Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING

GERAAMDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Koninkrijksrelaties (IV)

Figuur 1 Geraamde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen Koninkrijksrelaties (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 222.203.000 mln.

Figuur 2 Geraamde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen Koninkrijksrelaties (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 49.958.000 mln.

BES-fonds (H)

Figuur 3 Geraamde uitgaven BES-fonds (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 71,2 mln.

Figuur 4 Geraamde ontvangsten BES-fonds (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 71,2 mln

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld.

In afwijking van het eerste lid is besloten de begrotingsstaat van Koninkrijksrelaties en de begrotingsstaat van het BES-fonds in één wet te laten vaststellen, op grond van artikel 2.3, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2016.

Het wetsvoorstel strekt ertoe om de onderhavige begrotingsstaten voor het aangegeven jaar vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor dat jaar. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten vastgesteld. De in de begrotingsstaten opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenoemde begrotingstoelichting).

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,H.M.de Jonge

B. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ DE BEGROTINGSARTIKELEN

1. Leeswijzer

Algemeen

Voor u ligt de begroting 2024 voor Koninkrijksrelaties (IV) en het BES-fonds (H).

Groeiparagraaf

Ten opzichte van de begroting 2023 zijn er geen wijzigingen.

Beleidsagenda

De beleidsagenda Koninkrijksrelaties geeft een overzicht van de hoofdlijnen van het beleid.

Het BES-fonds is een beleidsarm fonds en heeft daarom geen beleidsagenda. Via de vrije uitkeringen uit het BES-fonds ontvangen de Openbare Lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba middelen om de aan hen toebedeelde en deels wettelijke taken naar behoren uit te voeren, net zoals gemeenten middelen krijgen uit het gemeentefonds in Europees Nederland. Het gaat hierbij om vrij besteedbare middelen. Het is - net als bij gemeenten – aan de lokale democratie om ambities te formuleren, aanvullende inkomsten te genereren en beleidskeuzes te maken. Het is aan de eilanden om verantwoording af te leggen over de via het BES-fonds verstrekte middelen.

De begrotingsartikelen

De peildatum voor de onder onderdeel D gepresenteerde geschatte budgetflexibiliteit (het percentage juridisch verplicht) is 1 januari 2024.

Het beleidsartikel van het BES-fonds is opgebouwd uit dezelfde vijf elementen als de beleidsartikelen van de begroting van Koninkrijksrelaties. De apparaatsuitgaven/-ontvangsten voor de uitvoering van het BES-fonds zijn opgenomen in de begroting van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK).

Bijlagen

De bijlagen 1 en 2 bevatten de verdiepingsbijlagen voor Koninkrijksrelaties en het BES-fonds. Bijlage 3 is een overzicht van de moties en toezeggingen voor beide hoofdstukken.

Daarna volgt voor Koninkrijksrelaties een overzicht subsidies (bijlage 4), de Uitwerking Strategische Evaluatie Agenda (bijlage 5) en het overzicht Rijksuitgaven Caribisch Nederland (bijlage 6).

Met betrekking tot het BES-fonds volgen het Overzicht belasting- en premie ontvangsten Caribisch Nederland (bijlage 7), het Overzicht eilandelijke inkomsten (bijlage 8) en het Overzicht renteloze leningen Caribisch Nederland (bijlage 9).

Het uitgangspunt is om in de verdiepingsbijlage de beleidsmatige en technische mutaties toe te lichten die groter zijn dan of gelijk zijn aan de ondergrens zoals deze in de Rijksbegrotingsvoorschriften 2023 (RBV 2023) is opgenomen, de zogenaamde staffel, te weten:

2. Beleidsagenda

2.1 Beleidsprioriteiten

Een Koninkrijk met wederzijdse betrokkenheid

In het Koninkrijk werken we vanuit een gezamenlijk verleden naar een gedeelde toekomst. Nederland wil zich inzetten voor een betere toekomst voor het gehele Koninkrijk. Deze inzet van Nederland vindt plaats op basis van de principes van wederzijds vertrouwen, betrokkenheid en wederkerigheid, en gelijkwaardigheid.

In Caribisch Nederland blijven we ons inspannen om Bonaire, Saba en Sint Eustatius een gelijkwaardig deel van Nederland te laten zijn. Verschillende ontwikkelingen, zoals inflatie en specifiek de stijging van energieprijzen, hebben grote invloed op de inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba. In 2024 wordt verder gegaan met de inzet van de middelen voor Caribisch Nederland van € 30 mln. om onder andere (sociale) voorzieningen en de levensstandaard te verbeteren. Daarnaast worden - met de verdere invulling van het 'comply or explain'-principe in 2024 - Europees Nederlandse beleidsintensiveringen ook toegepast in Caribisch Nederland, tenzij er redenen zijn om dit niet te doen. BZK maakt bestuurlijke afspraken met de eilandbesturen op basis van door hen gestelde prioriteiten om de prestaties van de overheden te verbeteren. Wanneer de overheden aan beide kanten van de oceaan beter presteren, zal de levensstandaard van de inwoners van Caribisch Nederland kunnen verbeteren. Daarom worden om de gestelde prioriteiten waar te maken concrete afspraken gemaakt over het sociaal domein, infrastructuur, duurzaamheid en economie, waarbij oog wordt gehouden voor de specifieke omstandigheden van elk eiland.

Het kabinet spant zich in 2024 in voor de drie autonome Caribische Landen in het Koninkrijk. Deze inspanning is onder andere zichtbaar in de samenwerking voor de uitvoering van de hervormingen van de Landspakketten. Sinds eind 2020 werken Aruba, Curaçao en Sint Maarten (hierna: de Landen) samen met Nederland aan noodzakelijke hervormingen in hun publieke sector, met als doel de economieën van de Landen te versterken, met het oog op de bevordering van het welzijn van hun inwoners. Tot 2023 lagen aan deze samenwerking drie tijdelijke bilaterale onderlinge regelingen ten grondslag, vooruitlopend op een nader juridisch fundament voor de samenwerking. Op 4 april 2023 hebben de ministers-presidenten van de Landen en de Staatssecretaris van BZK een onderlinge regeling ondertekend waarmee dit juridisch fundament is gecreëerd. Met deze onderlinge regeling verbinden de regeringen van de Landen zich voor meerdere jaren aan de uitvoering van de hervormingen in hun publieke sectoren. Nederland verbindt zich aan het bieden van ondersteuning daarbij door het beschikbaar stellen van mensen en middelen. Hiermee zetten BZK en de Landen in elk geval tot 2027 de samenwerking voort zoals die de afgelopen twee jaar heeft vorm gekregen. De leidende beginselen voor die samenwerking – zoals vastgelegd in de inleidende tekst van de regeling – zijn eigenaarschap, gelijkwaardigheid en gemeenschappelijkheid.

Caribisch Nederland (CN)

Bestuurlijke afspraken Caribisch Nederland

Op 21 maart 2023 is de voortgang onder de huidige (eenjarige) bestuurlijke afspraken met de Eerste en Tweede kamer gedeeld.1 Om invulling te geven aan de ambities voor de periode vanaf medio 2023, worden er samen met de openbare lichamen nieuwe bestuurlijke afspraken gemaakt met bijbehorende uitvoeringsagenda’s voor Bonaire en Sint Eustatius en een meerjarige uitvoeringsagenda voor Saba. Hiervoor wordt er gekeken naar de huidige bestuurlijke afspraken, maar ook naar de nieuwe prioriteiten per eiland. De eilandbesturen leveren daarvoor prioriteiten aan en samen met de bestuurscolleges en departementen worden er concrete afspraken gemaakt over wat er nodig is om deze ambities te behalen. Voorbeelden van thema's waarover concrete afspraken worden gemaakt zijn het sociaal domein, infrastructuur en duurzaamheid, maar verschillen per eiland. Zoals in de intentiebrief economische ontwikkeling is benoemd, wordt er samen met de eilanden onderzocht wat er per eiland nodig is om de lokale economie te diversifiëren en economische groei te genereren. Daarnaast is bestuurs- en uitvoeringskracht een belangrijk onderwerp voor alle drie de eilanden in de bestuurlijke afspraken, waarin organisatieontwikkeling en sterk personeelsbeleid een rol spelen. De beleidsinzet van BZK ten behoeve van de bestuurlijke afspraken voor 2024 wordt voornamelijk bepaald door de onderwerpen die de openbare lichamen in dit proces ter tafel brengen.

Versterken bestuurs- en uitvoeringskracht

In 2024 wordt voortgebouwd op bestaande programma’s en activiteiten voor het versterken van de bestuurs- en uitvoeringskracht in Caribisch Nederland. Als onderdeel van de nieuwe bestuurlijke afspraken wordt verder gekeken naar aanvullende stappen die nodig zijn om de uitvoeringskracht van de openbare lichamen te versterken. De precieze uitwerking hiervan is onderwerp van gesprek met de eilanden. We maken middelen vrij voor het voortzetten van het gemeentelijk uitwisselingsnetwerk van de VNG, waarmee kennis en expertise wordt uitgewisseld tussen gemeenten in Europees-Nederland en Caribisch Nederland. Hierdoor kunnen de openbare lichamen verzoeken voor de inzet van expertise indienen, die vervolgens door de VNG gematcht worden met kennis en expertise uit Europees Nederlandse gemeenten. Ook wordt geïnvesteerd in het weerbaarder maken van het openbaar bestuur.

Comply or explain

In 2024 wordt verder invulling gegeven aan de toepassing van het principe van 'comply or explain'. Dit principe houdt in dat nieuwe Europees-Nederlandse beleidsdoelen of beleidsintensiveringen, waaronder bijbehorende nieuwe regelgeving, ook van toepassing is in Caribisch Nederland, tenzij er redenen zijn om dat niet te doen. Dit kan betekenen dat de omstandigheden maatwerk vragen, om hiermee alsnog het gewenste resultaat te bereiken in Caribisch Nederland. De passendheid van maatwerkmaatregelen in de lokale context is van groot belang. De departementen hebben hun inzet voor Caribisch Nederland veelal ondergebracht in beleidsagenda’s. Voorts worden standaardformulieren en handboeken aangepast om het proces rondom de toepassing van het principe van ‘comply or explain’ te standaardiseren.

