Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Gerealiseerde begrotingsgefinancierde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 miljoen). Totaal € 46.013.341.000,-

Figuur 2 Gerealiseerde begrotingsgefinancierde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 miljoen). Totaal € 6.244.477.000,-

Figuur 3 Gerealiseerde premiegefinancierde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 miljoen). Totaal € 64.223.810.000,-

Figuur 4 Gerealiseerde premiegefinancierde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 miljoen). Totaal € 164.000.000,-

A. ALGEMEEN

1 1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bieden wij het departementale jaarverslag van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) over het jaar 2022 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoeken wij de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen decharge te verlenen over het in het jaar 2022 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,C.E.G.van Gennip

De Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen,C.J.Schouten

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

2.1 Opbouw jaarverslag

Het jaarverslag van SZW bestaat uit vijf onderdelen: algemeen, beleidsverslag, jaarrekening, departementspecifieke informatie en bijlagen.

Algemeen

Beleidsverslag

• 4. De beleidsartikelen verantwoorden meer in detail in hoeverre de doelstellingen van SZW zijn behaald. Tevens is hier de toelichting te vinden op opmerkelijke verschillen tussen de financiële realisatie en de vastgestelde begroting.

• 5. De niet-beleidsartikelen verantwoorden de financiële afwikkeling van de apparaatsuitgaven kerndepartement en de onvoorziene uitgaven en loon- en prijsbijstellingen.

• 6. De bedrijfsvoeringsparagraaf geeft informatie over de bedrijfsvoering.

Jaarrekening

• 8. de saldibalans, met de bij dit onderdeel behorende financiële toelichting;

• 9. de paragraaf WNT-verantwoording.

Departementspecifieke informatie

De departementspecifieke informatie gaat over de sociale fondsen SZW en over de gerealiseerde koopkrachtontwikkeling.

Bijlagen

• – Moties en toezeggingen;

• – Afgerond evaluatie- en overig onderzoek;

• – Inhuur externen;

• – Focusonderwerp FJR 2022, beroep op art. 2.27, tweede lid, CW;

• – Verantwoording EU-middelen in gedeeld beheer;

• – Rijksuitgaven Caribisch Nederland;

• – NGF-bijlage.

Tot slot is een lijst van afkortingen opgenomen.

2.2 Specifieke aandachtspunten

Begrotingsgefinancierde en premiegefinancierde regelingen

In de begrotingen en de jaarverslagen van het Ministerie van SZW wordt gerapporteerd over zowel begrotingsgefinancierde als premiegefinancierde regelingen. In de beleidsartikelen waar premiegefinancierde uitgaven en ontvangsten voorkomen zijn deze opgenomen in een afzonderlijke tabel ‘Budgettaire gevolgen van beleid’. In de paragraaf beleidsprioriteiten wordt ingegaan op de ontwikkeling van het totaal van deze uitgaven. De begrotingsgefinancierde uitgaven en ontvangsten komen een-op-een voort uit de administratie van SZW. De premiegefinancierde uitgaven en ontvangsten zijn afgeleid uit de jaarverslagen van UWV en de SVB.

Rol en verantwoordelijkheid: taakverdeling Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen

De politieke leiding van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid bestaat uit de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen. De verdeling van de beleidsterreinen is vastgelegd in de portefeuilleverdeling van het kabinet Rutte IV. Waar in dit jaarverslag gesproken wordt van 'de Minister', wordt bedoeld de Minister in wier portefeuille betreffend beleidsterrein valt.

Focusonderwerp

Naar aanleiding van het verzoek van de Tweede Kamer om bij de verantwoording over het jaar 2022 aandacht te besteden aan de terugkeer naar een regulier en voorspelbaar begrotingsproces, is in de Rijksbegrotingsvoorschriften een eenmalige bijlage bij het jaarverslag voorgeschreven. Deze bijlage is opgenomen als bijlage 5 in het jaarverslag 2022 van het Ministerie van SZW.

Grondslagen voor de vastlegging en waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2023 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agentschappen het baten-lastenstelsel. Sinds 1 januari 2018 vallen onder het Ministerie van SZW geen agentschappen meer.

Gegevens oude jaren

In dit jaarverslag worden ook kerncijfers gepresenteerd over jaren vóór 2022. Hierbij wordt uitgegaan van de meest recente informatie. Dit betekent dat deze cijfers kunnen afwijken van voorlopige gegevens die in vorige jaarverslagen werden gepresenteerd.

Afwijkingen van de Rijksbegrotingsvoorschriften

Bij de budgettaire tabellen in het beleidsverslag wordt het verschil tussen de budgettaire raming uit de begroting 2022 en de realisatie voor het jaar 2022 toegelicht indien de afwijking tussen raming en realisatie groter is dan 5% van het begrotingsbedrag of groter is dan € 25 miljoen. Hiermee wordt afgeweken van de RBV-model 3.22e.

Groeiparagraaf

Gewijzigd in dit jaarverslag ten opzichte van het jaarverslag 2021 is bijlage 3: afgerond evaluatie- en overig onderzoek. Waar voorheen een volledig overzicht van afgerond onderzoek van SZW in de bijlage werd opgenomen, beperkt de bijlage zich nu tot onderzoeken die op de Strategische Evaluatie Agenda (SEA) van het Ministerie van SZW staan.

Op grond van de Rijksbegrotingsvoorschriften zijn bijlage 2 (Moties en toezeggingen), bijlage 5 (Focusonderwerp FJR 2022), bijlage 7 (Rijksuitgaven Caribisch Nederland), bijlage 8 (NGF-bijlage) en een overzicht van de budgettaire effecten van de maatregelen die het Ministerie van SZW heeft genomen wegens de oorlog in Oekraïne aan het jaarverslag toegevoegd.

B. BELEIDSVERSLAG

3. Beleidsprioriteiten

3.1 Het beeld van 2022

2022 was een bewogen jaar voor Nederland waarin het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid zich heeft ingezet voor bestaanszekerheid en een toekomstbestendig Nederland. Met succes is in 2022 de Wet toekomst pensioenen aangenomen in de Tweede Kamer, een belangrijke stap naar een toekomstbestendig pensioenstelsel. Ook is er in 2022 door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) via een historisch koopkrachtpakket, extra financiële middelen en nieuw beleid hard gewerkt aan het tegengaan van koopkrachtverlies en (energie)armoede. Er is gewerkt naar een eerlijkere, veiligere en inclusievere arbeidsmarkt die klaar is voor de toekomst. 2022 kenmerkte zich door grote onzekerheid. Tegen de achtergrond van deze onzekerheid trad het nieuwe kabinet aan met nieuwe beleidsprioriteiten en grote ambitie voor het SZW-domein. Deze ambitie is samengevat in het volgende strategische raamwerk: iedereen moet de kans krijgen om mee te doen en zich te ontwikkelen, als het tegenzit is er een vangnet, werk is eerlijk, gezond en veilig en dient pensioen zich aan dan is er inkomen. Dit alles kan alleen in een land waar mensen er voor elkaar zijn, prestaties beloond worden en innovatie de ruimte krijgt. Want iedereen verdient werk en bestaanszekerheid. In dit hoofdstuk wordt eerst ingegaan op de impact op het SZW-domein van de gebeurtenissen in 2022. Het betreft hier de laatste coronalockdownperiode, de oorlog in Oekraïne, en de impact van de hoge inflatie op de koopkracht. Vervolgens gaan wij in op de aanpak armoede en schulden. Daarna op de arbeidsmarkt en arbeidsmarktkrapte, en de inzet op het versterken van onze uitvoeringsorganisaties. Hier wordt de inzet op kinderopvang behandeld en wordt ingegaan op het tegengaan van hardvochtige effecten. De inzet op gezond en veilig werk komt aan bod, gevolgd door wat er bereikt is ten aanzien van samenleving en integratie. Ten slotte eindigen we met de internationale ontwikkelingen en de kerncijfers handhaving en re-integratie.

Vlak voor het aanbreken van 2022 heeft het kabinet zijn coalitieakkoord ‘Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’ gepresenteerd. Daarin staan nieuwe plannen en investeringen om een samenleving te bouwen met gelijkwaardige kansen, mede via het SZW-domein. Hieronder vallen onder andere het verbeteren van de bestaanszekerheid, het aanpakken van onevenwichtigheden op de arbeidsmarkt, het bieden van loopbaanperspectief, het tegengaan van armoede en schulden en het versterken van uitvoeringsorganisaties. Gedurende 2022 is SZW actief geweest deze ambities om te zetten in nieuw beleid. In 2022 is in veel gevallen het voorwerk gedaan voor beleid dat later in de kabinetsperiode wordt geïmplementeerd.

Corona

In het begin van 2022 bevond Nederland zich in een corona-lockdown. Deze lockdownperiode was ook de laatste keer in 2022 dat de generieke brede coronasteunmaatregelen zijn ingezet. Hieronder vielen de 8e tranche van de tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging voor behoud van Werkgelegenheid (NOW-6) en de steunmaatregel voor zelfstandigen die via het Besluit bijstandverlening zelfstandigen (Bbz) is verstrekt. In 2022 kwam het besef dat we als samenleving leren leven met corona. Het kabinet heeft daarom de langetermijnvisie coronasteun aan de Tweede Kamer gestuurd (Kamerstukken II 2021/22, 35 420, nr. 485). Mede aanleiding hiervoor waren de bevindingen van het Centraal Planbureau1 en De Nederlandsche Bank2 dat de generieke coronasteun in steeds grotere mate een verstorende werking heeft op de economische activiteit in Nederland en de arbeidsmarkt.

In 2022 kwam de maatschappelijke impact van coronamaatregelen centraal te staan. De afgelopen twee jaar heeft de pandemie veel gevraagd van iedereen. Veel mensen hebben mentaal, fysiek en economisch een zware tijd doorgemaakt. Met de instelling van het Maatschappelijk Impact Team (MIT) gaf het kabinet invulling aan de wens bij toekomstige coronamaatregelen de brede maatschappelijke impact van de maatregel als nevengeschikt doel aan de effecten van de maatregel op de gezondheidsketen mee te nemen (Kamerstukken II 2021/22, 25 295, nr. 1780). Belangrijk hierin is bijvoorbeeld ook de aandacht voor mentaal welzijn.

Oekraïne

Sinds februari 2022 woedt er in Oekraïne oorlog met grote gevolgen, ook voor Nederland. In Nederland worden Oekraïense ontheemden opgevangen, ondersteund en wordt hen de mogelijkheid gegeven te werken. Oekraïners die gevlucht zijn voor de oorlog zijn opgevangen in particuliere en collectieve opvanglocaties. Vluchtelingen uit Oekraïne ontvangen leefgeld en particulieren die Oekraïners opvangen worden niet gekort op hun bijstandsuitkering of AOW. Hiermee is aan Oekraïners een veilig onderkomen geboden van waaruit zij voor zover mogelijk hun leven kunnen oppakken. Om Oekraïners te ondersteunen snel een hogere mate van zelfredzaamheid te bereiken, is de werkvergunningsplicht voor hen voor het verrichten van arbeid in loondienst niet van toepassing verklaard en mogen gemeenten hen naar werk begeleiden. Met resultaat: er waren 1 november 2022 ruim 30.000 Oekraïners aan het werk, dat komt neer op 46% van de 15- tot 65-jarige Oekraïense ontheemden3. Daarnaast ontvangen in Nederland werkzame Oekraïners kinderbijslag, kindgebonden budget en kunnen zij aanspraak maken op kinderopvangtoeslag (Kamerstukken II 2021/22, 19 637 en 36 045, nr. 2839).

Koopkracht, inflatie en minimumloon

De oorlog in Oekraïne leidde tot grote onzekerheid rondom veiligheid, koopkracht en energievoorziening, in Nederland en in de wereld. De onzekerheid rondom de levering van aardgas en aardolie leidde tot grote stijgingen van de individuele energierekening en heeft minder zichtbare armoede blootgelegd. Oplopende inflatie had een negatief effect op de koopkracht. De inflatie was in 2022 ongekend hoog. De gestegen kosten voor levensonderhoud raakten huishoudens in hun bestaanszekerheid en blijven dat naar verwachting in 2023 ook doen.

Het kabinet heeft in 2022 € 7 miljard uitgegeven om de effecten voor huishoudens en bedrijven te dempen. De energiebelasting is in 2022 verlaagd met 60% ten opzichte van 2021, gemiddeld met € 400 per huishouden, naast een verlaging van de accijnzen en diesel per 1 juli. Via gemeenten maken huishoudens aanspraak op een energietoeslag van € 1.300. Dit bedrag kon door gemeenten verhoogd worden naar € 1.800 door € 500 uit de nieuwe energietoeslag in 2023 naar voren te halen. Het Tijdelijk Noodfonds energie is opgericht en het kabinet verstrekt via het noodfonds subsidie om financieel kwetsbare huishoudens te helpen met de energierekening. Er is daarnaast structureel € 120 miljoen beschikbaar gesteld, onder meer voor gemeenten die geld krijgen om meer mensen schuldhulpverlening te kunnen aanbieden. Ook zijn er extra middelen vrijgemaakt voor energiebesparende maatregelen voor slecht geïsoleerde woningen.

Het kabinet heeft voor 2023 een prijsplafond en een historisch groot koopkrachtpakket van circa € 12 miljard gepresenteerd om daar waar mogelijk de koopkracht van huishoudens te verbeteren. Als onderdeel van het brede koopkrachtpakket heeft het kabinet in de augustusbesluitvorming bepaald het minimumloon al vanaf 1 januari 2023 in één keer met in totaal 10,15% te verhogen (Kamerstukken II 2022/23, 29 544, nr. 1152). De aan het minimumloon gekoppelde uitkeringen (onder andere bijstand en WIA) stijgen mee met deze verhoging. Omdat tegelijkertijd de inkomensondersteuning AOW wordt verlaagd stijgt de AOW-uitkering met 8%. Andere onderdelen van het koopkrachtpakket zijn de energietoeslag, verhoging van de zorg- en huurtoeslagen en de verhoging van het kindgebonden budget. Ook verlaagt het kabinet de lasten op arbeid door een verlaging van de inkomstenbelasting en een verhoging van de arbeidskorting. Evenzo werkte het kabinet aan het verhogen van de uitkeringen tot het sociaal minimum in Caribisch Nederland. Daarnaast is er extra geld vrijgemaakt om armoede bij kinderen tegen te gaan. De oorlog blijft een grote impact hebben die wij als samenleving zullen moeten doorstaan. Het kabinet zet zich mede via dit koopkrachtpakket in de schok voor individuen, ondernemingen en onze samenleving als geheel zo goed mogelijk op te vangen met structureel betere uitgangspunten zoals zekerheid over de energierekening.

Inzet op tegengaan structurele armoede en schulden

De overheid streeft naar een transparant en activerend sociaal zekerheidsstelsel dat mensen enerzijds ondersteunt en prikkelt om (weer) aan het werk te gaan als dat kan en dat hen anderzijds de zekerheid biedt van een adequaat vangnet als dat echt nodig is. De overheid zet daarbij in op het tegengaan van armoede, kinderarmoede en het aantal mensen met schulden. Zo werken we aan bestaanszekerheid voor iedereen.

