Nr. 1 JAARVERSLAG KONINKRIJKSRELATIES EN HET BES-FONDS

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Koninkrijksrelaties

Figuur 1 Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal €. 155.913.000,-

Figuur 2 Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 88.686.000,-

BES-fonds

Figuur 3 Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 87.850.000,-

Figuur 4 Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 87.850.000,-

A. ALGEMEEN

1 1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik het jaarverslag met betrekking tot de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) over het jaar 2023 aan, alsmede het jaarverslag met betrekking tot de begroting van het BES-fonds (H) over het jaar 2023.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties decharge te verlenen over het in het jaar 2023 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,H.M.de Jonge

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

Algemeen

Voor u ligt het jaarverslag 2023 van Koninkrijksrelaties en het BES-fonds. Dit betreft een niet-departementale begroting.

Het jaarverslag van het BES-fonds maakt onderdeel uit van de financiële verantwoording van het Rijk, maar heeft daarbinnen een bijzonder karakter. Het jaarverslag van het BES-fonds kent in tegenstelling tot een departementaal jaarverslag slechts één beleidsartikel: het BES-fonds. Het beleid dat wordt gevoerd ter realisatie van de algemene beleidsdoelstelling is direct verbonden met dit ene beleidsartikel. De apparaatsuitgaven/-ontvangsten voor de uitvoering van het BES-fonds zijn opgenomen in de apparaatskosten van begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

Het jaarverslag 2023 is als volgt opgebouwd:

A. Een algemeen deel met de dechargeverlening;B. Het beleidsverslag 2023 Koninkrijksrelaties met de beleidsprioriteiten, de (niet-)beleidsartikelen en de bedrijfsvoeringsparagraaf;B. Het beleidsverslag 2023 BES-fonds met de beleidsprioriteiten, het beleidsartikel en de bedrijfsvoeringsparagraaf;C. De jaarrekening Koninkrijksrelaties 2023;C. De jaarrekening BES-fonds 2023;D. De bijlagen.

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2024. Voor de begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast.

Groeiparagraaf

Sinds de ontwerpbegroting 2021 wordt op verzoek van de afdeling Advisering van de Raad van State (RvS) en het Interdepartementale beleidsonderzoek Koninkrijksrelaties het jaarlijkse overzicht van rijksuitgaven Caribisch Nederland (bijlage 3) opgenomen. Dit overzicht vergroot het inzicht in de totale rijksuitgaven aan Caribisch Nederland.

Focusonderwerp

De Tweede Kamer heeft voor de verantwoording over 2023 Resultaatbereik in relatie tot onderuitputting. Hiertoe is als bijlage in dit jaarverslag een tabel met toelichting over de onderuitputting per artikel opgenomen.

Het beleidsverslag

Het beleidsverslag bestaat uit de beleidsprioriteiten, de (niet-)beleidsartikelen en de bedrijfsvoeringsparagraaf.

Beleidsprioriteiten

In de paragraaf «Beleidsprioriteiten» wordt verslag gedaan van de beleidsprioriteiten die zijn opgenomen in de begroting 2023. Zoals gebruikelijk is ook dit jaar een tabel opgenomen met daarin de realisatie van de beleidsdoorlichtingen.

Openbaarheidsparagraaf

Voor de openbaarheidsparagraaf van hoofdstuk 4 wordt verwezen naar het jaarverslag van het begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

Beleidsartikelen

Algemene doelstelling en rol en verantwoordelijkheid

Conform de Rijksbegrotingsvoorschriften (RBV) 2024 zijn voor de onderdelen «Algemene doelstelling» en «Rol en verantwoordelijkheid» in de beleidsartikelen de teksten uit de vastgestelde begroting 2023 als basis gebruikt.

Toelichting op financiële instrumenten

In de toelichting op de financiële instrumenten wordt aangegeven waarvoor de financiële overdracht in het begrotingsjaar is aangewend. Verschillen tussen de budgettaire raming en de realisatie in het verslagjaar worden toegelicht, hierbij wordt indien van toepassing verwezen naar de eerste, tweede suppletoire en incidentele begrotingswetten of de slotwet.

De beleidsmatige verschillen en technische verschillen, die groter dan of gelijk zijn aan de ondergrens zoals deze in de Rijksbegrotingsvoorschriften (RBV) 2024 zijn opgenomen, worden toegelicht. In het kader van transparantie of anderszins kan het voorkomen dat verschillen beneden deze ondergrenzen ook worden toegelicht.

Bedrijfsvoeringsparagraaf

Het jaarverslag Koninkrijksrelaties 2023 bevat ook een bedrijfsvoeringparagraaf. Hierin wordt verslag gedaan over specifieke punten van de bedrijfsvoering voor Koninkrijksrelaties (IV). Voor het verslag over de bedrijfsvoering in algemene zin wordt verwezen naar het jaarverslag van het begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

De jaarrekening 2023

In de jaarrekening treft u de verantwoordingsstaat voor de begroting van Koninkrijksrelaties en de saldibalans met toelichting aan. De slotwet wordt als een apart Kamerstuk gepubliceerd.

Wet Normering Topinkomens (WNT) verantwoording

De WNT-verantwoording van Koninkrijksrelaties is opgenomen in het jaarverslag van het begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

Externe inhuur

De externe inhuur van Koninkrijksrelaties wordt verantwoord in het overzicht inhuur externen in het jaarverslag van het begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

De bijlagen

Het jaarverslag BES-fonds 2023

Beleidsprioriteiten

In de paragraaf «Beleidsprioriteiten» wordt verslag gedaan van de beleidsprioriteiten die zijn opgenomen in de begroting 2023.

Beleidsartikel

Algemene doelstelling en rol en verantwoordelijkheid

Conform de Rijksbegrotingsvoorschriften (RBV) 2024 zijn voor de onderdelen «Algemene doelstelling» en «Rol en verantwoordelijkheid» in de beleidsartikelen de teksten uit de vastgestelde begroting 2023 als basis gebruikt.

Bedrijfsvoeringsparagraaf

Het jaarverslag BES-fonds 2023 bevat ook een bedrijfsvoeringsparagraaf. Hierin wordt verslag gedaan over specifieke punten van de bedrijfsvoering voor het BES-fonds (H). Voor het verslag over de bedrijfsvoering in algemene zin wordt verwezen naar het jaarverslag van het begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

De jaarrekening 2023

In de jaarrekening treft u de verantwoordingsstaat voor de begroting van het BES-fonds en de saldibalans met toelichting. De slotwet wordt als een apart Kamerstuk gepubliceerd.

B. BELEIDSVERSLAG KONINKRIJKSRELATIES

3. Beleidsprioriteiten

Een betere toekomst voor het hele Koninkrijk

In het Koninkrijk delen we een verleden én een toekomst. Op voet van gelijkwaardigheid, wederkerigheid en wederzijds vertrouwen blijft Nederland zich inspannen voor een betere, hoopvolle toekomst voor het gehele Koninkrijk.

Ondanks de demissionaire status heeft het kabinet zich in 2023 ingezet om Caribisch Nederland een gelijkwaardig deel van Nederland te laten zijn. Bonaire, Sint Eustatius en Saba hebben te maken met de nodige uitdagingen. Diepgewortelde armoede onder de inwoners is een grote bron van zorg. In 2023 zijn belangrijke stappen gezet om de verschillen in (sociale) voorzieningen met Europees Nederland te verkleinen. Naast de inzet van financiële middelen heeft de Commissie Sociaal Minimum Caribisch Nederland onderzocht wat nodig is om rond te komen op de eilanden van Caribisch Nederland. Om de levenstandaard van de eigen inwoners te verhogen, kunnen en moeten de overheden in Nederland en Caribisch Nederland beter presteren. Zo zijn in 2023 bestuurlijke afspraken gemaakt met de nieuwe bestuurscolleges.

In 2023 was de inzet ook gericht op de drie autonome Landen. Onderdeel van de inzet van het kabinet is om de samenwerking met en tussen de drie Landen op de langere termijn te bevorderen en in gezamenlijk overleg tot een nadere invulling te komen van de verantwoordelijkheden van de landen afzonderlijk en het Koninkrijk als geheel. Uitgangspunt blijft uiteraard dat de drie landen staatkundig autonoom zijn en een eigen verantwoordelijkheid hebben. In lijn met het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden kunnen de landen rekenen op hulp en bijstand, wanneer daarom verzocht wordt en passend is binnen de kaders van gemaakte afspraken. Tijdens het vierlandenoverleg op Sint Maarten is besloten de thematiek van de motie-Van Raak onderwerp te maken van de volgende te organiseren Koninkrijksconferentie. De motie-Van Raak verzoekt de regeringen van Aruba, Curaçao, Sint-Maarten en Nederland in een gezamenlijk overleg tot een nadere invulling te komen van de verantwoordelijkheden van de landen afzonderlijk en van het Koninkrijk als geheel, en de parlementen daarover te informeren.

Caribisch Nederland (CN)

CN-enveloppe van € 30 mln.

Het verbeteren van de bestaanszekerheid en verminderen van de armoede in Caribisch Nederland is een belangrijk thema voor dit kabinet. In 2023 heeft het kabinet deze ambities nader vertaald in gerichte en concrete afspraken met de nieuwe bestuurscolleges. In november 2023 zijn met Saba en Sint Eustatius meerjarige bestuurlijke afspraken gemaakt door middel van de Saba Package en St. Eustatius Agreement. Met het nieuwe bestuurscollege op Bonaire zijn afspraken gemaakt die in 2024 moeten leiden tot het ondertekenen van meerjarige bestuurlijke afspraken. Bij de hiervoor genoemde afspraken zijn ook de structurele middelen die in het coalitieakkoord ter beschikking zijn gekomen, te weten jaarlijks € 30 mln., aangewend. Hierbij is afgesproken dat het deel van de middelen dat ziet op de eilandelijke taken, oplopend tot € 13 mln. structureel, wordt toegevoegd aan de vrije uitkering. Ook zijn afspraken gemaakt om lokaal een programma in het kader van welvaart op te zetten en te ondersteunen. Hierbij wordt onder regie van de openbare lichamen zo veel mogelijk integraal samengewerkt met de lokale en Rijkspartners. Hiermee wordt invulling gegeven aan het uitgangspunt dat wat lokaal kan, ook lokaal gebeurt.

Met de middelen uit de CN-envelop zijn in 2023 ook extra stappen gezet om de inkomens in Caribisch Nederland beter in balans te brengen met de kosten van levensonderhoud. In maart 2023 is de Commissie sociaal minimum Caribisch Nederland ingesteld, met als taak om onderzoek te doen naar wat nodig is om rond te komen op Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Ook heeft de commissie gekeken naar de systematiek van het sociaal minimum. De commissie heeft in oktober 2023 haar rapport uitgebracht. In aanvulling op de middelen uit de CN-envelop, wordt in 2024 volgend jaar nog eens € 30 mln. extra uitgetrokken om de koopkracht te verbeteren van de inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

In opdracht van het ministerie van BZK is in 2023 onderzoek gedaan naar de vrije uitkeringen die de drie openbare lichamen ontvangen uit het BES-fonds. Sinds 2015 heeft er geen onderzoek meer plaatsgevonden naar de hoogte van de vrije uitkering van de eilanden in relatie tot de uit te voeren taken. Door het ontbreken van recent onderzoek was er geen helder inzicht in de benodigde eilandelijke middelen en de verhouding van deze middelen tot de eilandelijke taken. Het onderzoek is uitgevoerd door bureau IdeeVersa en is op 9 oktober 2023 aan uw Kamer gestuurd. De uitkomst van het onderzoek is dat de bijdrage uit de CN-envelop een significante bijdrage heeft geleverd aan de hoogte van de vrije uitkering, maar dat dit nog niet voldoende is om de huidige structurele taken te kunnen uitvoeren. IdeeVersa adviseert daarnaast om de vrije uitkering mee te laten groeien met de Rijksuitgaven en de openbare lichamen te compenseren voor demografische ontwikkelingen. Uit het rapport volgt dat de beperkingen rondom lenen in de Wet FinBES, openbare lichamen afhankelijk maken van het Rijk, waarbij er sprake is van onvoldoende afspraken rondom onderhoud en vervanging. De Wet FinBES sluit namelijk het aangaan van leningen door openbare lichamen uit. IdeeVersa geeft daarbij aan dat dit leidt tot kapitaalvernietiging en het niet duurzaam omgaan met kapitaalgoederen. Het is aan een volgend kabinet om te besluiten over de voorstellen en de nadere uitwerking.

Bestuurlijke afspraken bij eilandgerichte aanpak

De staatssecretaris van BZK heeft met Saba en Sint Eustatius de bestuurlijke afspraken van 2022 in november 2023 herijkt en opnieuw getekend (Kamerstukken ll 2022/23, 36 410, nr. 34). Voor Bonaire was het bestuurscollege pas recent aangetreden en zij hebben eerst zelf de tijd genomen om prioriteiten vast te stellen, alvorens er bestuurlijke afspraken gemaakt konden worden. De bestuurlijke afspraken dienen ervoor om de samenwerking tussen de Rijksoverheid en de openbare lichamen te sturen en samen resultaatgericht aan de slag te gaan. Hierin hebben de openbare lichamen zelf de prioriteiten bepaald. Er zijn afspraken gemaakt over belangrijke thema’s zoals versterken bestuur- en uitvoeringskracht, armoede, duurzaamheid en economische diversificatie.

