Nr. 19 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR LANGDURIGE ZORG EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 27 oktober 2023

Hierbij stuur ik uw Kamer, zoals toegezegd in het verslag van het schriftelijk overleg over de beleidsnota cultuursensitieve zorg,1 de eerste voortgangsrapportage van de VWS-brede aanpak discriminatie en gelijke kansen (vanaf hier: de aanpak). Omdat het bestrijden van discriminatie het hele werkterrein van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) raakt, stuur ik u deze brief mede namens de Minister van VWS en de Staatssecretaris van VWS. Ik zal daarbij eerst stilstaan bij de kernboodschap van de aanpak. Vervolgens ga ik in op tot dusver gezette stappen, om tenslotte af te sluiten met toekomstige ambities.

I. Kernboodschap

Als overheid bestrijden we (institutionele) discriminatie en bevorderen we gelijke kansen voor iedereen. Het coalitieakkoord (bijlage bij Kamerstuk 35 788, nr. 77)stelt hierover dat we streven naar een samenleving vrij van discriminatie waarin iedereen zichtbaar zichzelf kan zijn. Ook de aanstelling van de Nationale Coördinator tegen Discriminatie en Racisme (NCDR) als regeringscommissaris illustreert het belang van deze maatschappelijke opgave. VWS heeft een verantwoordelijkheid en plicht om daar in zorg, welzijn en sport gestalte aan te geven.

Daarom heb ik in februari 2022 een aanpak opgezet om discriminatie tegen te gaan en gelijke kansen te bevorderen binnen de domeinen waar VWS een beleidsverantwoordelijkheid voor heeft. Mensen moeten erop kunnen vertrouwen dat het voor het ontvangen of verlenen van zorg en ondersteuning, of het meedoen aan sport, niet uitmaakt wie je bent, waar je vandaan komt of hoe je eruit ziet. Dit loopt tot 2026 en zal tussentijds worden geëvalueerd. Deze eerste voortgangsrapportage gaat in op de ingezette acties en toekomstige ambities voor het terugdringen van discriminatie en het bevorderen van gelijke kansen binnen zorg, welzijn en sport.

II. Tot dusver gezette stappen

Sinds de start van de aanpak is een aantal zaken voortvarend opgepakt. Hieronder ga ik achtereenvolgens in op hoe het traject is ingericht, relevante inhoudelijke vraagstukken en VWS-breed onderzoek.

Inrichting van de aanpak

VWS wil een bijdrage leveren aan het terugdringen van discriminatie en het bevorderen van gelijke kansen. Om dit te realiseren werken we aan twee opgaves: de werkgeversopgave en de beleidsopgave. De werkgeversopgave vertaalt zich in de ambitie om discriminatie in het personeelsbeleid tegen te gaan en VWS als organisatie zo divers en inclusief mogelijk te maken en houden, in de context van het Strategisch Personeelsbeleid Rijk 2020–2025.

Deze voortgangsrapportage gaat over de tweede opgave die gericht is op beleid. Onder de noemer VWS-brede aanpak discriminatie en gelijke kansen is er niet alleen aandacht voor het maken van beleid, maar ook op de impact van beleid in de praktijk. Draagt ons beleid maximaal bij aan gelijke kansen voor iedereen? Waar heeft ons beleid mogelijk discriminerende uitkomsten? Hoe komt dat en hoe kunnen we dat veranderen?

Tot nu toe heeft de focus van de beleidsopgave gelegen op het verkrijgen van inzicht in de problematiek en het vergroten van bewustwording hierover binnen het departement. Zo worden er vanaf 2024 bewustwordingssessies georganiseerd bij beleidsdirecties en zijn er uitgangspunten vastgesteld (zie Afbeelding 1). Het doel van het starten bij interne bewustwording is om binnen het departement onbedoelde discriminatie als gevolg van opgesteld beleid te voorkomen, en gelijke kansen waar mogelijk te bevorderen. Dit moet integraal onderdeel zijn van de afweging in de totstandkoming van al het VWS-beleid. Tot dusver heb ik me daarom vooral gericht op het verankeren van bovenstaande uitgangspunten in de organisatie. In een volgende fase gaan we hier mee verder, terwijl we tegelijkertijd met de sector in gesprek gaan over wat werkgevers en andere betrokken organisaties in zorg, welzijn en sport kunnen doen.

