Nr. 35 NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET VERSLAG

Hierna wordt bij de beantwoording van de vragen zo veel mogelijk de volgorde van het verslag aangehouden, met dien verstande dat gelijkluidende of in elkaars verlengde liggende vragen tezamen zijn beantwoord.

De leden van de fractie van de D66 vragen op welke wijze rekening is gehouden met het concept van brede welvaart bij het pakket Belastingplan 2024. In de memorie van toelichting van het wetsvoorstel Belastingplan 2024 wordt ingegaan op de invloed van het pakket Belastingplan op brede welvaart. Zoals in de memorie van toelichting is toegelicht bestaan de jaarlijkse Belastingplanpakketten uit een breed palet aan (fiscale) maatregelen op verschillende terreinen. Daarbij ligt de nadruk doorgaans op maatregelen met een budgettair effect en technische wijzigingen die doorgaans op 1 januari van het eerstvolgende kalenderjaar ingaan. Deze maatregelen dragen bij aan de aanpak van maatschappelijke opgaven. Recente belastingplanpakketten bevatten bijvoorbeeld voorstellen op het terrein van arbeid en inkomen, vereenvoudiging, klimaat, vermogen, wonen en gezondheid. Daarbij is het een uitdaging om vooruitgang uit te drukken in andere vormen dan economische groei en materiële welvaart. Het kabinet onderschrijft daarom de toegevoegde waarde van brede welvaart als integrerend denkkader en instrument voor beleid. Het kabinet werkt aan verankering daarvan in de begrotingssystematiek. De planbureaus werken de komende jaren aan een analyse-instrumentarium om brede welvaart nader in kaart te brengen en te ramen en om beleidseffecten door te rekenen.1 Dit biedt op termijn een onafhankelijk denkkader voor brede welvaart, wat het politieke gesprek en de invulling van brede welvaart verder kan faciliteren. Het kabinet heeft ook zeven prioriteiten op het gebied van brede welvaart gesteld en staat jaarlijks in de Miljoenennota stil bij de ontwikkelingen ten aanzien van de prioriteiten.2 Brede welvaart is een veelomvattend begrip en laat zich moeilijk vertalen naar individuele belastingmaatregelen. Desalniettemin vormen de maatregelen wel een belangrijk onderdeel van de vooruitgang die het kabinet wenst te boeken op het gebied van brede welvaart. Het wetsvoorstel Fiscale klimaatmaatregelen glastuinbouw en het wetsvoorstel Fiscale klimaatmaatregelen industrie en elektriciteit maken bijvoorbeeld onderdeel uit van een breder pakket3 dat bijdraagt aan een rechtvaardig, uitvoerbaar en ambitieus klimaatbeleid. Daarmee zet het kabinet stappen naar een economie die op duurzame activiteiten is gebaseerd, die minder afhankelijk is van een beperkt aantal fossiele energie exporterende landen, en die zo onze welvaart ook voor toekomstige generaties zeker stelt. Met de diverse koopkrachtmaatregelen in het wetsvoorstel Belastingplan 2024 beoogt het kabinet huishoudens in brede zin te ondersteunen en bestand te houden tegen financiële schokken. Met vereenvoudiging van het belastingstelsel worden bovendien ook stappen gezet naar een beter toegankelijke en begrijpelijke overheid. Ook heeft u recent het ambtelijk onderzoeksrapport «Aanpak fiscale maatregelen»4 ontvangen waar het nieuwe kabinet inspiratie uit kan putten om het belastingstelsel verder te vereenvoudigen.

De leden van de fractie van het CDA constateren dat de taakstellende opdracht belastingconstructies en fiscale regelingen van € 550 miljoen structureel vanaf 2027 niet volledig is ingevuld met de aanpak van belastingconstructies en fiscale regelingen en dat het resterende bedrag is ingevuld met een verhoging van het tarief eerste schijf box 1. Zij vragen wat het verband is tussen de constructies en het tarief eerste schijf van de belasting op arbeid, en waarom dit als dekking is gekozen. Ook vragen zij waarom de maatregel niet is opgenomen in het Belastingplan, en of het klopt dat het tarief per 2024 wel met 0,04% zal stijgen.

Het kabinet heeft bij Miljoenennota 2023 een taakstellende opdracht ingeboekt van € 162 miljoen euro per 2024, oplopend tot € 550 miljoen euro structureel vanaf 2027 om opmerkelijke belastingconstructies en oneigenlijk gebruik van fiscale regelingen aan te pakken. Daarbij heeft het kabinet aangegeven dat het tarief eerste schijf van de inkomstenbelasting (TES) geldt als placeholder voor de taakstellende opdracht. Het kabinet heeft die afweging dus reeds bij Miljoenennota 2023 gemaakt. In de brief «Aanpak belastingconstructies en fiscale regelingen» die op 19 september jl. naar de Tweede Kamer is gestuurd wordt uitgebreid ingegaan op zowel de invulling van de taakopdracht als de uitkomsten van de inventarisatie naar belastingconstructies. Het kabinet heeft de taakstellende opdracht op structurele basis grotendeels kunnen invullen met de aanpak van verschillende constructies én fiscale maatregelen die recent negatief zijn geëvalueerd. Van de taakstellende € 550 miljoen resteert een bedrag van € 71 miljoen dat wordt gedekt door een stapsgewijze verhoging van het TES. Het kabinet heeft daarbij aangegeven dat de invulling van de aanpak van andere fiscale regelingen vraagt om een zorgvuldig traject op basis van de best beschikbare informatie waarin alle stakeholders goed worden betrokken. Verder is de wijziging van het tarief in de eerste schijf van de inkomstenbelasting wel degelijk opgenomen in het Belastingplan 2024. Dit is geregeld door de tarieftabel zoals deze per 1 januari 2024 komt te luiden in artikel 1 van het Belastingplan 2024 op te nemen. Deze tabel laat zien dat het TES voor 2024 wordt vastgesteld op 36,97%, dat inderdaad 0,04%-punt hoger is dan het TES dat geldt in 2023 namelijk 36,93%. Op pagina 9 van de memorie van toelichting op het Belastingplan 2024 staat eveneens een overzicht van de belangrijkste paramaters binnen box 1 van de inkomstenbelasting in 2023 en 2024. De verhoging van het TES met 0,04%-punt in 2024 komt overigens niet alleen op conto van het restant van de taakstellende opdracht maar is het saldo van verschillende verhogingen en verlagingen waaronder de verhoging ter compensatie van de lagere zorgpremies in 2024. Tabel 1 geeft dit weer.

De leden van de fractie van GroenLinks en de PvdA hebben gelezen dat vereenvoudiging een belangrijk doel van het Belastingplan is en zijn verbaasd dat de genomen maatregelen bij elkaar leiden tot een extra inzet van meer dan 100 fte bij de Belastingdienst. Zij vragen hoe de regering deze twee dingen met elkaar rijmt. Met de aanpak fiscale regelingen en verschillende maatregelen in het pakket Belastingplan 2024 zet het kabinet stappen naar een eenvoudiger belastingstelsel. Tegelijkertijd kunnen er andere prioriteiten en doelstellingenzijn die het nodig maken om meer personeel in te zetten. Bijvoorbeeld het kabinet heeft ook de doelstelling om opmerkelijke belastingconstructies aan te pakken. Het gaat bij belastingconstructies om het zodanig structureren, omvormen dan wel schuiven van transacties, inkomen, winst en vermogen zodat zo min mogelijk belasting wordt betaald. Dit gebruik staat op gespannen voet met hetgeen beoogd is bij de invoering van de wetgeving.

Met het pakket Belastingplan 2024 is structureel ca. 50 fte extra nodig voor de uitvoering door de Belastingdienst en ca. 63 fte structureel als ook rekening wordt gehouden met extra fte’s voor Douane en Toeslagen. De door de leden van de GroenLinks- en PvdA-fracties genoemde 100 fte heeft betrekking op personele gevolgen van maatregelen die voor een deel al eerder zijn genomen en heeft daarmee een andere scope. Onderdeel van de hiervoor genoemde 50 fte, samenhangend met het pakket Belastingplan 2024, is bijvoorbeeld het wetsvoorstel wet Fiscaal kwalificatiebeleid rechtsvormen waar ca. 10 fte (extra) wordt ingezet. Dit wetsvoorstel is van belang om hybride mismatches te voorkomen. Ook de genoemde aanpak van opmerkelijke belastingconstructies vraagt in sommige gevallen extra capaciteit bij de Belastingdienst. Dit is nodig om bij dergelijke constructies belastingontwijking aan te pakken en de belastingopbrengst te borgen. Het gaat in het voorliggende pakket om 22 fte structureel voor de maatregel «Aanpassing samenloopvrijstelling bij aandelentransacties».

De leden van de fractie van de VVD vragen of de verkleining van de verschillen in lastendruk op bepaalde soorten inkomen in kaart gebracht kan worden en zo mogelijk gekwantificeerd kan worden en hoe deze verschillen zich in de afgelopen jaren vanaf 2017 hebben ontwikkeld. Deze leden vragen daarbij om in ieder geval hierin mee te nemen: het verschil in fiscale behandeling van werknemers en ondernemers in de IB, het verschil in tarieven tussen inkomsten uit box 2 en inkomsten van werknemers in box 1 en de ontwikkeling van de lasten op arbeid versus de lasten op vermogen. Zij vragen tevens om alle maatregelen die aan het verkleinen van deze verschillen hebben bijgedragen op te sommen. Het lid Omtzigt vraag of een «globaal evenwicht»-analyse ook gemaakt kan worden aan de hand van gemiddelde tarieven in een reeks specifieke representatieve situaties (in plaats van alleen op basis van toptarieven).

In onderstaande tabellen is voor een reeks representatieve situaties van werknemers, ondernemers in de IB en de directeur-grootaandeelhouder van een bv de belastingdruk weergegeven, voor achtereenvolgens 2017, 2022 en 2024. Hierbij is aangesloten bij de soortgelijke presentatie in de nota naar aanleiding van het verslag bij het Belastingplan 2023. Uit de tabellen blijkt dat de verschillen in gemiddelde belastingdruk kleiner zijn geworden, met name bij de hogere inkomens. Maatregelen die hiertoe hebben bijgedragen zijn de verhoging van het lage Vpb-tarief, de tariefaanpassingen in box 2 en de verlaging van de MKB-winstvrijstelling en de zelfstandigenaftrek. Daarnaast zijn de lasten op arbeid (voor de inkomens tot € 100.000) juist verlaagd door verscheidene verhogingen van de arbeidskorting. Een complete lijst is moeilijk te geven, aangezien de gemiddelde belastingdruk afhangt van vele factoren en de specifieke situatie van de belastingplichtige. Voor een vergelijking met de belastingdruk op vermogen zij verwezen naar de bijlage bij Belastingplan 2024 «Ontwikkeling belastingtarieven verschillende typen werkenden en belastingdruk van verschillende vermogenssoorten». De belastingdruk op vermogen hangt sterk af van het rendement op het vermogen en de wijze waarop het vermogen wordt gehouden.

De leden van de fractie van de PVV verzoeken om het overschot van het inkomstenkader waar naar wordt verwezen in het wetsvoorstel Belastingplan 2024 en de Miljoenennota 2024 nader te duiden. Het kabinet heeft tijdens de augustusbesluitvorming maatregelen getroffen om een stijging van de armoede te voorkomen en daarnaast invulling gegeven aan de drie resterende dekkingsopgaves in het inkomstenkader:

• 1) de lagere opbrengst van het wetsvoorstel Wet minimumbelasting 2024 (Pijler II);

• 2) de taakstelling belastingconstructies & fiscale regelingen;

• 3) uitstel van de invoering van het nieuwe stelstel box 3 naar 2027.

Echter, het kabinet heeft naast de dekkingsmaatregelen voor deze drie opgaven nog meer fiscale maatregelen genomen in de Voorjaarsnota 2023 en hierna. Het overgrote deel hiervan is opgenomen in het pakket Belastingplan 2024. Bijvoorbeeld het verhogen van de onbelaste reiskostenvergoeding en het introduceren van een CO₂-heffing voor de glastuinbouw. Daarnaast zijn de ramingen voor een aantal maatregelen herijkt.

De som van deze overige maatregelen en herijkingen levert een overschot op voor het inkomstenkader, weergegeven in de kolom «overig inkomstenkader» in tabel 2.2.1 van de Miljoenennota (pagina 49 en 50). Zoals is weergegeven in kolom «inzet overschot inkomstenkader» in dezelfde tabel is vanaf 2024 structureel € 275 miljoen van dit overschot ingezet ter dekking van het koopkrachtpakket.

De leden van de fractie van de PVV verzoeken de verschillen tussen de Miljoenennota 2024 en het wetsvoorstel Belastingplan 2024 m.b.t. het beperken van de indexatie van het aanvangspunt toptarief en het aanvangspunt tweede schijf nader toe te lichten. De leden vragen ook of er nog meer maatregelen zijn waar aanzienlijke verschillen bestaan tussen de Miljoenennota en het BP24.

De verschillen tussen tabel 2.2.1, onderdeel K (koopkracht) in de Miljoenennota (pagina 49) en tabel 7 van het BP24 (pagina 103 – 104) worden veroorzaakt door een verschil in prijspeil. Het kabinet presenteert de budgettaire reeks van een lastenmaatregel altijd in het prijspeil van het jaar dat de maatregel wordt ingevoerd. In het geval van deze beide maatregelen zijn deze in tabel 7 van het BP24 dus gepresenteerd in prijspeil 2024 omdat dat het jaar is dat de maatregelen in werking treden.

Hier staat tegenover dat het kabinet uitgavenmaatregelen, zoals het verhogen van het kindgebonden budget, altijd presenteert in het prijspeil van het lopende jaar. Alle uitgavenmaatregelen in tabel 2.2.1 (onderdeel K) van de Miljoenennota zijn dus weergegeven in prijspeil 2023. Echter, als het kabinet besluit om lasten- en uitgavenmaatregelen in dezelfde tabel weer te geven, worden de reeksen van de lastenmaatregelen omgezet in het prijspeil van de uitgavenmaatregelen. Op die manier is het prijspeil consistent en kunnen de reeksen in de tabel bij elkaar opgeteld en afgetrokken worden. Oftewel, de reeksen van alle maatregelen in onderdeel K (koopkracht) van tabel 2.2.1 zijn weergegeven in prijspeil 2023. Waaronder de reeksen voor het beperken van de indexatie van het aanvangspunt toptarief en tweede schijf. In tabel 7 van het BP24 zijn deze reeksen echter weergegeven in prijspeil 2024. Hierdoor verschillen deze van elkaar. Er zijn geen andere maatregelen met verschillende reeksen tussen de Miljoenennota en het BP24.

De leden van de fractie van het CDA merken op dat bij het Belastingplan een beperkt aantal marginaledruktabellen opgenomen is. Deze leden vragen of het kabinet bereid is om meer marginaledruktabellen op te stellen voor verschillende gezinssamenstellingen. Ook vragen deze leden om in de tabellen de effecten van de inkomensafhankelijke studiebeurs mee te nemen. De leden van de fractie van het CDA vragen om een marginaledruktabel voor zowel een alleenverdiener als een tweeverdiener met een studerend kind van twintig jaar en nog een kind van zeventien jaar.

In tegenstelling tot eerdere jaren zijn dit jaar bij het Belastingplan niet alleen marginaledruktabellen voor een alleenverdiener gepubliceerd, maar ook voor alleenstaanden en tweeverdieners. Dit is gedaan zodat een beter beeld geschetst kan worden van de marginale druk bij verschillende huishoudtypes. De aannames over de huurwoning en aanwezigheid van kinderen zijn bewust zo gekozen, omdat de tabellen op deze manier de uitschieters in de marginale druk laten zien.

Voor een meer integraal beeld van de marginale druk verwijst het kabinet graag naar de begroting van SZW10 en de kraptebrief arbeidsmarkt11die eerder dit jaar verzonden is. In de begroting van SZW is bijvoorbeeld onderstaande figuur 16 opgenomen met de gemiddelde druk voor werkenden en de extremen in die marginale druk.

De leden van de fractie van het CDA vragen zich af welke inkomensgroepen worden geholpen met de maatregelen die het kabinet neemt om koopkracht te stimuleren. Daarnaast vraagt de fractie zich af voor hoeveel dit effect teniet wordt gedaan door hogere marginale druk voor groepen die net buiten de voordelen van de maatregelen vallen. Ook vragen de leden van de CDA-fractie zich af of het kabinet het verdedigbaar vindt dat voor bepaalde inkomens de marginale druk als gevolg van de gerichte maatregelen nog verder stijgt, en wat dit doet met de wens van het kabinet dat meer mensen meer gaan werken.

De volgende maatregelen zijn genomen om de koopkracht gericht te verbeteren:

• • Het verhogen van de kindbedragen in het kindgebonden budget (WKB) waarbij ook de extra bedragen voor kinderen vanaf twaalf jaar zijn verhoogd.

• • Verhoging van de huurtoeslag.

• • Verhoging van de arbeidskorting bij het tweede knikpunt met € 115.

• • Schrappen van de halvering van de jonggehandicaptenkorting waartoe eerder was besloten.

• • Bevriezing van de afbouw van de dubbele algemene heffingskorting in de bijstand.

• • Verlenging van het noodfonds voor mensen die hun energierekening niet meer kunnen betalen

• • Een enveloppe ter verbetering van de koopkracht voor Caribisch Nederland.

Van deze maatregelen is de bevriezing van de afbouw van de dubbele algemene heffingskorting in de bijstand incidenteel. De maatregelen komen vooral ten goede aan de lagere inkomens, maar ook andere groepen hebben voordeel. Middeninkomens en hogere inkomens met kinderen tot 18 jaar hebben bijvoorbeeld ook voordeel van de verhoging van het kindgebonden budget. Voor een huishouden met 2 kinderen tot 12 jaar loopt dit voordeel tot een verzamelinkomen van circa 150.000 euro voor alleenstaanden en circa 108.000 euro voor paren. Werkenden hebben tot een arbeidsinkomen van bijna 40.000 euro voordeel van de verhoging van de arbeidskorting en huishoudens met een bijstandsuitkering hebben voordeel van het bevriezen van de afbouw van de dubbele algemene heffingskorting in de bijstand.

Het verhogen van het kindgebonden budget, huurtoeslag en arbeidskorting leidt tot een hogere marginale druk voor bepaalde werkenden. Per saldo ligt de gemiddelde marginale druk in 2024 beperkt hoger dan in 2023. Alle werkenden die door deze maatregelen een hogere marginale druk hebben, hebben door deze maatregelen ook een lagere gemiddelde druk. Dat komt doordat zij meer kindgebonden budget, huurtoeslag en/of arbeidskorting krijgen. Er zijn dus geen groepen die door deze maatregelen ter ondersteuning van de koopkracht een hogere marginale druk krijgen en buiten de voordelen van deze maatregelen vallen. De hogere marginale druk doet de toename in het besteedbaar inkomen door deze maatregelen dus niet teniet. Een lagere gemiddelde druk en hogere marginale druk zijn in dit geval keerzijden van dezelfde medaille. Het niet afbouwen van de koopkrachtsteun zou de maatregelen aanzienlijk duurder maken.

De leden van de fractie van de CU vragen de regering om een bespiegeling omtrent de marginale druk. Zoals in hoofdstuk 5.2 van de begroting van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is beschreven stijgt de gemiddelde marginale druk in 2024 beperkt ten opzichte van 2023. Voor de inkomens tot wettelijk minimumloon (WML) valt de marginale druk in 2024 wat lager uit vanwege de verhoging van de arbeidskorting bij het tweede knikpunt. Voor inkomens tussen 2 en 3 keer WML is de marginale druk in 2024 hoger dan in 2023 vanwege de beleidsmatige verlaging van het aanvangspunt van het toptarief, waardoor al vanaf een lager inkomen het toptarief geldt. Hier staat een verhoging van de kindbedragen tegenover.

De verhoging van de kindbedragen in het kindgebonden budget (WKB) verhoogt de marginale druk voor werkende paarleden met een hoog gezamenlijk verzamelinkomen doordat zij recht krijgen op kindgebonden budget. Zij krijgen daardoor ook te maken met de inkomensafhankelijke afbouw van het kindgebonden budget die hun marginale druk verhoogt. De verlaging van de afbouwgrens voor paren in het kindgebonden budget is zo gekozen dat alle huishoudens met kindgebonden budget per saldo nog steeds meer kindgebonden budget ontvangen. De verlaging van de afbouwgrens heeft in 2024 twee verschillende effecten op de marginale druk van paren met kinderen. 1) Voor werkende paarleden met een gezamenlijk verzamelinkomen tussen de nieuwe en oude afbouwgrens (€ 35.849 en € 46.960) verhoogt de maatregel in 2024 de marginale druk met 6,75%-punt. En 2) De marginale druk in 2024 neemt met 6,75%-punt af voor de werkende paarleden met een hoger gezamenlijk verzamelinkomen die door de verlaging van de afbouwgrens geen kindgebonden budget krijgen, terwijl ze dat zonder deze maatregel wel gekregen hadden. In de vergelijking van de gemiddelde marginale druk per inkomensniveau tussen 2023 en 202412 is het effect van het kindgebonden budget nauwelijks zichtbaar, omdat de groep waarvoor de marginale druk stijgt (effect 1) dan wel daalt (effect 2) relatief klein is. Een hoge marginale druk gaat veelal samen met een lage gemiddelde druk. De werkenden met een hogere marginale druk ontvangen doorgaans ook meer inkomensondersteuning.

Door de verlaging van het afbouwpunt van het kindgebonden budget voor paren kan er voor werkenden in alleen- en tweeverdienershuishoudens met kinderen tot 18 jaar een overlap ontstaan tussen de afbouwpaden van huurtoeslag en kindgebonden budget. Hun gezamenlijk verzamelinkomen moet dan liggen tussen de verlaagde en niet-verlaagde inkomensafbouwgrens, respectievelijk € 35.849 en € 46.960. Zij hebben zonder de verlaging niet te maken met afbouw van het kindgebonden budget en met de verlaging wel.

Of zij ook te maken hebben met de afbouw van de huurtoeslag hangt onder meer af van hun inkomen en huur. Bij een huur gelijk aan de gemiddelde huur (van € 575) ontvangt een paar met een gezamenlijk verzamelinkomen tot circa € 46.350 huurtoeslag (uitgaande van de per 2024 verhoogde huurtoeslag). Bij een huur gelijk aan de maximum huur voor huurtoeslag (circa € 880 in 2024) loopt hun huurtoeslag door tot circa € 51.000. Bij een huur boven de maximum huur ontvangen zij geen huurtoeslag.