Afsprakenakkoord Sint Eustatius 2024-2027

Het Openbaar Lichaam Sint Eustatius heeft ervoor gekozen om veel van de onderwerpen uit de vorige bestuurlijke afspraken terug te laten komen in het huidige Afsprakenakkoord. Dit omdat de vorige afspraken maar één jaar besloegen en er nog resterende acties openstaan. In deze bestuurlijke afspraken staan vooral economische ontwikkeling, circulariteit met focus op (digitale) infrastructuur, welzijn, en goed bestuur centraal. Dit houdt onder meer in dat er meer sociale huurwoningen worden gebouwd, het cultureel erfgoed nog intensiever wordt beschermd, de versterking van de digitale vaardigheden van de inwoners wordt gestimuleerd, verschillende mogelijkheden voor het uitbreiden van de economie worden onderzocht en er verder wordt gewerkt aan de versterking van de infrastructuur.

Saba Package Agreement 2023 ‒ 2027

Het Openbaar Lichaam Saba heeft vier prioritaire thema’s aangewezen voor de nieuwe iteratie van bestuurlijke afspraken, namelijk: bestaanszekerheid en welzijn, economische en ruimtelijke ontwikkeling, klimaat, natuur en milieu, en goed bestuur. Binnen deze thema’s zijn afspraken gemaakt die bijdragen aan vooruitgang voor de inwoners en voor het eiland, zoals het voortzetten van de ferry tussen Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten, het gezamenlijk wegnemen van barrières die de economische ontwikkeling van het eiland in de weg staan, de verdere digitalisering van de overheidsorganisatie, het opstellen van een Saba-klimaatplan, het opstellen van een ruimtelijke ontwikkelingsplan Saba en het bouwen van betaalbare huur- en koopwoningen. Het Openbaar Lichaam heeft zich ook gecommitteerd aan het uitvoeren van een meerjarig plan voor het verder ontwikkelen en professionaliseren van de eigen ambtelijke organisatie, met meer aandacht voor onder andere leren en ontwikkelen van ambtenaren, het stroomlijnen van interne procedures en meer capaciteit voor het versterken van kernfuncties (waaronder financiën, wetgeving en juridische zaken, personeel en organisatie, bestuursondersteuning).  

Versterken bestuurs- en uitvoeringskracht

In 2023 is er verder gewerkt aan het versterken van de bestuurs- en uitvoeringskracht in Caribisch Nederland. De bestuurskracht betreft de kwaliteit en professionaliteit van politieke gezagdragers en de bestuursorganen (bestuurscollege en eilandsraden) van de openbare lichamen, het samenspel tussen het bestuurscollege en de eilandsraad, en de directe ambtelijke ondersteuning van de gezagdragers. Goed openbaar bestuur met gedegen besluitvormingsprocessen is een randvoorwaarde voor de verdere ontwikkeling van Bonaire, Saba en Sint Eustatius. Het ministerie van BZK heeft ingezet op de versterking hiervan door onder meer het afsluiten van bestuurlijke afspraken met de bestuurders van Bonaire, Saba en Sint Eustatius, het werken aan het wetsvoorstel tot wijziging van de WolBES/FinBES, dat zich thans nog in de consultatiefase bevindt, het ondersteunen van de ontwikkeling van de griffie, het aanbieden van trainingen voor gedeputeerden en eilandsraadsleden, en het opzetten van samenwerkingen tussen Europees Nederlandse gemeenten en openbare lichamen.

De openbare lichamen staan voor een veelvoud aan taken die zij eigenstandig of in samenwerking met ambtelijke organisaties in Den Haag moeten uitvoeren. Dit vraagt een sterk ambtelijk apparaat. Op dit moment is de uitvoeringskracht echter onvoldoende. De inzet van het ministerie van BZK was er in 2023 op gericht om de uitvoeringskracht te versterken, door middel van het opzetten van detacheringen, het organiseren van ondersteuning vanuit Europees Nederlandse gemeenten, uitzending van trainees, het faciliteren van trainingen en opleidingen, en het invullen van de coördinerende functie in Den Haag. Dit is belangrijk omdat alleen op deze manier de openbare lichamen de taken waarvoor zij staan gedegen kunnen uitvoeren; zonder versterking is het niet mogelijk om, ondanks beschikbare middelen, de gewenste projecten, beleid of wetgeving volledig uit te voeren of te implementeren.

Dienstverlening Rijksdienst Caribisch Nederland

Voor 2023 had het kabinet de ambities om vervolgstappen te zetten in de verbetering van de dienstverlening door de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN). Daartoe zijn een kwartiermaker en een Chief Information Officer (CIO) aangesteld. Er is in overleg met verschillende diensten in Caribisch Nederland en in Den Haag een plan van aanpak gemaakt ter verbetering van de dienstverlening. Dit plan is ingediend als werken aan uitvoering (WaU) aanvraag. De ambities zijn om verbeterstappen te zetten in de telefonische bereikbaarheid van RCN diensten, dienstverlening via internet en via een modern balieconcept waarbij ook wordt gekeken naar de mogelijkheid van een dienstencentrum. Aanvullend hierop is het de bedoeling om klanten beter te bedienen via het concept van klantreizen. Besluitvorming over de WaU aanvraag vindt naar verwachting plaats in 2024.

Bestuurlijke ingreep Sint Eustatius

In 2023 zijn verdere stappen gezet voor de terugkeer van de democratische verhoudingen op Sint Eustatius. Dit jaar zijn de subfasen 2.1 en 2.2 van de Wet herstel voorziening Sint Eustatius bereikt Op 18 maart 2023 trad het Koninklijk Besluit voor de overgang naar fase 2.1 in werking. Daarmee ontving de nieuwe eilandsraad na installatie de rechtspositionele bevoegdheden ten opzichte van de griffie en de ambtelijke organisatie terug. Op 20 juni 2023 is het Koninklijk Besluit om fase 2.2 te bereiken in werking getreden. Het eilandbestuur beschikt met dit besluit sindsdien weer over het budgetrecht. Aan het besluit was de voorwaarde verbonden dat het eilandbestuur een aantal resterende verbeterstappen op het gebied van financieel beheer diende te realiseren voordat overgegaan kon worden naar een volgende fase in de wet. De regeringscommissaris van Sint Eustatius heeft inmiddels verklaard dat alle verbeterstappen zijn afgerond. Daarmee is voldaan aan alle voorwaarden om het Koninklijk Besluit te laten slaan voor het bereiken van fase 3.0, waarmee de bestuurlijke verhoudingen zoals vastgelegd in de WolBES en de FinBES worden hersteld. Een belangrijke stap hierin is de benoeming van een gezaghebber. 

Coördinerende rol van Koninkrijksrelaties

Veel van de dossiers die het Caribisch gebied betreffen zijn complex van aard en beslaan veelal meerdere beleidsterreinen. Dergelijke opgaven zijn gebaat bij een meer integrale benadering. Versterking van de Haagse coördinatie en verbetering van de samenwerking tussen Europees Nederland en Caribisch Nederland zijn daarom van groot belang. Gericht kiezen voor de inzet op prioritaire thema’s helpt om resultaatgericht te werken. De coördinerende rol van het ministerie van BZK hierin is essentieel.

In 2023 is verder gewerkt aan de toepassing van het principe ‘comply or explain’. Het belangrijkste uitgangspunt van ‘comply or explain’ is dat alle beleidsintensiveringen en de daaruit voortvloeiende wetgeving en/of financiële consequenties van toepassing (zullen) zijn voor Caribisch Nederland, tenzij er redenen zijn om dat niet te doen. De departementen hebben daartoe hun inzet voor Caribisch Nederland veelal ondergebracht in beleidsagenda’s, waarin zij de doelen en ambities beschrijven. De uitvoering van deze beleidsagenda’s moet, in combinatie met de toepassing van ‘comply or explain’, leiden tot tastbare vooruitgang voor de inwoners van Bonaire, Saba en Sint Eustatius. Bij de toepassing van ‘comply or explain’ worden de bestuurlijke verhoudingen in acht genomen.

De uitdaging is verder om het proces te standaardiseren zodat Caribisch Nederland standaard onderdeel is van beleidsvorming en het wetgevingsproces. Hiervoor worden of zijn onder andere de standaardformulieren en handboeken aangepast die hierbij worden gebruikt, zoals het Beleidskompas, de Aanwijzingen voor de regelgeving, en het Draaiboek voor de regelgeving. Hierdoor wordt Caribisch Nederland in een vroeg stadium door beleidsambtenaren en wetgevingsjuristen meegenomen. Daarnaast heeft het Ministerie van BZK een bijstand- en advies verlenende rol richting de departementen en de openbare lichamen bij de beoordeling van de toepassing van het principe ‘comply or explain’, en een begeleidende rol in de contacten tussen de openbare lichamen en de departementen.

Het Ministerie van BZK is verantwoordelijk voor het opstellen en actualiseren van het wetgevingsoverzicht Caribisch Nederland; een van de onderdelen om het principe ‘comply or explain’ werkbaar te kunnen maken. Voor het adresseren van de wet- en regelgeving op de lange termijn zal daarnaast nog een inventarisatie plaatsvinden naar welke wet- en regelgeving op dit moment van toepassing is in Caribisch Nederland. Naar aanleiding van deze inventarisatie wordt bekeken welke wet- en regelgeving op de langere termijn voor aanpassing in aanmerking komt.

Financieel toezicht

Het College financieel toezicht Bonaire, Sint Eustatius en Saba adviseert de minister van BZK over de financiën van Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Onder de Tijdelijke wet taakverwaarlozing Sint Eustatius was Sint Eustatius sinds 2018 uitgezonderd van het toezicht dat normaal door het College financieel toezicht BES wordt uitgeoefend. De toezichthoudende rol voor Sint Eustatius is in 2023 volledig hervat. Conform de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba behoeven de begrotingen van de openbare lichamen de goedkeuring van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Deze werd eind 2023 voor alle drie de openbare lichamen gegeven voor de begrotingen voor het jaar 2024.

Het ministerie van BZK ziet erop toe dat de openbare lichamen het financieel beheer op een goed niveau brengen en houden. Uit de meting van de Monitor Financieel Beheer in 2023 bleek dat alle drie de openbare lichamen (lichte) vooruitgang hebben geboekt ten opzichte van de vorige meting. Daarnaast heeft Bonaire in 2023 van de externe accountant voor het eerst een goedkeurende controleverklaring ontvangen voor zowel de getrouwheid als de rechtmatigheid van de jaarrekening 2022. Sint Eustatius heeft het financieel beheer een positieve impuls gegeven door de implementatie van de administratieve organisatie en interne beheersing (AO/IB) en de training van de medewerkers. Dit laat zien dat de financiële verbeterplannen hun vruchten beginnen af te werpen. Tijdige aanlevering van begrotingsdocumenten en uitvoeringsrapportages en meerjarenbegrotingsevenwicht blijven evenwel aandachtspunten.

Landen

Overheidsfinanciën, financieel beheer, en financieel toezicht

Overheidsfinanciën en financieel toezicht (landen) 2023 is een jaar geweest waarin de economieën en de overheidsfinanciën van de landen zich verder herstelden van de gevolgen van de pandemie. De duurzame houdbaarheid van de overheidsfinanciën werd daardoor vergroot. Het herstel van de toeristische sector hield aan en ook andere sectoren konden daarvan profiteren. Dit had een positieve weerslag op de overheidsinkomsten, met als resultaat dat de overheidssaldi naar verwachting wederom beter zullen zijn dan vooraf werd verwacht. Het College (Aruba) financieel toezicht wijst er in dit verband op dat deze gunstige ontwikkeling zou moeten worden benut om bijvoorbeeld betalingsachterstanden weg te werken, schulden af te lossen en de overheidsinvesteringen te verhogen. Definitieve realisaties zijn, door de achterstanden die de landen hebben bij het vaststellen van de jaarrekeningen, nog niet beschikbaar. Een belangrijk thema in 2023 was de herfinanciering van de covidleningen. Deze waren in 2022 al eens kortdurend geherfinancierd, omdat de pandemie op dat moment nog niet ten einde was. De intentie was om in 2023 te komen tot langjarige herfinancieringen tegen een gunstige rente waarbij rekening zou worden gehouden met de financiële draagkracht van de landen en zo mogelijk ook met de strategische investeringsagenda’s. Dit beoogde resultaat werd nog niet bereikt, omdat nog niet aan de door Nederland geformuleerde voorwaarden was voldaan. Voor Aruba is de voorwaarde een rijkswet waarin het financieel toezicht duurzaam wordt verankerd. Hierover werd nog geen bestuurlijk akkoord bereikt. Voor Curaçao en Sint Maarten is de voorwaarde een akkoord over een door Nederland als financieel solide en duurzame oplossing voor de problemen bij pensioenverzekeraar ENNIA. Ook deze voorwaarde was nog niet gerealiseerd. Door het niet realiseren van de voorwaarden, werden de risico’s voor het Rijk niet weggenomen en kon de herfinanciering niet tegen de meest gunstige voorwaarden worden verstrekt. Wel is, op basis van doorrekeningen door een onafhankelijke partij als de centrale bank of het IMF, rekening gehouden met de financiële draagkracht van de landen. Na de herfinanciering per 10 oktober 2023 zijn de gesprekken over realisatie van de voorwaarden voortgezet.