Financieel beheer

BZK ziet erop toe dat de openbare lichamen het financieel beheer op een adequaat niveau brengen en vervolgens houden. Het College financieel toezicht BES (Cft BES) adviseert de minister van BZK over de financiën van Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

Het niveau van het financieel beheer in Caribisch Nederland is gemengd. Bonaire en Sint Eustatius werken ook in 2024 met verbeterplannen om het financieel beheer op niveau te brengen. De inspanningen van Bonaire beginnen zijn vruchten af te werpen. Over de jaarrekening 2022 heeft het openbaar lichaam een goedkeurende accountantsverklaring ontvangen. In 2024 gaat Bonaire verder met het verbeteren en verstevigen van het financieel beheer en de borging daarvan binnen de organisatie.

Sint Eustatius werkt aan het verstevigen van de administratieve organisatie en interne beheersing (AO/IB). Eind 2023 zijn het normenkader en de werkprocessen uitgewerkt in een AO/IB handboek en volledig geïmplementeerd binnen de organisatie. 2024 staat in het teken van de monitoring en maandelijkse audit van de AO/IB. De werkzaamheden moeten ertoe leiden dat er uiterlijk over de jaarrekening 2024 een goedkeurende accountantsverklaring kan worden afgegeven.

Saba kan al jaren een goedkeurende accountantsverklaring overleggen als bewijs van goed financieel beheer. Tegelijkertijd blijft Saba investeren in de kwaliteit van het financieel beheer door werkprocessen te optimaliseren en te digitaliseren en door werving en training van medewerkers. Voor de uitvoering van de verbeterplannen hebben we financiële middelen verstrekt aan Bonaire en Sint Eustatius. Waar nodig zal BZK ook expertise aanbieden om de verbeteringen te bewerkstelligen. Jaarlijks informeert BZK de Tweede Kamer over de stand van het financieel- en begrotingsbeheer en de verbeterplannen van de openbare lichamen.

Landen

Landspakketten

De Landspakketten, zoals die eind 2020 met ieder land zijn overeengekomen, blijven de basis voor de samenwerking. Ter ondersteuning van de uitvoering van de Landspakketten blijft de Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) binnen het ministerie van BZK bestaan. De TWO voert haar taak uit in gezamenlijkheid met de Uitvoeringsorganisaties, die in ieder van de Landen zijn ingesteld onder de ministers-presidenten. Samen zijn zij belast met de ondersteuning, begeleiding en monitoring van de uitvoering van de hervormingen. De TWO heeft hiertoe tot en met 2027 jaarlijks ruim € 35 mln. beschikbaar. Circa € 6,5 mln. hiervan wordt besteed aan apparaatskosten, voor zowel het eigen personeel van de TWO als voor de inzet van experts van andere departementen. De resterende middelen kunnen worden aangewend voor de financiering van hervormingsprojecten of voor het beschikbaar stellen van aanvullende deskundigheid of uitvoeringscapaciteit.

Sinds 2020 zijn de nodige stappen gezet voor de realisatie van een breed palet aan hervormingen en investeringen. Deze hervormingen en investeringen moeten bijdragen aan de versterking van de weerbaarheid en veerkracht van de economie en samenleving van Aruba, Curaçao en Sint-Maarten. De economieën van de Landen moeten aan duurzame groei- en verdienvermogen winnen, nieuwe kansen bieden aan burgers en bedrijven en beter bestand zijn tegen economische, sociale en andere crises die de lokale maatschappij kunnen ontwrichten en het welzijn van burgers negatief beïnvloeden. In de Landspakketten zijn maatregelen opgenomen op de volgende gebieden: financieel beheer, kosten en effectiviteit van de publieke sector, belastingen, de financiële sector, de economie, zorg, onderwijs en het versterken van de rechtsstaat. Voorbeelden van activiteiten die in 2024 zijn voorgenomen zijn de afronding van de doorlichting van de overheidsorganisatie van Aruba, implementatie van het programma verbeteren overheid in Curaçao en de start van de implementatie van het nieuwe ICT-systeem van de belastingdienst in Sint Maarten, waarmee online belastingaangifte mogelijk zal worden. Verder worden in Aruba de achterstanden in de eindafrekeningen van subsidieverlening weggewerkt en wordt de eerstelijns gezondheidszorg onder andere versterkt door een uitbreiding van het aantal huisartsen dat wordt opgeleid, wordt een groot deel van de hervormingen bij de Belastingdienst Curaçao geïmplementeerd en gaat Sint Maarten door met de implementatie van een nieuw digitaal (financieel) managementsysteem voor de gehele overheid.

Daarnaast wordt gewerkt aan het onderhoud aan scholen in Curaçao. De concrete afspraken waar deze maatregelen uit bestaan, zijn opgenomen in een uitvoeringsagenda, die minimaal halfjaarlijks bestuurlijk wordt vastgesteld door de Landen en de Staatssecretaris van BZK. Over de voortgang van de gemaakte afspraken wordt gerapporteerd in periodieke uitvoeringsrapportages die ook ter informatie aan de Kamer worden gestuurd.

Versterken economische structuur

Het Nederlandse kabinet hecht veel waarde aan het verder versterken van de samenwerking binnen het Koninkrijk. Dit vanuit de visie dat we in het Koninkrijk een verleden én een toekomst delen en dat we die toekomst samen vormgeven. Het Nederlandse beleid richting de Landen is gericht op het versterken van de economische structuur van de Landen. Met de Landspakketten wordt beoogd de economische structuur van de Landen via structurele hervormingen te versterken. Met gerichte investeringen wordt beoogd het duurzaam verdienvermogen verder te verstevigen met ruimte voor verschillen in structuur en omvang van de economieën van de drie Landen. Hierbij wordt invulling gegeven aan de afspraak uit het coalitieakkoord dat «we rendabel [gaan] bijdragen aan de economische ontwikkeling van de Caribische landen door garantieregelingen van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), het Nationaal Groeifonds en regelingen voor duurzame energieproductie (SDE++) open te stellen voor aanvragen uit het hele Koninkrijk.»

Versterken rechtstaat

Een goed functionerende rechtsstaat is een randvoorwaarde voor economische ontwikkeling, houdbare overheidsfinanciën en rechtmatigheid van bestedingen. De Caribische landen van het Koninkrijk, mede als gevolg van de geografische positionering, worden geconfronteerd met relatief veel drugscriminaliteit en de (migratie-)gevolgen van de crisis in Venezuela. Daarnaast drukt de kleinschaligheid op de uitvoeringscapaciteit van de landen, onder meer op de slagkracht van de organisaties binnen de rechtshandhavingsketen. Goed bestuur, rechtshandhaving en veiligheid zijn aangelegenheden van de autonome Landen. Nederland ondersteunt Aruba, Curaçao en Sint Maarten hierbij. Het ministerie van BZK werkt hierin nauw samen met de ministeries van Justitie en Veiligheid, Financiën en Defensie.

In 2024 worden verdere stappen gezet  in de uitvoering van de plannen van aanpak versterking grenstoezicht die Nederland en de Caribische landen uitvoeren. Dit gaat bijvoorbeeld met kennisoverdracht door Nederlandse medewerkers in tweetallen samen te laten werken met Caribische collega’s, de inrichting van multidisciplinaire ruimten op luchthavens en opleidingen voor Caribisch personeel. In het kader van de uitbreiding van de duurzame ondermijningsaanpak op Aruba, Curaçao en Sint Maarten worden investeringen gedaan in het Recherche Samenwerkingsteam (RST), Openbare ministeries en Gemeenschappelijk Hof. Met deze investeringen worden onder andere strafrechtelijke onderzoeken gedaan naar criminaliteit met een sterk financieel-economische component, waaronder belastingfraude, verduistering van overheidsgeld, vervalsing van documenten en witwassen.

Het kabinet is tevens betrokken bij de structurele verbeteringen van het gevangeniswezen van Sint Maarten, gelet op het naleven van de mensenrechtenstandaarden. In 2024 stelt BZK incidenteel middelen beschikbaar voor de bouw van een nieuwe gevangenis en structurele verbeteringen van de huidige detentieomstandigheden. Daarnaast moet worden bekeken of de Samenwerkingsregeling Waarborging Plannen van Aanpak Landstaken Curaçao en Sint Maarten in 2024 (wederom) moet worden verlengd, omdat de plannen van aanpak Politie en Detentiewezen op Sint Maarten nog niet zijn afgerond.

Overheidsfinanciën, financieel beheer, en financieel toezicht

Duurzame houdbare overheidsfinanciën zijn een randvoorwaarde voor de economische ontwikkeling. Het begrotingsbeleid in de Landen vormt reeds voor de Covid-19 pandemie een uitdaging met sterk oplopende overheidsschuld als gevolg. Door de Covid-19 pandemie zijn de overheidsfinanciën van Aruba, Curaçao en Sint Maarten verslechterd en zijn de landen door Nederland ondersteund met de liquiditeits­steun van Nederland. Door het krachtig economisch herstel van de drie Landen resulteerde dit in 2023 dat de begrotingen van elk van de drie Landen voldoen aan de begrotingsnormen. Van belang is nu dat deze ontwikkeling wordt voortgezet en versterkt.

Door middel van het financieel toezicht en de hulp bij de implementatie van de hervormingen uit de Landspakketten worden de landen daarbij ondersteund. Het College Aruba financieel toezicht (CAft) en het College financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten (Cft) adviseren de Rijksministerraad en de Landen over de overheidsfinanciën van de Landen, gericht op het bewerkstelligen van een duurzame financiële overheidshuishouding. Dit doen het Cft voor Curaçao en Sint Maarten op basis van de Rijkswet financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten (Rft) en voor Aruba op basis van de Landsverordening Aruba financieel toezicht (LAft) in combinatie met het Protocol Aruba-Nederland uit 2018. Ook voor het financieel toezicht op Aruba is voorzien dat dit gaat geschieden op basis van een rijkswet.

De mate waarin de Landen de hervormingen uit de Landspakketten effectief implementeren is van grote invloed op de ontwikkeling van overheidsuitgaven. BZK continueert hiervoor de technische en financiële ondersteuning om belangrijke stappen te kunnen zetten om de begroting te versterken. Zo zal de hervorming van de belastingdienst kunnen bijdragen aan een hogere bereidheid tot het doen van belastingaangifte, zal verbetering van financieel beheer de sturing op inkomsten en uitgaven kunnen bevorderen en kan middels hervorming van de publieke sector de effectiviteit en de beoogde kostenverlaging van de publieke sector het vertrouwen van investeerders en consumenten verhogen.

