeenten voor de eerste tranche.

In 2023 ontvingen meer dan vijfhonderd VvE’s een bijdrage van de Subsidie verduurzaming voor VvE’s (SVVE) voor verduurzamingsmaatregelen en nog eens ruim vijfhonderd voor advies over verduurzaming of oplaadpunten voor elektrische auto’s. Zowel de ISDE als de SVVE hebben vanaf 1 januari 2024 verbeterde voorwaarden voor monumenten en biobased isolatiemateriaal.

Inzet energiefixers

In 2023 zijn in veel gemeenten initiatieven opgetuigd om woningen met kleine en middelgrote maatregelen energiezuiniger te maken. Dit werk is uitgevoerd door energiefixers (ook wel energiecoaches of klimaatklussers genoemd) en gefinancierd door een verhoging van € 185 mln. van de energiearmoedemiddelen die beschikbaar zijn gesteld aan gemeenten.

Versnellingsagenda VvE’s en ontzorging woningeigenaren

Omdat VvE’s nog duidelijk achterblijven met verduurzamen en te maken hebben met complexe uitdagingen, is in september 2023 de Versnellingsagenda verduurzaming VvE’s uitgebracht. Deze agenda heeft als kernpunten de aanpassing van besluitvormingsregels van VvE’s, betere financiële ondersteuning, informatie en ontzorging, versnelling voor grote VvE’s en extra ondersteuning voor kleine nog niet functionerende VvE’s.

SAH

In 2023 zijn via de Stimuleringsregeling Aardgasvrije Huurwoningen (SAH) 55 aanvragen ingediend om 6.467 bestaande woningen van het aardgas af te halen. Omdat het meer tijd bleek te kosten om aansluitingen op warmtenetten te realiseren, is er vertraging in het aanvraagproces opgelopen. Daarnaast heeft de onduidelijkheid over het wettelijke kader voor warmtenetten (uitstel Wet collectieve warmtevoorziening en besluit marktordening collectieve warmte) geleid tot een lagere realisatie ten opzichte van de vastgestelde begroting. Daarom is besloten tot wijziging van de uitvoeringstermijn en verlenging van de SAH tot er een nieuwe regeling komt op 1 januari 2025 (Kamerstukken II 2022/23, 32 847 nr. 1076).

SVOH

De Subsidieregeling Verduurzaming Onderhoud Huurwoningen (SVOH) is per 1 april 2023 verbreed naar alle private verhuurders en opengesteld voor de vrije sector. Sinds 1 april 2023 is het aantal aanvragen weliswaar toegenomen, maar de regeling wordt nog niet goed genoeg gevonden. Daarom is in de laatste maanden van 2023 een start gemaakt met een activeringscampagne en het breder onder de aandacht brengen van de SVOH, via alle belangenorganisaties alsook via de VNG.

Energieprestatievergoeding Huur

Op 1 oktober 2023 is de herziening van het Besluit Energieprestatievergoeding Huur in werking getreden. Voor deze woningen kan een verhuurder een energieprestatievergoeding (EPV) in rekening brengen. Het gaat hierbij om zeer goed geïsoleerde woningen met zonnepanelen en een warmtepomp die een gegarandeerde prestatie leveren. De hoogte van de EPV is met het Besluit Energieprestatievergoeding Huur wettelijk gemaximeerd zodat de huurder gelijke woonlasten houdt. Met de EPV krijgen verhuurders meer investeringsmogelijkheden bij het bouwen of renoveren van zeer energiezuinige huurwoningen.

Aanpak utiliteitsgebouwen

In december 2023 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de huidige en toekomstige normering voor de verduurzaming van de utiliteitsbouw, zoals het uitfaseren van de gebouwen met de slechtste energieprestatie vanaf 1 januari 2030 (Kamerstukken II 2022/23, 32 813 nr. 1320). Deze brief ging ook in op de voortgang van de portefeuilleaanpak waaraan 27 grote vastgoedeigenaren meedoen. De NS, de Rabobank, de Politie en het Rijksvastgoedbedrijf zijn onder andere deelnemers van de portefeuilleaanpak. In 2023 zijn verder de derde tranche van de Subsidieregeling verduurzaming maatschappelijk vastgoed (DUMAVA), de Specifieke uitkering ten behoeve van het Ontzorgingsprogramma Mkb en het programma verduurzaming bedrijventerreinen in internetconsultatie gebracht met oog op openstelling in 2024.

Innovatie in de bouw

In het kader van het PVGO heeft het kabinet de ontwikkeling van de markt naar innovatiever en duurzamer bouwen bevorderd. Over de voortgang en samenhang van de verschillende beleidslijnen is in de Kamerbrief structureel opschalen van de (ver)bouwcapaciteit gerapporteerd (Kamerstukken II 2022/23, 32 813, en 32 847 nr. 1045).

In 2023 is in dat kader onder meer ingezet op het organiseren van een continue voorspelbare verbouwstromen. Het ondersteuningsprogramma "Verbouwstromen", een samenwerkingsverband van TKI Bouw en Techniek, TKI Urban Energy, Stroomversnelling en De Bouwcampus, is van start gegaan. Het programma ondersteunt opdrachtgevers, aanbieders en medeoverheden bij de industriële en gestandaardiseerde verduurzaming van woningen. Ook zijn in 2023 twee nieuwe subsidies beschikbaar gesteld om grootschalige renovatieprogramma's te realiseren. Ten eerste de subsidieregeling procesondersteuning voor opschaling renovatieprojecten (SPOR) waarmee samenwerkingsverbanden, bestaande uit verhuurders of eigenaar-bewoners een procesondersteuner kunnen inhuren. Ten tweede de meerjarige experimenten effectieve renovatiestromen (MEER) die is bestemd voor renovatieprogramma’s met een industriële aanpak.

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

In 2023 zijn diverse wijzigingen van het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) gepubliceerd of in procedure gebracht in het kader van het actueel houden van de regelgeving, maatschappelijke en politieke ontwikkelingen en implementatie van Europese regelgeving. Zo zijn bijvoorbeeld het besluit van 24 maart 2023 tot wijziging van het Besluit bouwwerken leefomgeving in verband met de periodieke beoordeling van gebouwen, de aanscherping van de schileisen van tijdelijke woningen en enkele andere wijzigingen (Stb. 2023, 106), een actualisatie van de energiebesparingsplicht voor utiliteitsgebouwen en enkele andere wijzigingen (Stb. 2023, 272), een aantal wijzigingen in verband met de Verordening betreffende markttoezicht en conformiteit van producten (Stb. 2023, 88) in 2023 gepubliceerd. Ook is gewerkt aan verbetering van de bouwregelgeving en het wegnemen van belemmeringen voor de woningbouw. Voorbeeld daarvan is het niet in werking laten treden van de mogelijkheid voor gemeenten om via maatwerkregels hogere eisen te stellen aan de energie- en milieuprestatie bij nieuwbouw (Stb. 2023, 426). Dit werd gedaan om de woningbouw te versnellen en is ingegaan op 1 januari 2024.