Financieel beheer landen

In 2023 zijn in Aruba, Curaçao en Sint Maarten onder de vlag van de Landspakketten verbeteringen doorgevoerd in de kwaliteit van de financiële informatie, de financiële processen en de wetgeving. Op Aruba kan als belangrijkste succes het opstellen van een verslaggevingsstelsel genoemd worden, dat de basis vormt van een eenduidige financiële administratie. Sint Maarten is in 2023 aan de slag gegaan met de verbetering van het begrotingsproces en de voorbereidingen op de implementatie van een nieuw financieel systeem, dat de financiële processen en de risicobeheersing zal ondersteunen. In Curaçao loopt een omvangrijk programma waarmee specifieke knelpunten in de getrouwheid en de rechtmatigheid van de inkomsten en uitgaven worden opgelost. De Tijdelijke Werkorganisatie ondersteunt deze activiteiten met onderzoek, technisch advies en capaciteit.

Versterken van de rechtsstaat op Aruba, Curaçao en Sint Maarten

Het versterken van de rechtsstaat en de rechtshandhaving is een autonome aangelegenheid van de Caribische landen. Ondersteuning vanuit Nederland gebeurt op basis van artikel 36 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden, waarin is bepaald dat de landen binnen het Koninkrijk elkaar hulp en bijstand verlenen. In 2023 heeft het ministerie van BZK in nauwe afstemming met het ministerie van Defensie, het ministerie van Justitie en Veiligheid (J&V) en het ministerie van Financiën de landen waar mogelijk ondersteund om de aanzienlijke uitdagingen op het gebied van onder andere drugshandel en financieel economische criminaliteit het hoofd te bieden. De ligging van de landen maakte dat zij ook in 2023 te kampen hadden met grensoverschrijdende criminaliteit. Daarnaast vormde de verwevenheid tussen de boven- en onderwereld een serieuze bedreiging voor het goed functioneren van de democratische rechtsstaat. Als laatste heeft een gezamenlijke werkgroep met het ministerie van Justitie en Veiligheid en de Caribische Landen van het Koninkrijk op verzoek van het Justitieel Vierlandenoverleg (JVO) in 2023 een analyse gemaakt van de al langer bekende disbalans binnen de rechtshandhavingsketen. Deze is zichtbaar op meerdere niveaus: ten eerste in een betere equipering en bemensing van Nederlandse en Koninkrijks brede diensten ten opzichte van lokale diensten en anderzijds in ongelijke investeringen in het eerste (opsporings)deel van de keten ten opzichte van de daarop volgende vervolging, berechting, strafexecutie en reclassering.

Aanpak van ondermijnende criminaliteit

Het Recherche Samenwerkingsteam (RST), Parket Procureur-Generaal (PPG) en Gemeenschappelijk Hof van Justitie (Hof) zijn net als de afgelopen jaren gefinancierd met als doel capaciteit in te zetten op de duurzame aanpak van ondermijning op Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Vanaf 2022 ontvangen het RST, PPG en het Hof via een ingroeimodel extra gelden die zijn vrijgekomen naar aanleiding van het sluiten van de landspakketten (Kamerstukken II 2019/20, 35 420, nr. 177 en nr. 186). Om de verwevenheid tussen bovenwereld en onderwereld aan te pakken hebben de vier landen van het Koninkrijk afspraken gemaakt over het ontwikkelen van bestuurlijke mogelijkheden om ondermijnende criminaliteit aan te pakken. Deze afspraken zijn in 2023 bestendigd in het protocol voor de bestuurlijke aanpak van ondermijnende criminaliteit in de Caribische landen van het Koninkrijk. Aruba, Curaçao en Sint Maarten hebben gewerkt aan het opstellen van ondermijningsbeelden, het ontwikkelen van een bewustwordingscampagne, de inhuur van wetgevingscapaciteit en de organisatie van de Integrity Summit Dutch Caribbean.

Versterking grenstoezicht

De landen van het Koninkrijk zijn ook in 2023 versterkt met personeel van Douane Nederland en de Koninklijke Marechaussee. Zij werden ingezet om kennis over te dragen en te ondersteunen waar nodig. In navolging van Aruba en Curaçao is Sint Maarten dit jaar gestart met de implementatie van het plan van aanpak. In alle drie de landen zijn goede stappen gezet, maar zorgen onder meer de beperkte capaciteit van de diensten en de trage inkoopprocessen voor vertraging. De betrokken diensten zetten zich in om deze vertraging zoveel mogelijk in te lopen.

Detentie Sint Maarten

In 2018 heeft het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) geoordeeld in de zaak Corallo vs. Koninkrijk der Nederlanden dat sprake was van schending van artikel 3 (verbod op onmenselijke of vernederende behandeling) van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Met het overeenkomen van de derde tranche van de liquiditeitssteun met Sint Maarten in 2020 is er éénmalig € 30 mln. vrijgemaakt in 2023 voor het verbeteren van het gevangeniswezen van Sint Maarten.

Naast de uitvoering van de eind 2022 met Sint Maarten en UNOPS gesloten overeenkomst voor het ontwerp van een nieuwe gevangenis, is er vanuit het ministerie van BZK in 2023 een dienstverleningsovereenkomst gesloten met de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), om de immateriële aspecten van het gevangeniswezen te versterken. Daarnaast zijn er twee bijdragen verstrekt aan de National Recovery Program Bureau (NRPB). De eerste bijdrage is verstrekt om het Plan van Aanpak detentie 2018 te actualiseren en verder uit te werken. De tweede bijdrage is voor het herstellen van de politiecellen in Philipsburg, om deze in lijn te brengen met de aanbevelingen van het Europees Comité voor de Preventie van Foltering en Onmenselijke of Vernederende Behandeling of Bestraffing (CPT) die in 2023 een rapport uitbrachten over verschillende onderdelen van het gevangeniswezen in het Koninkrijk der Nederlanden.

Wederopbouw

Nederland ondersteunt Sint Maarten financieel bij de wederopbouw na orkaan Irma via een trustfonds en met technische assistentie met de inzet van de Wereldbank. Het trustfonds loopt tot eind 2028. De wederopbouwactiviteiten op Sint Eustatius en Saba zijn inmiddels afgerond. In totaal is € 445,11 mln. door Nederland overgemaakt aan het trustfonds ($ 519,4 mln.). Momenteel worden tien projecten ter waarde van $ 417,1 mln. uitgevoerd en zijn twee projecten afgerond. Ook zijn er twee projecten ter waarde van $ 30 mln. in voorbereiding.

In 2023 zijn wederom duurzame en zichtbare resultaten geboekt voor Sint Maarten en haar bewoners. Op enkele projecten zijn belangrijke mijlpalen bereikt. Ten eerste bij het herstel van het vliegveld: in 2023 is de nieuwe vertrekhal officieel geopend. Wat betreft de afvalberg is een extra Grant Agreement van $ 60 mln. getekend vanuit het trustfonds, waarmee onder andere meer middelen vrijkomen voor het duurzaam beheer van de afvalproblematiek in Philipsburg. Daarnaast is het er een nieuw project goedgekeurd ($ 8 mln.) dat zich richt op het verbeteren van de psychische gezondheidszorg op Sint Maarten. Voor het afvalwaterzuiveringsproject heeft Nederland een lening van € 15 mln. verstrekt aan Sint Maarten die nodig is voor de eigen investering van Sint Maarten in dit project. Tenslotte heeft NL een subsidie van maximaal € 2,3 mln. aan Sint Maarten verstrekt voor de vervanging van de stormwaterpompen in Philipsburg.

Bevorderen sociaaleconomische structuur

De Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) ondersteunt sinds eind 2020 de Caribische Landen in het Koninkrijk bij de uitvoering van de hervormingen die zijn afgesproken in de zogenoemde landspakketten. De maatregelen en hervormingen uit de landspakketten zien op de volgende thema’s: financieel beheer, kosten en effectiviteit publieke sector, belastingen, financiële sector, economische hervormingen, zorg, onderwijs en versterking van de rechtsstaat. In april 2023 is een nieuwe Onderlinge Regeling Samenwerken bij hervormingen getekend door Aruba, Curaçao, Sint Maarten en Nederland. Daarmee is een juridische basis gelegd voor duurzame samenwerking aan de hervormingen.

Omdat niet alle ontwikkelingen van de Landspakketten kunnen worden genoemd, volgen hier enkele voorbeelden. In 2023 heeft TWO onder andere budget ingezet voor het inhalen van achterstanden bij de Arubaanse belastingdienst (€ 0,3 mln.) en de doorlichting van de Arubaanse overheid (€ 0,7mln.) en bijvoorbeeld voor de uitbreiding van de huisartsenopleiding (€ 0,4 mln.), ter versterking van de eerstelijns zorg. In Curaçao heeft TWO onder andere middelen ingezet voor de implementatie van het softwarepakket Microsoft 365 binnen de overheid (€ 0.9 mln.), de ontwikkeling van het grond- en vastgoedbeleid (€ 1,4 mln.). Daarnaast is in 2023 € 9,8 mln. van de in totaal voor dit doel beschikbaar gestelde € 30 mln. verstrekt voor onderhoud aan scholen op Curaçao. Op Sint Maarten heeft TWO onder andere middelen ingezet voor de opleiding van nieuwe belastingaccountants (€ 0,8 mln.), voor het opzetten van een IT-afdeling (€ 1,3 mln.) en voor de verdere ontwikkeling van een collectieve zorgverzekering (€ 0,5 mln.) en een daaraan verbonden bewustwordingscampagne.

Realisatie periodieke rapportages/beleidsdoorlichtingen

BZK voerde tot en met 2023 beleidsdoorlichtingen uit. Vanaf 2024 worden deze onderzoeken uitgevoerd in de vorm van periodieke rapportages. Hieronder worden de belangrijkste conclusies en aanbevelingen uit de in 2023 afgeronde beleidsdoorlichtingen weergegeven.

Beleidsdoorlichting artikel 1 Versterken Rechtsstaat

Op basis van deze conclusies wordt aanbevolen om onder artikel 1 alle beleidsinspanningen van hoofdstuk IV te brengen die betrekking hebben op goed bestuur. Hierdoor kan er gerichter onderzoek naar samenhangend beleid op dit thema.

Ten tweede wordt er aanbevolen om op basis van de nieuwe staatkundige structuur sinds het uiteenvallen van de Nederlandse Antillen een nieuwe visie op de samenwerking in het Koninkrijk vast te stellen.

Het ministerie van BZK heeft de formele coördinatierol voor Nederlands beleid in de Caribische landen. Overleg over de operationele uitvoering op het gebied van justitie verloopt via het Justitieel Vierpartijen Overleg (JVO) met de minister van Justitie en Veiligheid (J&V). Er wordt aanbevolen om voor het JVO meer afstemming op te zoeken tussen de staatssecretaris van BZK en de minister van J&V ter versterking van de rechtshandhavingsketen.

Ten slotte worden er een aantal problemen ten aanzien van de beleidsterreinen van andere ministeries genoemd. Er wordt aanbevolen dat het ministerie van BZK vanuit haar regierol deze problemen signaleert en onder de aandacht brengt bij de betreffende ministeries.

Beleidsdoorlichting artikel 8 Wederopbouw Bovenwindse EilandenDeze beleidsdoorlichting is kritisch positief over hoe het ministerie van BZK heeft gepresteerd in de wederopbouw van de Bovenwindse Eilanden. Er wordt positief geoordeeld over de doeltreffendheid van het beleid. Conclusies over de doelmatigheid zijn wisselend.

Dit onderzoek wijst uit dat er bij de eerste reactie op orkaan Irma en Maria niet genoeg aandacht was voor de omvang van steun vanuit Nederland. Voor eventuele toekomstige rampen wordt aangeraden een crisisplan te ontwikkelen inclusief heldere doelstellingen, verwachte impact, resultaten en output.

Daarnaast is er geconstateerd dat er onduidelijkheid bestaat over de interpretatie van artikel 36 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden. Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten kunnen elkaar bijstand verlenen op basis van dit artikel. Er wordt aanbevolen om betere afstemming hierover te zoeken met de Landen, dit zal leiden tot snellere actie na een ramp of crisis.

De derde algemene aanbeveling richt zich op de interne processen van het ministerie van BZK. Tijdens dit onderzoek bleek dat informatie en documentatie over de noodhulp, early recovery en wederopbouw soms lastig te vinden was in de systemen. Tevens waren er onvoldoende evaluaties voorhanden om een synthese uit te voeren. Er wordt daarom aanbevolen om processen ten aanzien van archivering en informatiehuishouding te verbeteren.

Naast deze algemene aanbevelingen presenteert de beleidsdoorlichting in totaal vijfentwintig conclusies en tien aanbevelingen die tevens verder ingaan op: noodhulp, de wederopbouw van Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten.

Voor het meest recente overzicht van de programmering van periodieke rapportages/beleidsdoorlichtingen, zie het overzicht Ingepland en uitgevoerd onderzoek op rijksfinancien.nl.