Het op orde brengen van het financieel beheer in Aruba, Curaçao en Sint Maarten is een belangrijk thema en doelstelling in de Landspakketten. Naast specifieke knelpunten die een goedkeurende accountantsverklaring bij de jaarrekening in de weg staan, wordt de problematiek veroorzaakt door fundamentele problemen in de wetgeving, de financiële organisatie, de financiële processen en de administratie. Daar waar 2023 vooral in het teken stond van de basis op orde brengen, het verbeteren van de controleerbaarheid van de financiële gegevens en de implementatie van zogenaamde quick wins, worden in 2024 de eerste stappen gezet naar de optimalisering van de financiële organisatie, processen en systemen. Doel is dat de Landen stapsgewijs in staat worden hun inkomsten en uitgaven beter beheersen.

Wederopbouw

In 2017 trokken de orkanen Irma en Maria over de Bovenwindse Eilanden met verwoestende gevolgen. Met name het land Sint Maarten werd zwaar getroffen. Als autonoom land binnen het Koninkrijk is het zelf verantwoordelijk voor de wederopbouw. Nederland ondersteunt Sint Maarten financieel bij de wederopbouw, met de inzet van de Wereldbank (trustfonds) en met technische assistentie. Het trustfonds is actief tot eind 2028.

Het trustfund is volledig overgegaan in de fase van uitvoering. Hierdoor zijn steeds meer zichtbare en tastbare resultaten voor de bevolking van Sint Maarten geboekt. Deze lijn wordt doorgetrokken in 2024. Uiteraard zal daarbij worden ingezet op de realisatie van de blijvende Nederlandse prioriteiten: herstel van de luchthaven, afvalproblematiek en good governance.

2.2 Belangrijkste beleidsmatige mutaties

Uitgaven Koninkrijksrelaties

Toelichting

1. Overboeking LPO tranche 2023: Recherche Samenwerkingsteam (RST)

Dit betreft een overboeking van LPO-middelen van de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) naar de begroting van het ministerie van Justitie en Veiligheid (VI) voor het RST. Deze overboeking vindt plaats op grond van het Convenant Financieringssytematiek.

2. Kasschuif Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) - bijdrage landen

Dit betreft een kasschuif als gevolg van een herziening van de uitgaven van de TWO. In 2023 worden niet alle middelen uitgeput vanwege het trager verlopen van de uitvoering door de Landen. Voor de TWO worden de middelen daarom in het juiste ritme gezet.

3. Eilandelijke taken

Dit betreft een overboeking van de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) naar het BES-fonds ten behoeve van de eilandelijke taken die worden uitgevoerd door Bonaire, St. Eustatius en Saba.

4. Uitvoeringskracht

Dit betreft een overboeking van de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) naar het BES-fonds ten behoeve van de uitvoeringskracht van Bonaire en St. Eustatius.

5. Kasschuif noodmaatregelen klif St. Eustatius

Er wordt in 2023 gestart met het stabiliseren van de klif op St. Eustatius. Een deel van de middelen zijn later nodig en schuiven daarom door naar 2024.

6. Koopkracht en armoedebestrijding CN

Om de koopkracht op Caribisch Nederland te verbeteren en de armoede te verminderen, neemt het kabinet in afwachting van het binnenkort te verschijnen rapport van de commissie Sociaal Minimum Caribisch Nederland een breder pakket aan maatregelen. Concreet worden de uitkeringen (onderstand, AOV en AWW) naar het Europees Nederlandse bijstandsniveau getrokken en de kinderbijslag met USD 90 per kind per maand verhoogd. Verder worden er in 2024 verschillende incidentele maatregelen genomen om de kosten van levensonderhoud te verminderen, zoals het verlagen van de kosten van nutsvoorzieningen. Voor deze maatregelen is in 2024 is er € 30 mln. beschikbaar en vanaf 2025 betreft dit € 32 mln. aan structurele middelen. Deze middelen worden op de desbetreffende departementale begrotingen geboekt. Voor de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) betreft dit allereerst structurele middelen (€ 0,7 mln.) vanaf 2024 voor de openbare lichamen ten behoeve van openbaar vervoer, zodat de vervoerskosten voor inwoners op de eilanden kunnen worden verlaagd. Daarnaast betreft dit middelen vanaf 2024 voor de voedselbanken (€ 0,3 mln.).

Ten slotte wordt er structureel circa € 15 mln. gereserveerd op de Aanvullende Post voor aanvullende koopkracht-/armoedemaatregelen, voor de opvolging van het hierboven genoemde nog te verschijnen rapport van de commissie sociaal minimum CN.

7. Wisselkoerseffecten

Begin 2023 is er een inschatting gemaakt van de impact van de wisselkoersfluctaties en de gevolgen daarvan voor de begroting van Koninkrijksrelaties en het BES-fonds. Dit heeft geleid tot een toedeling van middelen naar diverse artikelen om de nadelige wisselkoerseffecten op te vangen. Daarom wordt het budget van de wisselkoersreserve op dit artikel uit de begroting gehaald.

8. Wisselkoerseffecten

Dit betreft een toevoeging van middelen aan de diverse artikelen van begroting van Koninkrijksrelaties (IV) ter dekking van de nadelige koerseffecten.

Ontvangsten Koninkrijksrelaties

Toelichting

1. Geraamde ontvangsten

De geraamde ontvangsten van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN) en het College Financieel Toezicht worden weer ingezet voor de uitgaven op apparaat.

Uitgaven BES-fonds

Toelichting

1. Eilandelijke taken

Dit betreft een overboeking van de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) naar het BES-fonds ten behoeve van de eilandelijke taken die worden uitgevoerd door Bonaire, St. Eustatius en Saba.

2. Uitvoeringskracht

Dit betreft deels een overboeking van structurele middelen vanaf artikel 4 van de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) naar het BES-fonds ten behoeve van de uitvoeringskracht van Bonaire en St. Eustatius. Ook betreft dit een overboeking van incidentele middelen vanaf artikel 7 van de begroting van KR (IV) naar het BES-fonds voor een extra versterking van de uitvoeringskracht van alle BES-eilanden.

3. Wisselkoerseffecten

Dit betreft een toevoeging van middelen aan het BES-fonds ter dekking van de nadelige koerseffecten.

Ontvangsten BES-fonds

Toelichting

1. Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba

Op basis van de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (FinBES) dienen de uitgaven en ontvangsten over ieder uitkeringsjaar voor het BES-fonds gelijk te zijn. Ten behoeve van de dekking van deze uitgaven is een post ontvangsten geraamd. De voeding van het BES-fonds is direct afkomstig uit de belastingontvangsten van het Rijk.

2.3 Strategische Evaluatie Agenda

De Strategische Evaluatie agenda (SEA) is een instrument dat is ontwikkeld aan de hand van de vierde voortgangsrapportage Inzicht in Kwaliteit (Kamerstukken II 2020/21, 31865, nr. 184). De SEA biedt een overzicht van de beleidsthema’s, een korte toelichting op de inzichtbehoefte per thema, en een daarbij passende agendering van evaluatieonderzoek. Het doel is om meer inzicht in de beleidsthema’s te krijgen, en continue verbetering van beleid en uitvoering te stimuleren.

De SEA bevat een overzicht van alle geplande beleidsdoorlichtingen per beleidsartikel eens in de vier tot zeven jaar. Ook biedt de SEA een overzicht van alle overige ex-ante, ex-durante en ex-post onderzoeken naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid. Hieronder vallen ook de evaluaties van subsidies en andere instrumenten, agentschappen en zelfstandige bestuursorganen (ZBO).

Bijlage 5 Uitwerking strategische evaluatie agenda bevat een nadere toelichting op de SEA. Daarnaast kan hier de volledige onderzoeksprogrammering gevonden worden.

Voor een overzicht van afgeronde evaluaties en beleidsdoorlichtingen zieJaarverslag Koninkrijksrelaties 2022, Bijlage 1: Afgerond evaluatie- en overig onderzoek.

2.4 Overzicht risicoregelingen

Garanties

Voor de begroting 2024 zijn er geen verstrekte garanties.

Leningen

Toelichting

De leningen aan de landen worden meestal afgesloten in Antilliaanse guldens (ANG) of Arubaanse florins (AWG) en vastgelegd in de begroting in euro's (€). Deze vastlegging gebeurt op basis van de geldende begrotingskoers op het moment van aangaan van de lening (historische waarde). De aan Caribisch Nederland verstrekte renteloze leningen in dollars (USD) zijn in bijlage 9 te vinden.

De huidige stand van de leningen afgesloten in voorgaande boekjaren zijn geactualiseerd tot 1 augustus 2023. De in 2023 afgesloten leningen zijn opgesteld op basis van de gerealiseerde dagkoers. Het ministerie van Financiën voert het beheer over deze leningen, de belasting vindt plaats op hoofdstuk Koninkrijksrelaties (IV).

Artikel 5 Schuldsanering/ lopende inschrijving/ leningen

Curaçao en Sint Maarten

Leningen lopende inschrijving

Om ervoor te kunnen zorgen dat Curaçao en Sint Maarten een gezonde financiële huishouding kunnen voeren, waarbij de eigen verantwoordelijkheid van de landen voorop blijft staan, zijn afspraken gemaakt tussen deze landen en Nederland. Deze afspraken zijn geformaliseerd in de Rijkswet financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten (Rft) en betreffen een deugdelijk begrotingsbeleid, het op orde brengen van het financieel beheer en een effectief financieel toezicht ter voorkoming van nieuwe opbouw van schulden. Daarnaast is afgesproken dat Nederland een lopende inschrijving aanbiedt voor leningen aan Curaçao en Sint Maarten, tegen het actuele rendement op staatsleningen van de desbetreffende looptijd. Het merendeel van de leningen zijn zogenaamde «bulletleningen» met aflossing ineens aan het einde van de looptijd.

De lopende inschrijving Sint Maarten van 2019 is een lening voor 30 jaar, die aan Sint Maarten verstrekt is om de liquiditeitspositie van Sint Maarten te versterken. Deze positie was ernstig verzwakt na de orkaan Irma. Dit is een uitzondering op de regel dat van de lopende inschrijving alleen gebruik gemaakt mag worden voor de kapitaaldienst en bij een sluitende begroting (art. 25 Rft).