De overlap tussen de afbouwpaden van huurtoeslag en kindgebonden budget is er ook zonder de verlaging van de afbouwgrens voor paren. Zo zijn er alleenstaande ouders met overlap en zij worden niet geraakt door de verlaging. Bij het volledig terugdraaien van de verlaging van de afbouwgrens, zijn er ook nog steeds paren met een overlap tussen de afbouw van de huurtoeslag en het kindgebonden budget. Het volledig terugschuiven van de afbouwgrens zal het aantal huishoudens met overlap daarom beperken, maar niet terugbrengen tot nul.

Het schrappen van de in de Ontwerpbegroting 2024 voorgestelde verlaging van de inkomensafbouwgrens voor paren in de WKB kost structureel jaarlijks circa € 460 mln. per jaar. Het afbouwpercentage moet met 2,6%-punt verhoogd worden om dit bedrag op te halen. Het afbouwpercentage stijgt dan van 6,75 procent naar 9,35 procent (+2,6%-punt). Dit zou de marginale druk voor alle alleenstaande ouders vanaf minimumloon en alle paren met een huishoudinkomen vanaf grofweg modaal verhogen. Ook zou dit ervoor zorgen dat sommige huishoudens, zoals alleenstaande ouders met één kind, in 2024 juist minder kindgebonden budget ontvangen dan in 2023. Omdat deze snellere afbouw meer huishoudens raakt (775.000 vs. 70.000) en deze huishoudens sterker reageren op financiële prikkels, heeft het kabinet niet voor een dergelijke versnelde afbouw gekozen.

Het lid Omtzigt vraagt of de regering kan aangeven wat het bruto/nettoloon is van een persoon die € 40.000 verdient en die vervolgens arbeidsongeschikt wordt en een WGA 80–100 uitkering krijgt.

Een alleenstaande met een bruto arbeidsinkomen van € 40.000 houdt volgend jaar netto € 32.060 over. Wanneer deze persoon arbeidsongeschikt wordt en een WGA 80–100 uitkering ontvangt, ontvangt diegene over de eerste 2 maanden 75% van het WIA-maandloon en de rest van de periode 70% van het WIA-maandloon. Over het gehele jaar bedraagt de hoogte van de bruto uitkering € 27.035. Het netto inkomen voor toeslagen is dan € 20.272.

In de kamerbrief van 26 april 2023 zijn ook verschillende aanpassingen van de forfaits uitgewerkt, zoals het hanteren van éénjarige forfaits in plaats van meerjarige forfaits of het nader uitsplitsen van het vermogen in meerdere categorieën. Het forfait zal bij een eenjarig forfait van jaar tot jaar veel meer fluctueren. Het is niet ongebruikelijk dat aandelen of onroerend goed

rendementen van meer dan 20% behalen. In dergelijke jaren zou de belastingplichtige onverwacht aan het eind van het jaar met een hoog forfaitair rendement geconfronteerd worden. De huidige berekening van het forfait, die weliswaar hoger of lager kan uitpakken dan het werkelijke rendement, levert een relatief gelijkmatige belastingdruk op. Bovendien zullen er ook in jaren met hoge gemiddelde rendementen belastingplichtigen zijn met verliezen. Voor hen zou een eenjarig forfait verder af komen te staan van de werkelijkheid.

De leden van de fractie van de VVD vragen naar de gemiddelde hoogte van de uitgekeerde reiskostenvergoeding. Ook de leden van de fractie van het CDA vragen naar de hoogte van gemiddelde reiskostenvergoeding en of er grote afwijkingen zijn ten opzichte van de maximale onbelaste reiskostenvergoeding. In de eerste helft van 2023 hebben CE Delft en Significance in opdracht van het Ministerie van Financiën de onbelaste reiskostenvergoedingen geëvalueerd. Ten aanzien van de hoogte van de reiskostenvergoedingen die aan werknemers worden toegekend is in de rapportage naar aanleiding van de evaluatie het volgende opgenomen:30

Het overgrote deel van de werknemers ontvangt een reiskostenvergoeding van € 0,19/km, namelijk 60% van de werknemers die überhaupt een kilometervergoeding ontvangt (zie Figuur 12). Dit bedrag komt overeen met het maximale bedrag dat ten tijde van de enquête waarop deze cijfers zijn gebaseerd onbelast vergoed mocht worden. Een relatief kleiner deel van de werknemers ontvangt een reiskostenvergoeding die tussen de € 0,10 en € 0,19 ligt (16%) of tussen de € 0,20 en € 0,30 (14%). Reiskostenvergoedingen beneden de € 0,10/km of boven de € 0,30/km komen beperkt voor.

De resultaten in Figuur 1 hebben betrekking op alle kilometervergoedingen die werknemers ontvangen. Wanneer we specifiek inzoomen op de kilometervergoeding voor auto’s of voor alle modaliteiten, dan zien we een nagenoeg zelfde verdeling over de verschillende hoogten van de vergoeding. Ook het opleidingsniveau of inkomen van werknemers blijkt geen significante invloed te hebben op de hoogte van de reiskostenvergoeding die ze ontvangen.

Wanneer we kijken naar de hoogte van de reiskostenvergoeding die wordt aangeboden door verschillende typen werkgevers, dan zien we dat ongeacht de grootte van de werkgever, € 0,19/km de meest uitgekeerde vergoeding is. Wel zien we significante verschillen in de spreiding van de hoogte van de vergoeding naar omvang van de werkgever. Waar er bij kleine werkgevers (tot 10 werknemers) nauwelijks sprake is van verschillen in de hoogte van de kilometervergoeding, daar zien we bij vooral de grote bedrijven (meer dan 250 werknemers) wel aanzienlijke verschillen in de hoogte van de vergoeding die ze aanbieden.

De leden van de fractie van het CDA vragen in hoeverre de maximale onbelaste reiskostenvergoeding de daadwerkelijke kosten van openbaar vervoer dekt. In de eerste helft van 2023 hebben CE Delft en Significance in opdracht van het Ministerie van Financiën de onbelaste reiskostenvergoedingen geëvalueerd. Ten aanzien van de reiskostenvergoedingen in verhouding tot de reële kosten van openbaar vervoer is in de rapportage naar aanleiding van de evaluatie het volgende opgenomen:33

Voor alle ov-vervoerwijzen liggen de gemiddelde kosten boven de maximale onbelaste reiskostenvergoeding van € 0,19 per kilometer die in de desbetreffende jaren mocht worden uitgekeerd. Dit verschil is de laatste jaren toegenomen. Met de verhoging van de maximale onbelaste reiskostenverhoging naar € 0,21 en uiteindelijk € 0,22 per kilometer neemt dit verschil af. Voor de trein zal de reiskostenvergoeding in 2023 waarschijnlijk in de buurt van de gemiddelde reiskosten liggen, terwijl die voor de bus en tram/metro ruim onder de gemiddelde reiskosten blijft.

Bij de mogelijkheden van het vergoeden van de kosten van woon-werkverkeer per openbaar vervoer past wel de opmerking dat de werkgever ook de werkelijke kosten onbelast kan vergoeden. Hierdoor is het voor zakelijke reizen met het OV mogelijk om 100% van de gemaakte reiskosten onbelast te vergoeden.

De leden van de fractie van het CDA vragen naar het standpunt van het kabinet ten aanzien van een jaarlijkse prijsindexatie van de maximale onbelaste reiskostenvergoeding. Ook het lid Omtzigt vraagt waarom het huidige maximumbedrag niet automatisch wordt geïndexeerd. De onbelaste reiskostenvergoeding wordt momenteel niet geïndexeerd. Om de reiskostenvergoeding jaarlijks standaard te indexeren zou een wetswijziging nodig zijn. Daarnaast leidt de invoering van een jaarlijkse prijsindexatie van de onbelaste reiskostenvergoeding op basis van de tabelcorrectiefactor tot een budgettaire derving die gedekt moet worden.

De mate waarin werknemers daadwerkelijk worden gecompenseerd voor hun variabele reiskosten door een kilometervergoeding is niet zozeer afhankelijk van de ontwikkeling van een algemeen prijsindexcijfer, maar van specifieke autokosten en de kosten van openbaar vervoer. Het kabinet is daarom geen voorstander van een jaarlijkse prijsindexatie van de kilometervergoeding, bijvoorbeeld op basis van de tabelcorrectiefactor. Wel wil het kabinet gehoor geven aan een aanbeveling op dit punt van de onderzoekers van CE Delft in het rapport naar aanleiding van de evaluatie van de onbelaste reiskostenvergoeding:34

Zorg voor een periodieke evaluatie van de hoogte van de maximale onbelaste reiskostenvergoeding. Autokosten veranderen in de tijd en daarmee is het ook belangrijk om periodiek te toetsen in hoeverre de maximale onbelaste reiskostenvergoeding in lijn is met de daadwerkelijke variabele autokosten (volgens de definitie zoals die is vastgelegd). Dit houdt niet in dat de maximale onbelaste reiskostenvergoeding elke keer aangepast moet worden als de variabele autokosten veranderen. Er kunnen immers beleidsmatige redenen zijn (bijv. de wens om de mobiliteit te beperken vanuit klimaatambities) om dit niet te doen. Maar een dergelijke periodieke evaluatie zorgt wel voor een bewuste en actuele overweging van de vormgeving van de regeling.

De leden van de fractie van GroenLinks en de PvdA vragen of de regering heeft nagedacht over de prikkels die uitgaan van een hogere onbelaste reiskostenvergoeding, omdat het gevolg daarvan kan zijn dat mensen bereid zijn verder van hun woonplaats te gaan werken of verder van hun werk te gaan wonen, met als gevolg dat meer reiskilometers worden gemaakt. Het kabinet kiest ervoor om de onbelaste reiskostenvergoeding te verhogen om werkgevers te stimuleren een hogere reiskostenvergoeding aan werknemers te verstrekken. Dit draagt bij aan de doelstellingen van de regeling, waaronder een betere ondersteuning van de arbeidsmarkt door het vergroten van het arbeidsaanbod en een betere geografische matching, omdat het de kosten van een werknemer voor het aanvaarden van een baan verkleint. Hier staat tegenover dat de verbetering van de doeltreffendheid van de reiskostenvergoeding kan leiden tot negatieve milieu- en congestie-effecten doordat werknemers meer gaan reizen met de auto. Vanwege de kleine verhoging zijn deze effecten echter beperkt. Uit de evaluatie van de onbelaste reiskostenvergoeding van dit jaar blijkt dat een verhoging van de maximale onbelaste vergoeding met € 0,08 naar € 0,30 per kilometer zou leiden tot een toename van het totale aantal reiskilometers met de auto met 1,5%.35 Een verhoging van € 0,01 per kilometer zoals het kabinet voorstelt in dit Belastingplan heeft naar verwachting slechts een heel beperkt effect op het aantal autokilometers.

Ook vragen de leden van de fractie van GroenLinks en de PvdA of de voorgestelde maatregel als gevolg kan hebben dat forensen met de auto aantrekkelijker wordt ten opzichte van forensen met het openbaar vervoer. Volgens het kabinet hoeft hier geen sprake van te zijn. De voorgestelde verhoging van de onbelaste reiskostenvergoeding ziet namelijk niet slechts op woon-werkverkeer met de auto, maar op woon-werkverkeer in het algemeen, zowel de auto, het openbaar vervoer, de fiets of lopend. Indien werknemers gebruik maken van het openbaar vervoer, kan de werkgever ervoor kiezen om de werkelijke kosten te vergoeden in plaats van een vergoeding per kilometer. Het kabinet ziet dus niet in dat met de voorgestelde maatregel, forensen met de auto fiscaal gunstiger wordt behandeld dan forensen met het openbaar vervoer.

De leden van de fractie van D66 verzoeken om meer duiding achter het principe dat een afschrijving op een gebouw alleen mogelijk is indien de boekwaarde hoger is dan de bodemwaarde. Ook vragen zij toelichting op hoe door deze maatregel de mogelijkheid tot langdurig belastinguitstel door inzet van de herinvesteringsreserve beperkt wordt. Tot slot zijn deze leden benieuwd of er nog andere zaken rondom de afschrijving van activa zijn die leiden tot ongelijke behandeling. Met name ten aanzien van gebouwen was er in de praktijk vóór de invoering van de afschrijvingsbeperking een discrepantie ontstaan tussen de fiscale afschrijving en de werkelijke waardevermindering. In veel gevallen werd fiscaal een hogere afschrijvingslast genomen dan overeenkwam met de werkelijke waardedaling van het gebouw tijdens zijn gebruiksduur. Uit de praktijk bleek dat de opbrengst bij vervreemding van het gebouw substantieel hoger was dan de boekwaarde of zelfs hoger dan de aanschafprijs. Vervolgens werd de boekwinst bij vervreemding – het verschil tussen de opbrengst en de boekwaarde – vaak niet (direct) belast door gebruikmaking van de herinvesteringsreserve. Dit leidt bij gebouwen regelmatig tot een zeer langdurig uitstel van belastingheffing.36

De begrenzing aan de afschrijving op een gebouw (afschrijving op een gebouw is alleen mogelijk indien de boekwaarde hoger is dan de bodemwaarde) heeft derhalve als achtergrond genoemd uitstel van belastingheffing te beperken.

Indien ter zake van de boekwinst die wordt gerealiseerd bij de vervreemding van een gebouw een voornemen tot vervanging (herinvestering) aanwezig is, kan (onder voorwaarden) een herinvesteringsreserve in de zin van artikel 3.54 Wet IB 2001 worden gevormd. De beperktere afschrijvingsmogelijkheden (tot de bodemwaarde ten bedrage van de WOZ-waarde van het gebouw) – zorgen ervoor dat er in de gebruiksjaren minder of geen afschrijving kan plaatsvinden waardoor er sprake is van een hogere fiscale winst. Dat betekent ook dat de boekwaarde van het gebouw op een hoger niveau blijft dan het geval is zonder de afschrijvingsbeperking. Hierdoor is de boekwinst bij een toekomstige vervreemding lager en wordt het bedrag vaneen eventueel te vormen herinvesteringsreserve ook kleiner. Dit heeft minder belastinguitstel tot gevolg.

Door de voorgestelde maatregel gaat in de IB net zoals in de Vpb de WOZ-waarde als bodemwaarde voor gebouwen in eigen gebruik gelden. Na deze wijziging geldt voor alle gebouwen die als bedrijfsmiddel worden gebruikt een afschrijving tot maximaal de WOZ-waarde, ongeacht of het een gebouw in eigen gebruik of ter belegging is en ongeacht of het in een IB-onderneming (of in de resultaatsfeer) of een in onder de Vpb vallend lichaam (Vpb-plichtig lichaam) wordt gebruikt. Op het gebied van de afschrijving van activa is er dan sprake van een gelijke behandeling tussen IB-ondernemers en Vpb-plichtige lichamen.

De leden van de fractie van het CDA vragen waarom voor gebouwen in eigen gebruik in de IB een verlaging geldt, alsmede wanneer die is ingevoerd. De leden van de fractie van het CDA en het lid Omtzigt hebben een soortgelijke vraag over de rechtvaardiging en/of achtergrond destijds voor het verschil tussen de IB- en Vpb-behandeling inzake de afschrijvingsbeperking voor gebouwen.

Bij de Wet werken aan winst37 is met ingang van 1 januari 2007 een afschrijvingsbeperking met betrekking tot gebouwen ingevoerd. Destijds gold zowel voor IB-ondernemers als voor Vpb-plichtige lichamen als bodemwaarde voor een gebouw ter belegging de WOZ-waarde van het gebouw, en voor een gebouw in eigen gebruik 50% van de WOZ-waarde.

Voor belastingplichtigen in de Vpb is de bodemwaarde voor gebouwen in eigen gebruik sinds 1 januari 2019 op de WOZ-waarde gesteld, terwijl voor IB-ondernemers de bodemwaarde voor een gebouw in eigen gebruik 50% van de WOZ-waarde is gebleven.38 Destijds is gekozen voor een grondslagverbreding door middel van een afschrijvingsbeperking voor gebouwen (alleen) in de vennootschapsbelasting om daarmee een op dat moment voorziene tariefsverlaging in de vennootschapsbelasting te financieren.

De leden van de fractie van de VVD vragen voorts of de EIA niet mogelijk een effectiever instrument is dan subsidiëring voor soortgelijke doeleinden en of dit is geëvalueerd door het kabinet.

De investeringsaftrek EIA heeft als fiscale faciliteit bij ondernemers een verschillend voordeel bij dezelfde investering. Onderstaande tabel laat dat met een rekenvoorbeeld zien voor een investering van € 100.000 in een bedrijfsmiddel dat op de Energielijst staat en voor EIA in aanmerking komt. De investering wordt gedaan in drie situaties: door een bedrijf tegen het lage en hoge Vpb-tarief en door een IB-ondernemer. Het voordeel is drie keer verschillend. Uiteraard is het ook afhankelijk van het feit of dit voordeel daadwerkelijk wordt gevoeld omdat er ook winst gemaakt moet worden. Als geen winst wordt behaald, dan zal het fiscale voordeel van de EIA als onderdeel van de verliesverrekening doorschuiven naar een eerder of later jaar.

De leden van de fractie van D66 vragen of de ervaringen met de EIA, MIA en Vamil nader toegelicht kunnen worden, bijvoorbeeld hoe de budgetten van de afgelopen jaren zich verhouden tot de uitputting. De leden van de fractie van D66 vragen voorts op welke punten de regelingen nog verbeterd zouden kunnen worden op basis van de evaluatie en of het mogelijk is om de doelmatigheid en doeltreffendheid van de regelingen te vergroten.

De reguliere beleidsevaluaties van de Milieu-investeringsaftrek (MIA), Willekeurige afschrijving milieu-investeringen (Vamil) en de Energie-investeringsaftrek (EIA) zijn eerder dit jaar afgerond. Op 14 juli jl. heeft uw Kamer de kabinetsreactie op de beleidsevaluatie van de EIA ontvangen en op 14 september jl. de kabinetsreactie op de beleidsevaluatie van de MIA/Vamil.39 In de evaluaties wordt geconcludeerd dat de MIA/Vamil en EIA (beperkt) doeltreffend en doelmatig zijn. Wel wordt een aantal aanbevelingen gedaan om de doelmatigheid en doeltreffendheid te verhogen. Zo is het aandeel freeriders – ondernemers die aangeven dat zij ook zonder de EIA of MIA/Vamil op hetzelfde of op een later moment dezelfde investering hadden gedaan – bij beide regelingen relatief hoog. Door de Energielijst en Milieulijst strikter dan tot nu toe te actualiseren, is de verwachting dat het aandeel freeriders kan worden verlaagd. Daarnaast is voor de EIA aanbevolen om het aftrekpercentage te verlagen. Uit de evaluatie blijkt namelijk dat de attentiewaarde van de Energielijst een grotere rol speelt dan de hoogte van het aftrekpercentage. Het kabinet heeft hier opvolging aan gegeven door in het wetsvoorstel Belastingplan 2024 voor te stellen het aftrekpercentage per 1 januari 2024 te verlagen naar 40%. Aanvullend kan de doelmatigheid worden vergroot door het maximale investeringsbedrag te verlagen, zodat de regeling meer wordt gericht op het mkb. Een volledig overzicht van de beleidsaanbevelingen is te vinden in de hiervoor genoemde kabinetsreacties. Over de periode 2017–2021 was voor zowel de EIA als de MIA/Vamil sprake van onderuitputting. Voor beide regelingen werd ruim 6% van het budget over de periode 2017–2021 niet benut. Sinds 2022 is als gevolg van de gestegen energieprijzen, bouwkosten en inflatie echter sprake van een (substantiële) overschrijding van het EIA- en MIA budget. Ter illustratie, in 2022 was er sprake van 95% overschrijding van het EIA-budget en ondanks dat het EIA-budget in 2023 met € 100 miljoen is verhoogd, zal er naar verwachting in 2023 nog steeds een overschrijding van 33% zijn. De budgetreserve van de EIA is hierdoor negatief geworden. De overschrijding van het MIA-budget in 2022 en 2023 kan naar verwachting worden opgevangen door de meerjarig opgebouwde budgetreserve. Overigens is de groeiende behoefte aan energiebesparende en innovatieve duurzame technieken op zichzelf een positieve ontwikkeling. Energiebesparing en milieu-innovatie is cruciaal om de klimaatdoelen, circulaire economie en energiedoelen van dit kabinet te halen. De EIA, MIA en Vamil dragen daar via de stimulering van energiebesparende en innovatieve duurzame technieken direct aan bij.

De leden van de fractie van de SGP vragen hoeveel het budget van de EIA is overschreden. Ook vragen zij waarom er voor wordt gekozen om de voorwaarden van de EIA aan te scherpen en welk budget er nodig is om te voldoen aan de toegenomen aanspraken op de EIA, zonder de voorwaarden aan te passen. De leden van de fractie van D66 vragen wat de EIA-regeling populair maakt en wat het budgettaire effect van de bijstelling van het aftrekpercentage is. Daarnaast vragen deze leden hoeveel geld er nodig zou zijn geweest om het percentage ongewijzigd te laten en wat precies wordt bedoeld met «meerjarig evenwicht houden».

De EIA is een gebudgetteerde fiscale regeling, die is gericht op het stimuleren van energiebesparende en CO₂-reducerende bedrijfsmiddelen via het bieden van een extra fiscaal voordeel. Door de inflatie en toenemende vraag naar energiebesparende bedrijfsmiddelen (mede door de energiecrisis) is in de afgelopen twee jaar de uitputting van het budget van de EIA sterk toegenomen. In 2022 was het budget van de EIA € 149 miljoen en is er voor € 297 miljoen gebruikgemaakt van de regeling. In 2023 was het budget € 249 miljoen en wordt naar verwachting voor € 334 miljoen gebruikgemaakt van de regeling. In beginsel moet ieder jaar de Energielijst echter zo worden samengesteld dat de uitputting binnen het beschikbare budget blijft. Om budgettaire fluctuaties tussen verschillende jaren op te vangen, wordt binnen de EIA gewerkt met een meerjarige budgetreserve. Dit houdt in dat in een jaar dat er minder gebruik is gemaakt van de regeling en er een onderuitputting op budget was, een reserve wordt gevormd. In jaren dat sprake is van meer gebruik van de regeling dan gebudgetteerd is er sprake van een overschrijding van budget. Een overschrijding wordt primair gecompenseerd door de reserve. Structureel moet er echter sprake zijn van een budgetevenwicht, waarbij het budget van de EIA wordt uitgeput en de budgetreserve nul is. Dit wordt bedoeld met het «meerjarig evenwicht houden». De reserve van de EIA is op dit moment negatief, mede veroorzaakt door de substantiële budgetoverschrijding in 2022 en 2023. Mede om de toekomstige budgettaire beheersbaarheid te verbeteren heeft het kabinet voorgesteld om het aftrekpercentage per 1 januari 2024 te verlagen naar 40%. Op basis van het geraamde meldingsbedrag voor 2024 en in de veronderstelling dat het meldingsbedrag niet zou veranderen met een verandering van het aftrekpercentage bedraagt het budgettaire effect van de bijstelling van het percentage (van 45,5% naar 40%) € 46 miljoen. Met deze aanpassing is het de verwachting dat ook de komende jaren door middel van de EIA binnen het daarvoor beschikbare budget een belastingvoordeel kan worden gegeven aan belastingplichtigen die energiezuinige en duurzame bedrijfsmiddelen aanschaffen. Met deze wijziging kunnen er ook zoveel mogelijk diverse investeringen en bedrijfsmiddelen in aanmerking komen voor de EIA, zoals opgenomen in de jaarlijkse Energielijst. Tabel 7 laat de verwachtte uitputting van de EIA zien zonder dat de voorwaarden zouden zijn aangepast.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen waarom er bij de instelling van de horizonbepaling niet voor is gekozen om de EIA, MIA en Vamil samen te voegen.