Toekomstbestendige gebouwde omgeving

Het Ministerie van BZK bevordert klimaatadaptief en natuurinclusief bouwen en inrichten als onderdeel van de Nationale aanpak Klimaatadaptatie gebouwde omgeving (Kamerstukken II 2022/23, 32 813, nr. 1149 en 32 847), via onder meer de ontwikkeling van een landelijk uniform kader: de ‘Landelijke maatlat voor een groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving’ (Kamerstukken II 2022/23, 32 813, nr. 1195 en 32 847). In maart 2023 is de landelijke maatlat aangeboden aan de Tweede Kamer waarbij is aangegeven welke vervolgtrajecten moeten zorgen voor doorwerking van de maatlat in de uitvoeringspraktijk. In de tweede helft van 2023 is gestart met een financiële quick-scan, een verkenning naar mogelijkheden van juridische borging en het ophalen van praktijkervaringen. Een natuurinclusieve inrichting is onderdeel van de landelijke maatlat. Daarnaast is in 2023 gestart met de voorbereiding van de wijzigingen van de bouwregelgeving om bij nieuwbouw en grootschalige renovatie verblijfsvoorzieningen voor beschermde gebouwgebonden soorten te verplichten (Kamerstukken II 2022/23, 28 325 nr. 248). De voor- en nadelen van een mogelijke verplichting in het Bbl voor regenwater- en grijswater (her)gebruik zijn onderzocht. Hierover is de Kamer in oktober 2023 geïnformeerd (Kamerstukken II 2023/24, 27625 nr. 658 en 30 015).

Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen

Met het vaststellen van inwerktredingsdatum van de Omgevingswet is in maart 2023 ook de inwerkingtreding van de Wkb definitief bepaald op 1 januari 2024. Op verzoek van de Eerste Kamer zijn verbouwactiviteiten nog niet onder kwaliteitsborging gebracht. Ter voorbereiding op de Wkb is in 2023 een nieuwe stimuleringsregeling voor proefprojecten (STIPP) opgezet. Op basis van de STIPP zijn ruim 250 nieuwe proefprojecten gestart waarbinnen betrokken partijen gezamenlijk oefenen. Direct vanaf de inwerkingtreding zal gestart worden met de monitoring van de Wkb. In 2023 zijn de kaders voor de monitoring vastgesteld en hiervoor is een onafhankelijke partij gecontracteerd. Ter ondersteuning van de uitvoering is tot slot het zogenoemde Wkb-overleg, een samenwerking van VNG, Bouwend Nederland, TechniekNL, de brancheverenigingen voor kwaliteitsborger en bouw- en woningtoezicht en BZK, ingesteld. Binnen het Wkb-overleg worden alle signalen, vragen en onduidelijkheden over de uitvoering van de Wkb verzameld en waar nodig van een snel en passend antwoord voorzien.

Stelsel certificeringwerkzaamheden aan gasverbrandingsinstallaties

De verplichting in het wettelijk stelsel voor werkzaamheden aan gasverbrandingsinstallaties (Stb. 2020, 354), dat alleen nog gecertificeerde bedrijven deze werkzaamheden mogen uitvoeren, is op 1 april 2023 ingegaan. Per eind 2023 zijn circa 1.900 bedrijven voor het uitvoeren van deze werkzaamheden gecertificeerd en zijn er circa duizend bedrijven die al opdracht gegeven hebben om zich te laten certificeren, maar nog niet gecertificeerd zijn. Daarnaast is er per eind 2023 een groot aantal bedrijven dat al wel offerte heeft gevraagd om zich te laten certificeren, maar daarvoor nog geen opdracht heeft verstrekt. Het betreft ongeveer duizend uitstaande offertes van certificerende instellingen bij bedrijven. In verband met het wettelijk stelsel hebben per eind 2023 circa 21.000 monteurs zich laten bijscholen op het gebied van koolmonoxide.  

Circulair bouwen

Het Ministerie van BZK bevordert circulair bouwen als onderdeel van het Nationaal Programma Circulaire Economie (Kamerstukken II 2021/22, 32 852, nr. 204), waaronder het vergroten van het gebruik van biogrondstoffen in de bouw met de Nationale Aanpak Biobased Bouwen. In oktober 2023 is aan de Tweede Kamer voorgesteld om de milieuprestatie-eis voor woningen per 1 januari 2025 te halveren, voor kantoren fors scherper te stellen en voor andere gebouwen (bijvoorbeeld onderwijs, zorg en winkels) in te voeren. Tegelijk met deze maatregelen zullen ook wijzigingen in de Europese norm (EN15804) worden geïmplementeerd. Tevens is aan de Tweede Kamer voorgesteld om voor de realisatie van klimaatdoelen, inclusief de weging van koolstofvastlegging in biobased materialen, de voorstellen van de Europese Commissie in de herziening van de Energy Performance of Buildings Directive (EPBD IV) te volgen. Onderdeel daarvan wordt een Europese bepalingsmethode voor de berekening van de CO₂-uitstoot van gebouwen (Kamerstukken II 2023/24, 32 852, nr. 265). Parallel daaraan is in de tweede helft van 2023 een start gemaakt met de voorbereiding van de wijzigingen van de bouwregelgeving.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

4.1 Energietransitie en duurzaamheid

Subsidie(regelingen)

Verduurzaming en onderhoud huurwoningen

Het aantal aanvragen van de subsidie verduurzaming en onderhoud huurwoningen (SVOH) is lager uitgevallen dan geraamd. Het verduurzamingstempo in de sector en bij deze doelgroep van kleine verhuurders was niet hoog waardoor er ook weinig subsidieaanvragen waren ingediend. Daarom is in het voorjaar het kasritme aangepast en is er circa € 35,5 mln. doorgeschoven naar latere jaren. In de eerste suppletoire begroting is tevens de € 10 mln. teruggezet die in 2022 was ingezet voor het Warmtefonds en ook is in deze begroting het restant budget over 2022 toegevoegd. Daarnaast is tijdens de tweede suppletoire begroting € 7 mln. ingezet voor DUMAVA wegens een hoge respons op deze regeling. Uiteindelijk is er circa € 2,3 mln. gerealiseerd voor de SVOH.

Nationaal Isolatie Programma

Tijdens de eerste suppletoire begroting is € 50 mln. naar voren gehaald vanuit 2024. Er heeft vervolgens een reallocatie plaatsgevonden uit het Nationaal Isolatieprogramma naar ondersteuning aanpak energiearmoede ter waarde van € 100 mln. Deze middelen worden ingezet voor het opschalen van energiefixers en fixteams om huishoudens in energiearmoede te helpen met het verduurzamen van hun woningen.