Het kabinet zet de energietoeslag en in 2023 het energieprijsplafond in om huishoudens te helpen die door de stijgende energieprijzen hun rekening niet meer kunnen betalen. Als onderdeel van het koopkrachtmaatregelenpakket is er een eenmalige energietoeslag beschikbaar gesteld aan huishoudens met een minimum inkomen. De hoogte van de eenmalige energietoeslag voor 2022 en 2023 bedroeg bij elkaar € 2.600. Daarnaast krijgen huishoudens hulp om energiebesparende maatregelen te treffen. Tot slot heeft het kabinet in 2022 € 50 miljoen gereserveerd voor subsidieverlening aan het Tijdelijk Noodfonds Energie dat het doel heeft te voorkomen dat financieel kwetsbare huishoudens in de winter problematische schulden opbouwen (Kamerstukken II 2021/22, 29 023, nr. 360).

Het kabinet zet structureel in op het aanpakken van geldzorgen, armoede en schulden. Het kabinet heeft in de zomer 2022 de Aanpak geldzorgen, armoede en schulden 2022-2025 gepresenteerd (Kamerstukken II 2021/22, 24 515, nr. 643) met veertig maatregelen om armoede en kinderarmoede terug te dringen. In november is het implementatieplan voor de Aanpak aan de Tweede Kamer aangeboden. Er is structureel € 120 miljoen beschikbaar gesteld, onder meer voor gemeenten die geld krijgen om meer mensen schuldhulpverlening te kunnen aanbieden. Door wetswijzigingen wordt het makkelijker voor gemeenten om problematische schulden vroeg te signaleren, sluit de berekening van de beslagvrije voet beter aan op de praktijk en wordt de aflostermijn van schuldhulpverleningstrajecten verkort van 36 naar 18 maanden. Daarnaast is een deel van de middelen beschikbaar voor maatschappelijke partijen om mensen met geldzorgen beter te ondersteunen. Ook worden deze middelen ingezet voor financiële voorlichting om geldzorgen te voorkomen. Het kabinet bouwde hiermee verder aan de basis die in het actieplan Brede Schuldenaanpak is gelegd. Het kabinet heeft in 2022 de onafhankelijke commissie Sociaal minimum ingesteld. Zij onderzoeken wat mensen nodig hebben om van te leven en volwaardig mee te doen in de samenleving. De commissie brengt eind juni 2023 advies uit.

Met de meerjarige aanpak wil het kabinet het aantal mensen in armoede en het aantal huishoudens met problematische schulden in 2030 ten opzichte van 2015 halveren. Één van de speerpunten van het actieplan is het verdubbelen van het aantal huishoudens dat de weg naar schuldhulp vindt en het verkorten van schuldhulptrajecten. Het kabinet wil een snellere aflossing van schulden bereiken door de inzet van saneringskredieten. Daarom is in 2022 een waarborgfonds ingesteld dat dit risico voor gemeenten afdekt.

Het kabinet wil het aantal kinderen in armoede in 2025 halveren ten opzichte van 2015. Naast inkomensmaatregelen zoals een hoger kindgebonden budget en vanaf 2023 een hoger minimumloon en meer kindgebonden budget, zet het kabinet in op betere financiële educatie. Jongeren en kinderen moeten financiële basiskennis krijgen waardoor armoede en schulden op langere termijn worden voorkomen. In lijn met deze doelstelling hebben het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en SZW vanaf 1 oktober 2022 samen ruim € 5 miljoen beschikbaar gesteld om hulp op het gebied van maaltijden en andere eerste levensbehoeften te faciliteren op ruim 500 kwetsbare scholen (Kamerstukken II 2021/22, 24 515, nr. 648). Zo wilde het kabinet honger in de schoolklas tegengaan, vooruitlopend op de door de Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs voorgestelde uitvoering van de motie van de Kamerleden Dassen en Paternotte om € 100 miljoen te investeren in het aanbieden van een maaltijd op school aan leerlingen in kwetsbare wijken (Kamerstukken II, 36200, nr. 49).

Iedere inwoner van Nederland, ongeacht aan welke kant van de Atlantische Oceaan, heeft recht op bestaanszekerheid. Om tot bestaanszekerheid te komen voor Caribisch Nederland is eerder onderzoek gedaan naar het ijkpunt sociaal minimum voor Caribisch Nederland. Per 2022 zijn, naar aanleiding van de motie Wuite c.s. (Kamerstukken II 2021/22, 35 925 IV, nr. 26), het wettelijke minimumloon en de minimumuitkeringen (AOV, AWW en onderstand) verhoogd met 10% (inclusief inflatie). Daarnaast heeft het kabinet in het coalitieakkoord de middelen vrijgemaakt om de uitkeringen de komende jaren verder te verhogen tot het ijkpunt sociaal minimum (Kamerstukken II 2021/22, 36 200 IV, nr. 7). Per 1 juli 2022 is daarvoor een volgende stap gezet via een verhoging van de kinderbijslag en een aantal toeslagen in de onderstand. Om bestaanszekerheid in Caribisch Nederland te vergroten zijn in 2022 daarnaast ook een energietoeslag en de tijdelijke regeling voor dubbele kinderbijslag intensieve zorg (DKIZ) (vooruitlopend op een structurele regeling) ingevoerd. Ten slotte zijn incidentele middelen voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt vrijgemaakt.

Zekerder en eerlijker werk en inkomen

De overheid biedt een vangnet voor werknemers die dat (tijdelijk) nodig hebben. Zij worden ondersteund naar duurzaam werk en/of ontvangen inkomen bij ziekte, arbeidsongeschiktheid en werkloosheid. Zo werken we aan volwaardige en duurzame posities op de arbeidsmarkt en bestaanszekerheid voor iedereen.

De ongekende arbeidsmarktkrapte had in 2022 een grote impact op Nederland. Het ruime aanbod aan werkgelegenheid bood mensen veel kansen, ook aan hen die aan de kant staan of een minder sterke positie op de arbeidsmarkt hebben. Ook daalde het aantal werkloosheidsuitkeringen in 2022 tot een historisch laag punt. Tegelijkertijd had de uitzonderlijke krapte een grote impact op verschillende sectoren zoals de zorg, de kinderopvang en het onderwijs, maar ook de horeca, energie en vervoer. In reactie op de uitdagingen heeft het kabinet in de aanpak arbeidsmarktkrapte maatregelen aangekondigd hoe tot een goed functionerende arbeidsmarkt te komen op de lange termijn (Kamerstukken II 2021/22, 29 544, nr. 1115). Daarnaast hebben we in Nederland ruim 20 regelingen om de re-integratie te bewerkstelligen voor werkzoekenden. Het kabinet zet in op het vergroten van het arbeidsaanbod, het verbeteren van de match tussen vraag naar en aanbod van arbeid en het verminderen van de vraag naar arbeid.

Een leven lang ontwikkelen (LLO) is bij de aanpak arbeidsmarktkrapte een belangrijke pijler. Om de doelstelling voor LLO te behalen zijn in 2022 de beleidslijnen met concrete stappen gedeeld (Kamerstukken II 2021/22, 30 012, nr. 12). Om de ambities ten aanzien van LLO te realiseren heeft het kabinet een historisch grote investering van circa € 1,2 miljard tussen 2022 en 2027 gedaan om de betrokken partijen te ondersteunen. € 500 miljoen is via het coalitieakkoord gefinancierd, € 652,5 miljoen via de 2e ronde van het Nationaal Groeifonds (NGF) en bijna € 45 miljoen via de 1e ronde van het NGF. Daarnaast is in 2022 de Seniorenkansenvisie gepresenteerd waarin specifiek op de behoefte en kansen van arbeidsdeelname van senioren wordt ingegaan (Kamerstukken II 2021/22, 29 544, nr. 1159).

Met de STAP-subsidies is toegang tot om- en bijscholing gestimuleerd. Met het STAP-budget kan iedereen die 18 jaar of ouder is en een band heeft met de Nederlandse arbeidsmarkt sinds begin 2022 subsidie aanvragen voor scholing gericht op de eigen ontwikkeling en duurzame inzetbaarheid. Onder de STAP-aanvragen was een grote diversiteit zichtbaar in opleidingsniveau (meer dan de helft maximaal een mbo-4 achtergrond), leeftijd (bijna een kwart is 50 jaar of ouder), werksituatie (aanzienlijk deel flexwerkers, zzp’ers en werkzoekenden) en in sectoren (Kamerstukken II 2021/22, 30 012, nr. 147). Om misbruik en oneigenlijk gebruik van de STAP te voorkomen is de taak van de Toetsingskamer STAP op een aantal aspecten verbreed en is de regeling aangescherpt. Zo is onder andere de scholingsdefinitie aangescherpt, wordt het aantal toekenningen per opleiding begrensd en is de mogelijkheid gecreëerd opleidingen uit te sluiten. Naast STAP zette het kabinet in op het midden- en kleinbedrijf met de Stimuleringsregeling leren en ontwikkelen in mkb-ondernemingen (SLIM-regeling).

Met de Seniorenkansenvisie is ingezet op het verbeteren van de arbeidsmarktpositie van senioren. Soms knelt de arbeidsmarkt voor senioren. De Seniorenkansenvisie is gericht op het veranderen van hoe we op de arbeidsmarkt kijken naar senioren en hun mogelijkheden. Het kabinet richtte zich met de Seniorenkansenvisie specifiek op de groep die geen werk heeft, de groep die wel werk heeft maar gebaat is bij meer wendbaarheid en de groep die langer kan en wil doorwerken na het bereiken van de AOW-leeftijd. Via drie thema’s zet het kabinet in op het verbeteren van de arbeidsmarktpositie van senioren: beeldvorming, intensieve begeleiding en matching en scholing en duurzame inzetbaarheid (Kamerstukken II 2022/23, 29 544, nr. 1159).

Het kabinet zet in op een toekomstbestendige arbeidsmarkt(infrastructuur). De arbeidsmarkt is aan fundamenteel onderhoud toe om beter bij de geglobaliseerde economie van deze tijd aan te sluiten. Bij de hervorming van de arbeidsmarkt wordt gezocht naar een goede balans tussen de verschillende maatregelen in een breed arbeidsmarktpakket. Met de hoofdlijnenbrief (Kamerstukken II 2021/22, 29 544, nr. 1112) heeft het kabinet het voornemen uitgesproken om meer zekerheid te realiseren door in te zetten op het stimuleren van duurzame arbeidsrelaties binnen wendbare ondernemingen. Deze inzet bouwt voort op adviezen van de Sociaal Economische Raad, de Commissie Borstlap (‘In wat voor land willen wij werken?’4) en de WRR (‘Het betere werk’5). Dit vergt aanpassingen op het gebied van contractvormen, zowel voor het contract voor onbepaalde tijd, flexibele arbeidsovereenkomsten en werken met en als zzp’er(s). In 2022 zijn op het onderwerp zzp al concrete stappen aangekondigd. Op het terrein van zzp wordt het speelveld tussen werknemers en zelfstandigen gelijker gemaakt (in fiscaliteit en sociale zekerheid), wordt er gewerkt aan een verduidelijking van de wettelijke normen over wanneer als werknemer wordt gewerkt en zal de handhaving geïntensiveerd en verbeterd worden. Zo is het streven dat uiterlijk per 1 januari 2025 het handhavingsmoratorium op de status als zelfstandige is afgebouwd (Kamerstukken II 2021/22, nr. 25 461).

Het kabinet neemt maatregelen om misstanden bij arbeidsmigranten en arbeidsuitbuiting tegen te gaan. De inzet op duurzame arbeidsrelaties heeft ook positieve gevolgen voor arbeidsmigranten die in Nederland werkzaam zijn. Het kabinet voerde de aanbevelingen van het Aanjaagteam bescherming arbeidsmigranten (commissie-Roemer) verder uit om de positie van arbeidsmigranten te verbeteren en misstanden tegen te gaan. De registratie van arbeidsmigranten en de kwaliteit van huisvesting worden verbeterd. Met de Wet goed verhuurderschap wordt onder meer het arbeids- en huurcontract verplicht gescheiden en een informatieverstrekkingsplicht voor verhuurders ingesteld. De aanpak van misstanden door de Nederlandse Arbeidsinspectie en andere toezichthouders wordt versterkt, zowel binnen Nederland als grensoverschrijdend. Daarnaast moeten uitzendbureaus zich voortaan verplicht laten certificeren. Een wetsvoorstel hiertoe is eind 2022 aan de Raad van State gestuurd en het streven is dat de certificeringsplicht vanaf 1 januari 2025 van kracht is. De aanpassing van artikel 273f van het Wetboek van Strafrecht is verder voorbereid, zodat arbeidsuitbuiting en ernstige benadeling beter kunnen worden bestreden.

Ook heeft het kabinet ingezet op intensieve ondersteuning en begeleiding naar nieuw werk. Zoals afgesproken in het coalitieakkoord zet het kabinet in op het verbeteren van de dienstverlening naar werk. Als onderdeel van het Aanvullend Sociaal Pakket waren in 2022 de Regionale Mobiliteitsteams (RMT’s) actief en bieden zij ontschotte dienstverlening aan werkzoekenden (één intake, één diagnose, één plan). Gedurende het jaar is steeds meer gebruik gemaakt van de aanvullende dienstverlening die de RMT’s bieden. In het coalitieakkoord is de uitbreiding van de arbeidsmarktinfrastructuur opgenomen om de overgang van werk-naar-werk en van uitkering-naar-werk te stimuleren. Onderdeel hiervan zijn instrumenten voor om- en bijscholing die de overstap naar tekortberoepen ondersteunen. Het kabinet heeft afgelopen najaar in een Kamerbrief de beoogde vormgeving van de toekomstige infrastructuur opgenomen (Kamerstukken II 2021/22, 33 566, nr. 108).

Om de arbeidskansen van mensen met een beperking te vergroten is in 2022 het breed offensief aangenomen in de Eerste en Tweede Kamer. Het breed offensief bevat verschillende maatregelen die het voor werkgevers eenvoudiger maken om mensen met een beperking in dienst te nemen en te houden (Kamerstukken II 2021/22, 35 394, nr. 47). Belangrijke onderdelen die in 2023 ingaan, zijn het vereenvoudigen van de inzet van het instrument loonkostensubsidie, het bevorderen van ondersteuning op maat, en het lonender maken van werken voor mensen met een beperking. In verband met het voorstel om een gedeelte van de inkomsten van mensen die in deeltijd met loonkostensubsidie werken vrij te laten, is structureel € 40 miljoen toegevoegd aan het macrobudget voor Participatiewetuitkeringen. Voor de overige voorstellen uit het breed offensief is incidenteel € 53 miljoen beschikbaar gesteld. Vanaf 2022 ontvingen gemeenten de middelen voor loonkostensubsidie op basis van realisaties. Hiermee stimuleert het kabinet gemeenten mensen aan het werk te helpen met loonkostensubsidie.

Daarnaast heeft het kabinet in gesprek met sociale partners ingezet om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk te helpen. Met extra middelen uit het actieplan Dichterbij dan je Denkt is ingezet op het verkleinen van de overstap van uitkering naar werk. Ook werkte het kabinet in 2022 samen met Divosa aan het project Simpel Switchen in de Participatieketen, zodat mensen makkelijker kunnen switchen van uitkering naar werk en terug kunnen als het toch (even) niet lukt. Het kabinet onderzoekt de begeleidingskosten van beschut werk, met als doel de wachtlijsten te verkleinen. Ook wordt de afbakening van de doelgroep banenafspraak onderzocht en wordt het invoeren van loonkostensubsidie in de Wajong en WIA verkend. Hiertoe zijn in 2022 onderzoeken gestart.