Een horizonbepaling houdt in dat regelingen tot een bepaalde datum gelden. In het geval van de EIA, MIA en de Vamil is dit tot 1 januari 2024. Naar aanleiding van de evaluaties van deze regelingen heeft het kabinet besloten om de regelingen te verlengen met vijf jaar. Het samenvoegen van de regelingen is op dit moment niet in beeld. De EIA richt zich op energiezuinige investeringen, de MIA/Vamil op duurzame en milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen. In de vormgeving zijn de faciliteiten ook verschillend. De EIA en MIA zijn namelijk investeringsaftrekken, de Vamil een afschrijvingsfaciliteit. Zoals in de kabinetsreactie op de MIA/Vamil benoemd wordt daarnaast gewerkt aan de integratie van de bezwaarprocedure van de MIA/Vamil met het aanvraagproces van RVO, naar voorbeeld van de EIA.

De leden van de fractie van het CDA vragen wat de aanpassing van de MKB-winstvrijstelling betekent voor het mkb, ook in relatie tot andere voorgestelde maatregelen die het mkb raken. Het lid Omtzigt vraagt of het kabinet een aantal representatieve situaties kan uitwerken waaruit blijkt wat de financiële gevolgen zijn voor mkb’ers van het verlagen van de MKB-winstvrijstelling. De leden van de fractie van de SP vragen om aan de hand van voorbeelden toe te lichten wat het verlagen van de zelfstandigenaftrek en het verlagen van de MKB-winstvrijstelling voor effect heeft op de koopkracht van mkb’ers in 2024.

De MKB-winstvrijstelling is alleen van toepassing voor ondernemers voor de inkomstenbelasting (kortweg IB-ondernemers). Niet elke mkb’er is IB-ondernemer, omdat een ondernemer er ook voor kan kiezen om bijvoorbeeld een bv op te richten en daarin de onderneming te drijven. Voor de beantwoording van deze vraag is uitgegaan van een (alleenstaande) IB-ondernemer zonder kinderen, omdat voor die casus de effecten van de MKB-winstvrijstelling en zelfstandigenaftrek het meest duidelijk naar voren komen zonder dat additionele aannames nodig zijn over verdiensten van een partner, het aantal kinderen en de leeftijd van die kinderen. In deze berekeningen is geen rekening gehouden met aftrekbare premies voor pensioen en arbeidsongeschiktheidsverzekering.

Tabel 9 laat voor verschillende niveaus van de brutowinst zien wat het bijbehorende netto-inkomen (voor toeslagen) is voor een alleenstaande zelfstandige in 2024. In de derde kolom is vervolgens weergegeven wat het netto-inkomen zou zijn als de MKB-winstvrijstelling (mkbw) 14% zou blijven. In de laatste kolom is uitgerekend wat het netto-inkomen zou zijn als de mkbw 14% zou blijven en tegelijkertijd de zelfstandigenaftrek (ZA) gelijk zou blijven aan het niveau van 2023 (€ 5.030).

Uit de aangiftegegevens over 2021 blijkt dat bijna 1,2 miljoen ondernemers recht hadden op de MKB-winstvrijstelling. Het jaar 2021 is het laatste jaar waarvoor de aangiftegegevens van ondernemers zo goed als compleet zijn.

Het gemiddelde bedrag van de MKB-winstvrijstelling bedroeg in 2021 ruim € 4.400. Het feit dat de MKB-winstvrijstelling negatief is bij verlies is in dit gemiddelde meegenomen. De MKB-winstvrijstelling bedroeg in 2021 14% van de winst na ondernemersaftrek. Uit het gemiddelde bedrag van de MKB-winstvrijstelling valt dus af te leiden dat die winst na ondernemersaftrek gemiddelde ruim € 31.600 bedroeg.

Het gemiddelde fiscale voordeel van de MKB-winstvrijstelling kan afgeleid worden uit de totale kosten van deze fiscale regeling. Die kosten bedroegen in 2021 € 2.183 miljoen. Het gemiddelde voordeel per ondernemer komt daarmee op € 1.865 uit in 2021. Aan de ene kant is het gemiddelde voordeel sinds 2021 waarschijnlijk toegenomen door stijgende winsten. Aan de andere kant heeft de beperking van het maximale aftrektarief tot het basistarief van het tweeschijvenstelsel geleid tot een daling van het gemiddelde voordeel van de MKB-winstvrijstelling. De verlaging van de MKB-winstvrijstelling naar 12,7% zal grofweg leiden tot een daling van het gemiddelde voordeel met 1,3/14*€ 1.865 = € 170.

De leden van de fractie van de SP vragen waarom het kabinet ervoor heeft gekozen om de MKB-winstvrijstelling te verlagen als dekking voor de lagere opbrengst van Pijler 2. Deze leden vragen welke opties het kabinet nog meer serieus heeft overwogen om het gat in de begroting te dekken en of het kabinet ook mogelijkheden zag om de rekening bij de grootste ondernemingen terecht te laten komen. De leden van de fractie van de PVV verzoeken de regering om nader toe te lichten wat de ratio is om de MKB-winstvrijstelling te verlagen. Het lid Omtzigt vraagt eveneens naar de rechtvaardiging van de verlaging van de MKB-winstvrijstelling en naar de overwogen alternatieven. Ook vraagt het lid Omtzigt waarom de inschatting van de opbrengst van Pijler 2 lager is geworden.

De lagere geraamde opbrengst komt vooral door de grote onzekerheid in de oorspronkelijke raming. In de budgettaire bijlage van het coalitieakkoord is aangegeven dat de opbrengst nog zeer onzeker was, en dat er daarom gekozen is een gewenste besparing van € 1 miljard in te boeken. Met het bereiken van het EU-akkoord met betrekking tot Pijler 2, het uitwerken van het wetsvoorstel, en het gebruik van meer recente data, kon een definitieve budgettaire inschatting worden gemaakt. Deze inschatting is in de voorjaarsnota opgenomen. Op 30 mei is het wetsvoorstel Wet minimumbelasting 2024 (Pijler 2) aan de Tweede Kamer aangeboden met een begrote opbrengst van € 466 miljoen inclusief ramingstoelichting en certificering door het CPB.40 Het kabinet heeft in de augustusbesluitvorming gekozen om de lagere opbrengst te dekken met vier maatregelen:

• 1) verhogen van het hoge tarief premie Arbeidsongeschiktheidsfonds (AOF);

• 2) verhogen tabaksaccijns op sigaretten en rooktabak (shag);

• 3) indexeren alcoholaccijns;

• 4) het verlagen van de MKB-winstvrijstelling.

Het kabinet stelt voor de MKB-winstvrijstelling te verlagen van 14% naar 12,7%. Het verlagen van de winstvrijstelling draagt bij aan het sluiten van het inkomstenkader en aan het verkleinen van het verschil in de fiscale behandeling tussen ondernemers en werknemers in de inkomstenbelasting (IB), waardoor meer evenwicht ontstaat tussen box 1 en box 2.

Er zijn ook andere maatregelen denkbaar die als dekking voor de lagere opbrengst van de zogenoemde Pijler 2-maatregelen zouden kunnen dienen, maar waar het kabinet niet voor heeft gekozen. De dekkingsoptie van een verhoging van het lage Vpb-tarief naar 19% en het verkorten van de schijflengte naar € 200.000, is vorig jaar al is ingezet ter financiering van het koopkrachtpakket vanwege de stijgende energiekosten en box 3. Het kabinet is geen voorstander van het verder verhoging van het lage tarief. Als alternatief zou ook gedacht kunnen worden aan maatregelen die de rekening met name bij de grootste ondernemingen terecht laten komen. Bij de Algemene Financiële Beschouwingen kwam het verhogen van het effectieve tarief in de innovatiebox bijvoorbeeld aan bod. De innovatiebox wordt op dit moment geëvalueerd. Het kabinet vindt het verstandig om dit evaluatierapport af te wachten en daarop niet vooruit te lopen.

De leden van de fractie van D66 zijn van mening dat filantropie van grote waarde is voor de samenleving en daarmee ook voorstander van het wegnemen van zaken of regels die dit onnodig complex maken of belemmeren. Tegelijkertijd zijn deze leden kritisch op mogelijke geitenpaadjes om bepaalde belastingen te ontwijken. Deze leden vragen daarom welke gedragseffecten en risico’s het kabinet ziet en welke maatregelen genomen zijn of kunnen worden genomen om deze risico’s te beperken. Daarbij vragen zij of hier mogelijkheden ontstaan tot een verkapte uitkering aan aanmerkelijkbelanghouders. Tot slot vragen deze leden wanneer een evaluatie beoogd is. De leden van de fracties van GroenLinks en de PvdA vragen of aanpassing zal leiden tot nieuwe fiscale constructies met als doel belastingheffing in box 2 te ontwijken. Zij vragen of het kabinet kan uitsluiten dat de maatregel zal leiden tot nieuwe fiscale constructies en zo nee, of en waarom het kabinet deze maatregel belangrijk genoeg vindt om dit risico te nemen. Tot slot vragen zij of er plannen zijn om met andere maatregelen dit risico te mitigeren.

Het kabinet wil met de aanpassing voor geven vanuit de vennootschap het doen van grote giften vanuit de vennootschap stimuleren. Per 1 januari 2023 is de periodiekegiftenaftrek afgetopt tot € 250.000 per kalenderjaar per huishouden, omdat uit intern onderzoek naar aanleiding van het IBO-rapport bleek dat het aantal extreem hoge giften was toegenomen. Tegenover deze hoge giften stond een vergelijkbaar inkomen, waardoor het belastbare inkomen sterk verminderd werd of zelfs gereduceerd tot nul. Het kabinet hecht veel waarde aan filantropie, maar vindt het tegelijkertijd ook onwenselijk dat als gevolg van de periodiekegiftenaftrek er per saldo (bijna) geen belasting meer wordt betaald. Met de aftopping van de periodiekegiftenaftrek is geprobeerd hier meer balans in aan te brengen. Het platform Samenwerkende Brancheorganisaties Filantropie (SBF) heeft een inventarisatie gedaan naar de negatieve gevolgen van deze aftopping.42 De particulieren die direct of indirect via een vermogensfonds grote (periodieke) giften doen, geven veelal aan te willen blijven geven, maar dat de aftopping van de periodiekegiftenaftrek zorgt voor een verandering in het netto budget dat zij gereserveerd hebben voor giften. Vermogende particulieren die via hun vennootschap schenken aan een ANBI worden met de nu voorgestelde aanpassing niet (meer) beperkt door de aftopping van de periodiekegiftenaftrek. De huidige systematiek wordt bovendien in de praktijk als omslachtig en als een belemmering ervaren. Een veelgehoorde wens vanuit de praktijk luidt dan ook een eenvoudiger systeem waarin het mogelijk is om rechtstreeks een gift te doen vanuit een vennootschap. De nu voorgestelde aanpassing van de regeling zorgt ervoor dat geven vanuit een vennootschap aan een algemeen nut beogende instelling (ANBI) of steunstichting SBBI (sociaal belang behartigende instellingen) eenvoudiger wordt.

Doordat de periodiekegiftenaftrek in de inkomstenbelasting is afgetopt tot € 250.000 is het fiscaal minder voordelig om in privé giften boven dat bedrag te doen. Het is dan mogelijk dat vermogende particulieren bijvoorbeeld een bv oprichten, daarin hun vermogen storten als kapitaal waarbij dit volledige kapitaal vervolgens wordt geschonken aan een ANBI of steunstichting SBBI. Bij vervreemding of liquidatie van de bv wordt dan een verlies in box 2 gecreëerd dat onder voorwaarden omgezet kan worden in een belastingkorting. Daarbij is het echter van belang te benadrukken dat om van deze regeling gebruik te maken een vennootschap wel direct een (grote) gift aan een goed doel moet doen. Het voordeel van een eventuele belastingbesparing voor de gever zal kleiner zijn dan de gift. Deze goede doelen dienen bovendien de ANBI-status te hebben, waaraan strikte voorwaarden zijn verbonden, zoals het voor ten minste 90% beogen van het algemeen nut.

Risico’s op oneigenlijk gebruik zijn op voorhand nooit volledig uit te sluiten. Het maatschappelijke belang van ANBI’s en het doen van giften daaraan weegt echter voor het kabinet op tegen de eventuele risico’s. Er zal daarom worden bezien of deze maatregel meegenomen kan worden in een volgende evaluatie van de giftenaftrek dan wel van de ANBI-regelingen. Mocht onverhoopt blijken dat in de praktijk constructies worden opgetuigd, dan zullen flankerende maatregelen worden overwogen om dit oneigenlijk gebruik tegen te gaan.

De leden van de fractie van de VVD vragen of alle fiscale belemmeringen voor stoppende agrariërs in beeld zijn en door middel van het uitbreiden van de mogelijkheden voor de toepassing van de herinvesteringsreserve (HIR) verholpen worden, of dat er op basis van de praktijk of signalen vanuit de sector nog resterende fiscale belemmeringen worden ervaren. In dit kader vragen de leden van de fractie van het CDA hoe het staat met het hanteren van een ruimere benadering voor het toevoegen van stakingswinst aan de lijfrenteaftrek.

Op 30 juni 2023 is het «onderzoek Taskforce Landbouw en fiscaliteit»46 gepubliceerd naar mogelijke fiscale belemmeringen bij beëindigingsregelingen in het kader van de stikstofproblematiek. In dit onderzoek heeft een samengestelde taskforce, een ambtelijke werkgroep van het Ministerie van Financiën, inclusief de Belastingdienst, en het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, de door de agrarische sector aangedragen potentiële fiscale aandachtspunten in kaart gebracht en zijn de bevindingen per fiscaal aandachtspunt geschetst. Er zijn 13 aandachtspunten aangedragen. Op grond van de bevindingen van de taskforce heeft het kabinet een afweging gemaakt tussen enerzijds de wens om agrariërs die gebruikmaken van een beëindigingsregeling fiscaal zo min mogelijk te belemmeren en anderzijds de noodzaak om rekening te houden met de fiscaal-juridische (met name staatssteunaspecten), uitvoeringstechnische en budgettaire grenzen. In dit wetsvoorstel Belastingplan 2024 is de verruiming van de HIR opgenomen. Het verruimen van de stakingslijfrente is niet meer ingebracht bij de augustusbesluitvorming, vanwege de op dat moment al demissionaire status van het kabinet. De sector heeft in dit verband nadrukkelijk aangegeven dat het belangrijkste aandachtspunt de beperkte mogelijkheden voor toepassing van de HIR bij gedeeltelijk staken van een onderneming is. Met de aangekondigde verruiming van de HIR per 1 januari 2024 wordt naar de inschatting van het kabinet de zorg van ongewenste fiscale belemmering op dit punt op een effectieve wijze geadresseerd.

De leden van de fractie van het CDA vragen of in geval van een gehele staking van een onderneming ook een herinvesteringsreserve kan worden gevormd die in een andere onderneming van de ondernemer wordt geïnvesteerd, of dat dat nu werkt via het doorschuiven van te conserveren inkomen naar de andere onderneming. Deze leden vragen ook hoe lang een ondernemer die zijn onderneming staakt en voornemens is een nieuwe onderneming te starten, van deze faciliteit gebruik kan maken. In geval van een gehele staking van een onderneming is inderdaad doorschuiving via te conserveren inkomen naar een andere onderneming mogelijk (artikel 3.64 Wet IB 2001). Voor de toepassing van deze doorschuiffaciliteit wordt bij het staken van een onderneming op verzoek van de belastingplichtige bij de aangifte de met of bij de staking behaalde winst die is toe te rekenen aan bedrijfsmiddelen en aan herinvesteringsreserves, afzonderlijk bepaald en behandeld als te conserveren inkomen, voor zover aannemelijk wordt gemaakt dat die afzonderlijk bepaalde winst in het jaar van staking, dan wel binnen een periode van 12 maanden na staking, zal worden geherinvesteerd in een onderneming waaruit de belastingplichtige winst geniet. Op verzoek van de belastingplichtige wordt de hiervoor bedoelde periode van 12 maanden verlengd, indien:

• a. in verband met de aard van de aan te schaffen of voort te brengen bedrijfsmiddelen, voor de herinvestering een langer tijdvak is vereist of

• b. de herinvestering, mits daaraan een begin van uitvoering is gegeven, door bijzondere omstandigheden is vertraagd.

De leden van de fractie van D66 vragen zich af wat concrete voorbeelden zijn van overheidsingrijpen in de context van de verruiming van de herinvesteringsreserve bij het staken van een gedeelte van een onderneming ten gevolge van overheidsingrijpen. De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen in dit kader of het vrijwillig uit laten kopen door de overheid ook onder de definitie van overheidsingrijpen valt, en of daarbij de mogelijkheid bestaat om gebruik te maken van deze verruiming van de herinvesteringsreserve. De leden van de fractie van D66 vragen verder welk probleem hiermee precies wordt opgelost en of dit alleen gaat over agrarische bedrijven in relatie tot stikstof.

De voorgestelde maatregel zorgt er voor dat een fiscale belemmering bij de toepassing van de herinvesteringsreserve bij het gedeeltelijk staken van een onderneming ten gevolge van overheidsingrijpen wordt weggenomen.

Voor een ondernemer in de inkomstenbelasting geldt dat de herinvesteringsreserve per onderneming kan worden toegepast. Op basis van de wetssystematiek is het niet mogelijk om de herinvesteringsreserve over de grens van de onderneming toe te passen. Indien een ondernemer meerdere ondernemingen heeft, kan een herinvesteringsreserve die is gevormd in de ene onderneming thans dus niet worden gebruikt voor een (her)investering in een andere onderneming. Bij een gedeeltelijke staking is het thans bij een (voornemen tot) herinvestering in een andere onderneming (waaruit de belastingplichtige als ondernemer winst geniet) niet mogelijk een herinvesteringsreserve toe te passen. Ook doorschuiving via te conserveren inkomen naar een andere onderneming (artikel 3.64 Wet IB 2001) is in die situatie niet mogelijk, omdat doorschuiving alleen kan worden toegepast als de gehele onderneming wordt gestaakt. Daarom wordt voorgesteld om toepassing van de herinvesteringsreserve voor ondernemers in de inkomstenbelasting over de ondernemingsgrens mogelijk te maken in geval van een gedeeltelijke staking als gevolg van overheidsingrijpen.

Het gaat hierbij niet alleen om agrarische bedrijven in relatie tot stikstof. In de context van de verruiming van de herinvesteringsreserve bij het staken van een gedeelte van een onderneming ten gevolge van overheidsingrijpen wordt voor het begrip onteigening verwezen naar artikel 3.54, twaalfde lid, Wet IB 2001. Hierbij gaat het allereerst om onteigening, daaronder begrepen minnelijke onteigening en verkoop ter voorkoming van onteigening (beslissend is of de belastingplichtige «weet of redelijkerwijs kan verwachten dat te zijner tijd tegen hem een onteigeningsprocedure zal worden aangespannen indien hij niet tot medewerking bereid is). Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan een onteigening in verband met de aanleg van een weg.

Ten tweede kan het gaan om een besluit, daaronder begrepen een regeling, op het gebied van ruimtelijke ordening, natuur of milieu van een publiekrechtelijke rechtspersoon dat de mogelijkheden beperkt om een onderneming of een gedeelte daarvan op de huidige locatie in de huidige vorm voort te zetten of in belangrijke mate (30% of meer) uit te breiden. Onder de besluiten die zien op «ruimtelijke ordening, natuur of het milieu» vallen in ieder geval47:

• – Gemeentelijke bestemmingsplannen;

• – Provinciale inrichtings- of reconstructieplannen die verband houden met de natuurontwikkeling in het kader van de ecologische hoofdstructuur (Natuurnetwerk Nederland);

• – Provinciale aanwijzing van gebieden in de zin van de Wet ammoniak en veehouderij;

• – Rijksaanwijzing van gebieden in de zin van de Natuurbeschermingswet 1998;

• – Ruimte voor Ruimteregeling (bijvoorbeeld in de provincie Zuid-Holland) en de Rood voor Roodregeling (een vergelijkbare regeling als de Ruimte voor Ruimteregeling elders in het land).

Ten derde kan het gaan om bij algemene maatregel van bestuur aangewezen communautaire of nationale regelgeving die leidt tot herstructurering of beëindiging van een bedrijfstak. Die aangewezen regelgeving is te vinden in artikel 12a van het Uitvoeringsbesluit IB 2001. Hierin zijn bijvoorbeeld de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen en de Tijdelijke subsidieregeling vermindering gevolgen Brexit voor de visserij, titel 2.1 Ondersteuning voor de sanering van vissersvaartuigen zijn genoemd. Ook zijn er diverse provinciale regelingen opgenomen die de verplaatsing van landbouwbedrijfsgebouwen stimuleren. In het Eindejaarsbesluit worden de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties voor stikstofreductie48 en de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties met piekbelasting49 onder het bereik van artikel 12a van het Uitvoeringsbesluit IB 2001 gebracht.

De leden van de fractie van de SP vragen of bij het verruimen van de herinvesteringsreserve (HIR) bij het staken van een gedeelte van de onderneming ten gevolge van overheidsingrijpen ook is meegenomen welke effecten die maatregel gaat hebben voor andere sectoren dan de agrarische sector. Verder vragen deze leden hoe wordt voorkomen dat er belastingconstructies worden opgetuigd om via de HIR en het oprichten van nieuwe bedrijven belasting vooruit te kunnen schuiven. Het kabinet wil met deze maatregel graag een fiscale belemmering wegnemen voor ondernemers in de inkomstenbelasting door toepassing van de HIR over de ondernemingsgrens mogelijk te maken in geval van een gedeeltelijke staking als gevolg van overheidsingrijpen. Dit geldt bewust generiek voor alle sectoren, niet alleen de agrarische sector. Juist in situaties van overheidsingrijpen is het redelijk dat – waar mogelijk – fiscale belemmeringen worden weggenomen. Voor situaties waarin geen sprake is van overheidsingrijpen blijft het niet mogelijk om de HIR over de ondernemingsgrens toe te passen, zij het dat in geval van een gehele staking van een onderneming onder voorwaarden wel doorschuiving via te conserveren inkomen naar een andere onderneming mogelijk is (artikel 3.64 Wet IB 2001). Voor situaties waarin geen sprake is van overheidsingrijpen zijn er dan ook geen effecten van de voorgestelde maatregel te verwachten.