Energiebesparing Koopsector

Verenigingen van Eigenaars (VvE) kunnen voor de verduurzaming van hun woning subsidieaanvragen bij de regeling Subsidie Energiebesparing Eigen Huis doen.

Bij de eerste suppletoire begroting is de € 5 mln. die in 2022 was gerealloceerd naar het Warmtefonds toegevoegd aan het budget alsmede het restant budget uit 2022 van € 1,7 mln. Tegelijkertijd is € 10 mln. gerealloceerd naar lokale aanpak woonisolatie. In totaal is er in 2023 circa € 11,8 mln. uitgegeven. In totaal is € 3,8 mln. aan aanvragen niet vastgesteld en niet meer tot betaling gekomen in 2023.

Energiebesparing Huursector

De regeling de Stimuleringsregeling energieprestatie huursector (STEP) is gesloten. In 2023 is nog circa € 1 mln. aan vaststellingen betaald. Hiervoor is het budget bijgesteld bij de tweede suppletoire begroting.

Kennis- en innovatieprogramma bouwproductie stikstof

Met het kennis- en innovatieprogramma emissiearme bouwproducten wordt bijgedragen aan de ontwikkeling van een afsprakenstelsel voor digitalisering van het bouwproces en de bouwlogistieke stromen gericht op stikstofreductie. Bij de tweede suppletoire begroting is het budget met circa € 2,7 mln. opgehoogd.

Verduurzaming maatschappelijk vastgoed

De Subsidieregeling duurzaam maatschappelijk vastgoed (DUMAVA) komt eigenaren van bestaand maatschappelijk vastgoed tegemoet in de kosten om te verduurzamen. In de eerste suppletoire begroting is het restant budget uit 2022 toegevoegd en is een deel van het budget geschoven naar latere jaren conform het kasritme van de regeling. Vanwege een toename in aanvragen is het budget alsnog verhoogd met € 17 mln. In 2023 is € 2 mln. niet meer tot betaling gekomen, omdat de aanvragen niet meer verwerkt konden worden in 2023.

Energietransitie en duurzaamheid

In het kader van de afspraken voor energietransitie in de gebouwde omgeving uit het Klimaatakkoord heeft het ministerie van BZK in 2023 aan een aantal partijen subsidies verstrekt, waaronder de voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal, Platform 31 en DigiGO. Bij de eerste en tweede suppletoire begroting is budget gerealloceerd naar onder andere Beleidsprogramma EGO en RES voor onder andere diverse Energie Samen subsidies en de participatiecoalitie. Ook is er een deel van de middelen uit het Klimaatfonds toegevoegd voor de Energiebesparende maatregelen.

Renovatieversneller

Voor de Renovatieversneller zijn in het klimaatakkoord subsidiemiddelen beschikbaar gesteld om opschaling bij verduurzaming van woningen te bevorderen met het oog op kostenreductie. Bij de eerste suppletoire begroting van 2023 is € 14,5 mln. doorgeschoven naar latere jaren en dus in het juiste kasritme gezet voor de industriële aanpak uitfasering EFG-labels woningcorporaties. Door aanvragen die erg laat in het jaar binnenkwamen is € 4,4 mln. niet uitgegeven.

Stimuleringsregeling Aardgasvrije Huurwoningen (SAH)

De Stimuleringsregeling aardgasvrije huurwoningen (SAH) verleent vanaf 2020 subsidies aan zowel sociale als particuliere verhuurders voor het aardgasvrij maken van woningen. Ook gemengde VvE’s kunnen hierbij terecht voor subsidiëring van warmtenetaansluitingen. De aansluiting op warmtenetten loopt niet hard, mede door de vertraging in het wetgevingsproces. Hiervoor is de kasprognose bijgesteld en is € 45,5 mln. doorgeschoven naar latere jaren. Daar tegenover staat dat bij de eerste suppletoire begroting € 15 mln. is teruggeplaatst vanuit het Warmtefonds. In totaal is € 2,4 mln. aan aanvragen niet meer tot betaling gekomen in 2023.

Warmtefonds

Het Warmtefonds verstrekt financiering aan woningeigenaren en VvE’s die hun woning verduurzamen. In 2023 is de € 30 mln. die in 2022 was ingezet voor het Warmtefonds teruggezet naar SAH, SVOH en SEEH en is het budget tijdens de tweede suppletoire begroting met € 88 mln. opgehoogd vanuit het Klimaatfonds ten behoeve van het verlagen van de rente voor leningen voor woningeigenaren en VvE’s.

Nationaal Groeifonds

Circa € 7,4 mln. is naar een ander instrument gerealloceerd om via een specifieke uitkering uit te geven. De rest is besteed aan subsidies voor onder andere werklandschappen van de toekomst en aan stichting TKI Bouw en Techniek.

Biobased Bouwen

Subsidie is versterkt aan de uitvoeringsorganisatie Buildingbalance voor de uitvoering van maatregelen biobased bouwen. De middelen zijn afkomstig uit het Klimaatfonds voor de maatregel normering en stimulering biobased bouwen.

Opdrachten

Energietransitie en duurzaamheid

Ter uitvoering van de afspraken voor de energietransitie in de gebouwde omgeving verstrekte het ministerie van BZK in 2023 diverse onderzoeksopdrachten, waaronder voor het energielabel en klimaatadaptatie. Bij de tweede suppletoire begroting in 2023 is het budget met circa € 0,9 mln. verlaagd voor onder andere een subsidieverlening voor de participatiecoalitie.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Energietransitie en duurzaamheid

De Unie van Waterschappen ontving een bijdrage voor het Nationaal Programma Regionale Energiestrategieën (NP RES) om de RES-regio’s te ondersteunen, en de verbinding te vormen tussen nationaal, regionaal en lokaal. Ook  is er een bijdrage verleend aan het BIM-loket. In totaal is er in 2023 circa € 2 mln. uitgegeven.

Bijdrage aan medeoverheden

Nationaal Isolatie Programma

De middelen voor lokale aanpak woningisolatie worden ingezet ter onder­steuning van wooneigenaren om op korte termijn isolatie- en ventilatiemaatregelen te treffen en energiearmoede tegen te gaan. Bij de eerste suppletoire begroting is € 62,5 mln. toegevoegd vanuit het Klimaatfonds aan de lokale aanpak van het Nationaal Isolatieprogramma en is via specifieke uitkeringen uitgekeerd aan gemeenten in 2023. Verder is tijdens de Prinsjesdag suppletoire begroting is € 119 mln. extra beschikbaar gesteld aan gemeenten vanuit het Klimaatfonds voor de aanpak kwetsbare wijken en dorpen. Tevens is tijdens de Prinsjesdag suppletoire begroting € 8,1 mln. toegevoegd vanuit het klimaatfonds aan de lokale aanpak. Het volledige bedrag van € 365 mln. is uitgeput.