Onderhandse leningen

Voor de landen Curaçao en Sint Maarten zijn in 2020 twee «2010-2020 Obligatieleningen» (bulletleningen) afgelopen, die behoren tot de afspraken over de schuldsanering. Deze leningen zijn onder gewijzigde voorwaarden omgezet. Voor Curaçao betreft het een omzetting van de lening naar een onderhandse lineaire lening. Beide leningen hebben een duur van 15 jaar met begindatum 15 oktober 2020. De leningen hebben een rentepercentage van 0% en waren de eerste drie jaar aflossingsvrij.

Liquiditeitsleningen (verlenging)

Curaçao en Sint Maarten hebben in verband met de pandemie in 2020-2022 verschillende liquiditeitsleningen ontvangen. De liquiditeitsleningen van Curaçao en Sint Maarten liepen tot en met april 2022 en hadden een rentepercentage van 0,0%. De leningen zijn in 2022 verlengd tot en met 10 oktober 2023 tegen dezelfde voorwaarden.

Lening ter afwikkeling van de Girobank

Curaçao heeft een lening ontvangen om de afwikkeling van de failliete Girobank te kunnen uitvoeren. Het jaarlijkse rentepercentage is 0,0% en een looptijd van 16 jaar. De aflossing start op 1 augustus 2023. Curaçao mag de lening geheel of gedeeltelijk vervroegd aflossen.

Leningen Aruba

Maatregel Tussenbalans

In het kader van de Maatregel Tussenbalans zijn met ingang van 1991 begrotingsleningen verstrekt aan Aruba ter financiering van projecten, waarvan een bepaald rendement verwacht mag worden. De leningen hebben een looptijd van 30 jaar, waarvan de eerste acht jaar aflossingsvrijwaren. Nu wordt jaarlijks conform afspraken afgelost. Het jaarlijkse rentepercentage is 2,5%. In 2025 zullen de laatste aflossingen plaatsvinden.

Water- en Energiebedrijf Aruba

Het betreft een begrotingslening uit 1995 ten behoeve van het Water- en Energiebedrijf NV gevestigd te Aruba. De lening is verstrekt voor het aldaar verrichten van een groot aantal investeringen voor de renovatie en uitbreiding van het Water- en Energiebedrijf. De lening heeft een looptijd tot 30 juni 2026, waarvan de eerste acht jaar aflossingsvrij waren. Nu wordt jaarlijks conform afspraken afgelost. Het jaarlijkse rentepercentage is 2,5%.

Liquiditeitsleningen (verlenging)

Aruba heeft in 2020 om bijstand gevraagd op grond van artikel 36 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden om de gevolgen van Covid-19 op te kunnen vangen. De liquiditeitsleningen hadden een looptijd tot en met april 2022 en een rentepercentage van 0,00%. De leningen zijn in 2022 tot en met 10 oktober 2023 verlengd tegen dezelfde voorwaarden.

Rentelastverlichting Aruba

Aruba heeft in 2021 en 2022 lening ter verlichting van de rentelast ontvangen als onderdeel van de landspakketten. Deze leningen hebben een rentepercentage van 2,64%. De eerste vier jaar zijn aflossingsvrij, daarna wordt jaarlijks afgelost.

Lening Ontwikkelingsbank van de Nederlandse Antillen

Dit betreft een vordering op de Ontwikkelingsbank van de Nederlandse Antillen (OBNA) vanwege middelen die destijds ter beschikking zijn gesteld voor het bevorderen van de economie op de Nederlandse Antillen.

Artikel 8 Wederopbouw Bovenwindse Eilanden

Liquiditeitsleningen Sint Maarten

In 2018 zijn twee dertigjarige renteloze leningen aan Sint Maarten verstrekt om de liquiditeitspositie van het land te verstevigen na de schade van orkaan Irma. De eerste vijf jaar waren aflossingsvrij, daarna wordt jaarlijks afgelost.

2.5 Implementatie van mensenrechtenverdragen

De regering informeert jaarlijks de Staten-Generaal in de memorie van toelichting op de begroting Koninkrijksrelaties over de stand van zaken rond de implementatie van mensenrechtenverdragen in het Caribische deel van het Koninkrijk (Kamerstukken II 2018/19, 33826, nr. 29).

In het afgelopen begrotingsjaar zijn geen verdragen met een dergelijk karakter voor dit deel van het Koninkrijk in werking getreden. Wat de implementatie van mensenrechtenverdragen in het Caribische deel betreft, kan worden gewezen op verschillende bijeenkomsten die het afgelopen begrotingsjaar over dit onderwerp hebben plaatsgevonden in de mensenrechtenverdragencommissie, een overlegorgaan waarin de vier landen van het Koninkrijk zijn vertegenwoordigd. Deze bijeenkomsten hebben geleid tot een prioritering van te implementeren verdragen. Zo hopen de Caribische landen in de nabije toekomst vorderingen te boeken rond de implementatie in het Caribisch deel van het Koninkrijk van het Verdrag van Istanbul inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld en het Haags Kinderontvoeringsverdrag. Het gaat in beide gevallen om verdragen waarvan de inwerkingtreding naar verwachting een wezenlijke impact zal hebben op de rechtsbescherming van kwetsbare vrouwen en kinderen in Aruba, Curaçao en Sint Maarten en die door de landen reeds als prioritair zijn aangemerkt. Wat precies nog verder aan uitvoering nodig is om de twee verdragen te kunnen ratificeren, verschilt per land. De uitvoering van een verdrag vergt maatwerk en het ene Caribische land is hier al verder mee dan het andere. Concreet is daarom afgesproken dat eerst waar nodig in overleg met elkaar in kaart wordt gebracht welke maatregelen hiertoe nog zijn vereist (implementatieplan) en dat vervolgens, waar nodig en gewenst met ondersteuning van Nederland, wordt overgegaan tot de daadwerkelijke uitvoering van de betreffende twee verdragen.

2.6 Coronamaatregelen

Voor het BES fonds zijn er geen coronamaatregelen meer vanaf 2022.

3. Beleidsartikelen Koninkrijksrelaties

3.1 Artikel 1. Versterken rechtsstaat

A. Algemene doelstelling

Het bevorderen van goed bestuur door een bijdrage te leveren aan het versterken van de rechtsstaat van de landen Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Dit krijgt vorm door samenwerking op het gebied van veiligheid, rechtshandhaving, grensbewaking en mensenrechten en ondersteuning van de landen Aruba, Curaçao en Sint Maarten.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

Rechtshandhaving en veiligheid zijn aangelegenheden van de landen van het Koninkrijk. De minister stimuleert de versterking van de rechtsstaat in Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Dit doet de minister door de landen te ondersteunen en invulling en uitvoering te geven aan protocollen, samenwerkingsregelingen en rijkswetten. Daarbij werkt de minister nauw samen met de betrokken bewindspersonen van de ministeries van Justitie en Veiligheid, Financiën en Defensie, die de operationele capaciteit voor de ondersteuning en versterking leveren.

Deze ondersteuning komt voort uit artikel 36 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden waarin is bepaald dat de landen binnen het Koninkrijk elkaar hulp en bijstand verlenen, en komt tot stand door het treffen van onderlinge regelingen op grond van artikel 38, eerste lid, van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden.

C. Beleidswijzigingen

Er zijn geen beleidswijzigingen te melden.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Geschatte budgetflexibiliteit

Juridisch verplicht

Van het totale uitgavenbudget op artikel 1 is 0,0% juridisch verplicht.

E. Toelichting op de financiële instrumenten

Subsidies (regelingen)

Bestuurlijke aanpak

BZK stelt structureel € 1 mln. beschikbaar voor de bestuurlijke aanpak van ondermijnende criminaliteit. Met dit geld worden de landen in staat gesteld om instrumentaria te ontwikkelen waarmee ondermijning wordt tegengegaan (Kamerstukken II 2020/21, 35925 IV, nr. 37). Zo wordt bijgedragen aan een duurzame, regionale en integrale aanpak van ondermijning.

Opdrachten

Detentie Algemeen

Vanuit het akkoord over de derde tranche liquiditeitssteun van 22 december 2020 met Sint Maarten is er € 30 mln. beschikbaar gesteld voor verbetering van het gevangeniswezen in Sint Maarten (Kamerstukken II 2020/21, 35420, nr. 203). Hiervan zal € 10 mln. grotendeels ten goede komen aan het verbeteren van onderdelen van het gevangeniswezen die al langere tijd in Sint Maarten niet op orde zijn, maar niet vallen onder de bouw van een nieuwe gevangenis. Het budget is verdeeld over vijf begrotingsjaren, te beginnen in 2022 en eindigend in 2026. Activiteiten kunnen worden aangedragen door Sint Maarten zelf, maar worden ontleend aan het door Sint Maarten uit te voeren plan van aanpak detentie dat valt onder de Samenwerkingsregeling waarborging plannen van aanpak landstaken Curaçao en Sint Maarten (Kamerstukken II 2020/21, 35420, nr. 224). Vanuit de beschikbare € 2 mln. in 2022 is een subsidie van € 1 mln. verstrekt aan Sint Maarten, waarin middels verschillende onderliggende projecten uitvoering wordt gegeven aan het plan van aanpak.

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties

Detentie Vastgoed

Met de € 20 mln. van de beschikbaar gestelde € 30 mln. vanuit het landspakket zal de bouw van een nieuwe gevangenis in Sint Maarten gedeeltelijk door Nederland worden gefinancierd. Het ontwerp van de nieuwe gevangenis zal worden uitgevoerd door de United Nations Office for Project Services (UNOPS). Op 7 december 2022 is een overeenkomst ondertekend voor fase 1 van dit project, waarover de Kamers diezelfde dag over zijn geïnformeerd (Kamerstukken II 2022/23, 36200 IV, nr 35). Gedurende 2023 wordt gewerkt aan een overeenkomst voor fase 2, de daadwerkelijke bouw van de gevangenis. Na ondertekening zal deze zal naar verwachting in 2024 van start kunnen gaan. Omdat de kosten van Fase 1 € 4 mln. bedroegen zijn de middelen die oorspronkelijk voor 2023 begroot waren gedeeltelijk doorgeschoven naar 2024. De € 20 mln. is daarmee nu verdeeld over de begrotingsjaren 2022 en 2024.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Grensbewaking (Defensie)

Nederland stelt voor onbepaalde tijd personeel van de Koninklijke Marechaussee (KMar) beschikbaar ter ondersteuning van het grenstoezicht in Aruba, Curaçao en Sint Maarten conform het protocol inzake de inzet van personeel vanuit de flexibel inzetbare pool Koninklijke Marechaussee (Kamerstukken II 2018/19, 35000 IV, nr. 40). Deze flexibele pool van 43 fte’s levert een bijdrage aan de uitvoering van grensgerelateerde politietaken in de landen. Het gaat hierbij om grensbewaking, het uitvoeren van de politietaak op respectievelijk de luchthaven en de maritieme grenzen en de bestrijding van drugs-, wapen- en migratiecriminaliteit.