Langer betaald ouderschapsverlof werd in 2022 mogelijk gemaakt. Sinds 2 augustus hebben ouders na de geboorte van hun kind de mogelijkheid om 9 weken betaald ouderschapsverlof op te nemen tegen 70 procent van hun dagloon. Daarmee krijgen ouders meer tijd om te wennen aan de nieuwe gezinssituatie en om samen bewust keuzes te maken over de verdeling van werken en zorgen. Het betaald ouderschapsverlof is onderdeel van het bredere (deels onbetaalde) stelsel voor ouderschapsverlof dat mensen in staat stelt tot 26 weken ouderschapsverlof op te nemen.

Pensioen is voor veel Nederlandse burgers een belangrijke voorwaarde voor een prettige oude dag. Om dat voor huidige en komende generaties te garanderen, hebben kabinet en sociale partners op 5 juni 2019 een breed pakket aan maatregelen met elkaar afgesproken dat in het Pensioenakkoord is uitgewerkt. Onderdeel van het Pensioenakkoord is de hervorming van het tweedepijlerpensioen via de Wet toekomst pensioenen (WTP). In 2022 is de WTP door de Tweede Kamer aangenomen. De WTP regelt naast de herziening van het pensioenstelsel een drietal andere onderwerpen. Dit betreft de standaardisering van het nabestaandenpensioen, het introduceren van experimenteerruimte voor pensioenopbouw door zelfstandigen in de tweede pijler en een aantal maatregelen ter bevordering van de pen­sioenopbouw onder de zogenoemde «witte vlek», zoals het verkorten van de wachttijd voor uitzendkrachten (Kamerstukken II 2021/22, 36 067, nr. 5). Daarmee is een belangrijke stap voorwaarts gezet naar een toekomstbestendig pensioensysteem. De start van de Eerste Kamerbehandeling van de WTP is voorzien begin 2023. Daarnaast zette het kabinet in op betere arbeidsomstandigheden en duurzame inzetbaarheid zodat gezond het pensioen kan worden bereikt. Onder Gezonder en veiliger werk wordt hierop verder ingegaan alsmede de rol van het landelijke expertisecentrum voor de schadeafhandeling van beroepsziekten (LEXCES) hierin.

Een herkenbare en betrouwbare uitvoering

De uitvoering is het gezicht van de overheid naar de samenleving. De overheid heeft vaak een grote impact op het leven van burgers en daarvoor is een uitvoering nodig die meedenkt en de burger centraal stelt in zijn dienstverlening.

Publieke dienstverleners, uitvoeringsorganisaties en medeoverheden spelen een essentiële rol om de opgaven waar Nederland voor staat te realiseren. In 2022 is in lijn met de doelstellingen van WaU (Werk aan Uitvoering) verder ingezet op dienstverlening, vereenvoudiging en de menselijke maat in de uitvoering. De concrete uitwerking hiervan is beschreven in de Stand van de Uitvoering Sociale Zekerheid (tweemaal in 2022: Kamerstukken II 2021/22, 26 448, nr. 682 en Kamerstukken II 2022/23, 26 448, nr. 693), het programma Werk aan Uitvoering (WaU), en de aanpak van tegengaan hardheden.

We zetten het werk aan de uitvoering door. In 2022 is het programma WaU verder uitgewerkt (Kamerstukken II 2021/22, 29 362, nr. 308). In onze Rijksbrede dienstverlening wordt zichtbaar wat beleid betekent en of de uitvoering in staat is burgers en ondernemers op de juiste manier tegemoet te treden: zorgvuldig, snel en met de menselijke maat in grootschalige processen en met persoonlijke dienstverlening. In 2022 is hier verder invulling aan gegeven door het verdelen van de WaU-middelen. Voor de uitvoering in het SZW-domein is hiervoor jaarlijks circa € 64 miljoen beschikbaar gesteld. Ook werkt het kabinet aan uitvoering door het verbeteren van de gegevensuitwisseling tussen gemeenten, UWV en SVB (Kamerstukken II 2022/23, 26 448, nr. 692).

Onze socialezekerheidswetten en de uitvoering daarvan kunnen problemen veroorzaken bij de mensen die onze ondersteuning het hardst nodig hebben. Dit is onder andere duidelijk geworden uit de bevindingen van het rapport ‘Hardvochtige effecten van overheidshandelen voor burgers binnen de sociale zekerheid’ (Kamerstukken II 2021/22, 29 362, nr. 309). Via de trajecten Participatiewet in balans, het terugdringen van hardheden in de WIA en de herijking van het handhavingsinstrumentarium wordt gehoor gegeven aan de oproep onze socialezekerheidsregelingen tegen het licht te houden en daar waar nodig aan te passen om onbedoelde hardvochtige effecten voor uitkeringsgerechtigden tegen te gaan.

Het kabinet werkt aan het terugbrengen van balans in de Participatiewet. Als het moeilijk is om op eigen kracht te participeren in de samenleving biedt de Participatiewet een stevig vangnet. Vaak gaat dat goed, maar soms pakt de wet niet uit zoals die bedoeld is, zoals blijkt uit beleidsanalyses (Kamerstukken II 2021/22, 34 352, nr. 253) en uit signalen uit de praktijk. Het kabinet zet met het traject Participatiewet in balans in op het verankeren van vertrouwen en menselijke maat in (de uitvoering van) deze wet. Daartoe wordt aan de ene kant de wet op verschillende onderdelen aangepast, waaronder de verruiming van de bijverdiengrenzen, het nuanceren van de vier weken zoekperiode voor jongeren, het tot een bepaalde grens buiten beschouwing laten van giften en het expliciteren van de mogelijkheid tot maatwerk (Kamerstukken II 2021/22, 34 352, nr. 260). Daarnaast vindt een fundamentele heroverweging van de Participatiewet plaats, waarbij opnieuw wordt gekeken naar de doelen en uitgangspunten van de wet en de samenhang met het bredere sociale stelsel. Ten slotte richt het programma zich op het versterken van de vakkundigheid van de uitvoerend professionals. In 2022 werkte het kabinet ook aan het verminderen van hardheden in de Participatiewet via concrete maatregelen, zoals het per 1 januari 2023 wijzigen van de kostendelersnorm zodat jongeren tot 27 jaar niet langer meetellen als kostendelende medebewoner voor de hoogte van de uitkering van hun huisgenoten.

Het kabinet heeft zich tot doel gesteld om hardheden uit de WIA weg te nemen, met oog voor uitvoerbaarheid, betaalbaarheid en uitlegbaarheid. Mensen die (deels) arbeidsongeschikt zijn moeten kunnen vertrouwen op inkomensondersteuning en ondersteuning bij werkhervatting. De aanpak van hardheden in de WIA valt uiteen in een korte- en een lange termijn aanpak. Over de mogelijkheden voor het wegnemen van hardheden in de WIA op de korte termijn wordt overlegd met UWV en sociale partners. Het is van belang dat er voor de lange termijn integraal en fundamenteel naar het stelsel wordt gekeken. Daartoe is in 2022 de Onafhankelijke Commissie Toekomst Arbeidsongeschiktheidsstelsel (OCTAS) ingesteld (Kamerstukken II 2021/22, 26 448, nr. 691) met de opdracht oplossingsrichtingen uit te werken voor fundamentele en structurele knelpunten in het arbeidsongeschiktheidsstelsel.

Het kabinet werkte tegelijkertijd aan de aanpak van de mismatch tussen de vraag naar en het aanbod van sociaal-medische beoordelingen. Aan het begin van 2022 bleek dat de mismatch groter was dan eerder gedacht en dat er op korte termijn maatregelen nodig zijn om de onaanvaardbaar lange wachttijden terug te dringen. In de tweede helft van 2022 zijn daarom maatregelen van start gegaan om mensen die wachten op een beoordeling sneller duidelijkheid te bieden en om UWV de mogelijkheid te geven reeds ingezette en aanvullende verbeteringen in de uitvoering voortvarend te kunnen implementeren. Zo heeft UWV aanvullende maatregelen genomen binnen de wettelijke kaders, worden tijdelijke maatregelen genomen om een gerichtere inzet van de verzekeringsarts mogelijk te maken (waaronder de vereenvoudigde beoordeling voor 60-plussers), en is de tijdelijke buitenwettelijke maatregel omtrent kwijtschelding van voorschotten verlengd (Kamerstukken II 2021/22, 26 448 en 32716, nr. 685). Op korte termijn worden aanvullende beleidsopties verkend die op middellange termijn bij kunnen dragen aan het verminderen van de mismatch. De mismatch is ook onderdeel van de opdracht van de OCTAS.

Onze sociale zekerheid is er voor mensen ook wanneer er fouten gemaakt worden. In het coalitieakkoord (bijlage bij Kamerstukken II 2021/22, 35 788, nr. 77) staat dat de regering wil werken aan een overheid die betrouwbaar, dienstbaar, dichtbij en rechtvaardig is. Handhaving is het sluitstuk van de sociale zekerheid en draagt bij aan het draagvlak voor de socialezekerheidsregelingen. Gebleken is echter dat daar waar handhaving leidt tot hardvochtige effecten mensen geraakt worden in hun bestaanszekerheid en het draagvlak voor de sociale zekerheid krimpt. In 2022 zijn stappen gezet om het handhavingsinstrumentarium zo te wijzigen dat fouten niet bestraft worden maar doelbewust misbruik effectief kan worden aangepakt. Onderdeel hiervan is het in 2022 begonnen team preventie dat gevraagd en ongevraagd adviseert over preventieve maatregelen om onbedoelde hardvochtige effecten van handhaving tegen te gaan (Kamerstukken II 2021/22, 17 050, nr. 603).

Het ongekende onrecht dat toeslagen-gedupeerden is aangedaan tussen 2004 en 2019 toonde een zwarte bladzijde in de geschiedenis van de Nederlandse overheid. In reactie op het geleden leed is onder het kabinet Rutte III de hersteloperatie kinderopvangtoeslag gestart (Kamerstukken II 2021/22, 35 510, nr. 4). Onderdeel van deze hersteloperatie zijn het forfaitaire bedrag, het kwijtschelden van publieke schulden en het oplossen van private schulden. In 2022 is een wettelijke basis voor de hersteloperatie gecreëerd via de Wet Toeslagen Herstel. Het kabinet blijft zich onverminderd inzetten recht te doen aan de toeslagen-gedupeerden.

Toegankelijke kinderopvang van goede kwaliteit zorgt ervoor dat kinderen worden gestimuleerd in hun ontwikkeling en is ondersteunend aan de arbeidsdeelname. Een betaalbare kinderopvang en een eenvoudig stelsel dragen eraan bij dat ouders en hun kinderen gebruik kunnen maken van kinderopvang. Daarom heeft het kabinet in het coalitieakkoord ingezet op een fundamentele herziening van de financiering van het kinderopvangstelsel. Hiervoor is ten eerste in 2022 geregeld dat de koppeling gewerkte uren wordt losgelaten vanaf 2023 (Kamerstukken II 2021/22, 31 322, nr. 465). Daarnaast is in 2022 samen met vier grote uitvoerders en de sector, via een greenfield benadering, gestart met het ontwerp van het nieuwe financieringsstelsel. Het stelsel wordt eenvoudiger en begrijpelijker voor ouders en neemt de onzekerheid rondom de voorschotsystematiek weg.

Sinds januari 2022 zijn kinderopvangorganisaties wettelijk verplicht om elke maand opvanggegevens van ieder kind aan Dienst Toeslagen door te geven. Deze wetswijziging is een stap in het verbeteren van de dienstverlening richting ouders. Ook is het toezicht in de gastouderopvang geïntensiveerd en is het maximale uurtarief dat vergoed wordt door de overheid via de kinderopvangtoeslag per 2023 verhoogd in het kader van de oplopende inflatie.

Het kabinet kijkt naar verbetering van het socialezekerheidsstelsel van Nederland op de langere termijn. De Staatscommissie Demografische ontwikkelingen 2050 is door het kabinet aangesteld om te adviseren over de uitdagingen die de verwachte demografische ontwikkelingen, in het bijzonder op het gebied van vergrijzing en migratie, de komende dertig jaar met zich meebrengen (Kamerstukken II 2022/23, 35925 nr. 171). Ook is het kabinet in 2022 gestart met het interdepartementaal beleidsonderzoek (IBO) Vereenvoudiging Sociale Zekerheid (Kamerstukken II 2021/22, 35 975, nr. 1). Dit IBO analyseert waar het huidige stelsel van de sociale zekerheid complex is voor burgers, wat daarvan eventuele gevolgen kunnen zijn en biedt opties om het stelsel te vereenvoudigen. De centrale onderzoeksvraag van het IBO is hoe vereenvoudiging van het socialezekerheidsstelsel, vanuit het perspectief van de burger, de doeltreffendheid en doelmatigheid van het stelsel kan verbeteren. Ook is in 2022 het IBO Vermogensverdeling uitgekomen. Het Rapport ‘Licht uit, spot aan: de vermogensverdeling’ brengt kennis over de vermogensverdeling, de belasting op arbeid en vermogen, en de belasting op verschillende typen vermogen bijeen. Het rapport doet ook suggesties hoe deze informatie blijvend beschikbaar kan worden gemaakt zodat deze tijdens de jaarlijkse besluitvorming kan worden meegenomen (Kamerstukken II 2021/22, 35 925 IX, nr. 38).

Gezonder en veiliger werk

Werk moet onder gezonde en veilige omstandigheden plaatsvinden; daarop blijft het kabinet investeren, onder meer door het stimuleren en ondersteunen van werkgevers en werkenden en via passende regelgeving.

In 2022 is inzet verricht om de werkplek voor werknemers gezond en veilig te maken en te houden. In 2022 is het landelijke expertisecentrum voor de schadeafhandeling van beroepsziekten (LEXCES) operationeel geworden en is verder toegewerkt naar een tegemoetkomingsregeling voor slachtoffers van beroepsziekten, die op 1 januari 2023 in werking is getreden. Belangrijke onderdelen van de adviezen van de Commissie Heerts6 zijn daarmee verder uitgewerkt.

Op het dossier rond hybride werken is in 2022 een kabinetsreactie verzorgd op het advies van de SER. Dit heeft geleid tot een interdepartementale agenda voor de toekomst van hybride werken. Daarmee wordt uitvoering gegeven aan de in het coalitieakkoord opgenomen ambitie om met het bedrijfsleven afspraken te maken over het stimuleren van thuiswerken. Daarbij worden de voordelen van zowel thuiswerken en op locatie werken maximaal benut en de belemmeringen zoveel mogelijk weggenomen (Kamerstukken II 2021/22, 25 883, nr. 443).

Op het gebied van het werken met gevaarlijke stoffen zijn in 2022 voorbereidingen getroffen om het Arbobesluit en de Arboregeling aan te passen. Dit in verband met de herziening van de ARIE regeling: de aanvullende risico-inventarisatie en -evaluatie inzake de risico’s zware ongevallen met gevaarlijke stoffen. De aangepaste regelgeving is op 1 januari 2023 in werking getreden.

2022 kenmerkte zich op het gebied van gezond en veilig werken ook door een aantal in dat jaar opgekomen prioriteiten. De noodzaak om tot een nationaal actieprogramma waarin seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld worden aangepakt en tot de instelling van de Regeringscommissaris (Mariëtte Hamer) te komen, werd na de uitzending van BOOS over The Voice of Holland evident. Ook vroeg een aantal actualiteiten aandacht, zoals de arbeidsomstandigheden op de nationale luchthaven Schiphol en heeft Covid inzet gevraagd op het uitwerken van een wijziging van de Arbowet parallel aan de eerste tranche wijzigingen om de Wet publieke gezondheid pandemisch paraat te maken.