Ondersteuning aanpak energiearmoede

In 2023 is tijdens de eerste suppletoire begroting € 200 mln. vanuit het NIP toegevoegd. Hiervan is € 8 mln. ingezet voor energiefixers via het Nationale Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW) en € 4 mln. is via een subsidie verleend aan Energie Samen. € 185 mln. is ingezet via SPUKs voor het bestrijden van energiearmoede middels de opschaling van energiefixers, waarvan een deel is afgedragen aan het BTW-compensatiefonds.

Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie

Het Nationale Programma Lokale Warmtetransitie is een interbestuurlijk programma van het Rijk, VNG en IPO en ondersteunt gemeenten bij de lokale warmtetransitie door kennis en expertise beschikbaar te stellen over het vormgeven en uitvoeren van de lokale warmtetransitie. Tijdens de eerste suppletoire is er € 7,5 mln. toegevoegd ten behoeve van de inzet voor Energiefixers.

Nationale Isolatieprogramma (Soortenmanagement)

Het ministerie van BZK heeft in een eerste tranche van de regeling natuurvriendelijk isoleren € 54 mln. ter beschikking gesteld (Kamerstukken II 2023/24, 32 847 nr. 1108). Hiervan is € 40 mln. naar gemeenten gegaan ten behoeve van het opstellen, uitvoeren en monitoren van soortenmanagementplannen (SMP’s). De overige € 14 mln. is ingezet ten behoeve van ondersteuning en handhaving door provincies en ten behoeve van alternatieve verblijfplaatsen.

Nationaal Groeifonds

In het subsidieverleningsproces is bij nader inzien gebleken dat het passender is de onderdelen die binnen het groeifondsprogramma Toekomstbestendige Leefomgeving onder publieke opdrachtgevers vallen via een specifieke uitkering vorm te geven.

Bijdrage aan agentschappen

RVO.nl (uitvoering Energieakkoord)

Bij de eerste suppletoire begroting zijn er gelden gerealloceerd voor de uitvoeringskosten RVO voor diverse jaaropdracht regelingen zoals SAH, de SEEH, NIP, KIP, Renovatieversneller en Maatschappelijk Vastgoed. Bij de tweede suppletoire begroting is er meer budget gerealloceerd naar het juiste instrument voor de jaaropdracht en voor de Subsidieregeling procesondersteuning opschaling renovatieprojecten (SPOR).

RVO.nl (energietransitie en duurzaamheid)

Deze middelen zijn bestemd voor het jaarprogramma 2023 dat RVO.nl in opdracht van het ministerie van BZK uitvoert voornamelijk op het gebied van energietransitie in de gebouwde omgeving. Dit wordt hier verantwoord vanwege gecentraliseerd opdrachtgeverschap. Het budget is gedurende het jaar opgehoogd om de middelen voor de opdrachten aan RVO op het juiste budget te verantwoorden.

RVB

In het kader van het stikstofbeleid is het budget gereserveerd om aanbestedende rijksdiensten in staat te stellen om structureel uitstoot-verminderende criteria te stellen bij aanbestedingen. Bij de tweede suppletoire begroting is de prognose bijgesteld en is het budget met € 0,4 mln. opgehoogd in het kader van energiearme aanbestedingen door het RVB. Het volledige bedrag is uitgeput.

Verduurzaming Maatschappelijk Vastgoed

Ten behoeve van de programma's Zon-Op-Rijksdaken en de verduurzaming van rijksgebouwen is in totaal € 7,4 mln. overgeheveld naar het Rijksvastgoedbedrijf. Uiteindelijk is er in 2023 zo’n € 1,7 mln. gerealiseerd.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

EGO

Bij de eerste suppletoire begroting is er circa € 6 mln. overgeboekt voor onder andere de programma’s emissieloos bouwen en droogte in de bebouwde omgeving en regelingen zoals Demonstatie Energie- en Klimaatinnovatie (DEI), Missiegedreven Onderzoek, Ontwikkeling en Innovatie (MOOI) en Meerjarige Missiegedreven Innovatie Programma's (MMIP). Ook is er geld overgeboekt naar het Kennis- en Innovatieplatform (KIP). Bij de tweede suppletoire begroting zo’n € 2 mln. gerealloceerd voor onder andere de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) en andere innovatie gedreven onderzoeken.

Kennis en innovatie emissiearme bouwproducten

In de eerste begroting is aan het TNO programma emissieloos bouwen in totaal circa € 7,2 mln. bijgedragen.

4.2 Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

Subsidie(regelingen)

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

In 2023 verstrekte het ministerie van BZK diverse subsidies in het kader van onderzoek naar mogelijke aanpassingen in de bouwregelgeving en overige onderwerpen die betrekking hebben op de veiligheid, toegankelijkheid, duurzaamheid en gezondheid van gebouwen en het versterken van de positie van de bouwconsument. Bij de suppletoire begrotingen is circa € 3,1 mln. toegevoegd aan het budget.

Opdrachten

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

Het ministerie van BZK verstrekte ten behoeve van een goed functionerend stelsel van bouwregelgeving ook in 2023 opdrachten voor werkzaamheden van het Nederlands Normalisatie-instituut (NEN), de Helpdesk bouwregelgeving en de Adviescommissie toepassing en gelijkwaardigheid bouwvoorschriften.

Ontvangsten

Dit betreffen ontvangsten uit afrekeningen van eerder verstrekte subsidies door RVO.nl.

4.5 Artikel 5. Ruimtelijke ordening en omgevingswet

A. Algemene doelstelling

Een goede kwaliteit van de leefomgeving

Het beleid is gericht op de realisatie van een veilige, gezonde en aantrekkelijke woon- en leefomgeving en een efficiënt gebruik van onze ruimte, nu en in de toekomst. Daarnaast werkt het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) aan de implementatie van Omgevingswet. De Omgevingswet is het nationale wettelijke kader dat instrumenten bevat waarmee overheden, burgers en bedrijven gezamenlijk werken aan een veilige en gezonde leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Regisseren

C. Beleidsconclusies

(nieuwe) Nota Ruimte

In 2023 is voortvarend gewerkt aan de opstellen van de nieuwe Nota Ruimte, de opvolger van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). De Nota Ruimte wordt een samenhangende visie op de leefomgeving met keuzes voor 2030, richtinggevende uitspraken voor 2050 en een doorkijk naar 2100. In oktober 2023 is de contourennotitie voor de Nota Ruimte gepubliceerd. De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. Daarom is tegelijkertijd ook het participatieplan voor de Nota Ruimte gepubliceerd. Op basis hiervan is het inhoudelijk gesprek met alle stakeholders gestart.