Aanvullend versterken de Caribische landen met de hulp van Nederland de grenstoezicht op basis van een op 4 februari 2021 overeengekomen protocol over de versterking van het grenstoezicht (Kamerstukken II 2020/21, 35570 IV, nr. 33). De KMar ondersteunt op basis van dit protocol de lokale diensten om de transnationale georganiseerde (ondermijnende) criminaliteit te bestrijden. De operationele inzet van de medewerkers vanuit de flexpool en het protocol over de versterking grenstoezicht in de Caribische landen van het Koninkrijk vindt plaats onder het bevoegd gezag van het land waar de betreffende werkzaamheden worden verricht.

Recherchecapaciteit (JenV)

Zoals vastgelegd in de Rijkswet Politie van Curaçao, van Sint Maarten en van Bonaire, Sint Eustatius en Saba en het Protocol inzake gespecialiseerde recherchesamenwerking heeft het Recherche Samenwerkingsteam (RST) de taak om zware, georganiseerde en grensoverschrijdende criminaliteit te onderzoeken, die gezien de ernst, frequentie of het georganiseerde verband waarin ze worden gepleegd, een ernstige inbreuk op de rechtsorde maken. Hieronder valt ook de aanpak van (internationale) corruptie. Daarnaast verricht het RST de afhandeling van internationale rechtshulpverzoeken. Het RST werkt onder gezag van de lokale openbaar ministeries.

Jaarlijks worden de reguliere budgetten van de begroting van Koninkrijksrelaties (KR) ten behoeve van het RST overgeheveld naar de begroting van Justitie en Veiligheid (JenV). Hiermee wordt recht gedaan aan de Politiewet 2012 https://wetten.overheid.nl/BWBR0031788/2020-01-01, die bepaalt dat alleen de minister van JenV opdrachten aan de Politie mag verstrekken. Het beleidsmatig instrument wordt in de begroting van het ministerie van BZK verantwoord, gezien haar politieke verantwoordelijkheid voor het beschikbaar stellen van de middelen.

De overige middelen op de begroting van 2024 worden ingezet om capaciteit beschikbaar te stellen voor de duurzame ondermijningsaanpak op Sint Maarten, Curaçao en Aruba. De aanpak richt zich onder meer op financieel-economische criminaliteit, waaronder corruptie en betrokkenheid van politiek prominente personen, ambtenaren en overheid NV’s. Hierbij werkt het RST samen met het Openbaar ministerie van Curaçao, Sint Maarten en de BES-eilanden, het Openbaar ministerie van Aruba en het Gemeenschappelijk Hof. 

Rechterlijke macht (JenV)

Ter versterking van de rechtsstaat is volledige bezetting van de openbaar ministeries en het Gemeenschappelijk Hof van groot belang. Vanwege een gebrek aan lokale personele capaciteit draagt Nederland hier op verzoek van de landen aan bij door officieren van justitie en rechters ter beschikking te stellen. Deze treden in lokale dienst, waarbij een buitenlandtoelage wordt vergoed door het ministerie van BZK. Bij de openbaar ministeries en het Gemeenschappelijk Hof werken ook officieren van justitie en rechters specifiek ten behoeve van de duurzame ondermijningsaanpak. 

Douane (Financiën)

Het ministerie van BZK stelt personeel van Douane Nederland beschikbaar ter ondersteuning van grenstoezicht in Aruba, Curaçao en Sint Maarten in het kader van het protocol over de versterking van het grenstoezicht (Kamerstukken II 2020/21, 35570 IV, nr. 33). Douane Nederland versterkt de lokale diensten met kennis en ervaring en verzorgt de benodigde opleidingen om de transnationale georganiseerde (ondermijnende) criminaliteit te bestrijden.

3.2 Artikel 4. Bevorderen sociaaleconomische structuur

A. Algemene doelstelling

Het bewerkstelligen van een merkbare, positieve verandering in het leven van de burgers in de Caribische delen van het Koninkrijk door te ondersteunen bij het creëren van een betrouwbare en goed functionerende overheid, het verbeteren van de arbeidsmarkt, het versterken van de bestaanszekerheid, de zorg en de rechtsstaat. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) draagt daaraan bij middels het versterken van de uitvoeringskracht, het inzetten van kennis en expertise en het coördineren van de inzet van het Rijk.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• – De minister ondersteunt waar gewenst en mogelijk de Caribische delen van het Koninkrijk bij de uitvoering van taken door middel van technische assistentie en het delen van kennis.

• – De minister ondersteunt waar gewenst en mogelijk de Caribische delen van het Koninkrijk bij de uitvoering van taken door middel van praktische samenwerking en het opzetten van samenwerkingsovereenkomsten.

• – De minister ondersteunt via de Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) de Landen bij het ontwikkelen en implementeren van maatregelen op diverse gebieden met betrekking tot de sociaal economische structuur, zoals de arbeidsmarkt, zorg, onderwijs, en veiligheid.

Regisseren

• – De minister coördineert de rijksbrede inzet in Caribisch Nederland en bevordert de integrale samenwerking.

• – De minister is verantwoordelijk voor het bevorderen van goed bestuur in Caribisch Nederland.

• – De minister geeft invulling aan haar taken zoals omschreven in de Rijkswet financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten (Rft), Landsverordening Aruba financieel toezicht (LAft), het protocol Afspraken tussen de regeringen van Aruba en Nederland over de openbare financiën van Aruba en het protocol Aruba-Nederland 2019-2021.

• – De minister houdt financieel toezicht op de openbare lichamen op basis van de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (FinBES).

• – De minister monitort samen met de Uitvoeringsorganisaties van de Landen de uitvoering van de hervormingen en ontwikkelingen uit de landspakketten via de uitvoeringsagenda's en voortgangsrapportages die periodiek door de Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) en de landen worden opgesteld.

C. Beleidswijzigingen

Op 4 april 2023 is de Onderlinge Regeling ‘Samenwerken bij hervormingen’ ondertekend door de staatsecretaris van Koninkrijksrelaties en de minister-presidenten van de Aruba, Curaçao en Sint Maarten. De Onderlinge Regeling geldt in principe voor vier jaar. Na die datum is er de mogelijkheid van verlenging met telkens maximaal twee jaar. De in deze regeling afgesproken werkwijze komt overeen met de manier waarop sinds 2021 is samengewerkt aan de hervormingen. In de preambule van de regeling zijn drie leidende beginselen voor de samenwerking bij de uitvoering van de Landspakketten vastgelegd, namelijk eigenaarschap, gelijkwaardigheid en gemeenschappelijkheid. De Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) ondersteunt de Landen bij de uitvoering van de hervormingen. Dit doet zij gezamenlijk met de Uitvoeringsorganisaties, die in ieder van de Landen zijn ingesteld onder de minister-presidenten.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Geschatte budgetflexibiliteit

Juridisch verplicht

Van het totale uitgavenbudget op artikel 4 is 9,3 % juridisch verplicht en dit betreft de instrument Subsidies en Inkomensoverdrachten.

Subsidies

De subsidies zijn voor 2,1 % juridisch verplicht. Dit betreffen de subsidies Caribisch Nederland aan o.a. de voedselbank Bonaire en een subsidie aan de Samenwerkende Fondsen Cariben.

Inkomensoverdrachten

De inkomstenoverdrachten zijn voor 100% juridisch verplicht. De uitgaven voor inkomstenoverdrachten liggen vast in de Vaste verrekenkoersregeling pensioenen (1990). Daarnaast is Nederland volgens artikel 4 lid 3 van de Onderlinge regeling rechtsopvolging en boedelscheiding Algemeen Pensioenfonds Nederlandse alsmede de rechtsopvolging van een aantal niet kapitaal gefinancierde pensioen(vervangende) verplichtingen van het Land de Nederlandse Antillen verplicht de pensioenen en uitkeringen van gewezen politieke ambtsdragers van de eilandgebieden Bonaire, Sint Eustatius en Saba te betalen (Stcrt. 2010, 14723).

E. Toelichting op de financiële instrumenten

4.1 Curaçao, Sint Maarten en Aruba

Subsidies (regelingen)

Tijdelijke Werkorganisatie (TWO)_De Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) van het ministerie van BZK ondersteunt de ontwikkeling en uitvoering van de maatregelen, onder meer in de vorm van technische assistentie. Periodiek wordt een gezamenlijke uitvoeringsagenda opgesteld door de TWO en de Landen om de afspraken in de landspakketten nader te concretiseren. De TWO monitort samen met de Uitvoeringsorganisaties van Aruba, Curaçao, en Sint Maarten vervolgens de voortgang in de uitvoering van de maatregelen en stelt tenminste ieder half jaar een uitvoeringsrapportage op. In 2023 is voor programmakosten van de TWO gezamenlijk € 17,2 mln. gereserveerd. Voor de jaren 2024 is voor de programma en apparaatskosten € 39,- mln. beschikbaar. Voor 2025 en 2026 is dit € 36,9 mln. en in 2027 € 36,6 mln. De gereserveerde middelen in de jaren 2023-2027 zullen telkens bij eerste suppletoire begroting van het betreffende uitvoeringsjaar over de verschillende financiële instrumenten (bijdragen, subsidies, opdrachten, apparaatskosten).

Onderwijshuisvesting CuraçaoBij het instemmen met het landspakket Curaçao heeft Nederland aan Curaçao een bijdrage toegezegd van totaal € 30 mln. ten behoeve van verbetering van de onderwijshuisvesting. In 2023 staat € 5,2 mln. geraamd voor het onderhoud aan de scholen in Curaçao, in 2024 € 14,3 mln. De overige middelen, die bij instemming met het Landspakket zijn toegezegd, zijn reeds in 2021 en 2022 betaald.