Voor de realisatie van deze en andere grote (evaluatie)onderzoeken, zie de bijlage ''Afgerond evaluatie- en overig onderzoek''.

Overzicht risicoregelingen Koninkrijksrelaties

In 2023 zijn er geen verstrekte garanties.

Toelichting

De leningen aan de landen worden meestal afgesloten in Antilliaanse guldens (ANG) en Arubaanse florin (AWG) en vastgelegd in de begroting in euro's. Deze vastlegging gebeurt op basis van de geldende koers op het moment van aangaan van de lening (historische waarde).

Lopende inschrijving Sint Maarten

Ten behoeve van de lening lopende In 2023 is er een lopende inschrijving aan Sint Maarten verstrekt voor een lening bedrag ANG 60,3 mln. (€ 31 mln.) met een looptijd van 20 jaar tegen 3,24 % rente.

Liquiditeitsleningen Aruba, Curaçao en Sint Maarten

Vanwege de pandemie heeft de Staat der Nederlanden de landen Aruba, Curaçao en Sint Maarten liquiditeitssteun gegeven op basis van artikel 36 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden.

De liquiditeitsleningen waren in 2022 geherfinancierd voor een periode van 1,5 jaar, met een vervaldatum van 10 oktober 2023. In oktober zijn de liquiditeitsleningen van Sint Maarten en Curaçao geherfinancierd voor een periode van 1 jaar tegen rentes van respectievelijk 3,4 % en 5,1 %. Voor de liquiditeitsleningen van Aruba zijn geherfinancierd voor een looptijd van 20 jaar tegen in interestpercentage van 6,9 %.

Lening ter afwikkeling Girobank Curaçao

Nederland heeft Curaçao een lening van ANG 170 mln. (€ 80,3 mln.) verstrekt om het land de problemen met de Girobank op te laten lossen. De lening heeft een rentepercentage van 0 % en een looptijd van 16 jaar. Hierdoor konden met name de kleine en middelgrote schuldeisers (particuliere spaarders en MKB-ondernemingen) schadeloos worden gesteld.

Rentelastverlichting Aruba

Nederland heeft de buitenlandse schuldverplichtingen van Aruba voor 2021 en 2022 geherfinancierd middels een lening met een rentepercentage van 2,64 % met een looptijd van zeven jaar. Dit leverde Aruba een rentevoordeel op van minimaal € 39 mln. Dit rentevoordeel was afgesproken in de landspakketten.

Implementatie van mensenrechtenverdragen

Naar aanleiding van een advies van de Adviesraad Internationale Vraagstukken uit 2018 heeft de Rijksministerraad toegezegd de Staten-Generaal jaarlijks via de memorie van toelichting van de ontwerpbegroting te informeren over de voortgang van de uitvoering van mensenrechtenverdragen in het Koninkrijk (Kamerstukken II 2018/19, 33 826, nr. 29). Aangezien het jaarverslag een afspiegeling is van de ontwerpbegroting, wordt hier ook in het jaarverslag aandacht aan besteed.

Ten aanzien van deze implementatie vindt samenwerking plaats in een commissie bestaande uit vertegenwoordigers van de vier landen van het Koninkrijk. De betreffende commissie werkt met een lijst waarop zeven mensenrechtenverdragen zijn opgenomen die in een of meer (ei)landen van het Caribische deel van het Koninkrijk wachten op uitvoering. Na overleg tussen de minister van Buitenlandse Zaken, de staatssecretaris van BZK en Aruba, Curaçao en Sint Maarten is besloten om het traject ten behoeve van de implementatie van de zeven verdragen te integreren in het bredere traject van het Ministerie van Buitenlandse Zaken om de achterstanden in de medegelding van verdragen in te lopen. Wel blijft voornoemde commissie betrokken, die is ingesteld ter bevordering van de implementatie van mensenrechtenverdragen in het Caribische deel van het Koninkrijk en die tot nu toe verantwoordelijk is geweest voor de uitvoering van het traject t.a.v. mensenrechtenverdragen (Kamerstukken II 2023/24, 23 530, nr. 144). De lijst met verdragen is op verschillende momenten al met de Tweede Kamer gedeeld, maar wordt volledigheidshalve hieronder geactualiseerd weergegeven.

Van deze mensenrechtenverdragen zijn twee verdragen het afgelopen parlementaire jaar voor een Caribisch deel van het Koninkrijk bekrachtigd, en treden in 2024 in werking: te weten, het Verdrag betreffende de burgerrechtelijke aspecten van internationale ontvoering van kinderen voor Curaçao (inwerkingtreding op 1 februari 2024) en het Verdrag van de Raad van Europa inzake de bestrijding van mensenhandel voor Curaçao (inwerkingtreding 1 maart 2024). Voor het gemak zijn deze bekrachtigingen dikgedrukt weergegeven in de werklijst. Het eerstgenoemde verdrag is eerder al bekrachtigd en in werking getreden voor respectievelijk het Europese en Caribische deel van Nederland en het als tweede genoemde verdrag voor respectievelijk het Europese deel van Nederland en voor Aruba. In het begrotingsjaar 2024 hopen de landen concrete vorderingen te kunnen boeken met de implementatie van enkele andere mensenrechtenverdragen van de werklijst.

4. Beleidsartikelen Koninkrijksrelaties

4.1 Artikel 1. Versterken rechtsstaat

A. Algemene doelstelling

Het bevorderen van goed bestuur door een bijdrage te leveren aan het versterken van de rechtsstaat van de landen Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Dit krijgt vorm door samenwerking op het gebied van veiligheid, rechtshandhaving, grensbewaking, mensenrechten en door ondersteuning van de landen Aruba, Curaçao en Sint Maarten.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

Rechtshandhaving en veiligheid zijn aangelegenheden van de landen van het Koninkrijk. De minister is verantwoordelijk voor het stimuleren van de versterking van de rechtsstaat in Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Dit doet de minister door de landen in brede zin te ondersteunen en door invulling en uitvoering te geven aan samenwerkingsregelingen en rijkswetten. Daarbij werkt de minister nauw samen met de betrokken bewindspersonen van Justitie en Veiligheid, van Defensie en van Financiën die kennis en capaciteit voor de ondersteuning en versterking leveren.

Deze ondersteuning komt voort uit artikel 36 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden waarin is bepaald dat de landen binnen het Koninkrijk elkaar hulp en bijstand verlenen, en komt tot stand door het treffen van onderlinge regelingen op grond van artikel 38, eerste lid, van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden. Daarnaast zijn op het gebied van de rechtsstaat meerdere Rijkswetten van kracht.

C. Beleidsconclusies

In maart 2023 is de beleidsdoorlichting van artikel 1 van het begrotingshoofdstuk IV Koninkrijksrelaties ‘Versterken rechtsstaat’ afgerond en naar de Tweede en Eerste Kamer verstuurd, inclusief de kabinetsreactie.

Bestrijding ondermijning

In 2023 ontvingen het recherchesamenwerkingsteam (RST), Parket Procureur-Generaal van Curaçao, St. Maarten, Bonaire, St. Eustatius en Saba (PPG) en het Gemeenschappelijk Hof van Justitie (Hof) € 3 mln. extra aan ondermijningsgelden die zijn vrijgekomen naar aanleiding van het sluiten van de landspakketten (Kamerstukken II 2019/20, 35 420, nr. 177 en nr. 186). De strafrechtelijke onderzoeken die met de ondermijningsgelden worden bekostigd, hadden betrekking op criminaliteit met een financieel-economische component en met betrokkenheid van zogenaamde Politically Exposed Persons (PEP), ambtenaren, overheids-NV’s, facilitators of organisaties in de collectieve sector. De onderzoeken richtten zich naast corruptie op ernstige vormen van belastingfraude, verduistering van overheidsgeld, vervalsing van documenten en witwassen.

Om ondermijning preventief aan te pakken is door het Justitieel Vierpartijen Overleg (JVO) de werkgroep Bestuurlijke Aanpak van Ondermijning ingesteld. Jaarlijks stelt het ministerie van BZK hiervoor € 1 mln. ter beschikking. In 2023 is er uitvoering gegeven aan de eerder beschikbaar gestelde subsidies.

Grenstoezicht

Om uitvoering te geven aan het protocol inzake de versterking grenstoezicht in de Caribische land werken de landen aan de implementatie van de plannen van aanpak per land. In 2023 is Sint Maarten hiermee gestart, tot voorheen vond de samenwerking op Sint Maarten plaats op grond van de Onderling Regeling Versterking Grenstoezicht Sint Maarten. Voor Aruba en Curaçao zijn de plannen van aanpak al sinds 2022 van kracht. De uitvoering van de plannen vordert, maar onder andere de onderbezetting van de lokale diensten en vertraagde inkoopprocessen zorgen voor een risico op vertraging.

De Douane en de Koninklijke Marechaussee (KMar) hebben ook in 2023 hun personele bijdrage geleverd in Aruba, Curaçao en Sint Maarten. De bezetting van de KMar is inmiddels 65 fte, waarmee de KMar gestaag toegroeit naar de afgesproken 71 fte. De capaciteit van de Douane Nederland was in 2023 gemiddeld ruim 10 van de 16 fte afgesproken onder het protocol.

Detentie Sint Maarten

In 2023 zijn aan de National Recovery Program Bureau (NRPB), een ZBO van het land Sint Maarten, bijdragen verstrekt om een programmamanager- en team aan te trekken voor de systematische uitvoering van het Plan van Aanpak 2018 en het herstellen van de politiecellen in Philipsburg. Daarnaast wordt ondersteuning voor de Dienst Justitiële inrichtingen (DJI) gefinancierd voor ondersteuning aan Sint Maarten op de uitvoering van het Plan van Aanpak detentie.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

Opdrachten

Detentie - Algemeen

Er is een overboeking van € 0,5 mln. naar het ministerie van Justitie en Veiligheid gedaan om het gevangeniswezen van Sint Maarten te ondersteunen met technische kennis en expertise via een dienstverleningsovereenkomst die afgesloten is met DJI. De ondersteuning zag onder andere toe op het invoeren van een detentie- en reintegratiesystematiek en van gedetineerdenarbeid, het ontwikkelen van een dagprogramma en van forensische zorg en het tegenlezen van en adviseren op stukken van United Nation Office for Project Services (UNOPS) in het kader van de nieuwbouw. Vanwege de beperkte uitvoeringskracht op het ministerie van Justitie op Sint Maarten en de betrokken uitvoeringsorganisaties konden niet alle middelen worden besteed die in 2023 beschikbaar waren.

Bijdrage aan ZBO's/RTW's

Detentie - Algemeen

Voor het door ontwikkelen van het gevangeniswezen van Sint Maarten zijn er twee bijdragen verstrekt aan het National Recovery Program Bureau (NRPB). De eerste bijdrage is voor het herstellen van de politiecellen in Philipsburg, zodat deze in lijn kunnen worden gebracht met de standaarden van het Europees Comité voor de Preventie van Foltering en Onmenselijke of Vernederende Behandeling of Bestraffing (CPT) die in 2023 een rapport uitbracht over het Koninkrijk der Nederlanden. De tweede bijdrage is voor de doorontwikkeling van het Plan van Aanpak 2018 voor detentie; het aantrekken van een programmamanager en -team voor de uitvoering van het plan van aanpak.

Bijdrage medeoverheden

Bestuurlijke aanpak

In 2023 zijn middelen ter beschikking gesteld voor de bestuurlijke aanpak van ondermijning in de Caribische landen (€ 0,7 mln.). Deze middelen zijn onder andere aangewend voor de ontwikkeling van bewustwordingscampagnes, de inhuur van een wetgevingsjurist en de organisatie van conferenties over integriteit en over de samenwerking op het vlak van de bestuurlijke aanpak van ondermijnende criminaliteit.

Bijdrage aan internationale organisaties

Detentie - Vastgoed

Met de eerste suppletoire begroting 2023 heeft een kasschuif van € 16 mln. plaatsgevonden. Deze middelen maken onderdeel uit van groter bedrag van in totaal € 30 mln. dat door de Nederlandse regering beschikbaar is gesteld (derde tranche liquiditeitssteun in december 2020, waarvan € 20 mln. voor nieuwbouw). De eerste fase loopt in 2024 door.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Grensbewaking (Defensie)

In 2023 werd, via een overboeking naar het ministerie van Defensie, de inzet van 41,25 fte van de KMar in de Caribische landen gefinancierd ter versterking van het grenstoezicht. Deze inzet vindt plaats onder het zogenaamde Protocol inzake de inzet van personeel vanuit de flexibel inzetbare pool Koninklijke Marechaussee.

Naar aanleiding van afspraken in het Protocol inzake de Versterking grenstoezicht in de Caribische landen van het Koninkrijk wordt door de KMar en Douane extra personeel (71 fte KMar en 16 fte Douane verspreid over meerdere jaren) beschikbaar gesteld. In 2023 zijn stappen gezet in de toegroei het volledige aantal fte. De uitzendingen vonden later plaats om meerdere redenen: het plan van aanpak versterking grenstoezicht Sint Maarten werd pas later vastgesteld en de benodigde voorbereidingen namen meer tijd in beslag. Hierdoor is in 2023 minder uitgegeven dan begroot.