Om gebruik te maken van de voorgestelde maatregel moet er, zoals eerder genoemd, sprake zijn van overheidsingrijpen (als bedoeld in artikel 3.54, twaalfde lid, Wet inkomstenbelasting 2001 (Wet IB 2001)), hetgeen een IB-ondernemer normaliter niet zelf in de hand heeft om te construeren, en bovendien dient er sprake te zijn van een reëel voornemen het bedrag van de HIR in het jaar van de vervreemding van het bedrijfsmiddel (in het kader van het staken van een gedeelte van een onderneming ten gevolge van overheidsingrijpen) of in een van de daaropvolgende drie jaren te herinvesteren in een of meer bedrijfsmiddelen ten behoeve van een andere onderneming waaruit de belastingplichtige als ondernemer winst geniet. Doordat artikel 3.54 Wet IB 2001 van overeenkomstige toepassing wordt verklaard bij de toepassing van het voorgestelde artikel 3.54aa Wet IB 2001, moet bijvoorbeeld ook worden getoetst of aan de boekwaarde-eis (van artikel 3.54, tweede lid, Wet IB 2001) wordt voldaan.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen waarom er een termijn van drie jaar wordt gesteld waarbinnen de herinvestering plaats moet vinden. Deze leden vragen zich af of het mogelijk is om aan te sluiten bij een termijn van 5 jaar, zoals de Europese regelgeving stelt bij het verbod op herinvestering bij ontzegging.

De termijn van drie jaar is de normale termijn die voor de toepassing van de bestaande herinvesteringsreserveregeling (artikel 3.54 Wet IB 2001) geldt. De termijn van drie jaar kan overigens een langere periode dan drie kalenderjaren beslaan omdat het gaat om het jaar van vervreemding en de daarop volgende drie jaren. Deze termijn kan overigens worden verlengd voor zover:

• a. in verband met de aard van de aan te schaffen of voort te brengen bedrijfsmiddelen een langer tijdvak is vereist of

• b. de aanschaffing of voortbrenging, mits daaraan een begin van uitvoering is gegeven, door bijzondere omstandigheden is vertraagd.

Naar het oordeel van het kabinet is daarmee de gestelde termijn voldoende ruim.

Tot slot vragen de leden van de fractie van de ChristenUnie of het alleen mogelijk is de herinvestering te gebruiken voor een bedrijf dat iemand al in bezit heeft voordat de herinvesteringsreserve opgericht wordt of dat het mogelijk is een herinvesteringsreserve op te zetten en die te gebruiken voor een bedrijf dat na die tijd, maar binnen drie jaar, is opgericht. De leden van de fractie van de SGP hebben een soortgelijke vraag en vragen in dit kader ook of de herinvesteringsreserve alleen ingezet kan worden bij één onderneming of verdeeld kan worden over meerdere ondernemingen. Bij de vorming van de herinvesteringsreserve moet de belastingplichtige een reëel voornemen tot herinvestering hebben in een kwalificerend bedrijfsmiddel in een andere onderneming van de belastingplichtige. Dat voornemen moet reëel aanwezig blijven tot het moment van aanwending, maar dat een uiteindelijke aanwending in een andere onderneming van de belastingplichtige plaatsvindt, hoeft geen probleem te zijn. Er is geen bezwaar tegen dat de belastingplichtige de herinvesteringsreserve splitst en in meerdere ondernemingen aanwendt, mits verder aan alle voorwaarden wordt voldaan.

Voor wat betreft het herinvesteringsvoornemen bestaat er geen verschil tussen een reeds bestaande andere onderneming en een nieuwe onderneming, mits het voornemen tot herinvestering (in de bestaande of nieuwe onderneming) bij de vorming van de herinvesteringsreserve reëel aanwezig is. Daarin ligt besloten dat geen herinvesteringsvoornemen kan bestaan als de ondernemer geen bestaande andere onderneming bezit waaruit hij winst uit onderneming geniet of geen voornemen bestaat een nieuwe onderneming te starten waaruit hij winst uit onderneming zal gaan genieten.

De leden van de fracties van het CDA en de ChristenUnie vragen wat de herverdelingseffecten ten aanzien van de voorgestelde aanpassing van de minimumkapitaalregel concreet betekenen, zowel voor grote groepsbanken, als voor kleinere nationale banken, als ook voor klanten van de bank. Daarbij vragen deze leden hoe de sector zelf naar deze maatregel en daarbij behorende verhoging van de minimumkapitaalregel kijkt. Vanuit het doel van de maatregel om financiering met vreemd vermogen te beperken wordt voorgesteld de minimumkapitaalregel zodanig aan te passen dat rentelasten op schulden aan groepslichamen voortaan onder voorwaarden niet in aftrek worden beperkt. Met andere woorden rentelasten op schulden aan groepslichamen worden onder voorwaarden aftrekbaar. Ter dekking wordt het percentage in de minimumkapitaalregel aangepast. Hoewel hiermee voor de financiële sector als geheel geen sprake is van een fiscale lastenverlichting of -verzwaring, kunnen zich binnen deze sector herverdelingseffecten voordoen. Zo kunnen in beginsel alle banken en verzekeraars die onder het toepassingsbereik van de minimumkapitaalregel vallen en voldoen aan de voorwaarden gebruik maken van de voorgestelde aanpassing, waardoor alle banken en verzekeraars relatief hetzelfde voordeel genieten, maar zullen naar verwachting grote banken in absolute zin meer profiteren dan kleine banken, omdat grote banken naar verwachting meer groepsleningen hebben dan kleine banken. Daarbij zal de uiteindelijke uitwerking van de voorgestelde maatregel mede afhankelijk zijn van de concrete vormgeving van de groepsfinanciering die per bank kan verschillen. Omdat per saldo geen sprake is van een lastenverlichting of lastenverzwaring voor de sector, wordt geen grote impact op de klanten van deze banken en verzekeraars verwacht.

De NVB en het kabinet verschillen in beginsel niet van mening over de wenselijkheid van de voorgenomen aanpassing waarbij een uitzondering wordt opgenomen voor de rentelasten op groepsleningen. Echter, de NVB heeft andere opvattingen over de hoogte van de budgettaire derving die uitgaat van de voorgestelde aanpassing, alsmede de noodzaak van de dekking van de voorgestelde aanpassing van de maatregel binnen de sector. Het kabinet heeft gekozen om de budgettaire derving van het opnemen van een uitzondering van € 73 miljoen conform begrotingsregels te dekken binnen de maatregel zelf door verlaging van het percentage aan vreemd vermogen waarboven de renten ter zake van geldleningen niet aftrekbaar zijn van 91% naar 89,4%.

De leden van de fractie van D66 vragen nader in te gaan op de berekeningen op basis waarvan het tarief van 4% tot stand is gekomen, tevens vragen zij hoe de overgangsregeling van deze maatregel is vormgegeven. In de aanloop naar de definitieve versie van het wetsvoorstel zijn indicatieve berekeningen gemaakt op basis van overleg met de sector, om te bepalen met welk tarief in veel gevallen eenzelfde effectieve belastingdruk kan worden benaderd als het geval zou zijn wanneer de onroerende zaken zelf worden overgedragen. Hierbij is gekeken naar belasting die blijft drukken op verschillende leveringen en diensten in de bouwfase, zoals btw op inhuur van personeel en bouwmaterialen. Uiteindelijk is op basis van de input uit de sector en de indicatieve berekeningen geconcludeerd dat een overdrachtsbelastingtarief van 4% passend is om in de beoogde situaties het gewenste niveau van belastingheffing te bereiken dan wel zo gericht mogelijk te benaderen.

Wanneer partijen 1) voor 19 september 2023 15:15 uur een intentieovereenkomst hebben gesloten ten aanzien van een vastgoedaandelentransactie, 2) de verkrijger hiervan binnen drie maanden na 1 januari 2024 bij de inspecteur melding maakt (waarbij de intentieovereenkomst wordt meegestuurd) en 3) aannemelijk is dat het sluiten van de intentieovereenkomst niet hoofdzakelijk ziet op gebruikmaking van het overgangsrecht, kan de overgangsregeling van toepassing zijn. Om gedragseffecten te voorkomen moet de intentieovereenkomst zijn gesloten voor bekendmaking van de exacte voorwaarden van dit wetsvoorstel. Er moet melding worden gedaan bij de inspecteur zodat de inspecteur niet pas bij de aangifte van de vastgoedaandelentransactie hoeft te beoordelen of destijds voldaan is aan de voorwaarden voor het overgangsrecht. Door nu al een meldingsplicht in te stellen kan bij de beoordeling van de uiteindelijke aangifte beter beoordeeld worden of aan de voorwaarden voor de overgangsregeling is voldaan.

De leden van de fractie van het CDA verzoeken om een nadere verduidelijking van de voorziene toename van de uitvoeringslasten voor de Belastingdienst ten gevolge van invoering van deze maatregel, en om hoeveel transacties in een jaar het gaat die binnen de reikwijdte van de maatregel vallen. Daarnaast vragen deze leden wat het fiscaal voordeel is dat met aandelentransacties gehaald kan worden. De Belastingdienst heeft de maatregel op uitvoerbaarheid beoordeeld met een uitvoeringstoets. Daarbij is vastgesteld dat de Belastingdienst de maatregel uitvoerbaar acht. Wel is geïdentificeerd dat invoering ervan een substantiële uitbreiding van de uitvoeringscapaciteit verlangt.

Zoals reeds blijkt uit de toelichting bij de raming voor dit voorstel, is gebruikgemaakt van gegevens van het Vastgoedkenniscentrum van de Belastingdienst om in beeld te brengen welk financieel belang overdrachten van aandelen hebben waar de maatregel op ziet en die binnen de samenloopvrijstelling vallen. Geschat wordt dat jaarlijks voor ongeveer € 1,6 miljard aan vastgoedoverdrachten plaatsvindt door levering van aandelen in een onroerendezaakrechtspersoon. Voorts is bij de raming en de uitvoeringstoets geanticipeerd op een afname van het totale volume van 20% vanwege gedragseffecten na invoering van de maatregel. De maatregel introduceert een nieuwe werkstroom. Het aantal aandelentransacties waarbij op grond van de voorgestelde aanpassing van de samenloopvrijstelling overdrachtsbelasting zal worden verschuldigd, bedraagt naar verwachting minder dan 150 op jaarbasis. Daaruit vloeit voort dat het fiscale belang per te beoordelen aangifte verhoudingsgewijs aanzienlijk is.

Daarnaast heeft de Belastingdienst, de leden van de fractie van het CDA verwijzen hiernaar, in de uitvoeringstoets vermeld dat die betreffende transacties steeds zien op omvangrijke en complex samengestelde vastgoedportefeuilles. De uitvoeringslasten van de maatregel zijn in belangrijke mate op die omstandigheid terug te voeren. Zowel behandeling van verzoeken tot verlening van zekerheid vooraf, om belastingplichtigen te ondersteunen hun nieuwe fiscale verplichtingen te kunnen nakomen, als beslechting van eventuele geschillen legt een groot beslag op de capaciteit van de Belastingdienst. Daarbij speelt mee dat toepassing van deze wetgeving grote deskundigheid vraagt op het gebied van de overdrachtsbelasting en de omzetbelasting, met name van heffing bij overdrachten van vastgoed via vennootschappen. Ook geldt dat voor bepaling van de heffingsgrondslag waarderingsonderzoek noodzakelijk kan blijken. Vervolgens draagt aan de voorziene toename van de uitvoeringslasten bij dat de maatregel in overgangsrecht voorziet. Bovendien verwacht de Belastingdienst dat invoering van de maatregel partijen kan aanzetten tot herstructurering, waarvan de fiscale gevolgen ook moeten worden beoordeeld.

Het kabinet vindt het van belang om de structuur met vastgoedaandelentransacties te kunnen bestrijden en daarbij lopende projecten te ontzien en overkill te voorkomen. Dit heeft gevolgen voor de uitvoering door de Belastingdienst, die alles overwegend door het kabinet aanvaardbaar worden geacht, gelet op het doel van de maatregel.

Het belastingvoordeel dat kan worden behaald met een vastgoedaandelentransactie verschilt per casus en zal in de regel minder zijn dan de 21% btw die verschuldigd zou zijn bij rechtstreekse overdracht van de onroerende zaken. Vanwege het beoogde btw-vrijgestelde gebruik komt de btw op de bouwkosten van de onroerende zaken namelijk niet voor aftrek in aanmerking zodat in deze gevallen sprake is van een bepaalde btw-druk in de onroerendezaakrechtspersoon. Deze btw-druk vermindert het belastingvoordeel dat partijen kunnen behalen met een vastgoedaandelentransactie, maar de precieze bedragen en percentages zijn volledig afhankelijk van een veelvoud aan factoren die het gevolg zijn van de bedrijfsinrichting van de belastingplichtige en zijn beleidsmatige keuzes. Uit de reacties op de internetconsultatie blijkt dat in de praktijk wordt uitgegaan van een btw-voordeel van 2% tot 4%. In specifieke situaties zou dit percentage ook hoger kunnen zijn.

Gepoogd kan worden om deze maatregel heen te structureren. In de memorie van toelichting is gewezen op een structuur waarbij een viertal samenwerkende partijen elk 25% van de aandelen verkrijgen met als doel buiten de heffing van de overdrachtsbelasting te blijven. Als sprake is van verbondenheid tussen deze partijen in de zin van de Wet op belastingen van rechtsverkeer zijn deze verkrijgingen wel belast. Dit is ook zo als een dergelijke structuur valt aan te merken als fraus legis. Dergelijke structurering is mogelijk ook te voorkomen met wetgeving voor een zogenoemde samenwerkende groep in de overdrachtsbelasting. Vergelijkbare wetgeving bestaat in de vennootschapsbelasting. Dit is uitvoeringstechnisch complexe wetgeving. Het heeft daarom de voorkeur in eerste instantie te monitoren (zie daarover de evaluatieparagraaf) in hoeverre structuren als deze zich voor zullen gaan doen en in hoeverre dergelijke structurering, indien gericht op belastingontwijking, met de huidige bevoegdheden en instrumenten kan worden bestreden. Mochten significante gedragseffecten waarneembaar zijn, dan kan wetgeving ter bestrijding van geconstateerde ontgaansstructuren alsnog worden overwogen.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen of de regering met een voorbeeldberekening kan illustreren hoeveel belasting partijen na de voorgestelde aanpassing verschuldigd zijn. Tevens vragen zij of deze wijziging geëvalueerd wordt. Over de verkrijging van de onroerende zaak door middel van een vastgoedaandelentransactie is de verkrijger 4% overdrachtsbelasting verschuldigd. Dit wordt geheven over de waarde van het vastgoed. Wat de belastingdruk in de voorfase bedraagt, is afhankelijk van hoe een en ander is vormgegeven. Gedacht kan worden aan btw op inhuur van personeel en aanschaf van bouwmateriaal en overdrachtsbelasting op de aankoop van de bouwgrond. Deze belastingen worden effectief gedragen door de verkoper van de aandelen. Het is afhankelijk van de omstandigheden van het geval in hoeverre deze kosten worden doorberekend aan de verkrijger.

Om te onderzoeken of de gekozen vormgeving van de voorgestelde maatregel doeltreffend en doelmatig is, wordt de voorgestelde maatregel betrokken bij een beleidsevaluatie. Dit is mogelijk zodra er voldoende aangiften zijn en onroerende zaken zijn geleverd waarbij deze maatregel van toepassing is. In verband met het overgangsrecht zal dit het geval zijn in 2028. In dat jaar kunnen voor ten minste twee jaren eventuele veranderingen in prijzen waargenomen worden. De aangiftegegevens zijn op termijn beschikbaar vanuit de Belastingdienst. In het kader van de doeltreffendheid en doelmatigheid zullen in elk geval de volgende onderzoeksvragen worden beantwoord:

• • Heeft de maatregel gezorgd voor een gelijker speelveld tussen ondernemers die nieuwe onroerende zaken rechtstreeks leveren en ondernemers die nieuwe onroerende zaken via aandelen leveren? (onderzoeksmethode: kwantitatieve analyse door een onderzoeksbureau en, indien mogelijk, aangevuld met informatie vanuit de Belastingdienst).

• • In hoeverre heeft de maatregel geleid tot een verschuiving van aandelentransacties naar transacties met deelgerechtigdheden in niet-rechtspersonen (bijvoorbeeld commanditaire vennootschappen) of transacties die conform de btw-wetgeving een overgang van het geheel of een gedeelte van een algemeenheid van goederen vormen? (kwantitatieve analyse door een onderzoeksbureau en, indien mogelijk, aangevuld met informatie vanuit de Belastingdienst).

• • In hoeverre wordt om de voorgestelde wetswijziging heen gestructureerd door bijvoorbeeld het te verkrijgen aandelenbelang in een onroerendezaakrechtspersoon zodanig onder samenwerkende rechtspersonen op te splitsen dat niet langer sprake is van een belaste verkrijging in de zin van de WBR (kwantitatieve analyse door een onderzoeksbureau en, indien mogelijk, aangevuld met informatie vanuit de Belastingdienst)?

• • In hoeverre heeft de maatregel geleid tot een prijsverhoging in de huursector? (kwantitatieve analyse door een onderzoeksbureau en, indien mogelijk, aangevuld met informatie vanuit de Belastingdienst).

De leden van de fractie van de SGP vragen welke alternatieven zijn overwogen, of de kosten opwegen tegen de baten en of de uitvoering van andere zaken bij de Belastingdienst vertraging oploopt door de uitvoering van deze maatregel. Zoals toegelicht in de beantwoording van de vraag van de leden van de fractie van de PvdA en Groenlinks zijn ook alternatieve maatregelen in de omzetbelasting onderzocht, deze bleken nog complexer. Alles tegen elkaar afwegend vindt het kabinet dat de baten van de voorgestelde maatregel opwegen tegen de kosten. De geschatte opbrengsten zijn hoger dan de geschatte kosten voor de uitvoering. Verder is het voor een gelijk speelveld (in dit geval op de vastgoedmarkt) en ook voor de belastingmoraal van belang dergelijke constructies te bestrijden.

Hoewel invoering van de maatregel enige aanpassingen in de interne systemen van de Belastingdienst vergt, zullen die aanpassingen op zichzelf geen procesverstoring geven. Wel brengt deze maatregel het aanzienlijke risico met zich dat hooggekwalificeerde personele capaciteit tijdelijk moet worden onttrokken aan andere lopende toezichtsprocessen als het niet tijdig lukt om de voor deze maatregel gevraagde medewerkers aan te nemen.

Het lid Omtzigt vraagt in hoeverre de bij de internetconsultatie geconstateerde overkill in het voorstel is weggenomen en of er nog steeds mogelijke situaties van overkill zijn. In het geconsulteerde voorstel zou het algemene tarief van 10,4% overdrachtsbelasting worden geheven over vastgoedaandelentransacties. Hierbij werd nog geen rekening gehouden met situaties waarin ondernemers het vastgoed gebruiken voor btw-belaste prestaties waardoor zij ook recht op aftrek van btw-voorbelasting hebben. Voor hen leidt toepassing van de huidige samenloopregeling niet tot een belastingbesparing omdat de btw voor deze groep geen kostenpost vormt. Uit oogpunt van constructiebestrijding is een bijkomende heffing van overdrachtsbelasting dan ook niet gewenst. In de internetconsultatie is door partijen onderbouwd dat er veelal geen alternatieven bestaan voor een aandelentransactie en dat alternatieve structurering waaronder rechtstreekse overdracht van «stenen» vaak niet mogelijk is. Daarom is naar aanleiding van de internetconsultatie besloten de maatregel mede op dit punt aan te passen door op te nemen dat kopende partijen die de onderliggende onroerende zaken op het moment van verkrijging en de twee daaropvolgende jaren volledig of nagenoeg volledig btw-belast (zullen) gebruiken, niet worden geconfronteerd met heffing van overdrachtsbelasting. Bovendien wordt met de introductie van een tarief van 4% in veel gevallen voorkomen dat de voorgestelde maatregel leidt tot een effectieve heffing (niet aftrekbare btw in de bouwfase plus overdrachtsbelasting) van meer dan de 21% (btw) die verschuldigd zou zijn bij rechtstreekse levering van de onroerende zaak. Tot slot is een overgangsregeling opgenomen. De aanpassingen na de internetconsultatie resulteren in een maatregel die in de ogen van het kabinet het beoogde effect sorteert en tegelijkertijd zo goed mogelijk de in de internetconsultatie gesignaleerde overkill vermindert binnen de kabinetsdoelstelling om deze maatregel doelmatig, doeltreffend en uitvoerbaar te houden.

Hoewel de effectieve btw-besparing per vastgoedaandelentransactie afhankelijk is van de feiten en omstandigheden van het geval, blijkt dat een aanvullende overdrachtsbelastingheffing van 4% kan leiden tot een effectieve belastingdruk van ongeveer 21% waarmee de fiscale gevolgen van een rechtstreekse levering met een heffing onder het algemene btw-tarief zo dicht mogelijk worden benaderd. Aldus is er een evenwichtigere heffing die het btw-voordeel van de structuur zo gericht mogelijk wegneemt en mitigeert. Desondanks zullen zich situaties voordoen waarin de effectieve belastingheffing hoger of lager ligt dan 21%. Dit is echter het gevolg van de keuze voor een vast percentage bij een grote verscheidenheid aan vastgoedaandelentransacties. Het is niet mogelijk om door maatwerk per transactie het tarief aan te passen zodat altijd een effectieve heffing van exact 21% ontstaat.

Het lid Omtzigt vraagt wat de impact van voorgestelde maatregel is op investeringen in de bouw van nieuwe woningen. De maatregel zal bij een groep beleggers die op dit moment door gebruikmaking van vastgoedaandelentransacties weinig belasting betalen op de levering van het vastgoed doorwerken in de kostprijs van investeringen in nieuwe woningen. Het is echter niet in te schatten wat de impact van één enkele regeling op de bouw van nieuwe woningen is. Of er meer of minder wordt geïnvesteerd in de bouw van woningen hangt af van meer factoren, waaronder een samenstel van fiscale en niet-fiscale maatregelen maar ook marktomstandigheden zoals de prijzen van bouwmaterialen, personeel en de rentestand. Uit reacties op de internetconsultatie en gesprekken met de sector kwam ook naar voren dat met name het samenstel van regels impact heeft op de bouw van nieuwe woningen en niet zo zeer deze maatregel op zich.