Nationale Geo Informatie Infrastructuur (NGII)

Nederland beschikt over een Nationale Geo-informatie-infrastructuur (NGII) waarvan dagelijks volop gebruik wordt gemaakt. Cruciaal voor het voeren van regie op de ruimte is een goede informatiepositie van alle partijen (burgers, bedrijven, overheden) die bij de inrichting en het beheer van de fysieke leefomgeving betrokken zijn. De ambitie, zoals verwoord in de beleidsvisie Zicht op Nederland, is om de NGII door te laten groeien naar een volwaardig datafundament dat geschikt is voor data gedreven werken in de fysieke leefomgeving.

Grondbeleid

Het grondbeleid staat aan de basis van de diverse maatschappelijke opgaven die er in Nederland zijn. In juni 2023 is de Kamer geïnformeerd over een drie sporen aanpak met daarin voorgestelde acties, maatregelen en verkenningen voor de korte en lange termijn. Het doel is het grondbeleid te moderniseren, zodat het beter ten dienste komt te staan van gebiedsontwikkeling. In maart 2024 heeft de Kamer een voortgangsrapportage ontvangen.

NOVEX

Het programma NOVEX heeft als doel om de uitvoering van de NOVI te versnellen en input op te halen voor de Nota Ruimte. Dit gebeurt in twee sporen; het provinciale spoor en het NOVEX-gebieden-spoor. 2023 stond in het teken van het ruimtelijk vertalen van nationale opgaven in beide sporen.

In het provinciale spoor is op basis van een startpakket fysieke leefomgeving eind 2022 aan provincies gevraagd nationale en decentrale opgaven in te passen en te ordenen. Vanuit het programma NOVEX is dit traject ondersteund. Er heeft regelmatig interdepartementale en interbestuurlijke afstemming plaatsgevonden, in het bijzonder tijdens drie ijkmomenten. Resultaat hiervan is dat de meeste provincies – ondanks provinciale verkiezingen – eind 2023 een ruimtelijk voorstel hebben aangeboden.

Om interdepartementaal en interbestuurlijk het gesprek te faciliteren is ontwerpend onderzoek ingezet. Enerzijds om tot een gezamenlijke probleemanalyse te komen en anderzijds om inzicht te geven in het nationale beeld dat ontstaat als de (tussentijdse) provinciale beelden worden opgeteld. Er zijn meerdere nationale overzichtateliers georganiseerd om dit interdepartementale en interbestuurlijke gesprek hierover te voeren. Ook zijn verdiepende gesprekken per thema georganiseerd. En tenslotte zijn provincies bij het opstellen van hun voorstellen ondersteund met ontwerpend onderzoek op maat.

In het spoor NOVEX-gebieden hebben Rijk en regio gewerkt aan ontwikkelperspectieven om de stapelende nationale opgaven in te passen en te ordenen. Het programma NOVEX heeft voor de coördinatie gezorgd en voor de uitwisseling van kennis tussen de gebieden. Eind 2023 was het merendeel van de ontwikkelperspectieven gereed. Om uitwisseling en samenwerking te faciliteren hebben er in 2023 twee NOVEX-gebiedendagen plaatsgevonden. 

Groen in en om de Stad

Er is voor een groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving in 2023 gestart met het opstellen van een handreiking, financiële verkenning en juridische verkenning. De verkenningen en handreiking worden begin 2024 afgerond en vormen de noodzakelijke bouwstenen voor een afgewogen keuzerichting om verder toe te werken naar een vorm van groennormering.

Voorkeursvolgorde zon

In 2023 is een bestuurlijke afspraak gemaakt met de provincies over de aangescherpte voorkeursvolgorde zon. Hiermee is beoogd om landbouw- en natuurgronden te ontzien en zon-PV vooral te plaatsen op daken en gevels van gebouwen en op overige terreinen in (on)bebouwde gebieden. De provincies passen hun verordeningen hierop aan per 1 januari 2024 aan.

Omgevingswet

De Omgevingswet is op 1 januari 2024 in werking getreden. Op 14 maart 2023 heeft de Eerste Kamer ingestemd met het Koninklijk Besluit voor inwerkingtreding.

Afgeronde (evaluatie) onderzoeken

Plan Bureau voor de Leefomgeving (PBL) Ruimtelijke verkenningen heeft scenario’s ontwikkeld voor de inrichting van Nederland in 2050. In het hoofdrapport worden vier mogelijke ruimtelijke toekomsten gepresenteerd en voor elk scenario zijn op basis van ruimtelijke modellering en ontwerpend onderzoek gedetailleerde kaarten van het bijbehorende Nederland van 2050 gemaakt. Deze scenariokaarten brengen in beeld welke gevolgen verschillende keuzes hebben. De studie is gebruikt als een van de basisstudies voor de Nota Ruimte.

In de PBL Planmonitor Nationale Omgevingsvisie (Novi) wordt in een vroegtijdig stadium verkend wat het mogelijke effect is van toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen op plekken die kwetsbaar zijn voor veranderingen. Met dit inzicht kan het kabinet desgewenst maatregelen nemen om aantasting te voorkomen.

De inventarisatie evaluatie nationale programma’s behelst een overzicht van de afgeronde, lopende en geplande evaluaties en onderzoeksprogramma's en de monitoring van de uitvoering van de nationale programma's die onderdeel zijn van de uitvoeringsagenda van de NOVI. Deze inventarisatie is een bron voor de vierjaarlijkse evaluatie van de NOVI, die gepland is in 2024.

Elke regio telt! is een gezamenlijk advies van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli), Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) en de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving. Het advies is voorzien van een kabinetsreactie waarin deze aanbevelingen verder zijn besproken, met daarbij een aantal concrete acties en toezeggingen.

Actualisatie van het Integraal Financieel Beeld (IFB) 2023 vormde het startpunt voor de monitoring van de financiële effecten van de stelselherziening Omgevingswet en is opgebouwd vanuit de financiële ramingen die door de bestuurlijke partijen zijn aangedragen. De komende jaren zullen de financiële effecten worden gemonitord, waarna eventueel kan worden bijgestuurd.