Ook interdepartementaal pakt VWS de handschoen op: samen met het Ministerie van BZK, SZW, OCW, JenV en het bureau van de NCDR participeert VWS in het tegengaan van discriminatie. Zo hebben de departementen samen beleidslijnen opgesteld om de aanpak van online discriminatie, racisme en hate speech te intensiveren.2 Deze lijnen worden nu verder uitgewerkt. Daarnaast is er contact met de Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme en het bureau van de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding.

Met het bureau van de NCDR wordt ook hard gewerkt aan relevante versterkingen in VWS-beleid. Vorig jaar is de eerste versie van het Nationaal Programma van de NCDR aan de Tweede Kamer aangeboden. Een vervolg hierop met daarin de stand van zaken van de huidige versterkingen en een set aan nieuwe versterkingen voor onder meer de VWS-terreinen, is momenteel in de maak.

Relevante inhoudelijke vraagstukken

Naast het verkrijgen van inzicht en het versterken van interne bewustwording is het afgelopen jaar een aantal stappen gezet op inhoudelijke vraagstukken rondom discriminatie en gelijke kansen in zorg, welzijn en sport. Hieronder bespreek ik de volgende onderwerpen: a) cultuursensitief en diversiteitssensitief werken, b) discriminatie in het voetbal, c) Sportakkoord II, d) onbeperkt meedoen, e) onderzoek over ongewenst gedrag, f) gendersensitieve zorg, g) vraagstukken rond autisme en inclusie, h) het ervaringsdeskundigenpanel en i) het slavernijverleden.

a) Van cultuursensitief naar diversiteitsensitief werken in zorg en welzijn

Reacties op de beleidsnota cultuursensitieve zorg en vragen van de Tweede Kamerfracties van de VVD, D66, SP, DENK, Fractie Den Haan, BBB, Bij1, GroenLinks en de PvdA in het schriftelijk overleg over de beleidsnota, hebben duidelijk gemaakt dat er een brede belangstelling is voor het onderwerp. Deze reacties lieten ook zien dat er enige verwarring is over de reikwijdte van het begrip «cultuur». Pharos geeft in haar achtergronddocument over cultuursensitieve zorg een uitgebreide definitie van cultuur, die verder gaat dan enkel iemands etnisch-culturele achtergrond. In het maatschappelijk debat merk ik echter dat er vaak snel wordt ingegaan op dit onderdeel van iemands cultuur wanneer het gaat om cultuursensitief werken in zorg en welzijn. Dat doet het begrip geen recht en is een te smalle benadering. Het centraal stellen van patiënten en cliënten vraagt van zorgmedewerkers en andere professionals dat zij rekening houden met alle aspecten van de persoon. Het gaat dus niet alleen om etnisch-culturele achtergronden, maar ook iemands gender, seksualiteit of andere facetten die iemand maken tot wie ze zijn. Om die reden spreekt VWS voortaan over diversiteitsensitief werken in de zorg en welzijn. Deze vorm van werken gaat niet de huidige gezondheidsverschillen verhelpen, maar is wel een stap in de goede richting. In bijlage 1 van deze brief staat een overzicht met alle maatregelen uit de beleidsnota en de voortgang hierop.