Het lid Omtzigt vraagt de regering om uitgebreid in te gaan op de in de uitvoeringstoets gesignaleerde grote risico’s van procesverstoring. Dit lid vraagt tevens hoeveel extra capaciteit aan personeel bij de Belastingdienst nodig is, welke expertise/specialisme wordt gezocht, en of het reëel is in deze arbeidsmarkt dat deze mensen tijdig zullen worden gevonden en geworven.

Invoering van deze uitzondering op de samenloopvrijstelling in de overdrachtsbelasting heeft tot gevolg dat de Belastingdienst voor een grote wervingsopgave wordt gesteld. In het antwoord op de vraag van de leden van de fractie van het CDA naar de voorziene toename van de uitvoeringslasten voor de Belastingdienst ten gevolge van invoering van deze maatregel wordt ingegaan op de redenen die de Belastingdienst daarvoor aandraagt. Het punt van tijdige werving van de aanvullende personele capaciteit die is benodigd voor uitvoering van de maatregel wordt uitdrukkelijk genoemd als risico in het uitvoerbaarheidsoordeel in de uitvoeringstoets. Bij onvoldoende tijdige werving ontstaan risico’s op procesverstoringen. In dat eventuele geval zal naar verwachting hooggekwalificeerde personele capaciteit moeten worden onttrokken aan andere lopende toezichtsprocessen. Die onttrekking is overigens naar verwachting slechts van tijdelijke aard, en duurt zo lang als de wervingsopgave niet volledig is gerealiseerd. Aan de kans op verwezenlijking van dat risico draagt bij de omstandigheid dat nieuw aangetrokken medewerkers niet onmiddellijk volledig inzetbaar zijn. Opleiding en inwerking van nieuw aangetrokken medewerkers vergt namelijk tijd. Uitvoering van de overdrachtsbelasting door de Belastingdienst vindt plaats met een relatief klein aantal medewerkers. De vanwege deze maatregel aanvullend benodigde capaciteit zal druk leggen op het absorptievermogen van dit belastingmiddel.

De uitvoeringsgevolgen van de maatregel zijn beoordeeld met een uitvoeringstoets. Uit de vaststelling daarvan is gebleken dat de Belastingdienst voorziet dat invoering van de maatregel een werkstroom in het leven roept waaraan aanzienlijke handhavingsrisico’s kleven. De structurele personele inzet bedraagt 22,4 fte. De uitvoeringslast van dit wetsvoorstel voor de Belastingdienst is afgestemd op een inzet van deze fte’s met de aanvaarding van de risico’s die in de uitvoeringstoets zijn beschreven. Een evaluatie twee jaar na invoering geeft meer informatie om te kunnen beoordelen in welke mate de risico’s zich voordoen en aanvaardbaar zijn, dan wel meer capaciteit nodig is.

Aangezien de voorgestelde maatregel een uitzondering introduceert in de samenloopvrijstelling in de overdrachtsbelasting die afhangt van het btw-gebruik na de verkrijging, zoekt de Belastingdienst deskundigheid op het complexe specifieke deelterrein van aandelentransacties in de overdrachtsbelasting in samenhang met de omzetbelasting. Daarnaast verwacht de Belastingdienst blijkens de uitvoeringstoets ook een toename van waarderingsvraagstukken en zal dus aanvullende taxatiedeskundigheid moeten worden aangetrokken. De processen die worden beslagen door uitvoering van deze maatregel lopen uiteen van vooroverleg tot het voeren van ingewikkelde en arbeidsintensieve gerechtelijke procedures.

De Belastingdienst heeft in de uitvoeringstoets erop gewezen dat de wervingsopgave gepaard gaat met onzekerheid gezien de huidige arbeidsmarkt. Deze maatregel vraagt samen met enkele andere maatregelen op korte termijn veel van de uitvoeringscapaciteit van de Belastingdienst.

De leden van fracties van de VVD, PVV, CDA, ChristenUnie en het lid Omtzigt vragen wat de gevolgen zijn van het afschaffen van dit verlaagde btw-tarief op aanbieders en afnemers van dergelijke goederen. Zij vragen welke sectoren als gevolg van deze maatregel geconfronteerd worden met het een hoger btw-tarief. Daarbij wordt gevraagd om welke typen ondernemers en instellingen het gaat. Ook wordt het kabinet gevraagd om inzichtelijk te maken welke instellingen zonder een winstoogmerk (zoals dierenasiels of kinderboerderijen) door deze maatregel getroffen worden? Kan de regering inzichtelijk maken wat de financiële consequenties gemiddeld per jaar zijn bij deze instellingen zonder winstoogmerk?

De prijzen die afnemers betalen voor agrarische goederen en diensten gaan omhoog voor zover aanbieders de btw-verhoging van 12 procentpunt doorberekenen. Afnemers die btw-ondernemer zijn en goederen en diensten inkopen kunnen de btw daarop in de regel aftrekken. Zij ondervinden in zoverre geen gevolgen van het invoeren van het (algemene) btw-tarief. Kinderboerderijen, maar ook dierenasiels kunnen afhankelijk van hun activiteiten en hoe ze georganiseerd zijn, bijvoorbeeld ook als btw-ondernemer kwalificeren waardoor ze btw-aftrekrecht hebben. Zij worden in die gevallen niet getroffen.

Op niet-aftrekgerechtigden heeft de invoering van het algemene tarief op agrarische goederen en diensten wel impact. Die groep bestaat grofweg uit drie deelgroepen: (1) particulieren (bijvoorbeeld hobbymatige veehouders en tuinders), (2) ondernemers die gebruik maken van de kleineondernemersregeling (KOR), en (3) niet-ondernemers (zoals een deel van de zorg- stads- en kinderboerderijen56). Ten eerste de (deel)groep particulieren. De lastenverzwaring van € 43 mln slaat naar verwachting vrijwel volledig bij deze groep neer. Het gaat dan met name om houders van bepaalde dieren zoals (pluim)vee en konijnen. Voor deze groep is het verlaagde btw-tarief oorspronkelijk ook niet bedoeld, het kabinet ziet geen reden voer voor (grote) huisdieren als (pluim)vee, paarden en konijnen voor de btw anders te behandelen dan honden, katten en cavia’s. De tweede (deel)groep betreft als gezegd de (agrarische) KOR-ondernemers. Deze groep betreft ongeveer 4.200 ondernemers. Dit is ca. 1,7% van alle KOR-ondernemers. De financiële gevolgen voor deze groep zijn naar verwachting beperkt. Aangezien de KOR een vrijwillige regeling is, kunnen zij er overigens ook voor kiezen deze niet toe te passen waardoor zij ook recht hebben op vooraftrek. Tenslotte de (deel)groep niet-ondernemers. Voor dierenasiels met beperkt of geen aftrekrecht geldt dat zij slechts heel beperkt worden getroffen door deze maatregel. Dit omdat zij voor circa 90% honden en katten houden waarvoor het voer al onder het algemene btw-tarief valt. Voor kinderboerderijen zijn de exacte financiële gevolgen diffuus gegeven de grote verschillen binnen die groep. Zoals hiervoor aangegeven heeft de maatregel geen gevolgen voor kinderboerderijen met btw-aftrekrecht. Door middel van een steekproef van beperkte omvang is de impact van de maatregel op deze groep in kaart gebracht. Daaruit blijkt dat de kostenstijging varieert, maar gemiddeld bedraagt deze per kinderboerderij circa € 1.000 op jaarbasis. Die variatie is afhankelijk van de grootte van de kinderboerderij en daarmee de hoogte van de uitgaven aan agrarische goederen. Gemiddeld gaat het om een kostenstijging van ca. 1,5%. De verwachting is dat de budgettaire opbrengst bij de tweede en derde groep op macroniveau verwaarloosbaar is.

Het kabinet is van mening dat door deze maatregel een passende invulling gegeven wordt aan de taakstelling. Bij de evaluatie is immers geconstateerd dat het oorspronkelijke beleidsdoel voor deze regeling niet meer bestaat, waardoor afschaffen in de rede ligt. Gegeven de inwerkingtreding van de maatregel hebben de verschillende niet-aftrekgerechtigden een jaar om zich op de maatregel voor te bereiden. Het niet nemen van de maatregel zou – gelet op de taakstelling – geleid hebben tot een extra verhoging van het tarief in de eerste schijf van de inkomstenbelasting.

De leden van de fractie van het CDA lezen dat in verband met de eerder afgeschafte landbouwregeling de noodzaak voor het verlaagde btw-tarief op leveringen van bepaalde agrarische goederen ook is vervallen. Deze leden vragen of er een reden was dit verlaagde tarief in 2018 niet te laten vervallen.

Bij het afschaffen van de btw-landbouwregeling in 2018 is door het toenmalige kabinet de keuze gemaakt dat traject betrekkelijk geïsoleerd te beschouwen. Er is toen besloten om niet verder te gaan dan noodzakelijk om te komen tot de afschaffing van die regeling. Hoewel er toen ook voldoende redenen voor de huidige maatregel bestonden, is de corresponderende regeling van het verlaagde btw-tarief op agrarische goederen en diensten in stand gelaten. De recente evaluatie van de verlaagde btw-tarieven heeft aanleiding gegeven om opnieuw die beleidsmatige afweging te maken. Daaruit vloeit het nu voorliggende kabinetsvoorstel voort.

De leden van de fractie van het CDA vragen welke verlaagde btw-tarieven op grond van de evaluatie nog meer niet langer actueel zijn, en waarom nu specifiek voor vervallen van deze regeling is gekozen.

De evaluatie geeft aan dat het de vraag is of het verlaagde tarief op logiesverstrekking57, arbeidsintensieve diensten58 en sierteelt59 nog actueel zijn. Voor logies werd de invoering van het verlaagde btw-tarief beargumenteerd met de zwakke concurrentiepositie als gevolg van klimatologische omstandigheden in Nederland en de grote prijsgevoeligheid van buitenlandse toeristen. Meer in het algemeen stellen de onderzoekers vast dat het bij verlaagde tarieven die ten doel hebben om de werkgelegenheid te stimuleren twijfelachtig is of het doel daarvan nog actueel is. Dat wordt mede ingegeven door de veranderde economische omstandigheden.60 Het is de vraag of het doel bij invoering, namelijk het creëren van meer werkgelegenheid in specifieke sectoren, nog een gepaste doelstelling is gezien de huidige krapte op de arbeidsmarkt. De verlaagde btw-tarieven die (mede) ten doel hebben om de werkgelegenheid te bevorderen zijn met name arbeidsintensieve diensten61 maar ook sierteeltproducten. In het ambtelijk rapport fiscale regelingen62 en de ambtelijke fichebundel naar aanleiding van de evaluatie van het verlaagde btw-tarief63 wordt voor de genoemde categorieën afgevraagd of aldus ingrijpen door de overheid nog gerechtvaardigd is. Dit laat overigens onverlet de aanbeveling van de onderzoekers in het evaluatierapport dat in situaties waarin een overheidsinterventie gerechtvaardigd wordt geacht, het de overweging verdient om meer doelmatige beleidsinstrumenten in te zetten voor het realiseren van de beoogde doelen.

Sinds het afschaffen van de btw-landbouwregeling in 2018 is het oorspronkelijke doel van dit verlaagde tarief niet langer relevant, zo concluderen ook de onderzoekers. Dit is iets anders dan het beleidsmatig in twijfel trekken van bepaalde doelstellingen zoals bij voorgenoemde productgroepen. Voor die categorie goederen en diensten wordt, zoals ook aangegeven in de kabinetsreactie, besluitvorming aan een volgend kabinet gelaten.

Het lid Omtzigt vraagt in hoeverre wordt rekening gehouden met het feit dat bepaalde voertuigen (kampeerauto’s, paardenvervoer, oldtimers) jaarlijks zeer beperkt worden gebruikt, vaak ook nog sterk seizoensgebonden. Ook vraagt het lid of het kabinet cijfers kan laten zien ten aanzien van dit gebruik per afzonderlijke categorie.

De regeling voor de kampeerauto is destijds mede ingegeven vanuit de gedachte dat deze voertuigen niet worden geschorst. Circa de helft van de gebruikers schorst de kampeerauto voor minimaal één keer per jaar. Door het kwarttarief te versoberen naar halftarief wordt dit deels hersteld. Tegelijkertijd worden de kampeerauto’s – door het niet beëindigen van de regeling – nog steeds gecompenseerd voor het beperkt gebruik van de weg. De verwachting is dat het aantal schorsingen met 20% zal toenemen als gevolg van het versoberen van het kwarttarief naar halftarief. Door schorsing wordt de facto een lagere mrb betaald dan het geldende lagere tarief. Ten aanzien van het gebruik van een kampeerauto heeft de Nederlandse Kampeerauto Club eerder (2022) aangegeven dat daar gemiddeld 7.600 km per jaar mee wordt gereden. Ter vergelijking, volgens het CBS wordt gemiddeld circa 11.000 km per jaar gereden met (alle) personenauto’s in 2021. Voor corona, in 2019, was dit circa 13.000 km.

Ten aanzien van de oldtimersregeling wordt de huidige groep met de voorgestelde maatregel ontzien. Voor de voertuigen met een bouwjaar vanaf 1988 geldt vanaf 2028 geen mrb-vrijstelling omdat de doelen mobiel erfgoed of beperkt gebruik van de weg voor deze auto’s niet (meer) als doel gezien worden. Volgens het CBS rijdt een oldtimer gemiddeld ongeveer 1.850 km per jaar (2019). Dit betreft echter een gemiddelde van alle oldtimers, inclusief de zeer oude auto’s. De verwachting is dat auto’s vanaf 1988, waar nu ook al volledige mrb over wordt betaald, meer zullen rijden.

Ten aanzien van het kwarttarief voor paardenvervoer wordt het beperkt gebruik van de weg vanaf 2026 niet meer als valide reden gezien voor een lager tarief. Het kabinet acht de nadelen van de regelingen, die in de kabinetsreactie (Kamerstukken II 2023/24, 32 800, nr. 81) zijn toegelicht, zwaarder wegen dan het compenseren voor het beperkt gebruik. Van paardenvervoer zijn geen cijfers bekend over het gebruik van de weg, wel neemt het gebruik van deze regeling de laatste jaren fors toe.

De leden van de fracties van SGP, GroenLinks en PvdA, ChristenUnie, VVD, BBB en CDA hebben vragen gesteld over het voorstel om voor kampeerauto’s met ingang van 1 januari 2026 een halftarief toe te passen. Dit voorstel is het resultaat van onderzoeken van de Algemene Rekenkamer (Kamerstukken II 2019/20, 32 800, nr. 63) en het onderzoeksbureau SEO Kamerstukken II 2021/22, 32 800, nr. 76). Deze onderzoeken laten zien dat de bijzondere regelingen voor de kampeerauto’s een aanzienlijke belastingderving in de autobelastingen opleveren. Het aantal gebruikers van het kwarttarief kampeerauto is ook sterk toegenomen. In 2023 maken ongeveer 160.000 kampeerauto’s gebruik van het kwarttarief. In 2015 waren dat er ongeveer 93.000. Als beleidsinstrument gaan deze regelingen daarmee met hoge kosten gepaard. Bovendien is het een aanname dat deze voertuigen slechts beperkt gebruik van de weg maken, er wordt namelijk niet gecontroleerd of een voertuig beperkt wordt gebruikt. De Nederlandse Kampeerauto Club heeft eerder (2022) aangegeven dat gemiddeld 7.600 km per jaar gereden wordt met kampeerauto’s. Ter vergelijking, volgens het CBS wordt gemiddeld circa 11.000 km per jaar gereden met (alle) personenauto’s in 2021. Voor corona, in 2019, was dit circa 13.000 km.

Daarnaast gaat ongeveer de helft van de houders van kampeerauto’s minimaal één keer per jaar over tot schorsing van dit motorrijtuig. Door schorsing wordt de facto een lagere mrb betaald dan het geldende kwarttarief.

De leden van de fracties van de SGP en de ChristenUnie hebben gevraagd waarom er niet voor is gekozen het bijzondere tarief helemaal af te schaffen. De leden van de fractie van de SGP vragen daarnaast wat een volledige afschaffing extra oplevert en wat de financiële gevolgen zijn voor houders van kampeerauto’s als ook het halftarief wordt afgeschaft. De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen daarnaast in welke mate een gedragsreactie wordt verwacht. Ook de leden van de fractie van de VVD vragen of het kabinet verwacht dat kampeerauto’s meer geschorst gaan worden. De leden van de facties van GroenLinks en PvdA vragen hoe het belang van belastingplichtigen in box 1 van de inkomstenbelasting is afgewogen tegen dat van de eigenaren van kampeerauto’s. In antwoord hierop geldt dat het volledig afschaffen van het kwarttarief voor kampeerauto een forse lastenverzwaring zou opleveren voor houders van kampeerauto’s die meer dan gemiddeld moeite kunnen hebben om op koerswijzigingen te reageren. Het kabinet acht dit nadeel zwaarder wegen dan het voordeel van het reguliere tarief.

Een gemiddelde kampeerauto – met een gewicht van 2.600 kg en diesel brandstofmotor – die niet schorst betaalt nu circa € 880 mrb per jaar. Bij volledig afschaffen van het kwarttarief wordt dit vier keer zoveel, circa € 3.520 per jaar. Uit onderzoek komt naar voren dat circa de helft van de kampeerauto’s een groot deel van het jaar worden geschorst. Bij een half jaar schorsen zou de mrb stijgen van circa € 440 per jaar naar circa € 1.760 per jaar.

Het volledig afschaffen van het bijzondere tarief voor kampeerauto’s zou ertoe kunnen leiden dat het tarief van de eerste schijf in box 1 in de inkomstenbelasting minder hoeft te stijgen nu deze schijf wordt gebruikt om de taakstelling voor belastingconstructie en fiscale regelingen te dekken. Het kabinet is echter van oordeel dat deze situatie onvoldoende opweegt tegen de nadelen van het al te abrupt of te ingrijpend beëindigen van de bijzondere regeling voor de kampeerauto.

Het versoberen van het kwarttarief naar een halftarief per 2026 levert € 80 miljoen op (in prijzen 2026). Hierbij is rekening gehouden met een gedragseffect van 20%. Een volledige afschaffing van het kwarttarief zou naar verwachting € 151 miljoen opleveren, oftewel € 71 miljoen extra ten opzichte van versoberen naar een halftarief. Omdat dit een grotere lastenverzwaring betreft wordt hierbij rekening gehouden met een gedragseffect van 50%. Naar verwachting gaan (meer) mensen hun kampeerauto (langer) schorsen, of men zal de kampeerauto wegdoen bij een versobering of afschaffing van het kwarttarief. Bij een grotere lastenverzwaring zal dit effect groter zijn. Een verlaagde opbrengst als gevolg van elektrificatie wordt niet voorzien, in antwoord op een vraag van de leden van de fractie van de BBB in hoeverre uit kan worden gegaan van positieve budgettaire effecten in de toekomst in relatie tot het gebruik van elektrische kampeerauto’s. Op dit moment zijn er nog amper elektrische kampeerauto’s. Hier is, in antwoord op de vraag van de leden van de fractie van de BBB, ook geen onderzoek naar gedaan. Voor emissievrije voertuigen geldt nu nog een nihiltarief in de mrb, in 2025 wordt dit een kwarttarief en per 2026 wordt dit een voltarief. Dit geldt ook voor elektrische kampeerauto’s. Daarmee zal er geen lagere opbrengst zijn door emissievrije kampeerauto’s in de mrb.

De leden van de fractie van de VVD vragen of bekend is hoeveel houders van kampeerauto’s gepensioneerd zijn en in welke mate beperkt gebruik van de weg gemaakt wordt.

Het is niet bekend hoeveel houders van kampeerauto’s gepensioneerd zijn. De Nederlandse Kampeerauto Club heeft eerder (2022) aangegeven dat bezitters van kampeerauto’s in Nederland gemiddeld 62 jaar zijn en dat gemiddeld 7.600 km per jaar gereden wordt met kampeerauto’s. Ter vergelijking, volgens het CBS wordt gemiddeld circa 11.000 km per jaar gereden met (alle) personenauto’s in 2021. Voor corona, in 2019, was dit circa 13.000 km. Rekening houdend met de effectieve belastingdruk acht het kabinet de tariefsverhoging billijk.

De leden van de fractie van het CDA hebben vragen gesteld over de verhoging van de vaste voet in de bpm met circa € 200 in relatie tot de subsidies voor aanschaf en private lease van tweedehands emissievrije personenauto’s te dekken. De leden vragen in hoeverre afgelopen jaar meer auto’s in het lagere segment elektrisch vervoer op de tweedehands markt beschikbaar zijn gekomen en wat daarvan de gemiddelde verkoopprijs was.

De vaste voet in de bpm van € 200 wordt niet alleen voor auto’s op fossiele brandstof, maar ook voor nieuwe emissievrije auto’s en PHEV’s ingevoerd om de extra uitgaven aan subsidies voor aanschaf en private lease van tweedehands emissievrije personenauto’s te dekken. De afgelopen jaren zijn er veel auto’s in het lagere segment elektrisch vervoer op de tweedehands markt beschikbaar gekomen, mede omdat de import van elektrische auto’s naar Nederland per saldo groter is dan de export. Zie ter illustratie in onderstaande tabel de huidige top 10 van de meest aangevraagde merken en modellen voor gebruikte elektrische personenauto’s sinds de start van de subsidieregeling medio 2020. Dit betreft allemaal modellen in de (compacte) middenklasse waarvoor deze subsidieregeling is ontwikkeld. Er is geen informatie bekend over de gemiddelde verkoopprijzen van deze voertuigen omdat die informatie niet standaard opgevraagd wordt bij ieder subsidieaanvraag. De SEPP-regeling toetst immers op de oorspronkelijke cataloguswaarde van de gesubsidieerde voertuigen en die mag nooit hoger zijn geweest dan € 45.000 toen de auto ooit nieuw was.

De leden van de fractie van het CDA vragen of er al een keer onderzoek is gedaan naar de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de leaseconstructies. Ook voor welke inkomensgroepen deze zijn bedoeld en hoe ervoor kan worden gezorgd dat meer mensen hier gebruik van kunnen maken. Het lid Omtzigt vraagt hoe de subsidieregeling (SEPP) er op hooflijnen uit ziet en of er rekening wordt gehouden met variabelen zoals de grootte, gewicht, prijs en etc. van de auto. Ook vraagt het lid welke effectenonderzoeken naar deze maatregelen zijn gedaan en het kabinet deze met de Kamer kan delen.