Integratie en Samenleving

De overheid bevordert de maatschappelijke samenhang en sociale stabiliteit door participatie en inburgering van iedereen met een migratieachtergrond en het stimuleren van acceptatie van culturele diversiteit in de samenleving.

Met een nieuw inburgeringsstelsel in 2022 streeft het kabinet ernaar dat nieuwkomers zo snel mogelijk kunnen meedoen in de Nederlandse samenleving. Met de Wet Inburgering 2021 die 1 januari 2022 is ingegaan, wordt beoogd dat nieuwkomers zo snel mogelijk de taal leren op het voor hen hoogst haalbare niveau én snel en volwaardig mee kunnen doen in de maatschappij, het liefst via betaald werk. De inburgeraar is in het stelsel eigenaar van zijn eigen inburgering en wordt via maatwerk en begeleiding ondersteund door gemeenten. Een van de belangrijkste wijzigingen is dat gemeenten de regie hebben op inburgering.

De uitvoering van het nieuwe stelsel was een uitdaging in een jaar van extra opvang van Oekraïense ontheemden, krapte op de arbeidsmarkt en huisvestingsproblematiek. Dit heeft er mede aan bijgedragen dat er minder inburgeraars zijn gestart dan verwacht. In 2022 is een analyse gestart naar de oorzaken hiervan en oplossing hiervoor. Er zijn eerste verbeteringen doorgevoerd op het gebied van de leerbaarheidstoets en de onderwijsroute. Er zijn extra middelen beschikbaar gesteld voor gemeenten om tot en met 2025 de onderwijsroute te financieren. De uitvoering van het nieuwe inburgeringsstelsel loopt naast de activiteiten op de Wet inburgering 2013, waar nog zo’n 60 duizend inburgeringsplichtigen onder vallen. Door de uitvoering van het verbeterplan worden enkele hardheden uit het (oude-) stelsel weggenomen. Daarnaast is er een financiële impuls gegeven waardoor DUO waar nodig meer maatwerk voor inburgeraars kan realiseren.

In 2022 zette het kabinet verder in op het versterken van een samenleving waarin iedereen gelijkwaardig wordt behandeld en niemand wordt uitgesloten. In september 2022 zond het kabinet het Nationaal Programma tegen discriminatie en racisme (Kamerstukken II 2021/22, 30 950, nr. 316) naar de Tweede Kamer. Dit programma is ontwikkeld onder coördinatie van de Nationaal Coördinator Discriminatie en Racisme (NCDR). In 2022 is eveneens de Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme ingesteld. Deze commissie doet onderzoek naar discriminatie en racisme in Nederland en richt zich op alle sectoren, inclusief een doorlichting van discriminatie en etnisch profileren binnen de overheid. In november 2022 is het meerjarenplan Zelfbeschikking 2022-2025 aan de Tweede Kamer aangeboden, gericht op het bevorderen van volwaardige deelname aan de Nederlandse samenleving zonder inperking van het zelfbeschikkingsrecht. Daarnaast is het kabinet gestart met de ‘sociale weerbaarheidsagenda 2022-2025’, gericht op democratische waarden en weerbaarheid onder kwetsbare groepen.

In 2022 zijn verdere stappen gezet rondom de Uitvoering werkagenda Voor een Inclusieve Arbeidsmarkt (VIA). In samenwerking met 20 landelijke partijen wordt ingezet op effectieve aanpakken om de arbeidsmarktkansen en –posities van Nederlanders met een migratieachtergrond te verbeteren. Om de start van de Werkagenda VIA te markeren is in het voorjaar de werkconferentie ‘Doen Wat Werkt’ georganiseerd samen met de betrokken partners voor partijen in de uitvoering. Naar aanleiding van toegenomen aandacht voor de achterblijvende arbeidsparticipatie van statushouders is in de tweede helft van 2022 een start gemaakt met het maken van een plan van aanpak om de arbeidsparticipatie van deze groep te versnellen. Hierbij wordt ook de Taskforce VIA betrokken. In 2022 zijn vooruitlopend hierop al enkele activiteiten ondersteund, te weten ‘RefugeeWork’ van VluchtelingenWerk Nederland en de pilot ‘Toeleiding naar Werk’ van COA, Randstad en gemeente Almere gericht op vroegtijdige arbeidsparticipatie op het AZC.

Internationale Zaken

Op het Europese vlak is een groot aantal dossiers tot een voor Nederland goed (tussen)resultaat gekomen. Op de richtlijnen Europees kader minimumlonen, women on company boards en loontransparantie werd in de trilogen overeenstemming bereikt met het Europees Parlement. Er is een algemene oriëntatie aangenomen in de Raad voor een herziening van de asbestrichtlijn en Nederland deed een succesvolle oproep tot meer ambitie van de Europese Commissie op het gebied van grenswaarden voor gevaarlijke stoffen. Ook is er een akkoord bereikt over de Raadsaanbevelingen Individuele Leerrekeningen en toereikende minimuminkomens. Daarnaast zijn de Europese afspraken voor thuiswerkende grenswerkers verlengd en zet Nederland zich in voor een structurele oplossing. Verder hebben onderhandelingsrondes plaatsgevonden met Argentinië en Turkije over aanpassing van de betreffende sociale zekerheidsverdragen, en is het herziene verdrag met Chili aangeboden aan het Parlement. Nederland heeft daarnaast in 2022 deelgenomen aan de verschillende werkgroepen van de Employment Working Group van de G20 onder Indonesisch voorzitterschap, afgesloten met een ministeriële bijeenkomst, waarbij onder andere is gesproken over het versterken van de inclusieve arbeidsmarkt en adequate sociale bescherming. Binnen de Internationale Arbeidsorganisatie is door Nederland verder gewerkt aan de ratificatie van het fundamentele verdrag inzake een promotioneel kader voor gezond en veilig werken (C187) en inzake geweld en grensoverschrijdend gedrag (C190). Ook maakt Nederland vaart met het uitbreiden van de werkingssfeer van de fundamentele verdragen tot Caribisch Nederland. Daarnaast heeft de mondiale Kinderarbeidconferentie in mei 2022 een zogeheten Durban Call to Action aangenomen ter bevordering van de wereldwijde strijd tegen kinderarbeid. Als pathfinder country binnen de Alliance 8.7 draagt Nederland hier actief aan bij. Tot slot heeft de nieuwe DG ILO Gilbert Houngbo een voorstel gepresenteerd voor een Global Coalition for Social Justice. Nederland draagt graag bij aan de uitwerking hiervan en de agendering tijdens de komende Internationale Arbeidsconferentie (juni 2023).

Kerncijfers

Fraude en handhaving UWV, SVB en gemeenten

Bij het ontvangen van een uitkering gelden diverse verplichtingen, zoals het tijdig verstrekken van gegevens over het inkomen en het melden van samenwonen. De naleving van deze verplichtingen is een belangrijke voorwaarde voor een goed werkend stelsel van sociale zekerheid. UWV, de SVB en de gemeenten zetten diverse instrumenten in om de naleving en handhaving van wet- en regelgeving te bevorderen. Het gaat zowel om voorkomen (bijvoorbeeld voorlichting) als om controleren en sanctioneren (bijvoorbeeld het opleggen van boetes). In de tabellen 1, 2 en 3 is een overzicht gegeven van de kerncijfers op het gebied van handhaving bij UWV, de SVB en gemeenten.

De handhavingscijfers zijn relatief stabiel ten opzichte van vorig jaar. Het aantal geconstateerde overtredingen is bij UWV licht gedaald en bij de SVB gestegen. Hiervoor is geen specifieke verklaring te geven en wordt veroorzaakt door kleine fluctuaties in het aantal geconstateerde overtredingen per materiewet. Het totale benadelingsbedrag volgt bij beide organisaties dezelfde trend. Het aantal boetes en het boetebedrag zijn bij UWV eveneens gedaald en bij de SVB stabiel gebleven, ondanks de stijging in aantal geconstateerde overtredingen. De SVB heeft wel significant meer waarschuwingen afgegeven. Bij gemeenten ten slotte zijn vooralsnog alleen de kerncijfers tot en met het derde kwartaal bekend. Het aantal geconstateerde overtredingen, het benadelingsbedrag, aantal boetes en het totale boetebedrag zijn gedaald in vergelijking met het derde kwartaal van 2021. Hiervoor is geen specifieke verklaring te geven. De incassoratio is voor alle uitvoerders stabiel en vergelijkbaar met voorgaande jaren.

Re-integratie

Tabel 4 geeft weer hoeveel mensen met een arbeidsbeperking UWV aan het werk heeft geholpen. In 2022 vonden 12.600 mensen met een arbeidsbeperking een baan, wat een stijging is vergeleken met 2021. Dit is toe te schrijven aan de arbeidsmarkt die na de coronacrisis niet verder is verslechterd na 2021 voor werkzoekenden met een arbeidsbeperking. Inmiddels worden er weer steeds meer mensen met een arbeidsbeperking door UWV aan het werk geholpen. Dit aantal is bijna weer op hetzelfde niveau als in de jaren 2018 en 2019. In 2020 en 2021 lag dit aantal iets lager in verband met corona.

3.2 Uitgavenplafond Sociale Zekerheid

Deze paragraaf presenteert een totaaloverzicht van de uitgaven onder het uitgavenplafond Sociale Zekerheid (SZ) voor het jaar 2022. Eerst wordt de opbouw van de totale uitgaven onder het SZ-plafond weergegeven, onderverdeeld naar begrotings- en premiegefinancierde uitgaven. Daarna wordt inzicht gegeven in de onderverdeling van de uitgaven onder het SZ-plafond naar de verschillende regelingen. Ten slotte worden de uitgavenmutaties sinds de begroting 2022 gegroepeerd weergegeven en vindt toetsing van de SZ-uitgaven aan het plafond plaats. Om een goede vergelijking te maken tussen begrote en gerealiseerde uitgaven zijn de uitgaven van de begroting 2022 (prijzen 2021) omgerekend naar prijzen 2022. Daarnaast worden in deze paragraaf de ontvangsten in mindering gebracht op de uitgaven (netto SZ-uitgaven). Ook geldt dat in deze paragraaf enkel uitgaven en ontvangsten worden verantwoord die onder het uitgavenplafond Sociale Zekerheid vallen, dus niet die onder het uitgavenplafond Rijksbegroting of Investeringen vallen. Tot slot zijn de maatregelen uit het coalitieakkoord opgenomen in de begrotingsstand 2022. Om deze redenen wijken de gepresenteerde uitgaven af van de uitgaven zoals opgenomen in de beleidsartikelen.

Uit tabel 5 is af te leiden dat de totale uitgaven onder het SZ-plafond € 9,9 miljard lager zijn uitgekomen dan voorzien bij de begroting 2022. De uitgaven onder het SZ-plafond bestaan uit begrotingsgefinancierde uitgaven en premiegefinancierde uitgaven. De begrotingsgefinancierde uitgaven worden uit belastinginkomsten betaald, de premiegefinancierde uitgaven worden voornamelijk door middel van premies gefinancierd. Het merendeel van de uitgaven op de SZW-begroting valt onder het uitgavenplafond SZ.

Op de totaaltelling van de uitgaven vindt een correctie plaats om dubbeltelling te voorkomen die ontstaat doordat sociale fondsen voor een deel gefinancierd worden uit begrotingsmiddelen. Deze zogeheten rijksbijdragen worden verantwoord op artikel 12 van dit jaarverslag. Dit betreft hoofdzakelijk een bijdrage aan het Ouderdomsfonds. De opbrengsten van de AOW-premie zijn namelijk onvoldoende om de ouderdomsuitgaven (AOW) te dekken.

De apparaatsuitgaven en enkele andere uitgaven, waaronder subsidies en opdrachten, behoren tot de uitgaven onder het plafond Rijksbegroting en zijn daarom niet relevant voor het SZ-plafond. Deze uitgaven worden in mindering gebracht op de totaaltelling. Dat geldt ook voor uitgaven die vallen onder het plafond Investeringen.

Voor het gedeelte van de ontvangsten dat tot de niet-belastingontvangsten wordt gerekend, wordt eveneens gecorrigeerd. De gerealiseerde begrotingsontvangsten onder het SZ-plafond wijken af van de totale ontvangsten van SZW. De ontvangsten onder uitgavenplafond Rijksbegroting en de niet-plafondrelevante ontvangsten (voornamelijk werkgeversbijdragen kinderopvangtoeslag) worden immers niet onder het SZ-plafond meegenomen. Rekening houdend met deze correcties bedragen de begrotingsgefinancierde uitgaven onder het uitgavenplafond SZ in 2022 € 19,9 miljard, de premiegefinancierde uitgaven bedragen € 64,1 miljard. Samen met de integratie-uitkering sociaal domein komt het totaal daarmee op € 85,9 miljard.

Uitgavenontwikkeling

Tabel 6 toont een onderverdeling van de uitgaven die vallen binnen het SZ-plafond naar de verschillende regelingen. Wederom is het startpunt de begroting 2022. Ontvangsten worden in mindering gebracht op de uitgaven.

Arbeidsmarkt

De uitgaven aan arbeidsmarkt vallen € 7.394 miljoen lager uit dan begroot. De uitgaven aan het lage-inkomensvoordeel (LIV) waren lager, en ook de uitgaven aan de Tijdelijke noodmaatregel overbrugging voor behoud van werkgelegenheid (NOW) waren lager. De NOW zorgt bijna voor het gehele effect, met € 7.390 miljoen aan lagere realisaties in 2022. Onderdeel van deze lagere realisaties zijn de terugontvangsten NOW. De terugontvangsten zorgen voor een verschil van € 3.950 miljoen, aangezien deze niet in de begroting 2022 stonden.

Werkloosheid en Bijstand

De uitkeringslasten WW komen € 1.455 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening gehouden wordt met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 1.554 miljoen lager dan begroot. Ten tijde van het opstellen van begroting 2022 was de verwachting dat de werkloosheid in 2022 zou oplopen, mede als gevolg van het aflopen van de coronasteunpakketten. Deze stijging heeft zich niet voorgedaan.

De uitgaven aan het Macrobudget Participatiewetuitkeringen vallen € 441 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening gehouden wordt met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 517 miljoen lager dan begroot. De daling is met name het gevolg van de lagere werkloosheid en de verwerking van de realisaties in 2021. Via de reguliere systematiek van het macrobudget werken realisaties in 2021 volledig door in het budget van uitvoeringsjaar 2022.

Arbeidsongeschiktheid, Ziekte en Verlofregelingen

De uitgaven voor arbeidsongeschiktheid, ziekte en verlofregelingen zijn € 326 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Indien rekening gehouden wordt met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 120 miljoen lager dan begroot. De hogere uitgaven aan AO-regelingen zijn bijvoorbeeld te verklaren doordat de doorstroom vanuit de WGA naar de IVA hoger lag dan verwacht. Daarnaast zijn de uitgaven op het ouderschapsverlof juist lager. Dit komt doordat de regeling pas sinds 1 augustus is ingegaan en de aanvragen tot dusver lager zijn dan verwacht.

Ouderdom en nabestaanden

De AOW en Anw uitgaven zijn in totaal € 599 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling is de realisatie € 131 miljoen lager dan begroot. Dit wordt grotendeels verklaard doordat er vanwege corona meer AOW-gerechtigen zijn overleden en doordat het aandeel alleenstaanden lager is dan verwacht. Een lager aandeel alleenstaanden zorgt voor een daling in de AOW-uitkeringslasten, omdat een alleenstaande AOW-gerechtigde een hogere AOW-uitkering ontvangt dan een gehuwde.