Vanaf de inwerkingtreding van de Omgevingswet wordt er gemonitord op de daadwerkelijke kosten en baten (Monitor Model financiële effecten Omgevingswet). Dit gebeurt één, twee en vijf jaar na inwerkingtreding. Naast de oplevering van een monitormodel is ook de beschikbaarheid van noodzakelijke indicatoren onderzocht. Het monitormodel dient als basis voor verdere financiële monitoring van de Omgevingswet. Tevens wordt er gewerkt aan het vergroten van de beschikbaarheid van indicatoren bij bevoegd gezagen.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

5.1 Ruimtelijke ordening

Subsidies (regelingen)

Programma Ruimtelijk Ontwerp

Bij eerste suppletoire begroting is € 1,2 mln. overgeboekt naar het ministerie van OCW voor de uitvoering van een stimuleringsprogramma door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie (SCI). Dit Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp 2021-2024 is onder andere gericht op het stimuleren van de inzet van ontwerp bij lokale en regionale inrichtingsopgaven. Het programma biedt de mogelijkheid voor co-financiering bij een samenhangende en vernieuwende aanpak van urgente maatschappelijke opgaven in de fysieke leefomgeving. Juist op de regionale en lokale schaal kunnen nieuwe breed gedragen initiatieven een innovatieve aanpak ontwikkelen. Het stimuleringsprogramma is gericht op lokale en regionale overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties en collectieven van burgers die samen met ontwerpers aan de slag willen. Dit geldt zowel voor subsidies als voor opdrachten. De ministeries van BZK en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) hebben het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie (SCI) gevraagd een vierjarig stimuleringsprogramma op te zetten. Het stimuleringsprogramma werkt met het instrument open oproep (tender). Jaarlijks starten twee open oproepen, elk gericht op een ander actueel thema. Elke open oproep biedt tevens een platform voor kennisdeling en het zichtbaar maken van de resultaten. Zo zijn de resultaten en inzichten ook elders bruikbaar. Verder zijn er nog subsidies verleend aan onder meer de Stichting Deltaplan en de Stichting OntwerpNL.

Basisregistraties

Aan de Stichting Geonovum is een subsidie verleend voor het basisprogramma Geo-informatie: het ontwikkelen en beheren van geo-standaarden, kennisoverdracht en advisering over geo-informatie en geo-informatie-infrastructuur.

Opdrachten

Programma Ruimtelijk Ontwerp

Het opdrachtenbudget van het Programma Ruimtelijk Ontwerp is aangewend voor het programma Mooi Nederland, onder andere aan ontwerpbureaus voor de Stel-dat verkenningen.

Basisregistratie Ondergrond (BRO)

De BRO is een centrale registratie met publieke gegevens over de Nederlandse ondergrond. Dit betreft programmakosten voor de opname van gegevens over Bodemverontreiniging in de BRO. Hiervoor wordt budget ingezet in diverse opdrachten.

Het zijn middelen die gebruikt zijn voor het uitbesteden van beleidsadviezen, praktijkvoorbeelden, onderzoeksopdrachten en ontwikkelwerkzaamheden Fase 2 voor de standaarden op het terrein van de BRO .

Gebiedsontwikkeling

Het opdrachtenbudget voor Gebiedsontwikkeling wordt aangewend voor het programma NOVEX. In 2023 zijn er een aantal ontwerponderzoeken opgezet bij de provincies.

Tevens is er bij de tweede suppletoire begroting € 0,9 mln. gerealloceerd naar het instrument Bijdragen aan Medeoverheden voor NOVEX-decentralisatieuitkering (Nationale Omgevingsvisie Extra) aan provincies. Deze uitkering bedroeg in totaal € 3,7 mln.

Ruimtelijk Instrumentarium (diversen)

Tevens is er bij de eerste suppletoire begroting € 0,9 mln. gerealloceerd naar het instrument Bijdragen aan Medeoverheden voor de opdrachten Mooi NL en NOVEX. Daarnaast is de Loon en Prijsbijstelling van 2023 verwerkt met € 2,2 mln. En is er € 4,4 mln. beschikbaar gesteld voor programma NOVEX. Daarnaast is er bij de tweede suppletoire begroting € 0,5 mln. gerealloceerd voor een bijdrage aan het Kadaster en € 1,4 mln. is gerealloceerd naar het instrument Bijdragen aan Medeoverheden voor de NOVEX-decentralisatieuitkering aan provincies . Deze uitkering bedroeg in totaal € 3,7 mln. Ten slotte is er bij de Prinsjesdag suppletoire begroting € 3,8 mln. gerealloceerd om de uitgaven van programma NOVEX juist te verantwoorden.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Kadaster (basisregistraties)

Dit betreft een structurele bijdrage aan het Kadaster. De bijdrage is gebruikt voor het beheer, het adaptief onderhoud en de (door)ontwikkeling van de landelijke voorzieningen van de basisregistraties in het geo-informatiedomein (zoals de BAG - basisregistratie adressen en gebouwen, BGT - basisregistratie grootschalige topografie, BRT - basisregistratie topografie en BRK - basisregistratie Kadaster) en in enkele gevallen ook voor het actueel houden van de inhoud (BRT, BRK). Tevens gaat het om het beheer en de ontwikkeling van de gezamenlijke verstrekkingsvoorziening voor geo-informatie, het dataplatform Publieke Dienstverlening op de Kaart (PDOK), het Nationaal Geo-Register (NGR) in relatie tot de Europese richtlijn INSPIRE en de beheerkosten van het landelijke online portaal voor Ruimtelijke Plannen. Daarnaast zijn in het Coalitieakkoord middelen gereserveerd voor de uitvoering van het programma Werk aan Uitvoering (WAU-gelden). Aan het Kadaster is in dit kader een bijdrage verstrekt waarmee een 3D informatiebasis kan worden gerealiseerd voor datagedreven en participatief volkshuisvesting- en ruimtelijke ordeningsbeleid.

Geo-informatie

Tijdens de eerste suppletoire begroting hebben er meerdere mutaties plaatsgevonden waaronder een reallocatie van € 1,7 mln. naar Geonovum om de uitgaven op de juiste regeling te verantwoorden.

Basisregistratie Ondergrond (BRO)

Het Kadaster heeft een bijdrage ontvangen voor Publieke Dienstverlening op de Kaart (PDOK) voor de ontsluiting van gegevens van de Basisregistraties ondergrond (BRO).

Voor het programma BRO zijn er bijdragen verstrekt aan Geonovum, ICTU, en het Kadaster. Geonovum en het Kadaster zijn verantwoordelijk voor de standaardisatie, validatie en visualisatie van de data. ICTU verzorgde de ondersteuning van de implementatie.

Geonovum

ICTU

In het kader van ontwikkeling van de geo-basisregistraties en andere standaardisatie in het geo-domein zijn bijdragen verstrekt aan onder andere Geonovum en ICTU. Deze betreffen beheer en ontwikkeling van standaarden, begeleiding van de Europese richtlijn Inspire en de ontwikkeling van een visie op doorontwikkeling van de Geo-basisregistraties. Ook is een VNG-bijdrage verstrekt voor ENSIA-Tooling. Bij de eerste suppletoire begroting 2023 is een bedrag gerealloceerd voor een bijdrage aan de ICTU voor het programma Doorontwikkeling in Samenhang Geo basisregistraties. Inmiddels is dit programma doorgegaan als het programma Datafundament (onder de visie Zicht op Nederland). Voor dit bedrag zijn regieactiviteiten uitgevoerd en is het programmabureau georganiseerd.