De huidige SEPP-regeling voorziet reeds in de subsidiëring van particulieren voor zowel koop als private lease. Private lease is meegenomen zodat particulieren niet in één keer de aanschafprijs hoeven te betalen en daardoor emissievrij rijden al eerder binnen hun bereik komt. Voor subsidie op private lease aanvragen gelden de voorwaarden van het «keurmerk Private Lease». Eén van deze voorwaarden betreft een kredietwaardigheidstoets of de potentiële klant de kosten van de gewenste (emissievrije) private leaseauto financieel kan dragen. Iedere inkomensgroep die deze krediettoets doorstaat, kan dus in aanmerking komen voor een (emissievrije) auto via private lease. Zo lang er subsidiebudget beschikbaar is en de emissievrije private leaseauto voldoet aan de SEPP-voorwaarden, kan er subsidie worden aangevraagd. Op de website www.rijksoverheid.nl is een factsheet gepubliceerd met een externe doorrekening van het kabinetsvoorstel om de vaste voet in de bpm per 2025 te verhogen en om het budget voor de subsidieregeling (SEPP) voor tweedehands emissievrije personenauto’s te verlengen tot en met 2029

De precieze vormgeving van de SEPP-regeling voor tweedehands emissievrije personenauto’s na 2024 wordt nog uitgewerkt en is op dit moment niet bekend.

De leden van de fractie van het CDA vragen of na genoemde wijziging voor geldtransportwagens, deze voertuigen per 2024 hetzelfde behandeld worden als bestelauto’s. Het lid Omtzigt vraagt of thans CO₂-zuiniger alternatieven op de markt zijn ten aanzien van geldtransport.

Geconstateerd is dat de regeling voor geldtransportwagens destijds in de bpm is opgenomen omdat deze voertuigen binnen de huidige regels, niet als bestelauto maar, als personenauto worden aangemerkt doordat de laadruimte zitplaats biedt aan een bewaker. De aanvragers van de regeling betreffen private partijen. De regeling is daarmee de facto, net als de bpm-vrijstelling bestelauto ondernemer, een ondernemersregeling. De bpm-vrijstelling voor bestelauto ondernemer wordt per 1 januari 2025 mede om milieuredenen afgeschaft. Een gemiddelde geldtransportwagen stoot net als een bestelauto relatief veel CO₂ uit. Met het beëindigen van de regeling voor geldtransportwagens per 2026 wordt de bpm, gebaseerd op de CO₂-uitstoot, ook op deze groep voertuigen van toepassing. Er is een beperkt aantal modellen van CO₂-zuinigere geldtransportwagens ontwikkeld maar is niet bekend hoeverre deze al op de Nederlandse markt aanwezig zijn. De elektrische bestelauto modellen zouden wel (via ombouw of opbouw) geschikt gemaakt kunnen worden als geldtransportwagen.

De leden van de fractie van het CDA vragen naar de naleving van de motorrijtuigenbelasting in de grensregio’s voor motorrijtuigen met een buitenlands kenteken en de experimenten die zijn gedaan.

Vooraf wordt opgemerkt dat de aanwezigheid van een buitenlands kenteken in de grensstreek niet automatisch betekent dat er sprake is van belastbaar feit c.q. wanbetaling in de motorrijtuigenbelasting. De motorrijtuigenbelasting is namelijk pas verschuldigd als het motorrijtuig met een buitenlands kenteken wordt bestuurd door een Nederlandse ingezetene. Er zijn in Nederland hieraan geen beperkingen gesteld. Daarbij wordt in de grensregio’s vaak door Nederlandse ingezetene gebruik gemaakt van een vrijstelling in de motorrijtuigenbelasting, zoals een vrijstelling voor woon-werkverkeer of een vrijstelling voor buitenlandse studenten. Ook wordt er in veel gevallen de motorrijtuigenbelasting wel betaald.

Het toezicht op en de handhaving van motorrijtuigen met een buitenlands kenteken is afhankelijk van de staandehouding door de Nederlandse politie. Bij een staandehouding kan namelijk pas worden geconstateerd of een motorrijtuig met een buitenlands kenteken wordt bestuurd door een Nederlandse ingezetene. Als dat het geval is, kan de politie hierover de Belastingdienst informeren, en kan de Belastingdienst vaststellen of de motorrijtuigenbelasting is betaald en is verschuldigd. Dit laatste is overigens een arbeidsintensief proces, omdat per geval moet worden vastgesteld of de bestuurder daadwerkelijk in Nederland woonachtig is en in hoeverre een vrijstelling van toepassing is. Er is een pilot geweest tussen de politie en de Belastingdienst om de signalen van de politie digitaal en frequenter uit te wisselen. Deze pilot is als nuttig ervaren. Het verder automatiseren en meer structureel uitwisselen van gegevens met de politie kan bijdragen aan het ophalen van meer signalen, zodat de handhaving op de motorrijtuigenbelasting bij buitenlandse kentekens wordt verstevigd. De wens van digitalisering is derhalve aangemeld voor in het (overvolle) IV-portfolio. Naast de digitalisering, ondersteunt de Belastingdienst ook de politie door agenten voor te lichten of op te leiden in de regelgeving van de motorrijtuigenbelasting.

De leden van de fractie van SGP vragen of de beëindiging van de bpm-vrijstelling voor bestelauto ondernemer ook geldt voor bestelauto’s die onder de gehandicaptenregeling vallen? Zo ja of het kabinet bereidt is dit ongedaan te maken.

De beëindiging van de bpm-vrijstelling voor bestelauto ondernemer geldt niet voor de bestelauto’s die onder de gehandicaptenregeling vallen.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen waarom in de augustusbesluitvorming geen gebruik is gemaakt van de nieuwe eerste schijf gas in de energiebelasting.

De energierekening kent volgend jaar naar verwachting een gematigdere ontwikkeling. De energieprijzen zakken onder het niveau van het prijsplafond. Tegelijkertijd liggen de energieprijzen nog steeds hoger dan voor 2021. Daarbij geldt dat in den brede de prijzen stijgen en dit niet meer uitzonderlijk is voor de energieprijzen. Daarnaast betreft het verlagen van het tarief van de eerste schijf gas een generieke maatregel, terwijl het kabinet heeft gekozen voor een pakket aan structurele maatregelen gericht op het ondersteunen van de lagere inkomens. Met dit pakket neemt armoede in Nederland naar verwachting niet verder toe. Verder heeft het kabinet ook besloten om opnieuw een bijdrage beschikbaar te stellen aan het Tijdelijk Noodfonds Energie, zodat er voor huishoudens met een laag inkomen en een hoge energierekening in 2024 een vangnet beschikbaar is. Voorts geldt tot het einde van 2023 de bescherming van het prijsplafond en volgt nog de uitkering van de energietoeslag 2023 aan kwetsbare huishoudens met een inkomen op of net boven het sociaal minimum. In dit licht acht het kabinet op dit moment niet noodzakelijk om aanvullende maatregelen te nemen in de energiebelasting.

Als het noodzakelijk wordt geacht om huishoudens te compenseren voor hoge energieprijzen via een verlaging van de energiebelasting, dan verdient een verhoging van de belastingvermindering in de energiebelasting de voorkeur boven een verlaging van het tarief van de nieuwe eerste schijf gas.

De voordelen van de belastingvermindering ten opzichte van de nieuwe eerste schijf gas zijn: (1) het is een bijzonder simpele maatregel, (2) het voordeel komt net als bij de eerste schijf voor circa 90% terecht bij huishoudens, en (3) de verduurzamingsprikkel blijft zoveel mogelijk in stand.

De nieuwe eerste schijf gas daarentegen, is een bijzonder impactvolle maatregel vanwege de complexiteit rond blokverwarming. Als het tarief wordt verlaagd, moet voor de naar schatting 600.000 huishoudens met blokverwarming een forfaitaire teruggaveregeling worden geïntroduceerd. Anders ontbreekt de mogelijkheid dat zij net als huishoudens met een individuele gasaansluiting het voordeel ontvangen van een tariefsverlaging. Echter, dit instrument kent serieuze risico’s en nadelen: (1) het is onzeker of de teruggave wordt aangevraagd en als dit gebeurt, is onzeker of het voordeel uiteindelijk terechtkomt bij huishoudens, (2) het teruggaveproces moet zo eenvoudig mogelijk zijn en kent een reëel frauderisico, (3) huishoudens die minder dan 1.000 m³ verbruiken en het voordeel van de teruggave daadwerkelijk ontvangen, worden overgecompenseerd, en (4) met het verlagen van het tarief in de nieuwe eerste schijf wordt niet voldaan aan een afspraak uit het Nederlandse herstel- en veerkrachtplan (HVP),65 kan leiden tot een financiële korting die kan oplopen tot een half miljard euro.66 Deze korting kan worden voorkomen door een verlaging van de energiebelasting via de verhoging van de belastingvermindering vorm te geven.

Vanwege de complexiteit, de nadelen en uitvoerings- en budgettaire risico’s die een verlaging van het tarief van de nieuwe eerste schijf gas met zich brengt, zou het kabinet een verhoging van de belastingvermindering verkiezen.

Ten aanzien van de inkorting van de nieuwe eerste schijf gas in de energiebelasting tot 1.000 m³ per 1 januari 2024 zijn verschillende vragen gesteld. Het lid Omtzigt vraagt waarom niet is aangesloten bij de grens van 1.200 m³ zoals die tijdens het energieplafond was voorzien of bij het gemiddelde gebruik van 1.169 m³. De leden van de fractie van de SP vragen waarom de regering er voor heeft gekozen om een ander tarief te kiezen dan het amendement Grinwis c.s. stelt. Zij vragen waarom de regering kiest voor een lagere tariefschijf zodat er minder huishoudens onder vallen en hoe de regering verwacht dat deze extra verlaging positief uitpakt voor huishoudens in slecht geïsoleerde woningen die afhankelijk zijn van aardgas voor de verwarming voor hun huis. De leden van de fracties van GroenLinks en de PvdA vragen waarom specifiek voor 1.000 m³ is gekozen. Zij stellen dat de voorgestelde schijfgrens van 1.000 m³ te laag is voor veel huishoudens die daadwerkelijk in de problemen kunnen komen door hoge gasprijzen, maar voor veel andere huishoudens die wél in staat zijn maatregelen te nemen te hoog om te zorgen voor voldoende prikkel om dat ook te doen. Zij vragen of de regering zich kan vinden in deze analyse.

De nieuwe eerste schijf gas wordt geïntroduceerd op 1 januari 2024 als gevolg van het aangenomen amendement Grinwis c.s. op het Belastingplan 2023.67 In het amendement is voor de schijfgrens aangesloten bij het tijdelijke prijsplafond energie: 1.200 m³.

Het doel van het amendement is om de energiebelasting op een deel van het gasverbruik te kunnen verlagen, om op die manier huishoudens bij hoge energieprijzen tegemoet te kunnen komen. Als dit instrument op enig moment zou worden ingezet, acht het kabinet het van belang om tevens oog te blijven houden voor de besparingsprikkel die uitgaat van de energiebelasting. Deze is ook van belang voor het behalen van de klimaatdoelen. Op basis van het recente onderzoek van CE Delft naar aanpassingen in de energiebelasting voor extra emissiereductie kan kort gezegd worden geconcludeerd dat een langere eerste schijf met een lager tarief negatieve impact heeft op de CO₂-uitstoot van kleinverbruikers.68 De hoogte van de belastingvermindering heeft volgens CE Delft geen effect op emissiereductie, omdat de marginale prikkel hierdoor niet verandert.69

Als de schijflengte op 1.200 m³ zou worden gehouden en het tarief in de eerste schijf gas wordt verlaagd, boet de besparingsprikkel in de energiebelasting voor veel huishoudens aan belang in, omdat het gemiddelde verbruik van een huishouden in 2023 daar onder ligt. Uit recente voorlopige cijfers van het CBS blijkt dat het gemiddelde verbruik van huishoudens in 2022 1.050 m³ bedroeg. Het mediane verbruik is 960 m³. De komende jaren wordt een verdere besparing op het gasverbruik verwacht. Het Planbureau voor de Leefomgeving raamt in de Klimaat en Energieverkenning 2022 een afname van het gasverbruik over de periode 2021–2030 van meer dan 20%.

Als het tarief van de nieuwe eerste schijf gas wordt verlaagd, blijft met een schijfgrens van 1.000 m³ nog altijd een substantieel deel van het verbruik belast tegen een lager tarief. Voor veel huishoudens wordt dan hun vólledige gasverbruik belast tegen dit lagere tarief.

De leden van de fracties van GroenLinks en de PvdA merken terecht op dat – kort gezegd – met een schijfgrens van 1.000 m³ de beoogde doelen voor veel huishoudens niet worden bereikt. Het kabinet meent dat hetzelfde geldt voor elke andere schijfgrens. Tariefverlaging in de energiebelasting is hoe dan ook een generiek instrument. Een verlaging komt terecht bij alle huishoudens én alle bedrijven. Het is daarmee geen geschikt instrument voor gerichte steun.

Als de generieke steun van een lager tarief op de eerste 1.000 m³ onvoldoende wordt geacht voor bepaalde groepen, acht het kabinet het raadzaam om andere, meer gerichte maatregelen in te zetten om de betreffende groepen te ondersteunen. Daarbij dient dan ook oog te zijn voor de naar schatting 600.000 huishoudens met blokverwarming, voor wie het onzeker is of het voordeel van een tariefsverlaging in de eerste schijf gas hen überhaupt bereikt. Over huishoudens met blokverwarming wordt in dit verband opgemerkt dat hoe hoger de schijfgrens en/of hoe lager het tarief van de nieuwe eerste schijf, des te groter is het voordeel dat zij mogelijk mislopen. Dit risico benadrukt het belang van gerichte maatregelen.

De leden van de fracties van GroenLinks en de PvdA vragen voorts of het niet logischer zou zijn om bij een eventuele toekomstige differentiatie tussen de tarieven van de nieuwe eerste en tweede schijf te kijken naar een geschikt niveau van de schijfgrens.

Het kabinet volgt de redenering van genoemde fracties. Echter, voor een aanpassing van de schijfgrens heeft de Belastingdienst tussen de vier en achttien maanden nodig, omdat het een structuurwijziging betreft. De energieleveranciers hebben hiervoor vier maanden nodig. Zou bijvoorbeeld eind 2024 worden besloten dat de schijfgrens moet worden aangepast, dan kan deze wijziging op z’n vroegst per 1 januari 2026 worden geïmplementeerd. In dit licht heeft het kabinet besloten reeds thans de schijfgrens aan te passen.

Het lid Omtzigt vraagt op welke manier het gemiddelde gasgebruik van een huishouden kan worden teruggebracht onder het gemiddelde van 1.169 m³ in 2023.

In algemene zin heeft een huishouden verschillende manieren om het aardgasverbruik te reduceren. Zo kan via gedragsmaatregelen als de verwarming een graad lager zetten, korter douchen en het vaker sluiten van gordijnen op een deel van het verbruik worden bespaard. Er valt ook te denken aan het verminderen van de totale warmtevraag door de woning beter te isoleren, via bijvoorbeeld (extra) isolatie van de spouwmuur, de vloer of de ramen. Tot slot kan de warmtevraag worden verduurzaamd door (deels) af te stappen van het gas en over te gaan op een (hybride) warmtepomp. De daadwerkelijke mogelijkheden om het gasverbruik te verminderen verschillen per huishouden.

De leden van de fractie van de PVV verzoeken de regering aan te geven welk gedeelte van de energierekening in 2024, op basis van de voorliggende maatregelen, gaat bestaan uit overheidsheffingen (inclusief btw), leveringskosten en daadwerkelijke kosten voor energiegebruik (absoluut en in relatieve zin). Zij vragen daarbij of de regering hierbij kan uitgaan van een huishouden dat gebruik maakt van 1.500 m³ gas en 3.500 kWh aan stroom, dit te vergelijken met onze buurlanden en opmerkelijke verschillen kan duiden.

In tabel X is weergegeven hoe de energierekening er voor een dergelijk huishoudenruit zou kunnen zien in 2024. Hierbij is gerekend met een variabel leveringstarief van 63 cent voor aardgas en 18 cent voor elektriciteit.70 De leveringstarieven voor 2024 zijn een schatting en kennen een grote onzekerheid. De situatie per huishouden c.q. contract kan sterk verschillen op basis van het tijdstip waarop het contract afgesloten wordt en contracttype en -duur. De marktontwikkeling van de groothandelsmarkt is daarnaast afhankelijk van externe factoren.

De leden van de fractie van de PVV hebben tevens gevraagd te reflecteren op het aandeel overheidsheffingen en andere kosten in de totale kosten van energie, hoe deze kosten zich verhouden tot de kosten voor andere levensbehoeften en of er andere primaire levensbehoeften zijn die in dezelfde mate worden belast.

De kosten van goederen en diensten voor huishoudens kunnen sterk variëren. Het is daarom niet eenduidig aan te geven hoe de kosten en lasten van verschillende type uitgaven voor huishoudens zich tot elkaar verhouden. Het kabinet streeft naar een evenwichtig koopkrachtbeeld voor alle huishoudens. De energierekening kent volgend jaar naar verwachting een gematigde ontwikkeling en de energietarieven zakken onder het tijdelijke prijsplafond energie. Het kabinet heeft er daarom voor gekozen om niet de energiebelasting te verlagen, maar een gericht koopkrachtpakket samen te stellen, dat met name gericht is op de laagste inkomens.

De leden van de fractie van de PVV merken op dat het voor veel huishoudens niet betaalbaar en/of praktisch haalbaar is om gas te besparen dan wel over te stappen op een goedkoop alternatief voor gas. Zij vragen een toelichting waarom het gerechtvaardigd is om deze huishoudens onder het mom van een besparingsprikkel te confronteren met hogere kosten voor een primaire levensbehoefte dan noodzakelijk.

Het doel van het amendement waarmee de nieuwe eerste schijf gas wordt geïntroduceerd op 1 januari 202472 is om de energiebelasting op een deel van het gasverbruik te kunnen verlagen, om op die manier huishoudens bij hoge energieprijzen tegemoet te kunnen komen. Het kabinet zet dit instrument niet in. Het kabinet kort de nieuwe eerste schijf alleen in van 1.200 m³ naar 1.000 m³ met het oog op het meer behouden van de besparingsprikkel in de energiebelasting. Het kabinet verhoogt het tarief van de nieuwe tweede schijf niet. Het kabinet neemt nu dus geen maatregelen waardoor huishoudens worden geconfronteerd met een lager of hoger tarief in de energiebelasting op gas.

De leden van de fractie van de PVV vragen of de regering kan toelichten of er budgettaire consequenties zijn voor 2024 als de schijflengte van de eerste schijf op een hoger gebruik wordt vastgesteld.

Zoals hiervoor is opgemerkt, past het kabinet de tarieven in de nieuwe eerste en tweede schijf gas niet aan. De tarieven in de schijven zijn dus gelijk. Daarom heeft de aanpassing van de schijflengte geen budgettaire consequenties.

Mocht ervoor worden gekozen om het tarief van de nieuwe eerste schijf gas te verlagen, dan zorgt een hogere schijfgrens voor een grotere budgettaire derving omdat een groter deel van het verbruik van met name huishoudens zich in de eerste schijf bevindt. Naar schatting is deze derving bij een schijfgrens van 1.200 m³ 12% hoger dan bij een schijfgrens van 1.000 m³.

De leden van de fractie van het CDA lezen dat voor energieleveranciers de grens van de nieuwe eerste schijf gas uiterlijk 1 oktober 2023 bekend moet zijn als deze per 1 januari 2024 moet ingaan. Zij vragen hoe dit strookt met de planning van behandeling van het Belastingplan 2024 en of dit ook geldt voor wijzigingen in het tarief passend bij deze nieuwe schijf.

Bij brief van 14 juni jl. is aangekondigd dat het kabinet in de augustusbesluitvorming zou besluiten over onder meer de lengte van de nieuwe eerste schijf gas.73 Het kabinet heeft in de augustusbesluitvorming besloten om de grens van de nieuwe eerste schijf gas aan te passen. In de op 19 september jl. bij uw Kamer ingediende memorie van toelichting bij het wetsvoorstel74 en de op 22 september jl. aan uw Kamer aangeboden Factsheetbundel Pakket Belastingplan 202475 is inderdaad toegelicht dat de lengte van de nieuwe eerste schijf die per 1 januari 2024 moet gelden, uiterlijk 1 oktober 2023 duidelijk moet zijn voor energieleveranciers in verband met de benodigde tijd voor implementatie van de nieuwe schijf. Hierover is tevens bericht in de brief van 29 september jl. betreffende de aangenomen moties met budgettaire consequenties tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen, waarbij ook is opgemerkt dat energieleveranciers uitgaan van de schijflengte die is opgenomen in het wetsvoorstel.76

In voornoemde brief is ook vermeld dat de Belastingdienst en energieleveranciers in elk geval tot en met de stemming over het wetsvoorstel Belastingplan 2024 in de Tweede Kamer de hoogte van de tarieven voor 2024 kunnen aanpassen,77 zoals overigens elk jaar het geval is.78

De leden van de fractie van de VVD vragen of de regering kan aangeven en concretiseren wat de impact voor gebruikers van blokverwarming is indien besloten wordt tot een verlaging van het tarief van de nieuwe eerste schijf gas. Zij vragen daarbij in hoeverre er bij een tariefaanpassing verschil is tussen mensen met blokverwarming en mensen met een reguliere aansluiting door de voorgestelde aanpassingen.

Het eerste verschil is dat elk huishouden met een individuele gasaansluiting profiteert van een tariefverlaging maar dat huishoudens achter een blokverwarming hiervan mogelijk niet profiteren. Het tweede verschil is dat huishoudens achter een blokverwarming die het voordeel wél krijgen, mogelijk worden overgecompenseerd, en dat overcompensatie bij huishoudens met een individuele gasaansluiting niet kan voorkomen. Het derde verschil is dat huishoudens met een individuele gasaansluiting het voordeel direct krijgen en huishoudens achter een blokverwarming pas later. De verschillen worden hieronder toegelicht.

Bij blokverwarming is er één centrale verwarmingsinstallatie die een gebouw van warmte voorziet. Indien het tarief van de eerste schijf gas lager wordt dan het tarief van de tweede schijf gas, brengt de energieleverancier bij blokverwarming éénmaal het lagere tarief in rekening over het verbruik tot 1.000 m³. Over het overige verbruik brengt de leverancier een hoger tarief in rekening, dat van de tweede schijf. De huishoudens achter de blokverwarming krijgen dus gezamenlijk één keer het voordeel van het lagere tarief over de eerste 1.000 m³, ook als het gaat om tientallen of honderden appartementen, met een gezamenlijk verbruik van bijvoorbeeld 100.000 m³. Als zij elk een individuele gasaansluiting hadden gehad, kregen zij ieder afzonderlijk het voordeel van een lager tarief over de eerste 1.000 m³. De omvang van het nadeel hangt af van het tariefverschil tussen de eerste en tweede schijf en het gasverbruik.79

Als het tarief van de nieuwe eerste schijf zou worden verlaagd, acht het kabinet het onrechtvaardig als niet de mogelijkheid wordt geboden om huishoudens met blokverwarming hiervan ook te laten profiteren.