Recherchecapaciteit (JenV)

Zoals vastgelegd in de Rijkswet politie van Curaçao, van Sint Maarten en van Bonaire, Sint Eustatius en Saba en het Protocol inzake gespecialiseerde Recherchesamenwerking heeft het Recherche Samenwerkingsteam (RST) in 2023 uitvoering gegeven aan de bestrijding van zware, georganiseerde en grensoverschrijdende criminaliteit. Daarnaast heeft het RST de afhandeling van internationale rechtshulpverzoeken op dit gebied verricht. In het Convenant Financieringssystematiek recherchesamenwerkingsteam is opgenomen dat het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de politieke verantwoordelijkheid voor het beschikbaar stellen van de middelen behoudt. De middelen zijn per eerste suppletoire begroting 2023 overgeboekt naar het ministerie van JenV, dit verklaart ook het verschil tussen de vastgestelde begroting en de realisatie.

Rechterlijke macht (JenV)

In de vastgestelde begroting voor 2023 was € 9,1 mln. begroot voor de rechterlijke macht. Het verschil tussen de vastgestelde begroting en realisatie wordt verklaard door twee factoren. Ten eerste is ongeveer € 4 mln. per eerste suppletoire begroting 2023 overgeboekt naar de begroting van het Ministerie van JenV voor het Parket Procureur Generaal (PPG), OM Aruba en het Gemeenschappelijk Hof van Justitie in het kader van de ondermijningsaanpak. Daarnaast is een bedrag van ongeveer € 2 mln. overgeheveld van de budgetpost recherchecapaciteit naar rechterlijke macht.

Douane (Financiën)

In het kader van het Protocol inzake de Versterking grenstoezicht in de Caribische landen van het Koninkrijk zijn ook in 2023 betalingen verricht voor de uitzending van Douanepersoneel naar de landen. Omdat de middelen voor de douane worden overgeboekt aan het Ministerie van Financiën worden deze niet als uitgaven geregistreerd.

4.2 Artikel 4. Bevorderen sociaaleconomische structuur

A. Algemene doelstelling

Het bewerkstelligen van een merkbare positieve verandering in het leven van de burgers in de Caribische delen van het Koninkrijk door te ondersteunen bij het creëren van een betrouwbare en goed functionerende overheid, het verbeteren van de arbeidsmarkt, het versterken van de bestaanszekerheid, de zorg en de rechtsstaat. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) draagt daaraan bij middels het versterken van de uitvoeringskracht, het inzetten van kennis en expertise en het coördineren van de inzet van het Rijk.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• – De minister ondersteunt waar gewenst en mogelijk de Caribische delen van het Koninkrijk bij de uitvoering van taken door middel van technische assistentie en het delen van kennis.

• – De minister ondersteunt waar gewenst en mogelijk de Caribische delen van het Koninkrijk bij de uitvoering van taken door middel van praktische samenwerking en het opzetten van samenwerkingsovereenkomsten.

• – De minister ondersteunt via de Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) maatregelen op diverse gebieden met betrekking tot de sociaal economische structuur, zoals de kwaliteit en kosteneffectiviteit van de overheid, de arbeidsmarkt, zorg, onderwijs, en veiligheid.

Regisseren

• – De minister coördineert de rijksbrede inzet in Caribisch Nederland en bevordert de integrale samenwerking.

• – De minister is verantwoordelijk voor het bevorderen van goed bestuur in Caribisch Nederland.

• – De minister geeft invulling aan zijn taken zoals omschreven in de Rijkswet financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten (Rft), Landsverordening Aruba financieel toezicht (LAft), het protocol Afspraken tussen de regeringen van Aruba en Nederland over de openbare financiën van Aruba en het protocol Aruba-Nederland 2019-2021.

• – De minister houdt financieel toezicht op de openbare lichamen op basis van de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (FinBES).

• – De minister monitort de uitvoering van de hervormingen en ontwikkelingen uit de landspakketten via de uitvoeringsagenda's en voortgangs rapportages die periodiek door de Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) en de landen worden opgesteld.

C. Beleidsconclusies

Op 4 april 2023 is de Onderlinge Regeling ‘Samenwerking bij hervormingen’ ondertekend door de staatsecretaris van Koninkrijksrelaties en de minister-presidenten van de Aruba, Curaçao en Sint Maarten. De Onderlinge Regeling geldt in principe voor vier jaar. Daarna is er de mogelijkheid van verlenging met telkens maximaal twee jaar. In de preambule van de regeling zijn drie leidende beginselen voor de samenwerking bij de uitvoering van de Landspakketten vastgelegd, namelijk eigenaarschap, gelijkwaardigheid en gemeenschappelijkheid. De Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) ondersteunt de Landen bij de uitvoering van de hervormingen. Dit doet zij gezamenlijk met de Uitvoeringsorganisaties, die in ieder van de Landen zijn ingesteld onder de minister-presidenten.

CN-envelop

Het verbeteren van de bestaanszekerheid en verminderen van de armoede in Caribisch Nederland is een belangrijk thema voor dit kabinet. In 2023 heeft het kabinet deze ambities nader vertaald in gerichte en concrete afspraken met de nieuwe bestuurscolleges. In november 2023 zijn met Saba en Sint Eustatius meerjarige bestuurlijke afspraken gemaakt door middel van de Saba Package en St. Eustatius Agreement. Met het nieuwe bestuurscollege op Bonaire zijn in 2023 afspraken gemaakt die in 2024 moeten leiden tot het ondertekenen van meerjarige bestuurlijke afspraken. Bij de hiervoor genoemde afspraken zijn ook de structurele middelen die in het coalitieakkoord ter beschikking zijn gekomen, te weten jaarlijks € 30 mln., aangewend. Hierbij is afgesproken dat het deel van de middelen dat ziet op de eilandelijke taken, oplopend tot € 13 mln. structureel, wordt toegevoegd aan de vrije uitkering. Ook zijn hierbij afspraken gemaakt om lokaal een programma welvaart op te zetten en te ondersteunen. Hierbij wordt onder regie van de openbare lichamen zo veel mogelijk integraal samengewerkt met de lokale en Rijkspartners. Hiermee wordt invulling gegeven aan het uitgangspunt dat wat lokaal kan, ook lokaal gebeurt.

Met de middelen uit de CN-envelop zijn in 2023 ook extra stappen gezet om de inkomens in Caribisch Nederland beter in balans te brengen met de kosten van levensonderhoud. In maart 2023 is de Commissie sociaal minimum Caribisch Nederland ingesteld, met als taak om onderzoek te doen naar wat huishoudens nodig hebben om rond te komen op Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Ook heeft de commissie gekeken naar de systematiek van het sociaal minimum. De Commissie Sociaal Minimum heeft in oktober 2023 haar rapport uitgebracht.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

4.1 Curaçao, Sint Maarten en Aruba

Subsidies (regelingen)

Diverse subsidies

Op dit budget is er onder andere een subsidie verstrekt voor het herdenkingsjaar slavernijverleden (€ 1,2 mln.) en een subsidie ten behoeve van de Chinese gemeenschap op Curaçao (€ 0,5 mln.). Het verschil tussen realisatie en vastgestelde begroting wordt onder andere verklaard door een reallocaties die binnen het artikel heeft plaatsgevonden bij eerste suppletoire begroting 2023. Verder is er bij eerste suppletoire begroting € 1,8 mln. overgeboekt vanuit de begroting van BZK (VII) voor de herdenking van het slavernijverleden.

Tijdelijke Werkorganisatie (TWO)

Voor de uitvoering van de maatregelen en hervormingen in de Landspakketten is na de invoering van de Onderlinge Regeling «Samenwerking bij Hervormingen» aan Aruba, Curaçao en Sint Maarten ongeveer € 5,8 mln. aan subsidies beschikbaar gesteld. Hieronder vallen bijvoorbeeld uitgaven voor de uitbreiding van de huisartsenopleiding van Aruba ter versterking van de eerstelijnszorg (€ 0,4 mln.), een subsidie voor de implementatie van Microsoft 365 binnen de overheid van Curaçao (€ 0,9 mln.), en subsidies ter ondersteuning van het opzetten van een collectieve zorgverzekering op Sint Maarten (€ 0,5 mln.). Het verschil tussen realisatie en vastgestelde begroting wordt grotendeels verklaard door diverse reallocaties die binnen het artikel hebben plaatsgevonden bij de eerste en tweede suppletoire begroting 2023.

Onderwijshuisvesting Curaçao

In het kader van het programma onderhoud scholen Curaçao, dat onderdeel is van het Landspakket Curaçao, heeft Nederland in totaal meerjarig € 30 mln. beschikbaar gesteld. In 2023 is hiervan € 6,8 mln. betaald aan het ministerie van Onderwijs, Wetenschap, Cultuur en Sport van Curaçao als onderdeel van de financiering van de tweede tranche scholen. Het verschil tussen realisatie en vastgestelde begroting wordt verklaard door een reallocatie van het instrument bijdrage medeoverheden bij de eerste suppletoire begroting 2023.

Opdrachten

Opdrachten Landen

In 2023 zijn enkele kleine opdrachten voor activiteiten in de Landen gefinancierd uit dit budget. Het verschil tussen realisatie en vastgestelde begroting wordt verklaard door diverse reallocaties die hebben plaatsgevonden bij eerste en tweede suppletoire begroting 2023.

Tijdelijke werkorganisatie (TWO)

In 2023 is er ongeveer € 2,6 mln. besteed aan opdrachten voor de Landspakketten. Dit is grotendeels besteed aan onderzoeken en doorlichtingen die dienen als nulmetingen en probleemanalyses, en opdrachten voor advies en technische expertise. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan de doorlichting van de overheid van Aruba (€ 0,7 mln.) en de ondersteuning van het Rijksvastgoedbedrijf bij huisvestingsbeleid van de overheid op Curaçao (€ 0,1 mln.). Het verschil tussen realisatie en vastgestelde begroting wordt grotendeels verklaard door een reallocatie van het instrument bijdrage ZBO's/RWT's bij de eerste suppletoire begroting 2023. Het verschil met de tweede suppletoire begroting wordt veroorzaakt doordat een aantal facturen later dan verwacht is ingediend en daardoor in 2023 niet meer betaald kon worden.

Bijdragen ZBO's/RWT's

Tijdelijke Werkorganisatie (TWO)

Na ondertekening van de Onderlinge Regeling ‘Samenwerking bij Hervormingen’ zijn verplichtingen en bijbehorende uitgaven in het kader van de landspakketten die direct aan de Landen worden gedaan verantwoord onder het juiste instrumenten subsidies, opdrachten en artikel 6 (Apparaat) en is het budget gerealloceerd bij de eerste suppletoire begroting 2023. Dit verklaart het verschil tussen begroting en realisatie.

Bijdrage aan medeoverheden

Tijdelijke Werkorganisatie (TWO)

Na ondertekening van de Onderlinge Regeling ‘Samenwerking bij Hervormingen’ zijn verplichtingen en bijbehorende uitgaven in het kader van de landspakketten die direct aan de Landen worden gedaan verantwoord onder het instrument subsidies. In 2023 is ongeveer circa € 6 mln. besteed aan bijdragen in het kader van de Landspakketten. Het gaat hierbij hoofdzakelijk om uitbetalingen van verplichtingen die zijn aangegaan voor het inwerkingtreden van de Onderlinge Regeling en bijdragen aan stichting ICTU en het CBS. Hierbij valt te denken aan de bijdrage voor het vervolg van het programma Grond en Vastgoed op Curaçao (€ 1,4 mln.), de bijdrage voor het inhalen van achterstanden bij de belastingdienst van Aruba (€ 0,4 mln.) en twee bijdragen voor het opzetten van een IT-afdeling op Sint Maarten (€ 1,3 mln.). Het verschil tussen realisatie en vastgestelde begroting wordt grotendeels verklaard door reallocaties die binnen het artikel hebben plaatsgevonden bij eerste en tweede suppletoire begroting 2023.

Onderwijshuisvesting Curaçao

Na ondertekening van de Onderlinge Regeling ‘Samenwerking bij Hervormingen’ zijn verplichtingen en bijbehorende uitgaven in het kader van de landspakketten die direct aan de Landen worden gedaan verantwoord onder het juiste instrument subsidies en is het budget gerealloceerd. Het verschil tussen begroting en realisatie wordt hierdoor verklaart.

4.2 Caribisch Nederland

Subsidies

Subsidies Caribisch Nederland

In 2023 is ruim € 2 mln. aan subsidies uitgegeven ten behoeve van Caribisch Nederland. Deze subsidies zijn ingezet voor verschillende organisaties om de zogenaamde capacity building en braingain in Caribisch Nederland te bevorderen. Het ging dan met name om het stimuleren van de terugkeer van professionals naar de lokale arbeidsmarkt (Capacity Building) om daarmee de uitvoeringskracht op de eilanden te versterken. Zo is bijvoorbeeld via de VNG een uitwisselingsnetwerk opgezet met Europees Nederlandse gemeenten om te komen tot gerichte inzet van specifieke expertise. Naast subsidies voor het versterken van de uitvoeringskracht, zijn ook subsidies besteed aan verbeteringen in het sociaal domein. Bijvoorbeeld via armoedebestrijding (Voedselbank) en via Unicef aan het bevorderen van participatie en positief opvoeden.