Opdrachten

Opdrachten Landen

Afhankelijk van de vraag en behoefte van het lokaal bestuur worden vanuit de begroting van Koninkrijksrelaties gerichte opdrachten aan organisaties betaald die als doel hebben goed bestuur en gezonde overheidsfinanciën te bevorderen. Hiermee wordt de uitvoeringskracht van de overheden in de Landen bevorderd, rekening houdend met lokale omstandigheden en de specifieke bestuurlijke context per land.

Inkomensoverdrachten

Toeslagen op pensioenen NA

Conform de regeling vaste verrekenkoers pensioeninkomen voormalig Nederlands-Antilliaanse en Arubaanse pensioengerechtigden worden nadelige koersverschillen als gevolg van wisselkoersfluctuatie tussen de Antilliaanse gulden (ANG) en Arubaanse florin (AWG) enerzijds en de Euro (€) anderzijds gecompenseerd uit de begroting van Koninkrijksrelaties.

Bijdrage medeoverheden

Onderwijshuisvesting Curacao

Dit betreft een toevoeging van budget aan artikel 4 vanwege de nadelige wisselkoers. Bij 1^e suppletoire begroting 2024 zal dit bedrag gerealloceerd worden naar het instrument Subsidies, zodat de volledige uitgaven op het juiste instrument kunnen worden verantwoord.

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties

Diverse bijdragen

Dit betreft het Kleine Projecten Fonds waarmee de vertegenwoordiging van Nederland op Aruba, Curaçao en Sint Maarten kleine projecten financiert.

4.2 Caribisch Nederland

Subsidies

Subsidies Caribisch Nederland

Er worden in 2024 net als in 2023 middelen vrij gemaakt voor de Voedselbank Bonaire. De Voedselbank Bonaire ziet een stijging in het aantal cliënten dat zich aanmeldt voor een voedselpakket. Vanwege de stijgende prijzen van levensmiddelen is de verwachting dat het aantal cliënten verder zal toenemen. Ook de prijs van voedselpakketten is door inflatie toegenomen. Om de stijging van de kosten te kunnen dekken zijn daarom extra middelen vrijgemaakt. Daarnaast wordt de samenwerking met de VNG voor het uitwisselingsnetwerk Cariben in 2023 versterkt met een verhoging van circa € 2 mln incidenteel.

Om de koopkracht op Caribisch Nederland te verbeteren en de armoede te verminderen, neemt het kabinet in afwachting van het binnenkort te verschijnen rapport van de commissie Sociaal Minimum Caribisch Nederland een breder pakket aan maatregelen. Concreet worden de uitkeringen (onderstand, AOV en AWW) naar het Europees Nederlandse bijstandsniveau getrokken en de kinderbijslag met USD 90 per kind per maand verhoogd. Verder worden er in 2024 verschillende incidentele maatregelen genomen om de kosten van levensonderhoud te verminderen, zoals het verlagen van de kosten van nutsvoorzieningen. Voor deze maatregelen is in 2024 is er € 30 mln. beschikbaar en vanaf 2025 betreft dit € 32 mln. aan structurele middelen. Deze middelen worden op de desbetreffende departementale begrotingen geboekt. Voor de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) betreft dit allereerst structurele middelen (€ 0,7 mln.) vanaf 2024 voor de openbare lichamen ten behoeve van openbaar vervoer, zodat de vervoerskosten voor inwoners op de eilanden kunnen worden verlaagd. Daarnaast betreft dit middelen vanaf 2024 voor de voedselbanken (€ 0,3 mln.). Ten slotte wordt er structureel circa € 15 mln. gereserveerd op de Aanvullende Post voor aanvullende koopkracht-/armoedemaatregelen, voor de opvolging van het eerder genoemde nog te verschijnen rapport van de commissie sociaal minimum CN.

Opdrachten

Versterken bestuurs- en uitvoeringskracht

BZK richt zich op het verhogen van de kwaliteit en slagkracht van het openbaar bestuur op Caribisch Nederland en zet zich in om samen met de openbare lichamen de bestuurlijke kaders te versterken. Daarnaast wordt gericht de uitvoeringskracht van de ambtelijke apparaten van de openbare lichamen versterkt, rekening houdend met lokale omstandigheden en de specifieke bestuurlijke context per eiland. Er wordt door het ministerie geïnvesteerd in menselijk kapitaal, onder andere door middel van het trainen van de ambtelijke lokale apparaten, en het gericht ondersteunen met kennis en expertise.

Inkomensoverdrachten

Pensioenen en uitkeringen politieke ambtsdragers

Uit deze middelen worden de rechtspositionele regelingen van (voormalige) politieke ambtsdragers gefinancierd. Het betreft de pensioenen van gewezen politieke gezagdragers van het voormalige land Nederlandse Antillen (bewindspersonen, statenleden en gezaghebbers) afkomstig van Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Met het opheffen van het land Nederlandse Antillen in 2010 is bepaald dat deze pensioenen ten laste van Nederland komen (Stcrt. 2010, 14723).

Bijdrage aan medeoverheden

Versterken bestuurs- en uitvoeringskracht

Dit betreft de middelen voor bestuurlijke ontwikkeling (€ 1,5 mln.), incidentele middelen voor eilandelijke achterstanden (€ 2,7 mln.) en de middelen voor de versteviging van de klif op St. Eustatius (€ 12,6 mln.)die in 2024 via dit begrotingsartikel worden verstrekt.

Om de koopkracht op Caribisch Nederland te verbeteren en de armoede te verminderen, neemt het kabinet in afwachting van het binnenkort te verschijnen rapport van de commissie Sociaal Minimum Caribisch Nederland een breder pakket aan maatregelen. Concreet worden de uitkeringen (onderstand, AOV en AWW) naar het Europees Nederlandse bijstandsniveau getrokken en de kinderbijslag met USD 90 per kind per maand verhoogd. Verder worden er in 2024 verschillende incidentele maatregelen genomen om de kosten van levensonderhoud te verminderen, zoals het verlagen van de kosten van nutsvoorzieningen. Voor deze maatregelen is in 2024 is er € 30 mln. beschikbaar en vanaf 2025 betreft dit € 32 mln. aan structurele middelen. Deze middelen worden op de desbetreffende departementale begrotingen geboekt. Voor de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) betreft dit allereerst structurele middelen (€ 0,7 mln.) vanaf 2024 voor de openbare lichamen ten behoeve van openbaar vervoer, zodat de vervoerskosten voor inwoners op de eilanden kunnen worden verlaagd. Daarnaast betreft dit middelen vanaf 2024 voor de voedselbanken (€ 0,3 mln.). Ten slotte wordt er structureel circa € 15 mln. gereserveerd op de Aanvullende Post voor aanvullende koopkracht-/armoedemaatregelen, voor de opvolging van het eerder genoemde nog te verschijnen rapport van de commissie sociaal minimum CN.

Overzicht bijzondere uitkeringen

Conform artikel 94 Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba wordt jaarlijks uiterlijk op de derde woensdag van mei een overzicht van alle bijzondere uitkeringen gepubliceerd, met de daarvoor in de lopende begroting beschikbare bedragen.

3.3 Artikel 5. Schuldsanering/ lopende inschrijving/ leningen

A. Algemene doelstelling

Het ondersteunen van de duurzaam houdbare overheidsfinanciën van Curaçao en Sint Maarten door ten eerste de kwijtschelding van een deel van de schulden van Curaçao en Sint Maarten (in 2010) en ten tweede door de een lopende inschrijving door Nederland op de financiering van investeringen van de landen tegen het actuele rendement op Nederlandse staatsleningen van de desbetreffende looptijd.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Gelet op de autonomie hebben de Landen een eigen verantwoordelijkheid voor duurzaame houdbare overheidsfinanciën. Daarnaast is het financieel toezicht op Curaçao en Sint Maarten op grond van de Rijkswet financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten (Rft) bij aan de duurzaam houdbare overheidsfinanciën. Dit toezicht wordt uitgeoefend door de Rijksministerraad.

De Rijksministerraad oefent op basis van de Landsverordening Aruba financieel toezicht (LAft) en het protocol financieel toezicht uit op Aruba.

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor:

Financieren

De minister financiert de kosten die voortkomen uit de schuldsanering en heeft een lopende inschrijving op leningen van Curaçao en Sint Maarten via de begroting van Koninkrijksrelaties. Dit is terug te voeren op de bestuurlijke afspraken die zijn gemaakt in de aanloop naar de nieuwe staatkundige verhoudingen per 10 oktober 2010. Daarbij heeft Nederland een oplossing geboden voor de toenmalige schuldenproblematiek, door de verplichting op zich te nemen een belangrijk deel van de schulden van Curaçao en Sint Maarten over te nemen. Deze regeling loopt nog tot 2030.

Nederland heeft in de periode 2020-2022 liquiditeitsleningen verstrekt aan Aruba, Curaçao en Sint Maarten om de gevolgen van de Covid-pandemie op te vangen. Daarnaast heeft Nederland in 2021 en 2022 aan Aruba leningen verstrekt om het land te helpen aan haar buitenlandse aflossingsverplichtingen te kunnen voldoen en de rentelasten te verlagen.

Uitvoeren

Afspraken over het financieel beheer van Curaçao en Sint Maarten zijn vastgelegd in de Rijkswet financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten (Rft) en van Aruba in de Landsverordening financieel toezicht (LAft). Op basis van deze wetten begeleidt de minister de adviezen van het College financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten (Cft) en van het College Aruba financieel toezicht (CAft) naar de Rijksministerraad. Tevens is in de Rft bepaald dat Nederland een lopende inschrijving aanbiedt voor leningen aan Curaçao en Sint Maarten, tegen het actuele rendement op Nederlandse staatsleningen van de desbetreffende looptijd.

Op basis van artikel 36 van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden kunnen de Landen binnen het Koninkrijk eventueel in aanmerking komen voor hulp en bijstand van Nederland.

C. Beleidswijzigingen

Momenteel ligt in de Tweede Kamer ter vaststelling de ontwerp-Rijkswet Aruba financieel toezicht (RAft). Doel van de RAft is het bieden van een actueel wettelijk kader voor het financieel toezicht door de Rijksministerraad. Dit wetgevingstraject ligt al enige tijd stil. De regeringen van beide landen zijn in gesprek over het vervolg.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Geschatte budgetflexibiliteit

Juridisch verplicht

Van het totale uitgavenbudget op artikel 5 betreft het instrument leningen en is 100% juridisch verplicht.