Daarom stelt het kabinet voor om bij verlaging van het tarief van de eerste schijf een forfaitaire teruggaveregeling voor blokverwarming te introduceren.

De Belastingdienst verstrekt de forfaitaire teruggave blokverwarming aan de contracthouder. De contracthouder is doorgaans een VvE, woningcorporatie of verhuurder. Het is onzeker of het forfait wordt aangevraagd. In dit verband wordt opgemerkt dat recente ervaringen met een aparte regeling voor blokaansluitingen bij het tijdelijke prijsplafond energie (TTB) laten zien dat niet alle verhuurders het financieel voordeel voor huurders aanvragen. Daarnaast is het niet mogelijk te verzekeren dat verzoekers het voordeel doorgeven aan huishoudens achter de blokverwarming. Er kan overigens ook niet worden gesteld dat in alle gevallen een verplichting bestaat om het voordeel door te geven aan de eindverbruiker. Het kabinet benadrukt een en ander ook in de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel. Dit betekent dat ondanks de teruggaveregeling dus niet met zekerheid kan worden gesteld dat huishoudens achter een blokverwarming hetzelfde voordeel genieten van een verlaging van het tarief van de nieuwe eerste schijf als huishoudens met een individuele gasaansluiting.

Het forfaitaire bedrag is gebaseerd op een fictief verbruik van 1.000 m³. Dat betekent dat een huishouden dat minder verbruikt dan (de warmte-equivalent van) 1.000 m³ wordt overgecompenseerd. Van mogelijke overcompensatie van huishoudens met een individuele gasaansluiting is geen sprake bij verlaging van het tarief van de nieuwe eerste schijf gas. De hoogte van het voordeel bedraagt bij deze huishoudens het werkelijke verbruik vermenigvuldigd met het tariefverschil tussen de tweede en eerste schijf.

Omwille van de uitvoerbaarheid van de teruggaveregeling voor blokverwarming kan een teruggaveverzoek pas worden ingediend na afloop van het kalenderjaar waarop het verzoek ziet. Huishoudens met een individuele gasaansluiting krijgen het voordeel juist direct doorberekend in hun maandelijkse factuur.

De leden van de fractie van de PVV vragen aan te geven op welk moment het inzichtelijk wordt welke (naar schatting) 600.000 huishoudens zich nu exact bevinden achter de circa 40.000 gevallen van blokverwarming, zodat deze zelfstandig (gelijk aan elk ander huishouden) in de energiebelasting kunnen worden betrokken.

Het kabinet onderschrijft met genoemde leden het belang van inzicht in het gebruik van blokverwarming. Het gaat niet alleen om het totale aantal, maar bijvoorbeeld ook om type huishoudens en hun verbruik.

Onderzoek naar deze groep gaat gepaard met uitdagingen. Allereerst is op dit moment dus niet duidelijk welke circa 600.000 huishoudens blokverwarming hebben. Hierbij komt dat deze huishoudens zich er niet altijd zelf van bewust zullen zijn dat zij gebruikmaken van blokverwarming. Een andere uitdaging is dat informatie uitgevraagd dient te worden bij zowel contracthouders van blokverwarming als huishoudens en bedrijven (eindverbruikers).

Het Ministerie van Financiën brengt in 2023 in kaart welke informatie al bekend is. Daarbij wordt ook gekeken naar de update eind 2023 van het onderzoek van het CBS/Kadaster naar de aantallen en kenmerken van VvE's, waaronder het hoofdverwarmingstype. Aan de hand hiervan wordt bepaald hoe nader onderzoek in 2024 in beeld kan brengen: het aantal blokverwarmingen alsmede het aantal en de kenmerken van huishoudens én bedrijven die gebruikmaken van blokverwarming. Bij dit traject betrekt het ministerie andere ministeries en stakeholders.

De leden van de fractie van de PVV vragen hoe wordt bewerkstelligd dat de kring van verzoekers – de 40.000 contracthouders van een blokverwarming – een eventuele teruggave doorgeven aan de achterliggende huishoudens.

Het is niet mogelijk te verzekeren dat verzoekers het voordeel doorgeven aan huishoudens achter de blokverwarming. Er kan overigens ook niet worden gesteld dat in alle gevallen een verplichting bestaat om het voordeel door te geven aan de eindverbruiker. Het kabinet benadrukt een en ander ook in de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel.80

De verbruikers achter een blokverwarming zijn woningeigenaren, huurders, bedrijven en/of instellingen. Combinaties van deze verbruikers zullen veelvuldig voorkomen. Binnen een blokverwarmingssituatie kan sprake zijn van een bedrijf én appartementen waarvan een deel wordt bewoond door eigenaren en een deel door huurders. Bij de Tijdelijke subsidieregeling tegemoetkoming blokaansluitingen (TTB), die op onderdelen vergelijkbaar is met deze forfaitaire teruggaveregeling voor blokverwarming, blijft tot nu toe het aantal door verhuurders ingediende verzoeken (circa 15.000) achter op het aantal verwachte verzoeken in de uitvoeringstoets (circa 75.000).

Als sprake is van een all-in huurprijs, komen hogere én lagere energielasten voor rekening van de verhuurder. In andere gevallen worden de energiekosten doorberekend aan de huurder. Als een huurder meent dat de verhuurder de teruggave ten onrechte niet heeft aangevraagd of tot een te laag bedrag heeft doorgegeven, kan hij dit voorleggen aan de Huurcommissie of de kantonrechter. Hiervoor hebben huurders een bepaalde mate van kennis en doenvermogen nodig. Het is niet evident dat de gehele doelgroep hierover beschikt.

Als het gaat om situaties waarin een VvE de contracthouder is, geldt dat het primair aan de VvE is om met inachtneming van de statuten op een passende wijze om te gaan met de teruggave. Mocht een geschil over een besluit van de VvE ontstaan, dan kan een verenigingslid dit aan de rechter voorleggen. Het is niet evident dat de gehele doelgroep hiervoor over voldoende kennis en doenvermogen beschikt.

Door de uiteenlopende situaties die zich kunnen voordoen, de uiteenlopende afspraken die partijen met elkaar kunnen maken, het grote aantal blokverwarmingen en het gebrek aan inzicht in blokverwarmingen, is het ondoenlijk om te controleren of het voordeel van een teruggave terechtkomt bij degene bij wie het zou moeten terechtkomen.Voor de volledigheid wordt opgemerkt dat het ook kan voorkomen dat verzoekers ten onrechte een teruggave ontvangen of een te hoge teruggave. Verzoekers die onbedoeld een fout maken en verzoekers die te kwader trouw zijn, kunnen te veel of ten onrechte voordeel ontvangen. Of een verzoeker te veel ontvangen voordeel met de eindverbruikers deelt, is niet te achterhalen. Als de Belastingdienst achteraf constateert dat ten onrechte of te veel voordeel is verstrekt, vordert ze dat in principe terug. De vordering is gericht aan de verzoeker. Als de verzoeker het voordeel inmiddels heeft gedeeld met eindverbruikers, kunnen zij op hun beurt worden geconfronteerd met een terugvordering van de verzoeker. Een alternatief voor het verzoek door de naar schatting maximaal 40.000 contracthouders, is een verzoek door de eindverbruikers achter de blokverwarming zelf. Het gaat naar schatting om circa 600.000 huishoudens en daarnaast een onbekend aantal bedrijven. Het kabinet meent mede vanuit het oogpunt van doenvermogen dat van deze grote groep niet kan worden verwacht dat zij zelf een teruggaveverzoek indienen bij de Belastingdienst. Daarnaast zou deze vormgeving een grootschalig beroep doen op de Belastingdienst.

De leden van de fractie van het CDA lezen dat complexe wetswijzigingen nodig zijn voor het invoeren van de nieuwe eerste schijf gas, die met name te maken hebben met blokverwarming. Hier is voor een eenvoudig teruggaveproces gekozen, wat wel kan leiden tot 40.000 teruggaveverzoeken blokverwarming, die steekproefsgewijs worden gecontroleerd. Echter, de kans op misbruik is groot omdat iedereen een verzoek kan indienen, ook voor situaties waarin geen sprake is van blokverwarming, of waarin het aantal onroerende zaken achter een blokverwarming kleiner is dan in het teruggaveverzoek vermeld, voegen de leden toe. Zij vragen hoe de Belastingdienst de handhaafbaarheid van deze maatregel beoordeelt. Ook vragen deze leden na hoeveel tijd de Belastingdienst de balans opmaakt van frauderisico’s uit steekproeven.

Het maximale aantal teruggaveverzoeken van 40.000 per jaar brengt inderdaad handhavings- en frauderisico’s met zich. Deze risico’s kunnen ontstaan doordat de verzoekers onbewust fouten maken bij het indienen van verzoeken, maar kunnen ook samenhangen met het bewust misbruik willen maken van de teruggavesystematiek. De Belastingdienst is niet in staat om alle teruggaveverzoeken te beoordelen, maar zal de handhaving bij deze nieuwe teruggaafproces conform de Uitvoerings- en Handhavingsstrategie inrichten. Conform deze strategie zal de Belastingdienst het burgers en bedrijven zo gemakkelijk mogelijk maken om hun wettelijke verplichtingen na te komen en hun rechten geldend te maken door (semi-)massale processen juist en tijdig uit te voeren en passende dienstverlening te leveren. Verder oefent de Belastingdienst adequaat toezicht uit en dwingt hij waar nodig naleving bestuurs- of strafrechtelijk af. Zowel het voorafgaand als na de uitbetaling van de teruggaaf steekproefsgewijs controleren van de teruggaveverzoeken zijn belangrijke instrumenten bij het voeren van adequaat toezicht. In hoeverre misbruik wordt gemaakt van de maatregel kan pas blijken uit de bevindingen van de eerste steekproeven. Op basis van deze uitkomsten kan de controle verder worden toegespitst en het behandelplan voor het volgende jaar worden aangepast.

Voornoemde leden vragen tevens of het kabinet nader kan ingaan op het advies van het Adviescollege Toetsing Regeldruk (ATR) inzake het invoeren van de nieuwe eerste schijf gas.

Het concept wetsvoorstel dat aan het ATR is voorgelegd, bevatte naast de introductie van de forfaitaire teruggavereling voor blokverwarming, een verlaging van het tarief van de nieuwe eerste schijf gas. De tariefverlaging was opgenomen om concreet in beeld te brengen wat een dergelijke verlaging met zich zou brengen. Het ATR adviseert om dat wetsvoorstel niet in te dienen (dictum 4).81 In de augustusbesluitvorming is besloten om de tarieven voor 2024 niet aan te passen. Daarom is in het bij uw Kamer ingediende wetsvoorstel geen verlaging van het tarief van de nieuwe eerste schijf opgenomen. Hierin is de introductie van een forfaitaire teruggaveregeling wel behouden, voor het geval het tarief van de nieuwe eerste schijf in de toekomst zou worden verlaagd. De focus van het advies van het ATR ligt op het beleidsinstrument van de nieuwe eerste schijf gas.

Het ATR concludeert dat de nieuwe eerste schijven aanvullende onderbouwing behoeven over nut en noodzaak. Het wijst erop dat de amendementen Grinwis c.s. noch voorliggende concept memorie van toelichting motiveren waarom de voorgestelde extra beleidsoptie van de nieuwe eerste schijven noodzakelijk is.

Daarbij wijst het ATR op de volgende factoren. De uitwerking is complex, de omstandigheden zijn onzeker door de schommelende energieprijzen, het is onzeker of het beoogde nuttig effect wordt behaald, het is onzeker of de kosten proportioneel zijn en het is onzeker of niet ook veel huishoudens en andere kleinverbruikers profiteren terwijl zij het voordeel niet nodig hebben. Het kabinet onderschrijft deze analyse.Het ATR benadrukt dat eerdere maatregelen – verlaging van het tarief van de huidige eerste schijf (0–170.000 m³) en verhoging van de belastingvermindering – ruime mogelijkheden bieden om de energiebelasting aan te passen aan de omstandigheden.

De leden van de fractie van de VVD vragen of het kabinet inzichtelijk kan maken wat de consequenties zijn van de verandering van de berekeningssystematiek van graden Plato naar alcoholpercentage voor verschillende categorieën alcoholische dranken. Zij vragen of het kabinet dit kan toelichten aan de hand van een tabel waarbij de accijns, uitgaande van de nieuwe tarieven, wordt weergegeven voor beide berekeningsmethoden. Zij vragen hierbij naar verschillende categorieën bier (pils, weizen/witbier, blond, tripel, quadrupel) en voor andere alcoholische dranken, zoals wijn of sterke drank. Zij vragen of het kabinet hierbij eveneens inzichtelijk kan maken in hoeverre de stijging van alcoholaccijns een gevolg is van de verhoogde tarieven en van de verandering in berekeningssystematiek.

Met de verandering van de berekeningssystematiek van graden Plato naar alcoholpercentage heeft uw Kamer in 2021 ingestemd.82 De verandering van de berekeningssystematiek is alleen van toepassing op bier. Voor overige alcoholhoudende dranken, zoals wijn of sterke drank, geldt een andere berekeningssystematiek die niet verandert. De accijnsverhoging is van toepassing op alle alcoholhoudende dranken.

Hieronder is allereerst weergegeven wat de van toepassing zijnde accijns voor verschillende alcoholhoudende dranken is in 2023 (tweede kolom). Daarnaast (derde kolom) zijn de tarieven weergegeven inclusief de voorgestelde verhoging van 16,2% conform het Pakket Belastingplan 2024, maar dan toegepast op graden Plato. Ten slotte (vierde kolom) is de daadwerkelijke accijns in 2024 weergegeven. Het verschil tussen de bedragen in de derde en vierde kolom is het verschil in accijnsdruk als gevolg van de wijziging van de berekeningssystematiek van graden Plato naar alcoholpercentage. Alle bedragen zijn exclusief btw, zonder toepassing van de korting voor kleine bierbrouwerijen en waar nodig afgerond op 3 decimalen.

De leden van de fractie van de VVD vragen wat het budgettaire belang is van de aanpassing in de berekeningssystematiek.

De verandering van de berekeningssystematiek van graden Plato naar alcoholpercentage leidt niet tot hogere totaalinkomsten uit accijns op bier. Het budgettaire belang is daarom 0. De omzetting is, met andere woorden, budgetneutraal op macroniveau.83 Door de omschakeling loopt de belasting evenredig op met het alcoholgehalte en geldt er geen maximale accijns meer voor bieren in de zwaardere categorieën. Op microniveau neemt daardoor de accijns op zwaardere bieren toe. Daartegenover staat dat lichtere bieren iets lager worden belast. De voorgestelde verhoging van de accijnstarieven per 1 januari 2024 is uiteraard niet budgetneutraal en beoogt een budgettaire opbrengst te realiseren.84

De leden van de fractie van de PVV verzoeken het kabinet nader in te gaan op de zekerheid van de gebudgetteerde opbrengsten van de accijnsstijging zoals gepresenteerd in het Belastingplan. Zeker nu de verhoging primair is ingestoken vanuit budgettaire overwegingen. Zij verzoeken of het kabinet hierbij nader kan ingaan op eerdere begrote en vervolgens daadwerkelijk gerealiseerde opbrengsten bij voorgaande accijnsverhogingen, en of het kabinet de begrote inkomsten kan onderverdelen naar alcoholhoudende productcategorie.

De geraamde opbrengsten van de accijnsverhoging zijn gebaseerd op de in de afgelopen jaren gerealiseerde inkomsten uit alcoholaccijnzen, gecombineerd met de meest recente macro-economische ramingen van het CPB. Deze raming voor de belastinginkomsten van het Ministerie van Financiën vormt daarmee het startpunt. In de raming van de accijnsverhoging wordt tevens rekening gehouden met gedragseffecten die de maatregel kan hebben op de consumptie.

Ramingen van fiscale beleidsmaatregelen worden door het CPB gecertificeerd. Ramingen kennen van nature onzekerheid omdat externe factoren als economische ontwikkelingen de inkomsten tegelijkertijd kunnen beïnvloeden. Het is daarom in algemene zin lastig om ramingen te vergelijken met realisaties, aangezien opbrengsten door externe factoren kunnen worden beïnvloed. Hierdoor kan het daadwerkelijke, geïsoleerde effect van een maatregel als een accijnsverhoging ook achteraf niet worden bepaald.

Hieronder is weergegeven hoe de begrote inkomsten zijn onderverdeeld naar verschillende alcoholhoudende productcategorieën. De budgettaire opbrengst van de verhoging van de alcoholaccijns is uitgesplitst naar de categorieën bier, wijn en overig.

De leden van de fractie van de VVD, de leden van de fractie van de PVV en het lid Omtzigt stellen vragen over de grenseffecten van de maatregel. De leden van de fractie van de VVD vragen welke rol het meewegen van grenseffecten van deze maatregel bij de besluitvorming hebben gehad. De leden van de fractie van de VVD en het lid Omtzigt vragen of de regering een inschatting heeft gemaakt van wat de maatregel betekent voor ondernemers in de grensstreek, en of dit verschilt voor ondernemers die grenzen aan België respectievelijk Duitsland. De leden van de fractie van de PVV en het lid Omtzigt vragen wat straks de verschillen zijn ten aanzien van alle categorieën alcoholhoudende drank in vergelijking met Duitsland en België. Het lid Omtzigt vraagt hoe groot de relatieve budgettaire demping is doordat deze producten meer in het buitenland gekocht gaan worden. De leden van de fractie van de PVV verzoeken de grenseffecten uitgebreid in kaart te brengen.

In de memorie van toelichting is een tabel opgenomen waarin de alcoholaccijnstarieven in Nederland, België en Duitsland zijn weergegeven, zowel per hectoliter als per product.86 Hieronder zijn deze effecten per product wederom weergegeven. Alle bedragen zijn exclusief btw en waar nodig afgerond op 2 decimalen. Of de alcoholaccijns in Duitsland en België per 1 januari 2024 zal stijgen, is nog niet bekend.

De leden van de fractie van de PVV vragen hoeveel slijterijen en andere verkooppunten zich in de grensregio bevinden en bij hoeveel de aanzienlijke dubbele indexatie van 16,2% mogelijk leidt tot faillissementen. Ook vragen zij welk concurrentienadeel slijterijen en andere verkooppunten (zoals supermarkten en uitgaansgelegenheden) in de grensregio aanvullend zullen ondervinden, en welk effect de maatregel heeft op de werkgelegenheid in de grensregio. Zij vragen hoeveel ondernemers en gezinnen dat treft en hoe deze gevolgen worden gewogen in samenhang met de beoogde budgettaire opbrengsten van de maatregel. Naast de grenseffecten op macroniveau verzoeken de leden van de fractie van de PVV ook om de grenseffecten op microniveau in kaart te brengen.

Ook in antwoord op deze vragen geldt dat de verhoging per flesje bier, per fles wijn, per fles port en per fles sterke drank gering is, en dat de verkenning over boodschappen en grenseffecten die in juni 2023 aan uw Kamer is gestuurd, relevant is. Zoals gezegd bleek daaruit bleek dat Belgen en Duitsers meer geld aan boodschappen in Nederland besteden dan andersom, en dat Nederland voor producten als brood, vlees, vis en fruit goedkoper is dan de buurlanden. Voor Nederlanders blijkt uit koopstromenonderzoek dat de nabijheid van de winkelvoorziening doorslaggevend voor de plek waar zij boodschappen doen. In combinatie met de geringe prijsstijging per product verwacht het kabinet niet dat Nederlanders nu massaal over de grens hun alcoholische dranken gaan kopen. Verder geldt dat kopen over de grens normaal is in een open, internationaal verweven economie zoals de Europese interne markt. Nederland heeft als export- en handelsland veel profijt van handel binnen de EU en het functioneren van de interne markt.

De leden van de fractie van de PVV vragen welk financieel voordeel (in euro’s) een individu heeft als deze in Duitsland of in België een krat bier, een fles wijn of een fles sterke drank koopt tegen consumentenprijzen, of in een horecagelegenheid een glas bier, wijn of sterke drank nuttigt. De leden van de fractie van de PVV vragen of de regering bij de vergelijking van consumentenprijzen direct de accijnsdruk (en het btw percentage) op de consumentenprijs in kaart kan brengen voor bier, wijn en sterke drank, en dit kan vergelijken met onze buurlanden.

In de eerder weergegeven tabel «hoogte van de accijns in de buurlanden» is aangegeven wat de hoogte is van de accijns in Nederland en in de buurlanden. Hieruit blijkt dat de accijnsverhoging in Nederland exclusief btw per flesje bier € 0,02 bedraagt, per fles wijn € 0,11, per fles port € 0,18 en per fles sterke drank € 0,92. Hoe de accijnsverhoging precies wordt doorberekend in de verkoopprijs, verschilt niet alleen per ondernemer/supermarkt/horecagelegenheid, maar ook per moment. Dit bekent dat niet kan worden aangegeven wat de verschillen zijn in consumenten- of horecaprijzen; deze verschillen simpelweg per etablissement of winkel en zijn te bewerkelijk. Voor de accijnsverhoging per product, zoals hierboven weergegeven, geldt dat deze beperkt is.

De leden van de fractie van de VVD vragen of de regering kan aangeven waar de aanhoudende signalen ten aanzien van de toename van het gebruik van stookolie als motorbrandstof concreet uit bestaan en vragen voor welke doeleinden de stookolie in kwestie wordt gebruikt. Zij vragen in hoeverre dieselvervangende stookolie op dit moment gebruikt wordt voor toepassingen die geen gevolg zijn van het fiscale verschil tussen stookolie en gasolie. Ook vragen zij of er processen zijn waarbij er op korte termijn nog niet overgegaan kan worden op een alternatieve brandstoffen en welke processen dat dan zijn.

De signalen over het toenemende gebruik van dieselvervangende stookolie zijn afkomstig van de Douane en het bedrijfsleven. Het bedrijfsleven dat reguliere diesel verkoopt viel op dat de verkoop afnam doordat er een dieselvervangende stookolie op de markt aanwezig is dat een veel lager accijnstarief kent. Ook de Douane zag een stijging van dieselvervangende stookolie op de markt komen. Deze stookolie wordt gebruikt in motorvoertuigen ter vervanging van het hoger belaste diesel. Voor andere doeleinden zal de dieselvervangende stookolie naar verwachting niet gebruikt worden, aangezien sectoren die reguliere stookolie gebruiken dat blijven doen. De alternatieve brandstof voor dieselvervangende stookolie is diesel zelf.