Recent heeft het lid Sahla een initiatiefnota uitgebracht over inclusieve zorg.3 Ik stel deze inzet, haar ambitie en het resultaat op prijs. Het gaat hier namelijk om een belangrijk onderwerp dat we gezamenlijk beter op de kaart moeten zetten. Inhoudelijk zie ik een aantal overeenkomsten met de maatregelen die zij benoemt, en de benadering die mijn collega’s en ik eerder bespraken in de beleidsnota cultuursensitieve zorg. In de nota staan zaken waar het Ministerie van VWS zelf ook waarde hecht, zoals de kansen die cultuurspecifieke zorg biedt, het gebruik van tolken, leidraden en de belangrijke rol van sleutelpersonen. Een aantal maatregelen op het gebied van deze onderwerpen wordt momenteel al uitgevoerd, zoals u kunt lezen in de bijlage. Het reageren op nieuwe punten uit de initiatiefnota, laat ik gezien de demissionaire status van het kabinet aan mijn opvolger.

Tevens heeft het lid Sylvana Simons c.s. tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen (Handelingen II 2023/24, nr. 3, items 3 en 7) op 21 september 2023 een motie ingediend die het kabinet oproept om in gesprek te gaan met artsenorganisaties, onderzoeks- en opleidingsinstellingen om te bezien op welke wijze beleid op cultuursensitieve zorg verbeterd kan worden. In de motie noemt zij dat er hierbij aandacht dient te zijn voor zaken als discriminatie binnen opleidingen, achterhaalde curricula, racisme in medische richtlijnen en gebrekkig medisch onderzoek naar diverse lichamen zoals zwarte mensen en mensen van kleur4. De komende tijd zal ik in gesprek gaan met relevante veldpartijen. In de volgende voortgangsrapportage van de VWS-brede aanpak discriminatie en gelijke kansen breng ik uw Kamer op de hoogte van de voortgang van deze gesprekken.

b) Discriminatie in het voetbal

In 2020 is gestart met een brede inzet van het bestrijden van racisme en discriminatie in het voetbal: «Ons voetbal is van iedereen. Samen zetten we racisme en discriminatie buitenspel» (OVIVI). Dit was naar aanleiding van een racistisch incident eind 2019 richting een speler van Excelsior Rotterdam. De afgelopen drie jaar is met OVIVI en het pakket aan ingezette maatregelen gewerkt aan noodzakelijke voorwaarden om discriminatie en racisme in het voetbal tegen te gaan en sociale inclusie (verder) te vergroten. Ondanks het ingezette beleid, bleek het evident dat de uitdagingen nog groot zijn en dat een specifieke inzet voor een langere termijn noodzakelijk en gewenst is.5 Daarom is door de Ministeries van VWS, JenV, SZW, OCW en door de KNVB een vervolg op OVIVI opgesteld. Over dit vervolg heb ik u, mede namens de Ministers van JenV, SZW en OCW, op 28 september 2023 geïnformeerd.6

c) Sportakkoord II; Sport versterkt. Inclusie en Diversiteit

Op 14 december 20227 heb ik u geïnformeerd over het Sportakkoord II; Sport versterkt. Een van de speerpunten van het Sportakkoord is het bevorderen van inclusie en diversiteit en het wegnemen van financiële, sociale en praktische belemmeringen. Hiermee wordt bijgedragen aan de kansengelijkheid voor mensen en groepen mensen die om diverse redenen niet of weinig sporten en bewegen. Over hoe de uitvoering van het Sportakkoord II ter hand wordt genomen, heb ik u op 15 juni 2023 geïnformeerd.8

d) Onbeperkt Meedoen!

Naast het tegengaan van discriminatie zet VWS zich ook in voor het bevorderen van gelijke kansen. De regering ondertekende in 2016 het VN-verdrag Handicap. In dit verdrag staat wat Nederland moet doen om de situatie van mensen met een beperking te verbeteren. VWS werkt als coördinerend departement samen met vertegenwoordigende organisaties, ministeries, gemeenten, bedrijven en maatschappelijke organisaties aan de implementatie van het VN-verdrag Handicap. Hieronder ga ik verder in op de nationale strategie en het besluit tot ratificatie van het facultatief protocol van het VN-verdrag Handicap.