Leningen

Het totale uitgavenbudget op artikel 5 is bestemd voor de liquiditeitsleningen vanuit de schuldsanering van Curaçao en Sint Maarten - via de begroting Koninkrijksrelaties - die zijn verstrekt tijdens de coronapandemie en voor de herfinanciering van Arubaanse aflossingsverplichtingen op buitenlandse leningen in 2021 en 2022.

Conform overeenkomst met het Land Aruba, heeft het in 2021 ingestelde deel een looptijd tot en met 2028, het deel wat is ingesteld in 2022 heeft een looptijd tot en met 2029.

De schuldsanering is terug te voeren naar de bestuurlijke afspraken die zijn gemaakt in aanloop naar de nieuwe staatkundige verhoudingen per 10 oktober 2010. Daarbij heeft Nederland een oplossing geboden voor de toenmalige schuldenproblematiek door de verplichting op zich te nemen een belangrijk deel van de schulden van Curaçao en Sint Maarten over te nemen.

Met de liquiditeitsleningen aan de drie Landen en met de herfinancieringsleningen aan Aruba heeft Nederland in de periode 2020-2022 de grote liquiditeitstekorten van Aruba, Curaçao en Sint Maarten aangevuld. Deze liquiditeitstekorten waren ontstaan door de zware economische recessie tijdens de coronapandemie.

E. Toelichting op de financiële instrumenten

5.1 Schuldsanering Curaçao en Sint Maarten

Leningen

Schuldsanering

In de Slotverklaring van 2 november 2006 heeft Nederland zich met het oog op een gezonde financiële positie bij de start van de nieuwe staatkundige verhoudingen bereid verklaard om de schulden van (de collectieve sector van) de Nederlandse Antillen en de eilandgebieden Curaçao en Sint Maarten grotendeels te saneren of te herfinancieren. Het gaat hierbij om de schuldomvang op 31 december 2005, bestaande uit openbare en onderhandse geldleningen die zijn aangegaan jegens derden buiten de desbetreffende collectieve sector (inclusief de leningen die jegens Nederland zijn aangegaan). Deze leningen zijn, voor zover zij in omvang boven de rentelastnorm van dat jaar uitgaan, door Nederland gesaneerd. Dat wil zeggen dat de jaarlijkse uitgaven aan rente door een collectieve sector als geheel hoger mogen zijn dan 5% van de over drie voorafgaande jaren gemiddeld gerealiseerde inkomsten in die collectieve sector.

Ook de herfinanciering van deze leningen en de financiering van de rentelasten op deze leningen vallen onder de regeling van de schuldsanering. Bij de inwerkingtreding van de nieuwe staatkundige verhoudingen heeft Nederland de toen nog resterende hoofdsom van de bovenbeschreven schulden overgenomen. De in de begroting opgenomen bedragen komen overeen met de rente en aflossingen van de schuldpapieren die Nederland heeft overgenomen van de Nederlandse Antillen en de eilandgebieden Curaçao en Sint Maarten. Elk jaar worden de aflossingen op deze leningen verrekend met het ministerie van Financiën, die de schulden namens de Nederlandse Staat heeft overgenomen.

Om de landen bij te staan ten tijde van de coronapandemie heeft Nederland de drie landen uit het Koninkrijk leningen verstrekt om de liquiditeitstekorten van de landen te dichten. Hierdoor kon de publieke dienstverlening worden gecontinueerd. Daarnaast stelden de liquiditeitsleningen Aruba, Curaçao en Sint Maarten in staat om ondersteuningsprogramma’s voor burgers en bedrijven op te starten zodat zij de gevolgen van de recessie konden verzachten en verdere economische neergang kon worden voorkomen.

Daarnaast heeft Nederland tijdens de coronapandemie aan Aruba twee leningen verstrekt om in 2021 en 2022 aan haar buitenlandse aflossingsverplichtingen te kunnen voldoen waardoor een default is voorkomen.

In de tabel wordt vooralsnog verondersteld dat de landen gaan aflossen. Dat is voor nu terecht nu er nog geen herfinancieringsafspraken zijn gemaakt. Voorzien is dat op 10 oktober 2023 de leningen worden geherfinancierd. Afhankelijk van het moment van besluitvorming wordt dit op een later begrotingsmoment verwerkt.

Ontvangsten

De ontvangsten binnen dit artikel hebben betrekking op aflossingen en rentebedragen van uitstaande leningen aan Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Vanaf deze begroting worden ook de aflossingen op de leningen geraamd zoals eerder aan de Kamer gemeld (Kamerstukken II 2021/22, 35420, nr. 477). Voorheen werden alleen de renteontvangsten geraamd.

3.4 Artikel 8. Wederopbouw Bovenwindse Eilanden

A. Algemene doelstelling

Het bevorderen dat de basisvoorzieningen (inclusief infrastructuur) voor de burgers in Sint Maarten, Sint Eustatius en Saba weer op het niveau van voor de orkanen Irma en Maria komen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) coördineert het beschikbaar stellen van de middelen vanuit Nederland en het toezicht op de besteding daarvan.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor:

Financieren

• – De minister financiert een deel van de wederopbouw van Sint Maarten. Tot eind 2021 zijn er middelen beschikbaar waarmee het trustfonds bij de Wereldbank wordt gevuld. Dit trustfonds blijft tot en met 2028 operationeel.2 Deze bijdrage is verbonden aan de politieke voorwaarden waarmee Sint Maarten akkoord is gegaan, waaronder de reeds ingestelde integriteitskamer en het versterken van het grenstoezicht waarover nadere afspraken zijn gemaakt (Stcrt. 2014, nr. 72542 en Landsverordening Integriteitskamer). Nederland zal gedurende de wederopbouw toezien op de naleving van de voorwaarden.

• – De minister levert naast het trustfonds directe steun voor de wederopbouw van Sint Maarten. Het gaat hier bijvoorbeeld technische assistentie op gebied van institutionele en financiële hervormingen binnen de overheid van Sint Maarten .

Regisseren

• – De minister regisseert de Rijksbrede aanpak van de wederopbouwfase op de eilanden Saba en Sint Eustatius.

• – De minister is vertegenwoordigd in de stuurgroep van het Sint Maarten Reconstruction, Recovery and Resilience trustfund waarin ook Sint Maarten zitting heeft. Prioriteiten voor Nederland zijn economische ontwikkeling en bereikbaarheid, de afvalproblematiek en goed bestuur.

Ook de ministeries van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW), Economische Zaken en Klimaat (EZK) en Infrastructuur en Waterstaat (IenW) zijn betrokken bij de wederopbouw voor onder andere het herstel van schoolgebouwen en infrastructuur. De middelen voor deze projecten staan op de begrotingen van de betreffende ministeries.

C. Beleidswijzigingen

Er zijn voor dit artikel geen beleidswijzigingen te melden.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de financiële instrumenten

In 2024 is geen budget geraamd op dit artikel.

4. Niet-beleidsartikelen

4.1 Artikel 6. Apparaat

A. Budgettaire gevolgen

B. Toelichting op de financiële instrumenten

• – Colleges financieel toezicht (Cft);

• – Vertegenwoordiging Nederland in Aruba, Curaçao en Sint Maarten (VN-ACS) exclusief de uitgaven voor ambtelijk personeel die op hoofdstuk VII worden begroot;

• – Tijdelijke Werkorganisatie (TWO);

• – Rijksvertegenwoordiger.

Daarnaast worden de vergoedingen voor leden van raden en commissies op dit artikel begroot.

Personele uitgaven

Eigen personeel

Dit betreffen de uitgaven aan het eigen personeel van de SSO CN, Rijksvertegenwoordiger CN, Cft en het lokaal personeel van de VN-ACS.

Materiële uitgaven

Overige materiële uitgaven

De materiële uitgaven van alle onder dit begrotingshoofdstuk vallende onderdelen zijn hier opgenomen. De materiële uitgaven voor de SSO CN maken hier het merendeel van uit.

4.2 Artikel 7. Nog onverdeeld

A. Budgettaire gevolgen

B. Toelichting op de financiële instrumenten

Onvoorzien

Deze middelen worden op een later moment toegekend aan de relevante beleidsartikelen.

Wisselkoersreserve

De begroting van Koninkrijksrelaties en het BES-fonds bevat wisselkoersfluctuaties, waarbij er sprake kan zijn van zowel meevallers als tegenvallers. Begin 2023 is er een inschatting gemaakt van de impact van deze wisselkoersfluctaties en de gevolgen daarvan voor de begroting van Koninkrijksrelaties en het BES-fonds. Dit heeft geleid tot een toedeling van middelen naar diverse artikelen om de nadelige wisselkoerseffecten op te vangen. Het bedrag dat nu nog op deze post staat is specifiek gereserveerd voor de fluctuaties in de wisselkoers.

5. Beleidsartikel BES-fonds

5.1 Artikel 1. BES-fonds

A. Algemene doelstelling

Via het BES-fonds wordt bewerkstelligd dat de Openbare Lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba middelen krijgen toebedeeld om de tussen het Rijk en de eilanden overeengekomen taakverdeling van de eilanden naar behoren uit te voeren.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Openbare Lichamen mogen zelf bepalen welke taken en activiteiten zij bekostigen uit de algemene middelen van de vrije uitkering. Dit uitgangspunt laat onverlet dat de openbare lichamen bepaalde wettelijke taken en activiteiten dienen uit te voeren waarbij zij voor de bekostiging mede op de algemene middelen zijn aangewezen.

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor:

Financieren

De minister is verantwoordelijk voor de bestuurlijke en financiële verhouding met de eilanden en in die hoedanigheid financiert de minister het BES-fonds.

C. De Beleidswijzigingen

In 2023 is een onafhankelijk onderzoek uitgevoerd naar de eilandelijke middelen. Het onderzoek heeft als doel inzichtelijk te maken welke eilandelijke taken de openbare lichamen uitvoeren en welke kosten hiermee gemoeid zijn. Ook is gekeken naar welke keuzes het openbaar lichaam kan maken in het niveau van de uitvoering van deze taken en hoe kan worden omgegaan met het inhalen van achterstanden. Bij het onderzoek zijn ook de (structurele) inkomsten van het openbaar lichaam meegenomen en is bezien of er vergelijkingen zijn te trekken met Europees Nederlandse gemeenten. Tot slot heeft het onderzoeksbureau advies uitgebracht over het toekomstigbestendig maken van de vrije uitkering. Dit ook in samenhang met de motie van de leden Van der Berg en Ceder om het BES-fonds meer in overeenstemming te brengen met de demografische ontwikkelingen (Kamerstukken II 2020/21, 35830 IV, nr. 8).