Nationaal Groeifonds

BZK neemt deel aan het programma Dutch Metropolitan Innovations (DMI) met het project voor Flevoland (‘Digitale Tweeling as a Service'), waarvoor een bijdrage uit het NGF is verkregen.

Geonovum ontvangt een bijdrage van BZK om standaarden te ontwikkelen die overheden in staat stellen om samen te werken en data en toepassingen te delen zonder technische beperkingen.

Daarnaast ontvangen de provincie Flevoland en gemeente Almere een specifieke uitkering voor het realiseren van digitale tweelingen t.b.v. de stedelijke en provinciale opgaven in de fysieke leefomgeving, waarbij ze gebruik maken van de ontwikkelde standaarden. De door deze partijen ontwikkelde kennis wordt door Geonovum actief verspreid.

Bijdrage aan medeoverheden

Diverse projecten ruimtelijke kwaliteit

De einddatum van het Nieuwe Sleutelproject (NSP) Breda is opgeschoven naar 2025. Hieropvolgend zijn bij de eerste suppletoire begroting ook de budgettaire middelen (circa € 3,1 mln.) naar 2025 verschoven. De overige middelen van dit budget zijn gerealloceerd naar de programmabudgetten van Novex en MooiNL.

Gebiedsontwikkeling

In 2023 is er een Specifieke Uitkering van € 2,4 mln. aan acht NOVEX-gebieden gedaan om hen te ondersteunen in het komen tot de gewenste producten rondom het ontwikkelen van een kwalitatief hoogwaardige en duurzame woon- en leefomgeving. Bij Slotwet vindt er een mutatie plaats van circa € 0,2 mln. naar het BTW-compensatiefonds.

Bijdrage aan agentschappen

RVB

Het Rijksvastgoedbedrijf heeft een bijdrage ontvangen voor het slimmer gebruik maken van Rijksvastgoed voor de uitvoering van maatschappelijke opgaven in grote nationale programma’s als de NOVEX.

Tevens is de jaarlijkse bijdrage aan het College van Rijksadviseurs (Cra) uitbetaald.

RWS (leefomgeving)

Rijkswaterstaat (RWS) heeft een bijdrage ontvangen voor diverse beleidsondersteunende en adviserende activiteiten in het domein van de fysieke leefomgeving, waaronder beheer en exploitatie van het Omgevingsloket-online (OLO).

Bijdrage aan (andere) begrotingsstukken

Het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat heeft een bijdrage ontvangen voor TNO, dat de Landelijke Voorziening Basis Registratie Ondergrond (BRO) beheert. Dit betrof programmakosten voor de opname van gegevens over Milieukwaliteit in de BRO Fase 2.

5.2 Omgevingswet

Subsidies (regelingen)

Eenvoudig Beter

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Unie van Waterschappen (UvW) hebben een subsidie ontvangen om de gemeenten, provincies en waterschappen te ondersteunen bij het implementeren van en het werken met de Omgevingswet.

Aan de TU Delft is een subsidie verstrekt voor een onafhankelijke hoogleraar Omgevingsrecht in gebiedsontwikkeling.

Opdrachten

Aan de Slag

Het opdrachtenbudget is besteed aan diverse onderzoeksopdrachten, beleidsadviezen en communicatiemiddelen en -producten, om betrokken partijen en organisaties te ondersteunen om te kunnen werken met het nieuwe digitale stelsel Omgevingswet. Voor diverse doelgroepen, zoals communicatieadviseurs en beleidsmedewerkers van de bevoegd gezagen, softwareleveranciers en bestuurders zijn bijeenkomsten georganiseerd ter voorbereiding op het leren werken met de Omgevingswet. En is ook een voorlichtingscampagne van start gegaan, waaronder radiospotjes.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Kadaster

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die het Kadaster uitvoert in het kader van het afbouwen, beheer en ontwikkeling van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Samen met een aantal ontwikkelpartners, Rijkswaterstaat, KOOP, Geonovum en Kadaster, werkt het Ministerie van BZK aan de verdere ontwikkeling, implementatie en het beheer van het DSO. Elke ontwikkelpartner zet daarvoor zijn expertise in.

Geonovum

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die Geonovum uitvoert in het kader van de ontwikkeling, implementatie en het beheer van het DSO.

ICTU

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die ICTU uitvoert in het kader van de monitor op de implementatie van het DSO. Hiermee wordt beoogd te monitoren in hoeverre betrokken partijen en organisaties gesteld staan om te kunnen werken met het DSO.

Bijdrage aan agentschappen

RWS (Service Team Rijk)

Ten behoeve van de digitalisering werkt het Serviceteam Rijk samen met Rijkswaterstaat voor het omzetten van de juridische regels in toepasbare regels en het beheer van de toepasbare regels. Daarnaast voert RWS het beheer van de annotaties bij de AMvB’s en Omgevingsregeling onder de Omgevingswet voor het Serviceteam Rijk uit. Om de kosten op de juiste regeling te verantwoorden is met de suppletoire begroting Prinsjesdag € 3,2 mln. overgeheveld van de regeling Service Team Rijk (STR). Daarnaast is de afrekening 2022 van RWS ingezet voor de kosten 2023 van RWS voor STR.

Service Team Rijk

Om de wijzigingen in regelgeving onder de Omgevingswet om te zetten van WORD in de digitale standaard (Standaard officiële publicaties en Toepassingsprofielen voor omgevingsdocumenten (STOP-TPOD)) werkt het Serviceteam Rijk samen met Logius/KOOP. KOOP voert handmatige werkzaamheden uit om te borgen dat reeds in procedure zijnde wijzigingen bekend kunnen worden gemaakt en KOOP is opdrachtgever voor twee aanbestedingstrajecten om het werkproces in de toekomst te kunnen automatiseren en optimaliseren.

Het verschil tussen begroting en realisatie komt doordat bij de eerste suppletoire begroting de bijdragen 2023 aan het Service Team Rijk van zowel de andere departementen als BZK zelf zijn toegevoegd aan de begroting (ongeveer € 6 mln.). Met de suppletoire begroting Prinsjesdag is € 3,2 mln. gerealloceerd naar RWS om de kosten voor Service Team Rijk door RWS op de juiste regeling te verantwoorden en is € 0,5 mln. gerealloceerd om kosten voor inhuur STR op het juiste instrument en regeling te verantwoorden. Daarnaast is de afrekening 2022 van KOOP ingezet voor de kosten 2023 (€ 1 mln.) en zijn op basis van de nacalculatie 2022 bijdragen aan de andere departementen overgeboekt (totaal € 0,7 mln.). Met de tweede suppletoire begroting is in totaal nog € 0,6 mln. gerealloceerd om kosten op de juiste regeling te verantwoorden.