Implementatie van het VN-verdrag Handicap: In juli heb ik u geïnformeerd9 over de ontwikkeling van de meerjarige nationale strategie voor de implementatie van het VN-verdrag Handicap, in reactie op de motie van het lid Werner c.s.10. Deze strategie is samen met mensen met een beperking en hun vertegenwoordigende organisaties ontwikkeld. De strategie bevat een rijksbrede opgave om toe te werken naar een toegankelijke en inclusieve samenleving. De uitvoering daarvan draagt daarmee bij aan het verminderen van discriminatie en uitsluiting van mensen met een beperking. Zoals eerder aangekondigd verwacht ik u in november 2023 de strategie en een eerste aanzet tot de werkagenda te kunnen sturen.

Besluit tot ratificatie van het facultatief protocol VN-verdrag Handicap: Ook heb ik u in juli11 geïnformeerd dat ik gestart met de procedure voor het ratificatieproces van het facultatief protocol VN-verdrag Handicap. Ratificatie van dit facultatief protocol versterkt voor mensen met een beperking de mogelijkheid om daadwerkelijk hun recht te halen.

e) Onderzoek naar ongewenst gedrag op de arbeidsmarkt

Ik laat momenteel een onderzoek uitvoeren naar effectieve tools, interventies en maatregelen die werkgevers in de zorg en welzijn toe kunnen passen voor het tegengaan, omgaan met en voorkomen van ongewenst gedrag tegen zorgpersoneel. Ongewenst gedrag wordt in dit onderzoek toegespitst op discriminatie en seksueel grensoverschrijdend gedrag. De resultaten van dit onderzoek, inclusief mogelijke vervolgstappen, zullen naar verwachting in het najaar van 2024 met uw Kamer gedeeld worden.

f) Gendersensitieve zorg

g) Vraagstukken rond autisme en inclusie

Mensen met autisme worden wel gezien als «kanaries in de kolenmijn»: zij vallen als eerste uit in een niet-inclusieve omgeving zoals school of werk, en doen dan een beroep op de hulpverlening. Kinderen en volwassenen met autisme ervaren regelmatig overmatige druk tot aanpassing en lopen het risico op uitsluiting. Voor meer inzicht hierin laat ik onderzoek doen:

• – Het Nederlands Autisme Register (NAR), verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU), doet in opdracht van VWS onderzoek naar de ervaring van jeugdigen met autisme, hun ouders en behandelaren met Applied Behavioral Analysis (ABA) en daarvan afgeleide behandelmethodieken. Aanleiding voor het onderzoek zijn signalen die binnen zijn gekomen bij VWS dat deze therapievormen zich richten op het onderdrukken of afleren van gedragingen die volgen uit het hebben van autisme.

• – De VU gaat ook onderzoek doen naar een aantal andere vraagstukken rond autisme en inclusie, zoals camouflage van autisme en de impact van autisme bij mensen met een migratieachtergrond.

• – De organisatie «Vanuit autisme bekeken» voert met subsidie van VWS een pilot uit rond het (h)erkennen van de eigenheid van een kind met autisme in het gezin, en het waarborgen van die eigenheid in een samenleving waarin de sociale druk op aanpassing hoog is.

h) Het ervaringsdeskundigenpanel

VWS zet zich in op het versterken van bewustwording binnen het departement om discriminatie tegen te gaan. In samenwerking met Pharos is een panel van ervaringsdeskundigen opgezet, wat in juni 2023 is geïnstalleerd. Het ervaringsdeskundigenpanel bestaat uit zorgverleners, zorggebruikers en sporters die ervaringen hebben met discriminatie of uitsluiting op verschillende manieren. Beleidsmedewerkers kunnen het panel raadplegen bij hun beleidsdossiers. Daarnaast heeft Pharos de afgelopen maanden een aantal bijeenkomsten georganiseerd waarin beleidsmedewerkers en de ervaringsdeskundigen met elkaar in gesprek gaan over het beleid van VWS. Deze bijeenkomsten lopen door in 2024.