Opdrachten

Versterken bestuurs- en uitvoeringskracht

De opdrachten voor Caribisch Nederland waren in 2023 gericht op het faciliteren van de dienstreizen naar de eilanden, het organiseren van congressen en evenementen en tenslotte het inhuren van beleids- en onderzoeksadvies. Onder die laatste categorie valt bijvoorbeeld het onderzoek van IdeeVersa naar de taken en middelen in Caribisch Nederland. Voor dit onderzoek zijn de eilandelijke taken en middelen per eiland geïnventariseerd om vervolgens de kosten voor de taken te ramen om zo te kunnen bepalen of Caribisch Nederland in staat is met huidige middelen haar taken naar behoren te vervullen.

Inkomensoverdrachten

Pensioenen en uitkeringen politieke ambtsdragers

Dit betreft de bijdragen die worden geleverd ten behoeve van pensioenen en wachtgelduitkeringen voor oud politici van Caribisch Nederland, en de herstelpremie ten behoeve van het Pensioenfonds Caribisch Nederland.

Bijdrage aan medeoverheden

Versterken bestuurs- en uitvoeringskracht

Om de bestuurs- en uitvoeringskracht bij medeoverheden in Caribisch Nederland te versterken zijn diverse uitgaven gedaan. Zo zijn er bijvoorbeeld uitgaven gedaan met betrekking tot de noodmaatregelen aan de klif op Sint Eustatius, uitgaven voor het op orde brengen van het financieel beheer op Sint Eustatius en uitgaven naar aanleiding van de bestuurlijke afspraken om de eilandelijke achterstanden aan te pakken.

Ontvangsten

Dit betreft voor het grootste gedeelte ontvangsten voor de afdracht SSO-CN 2023.

4.3 Artikel 5. Schuldsanering/lopende inschrijving/leningen

A. Algemene doelstelling

Het ondersteunen van de houdbaarheid van de overheidsfinanciën van Curaçao en Sint Maarten door de kwijtschelding van een deel van de schulden van Curaçao en Sint Maarten (in 2010), door het uitoefenen van financieel toezicht en door het aanbieden van de mogelijkheid van een lopende inschrijving door Nederland tegen het actuele rendement op Nederlandse staatsleningen van de desbetreffende looptijd.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Gelet op de autonomie hebben de landen hun eigen verantwoordelijkheid voor de houdbaarheid van de overheidsfinanciën. Het financieel toezicht op Curaçao en Sint Maarten wordt op grond van de Rijkswet financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten (Rft) uitgeoefend door de Rijksministerraad. Voor Aruba is het toezicht gebaseerd op de Landsverordening Aruba financieel toezicht.

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor:

Financieren

Nederland financiert de kosten die voortkomen uit de schuldsanering en heeft een lopende inschrijving op leningen van Curaçao en Sint Maarten via de begroting van Koninkrijksrelaties. De schuldsanering is terug te voeren op de bestuurlijke afspraken die zijn gemaakt in de aanloop naar de nieuwe staatkundige verhoudingen per 10 oktober 2010. Daarbij heeft Nederland een oplossing geboden voor de toenmalige schuldenproblematiek, door de verplichting op zich te nemen een belangrijk deel van de schulden van Curaçao en Sint Maarten over te nemen.

Uitvoeren

Afspraken over het financieel beheer van Curaçao en Sint Maarten zijn geformaliseerd in de Rijkswet financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten (Rft). Op basis van deze wet begeleidt de minister de adviezen van het College financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten (Cft) naar de Rijksministerraad. Tevens is in de Rft bepaald dat Nederland een lopende inschrijving aanbiedt voor leningen aan Curaçao en Sint Maarten, tegen het actuele rendement op Nederlandse staatsleningen van de desbetreffende looptijd.

Na orkaan Irma en tijdens de covidpandemie zijn op grond van artikel 36 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden aan de landen ook incidentele leningen verstrekt om de publieke dienstverlening te kunnen continueren en steunmaatregelen voor inwoners en bedrijfsleven mogelijk te maken.

C. Beleidsconclusies

Herfinanciering

In oktober 2023 zijn de covidleningen aan de landen nogmaals geherfinancierd. Daarbij is rekening gehouden met de financiële draagkracht van de landen. De totale omvang van de leningen, ruim € 1 mld., is daarbij niet gewijzigd.

ENNIA

In 2023 was Nederland bereid aan de landen Curaçao en Sint Maarten een lening te verstrekken voor destijds door de landen gekozen doorstaat van ENNIA. De benodigde lening voor Curaçao was zo omvangrijk dat die voor het land in een knelpunt met de rentelastnorm uit de Rijkswet financieel toezicht zou kunnen resulteren. Tijdens de gesprekken zijn diverse oplossingsrichtingen verkend, echter geen waar Curaçao zich in kon vinden. Curaçao heeft om die reden op het allerlaatste moment afgezien van deze oplossing (Kamerstukken II 2023/24, 36 410 IV, nr. 44).

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

5.1 Schuldsanering Curaçao en Sint Maarten

Leningen

Schuldsanering

In de Slotverklaring van 2 november 2006 heeft Nederland zich met het oog op een gezonde financiële positie bij de start van de nieuwe staatkundige verhoudingen de schulden van (de collectieve sector van) de Nederlandse Antillen en de eilandgebieden Curaçao en Sint Maarten grotendeels gesaneerd en geherfinancierd. Dit betreft de schulden van het Land en de eilandgebieden Curaçao en Sint Maarten. De schuldomvang is van 31 december 2005, die bestaat uit openbare en onderhandse geldleningen die zijn aangegaan ten opzichte van derden buiten de desbetreffende collectieve sector (inclusief de leningen die ten opzichte van Nederland zijn aangegaan). Deze leningen zijn, voor zover zij in omvang boven de rentelastnorm van dat jaar uitgaan, door Nederland gesaneerd.

5.2 Leningen/ garanties landen Curaçao en Sint Maarten en Aruba

Leningen

Lopende inschrijving en leningen Curaçao en Sint Maarten

Aan Sint Maarten is een lening van € 33,2 mln. verstrekt voor investeringen. Het verschil tussen realisatie en vastgestelde begroting wordt verklaard door een nota van wijziging op de eerste suppletoire begroting 2023 waarmee de lening aan Sint Maarten is verstrekt.

Ontvangsten

De reguliere rente en aflossingen op leningen aan Aruba, Curaçao en Sint Maarten worden hier verantwoord. De ontvangsten ten opzichte van de tweede suppletoire begroting 2023 zijn onder andere hoger dan geraamd vanwege de extra aflossing van Curaçao ten behoeve van de lening Girobank. Daarnaast valt de euro dollar koers gunstiger uit dan initieel voorzien, hierdoor vallen de ontvangsten uit aflossingen en rente in euro’s hoger uit. De bedragen in USD/AWG/ANG die de Landen moeten terugbetalen op basis van de gesloten overeenkomsten zijn ongewijzigd gebleven. Het verschil tussen de tweede suppletoire begroting en vastgestelde begroting wordt grotendeels verklaard door een incidentele suppletoire begroting die eind augustus naar de Tweede Kamer is gestuurd (Kamerstukken II 2022/2023, 36 401 nr. 1).

4.4 Artikel 8. Wederopbouw Bovenwindse Eilanden

A. Algemene doelstelling

Het bevorderen dat de basisvoorzieningen (inclusief infrastructuur) voor de burgers in Sint Maarten, Sint Eustatius en Saba weer op het niveau van voor de orkanen Irma en Maria komen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) coördineert het beschikbaar stellen van de middelen vanuit Nederland en het toezicht op de besteding daarvan.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor:

Financieren

• – De minister financiert een deel van de wederopbouw van Sint Maarten. Tot 2021 zijn er middelen beschikbaar waarmee het trustfonds bij de Wereldbank wordt gevuld. De einddatum van dit trustfonds is in 2022 budgetneutraal verlengd met 36 maanden en blijft tot en met 2028 operationeel. Deze bijdrage is verbonden aan de politieke voorwaarden waarmee Sint Maarten akkoord is gegaan, waaronder de reeds ingestelde integriteitskamer en het versterken van het grenstoezicht waarover nadere afspraken zijn gemaakt (Stcrt. 2014, 72542 en Landsverordening Integriteitskamer). Nederland zal gedurende de wederopbouw toezien op de naleving van de voorwaarden.

• – De minister levert naast het trustfonds directe steun voor de wederopbouw van Sint Maarten. Het gaat hier bijvoorbeeld om kosten op het gebied van rechtshandhaving of technische assistentie op gebied van financieel beheer.

Regisseren

• – De minister regisseert de rijksbrede aanpak van de wederopbouwfase op de eilanden Saba en Sint Eustatius.

• – De minister is vertegenwoordigd in de stuurgroep van het Sint Maarten Reconstruction, Recovery and Resilience trustfund waarin ook Sint Maarten en de Wereldbank zitting hebben. Prioriteiten voor Nederland zijn economische ontwikkeling en bereikbaarheid (specifiek de luchthaven), de afvalproblematiek en goed bestuur.

Ook de ministeries van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW), Economische Zaken en Klimaat (EZK) en Infrastructuur en Waterstaat (IenW) zijn betrokken bij de wederopbouw van Sint Eustatius en Saba voor onder andere het herstel van schoolgebouwen en infrastructuur. De middelen voor deze projecten staan op de begrotingen van de betreffende ministeries.

C. Beleidsconclusies

In maart 2023 is de beleidsdoorlichting van artikel 8 van het begrotingshoofdstuk IV Koninkrijksrelaties ‘Wederopbouw Bovenwindse Eilanden’ afgerond en naar de Tweede en Eerste Kamer verstuurd, inclusief de kabinetsreactie.

Op basis van de prioriteiten zijn meerdere projecten binnen het trustfund extra belangrijk voor Nederland. Dit zijn de herbouw van de vliegtuigterminal, het afvalproject inclusief management van de afvalberg, het afvalwaterzuiveringsproject en daarnaast ook het opzetten van een Disaster Reserve Fund.

Er zijn in totaal twaalf wederopbouwprojecten in uitvoering gegaan (waarvan twee projecten afgerond zijn). Ook zijn er twee projecten in voorbereiding: het rioolwater zuiveringsproject en het sociale woningbouw project. De wederopbouw van Sint Maarten ligt nog steeds op koers, al blijft er nog veel te doen. Volgens de Wereldbank gaat de wederopbouw van Sint Maarten 22% sneller dan vergelijkbare programma’s voor kleine eilandstaten in de Caribische regio.

In 2023 zijn een aantal belangrijke mijlpalen bereikt. Op 30 juni 2023 opende het lokale kantoor van de Wereldbank op Sint Maarten in aanwezigheid van de staatssecretaris van BZK. Dit is een positieve ontwikkeling voor de directe aanwezigheid van de Wereldbank op Sint Maarten. Daarnaast is in augustus de Grant Agreement van het Mental Health Project getekend en is het Emergency Income Support and Training Project (EISTP) succesvol afgerond. Het vliegveld heeft in november de vertrekhal van de terminal in gebruik genomen. Voor de bouw van het nieuwe ziekenhuis is het totale bouwbudget opgehoogd met $ 40 mln., waarvan $ 7 mln. verstrekt vanuit Nederland. Dit was nodig om de toegenomen bouwkosten te dekken.

De directe bijdragen vanuit het begrotingshoofdstuk IV Koninkrijksrelaties in 2023 waren er vooral op gericht om aanvullende (financiële) ondersteuning te leveren aan organisaties die betrokken zijn bij de projecten onder het Trustfund. Dit waren in onder andere de Royal Schiphol Group voor het herstel van de luchthaven en VNG International en de National Recovery Program Bureau (NRPB) voor het afvalproject.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

8.1 Wederopbouw

Subsidies (regelingen)

Diverse subsidies

In 2023 heeft Nederland een voorschot verstrekt ten behoeve van de extra capaciteit die de National Recovery Program Bureau (NRPB) levert aan het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu op St. Maarten inzake het afvalproject op Sint Maarten.

Daarnaast is in het kader van stormwaterpompen voor de stad Philipsburg een beschikking verstrekt voor de aanschaf van de pompen door de overheid van Sint Maarten. Tevens is er voor de begeleiding van de aanschaf van de stormwaterpompen een bijdrage verstrekt aan de Stichting Overheidsaccountantbureau (SOAB).

Opdrachten

Wederopbouw op Sint Maarten

De Royal Schiphol Group heeft circa € 0,7 mln. aan operationele bijstand voor de luchthaven Sint Maarten (PJIA) geleverd.

5. Niet-beleidsartikelen

5.1 Artikel 6. Apparaat

A. Budgettaire gevolgen

B. Toelichting op de financiële instrumenten

Uitgaven

Dit betreft de uitgaven van de Shared Service Organisatie Caribisch Nederland (SSO CN), de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN), de Colleges Financieel Toezicht (Cft), Rijksvertegenwoordiger, de Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) en de Vertegenwoordiging van Nederland in Aruba, Curaçao en Sint Maarten (VN ACS).