Aan de Slag

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die RWS uitvoert in het kader van de ontwikkeling van het DSO, de ontwikkeling van het Informatiepunt en het leveren van invoeringsondersteuning voor de stelselwijziging. Samen met ontwikkelpartner RWS werkt het Ministerie van BZK aan de afbouw, ontwikkeling en implementatie van het DSO.

Het verschil tussen begroting en realisatie wordt voornamelijk verklaard doordat van deze regeling bij eerste suppletoire begroting € 3,8 mln. is overgeheveld naar artikel 11 voor de personele inzet voor het programma Aan de slag met de Omgevingswet en door de ontvangen loon- en prijsbijstelling 2023. Daarnaast zijn bij de suppletoire begroting Prinsjesdag de bijdragen ontvangen van IPO, UvW en rijkspartijen voor het beheer van het DSO (ruim € 8 mln.).

Ontvangsten

Voor de basisregistraties is de jaarlijkse bijdrage van de Unie van Waterschappen van € 3,8 mln. ontvangen. In verband met de afrekening 2022 voor de activiteiten die RWS uitvoert voor het Omgevingsloket Online (OLO2) is € 1,2 mln. retour ontvangen. Voor diverse afrekeningen is totaal € 1,4 mln. ontvangen van Rijksvastgoedbedrijf. Daarnaast hebben nog een aantal kleinere verrekeningen plaats gevonden.

Voor het beheer van het DSO zijn de bijdragen ontvangen van het IPO en de UvW van totaal € 3,2 mln. Bij de afrekening over 2021 en 2022 voor de ontwikkeling en het beheer van het DSO-LV is een totaalbedrag van € 3,7 mln. van verschillende ontwikkelpartners teruggekomen. Voor het Service Team Rijk zijn n.a.v. de afrekening 2022 bedragen retour ontvangen van RWS en KOOP/Logius van totaal € 1,4 mln.

4.6 Artikel 6. Overheidsdienstverlening en informatiesamenleving

A. Algemene doelstelling

Een digitale samenleving over de grenzen heen die rekening houdt met burgers en maatschappelijke vragen oplost.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor het bevorderen van een adequate digitale overheidsdienstverlening, waarbij het belangrijkste doel is dat de dienstverlening toegankelijk is voor iedereen en het bevorderen van het inzetten van digitale innovaties voor het oplossen van maatschappelijke vragen.

Stimuleren

• – De minister van BZK stimuleert het gebruik van nieuwe digitale technologieën voor het oplossen van maatschappelijke vraagstukken, waarbij de markt ook nadrukkelijk uitgedaagd wordt om mee te denken over antwoorden op maatschappelijke vragen.

• – De minister van BZK stimuleert internationale samenwerking op het realiseren van diensten over de grenzen heen en het met like minded landen zorgen voor wet- en regelgeving die recht doet aan de Nederlandse situatie.

Regisseren

• – De minister van BZK zorgt voor maatregelen die burgers rechten geven en beschermen tegen ongewenste aspecten van digitalisering.

• – De minister van BZK pakt de rol om voortdurend de beleidsagenda op het terrein van de informatiesamenleving en overheid te herijken aan de eisen van de tijd.

• – De minister van BZK is stelselverantwoordelijk voor de inrichting en governance van de digitale overheid, waaronder de digitale basisinfrastructuur die deze mogelijk maakt.

• – De minister van BZK heeft een kaderstellende rol op het gebied van de digitale overheid. Kaderstellen gebeurt in de vorm van wetgeving, standaarden, architectuurkaders en richtlijnen rekening houdend met Europese ontwikkelingen en verplichtingen.

• – De minister van BZK heeft een coördinerende rol met betrekking tot alle officiële publicaties van de overheid.

Uitvoeren

• – De minister van BZK is verantwoordelijk voor de inrichting, beschikbaarstelling, instandhouding, werking, beveiliging en betrouwbaarheid van generieke voorzieningen voor elektronisch berichtenverkeer en informatieverschaffing, alsmede voor de voorzieningen voor het inloggen bij overheidsdienstverleners(authenticatie) en registratie van machtigingen in het burgerservicenummer (BSN)-domein.

• – De minister van BZK is verantwoordelijk voor het beleid rondom het vaststellen van de identiteit alsmede de verstrekking van reisdocumenten op basis daarvan. Ook is de minister van BZK verantwoordelijk voor de vastlegging van persoons- en adresgegevens in de Basisregistratie Personen (BRP). In dat kader houdt de minister van BZK toezicht op de uitvoering van de Paspoortwet, monitort de uitvoering van de Wet BRP en ondersteunt de gemeenten die primair verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van deze wetten. De minister van BZK faciliteert hiermee het juiste gebruik van persoons- en adresgegevens door andere overheidsinstanties. Het tegengaan van fraude met, en het corrigeren van fouten van, persoons- en adresgegevens en reisdocumenten vormt hiervan een integraal onderdeel.

C. Beleidsconclusies

Generieke Digitale Infrastructuur

In 2023 is het eerste jaar dat het centrale budget voor De Generieke Digitale Infrastructuur (GDI) onder artikel 6 is vormgegeven. De GDI vormt het fundament voor een goed functionerende digitale overheid en is cruciaal voor een betrouwbare dienstverlening aan burgers en ondernemers. De programmering 2023 is in het GDI-Programmeringsplan opgenomen dat op 2 december 2022 aan de Tweede Kamer is aangeboden. Ruim 80% van het beschikbare budget werd besteed aan beheer- en exploitatie, het resterende deel ging naar vernieuwing, waarbij het zwaartepunt ligt bij het domein «toegang». Naar aanleiding van adviezen van het Adviescollege ICT-toetsing worden de migratiestrategie en -planning herijkt, hetgeen gevolgen heeft voor de doorontwikkeling en voorgenomen programmering van de GDI-voorzieningen.

Werk Aan Uitvoering

In 2023 is verder gewerkt aan de projecten die in het kader van het programma <Werk Aan Uitvoering> worden uitgevoerd waaronder het realiseren van een Interbestuurlijke Datastrategie (IBDS). Het interbestuurlijke programma realisatie IBDS helpt overheidsorganisaties bij het creëren van duidelijkheid over wat technisch kan, juridisch verantwoord en ethisch wenselijk is bij datagebruik. Eén van de resultaten is een advies aan overheidsorganisaties over hergebruik van camerabeelden in de openbare ruimte.

D. Budgettaire gevolgen van beleid