Eind september is het eindrapport over het onderzoek eilandelijke taken en vrije uitkering opgeleverd. Na oplevering is het rapport gedeeld met de Tweede Kamer. Voor het opstellen van de reactie op het rapport zijn gesprekken gevoerd met de vakdepartementen en de eilanden. De verdere uitkomsten en aanbevelingen zullen met een advies worden voorgelegd aan het nieuw te vormen kabinet.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Geschatte budgetflexibiliteit

Het BES-fonds kent geen budgetflexibiliteit. De openbare lichamen ontvangen middelen voor de aan hen toebedeelde en wettelijke taken.

E. Toelichting op de financiële instrumenten

Bijdrage aan medeoverheden

Vrije uitkering

De middelen, die de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba uit de vrije uitkering ontvangen, zijn vrij besteedbaar. Op de vrije uitkering wordt een aantal bedragen ingehouden. Het betreft aflossingslasten voor eerder afgesloten renteloze leningen die het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft verstrekt ter bekostiging van achterstanden op Sint Eustatius en Bonaire (de lening van Saba is in 2021 afgelost) in de onderwijshuisvesting en de lening van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat voor de weginfrastructuur op Saba. Een overzicht van de verstrekte renteloze leningen aan de openbare lichamen treft u aan in bijlage 9 van deze begroting.

In 2022 zijn er per eerste suppletoire begroting 2022 vanuit de Caribisch Nederland envelop extra middelen toegevoegd aan het BES-fonds. Dit betreft een oplopende reeks tot € 13 mln. in 2025. Deze forse verhoging stelt de openbare lichamen beter in staat om hun eilandelijke taken uit te voeren.

Tot slot heeft voor de jaren 2023 en 2024 een wisselkoerscorrectie op het BES-fonds plaatsgevonden.

Ontvangsten

Artikel 88, derde lid van de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (FinBES) regelt dat bij (begrotings-)wet voor ieder uitkeringsjaar middelen van het Rijk worden afgezonderd ten behoeve van het BES-fonds. De uitgaven en de afgezonderde inkomsten over ieder uitkeringsjaar zijn aan elkaar gelijk. Gelet hierop is ten behoeve van de dekking van de uitgaven ten laste van het BES-fonds een post ontvangsten geraamd.

6. Bijlagen

Bijlage 1: Verdiepingsbijlage Koninkrijksrelaties

Artikel 1. Versterken rechtsstaat

Uitgaven

Toelichting

1) Overboeking LPO tranche 2023: Recherche Samenwerkingsteam (RST)

Dit betreft een overboeking van LPO-middelen van de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) naar de begroting van het ministerie van Justitie en Veiligheid (VI) voor het RST. Deze overboeking vindt plaats op grond van het Convenant Financieringssytematiek.

2) Wisselkoerseffecten

Dit betreft een toevoeging van middelen aan de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) ter dekking van de nadelige koerseffecten.

Ontvangsten

Artikel 4. Bevorderen sociaaleconomische structuur

Uitgaven

Toelichting

1) Herdenking slavernijverleden

Dit betreft een overboeking van de begroting van BZK (VII) naar de begroting van KR (IV). Deze middelen worden geboekt op het instrument Subsidies ten behoeve van activiteiten in het kader van de Herdenking slavernijverleden.

2) Kasschuif Tijdelijke Werkorganisatie (TWO)- bijdrage landen

Dit betreft een kasschuif als gevolg van een herziening van de uitgaven van de TWO. In 2023 worden niet alle middelen uitgeput vanwege het trager verlopen van de uitvoering door de Landen. Voor de TWO worden de middelen daarom in het juiste ritme gezet.

3) Wisselkoerseffecten

Dit betreft een toevoeging van middelen aan de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) ter dekking van de nadelige koerseffecten.

4) Eilandelijke taken

Dit betreft een overboeking van de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) naar het BES-fonds ten behoeve van de eilandelijke taken die worden uitgevoerd door Bonaire, St. Eustatius en Saba.

5) Uitvoeringskracht

Dit betreft een overboeking van de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) naar het BES-fonds ten behoeve van de uitvoeringskracht van Bonaire en St. Eustatius.

6) Kasschuif noodmaatregelen klif St. Eustatius

Er wordt in 2023 gestart met het stabiliseren van de klif op St. Eustatius. Een deel van de middelen zijn later nodig en schuiven daarom door naar 2024.

7) Rijksvastgoedbedrijf (RVB)

Er worden middelen overgeheveld vanaf artikel 7 naar artikel 4 om bijdrage aan St. Eustatius te kunnen doen voor het financieel beheer. Ook worden er middelen toegevoegd aan dit artikel voor het onderhoud van diverse panden door het RVB op St. Eustatius.

8) Koopkracht en armoede bestrijding CN

Om de koopkracht op Caribisch Nederland te verbeteren en de armoede te verminderen, neemt het kabinet in afwachting van het binnenkort te verschijnen rapport van de commissie Sociaal Minimum Caribisch Nederland een breder pakket aan maatregelen. Concreet worden de uitkeringen (onderstand, AOV en AWW) naar het Europees Nederlandse bijstandsniveau getrokken en de kinderbijslag met USD 90 per kind per maand verhoogd. Verder worden er in 2024 verschillende incidentele maatregelen genomen om de kosten van levensonderhoud te verminderen, zoals het verlagen van de kosten van nutsvoorzieningen. Voor deze maatregelen is in 2024 is er € 30 mln. beschikbaar en vanaf 2025 betreft dit € 32 mln. aan structurele middelen. Deze middelen worden op de desbetreffende departementale begrotingen geboekt. Voor de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) betreft dit allereerst structurele middelen (€ 0,7 mln.) vanaf 2024 voor de openbare lichamen ten behoeve van openbaar vervoer, zodat de vervoerskosten voor inwoners op de eilanden kunnen worden verlaagd. Daarnaast betreft dit middelen vanaf 2024 voor de voedselbanken (€ 0,3 mln.).

Ontvangsten

Toelichting

1) Geraamde ontvangsten

De geraamde ontvangsten van de voedselhulp St. Eustatius van het jaar 2020 worden weer ingezet voor de uitgaven aan voedselhulp in 2023.

Artikel 5. Schuldsanering/lopende inschrijving/leningen

Uitgaven

Ontvangsten

Artikel 8. Wederopbouw Bovenwindse Eilanden

Uitgaven

Toelichting

1) Overboeking stormwaterpompen

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) ontvangt een bijdrage voor een aanvullende opdracht met betrekking tot stormwaterpompen op St. Maarten. Deze uitgaven worden naar het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) overgeboekt vanwege het gecentraliseerd opdrachtgeverschap van RVO.

Ontvangsten

Artikel 6. Apparaat

Uitgaven

Toelichting

1) Loon- en prijsbijstelling 2023

Dit betreft de loon- en prijsbijstelling tranche 2023.

2) Overboeking Tijdelijke Werkorganisatie (TWO)

Dit betreft een overboeking naar het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties voor de financiële dekking van de capaciteit van TWO.

3) Diverse reallocaties

Er zijn diverse reallocaties van andere artikelen, grootste overboeking is van artikel 4 voor het werknemerschap Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN).

4) Wisselkoerseffecten

Dit betreft een toevoeging van middelen aan de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) ter dekking van de nadelige koerseffecten.

5) Inzet geraamde ontvangsten

De geraamde ontvangsten van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN) en het College Financieel Toezicht worden weer ingezet voor de uitgaven op apparaat.

Ontvangsten

Toelichting

1) Geraamde ontvangsten

De geraamde ontvangsten van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN) en het College Financieel Toezicht worden weer ingezet voor de uitgaven op apparaat.

Artikel 7. Nog onverdeeld

Uitgaven

Toelichting

1) Diverse reallocaties

Er zijn diverse reallocaties naar andere artikelen, grootste overboeking is naar artikel 4 voor de bijdrage aan St. Eustatius voor het financieel beheer.

2) Overboekingen naar BES fonds

Er zijn twee overboekingen naar het BES fonds voor het versterken van de uitvoeringskracht op de BES-eilanden en voor het aanstellen van een EU-gezant voor meer focus en toegang tot de EU fondsen om de economische betrekkingen op de BES-eilanden te verbeteren.

3) Verdeling loon- en prijsbijstelling tranche 2023

Dit betreft de verdeling van de loon- en prijsbijstelling tranche 2023 voor de begroting Koninkrijksrelaties (IV).

4) Wisselkoerseffecten

Begin 2023 is er een inschatting gemaakt van de impact van de wisselkoersfluctaties en de gevolgen daarvan voor de begroting van Koninkrijksrelaties en het BES-fonds. Dit heeft geleid tot een toedeling van middelen naar diverse artikelen om de nadelige wisselkoerseffecten op te vangen. Daarom wordt het budget van de wisselkoersreserve op dit artikel uit de begroting gehaald.

Ontvangsten

Bijlage 2: Verdiepingsbijlage BES-fonds

Uitgaven

Toelichting

1) Eilandelijke taken

Dit betreft een overboeking van de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) naar het BES-fonds ten behoeve van de eilandelijke taken die worden uitgevoerd door Bonaire, St. Eustatius en Saba.

2) Uitvoeringskracht

Dit betreft deels een overboeking van structurele middelen vanaf artikel 4 van de begroting van Koninkrijksrelaties (IV) naar het BES-fonds ten behoeve van de uitvoeringskracht van Bonaire en St. Eustatius. Ook betreft dit een overboeking van incidentele middelen vanaf artikel 7 van de begroting van KR (IV) naar het BES-fonds voor een extra versterking van de uitvoeringskracht van alle BES-eilanden.

3) Wisselkoerseffecten

Dit betreft een toevoeging van middelen aan het BES-fonds ter dekking van de nadelige koerseffecten.

Ontvangsten

Toelichting

1) Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba

Op basis van de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (FinBES) dienen de uitgaven en ontvangsten over ieder uitkeringsjaar voor het BES-fonds gelijk te zijn. Ten behoeve van de dekking van deze uitgaven is een post ontvangsten geraamd. De voeding van het BES-fonds is direct afkomstig uit de belastingontvangsten van het Rijk.

Bijlage 3: Moties en toezeggingen