Kinderopvang en Kindregelingen

Het saldo van de uitgaven en ontvangsten Kinderopvangtoeslag is € 341 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 321 miljoen hoger dan de begroting. De hogere dan verwachte uitgaven komen vooral doordat er in 2022 meer gebruik is gemaakt van kinderopvang dan verwacht. Het aantal kinderen dat naar de opvang gaat en het gemiddelde aantal uren kinderopvang per kind zijn beide hoger uitgekomen, zowel in de dagopvang als in de buitenschoolse opvang.

De uitgaven aan AKW en WKB zijn € 370 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 323 miljoen hoger dan bij begroting. Deze bijstelling wordt verklaard door het hogere aantal kinderen in de realisatie ten opzichte van de begroting 2022.

Re-integratie en Participatie

In 2022 is € 28 miljoen minder uitgegeven aan re-integratie arbeidsongeschikten dan begroot. Dit bestaat uit lagere uitgaven aan re-integratie Wajong (€ 6 miljoen) en lagere uitgaven aan re-integratie WIA/WAO/WAZ (€ 22 miljoen). Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 33 miljoen lager dan begroot. De uitgaven aan de integratie-uitkeringen sociaal domein zijn € 77 miljoen hoger dan verwacht bij de begroting 2022.

Uitvoeringskosten en overige uitgaven

De uitvoeringskosten van onder andere UWV en de SVB komen € 17 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstellingen, is de realisatie € 69 miljoen lager dan begroot. De lagere uitgaven worden voornamelijk veroorzaakt doordat de gerealiseerde volumes van de UWV-regelingen lager zijn dan geraamd.

Als onderdeel van het Noodpakket banen en economie is de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo) voortgezet. Op dit onderdeel komen de uitgaven € 61 miljoen hoger uit dan begroot. De overige uitgaven zijn € 846 miljoen lager uitgekomen dan begroot. Dit komt onder andere doordat het grootste deel van de reserveringen op artikel 99 (nog onverdeeld) à € 243 miljoen is overgeboekt naar de betreffende beleidsartikelen of departementale begrotingshoofdstukken.

Toetsing aan het plafond

Tabel 7 laat de ontwikkeling van het SZ-plafond en de netto SZ-uitgaven zien voor het jaar 2022. De SZ-uitgaven worden getoetst aan het plafond.

Uitgaven

De geraamde SZ-uitgaven van € 95,8 miljard ten tijde van de Miljoenennota 2022 zijn uitgekomen op € 85,9 miljard bij het jaarverslag 2022. Bovenstaand zijn de grootste mutaties toegelicht.

Uitgavenplafond

Het plafond SZ voor 2022 is € 6,9 miljard lager vastgesteld dan in de Voorjaarsnota 2022 is opgenomen. De voornaamste oorzaak is een bijstelling van het plafond als gevolg van de noodmaatregelen in verband met de corona uitbraak. Daarnaast is het plafond bijgesteld vanwege overboekingen tussen de plafonds, statistische correcties, nominale ontwikkeling, uitgaven in het kader van het conflict in Oekraïne, en voor de niet-beleidsmatige mutaties in de WW en bijstand. Het plafond voor 2022 is uiteindelijk vastgesteld op € 86,5 miljard.

Toetsing SZ-uitgaven aan uitgavenplafond

Door de lagere SZ-uitgaven ten opzichte van de begroting en de neerwaartse bijstelling van het plafond is er sprake van een kleine onderschrijding van het uitgavenplafond SZ. Per saldo is er bij jaarverslag 2022 € 0,6 miljard minder uitgegeven dan het voor 2022 geldende plafond.

3.3 Realisatie periodieke rapportages / beleidsdoorlichtingen

Voor het meest recente overzicht van de programmering van periodieke rapportages / beleidsdoorlichtingen, zie het overzicht Ingepland en uitgevoerd onderzoek op rijksfinanciën.nl. Voor de realisatie van deze en andere grote (evaluatie)onderzoeken, zie «Bijlage 3. Afgerond evaluatie- en overig onderzoek».

3.4 Overzicht van risicoregelingen

Voor het jaarverslag 2022 zijn er geen risicoregelingen.

Tot en met de begroting 2022 stonden de leningen die het Ministerie van SZW verleent aan asielstatushouders die vallen onder de Wet inburgering 2013 onder de risicoregelingen. Deze leningen vallen echter niet onder de rijksbreed gehanteerde definitie van risicoregelingen.

3.5 Openbaarheidsparagraaf

Het versneld op orde brengen van onze informatiehuishouding en het vergroten van de transparantie naar de samenleving en parlement zijn belangrijke lessen uit het verslag ‘Ongekend onrecht’ van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK, december 2020). Daarnaast heeft de Wet open overheid (Woo) per 1 mei 2022 de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) vervangen. Dit betekent dat de overheid (nog) transparanter moet worden.

SZW heeft de verbetering van haar informatiehuishouding en de implementatie van de Wet open overheid belegd in het programma ’ENIGMA, Informatiehuishouding Open op Orde 2021 ‒ 2026’. Het programma heeft tot doel om het informatiebeheer van SZW te verbeteren, transparanter te maken en om het bewustzijn van de omgang met openbaarheid van informatie in het DNA van medewerkers en in het werk van SZW te verankeren.

In 2022 is het verbeteren en het transparanter maken van de informatiehuishouding van SZW verder vormgegeven. In deze paragraaf worden deze inspanningen van 2022 inhoudelijk nader toegelicht langs de vier actielijnen van het programma ENIGMA. Ten slotte wordt ingegaan op de financiën van het programma ENIGMA.

Verbetering van de informatiehuishouding

Actielijn 1. Informatieprofessionals

In 2022 is verder ingezet op de bewustwording en het vergroten van de kennis van de SZW-medewerkers op het gebied van informatiebeheer. De uitrol van de ‘GoedBewaard’-instructies bij alle SZW directies loopt, deze geeft inzicht in de voortgang en eventuele knelpunten van de uitrol.

Ook is een two-pager met tips en stappenplan voor actieve e-mail archivering in DigiDoc opgeleverd. Naar aanleiding van deze two-pager is gestart met een instructie voor actieve e-mail archivering.

De werving van informatieprofessionals was ook in 2022 een grote uitdaging gezien de afhankelijkheid en huidige schaarste op de arbeidsmarkt. In veel gevallen is het uiteindelijk wel gelukt om medewerkers te werven, maar duurde het wel langer dan gepland.

Actielijn 2. Volume en aard van de informatie

Actieve openbaarmaking

Op 10 juni 2022 is de nieuwe versie van de Beleidslijn actieve openbaarmaking van beslisnota’s geaccordeerd in de ministerraad. Met ingang van 20 september 2022 worden bij alle categorieën Kamerstukken de achterliggende beslisnota’s openbaar gemaakt. Hierover is op meerdere momenten, en vanuit verschillende invalshoeken, gecommuniceerd via het Rijksportaal, richting medewerkers, de Bestuursraad en de bewindspersonen. Via roadshows langs alle directies is de nieuwe werkwijze van openbaarmaking van beslisnota’s bij medewerkers onder de aandacht gebracht. In 2022 konden medewerkers bij een centraal onderdeel terecht met vragen over de actieve openbaarmaking van beslisnota’s en is lopende het jaar geëvalueerd wat er goed ging en wat er beter kan in het proces.

E-mailarchivering

In 2022 is verder gewerkt aan archivering van e-mails en sociale media. Het project e-mailarchivering bestaat uit twee lijnen. De eerste lijn betreft het implementeren van de Handreiking bewaren van e-mail Rijksoverheid (passieve e-mailarchivering). Hiervoor is aangesloten op het rijksbrede project Implementatie e-mailarchivering. De oplevering van de bijbehorende technische oplossing (voor 7 departementen) is gepland voor 2023. De tweede lijn betreft het verbeteren van actieve e-mailarchivering met het doel meer e-mails actief te archiveren in de betreffende dossiers (zie ook Actielijn 1. Informatieprofessionals).

Passieve openbaarmaking

Per 1 mei 2022 is de Wob vervangen door de Woo (Wet open overheid). Hiermee is de maximale termijn voor de beantwoording van Woo-verzoeken aanzienlijk korter (42 versus 56 dagen). Daarnaast schrijft de Woo termijnen voor waarbinnen het bestuursorgaan in contact moet treden met verzoeker als er onduidelijkheden zijn, of om nadere afspraken te maken over de verdere afhandeling van het verzoek.

Het eigenaarschap (ketenverantwoordelijkheid) van het Woo-proces is belegd bij de directie WBJA. Er zijn procesbeschrijvingen van de Woo-deelprocessen Woo bij WBJA opgesteld en vastgesteld. Voor de NLA is een checklist opgesteld die de verandering van Wob naar Woo inzichtelijk maakt. Verder is er in februari 2022 een projectleider gestart om WBJA te ondersteunen bij het opstellen en implementeren van het proces rond Woo-verzoeken. SZW breed is gecommuniceerd over de inwerkingtreding Woo per 1 mei 2022 en is er een SZW brede workshop georganiseerd over de Woo.

Op 1 mei 2022 is ook de contactpersoon Woo aangesteld. Deze vormt voor het ministerie naast het contact met de burgers, wetenschappers en journalisten een belangrijke schakel en brugfunctie binnen de organisatie. Daarnaast is een procespuzzel Woo ‘De snelste schakel’ ontwikkeld. Deze puzzel draagt bij aan de bewustwording bij medewerkers en geeft inzicht over de stappen en functies die bij een Woo-afhandelingsproces komen kijken.

Er is ook een pilot gestart met een Vliegend Woo Team (VWT) van Doc-Direkt met als focus het verbeteren van de afhandeltermijn van een Woo-verzoek. Er is in dit kader een verkenning/analyse uitgevoerd op het proces van een groot en complex Woo verzoek welke twee beleidsdirecties raakt (ASEA en AV). Ten slotte is er een start gemaakt met het ontwikkelen van een toolbox afhandeling Woo-verzoeken voor medewerkers.

Voor de kwantitatieve gegevens over de passieve openbaarmaking wordt verwezen naar de Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk.

Actielijn 3. Informatiesystemen

Een goed werkend Document Management Systeem (DMS) is randvoorwaardelijk voor het op orde brengen van de informatiehuishouding (goed kunnen opslaan, archiveren en eenvoudig/snel/goed terug vinden van informatie). Fase 1 van DigiDoc Online is in 2022 opgeleverd en hiermee gaat een kleine groep gebruikers aan de slag.

Om te komen tot een verbeterplan zijn de huidige informatiesystemen in context van de processen en de informatiehuishouding (IHH) per werkveld in kaart gebracht en beoordeeld. Hiervoor is informatie opgehaald om Overzicht en Inzicht te krijgen in hoeverre processen en systemen aansluiten op de kaders en richtlijnen voor de IHH. Op basis hiervan worden verbetervoorstellen en verbeterplannen opgesteld.

Actielijn 4. Bestuur/naleving

In 2022 is de 1-meting (jaarlijks meting) gehouden binnen SZW (als ook bij de overige departementen) om het volwassenheidsniveau op het gebied van informatiehuishouding te kunnen bepalen en te kunnen monitoren. De actualisering Kader selectielijst Archiefwet vordert, maar is afhankelijk van de beschikbare capaciteit bij het Nationaal Archief.

Financiën programma ENIGMA

Het programma ENIGMA heeft 3 financieringsstromen: het programmabudget dat vanuit SZW beschikbaar is gesteld, de ‘BZK-POK-IHH-gelden en de ‘FIN-Woo-gelden’. In januari 2022 zijn de definitieve actieplannen IHH Open op Orde 2022 van SZW, SVB en UWV door de pSG aangeboden aan Bureau Regeringscommissaris IHH. Op basis van de fiches in het actieplan van SZW is in totaal € 6,785 miljoen in 2022 ontvangen, inclusief het aanvullende POK-budget en Woo-budget.

Op basis van de rapportage, die in september 2022 door SZW is aangeleverd bij Bureau Regeringscommissaris, is in oktober 2022 € 3 miljoen teruggeboekt naar het Ministerie van BZK. Ten opzichte van het resterende budget hebben we in 2022 een onderuitputting van circa € 0,6 miljoen gehad. De oorzaken van deze onderuitputting zijn dat projecten pas in de loop van 2022 konden worden opgestart, een aantal interdepartementale projecten vertraging heeft opgelopen (zoals de invoering van PLOOI) en het lastig bleek om in 2022 geschikt personeel te vinden. Op 1 februari 2023 is hierover gerapporteerd in de Jaarrapportage Open op Orde 2022 aan het Ministerie van BZK.

Bijlage: Overzicht coronasteunmaatregelen

NOW

De Tijdelijke noodmaatregel overbrugging voor behoud van werkgelegenheid (NOW) kwam werkgevers tegemoet die door de coronacrisis met omzetverlies te maken hadden. Begin 2022 is de 8e en laatste NOW-tranche opengesteld waar werkgevers een beroep op konden doen. Met de tegemoetkoming NOW konden werkgevers werknemers in dienst houden, waardoor banen behouden bleven. Werkgevers die te maken kregen met minstens 20% omzetverlies konden aanspraak maken op de regeling. Werkgevers ontvingen een voorschot op basis van het verwachte omzetverlies. Achteraf vindt de subsidievaststelling plaats op basis van het daadwerkelijke omzetverlies. Ook wordt gekeken of werkgevers de loonsom op peil hebben gehouden.

Tijdelijke subsidieregeling loonkosten en inkomensverlies Caribisch Nederland

Het doel van deze regeling is het voorkomen van werkloosheid en het opvangen van inkomensverlies als gevolg van de acute vraaguitval die optreedt als gevolg van het coronavirus in Caribisch Nederland. Zowel werkgevers als zelfstandig ondernemers kunnen aanspraak maken op de regeling. In 2022 was geen sprake meer van deze subsidieregeling. Er vonden alleen nog afrekeningen plaats van aanvragen uit 2020 en 2021.

Tozo

De Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo) had als doel ondernemers te ondersteunen tijdens de coronacrisis. De regeling is voor zelfstandig ondernemers, waaronder zzp’ers. Ondersteuning kan worden aangevraagd in de vorm van een aanvullende uitkering voor levensonderhoud en/of een lening voor bedrijfskapitaal. Per oktober 2021 is de Tozo stopgezet. Dit jaar en komende jaren vinden er nog verrekeningen plaats met gemeenten.

Bbz-transitie

Om de overgang van de Tozo naar het Bbz voor de uitvoering bij de gemeenten behapbaar te maken heeft het kabinet besloten het Bbz tijdelijk te vereenvoudigen tot 31 maart 2022. Gemeenten worden gefinancierd voor de uitkeringslasten van het Bbz 2004 via het Macrobudget Participatiewetuitkeringen.

Tegemoetkoming eigen bijdrage kinderopvang

Alle ouders die gebruik maken van kinderopvang en hun factuur tijdens de sluitingsperioden van de kinderopvang volledig door blijven betalen, ontvangen een tegemoetkoming in de eigen bijdrage. De tegemoetkoming geldt voor alle typen formele opvang en voor verschillende financieringsvormen. Namelijk voor ouders die Kinderopvangtoeslag ontvangen, ouders die gebruik maken van een regeling gesubsidieerd door de gemeenten en personen die gebruik maken van kinderopvang zonder overheidsvergoeding.

NL leert door

Dit betreft middelen voor een flankerend crisispakket «NL leert door», waarmee mensen die door de crisis hun werk verloren hebben of dreigen te verliezen zich kunnen heroriënteren op baankansen en daarvoor zo nodig (online) scholing kunnen volgen.