i) Het slavernijverleden

Op 23 juni 2023 heeft de Staatssecretaris van VWS mede namens de Minister van BZK uw Kamer geïnformeerd over het vervolgtraject van de excuses voor het slavernijverleden14. VWS zet zich via de aanpak in voor dit onderwerp. Onze ambitie is daarbij om doorwerking van het slavernijverleden – in de vorm van discriminatie en beperking van gelijke kansen in zorg, welzijn en sport – te voorkomen. Ook onderstrepen wij het belang om tijdens en na het Herdenkingsjaar Slavernijverleden en in nauwe samenwerking met de overheidsinstanties en het maatschappelijk middenveld van de Caribische landen en het Europese deel binnen het Koninkrijk bewustwording en dialoog te stimuleren over het slavernijverleden in de gehele samenleving.

Op 3 juli van dit jaar is uw Kamer op de hoogte gebracht van de bestuurlijke afspraken omtrent dit onderwerp die in het Vierlandenoverleg Volksgezondheid zijn gemaakt.15 Op dit moment wordt een gezamenlijke commissie samengesteld die zich zal buigen over de gevolgen van het slavernijverleden op de fysieke en geestelijke gezondheid van de nazaten van tot slaafgemaakten in het Caribisch deel van het Koninkrijk. Een van de belangrijkste doelstellingen van deze commissie is het ontwikkelen van initiatieven die kunnen leiden tot beleidsintensivering voor het verzachten van deze gevolgen. Deze commissie zal officieel worden geïnstalleerd door het bestuurlijk vierlandenoverleg in het eerste kwartaal van 2024.

VWS-breed onderzoek

Uit het verkennend onderzoek «Discriminatie in de zorg en de sport: wat weten we (niet)?»,16 is onder andere naar voren gekomen dat beschikbare onderzoeken vooral kwalitatief zijn. Over prevalentie van discriminatie is relatief gezien niet veel bekend. Naar aanleiding van dit verkennend onderzoek start VWS dan ook een breder prevalentie onderzoek. Naast een kwantitatieve kijk op prevalentie en omvang wordt in dit vervolgonderzoek alsnog ook gekeken naar oorzaken en impact, wat een meer kwalitatieve benadering vereist. Ik ben van mening dat deze twee componenten elkaar aanvullen. Eerder is aan uw Kamer toegezegd dat ik de resultaten van het vervolgonderzoek eind 2023 met u kan delen.

Mede gezien de grootte van dit onderzoek, en daaruit volgende Europese aanbestedingsprocedure, moet ik deze termijn uitstellen naar het eerste kwartaal van 2025. Ik verwacht dat de gunning van de opdracht kan plaatsvinden in het eerste kwartaal van 2024. Ik zal u tussentijds op de hoogte houden over de voortgang van dit onderzoek.

III. Ambities voor de komende periode

Als departement streven we naar een samenleving waarin iedereen zichtbaar en veilig zichzelf kan zijn in zorg, welzijn en sport. Om dat te bereiken hebben we met de aanpak een belangrijke start gemaakt. Van diversiteitsensitief werken in de zorg tot het tegengaan van discriminatie in de sport. Naast het oppakken van inhoudelijke onderwerpen hebben we ook ingezet op het creëren van interne bewustwording. Dit helpt ons om in toekomstige totstandkoming van beleid onbedoelde discriminatie te voorkomen en het bevorderen van gelijke kansen voortdurend aandacht te geven.

De komende periode zetten we deze inzet voort en zullen wij de sector zelf ook meer betrekken bij de wijze waarop dit thema onderdeel uitmaakt van de beleidsvorming over de hele breedte. Gezien de demissionaire status van het kabinet zal deze fase de komende periode zorgvuldig worden voorbereid. De Tweede Kamer zal jaarlijks worden geïnformeerd over de voortgang.

De Minister voor Langdurige Zorg en Sport, C. Helder