De leden van de fractie van de VVD vragen of de regering een tabel kan geven waarin de voorgestelde wijzigingen voor het accijnstarief van stookolie verwerkt zijn. De regering schrijft dat er een forse toename van grenseffecten als gevolg van de maatregel verwacht wordt, de leden van de fractie van de VVD vragen in hoeverre dit er toe leidt dat het doel van de maatregel, het tegengaan van het gebruik van zware stookolie als vervanger voor gasolie, behaald kunnen worden.

De accijnstarieven voor stookolie in 2024 worden, los van de indexatie en eventuele plannen van de buurlanden als volgt.

De leden van de fractie van de PVV verzoeken de regering om nader in te gaan op de zekerheid van de gebudgetteerde opbrengsten van de accijnsstijging zoals gepresenteerd in het Belastingplan en merken op dat de ons omringende landen een lager accijnstarief hebben op stookolie en dat Nederland de accijns fors verhoogd. Zij merken op dat te regering constateert dat dit kan leiden tot een forse toename in grenseffecten. De PVV-fractie verzoekt om die grenseffecten uit te werken en de accijnstarieven tussen 2023 en het beoogde tarief van 2024 te vergelijken. Kan de regering ook hier nader ingaan op de grenseffecten op macro en microniveau.

De geraamde opbrengsten van de accijnsverhoging zijn gebaseerd op de afgelopen jaren gerealiseerde inkomsten uit de accijns op stookolie. In de raming van de tariefsverhoging wordt tevens rekening gehouden met gedragseffecten die de maatregel kan hebben op de consumptie. Ramingen kennen van nature onzekerheid omdat externe factoren als economische ontwikkelingen de inkomsten tegelijkertijd kunnen beïnvloeden. De huidige accijnstarieven en de beoogde tarieven per 2024, zijn los van de indexatie en eventuele plannen in de buurlanden als volgt.

De leden van de fractie van het CDA vragen waarom voor stookolie een accijnstarief geldt dat lager is dan voor diesel, terwijl de uitstoot vervuilender is. Zij vragen voorts voor welke doeleinden stookolie nog meer wordt gebruikt, behalve als vervanging van diesel en vragen of bedrijven zoals slachterijen en afvalverwerking- en recyclingbedrijven hun processen efficiënter kunnen maken of alternatieve brandstoffen kunnen gebruiken.

Stookolie wordt gebruikt als brandstof in de scheepvaart, wat overigens veelal vrijgesteld is van accijns en als verwarmingsbrandstof door bijvoorbeeld afvalverwerkingsbedrijven. Het tarief van stookolietarief is altijd al lager geweest dan het tarief van de andere brandstoffen. Het minimumtarief was onder de voorloper van de Richtlijn energiebelastingen uit 1992 al lager dan die van benzine en diesel.89 Bedrijven die stookolie gebruiken kunnen mogelijk overstappen op alternatieve brandstoffen, maar ook dan geldt dat hierover accijns verschuldigd is, tegen het benzine, diesel of LPG-tarief, of indien in het geval van aardgas of elektriciteit de energiebelasting. Met het verhogen van het accijnstarief voor stookolie wordt het fiscale voordeel voor deze fossiele brandstof weggenomen. Ook kan de maatregel een prikkel zijn om zuiniger om te gaan met brandstof of over te stappen op andere energiebronnen.

De leden van de GroenLinks- en PvdA-fracties vragen of het klopt dat niet alle gebruikers van stookolie accijns hoeven te betalen en of de regering een overzicht kan geven van bestaande vrijstellingen, daarbij aangegeven over hoeveel van het totale stookolieverbruik accijns wordt betaald. Daarnaast vragen ze of de regering bereid is om deze vrijstellingen te schrappen, of indien dat nodig is, zich internationaal in te zetten voor het mogelijk maken van het schrappen van vrijstellingen.

Stookolie wordt grotendeels gebruikt in de zeevaart. Dit gebruik is niet belast accijns, waarbij volgens de bijlagen bij de Miljoenennota 2024 de gederfde overheidsinkomsten voor met name zeevaart neerkomen op € 429 miljoen, (exclusief gedragseffecten) uitgaande van het huidige 2023 tarief voor stookolie.90 Door de voorgestelde accijnsverhoging op stookolie per 1 januari 2024 zal het budgettair belang van deze vrijstelling volgend jaar fors toenemen. Het verbruik van stookolie in de commerciële zeevaart is op grond van de Richtlijn energiebelastingen verplicht vrijgesteld van accijns. In het voorstel van de Europese Commissie tot herziening van de Richtlijn energiebelastingen wordt voorgesteld om voor de intra-EU vaart de accijnsvrijstelling voor zeevaart te laten vervallen. Mocht de verplichte vrijstelling voor commerciële zeevaart worden afgeschaft dan laat dit onverlet dat voor het gebruik van brandstof voor vaarten naar buiten de EU, waarbij men naar open zee vertrekt, op basis van het Douanewetboek van de Unie sprake zal zijn van wederuitvoer of uitvoer. Wederuitvoer of uitvoer zijn geen belastbare feiten waardoor de brandstof evengoed niet belast kan worden. Het gaat immers om verbruik van brandstof buiten de EU.

Het kabinet neemt reeds stappen om een aantal fossiele regelingen af te bouwen. Het kabinet zet ook in op het maken van internationale afspraken om vervuiling beter te beprijzen en fossiele regelingen af te bouwen. Een aantal fiscale fossiele regelingen is namelijk het gevolg van internationaal en EU-bindende afspraken. Daarnaast heeft bij veel fossiele regelingen een internationale aanpak de voorkeur, omdat het in veel gevallen om internationaal concurrerende bedrijven gaat. Specifiek voor de zeevaart geldt dat de prijsgevoeligheid in de bunkermarkt zeer hoog is en schepen lange afstanden kunnen afleggen en daardoor veel flexibiliteit hebben in de keuze voor de locatie waar ze bunkeren. In dat licht heeft Nederland zich via de International Maritime Organisation (IMO) ingezet op het wereldwijd beprijzen van de broeikasgasemissies van de zeevaart, via een vaste prijs op alle broeikasgasemissies van de internationale zeevaart. Definitieve besluitvorming over de mondiale maatregel via IMO vindt plaats in 2025, met mogelijke inwerkingtreding in 2027. Aangezien een aanpak in mondiaal verband tijd vergt, zet het kabinet zich in Europees verband ook in voor de beprijzing van de emissies van de scheepvaart. Het kabinet steunt de uitbreiding van het Europese emissiehandelssysteem (EU ETS) naar de zeevaart. Vanaf 1 januari 2024 zal de internationale zeevaart gefaseerd onder het EU ETS gaan vallen. Daarmee worden de CO₂-emissies van alle routes tussen Europese havens, en 50% van de emissies op routes van of naar een Europese haven, in de zeevaart beprijsd. Dit heeft een doorwerking naar de brandstoffen, aangezien fossiele brandstoffen hiermee duurder worden gemaakt. Zoals toegelicht in bijlage 25 van de Miljoenennota laat het kabinet het besluit over eventuele nationale maatregelen met het oog op het afbouwen van fossiele regelingen aan een volgend kabinet. Ten behoeve van de toekomstige besluitvorming is een aantal impactanalyses uitgevoerd, waaronder een analyse naar de fiscale vrijstellingen voor de scheepvaart. Deze analyses zijn met Prinsjesdag met Uw Kamer gedeeld.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen waarom de regering heeft gekozen om de veraccijnsde voorraad vrij te stellen van de verhoging. Dit is gedaan om de maatregel uitvoerbaar te maken. Het belastbaar feit is bij de veraccijnsde voorraad al geweest, waardoor, mocht men hierover willen heffen, de Douane overal in het land waar stookolie in opslag ligt zou moeten naheffen.

Het lid Omtzigt vraagt of ingegaan kan worden op de grenseffecten met betrekking tot de accijnsverhoging op stookolie. Bedrijven die stookolie gebruiken als verwarmingsbrandstof kopen altijd stookolie inclusief Nederlandse accijns, ongeacht in welk land het wordt gekocht. Dit is naar schatting 50% van de het totale aantal gebruikers van zware stookolie. Gebruikers van motorvoertuigen die de dieselvervangende stookolie aankochten, zullen naar verwachting deze brandstof in mindere mate kunnen aanschaffen in de buurlanden. Naar verwachting zijn de grenseffecten daarom beperkt.

Het lid Omtzigt vraagt wat de impact is voor de geraakte ondernemers, met bijzondere aandacht voor MKB-ers en of een minder vervuilende gasolie een reëel alternatief is voor hun bedrijfsvoering. Het lid Omtzigt vraagt welke investeringen ondernemers daarvoor moeten treffen en worden zij hiervoor tegemoetgekomen.

Voor gebruikers van motorvoertuigen die op dit moment dieselvervangende stookolie tanken geldt dat zij minder vervuilende gasolie (diesel) kunnen tanken. Dit is de beoogde impact van de maatregel. Voor ondernemers die gebruik maken van (reguliere) stookolie als verwarmingsbrandstof, bijvoorbeeld slachterijen, beenderverwerkingsbedrijven en afvalverbrandingsinstallaties geldt dat zij te maken krijgen met een stijging van de kosten omdat het accijnstarief op stookolie substantieel verhoogd wordt. Zij hoeven daarvoor geen investeringen te doen die tegemoetgekomen hoeven te worden. Naar schatting zijn de kosten voor zware stookolie momenteel gemiddeld 0,1% van de totale productiekosten van deze bedrijven. Het is niet bekend in hoeverre sprake is van spreiding rond dit gemiddelde en in welke mate zij de hogere accijns kunnen doorberekenen aan hun afnemers. Bedrijven die stookolie gebruiken kunnen mogelijk overstappen op alternatieve brandstoffen, maar ook dan geldt dat hierover accijns verschuldigd is, tegen het benzine, diesel of LPG-tarief, of indien in het geval van aardgas of elektriciteit de energiebelasting. Met het verhogen van het accijnstarief voor stookolie wordt de prikkel om zuiniger om te gaan met brandstof of over te stappen op andere energiebronnen groter.

De leden van de PVV-fractie vragen naar de zekerheid van de gebudgetteerde opbrengsten zoals gepresenteerd in het belastingplan. De geraamde opbrengsten van de accijnsverhoging zijn gebaseerd op de afgelopen jaren gerealiseerde inkomsten uit de accijns op tabak. In de raming van de tariefsverhoging wordt tevens rekening gehouden met gedragseffecten die de maatregel kan hebben op de consumptie.

Ramingen kennen van nature onzekerheid omdat externe factoren als economische ontwikkelingen de inkomsten tegelijkertijd kunnen beïnvloeden. Het is daarom in algemene zin lastig om ramingen aan de voorkant en realisaties te vergelijken aangezien opbrengsten door externe factoren kunnen worden beïnvloed. Hierdoor kan het daadwerkelijke, geïsoleerde effect van een maatregel als een accijnsverhoging vaak ook achteraf niet worden bepaald, slechts de totale belastingontvangsten van een accijns kunnen worden afgezet tegen een verwachte totale opbrengst zoals dat gebeurd in het financiële jaarverslag. Ramingen van fiscale beleidsmaatregelen worden door het CPB gecertificeerd.

De leden van de PVV-fractie vragen of met inachtneming van de gegevens over verschillende inkomensklassen inzichtelijk kan worden gemaakt hoe de verwachte budgettaire opbrengsten verdeeld worden over de diverse inkomensklassen.

De accijnsverhoging op tabak loopt in de koopkracht mee via de inflatie. Het gewicht van tabak in de bestedingen van de consumentenprijsindex is ongeveer 1,7%.93 Het is niet mogelijk om specifiek voor rokers de koopkrachteffecten te berekenen, omdat in de dataset die gebruikt wordt in de koopkrachtberekeningen is niet bekend wie er wel en niet roken en zijn er geen gegevens over bestedingen beschikbaar

In België wordt per 1 januari 2024 een accijnsverhoging op tabak verwacht. Naar verwachting zal in 2024 op de prijzen in tabel 21 uitgekomen worden. Het voordeel op 1 april 2024 met kopen in Nederland is dan ongeveer € 0,20 per pakje sigaretten en € 2 voor een slof. Het voordeel voor een pakje shag is € 6 en voor een slof shag van 10 pakjes € 60.

In Duitsland is geen sprake van een verwachte accijnsverhoging. De prijzen in de tabel zijn de huidige gemiddelde prijzen. Het voordeel met het kopen in Nederland is dan ongeveer € 3,50 per pakje sigaretten en € 35 voor een slof. Het voordeel voor een pakje shag is dan € 14,60 en voor een slof van 10 pakjes € 146.

De leden van de fractie van de PVV vragen of ingegaan kan worden op mogelijke substitutie effecten, bijvoorbeeld doordat mensen meer illegale tabak gaan kopen.

In 201998 en 202199 is een Empty Pack Survey gehouden. Die geven het volgende beeld: Het percentage namaaksigaretten en illicit whites was 1,7% in het Empty Pack Survey van 2019 en 1,4% in 2021. Een kanttekening hier is dat de meting in 2021 tijdens de coronapandemie is geweest wat waarschijnlijk de resultaten van de meting in 2021 heeft beïnvloed. Dat betekent in de periode van 2019–2021 een daling van deze producten in Nederland. Het aantal niet in Nederland veraccijnsde pakjes was in 2021 10,9%, in 2019 was dat 10,8%.

De leden van de fractie van het CDA vragen of het klopt dat er geen accijns wordt geheven op e-sigaretten, omdat daar geen tabak in zit. Deze leden merken op dat er wel degelijk nicotine in deze producten zit, en vragen de regering of dit ook een grondslag kan zijn om accijns te heffen op deze zeer verslavende producten. Zij vragen de regering ook of die het eens is dat dit gewenst is om het gebruik, dat zware effecten op de gezondheid heeft, met name van jongeren, te ontmoedigen.

Producten als e-sigaretten of vapes kunnen op grond van de Europese richtlijn tabaksaccijns niet worden belast met tabaksaccijns indien zij geen tabak bevatten of geen verbrandingsproces plaatsvindt. Dit staat dus los van het wel of niet bevatten van nicotine. Omdat de accijns niet van toepassing is op deze producten kunnen lidstaten dergelijke producten alleen belasten door invoering van een nationale verbruiksbelasting. Nederland heeft hier tot op heden niet toe besloten. Uit de evaluatie van de richtlijn tabaksaccijns is namelijk gebleken dat herziening van deze richtlijn nodig is. Zo zijn de lidstaten het met elkaar eens dat nieuwe producten zoals e-sigaretten bij de herziening meegenomen moeten worden. Hierdoor zouden dit soort producten onder de geharmoniseerde accijnswetgeving gaan vallen en leidt dit niet tot afzonderlijke, verschillende nationale verbruiksbelastingen. De Europese Commissie is tot op heden nog niet met een richtlijnvoorstel tot herziening van de tabaksaccijns gekomen. Om die reden heeft de Minister van Financiën op 19 juli 2023 een brief aan de Europese Commissie gestuurd waarin ze aandringt op een voorstel tot herziening van de tabaksaccijnsrichtlijn. In deze brief is specifiek aangegeven dat Nederland het van belang acht dat e-sigaretten binnen de reikwijdte van de tabaksaccijnsrichtlijn worden gebracht. De Europese Commissie heeft hierop geantwoord dat zij nog altijd voornemens zijn om de tabaksaccijnsrichtlijn te herzien. Deze wijziging wordt echter niet eerder dan 2025 verwacht. Het kabinet acht een aanpak op Europees niveau het nog steeds het meest effectief.

Het lid Omtzigt vraagt om aan te geven hoe het overtredersbegrip eruitziet en of dat, gezien de parlementaire enquête, te hard is. Onder het begrip «overtreder» wordt verstaan: degene die de overtreding pleegt (zoals de belasting- of inhoudingsplichtige of aanvrager van een toeslag) of medepleegt.101 Als de overtreding is begaan door een rechtspersoon, kunnen ook de opdrachtgever en feitelijk leidinggever worden bestraft.102 Per 1 januari 2014 is het overtredersbegrip in de fiscaliteit en voor toeslagen (verder) uitgebreid met de doen pleger, de uitlokker en de medeplichtige.103 Dit maakt het mogelijk om betrokkenen die anderen bewust helpen bij het niet nakomen van hun verplichtingen in de fiscaliteit of toeslagen een bestuurlijke boete op te leggen. Voordat de Belastingdienst104 tot beboeting van een mogelijke medepleger, doen pleger, uitlokker of medeplichtige kan overgaan, zal grondig onderzoek plaats moeten vinden. De Belastingdienst moet namelijk, aan de hand van de feiten en omstandigheden van het geval, overtuigend kunnen aantonen dat degene die beboet wordt, daadwerkelijk (indien van toepassing: opzettelijk of grofschuldig) een overtreding heeft begaan.

Naar de mening van het kabinet is de bepaling waarmee de medepleger, doen pleger, de medeplichtige of de uitlokker beboet kan worden, niet te hard, ook niet in het licht van het onderzoek dat uitgevoerd wordt door de Parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening. Zoals hiervoor opgemerkt, heeft de Belastingdienst bij het opleggen van zo’n boete immers niet alleen te voldoen aan een zware bewijslast, maar ook komt aan degene die mogelijk beboet gaat worden verschillende rechten toe, zoals het recht om te zwijgen bij verhoor, het recht op inzage in stukken en het recht om over het voornemen tot het opleggen van een bestuurlijke boete zijns zienswijze naar voren te brengen.105 Ook zijn daarbij alle waarborgen uit het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens (EVRM) van toepassing. Als degene die beboet is, het daarmee niet eens is, kan hij tegen die boete in bezwaar komen om die boetebeschikking te bestrijden en kan hij de boetebeschikking eventueel in beroep aan de rechter voorleggen.

Het lid Omtzigt vraagt of de civiele rechter zich, in het licht van de jurisprudentie van de civiele kamer van de Hoge Raad met betrekking tot artikel 63 AWR (waarin deze zich steeds onbevoegd achtte), naar verwachting bevoegd zal achten om over de toepassing van de voorgestelde hardheidsclausule te oordelen. De civiele rechter is als «restrechter» op grond van de Grondwet bevoegd omdat er geen andere rechtsgang openstaat. Aard van deze bevoegdheid brengt met zich dat de civiele rechter terughoudend toetst. De belastingschuldige kan zich bij afwijzing van een verzoek tot toepassing van de hardheidsclausule dus desgewenst tot de civiele rechter wenden.

De voorgestelde hardheidsclausule in de IW 1990 is via schakelbepalingen eveneens van toepassing op de inning van lokale belastingen en heffingen door de gemeenten, provincies en waterschappen. Het lid Omtzigt vraagt of deze medeoverheden zijn gevraagd om een uitvoeringstoets. Er is enkel een uitvoeringstoets uitgevoerd door de Belastingdienst. De medeoverheden zijn bij de voorbereiding van dit voorstel tot invoering van een hardheidsclausule in de IW 1990 wel op hoogte gesteld van dit voornemen zodat ook deze overheden de benodigde voorbereidingen kunnen treffen.

Het lid Omtzigt vraagt of de regering een lijst kan geven van hersteloperaties van de afgelopen vijf jaar, inclusief de kosten hiervan en het aantal mensen dat aan deze operaties heeft gewerkt. Aansluitend op de antwoorden op de feitelijke vragen die uw Kamer stelde naar aanleiding van het jaarplan 2023110, zijn er verschillende herstelacties (geweest).

De grootste hersteloperatie vindt plaats rond het rechtsherstel box 3. De herijkte uitvoeringstoets voor het wetsvoorstel Rechtsherstel box 3111 gaat uit van personele inzet en uitgaven in de jaren 2022 tot en met 2025:

Voor deze uitvoeringstoets staat een herijking gepland om de aannames te valideren op basis van ervaringscijfers.

Het herstel FSV/MSNP (Fraudesignaleringsvoorziening en onterechte afwijzingen voor de minnelijke schuldsanering) is nog in uitvoering. Vanaf het moment dat het herstel is gestart tot eind van dit jaar zal er circa € 60 miljoen aan de uitvoering zijn besteed. In totaal werken er ongeveer 300 fte aan het herstel.

Bij het project herstel vervolgingskosten heeft circa 18 fte aan het herstel gewerkt in de periode 2022 en 2023 (ca. € 1,2 mln.). Hierbij worden gevallen hersteld waarbij ten onrechte vervolgingskosten in rekening zijn gebracht. Deze medewerkers zullen ook ingezet worden voor het vergelijkbare project herstel invorderingsrente om gevallen te herstellen waarbij de wetgeving rond invorderingsrente onjuist is toegepast.113 De hersteloperatie Toeslagen heeft circa € 1,6 miljard gekost aan uitvoeringskosten. De totale capaciteitsbehoefte van de UHT is geraamd op circa 2.350 fte per ultimo 2023. Voor de hersteloperatie kindgebonden budget is incidenteel 100 fte ingezet, en de kosten hiervan waren geraamd op € 8 miljoen.

De leden van de fracties van GroenLinks en PvdA vragen naar de ontwikkeling van de belastinggrondslagen en belastingen over de periode 2001 tot en met 2028. Hierbij vragen zij deze uit te splitsen naar arbeid, kapitaal, en consumptie en deze zowel weer te geven in miljarden euro als aandeel van het bbp.

Een uitsplitsing van de belastinggrondslagen over deze periode is niet direct beschikbaar. De belastinggrondslag wordt zowel bepaald door economische ontwikkelingen als door fiscale ontwikkelingen (zoals het wel of niet toepassen van vrijstellingen). Wel kan de ontwikkeling van de economische grondslagen op basis van de Nationale Rekeningen worden getoond. Hieronder wordt de ontwikkeling van de beloning van werknemers (arbeid), het netto exploitatieoverschot (winst) en consumptie als percentage bbp grafisch weergegeven. De jaren tot en met 2022 zijn gebaseerd op de Nationale Rekeningen zoals opgesteld door CBS.115 De jaren 2023 t/m 2028 zijn gebaseerd op een raming van het CPB.116

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen waarom de regering de aangenomen motie van lid Grinwis die de regering verzoekt de afschaffing van de buitenlandse partiële belastingplicht in de aanpak van belastingconstructies en fiscale regelingen mee te nemen, niet heeft uitgevoerd.

In de meest recente evaluatie van de 30%-regeling uit 2017 is de partiële buitenlandse belastingplicht niet meegenomen. De partiële buitenlandse belastingplicht is dus niet op doeltreffendheid en doelmatigheid getoetst. Zoals in de brief van 19 september 2023 is opgenomen, heeft het kabinet besloten om de partiële buitenlandse belastingplicht te betrekken in de eerstvolgende evaluatie van de 30%-regeling die gepland staat voor 2025 om deze op doelmatigheid en doeltreffendheid te kunnen beoordelen.117 Het Kabinet heeft besloten om de evaluatie af te wachten zodat een weloverwogen keuze kan worden gemaakt over de voortzetting van de partiële buitenlandse belastingplicht.