Arbeidsmarktbemiddeling Caribisch Nederland

Betreft extra inzet op arbeidsbemiddeling in Caribisch Nederland. Dit om te voorkomen dat als gevolg van de coronacrisis werkloos geworden lokale arbeidskrachten onnodig (lang) aan de kant blijven staan en een (steeds) grote(re) afstand tot de arbeidsmarkt krijgen.

Aanvullend sociaal pakket

Versnellen brede schuldenaanpak

Met behulp van deze extra middelen wordt de armoede- en schuldenaanpak versneld en geïntensiveerd, zodat mensen sneller en op een laagdrempelige manier de weg naar hulpverlening kunnen vinden.

Crisisdienstverlening (regionale mobiliteitsteams)

Een deel van de mensen die als gevolg van de coronacrisis hun baan verliezen of met werkloosheid worden bedreigd, is gebaat bij extra ondersteuning om snel en gericht de weg te vinden naar ander werk. Specifiek voor deze mensen is een nieuwe aanpak van aanvullende (crisis)dienstverlening ontwikkeld, waarin werkgeversorganisaties, vakbonden, gemeenten en UWV samenwerken in regionale mobiliteitsteams om mensen naar werk te begeleiden.

Waarborgfonds

Het Waarborgfonds saneringskredieten heeft als doel om de drempels te verlagen om (op grotere schaal) saneringskredieten te verstrekken. Het kabinet heeft hiervoor € 30 miljoen beschikbaar gesteld. Voor een periode van maximaal vijf jaar wordt er via een subsidie een bodemstorting van maximaal € 6 miljoen per jaar gedaan. De eerste bodemstorting heeft plaatsgevonden in 2021.

Voor risico's in het financieel beheer van de coronasteunmaatregelen, zie de Bedrijfsvoeringsparagraaf in dit jaarverslag.

Bijlage: Budgettair overzicht Oekraïne

WW

Door de oorlog in Oekraïne werd verwacht dat meer bedrijven aanspraak zouden maken op de regeling werktijdverkorting. In de praktijk bleek dit niet het geval, waardoor uiteindelijk geen aanvullende middelen voor werktijdverkorting nodig waren.

KOT

De doelgroep van ouders die aanspraak kunnen maken op de kinderopvangtoeslag (KOT) is verbreed, zodat ook een ouder met een partner buiten de EU aanspraak kan maken op de KOT voor de opvang in Nederland, mits voldaan wordt aan de overige voorwaarden. Door deze maatregel maken Oekraïense ontheemden die gevlucht zijn met hun kinderen, maar waarvan de partner nog (noodgedwongen) in Oekraïne verblijft, aanspraak op KOT indien zij in Nederland gaan werken.

AKW

Oekraïense ontheemden maken, indien zij werken, aanspraak op kinderbijslag.

WKB

Oekraïense ontheemden maken, indien zij werken, aanspraak op kindgebonden budget.

4. Beleidsartikelen

4.1 Artikel 1 Arbeidsmarkt

A. Algemene doelstelling

De overheid draagt bij aan evenwichtige arbeidsverhoudingen en -voorwaarden door kaders te stellen en waar van toepassing toe te zien op de naleving daarvan. De overheid bevordert en stimuleert een inclusieve arbeidsmarkt en gezonde en veilige arbeidsomstandigheden.

De overheid bevordert het functioneren van de arbeidsmarkt door bescherming te bieden en de belangen van werknemers te waarborgen in evenwicht met de belangen van de onderneming. De overheid voorziet hierbij in een minimumniveau van arbeidsrechtelijke bescherming, onder andere ten aanzien van de arbeidsomstandigheden, arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden, met inachtneming van de eigen verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. Daarnaast draagt zij zorg voor een op de arbeidsmarkt toegesneden arbeidsmigratiebeleid.

De overheid vindt het belangrijk dat werknemers en zelfstandigen hun werk onder goede condities kunnen verrichten. Dit is ook van belang voor het vergroten van de arbeidsparticipatie en de arbeidsproductiviteit, het beperken van uitval door ziekte en arbeidsongeschiktheid, en het bevorderen van de duurzame inzetbaarheid van werknemers.

• – arbeidsverhoudingen, waaronder de Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (cao), de Wet op het algemeen verbindend en het onverbindend verklaren van bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten (avv) en de Wet op de ondernemingsraden (WOR);

• – arbeidsrechtelijke bescherming, waaronder de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag (Wml), wet- en regelgeving met betrekking tot gelijke behandeling en de Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs (Waadi);

• – toelating van arbeidsmigranten, waaronder de Wet arbeid vreemdelingen (Wav);

• – de Wet arbeidsvoorwaarden gedetacheerde werknemers in de Europese Unie (WagwEU);

• – maatregelen tegen schijnconstructies van werkgevers, waaronder de Wet aanpak schijnconstructies (Was);

• – de Wet tegemoetkomingen loondomein (Wtl);

• – de Wet arbeidsmarkt in balans (Wab).

Bij het realiseren van deze doelstelling is een belangrijke taak weggelegd voor sociale partners. Zij zijn verantwoordelijk voor het maken van onderlinge afspraken over arbeidsvoorwaarden en arbeidsverhoudingen en het bieden van veilige en gezonde werkomstandigheden. De overheid bevordert dat sociale partners hier vorm en uitvoering aan geven en voert hiertoe overleg met hen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

• – de vaststelling van de hoogte van het wettelijk minimumloon (Wml) en het maximumdagloon;

• – het bevorderen van goede arbeidsverhoudingen, onder andere door het recht op onderhandeling door sociale partners te waarborgen en het in stand houden van een adequate overlegstructuur met de sociale partners;

• – het bevorderen dat werkgevers en werknemers gezonde en veilige arbeidsomstandigheden en een goed werktijden- en verzuimbeleid realiseren;

• – het bevorderen dat werkenden gezond en vitaal kunnen doorwerken tot de pensioengerechtigde leeftijd;

• – het zorgdragen voor gelijke kansen voor en tijdens arbeidsdeelname;

• – het stimuleren en faciliteren van postinitiële scholing ten behoeve van het optimaal functioneren van de arbeidsmarkt;

• – de handhaving van de wet- en regelgeving door de Nederlandse Arbeidsinspectie.

De Minister van Financiën is primair verantwoordelijk voor de fiscale wet- en regelgeving. Wanneer fiscale instrumenten worden ingezet om doelstellingen in het kader van het arbeidsmarktbeleid te realiseren, is de Minister van SZW hiervoor medeverantwoordelijk.

C. Beleidsconclusies

Arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden

Wet arbeid vreemdelingen

Per 1 januari 2022 is de Wet arbeid vreemdelingen 2022 (Wav) in werking getreden. Het doel van de wijziging is om de wet flexibeler en meer toekomstbestendig te maken. In dit licht is de duur van de tewerkstellingsvergunning (twv) verruimd van één naar drie jaar7. Door de wijziging dat in beginsel een twv wordt verleend voor de duur van drie jaar kan beter maatwerk worden verleend en kan in de lagere regelgeving worden bepaald wanneer welke maximale duur wenselijk is, hetgeen leidt tot flexibelere wetgeving. Verder kan worden meebewogen met conjunctuur van de economie, hetgeen de toekomstbestendigheid ten goede komt. Daarnaast is een aantal maatregelen genomen om de positie van de werknemer te versterken, zoals de verplichting tot een periodieke girale betaling van het loon, omdat hierbij een grotere zekerheid bestaat dat de vreemdeling vrijelijk over zijn loon kan beschikken dan bij contante betaling. Tevens kan het toezicht op naleving van de juiste beloning effectiever plaatsvinden. Verder is een facultatieve weigeringsgrond geïntroduceerd als er geen sprake is van economische activiteiten, om te voorkomen dat een vreemdeling naar Nederland komt terwijl een werkgever niet in staat is om het loon te betalen. Verder bevat de wet een door Tweede Kamerlid Wiersma ingediend amendement (Kamerstukken II 2020/21, 35 680, nr. 7) waardoor de werkgever onder bepaalde voorwaarden een inspanningsverplichting krijgt om scholing op het gebied van de Nederlandse taal aan te bieden aan de vreemdeling. Dit amendement treedt later in werking en wordt in lagere regelgeving uitgewerkt.

Implementatie nieuwe Europese regels voor grensoverschrijdende detachering in het wegvervoer

De Mobiliteitsrichtlijn is een onderdeel van het eerste EU-mobiliteitspakket voor de wegvervoersector. Andere onderdelen van dit pakket worden door het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat geïmplementeerd. De Mobiliteitsrichtlijn bevat regels voor het grensoverschrijdend detacheren van buitenlandse chauffeurs naar Nederland. Deze regels zijn aangepast aan de specifieke aard van de wegvervoersector. Dergelijke sectorspecifieke regels zijn nodig om een evenwicht te waarborgen tussen het verlenen van correcte arbeidsvoorwaarden en sociale bescherming voor bestuurders, het vrije verkeer van goederen, en de vrijheid van ondernemers om grensoverschrijdende diensten in de wegvervoersector te kunnen verlenen. Het wetsvoorstel ter implementatie van deze richtlijn is op 7 juli 2022 bij de Tweede Kamer ingediend (Kamerstukken II 2022/23, 36 166, nr. 2).

Betrokkenheid flexkrachten bij de medezeggenschap vergroten

Met de Verzamelwet SZW 2022 (Kamerstukken II 2020/21, 35 897, nr. 2) is de Wet op de Ondernemingsraden (WOR) op enkele punten gewijzigd. Het doel van deze wijzigingen is het beter betrekken van flexwerkers bij de medezeggenschap. Om dit doel te bereiken zijn de definitie van de «in de onderneming werkzame personen» en de termijnen voor passief en actief kiesrecht aangepast. Op grond van deze wijzigingen in de WOR heeft een uitzendkracht nu na anderhalf jaar actief en passief kiesrecht voor de OR (voorheen respectievelijk tweeëneenhalf en drie jaar).

Richtlijn transparante en voorspelbare arbeidsvoorwaarden

De Richtlijn transparante en voorspelbare arbeidsvoorwaarden is geïmplementeerd. De Richtlijn heeft als algemeen doel transparantere en beter voorspelbare werkgelegenheid te bevorderen en tegelijkertijd te zorgen voor aanpassingsvermogen op de arbeidsmarkt en betere levens- en arbeidsomstandigheden. Op 7 juli 2022 verscheen in Staatsblad 277 de Wet implementatie EU-richtlijn transparante en voorspelbare arbeidsvoorwaarden (Stb. 2022, 277). De inwerkingtreding was per 1 augustus 2022 en is in de wet zelf geregeld. De introductie van de wet is begeleid door een communicatietraject.

Transitievergoeding MKB

Het is op dit moment nog niet zeker of, en zo ja wanneer, het onderdeel van de compensatieregeling transitievergoeding dat betrekking heeft op bedrijfsbeëindiging vanwege ziekte van de werkgever in werking kan treden. Het creëren van een nieuw kader moet gericht zijn op het vaststellen van het oorzakelijke verband tussen de ziekte van de werkgever en het beëindigen van het bedrijf. Dat is ingewikkeld. Daarnaast heeft UWV aangegeven dat een regeling die uitgaat van een volledige beoordeling van de arbeidsongeschiktheid van de werkgever niet of moeilijk uitvoerbaar is. Het zal van invloed zijn op andere werkzaamheden die verzekeringsartsen van UWV moeten uitvoeren, waarvoor reeds een ernstig capaciteitstekort bestaat. De mogelijke invoeringsdatum van het betreffende onderdeel is daarom tegen het licht gehouden. Dit onderdeel van de regeling kan, voor zover dat al mogelijk is, niet eerder in werking treden dan per 1 januari 2024.

Leven lang ontwikkelen

Stimulans arbeidsmarktpositie (STAP)

In maart 2022 is het eerste tijdvak voor het aanvragen van STAP-budget opengesteld. In 2022 zijn vijf aanvraagtijdvakken geweest waarin in totaal ruim 218.000 mensen hun STAP-subsidieaanvraag verleend kregen. Op basis van de opgedane ervaringen is de subsidieregeling in 2022 meermaals aangepast, onder meer vanwege verheldering van de taakuitvoering en positionering van de Toetsingskamer STAP, het reserveren van budget voor niet-digitale aanvragen en het verduidelijken van bepalingen. Eind 2022 zijn maatregelen aangekondigd om misbruik en oneigenlijk gebruik van de regeling in 2023 terug te dringen. De snelle uitputting van het budget laat zien dat er veel belangstelling is om scholing te volgen. Tegelijkertijd blijkt uit de maatschappelijke discussie over het opleidingsaanbod in het STAP-scholingsregister dat het wenselijk is het opleidingsaanbod meer te richten op arbeidsmarktrelevantie in plaats van arbeidsmarktgerichtheid. De komende periode wordt hieraan meer invulling gegeven.

Pensioenakkoord

Meerjarig investeringsprogramma Duurzame Inzetbaarheid en Leven Lang Ontwikkelen

Het Meerjarig Investeringsprogramma Duurzame Inzetbaarheid en LLO (MIP) heeft in 2022 het eerste aanvraagtijdvak voor de expeditie-regeling opengesteld en de eerste reeks subsidies is beschikt. De subsidies hebben als doel bestaande wetenschappelijke- en praktijkkennis te valideren en breder toepasbaar te maken voor organisaties en sectoren. Het aantal toegekende subsidies was vanwege de kwaliteit van een aantal aanvragen lager dan het subsidieplafond. Naar aanleiding van de procesevaluatie zal worden bekeken hoe dit bij het volgende aanvraagtijdvak kan worden voorkomen, zodat de doeltreffendheid kan worden vergroot.

Hiernaast is er vanuit het MIP bijgedragen aan communicatietrajecten rond leven lang ontwikkelen en rond vitaliteit. Dit is gegaan volgens verwachting.

Noodmaatregelen

Tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging voor behoud Werkgelegenheid

Als gevolg van de coronacrisis is de tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging voor behoud van Werkgelegenheid (NOW) ingesteld. Deze regeling had als doel om getroffen ondernemingen te ondersteunen zodat werk zoveel mogelijk behouden kan blijven. De regeling voorzag in een tegemoetkoming in de loonkosten. In verband met de harde lockdown die in december 2021 werd aangekondigd in verband met de omikronvariant is begin 2022 de 8e en laatste NOW-tranche (NOW-6-regeling) opengesteld voor werkgevers. De NOW-6 (achtste tranche) voorzag in loonsteun over de periode van 1 januari t/m 31 maart 2022 en kende dezelfde voorwaarden als de NOW-5 (zevende tranche), die liep van november tot en met december 2021. In totaal hebben circa 30 duizend werkgevers via de NOW-6 een voorschot ontvangen en is € 1,2 miljard beschikbaar gesteld aan UWV voor de uitbetaling van de NOW-6 aan werkgevers.

Het vaststellingsproces van eerdere NOW-tranches liep in 2022 onverminderd door. De loketten van de NOW-1 en NOW-2 (eerste en tweede tranche) zijn inmiddels gesloten. De vaststellingsloketten van de NOW-3.1, ‒ 3.2, ‒ 3.3, ‒ 4, ‒ 5 en ‒ 6 (derde tot en met achtste tranche) staan nog open. UWV en UVB zijn in 2023 en mogelijk ook 2024 bezig met het afhandelen van alle vaststellingsaanvragen.