Personele uitgaven

Eigen personeel

Dit betreffen de uitgaven aan het eigen personeel van de SSO-CN, RCN, Rijksvertegenwoordiger, Cft, TWO en het lokaal personeel van de VN ACS.

Inhuur externen

Materiële uitgaven

Overige materiële uitgaven

Dit betreffen de uitgaven voor overige materiële posten van SSO CN, RCN, Cft, Rijksvertegenwoordiger, TWO en de VNACS. Hieronder vallen onder andere huisvestingskosten, ICT-kosten en communicatiekosten.

Wisselkoersverschillen

Sinds begrotingsjaar 2023 worden alle koersresultaten van dit hoofdstuk separaat geadministreerd in artikel 6. Over begrotingsjaar 2023 zijn er voor € 4,1 mln. aan positieve koersresultaten behaald.

Ontvangsten

Dit betreft ontvangsten van SSO CN over 2023 uit de verrekening met de andere departementen. Verrekening vindt plaats op basis van toe- of afname van de basisdienstverlening en de specifieke dienstverlening van SSO CN.

5.2 Artikel 7. Nog onverdeeld

A. Budgettaire gevolgen

B. Toelichting op de financiële instrumenten

Onvoorzien

Vanuit dit artikel is eenmalig € 1 mln. overboekt naar artikel 4 ter dekking van uitgaven door het Rijksvastgoedbedrijf voor het onderhoud van diverse panden op Sint Eustatius, waaronder Fort Oranje. Ook is er € 0,4 mln. aangewend ter dekking van subsidies op artikel 4.2. Verder is er vanuit dit artikel € 1,4 mln. gerealloceerd naar het BES-fonds voor het versterken van de uitvoeringskracht Caribisch Nederland (Bonaire, St. Eustatius en Saba).

Wisselkoersreserve

Met de suppletoire begroting Prinsjesdag heeft er een toedeling van middelen plaatsgevonden naar diverse artikelen om de nadelige wisselkoerseffecten op te vangen. Het restant van de wisselkoersreserve is door deze toedeling niet meer nodig.

6. Bedrijfsvoeringsparagraaf Koninkrijksrelaties

Paragraaf 1 - Rapportage voor volgende verplichte onderdelen:

Rechtmatigheid

1a - Rechtmatigheid

In 2023 hebben zich geen overschrijdingen voorgedaan.

1b - Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie

Er zijn geen bijzonderheden te melden.

1c - Begrotingsbeheer, financieel beheer en materiële bedrijfsvoering

Voor het begrotingsbeheer, het financieel beheer en de materiële bedrijfsvoering wordt u verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf in het jaarverslag van begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

1d - Misbruik en oneigenlijk gebruik

Voor misbruik en oneigenlijk gebruik wordt u verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf in het jaarverslag van begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

1e - Overige aspecten van de bedrijfsvoering

Voor de overige aspecten van de bedrijfsvoering wordt u verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf in het jaarverslag van begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

1f - Fraude- en corruptierisico's

Voor fraude- en corruptierisico's wordt u verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf in het jaarverslag van begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

Paragraaf 2 - Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen

Voor de rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen wordt u verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf in het jaarverslag van begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

Paragraaf 3 - Belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering

Voor de belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering wordt u verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf in het jaarverslag van begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

B. BELEIDSVERSLAG BES-FONDS

7. Beleidsprioriteiten

Het BES-fonds is een beleidsarm fonds waaruit aan de eilanden van Caribisch Nederland een vrije uitkering wordt verstrekt. Deze uitkering moet de eilanden in staat stellen hun taken uit te voeren.

8. Beleidsartikel BES-fonds

8.1 Artikel 1. BES-fonds

A. Algemene doelstelling

Via het BES-fonds wordt bewerkstelligd dat de Openbare Lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba middelen krijgen toebedeeld om de tussen het Rijk en de eilanden overeengekomen taakverdeling van de eilanden naar behoren uit te voeren.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De openbare lichamen mogen zelf bepalen welke taken en activiteiten zij bekostigen uit de algemene middelen van de vrije uitkering. Dit uitgangspunt laat onverlet dat de openbare lichamen bepaalde wettelijke taken en activiteiten dienen uit te voeren waarbij zij voor de bekostiging mede op de algemene middelen zijn aangewezen.

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor:

Financieren

De minister is verantwoordelijk voor de bestuurlijke en financiële verhouding met de eilanden en in die hoedanigheid financiert de minister het BES-fonds.

C. Beleidsconclusies

Er zijn in 2023 geen beleidswijzigingen geweest binnen het BES-fonds.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

Bijdragen aan medeoverheden

Vrije uitkering

De vrije uitkering omvat de vrij besteedbare middelen voor de Openbare Lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba waarmee zij publieke taken financieren. De hoogte van de vrije uitkering wordt vastgesteld in US dollars.

In de loop van 2023 is de vrije uitkering bijgesteld met de jaarlijkse loon- en prijsbijstelling voor een bedrag van € 4,1 mln.

Vanuit de Caribisch Nederland (CN)-envelop hebben de Openbare Lichamen in 2023 € 7,2 mln. ontvangen voor de verhoging van de vrije uitkering (Bonaire € 4 mln., Sint Eustatius € 1,8 mln. en Saba € 1,4 mln.).

Daarnaast hebben de Openbare Lichamen in 2023 incidentele middelen ontvangen van verschillende ministeries. Vanuit het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) hebben de Openbare Lichamen – net als in 2022 – middelen ontvangen in het kader van de uitvoering van het Natuur en Milieubeleidsplan Caribisch Nederland 2020-2030. Het betrof in totaal € 8,4 mln. (Bonaire € 5,2 mln., Sint Eustatius € 0,3 en Saba € 2,9 mln.).

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) heeft € 8,1 ter beschikking gesteld aan de Openbare Lichamen (Bonaire € 6,1 mln., Sint Eustatius € 1,3 mln. en Saba € 0,7 mln.) voor armoedebestrijding en de eenmalige energietoelage voor huishoudens met een laag inkomen.

Vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is € 1,8 mln. ter gesteld aan de Openbare Lichamen om hen te ondersteunen bij digitaliseringsvraagstukken (Bonaire € 0,8 mln., Sint Eustatius € 0,5 mln. en Saba € 0,5 mln.) en € 1,5 mln. voor uitvoeringskracht (ieder € 0,5 mln.).

Tot slot hebben de openbare lichamen nog kleinere bedragen ontvangen van verschillende departementen die optellen tot circa € 2 mln. voor onder andere connectiviteit, herdenking slavernijverleden en extra capaciteit voor de buitengewoon agenten van de politie.

Bij de uitbetaling van de vrije uitkering zijn de aflossingen van de renteloze leningen aan de openbare lichamen verrekend. Conform artikel 89 van de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (hierna: Wet FinBES) mogen de openbare lichamen een renteloze lening aangaan voor investeringen ten behoeve van het uitoefenen van een publieke taak, bijvoorbeeld onderwijshuisvesting. In 2023 bedroeg de inhouding voor deze leningen € 0,9 mln. voor Bonaire, € 0,2 mln. voor Sint Eustatius en € 0,5 mln. voor Saba. Bijlage 9 bij de begroting Koninkrijksrelaties (IV) geeft een overzicht van deze renteloze leningen en bijbehorende aflossingsbedragen in dollars (Kamerstukken II, 2022/23, 36200, nr. 2).

Ontvangsten

Artikel 88, derde lid, van de Wet FinBES regelt dat bij (begrotings-)wet voor ieder uitkeringsjaar middelen van het Rijk worden afgezonderd ten behoeve van het BES-fonds. De uitgaven en de afgezonderde inkomsten over ieder uitkeringsjaar zijn aan elkaar gelijk. Gelet hierop is ten behoeve van de dekking van de uitgaven ten laste van het BES-fonds een post ontvangsten opgenomen.

9. Bedrijfsvoeringsparagraaf BES-fonds

Paragraaf 1. Rapportage voor de volgende verplichte onderdelen:

1a - Rechtmatigheid

Er zijn geen bijzonderheden te melden.

1b - Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie

Er zijn geen bijzonderheden te melden.

1c - Begrotingsbeheer, financieel beheer en de materiële bedrijfsvoering

Voor het begrotingsbeheer, financieel beheer en de materiële bedrijfsvoering wordt u verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf in het jaarverslag van begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

1d - Misbruik en oneigenlijk gebruik

Voor misbruik en oneigenlijk gebruik wordt u verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf in het jaarverslag van begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

1e - Overige aspecten van de bedrijfsvoering

Voor overige aspecten van de bedrijfsvoering wordt u verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf in het jaarverslag van begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

1f - Fraude- en corruptierisico's

Voor fraude- en corruptierisico's wordt u verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf in het jaarverslag van begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

Paragraaf 2. Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen

Voor de rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen wordt u verwezen naar de bedrijfsvoeringparagraaf van het jaarverslag in begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

Paragraaf 3. Belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering

Voor de belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering wordt u verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf in het jaarverslag van begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

C. JAARREKENING KONINKRIJKSRELATIES

10. Verantwoordingsstaat Koninkrijksrelaties

11. Saldibalans Koninkrijksrelaties

Waardensprong beginbalans

De beginstand van de verplichtingen SSO CN 2023  wijkt t.o.v. de eindstand 2022 af omdat er uit een opschoningsactie van SAP is gebleken dat een groot aantal facturen in 2022 betaald werden zonder dat de koppeling naar de bijbehorende verplichting is gemaakt..

Het gevolg daarvan is dat de verplichtingen die vorige jaar buiten- en binnenbegrotingsverband zijn geplaatst in de beginstand 2023 neerwaarts worden bijgesteld met een bedrag van € 11.171.986,59.

Ad 1. en 2. Uitgaven en ontvangsten

Bij de begrotingsuitgaven en -ontvangsten zijn de gerealiseerde uitgaven en ontvangsten opgenomen met betrekking tot het jaar 2023 waarvoor de Rijksrekening nog niet door de Tweede Kamer is goedgekeurd.

Ad 3. Liquide middelen

De liquide middelen worden op balansdatum niet gewaardeerd tegen de dagkoers. De liquide middelen worden gedurende het jaar per boeking tegen de geldende wisselkoers (ANG/ AWG/ USD) van de valutadatum op het bankafschrift in euro’s gewaardeerd. Aan het einde van het jaar wordt vervolgens het Eurosaldo vanuit de financiële administratie verantwoord in plaats van het saldo van het laatste bankafschrift tegen de geldende wisselkoers per 31 december 2023. De post liquide middelen is opgebouwd uit het saldo bij de banken en de contante gelden aanwezig in de kluis van de kasbeheerders. Het bedrag is als volgt opgebouwd:

Ad a t/m c)

De mutaties van de liquide middelen maandverantwoording VNACS, CFT en SSO-CN van december 2023 zijn in de verslagperiode verwerkt.

Ad d) bank lopende inschrijving

Deze post wordt bepaald door een storting op de Maduro Curiel’s Bank N.V. voor betalingen in de komende perioden voor deze kasbeheerder.

Ad 4a. Rekening-courant Rijkshoofdboekhouding

Op de rekening‑courant met de Rijkshoofdboekhouding (RHB) is de financiële verhouding met het Ministerie van Financiën weergegeven. Opgenomen zijn de bedragen conform Rekening-courant afschriften en het saldobiljet van genoemd departement. De volgende Rekening-courantverhoudingen zijn opgenomen in de balans:

Ad 6. Vorderingen buiten begrotingsverband

Het bedrag aan vorderingen buiten begrotingsverband is als volgt opgebouwd:

Ad a) Vorderingen kasbeheerders rijksdiensten

De vorderingen van de Vertegenwoordiging van Nederland op Aruba, Curaçao en Sint Maarten (VNACS), College Financieel Toezicht (CFT) en de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN) bestaan uit diverse vorderingen op ministeries en derden.

Ad b) Intra-comptabele voorschotten

Het saldo heeft betrekking op voorschotten salaris, verhuis- en studiekosten verstrekt aan personeel. De posten worden verrekend met het te betalen salaris voor zover dit nog mogelijk is.

Ad 7. Schulden buiten begrotingsverband

Het bedrag aan schulden buiten begrotingsverband is als volgt opgebouwd:

Ad a) Schulden kasbeheerders rijksdiensten

De schulden van de Vertegenwoordiging van Nederland op Aruba, Curaçao en St. Maarten en de SSO-CN bestaan voor namelijk uit nog te betalen aan derden en diverse te verrekenen salarissen.

Ad 10. Vorderingen

Ad 10a. Tegenrekening vorderingen

Het saldo per 31 december 2023 kan als volgt worden gespecificeerd:

Toelichting

Artikel 4: Bevorderen sociaaleconomische structuur

Dit betreft verschillende vorderingen die openstaan bij derden. Het gaat hier om de afrekening van tickets en voedselhulp voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

Artikel 5: Schuldsanering/lopende inschrijving/leningen

Ad a) Lening OBNA

De Ontwikkelingsbank van de Nederlandse Antillen (OBNA) heeft in 2001 een aanvullende lening ontvangen ten behoeve van de financiering van een krediettranche inzake de ontwikkelingssamenwerking tussen Nederland en de Nederlandse Antillen. De lening heeft een looptijd van 30 jaar en eindigt op 31 december 2030.