In 2022 is tweemaal een Kamerbrief verstuurd met de stand van zaken rondom de NOW (Kamerstukken II 2021/22, 35 420, nr. 486, Kamerstukken II 2022/23, 35 420, nr. 512). Daarnaast worden periodiek monitoringsbrieven verstuurd aan de Kamer die inzicht geven in het gebruik van de regelingen, de ontwikkelingen in de uitvoering, het afhandelen van bezwaren (en beroepen) en inspanningen om financiële middelen zoveel mogelijk ten goede te laten komen van de gestelde beleidsdoelen (Kamerstukken II 2021/22, 35 420, nr. 474, Kamerstukken II 2022/23, 35 420, nr. 513). In 2023 zal de evaluatie van de NOW worden uitgevoerd, waarin onder andere wordt ingegaan op de doeltreffendheid en doelmatigheid van de regeling (Kamerstukken II 2022/23, Z03756).

Inkomensoverdrachten

Tijdelijke verhoging LIV

Om de lasten op arbeid te verlagen, met name voor het MKB, wordt er via verschillende maatregelen in de jaren 2023 tot en met 2027 jaarlijks € 500 miljoen lastenverlichting gegeven. Eén van die maatregelen is het met terugwerkende kracht eenmalig verhogen van het lage inkomensvoordeel (LIV) over 2022. Dit wordt uitbetaald in 2023. Op deze manier worden werkgevers gedeeltelijk tegemoet gekomen voor de kosten in verband met de verhoging van het wettelijk minimumloon per 1 januari 2023.

Evaluatie loonkostenvoordelen

Op 14 september 2022 is de evaluatie van de loonkostenvoordelen naar de Tweede Kamer gezonden (Kamerstukken II 2021/22, 34 352, nr. 257). Het loonkostenvoordeel voor oudere werknemers met een uitkering (LKV ouderen) blijkt geen significant effect te hebben op de werkgelegenheid van de doelgroep. Voor het LKV banenafspraak en het LKV arbeidsgehandicapten kunnen hierover geen harde uitspraken worden gedaan, vanwege het ontbreken van een goede controlegroep. De loonkostenvoordelen zijn wel belangrijk voor het in dienst houden van mensen met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt. Vervolgstappen zijn te bezien hoe het LKV ouderen kan worden ingezet om werkloze senioren aantrekkelijker te maken in de beeldvorming bij werkgevers, zoals opgenomen in de seniorenkansenvisie van 24 november 2022 (Kamerstukken II 2022/23, 29 544, nr. 1159). In november 2022 is een verdiepend onderzoek gestart naar het bij de evaluatie geconstateerde hoge niet-gebruik van LKV.

Gezond en veilig werken

Arbovisie

In het kader van de Arbovisie konden in 2022 geen verdere stappen worden gezet; het advies van de SER is vertraagd, waardoor verwacht wordt dat eerst medio 2023 de definitieve visie kan worden vastgesteld en een start kan worden gemaakt met de beleidsagenda.

Landelijk Expertisecentrum voor stoffengerelateerde beroepsziekten

In het kader van de uitwerking van de adviezen van de Commissie Heerts is in 2022 het Landelijk Expertisecentrum voor stoffengerelateerde beroepsziekten (LEXCES) opgericht. Dit centrum bundelt kennis en expertise op het gebied van gevaarlijke stoffen en gezondheidsrisico's voor werkenden en draagt daarmee bij aan preventie en beoordeling van beroepsziekten. Doel is het creëren van een toekomst waarin mensen niet langer ziek worden van stoffen waaraan zij tijdens het werk worden blootgesteld. Ook is de uitwerking van de adviezen van de Commissie ter hand genomen in de voorbereiding van de komst van een tegemoetkomingsregeling, welke beoogd was voor 2022 maar door een korte vertraging uiteindelijk per 1 januari 2023 in werking is getreden.

Brede maatschappelijke samenwerking burn-outs

In 2022 zijn verschillende activiteiten uitgevoerd in het kader van het meerjarenprogramma van de Brede Maatschappelijke Samenwerking, die zich richt op de aanpak van het aantal burn-out gevallen. Er is samen met VWS en OCW geïnvesteerd in een brede aanpak langs verschillende lijnen en in samenwerking met een actief stakeholdernetwerk bestaande uit uiteenlopende experts van kennisinstituten (waaronder TNO, RIVM en Trimbos), sociale partners en branche- en beroepsverenigingen. Zo zijn maatregelen getroffen om meer bewustzijn te creëren over PSA-risico’s bij MKB werkgevers, bijvoorbeeld door een nieuw onderdeel aan het instrument ‘Route naar RIE’ toe te voegen. In 2022 is tevens de campagne ‘Hey het is oké’ gecontinueerd.

Meerjarenprogramma Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E)

In het kader van het meerjarenprogramma RI&E zijn diverse communicatie-activiteiten geweest gericht op ondernemers met minder dan 25 werknemers via radio, social media en publicaties in vakbladen. Alle uitingen verwijzen naar de website van steunpunt RI&E (www.rie.nl). Daar wordt voor de bezoeker uiteen gezet wat de beste manier is om een RI&E op te stellen. Om dat zo eenvoudig mogelijk te maken is als onderdeel van het steunpunt het al eerder genoemde instrument route naar RI&E ontwikkeld.

Hybride werken

Om hybride werken te stimuleren is in 2022 een agenda voor de toekomst ontwikkeld om hybride werken stevig in te bedden in het nieuwe werken. Door TNO is bijvoorbeeld de toolbox hybride werken ontwikkeld die werkgever en werknemers helpt om effectiever, gezonder en fijner hybride te werken.

Gevaarlijke stoffen

Het werken met gevaarlijke stoffen vroeg ook in 2022 aandacht; zo zijn in 2022 voorbereidingen getroffen om de Aanvullende RIE (ARIE-regeling) inzake de risico’s op zware ongevallen met gevaarlijke stoffen te herzien. Als resultaat hiervan is de aangepaste regelgeving vervolgens op 1 januari 2023 in werking getreden. Ook is in 2022 op verschillende onderdelen verder gewerkt aan het meerjarentraject in de aanpassingen binnen het asbeststelsel; het ontwerpbesluit tot wijziging van het Arbeidsomstandighedenbeleid in verband met de modernisering van het asbeststelsel is in oktober 2022 gepubliceerd.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Inkomensoverdrachten

Lage-inkomensvoordeel

Er is in 2022 (over 2021) in totaal € 361 miljoen uitgekeerd aan circa 98.000 werkgevers en circa 433.000 werknemers. Dit is € 12,4 miljoen minder dan waar rekening mee is gehouden ten tijde van de begrotingsopstelling. Dit komt doordat er minder banen onder het LIV vielen dan verwacht.

Minimumjeugdloonvoordeel

De uitgaven aan het minimumjeugdloonvoordeel zijn € 0,1 miljoen hoger dan in de begroting was opgenomen. Dit komt doordat er meer banen onder de regeling vielen dan verwacht. Er is in 2022 (over 2021) in totaal € 18,8 miljoen uitgekeerd aan ruim 65.000 werkgevers en circa 240.000 werknemers.

Loonkostenvoordelen (LKV)

Er is in 2022 (over 2021) in totaal € 137 miljoen uitgekeerd. Dit is € 8,6 miljoen hoger dan begroot. Dit komt doordat het gebruik van de LKV’s hoger was dan verwacht. Onder het LKV vielen ruim 14.000 werkgevers onder het LKV ouderen, 7.000 onder het LKV Arbeidsgehandicapten, circa 400 onder het LKV Herplaatsing Arbeidsgehandicapten en circa 9.000 onder het LKV Doelgroep Banenafspraak en scholingsbelemmerden. Bij de LKV's waren ruim 80.500 werknemers betrokken.

Transitievergoeding na 2 jaar ziekte

De uitgaven komen circa € 55 miljoen lager uit dan bij het opstellen van de begroting verwacht werd. De incidentele uitgaven (terugwerkende kracht) zijn circa € 27 miljoen hoger uitgekomen en de structurele uitgaven (niet-terugwerkende kracht) zijn in 2022 circa € 82 miljoen (20%) lager uitgekomen. De lagere structurele uitgaven (niet-terugwerkende kracht) worden vooral verklaard door lagere volumes. Het volume van de structurele uitgaven komt in 2022 circa 5.000 (19%) lager uit. Een deel van de volumebijstelling wordt verklaard doordat per saldo de uitbetaling voor circa 1.600 aanvragen doorschuift naar 2023. Het restant wordt verklaard door een correctie op basis van uitvoeringsinformatie die eerder is toegelicht in de 1e suppletoire begroting van 2022. Een deel van de aanvragen met terugwerkende kracht was per abuis als structureel gelabeld, waardoor de structurele uitgaven in 2021 te hoog waren ingeschat en de uitgaven met terugwerkende kracht te laag. Dit werkte ten tijde van het opstellen van de begroting 2022 door in de raming voor 2022. Het verklaart circa 3.400 van de totale neerwaartse volumebijstelling voor de structurele uitgaven. Het volume voor de uitgaven met terugwerkende kracht komt in 2022 ruim 1.700 hoger uit dan bij de begroting geraamd, mede door de hier beschreven correctie.

Compensatieregeling Transitievergoeding MKB

De uitgaven zijn circa € 28 miljoen (80%) lager uitgekomen dan werd verwacht ten tijde van het opstellen van de begroting. De realisaties vallen mede lager uit doordat het onderdeel compensatie bij bedrijfsbeëindiging wegens ziekte van de ondernemer in 2022 niet in werking is getreden (-€ 12 miljoen). Verder zijn de realisaties op de in werking getreden onderdelen van de regeling (compensatie bij bedrijfsbeëindiging wegens overlijden of pensionering van de werkgever) lager uitgekomen. Op basis van uitvoeringsinformatie komt het volume op de in werking getreden onderdelen 88% lager uit en de prijs 155% hoger. Per saldo zijn de uitgaven circa € 16 miljoen lager uitgekomen.

Ten tijde van het opstellen van de begroting was de regeling pas enkele maanden in werking getreden. Er was toen nog onvoldoende uitvoeringsinformatie in beeld om de oorspronkelijke beleidsraming bij te stellen. Deze beleidsraming was zeer onzeker omdat de specifieke doelgroep van de regeling vooraf lastig in kaart te brengen was.

Subsidies

Duurzame inzetbaarheid en leven lang ontwikkelen

Voor het programma Duurzame Inzetbaarheid en Leven Lang Ontwikkelen is via een kasschuif € 4,5 miljoen naar toekomstige jaren geschoven. Tevens is er ruim € 2,1 miljoen overgeboekt voor (communicatie) opdrachten en uitvoeringskosten. De rest van de lager dan begrote uitgaven betreft onderuitputting die voornamelijk is veroorzaakt door lagere uitvoeringskosten en minder subsidieverleningen.

Stimuleringsregeling LLO in MKB (SLIM)

Voor de SLIM-regeling is via kasschuiven € 46 miljoen naar toekomstige jaren geschoven. Daarnaast hebben diverse mutaties plaatsgevonden van per saldo ‒ € 665.000 in verband met uitvoeringskosten, loon- en prijsbijstelling, een eindejaarsmarge, herschikkingen en vrijval.

Stimulans Arbeidsmarkt Positie (STAP)

Er liggen verschillende bij- en afboekingen ten grondslag aan het netto verschil tussen het kasbudget voor STAP op de vastgestelde begroting 2022 en de realisatie van de uitgaven bij de slotwet.

Het budget is verhoogd naar aanleiding van de loon- en prijsbijstelling (circa € 7,4 miljoen) en lagere uitvoeringskosten bij UWV die zijn toegevoegd aan het programmabudget (per saldo circa € 0,2 miljoen). Verder is het STAP-budget verlaagd om in te zetten voor STAP-ontwikkeladvies (per saldo circa € 4,1 miljoen).

Nederland leert door

Voor de subsidieregelingen Nederland Leert door is € 26,3 miljoen naar volgende jaren geschoven. Tevens is ruim € 1,2 miljoen overgeboekt voor uitvoeringskosten en opdrachten en communicatie. De resterende onderuitputting is veroorzaakt doordat vanwege de invoering van STAP de deelname aan scholingsactiviteiten minder was dan verwacht.

Maatwerkregeling Duurzame Inzetbaarheid en Eerder Uittreden (MDI&EU)

Voor de Maatwerkregeling Duurzame Inzetbaarheid en Eerder Uittreden (MDI&EU) is meerjarig in totaal € 1 miljard beschikbaar. De realisatie in 2022 komt uit op circa € 31,7 miljoen. In de SZW-begroting voor 2022 werd rekening gehouden met circa € 122,9 miljoen aan uitgaven. In het eerste kwartaal van 2022 heeft een tijdvak opengestaan om MDI&EU-subsidie voor activiteitenplannen aan te vragen. Omdat er in 2022 minder subsidie is aangevraagd dan er onder het subsidieplafond beschikbaar was, is er in 2022 ook een lager bedrag bevoorschot. Daarnaast zijn er in 2022 minder aanvullende voorschotten verstrekt voor lopende projecten waarvoor reeds in 2021 subsidie was aangevraagd. Onbenut budget blijft in latere jaren beschikbaar voor de MDI&EU.

STAP Ontwikkeladvies

Voor de subsidieregeling STAP ontwikkeladvies is in 2022 ruim € 4 miljoen overgeboekt uit het STAP-budget. Daarvan is ruim € 1 miljoen uitgegeven aan de subsidies, want het aantal deelnemers aan de subsidieregeling viel tegen en de uitvoerder kon niet alle ingediende aanvragen nog in 2022 afhandelen.

Tijdelijke noodmaatregel overbrugging voor behoud van werkgelegenheid (NOW)

In 2022 is per saldo € 1,2 miljard aan UWV beschikbaar gesteld voor de bevoorschotting van de NOW-6. Deze uitgaven waren nog niet voorzien bij de begroting. Na publicatie van de begroting heeft het kabinet besloten ook in het eerste kwartaal van 2022 steun te verlenen via de NOW, vanwege de aanscherpingen van de contactbeperkende maatregelen in december van 2021. Tegelijkertijd zijn in tegenstelling tot eerdere verwachtingen de uitgaven voor de overige NOW-tranches in 2022 juist lager uitgevallen. Dat komt omdat bedrijven achteraf minder recht bleken te hebben op subsidies voor de NOW-3 en NOW-4. De aanvullende uitgaven van € 2,8 miljard die SZW had voorzien om aan UWV over te maken voor de uitbetaling van de subsidies voor de NOW-3 en NOW-4 bleken achteraf niet nodig. Per saldo vallen daarmee de uitgaven voor de NOW € 1,6 miljard lager uit.

Overige subsidies algemeen

Van het aanvankelijke budget van € 7 miljoen is ongeveer € 2,6 miljoen tot besteding gekomen.

Opdrachten

Van het opdrachtenbudget van € 30,9 miljoen is € 20,5 miljoen gerealiseerd. De onderuitputting van € 10,4 miljoen wordt veroorzaakt voor € 5,8 miljoen door vertraging van de inwerkingtreding van de tegemoetkomingsregeling stoffengerelateerde beroepsziekten (TSB). € 0,9 miljoen is niet gerealiseerd vanwege een uitgelopen Rijksbrede aanbestedingsprocedure waardoor gedurende een groot deel of zelfs heel 2022 geen bestellingen konden worden geplaatst voor nieuwe dienstwagens. Daarnaast waren er gemiddeld minder inspecteurs in dienst gedurende 2022 vanwege hoger dan geplande uitstroom. Hierdoor waren er in totaal ook minder dienstwagens nodig. De overige onderbenutting werd veroorzaakt door het vervallen van diverse reserveringen voor onderzoek en communicatie.