Ad b) Maatregel Tussenbalans

In het kader van de maatregel Tussenbalans zijn gedurende de periode 1991 tot en met 1995 diverse begrotingsleningen verstrekt aan Aruba ter financiering van projecten, waarvan een bepaald rendement verwacht mag worden. De leningen hebben een looptijd van 30 jaar, waarvan de eerste acht jaar vrij van aflossing zijn. Het jaarlijkse rentepercentage is 2,5 %. In 2025 zullen de laatste aflossingen plaatsvinden.

Ad c) Water- en Energiebedrijf Aruba (akte 263-JZ/1995)

Het betreft een begrotingslening ten behoeve van het Water- en Energiebedrijf NV gevestigd te Aruba. De lening is in 2009 verstrekt voor het aldaar verrichten van een groot aantal investeringen voor de renovatie en uitbreiding van het Water- en Energiebedrijf. Deze leningsovereenkomst is opgesteld in Arubaanse florin ad AWG 28 mln. (€ 10,9 mln.). De lening heeft een looptijd tot 30 juni 2026 waarvan de eerste acht jaar vrij van aflossing zijn. Het jaarlijkse rentepercentage is 2,5 %.

Ad d) Leningen lopende inschrijving Curaçao

Nederland heeft dertien leningen verstrekt aan Curaçao. In 2023 zijn er geen lopende inschrijvingen aan Curaçao verstrekt. De Rijkshoofdboekhouding van het Ministerie van Financiën voert het beheer over deze leningen, de belasting vindt evenwel plaats op het begrotingshoofdstuk Koninkrijksrelaties (IV).

Ad e) Leningen lopende inschrijving Sint Maarten

Nederland heeft dertien leningen verstrekt aan Sint Maarten. In 2023 zijn er lopende inschrijvingen aan Sint Maarten verstrekt voor een lening bedrag ANG 60,3 mln. (€ 31,7 mln.) met een looptijd van 20 jaar tegen 3,24% rente. De Rijkshoofdboekhouding van het Ministerie van Financiën voert het beheer over deze leningen, de belasting vindt evenwel plaats op het begrotingshoofdstuk Koninkrijksrelaties (IV).

Ad f) Liquiditeitssteun Curaçao

In de periode 2020-2021 zijn door Nederland liquiditeitsleningen verstrekt aan Curaçao vanwege de invloed van de Covid-19 pandemie. Deze liquiditeitsleningen zijn op 10 oktober 2023 geherfinancierd middels een lening van € 448,3 mln. met een looptijd tot 10 oktober 2024 en een rentepercentage van 5,1 %. Curaçao heeft voor 2023 geen extra liquiditeitssteun aangevraagd en ontvangen.

Ad g) Liquiditeitssteun Aruba

In de periode 2020-2022 zijn door Nederland liquiditeitsleningen verstrekt aan Aruba vanwege de invloed van de pandemie. Op 10 oktober 2023 zijn alle door Nederland verstrekte liquiditeitsleningen geherfinancierd middels een lening van € 442,2 mln. met een looptijd tot 10 oktober 2043 en een rentepercentage van 6,9 %.

Ad h) Liquiditeitssteun Sint Maarten

Op 10 oktober 2023 zijn de in de periode 2020-2022 door Nederland verstrekte liquiditeitsleningen aan Sint Maarten vanwege de invloed van de Covid-19 pandemie, geherfinancierd middels een lening van € 155,2 mln. met een looptijd tot 10 oktober 2024 en een rentepercentage van 3,4 %.

Ad i) Rentelastverlichting Aruba

Nederland heeft de buitenlandse schuldverplichting van Aruba voor 2022 geherfinancierd middels een lening á € 175,4 mln. tegen een rente van 2,64% met een looptijd van zeven jaar. Deze telt samen met de lening verstrekt in 2021 á € 83,8 mln. op tot € 259,2 mln.

Ad j) Lening ter afwikkeling Girobank

Nederland heeft voor de afwikkeling van de Girobank aan Curaçao een lening verstrekt. De lening zal maximaal de hoogte hebben van de waarde van de leningenportefeuille van de Girobank te weten ANG 170 mln. (€ 80,3 mln.). De looptijd van de lening is tot augustus 2037. De rente voor de lening is gebaseerd op de rente die de Nederlandse Staat verschuldigd zou zijn voor een Dutch State Loan met een looptijd van 15 jaar, en bedraagt 0 %. In 2023 is een aflossing van € 225,3 mln. ontvangen na afwikkeling van een deel van de Girobank middelen. De resterende lening bedraagt € 28,4 mln.

Ad k) Overige vorderingen

Per jaareinde heeft Aruba de leningen die via Atradius lopen voor een totaal van € 0,5 mln. afgelost. Echter zijn de middelen per jaareinde 2023 nog niet ontvangen van Atradius. Derhalve is er per jaareinde een vordering ontstaan op Atradius voor € 0,5 mln.

Artikel 6: Apparaat

Dit betreft de aan derden gefactureerde bedragen door Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN) per jaareinde 2023. De afwikkeling wordt bezien in 2024.

Artikel 8: Wederopbouw Bovenwindse Eilanden

Ad l) Liquiditeitshulp Sint Maarten

In het kader van de wederopbouw heeft de Nederlandse Staat in 2018 twee leningen verstrekt als liquiditeitssteun voor Sint Maarten. De eerste renteloze lening (€ 22,8 mln.) heeft een looptijd van 30 jaar met jaarlijkse aflossingen van vanaf januari 2023. De tweede renteloze lening (€ 15,2 mln.) heeft een looptijd van 30 jaar met jaarlijkse aflossing vanaf januari 2023.

De Rijkshoofdboekhouding van het Ministerie van Financiën voert het beheer over deze leningen. De belasting vindt evenwel plaats op het begrotingshoofdstuk Koninkrijksrelaties (IV).

Ad 12. Voorschotten

Ad. 12a. Tegenrekening voorschotten

De saldi van de per 31 december 2023 openstaande voorschotten en van de in 2023 afgerekende voorschotten worden hieronder per artikel en per jaar gespecificeerd:

Toelichting

Artikel 1: Versterken rechtsstaat

Het gaat hier ondere andere om bijdragen voor versterking van het grenstoezicht aan Curaçao en Aruba. Voor Curaçao is in 2021 € 4 mln. en in 2022 € 3,25 mln. bevoorschot. Aruba heeft in 2022 hiervoor een voorschot verkregen van € 7,3 mln. De vaststellingen van deze voorschotten vinden plaats in 2026.

Artikel 4: Bevorderen sociaaleconomische structuur

Dit betreft bijdragen aan de landen in verband met de landspakketten (Curaçao, Aruba en St. Maarten) en het onderhoud van scholen op Curaçao. Grootste gedeelte vaststellingen vinden plaats in 2024, 2025 en 2026. Daarnaast heeft Curaçao een voorschot van € 20 mln. ontvangen zodat Curaçao CMD Holding NV in staat gesteld kon worden te investeren in het droogdok van Damen Shiprepair Curaçao BV. De vaststelling is in 2026. Ook heeft Curaçao een subsidie ontvangen voor het herdenkingsjaar slavernijverleden. De vaststelling is in 2025.

Artikel 6: Apparaat

De door RCN betaalde pensioenpremies zijn opgenomen als voorschot. Deze bedragen voor 2023 € 45 mln.

Artikel 8: Noodhulp en Wederopbouw Bovenwindse Eilanden

De voorschotten op artikel 8 hebben te maken met de wederopbouw bovenwindse eilanden. Het grootste gedeelte betreft voorschotten uit eerste tranche (€ 112 mln.), de tweede tranche (€ 150 mln.), de derde tranche (€ 90 mln.) en de vierde tranche (€ 86 mln.) aan het Trustfonds van de Wereldbank ten behoeve van de wederopbouw van Sint Maarten. Het trustfonds is verlengd tot en met 2028.

Ad 13. Garantieverplichtingen

Ad 13a. Tegenrekening garantieverplichtingen

Er zijn geen garantieverplichtingen.

Ad 14. Andere verplichtingen

Ad 14. Andere verplichtingen

Ad 14a. Tegenrekening andere verplichtingen

De opbouw van de stand van de openstaande verplichtingen binnen begrotingsverband (BiBV) is als volgt opgebouwd:

Toelichting

De toelichting heeft betrekking op de negatieve bijstellingen die per saldo een omvang hebben van meer dan 10 % en of meer dan € 0,1 mln. ten opzichte van de verplichtingenstand per 31-12-2022.

Artikel 1: Versterken rechtsstaat

De activiteiten met betrekking tot een subsidie aan Sint Maarten voor bouwkundige verbetermaatregelen zijn niet uitgevoerd volgens afspraak. Het voorschot is teruggevorderd en de verplichting is naar beneden bijgesteld (€ 0,1 mln.).

Artikel 4: Bevorderen sociaaleconomische structuur

Voor het food program heeft Sint Maarten geen beroep gedaan op het totaal afgesproken bedrag, het gegeven voorschot bleek voldoende. De verplichting is daarom naar beneden bijgesteld (€ 0,5 mln.).

Bij de verplichting voor de inzet van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) voor de Landspakketten van de Caribische Landen van het Koninkrijk is uit het contact met het RVB gebleken dat het resterende bedrag verlaagd kon worden (€ 0,2 mln.).

Artikel 6: Apparaat

Met betrekking tot een detachering is per abuis de verplichting afgeboekt € 0,1 mln.), terwijl er daarna toch nog kosten werden gemaakt. Hiervoor is een nieuwe verplichting ingesteld. In een nadere overeenkomst is de opdracht met JS Consultancy BV verkort waardoor de verplichting naar beneden is bijgesteld (€ 0,2 mln.).

Toelichting

Ad 15. Deelnemingen

Deze balansregel geeft de deelnemingen in besloten en naamloze vennootschappen en internationale instellingen weer.

Het aandelenkapitaal van Saba Statia Cable System BV (SSCS) bedraagt USD 10. Het deelnemingspercentage is 100 % en is om niet verkregen. SSCS is statutair gevestigd op Bonaire en is op 17 september 2012 opgericht. De primaire activiteiten van SSCS liggen op het gebied van aanleg, beheer, onderhoud, reparatie en exploitatie van een onderzeese glasvezelkabel die de eilanden Saba, Sint Eustatius, Sint Maarten, Saints Kitts, en Saint-Barthélémy met elkaar verbindt.

C. JAARREKENING BES-FONDS

12. Verantwoordingsstaat BES-fonds

13. Saldibalans BES-fonds

Ad 1. en 2. Uitgaven en ontvangsten

Bij de begrotingsuitgaven en -ontvangsten zijn de gerealiseerde uitgaven en ontvangsten opgenomen met betrekking tot het jaar 2023 waarvoor de Rijksrekening nog niet door de Tweede Kamer is goedgekeurd.

Ad 4a. Rekening‑courant Rijkshoofdboekhouding

Op de Rekening‑courant met de Rijkshoofdboekhouding (RHB) is de financiële verhouding met het ministerie van Financiën weergegeven. Opgenomen zijn de bedragen conform Rekening-courant afschriften en het saldobiljet van genoemd departement.

Ad 12. Voorschotten

Ad. 12a. Tegenrekening voorschotten

De saldi van de per 31 december 2023 openstaande voorschotten en van de in 2023 afgerekende voorschotten worden hieronder per jaar gespecificeerd:

Toelichting

Het BES-fonds is een begrotingsfonds. De openbare lichamen ontvangen deze middelen van het Rijk om de overeengekomen taken uit te voeren (vergelijkbaar met het gemeentefonds). Het openstaand saldo heeft voor het grootste deel betrekking op in 2023 verstrekte voorschotten aan Bonaire (circa € 49 mln.), Sint-Eustatius (circa € 17 mln.) en Saba (circa € 21 mln.) inzake de vrije uitkeringen. Deze worden begin 2024 vastgesteld.

Ad 14. Andere verplichtingen

Ad 14a. Tegenrekening andere verplichtingen

De opbouw van de stand van de openstaande verplichtingen binnen begrotingsverband (BiBV) is als volgt opgebouwd:

Informele verplichtingen

Op 7 december 2023 heeft de Staatssecretaris van BZK, naar aanleiding van het ondertekenen van de Afsprakenakkoord Sint Eustatius 2024-2027 op 17 november 2023 en de daarbij behorende CN-envelop voor de uitvoering van de doelstellingen uit de bestuurlijke afspraken, een bijzondere uitkering toegezegd voor een bedrag van maximaal € 1,5 mln. De financiële verwerking wordt meegenomen in de BES-uitkering voor 2024.

Met betrekking tot de Saba Package Agreement 2023-2027 heeft de Staatssecretaris van BZK op 15 december 2023 toegezegd een bijdrage toe te kennen van € 2,4 mln. De financiële verwerking wordt meegenomen in de BES-uitkering voor 2024.

D. BIJLAGEN

Bijlage 1. Afgerond evaluatie- en overig onderzoek

Toelichting

Deze tabel geeft de voortgang van de Strategische Evaluatie Agenda (SEA) uit de begroting 2023 weer. Een interactieve versie van de SEA is te vinden op www.rijksfinancien.nl

Bijlage 2. Moties en toezeggingen