Bekostiging

Het budget bekostiging is ingezet voor de bekostiging van de Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeuringen en voor het programma Pensioen van Netspar.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Ministerie van EZK

Bij de eerste suppletoire begroting is € 3,8 miljoen overgeboekt voor de financiering van het Maatschappelijk Programma Arbeidsomstandigheden, respectievelijk de Kennisinvestering Inspectie SZW.

Overige hoofdstukken

In totaal is € 0,2 miljoen bijgedragen aan andere begrotingshoofdstukken aan I&W (Rijkswaterstaat) ten behoeve van het Landelijk Asbestvolgsysteem (LAVS). De LAVS-bijdrage is terug te vinden in de budgettaire tabel als kasrealisatie, omdat het een directe betaling vanuit de SZW-begroting betreft.

Bijdrage aan agentschappen

Het Ministerie van SZW levert jaarlijks een bijdrage aan het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en aan het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB). De bijdrages zijn in 2022 respectievelijk € 0,03 miljoen en € 0,1 miljoen lager uitgevallen.

Ontvangsten

Algemene ontvangsten

De terugontvangsten vielen € 9,2 miljoen hoger uit vanwege een terugontvangst op Nederland leert door.

Boeteontvangsten

De boeteontvangsten van de Nederlandse Arbeidsinspectie waren met € 18,0 miljoen € 5,3 miljoen hoger. Verklaring voor de hogere boeteontvangsten betreft extra extern ingehuurde inzet en ondersteuning bij de afhandeling van de werkvoorraden. De raming van de boeteontvangsten van de Nederlandse Arbeidsinspectie is met aanzienlijke onzekerheid omgeven. Dit hangt onder andere af van het type en aantal bedrijven dat wordt bezocht en wat er wordt waargenomen bij deze inspecties. Overigens zijn de boeteontvangsten niet taakstellend voor de Nederlandse Arbeidsinspectie, waardoor niet wordt gestuurd op het behalen van de geraamde boeteontvangsten. De Inspectie stuurt uiteraard wel op het innen van de opgelegde boetes.

Terugontvangsten NOW

In 2022 heeft UWV het vaststellingsproces in de NOW voortgezet. Over het algemeen leiden deze vaststellingen tot meer terugvorderingen dan nabetalingen. Dit heeft in 2022 geleid tot een terugontvangst van bijna € 4 miljard. De komende jaren zal dit vaststellingsproces worden voortgezet wat tot verdere bijstellingen in nabetalingen en terugvorderingen op de NOW zal leiden.

Kerncijfers

Arbeidsmarkt

De arbeidsmarkt in 2022 stond vooral in het teken van aanhoudende krapte. Daarnaast was er sprake van een verschuivende verhouding tussen vast, flexibel en zelfstandig werk. De werkloosheid was laag, en veel werkgevers kampten met personeelstekorten en moeilijk vervulbare vacatures. Gedurende heel 2022 waren er meer openstaande vacatures dan werklozen, met een piek van 143 vacatures per 100 werklozen in het tweede kwartaal. In de twee daaropvolgende kwartalen lag dit lager, met respectievelijk 121 en 123 vacatures per 100 werklozen. De krapte op de arbeidsmarkt was breed voelbaar en zorgde voor knelpunten in alle sectoren.

De kerncijfers arbeidsmarkt laten zien dat de krapte op de arbeidsmarkt heeft gezorgd voor forse verschuivingen. Dat geldt voor 2022, maar ook voor een langere trend sinds 2018. De werkzame beroepsbevolking is in 2022 met bijna 300 duizend mensen toegenomen. Over de hele periode 2018-2022 gaat het om een toename van ruim 600 duizend personen. Tegelijkertijd is het aantal werklozen en het aantal mensen in de niet-beroepsbevolking gedaald, zowel in 2022 als trendmatig vanaf 2018. De krappe arbeidsmarkt leidt dus tot toetreding van verschillende groepen: mensen die voorheen geen werk vonden, mensen die zich hadden teruggetrokken van de arbeidsmarkt, bijvoorbeeld vanwege ontmoediging, en mensen die eerst nog niet wilden werken maar toch besluiten aan het werk te gaan nu de arbeidsmarkt meer kansen biedt.

De afname van de werkloosheid en de stijging van de werkzame beroepsbevolking vonden vooral plaats in het eerste en laatste kwartaal van 2022. In de tussentijdse kwartalen stagneerde de toename van de werkzame bevolking en liep de werkloosheid licht op.

De werkloosheid is onder alle leeftijdsgroepen afgenomen. Vooral de afname van de jeugdwerkloosheid is groot. De jeugdwerkloosheid liep bij aanvang van de coronacrisis juist fors op, en lag in 2021 nog altijd boven zijn oude niveau. Over de periode 2018-2022 valt vooral de afname van de werkloosheid bij de groep 45-75-jarigen op.

De toename van het aantal werkenden met een vast contract was kleiner dan die van het aantal werkenden met een flexibel contract. Binnen de groep flexibele contracten ging het wel veelal om flexibele contracten met relatief veel zekerheid, zoals tijdelijke contracten met uitzicht op vast, of meerjarige tijdelijke contracten. De toename hiervan past bij een arbeidsmarkt met veel instroom en baanwisselingen, waar relatief veel werkenden aan een nieuwe baan beginnen. Dit sluit aan bij het beeld dat er in 2022 sprake was van een relatief groot aantal baanwisselingen. De toename van het aantal vaste contracten zit vooral bij hoogopgeleiden. Die hebben een sterkere onderhandelingspositie op de arbeidsmarkt dan werkenden met andere opleidingsniveaus. In 2022 was er ook een grote toename van het aantal zelfstandigen. Dat wijst erop dat veel werkenden de kansen die de krappe arbeidsmarkt biedt willen benutten door direct met opdrachtgevers over arbeidsvoorwaarden te onderhandelen.

Gezond en veilig werken

We zien enerzijds een relatief stabiel beeld wat betreft werknemers met een arbeidsongeval met ten minste een dag verzuim, en werknemers met een volgens henzelf door een arts vastgestelde beroepsziekte. Anderzijds is het ziekteverzuim verder gestegen (van 4,9% naar 5,6%). Het aantal incidenten met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen schommelt de afgelopen 5 jaren tussen 0 en 3. Over andere kerncijfers zijn op dit moment geen nieuwe cijfers beschikbaar voor 2022.

Arbeidsverhoudingen en -voorwaarden

Aantal werknemers onder cao

De ontwikkeling van het aantal werknemers dat onder een cao valt hangt samen met het aantal bij SZW aangemelde cao’s in het betreffende onderzoeksjaar. Dit is afhankelijk van de looptijd van cao’s en kan per jaar verschillen, evenals het aantal werknemers dat onder de aangemelde, lopende cao’s valt.

Aantal verleende tewerkstellingsvergunningen

Tussen 2021 en 2022 was er sprake van een toename van het aantal afgegeven tewerkstellingsvergunningen. Het openstellen van steeds meer sectoren waaronder de horeca na de coronamaatregelen heeft geleid tot meer aanvragen. De stijging wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door een toename van het aantal verleende tewerkstellingsvergunningen ten behoeve van buitenlandse studenten die bijkomende werkzaamheden verrichten (van 6.115 in 2021 naar 9.496 in 2022). Het vervallen van de reisbeperkingen heeft ook geleid tot een toename van het aantal verleende tewerkstellingsvergunningen voor kennismigranten kort verblijf (van 390 in 2021 naar 1.550 in 2022). Daarnaast dienen werkgevers voor Britten als gevolg van Brexit vanaf 1 januari 2021 ook een tewerkstellingsvergunning dan wel gecombineerde vergunning aan te vragen. In totaal zijn er hiervoor 787 tewerkstellingsvergunningen dan wel positieve adviezen afgegeven door UWV in 2022.

Handhaving

De Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA) is toezichthouder en opsporingsinstantie op het terrein van het Ministerie van SZW. Met haar toezicht draagt de Nederlandse Arbeidsinspectie bij aan gezond, veilig en eerlijk werk en bestaanszekerheid voor iedereen. Ook werkt de Nederlandse Arbeidsinspectie op het gebied van pgb- en declaratiefraude als opsporingsorganisatie voor het Ministerie van VWS. Net als de strafrechtelijke opsporing op het terrein van SZW vinden deze onderzoeken plaats onder gezag van het Openbaar Ministerie.

Het kabinet Rutte III heeft in 2018 structureel extra middelen vrijgemaakt voor de handhavingsketen van de Nederlandse Arbeidsinspectie (oplopend tot € 50 miljoen in 2021). Eind 2018 is dat bedrag aangevuld met een extra € 0,5 miljoen voor de aanpak van arbeidsmarktdiscriminatie bij werving en selectie. Hiermee wordt het belang van handhaving als een randvoorwaarde voor een werkende arbeidsmarkt en een functionerend stelsel van sociale zekerheid bevestigd.

Conform de meerjarenprogrammering 2019–2022 en de brief aan de Tweede Kamer over de uitbreiding van de handhavingsketen Inspectie SZW (Kamerstukken II 2018/19, 29 544, nr. 846) werden deze middelen in de periode 2019-2022 vooral benut om extra inspecteurs en rechercheurs te werven en overige benodigde disciplines overeenkomstig te laten groeien. De extra capaciteit wordt ingezet op de thema’s waarop de komende jaren prioriteit ligt: de bevordering van eerlijk werk, waaronder het voorkomen van arbeidsuitbuiting en onderbetaling, de borging van de procesveiligheid en bestrijding van acute en chronische blootstellingrisico’s aan gevaarlijke stoffen bij zowel Brzo bedrijven als overige (chemische) bedrijven. Ook zal de extra capaciteit bijdragen aan het herstellen van de balans tussen ongevalsonderzoeken en preventieve inspecties op het terrein van gezond en veilig werken. Ten slotte wordt intensiever ingezet op de aanpak van arbeids(markt)discriminatie.

De Nederlandse Arbeidsinspectie organiseerde haar activiteiten gedurende 2022 in 17 programma’s. In deze programma’s is gewerkt met een mix aan interventies. In de uitvoering wordt waar nuttig en mogelijk samenwerking gezocht met relevante publieke en private partners in de handhavingsketen. De nadruk bij het vormgeven van het werk van de Inspectie ligt bij het willen bereiken van maatschappelijk effect. Resultaten en effecten die in 2022 zijn bereikt, beschrijft de Nederlandse Arbeidsinspectie centraal in haar jaarverslag 2022 en vanuit de afzonderlijke programma’s in rapportages van de programma’s. Ook in 2022 speelt daarbij het Inspectie Control Framework een belangrijke rol.

De Nederlandse Arbeidsinspectie hanteert bij de verantwoording van activiteiten een set indicatoren zoals opgenomen in tabel 17. Deze indicatoren geven op hoofdlijnen de ontwikkelingen van de in het Inspectie Control Framework (ICF) genoemde punten weer en de bijdrage van de Nederlandse Arbeidsinspectie aan de realisatie van maatschappelijk effect.

De indicator actief/reactief in Gezond en Veilig is gericht op een balans tussen reactieve onderzoeken en actieve op preventieve gerichte inspecties op het terrein van Gezond en Veilig. Eind 2022 komt deze balans uit op 47:53. Hiermee beweegt de indicator zich naar de gestelde ambitie 50:50 en laat een verbetering zien ten opzichte van 2021. Naast onvoorziene uitstroom heeft de organisatiewijziging per 1 mei impact gehad op de realisatie. Hierdoor kwam met name druk te liggen op de realisatie van de actieve werkzaamheden. Daarnaast was sprake van onvoorzien extra inzet op reactieve werkzaamheden (onder andere Schiphol).

In 2022 heeft de Nederlandse Arbeidsinspectie in 89% (norm >90%) van de gevallen deelgenomen aan de gezamenlijke Brzo-inspecties.

Op de gebieden «informatie gestuurd werken» en «de inspectiedekking eerlijk werk» zijn de nodige stappen gezet, zijnde het uitvoeren van diverse pilots IGW zodat de beoogde doelstellingen in 2023 worden gerealiseerd.

Capaciteitsinzet

De kerncijfers ‘Capaciteitsinzet’ geven weer hoe de beschikbare capaciteit is verdeeld over de diverse domeinen. Er is naar aanleiding van de beschikbaar gestelde ICF middelen een wervingsmodel met tijdpad voor de werving van de capaciteit per domein opgesteld. De realisatie beweegt zich naar de gestelde ambitie.

Effect

Een indicatie op het behalen van het beoogde maatschappelijk effect is de informatie over het handhavingspercentage. Het handhavingspercentage bij eerste inspectie biedt inzicht in de mate waarin de Nederlandse Arbeidsinspectie erin slaagt risicogericht te inspecteren, dus om werkgevers te bezoeken die de regels overtreden. Dit is voldoende het geval als bij meer dan de helft bij eerste inspectie bezochte bedrijven sprake is van het overtreden van de wet. Het handhavingspercentage bij herinspectie zegt iets over de mate waarin de Nederlandse Arbeidsinspectie erin slaagt om een gedragsverandering te realiseren bij werkgevers die de regels niet naleven.

Het handhavingspercentage eerste inspectie op het domein Eerlijk laat een hogere realisatie zien dan de streefwaarde. Het handhavingspercentage eerste inspectie op het domein Gezond en Veilig laat een lagere realisatie zien dan de streefwaarde. Ten opzichte van eind 2021 is sprake van een verbetering van het handhavingspercentage op het domein van Gezond en Veilig. Voorgaande kan met name worden verklaard doordat in 2021 nog veel coronaklachten in behandeling waren genomen, waarbij het effect groot was, maar waar sprake was van een laag handhavingspercentage. Een nadere duiding zal worden opgenomen in het jaarverslag 2022 van de Inspectie.

4.2 Artikel 2 Bijstand, Participatiewet en Toeslagenwet

A. Algemene doelstelling

De overheid ondersteunt bij het vinden van werk en biedt inkomensondersteuning en aangepaste arbeid aan hen die dat nodig hebben.

Wie kan werken, moet dat ook doen. Dit is in de eerste plaats in het belang van de betrokkene zelf: werk zorgt voor economische en financiële zelfstandigheid, draagt bij aan het gevoel van eigenwaarde en biedt kansen om volop mee te doen in de samenleving. De overheid streeft naar een transparant en activerend sociaal zekerheidsstelsel dat mensen enerzijds ondersteunt en prikkelt om (weer) aan het werk te gaan als dat kan en dat hen anderzijds de zekerheid biedt van een adequaat vangnet als dat echt nodig is.

Mensen hebben de verantwoordelijkheid om in het eigen inkomen te voorzien en nemen daartoe zelf het initiatief. Alleen als het vinden van werk op eigen kracht niet lukt, helpt de overheid hierbij door ondersteuning bij re-integratie of beschut werk aan te bieden. Aan mensen die (tijdelijk) niet in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien biedt de overheid een sociaal vangnet in de vorm van bijstand. Daarbij streeft de overheid ernaar om het aantal loketten waar uitkeringsgerechtigden mee te maken hebben te beperken.

De overheid biedt inwoners van Caribisch Nederland waar nodig re-integratieondersteuning en inkomensondersteuning op grond van de Onderstandsregeling.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister heeft een systeemverantwoordelijkheid. In dit kader stimuleert de Minister het vinden van werk door middelen beschikbaar te stellen aan gemeenten ten behoeve van re-integratie-inspanningen, sociale werkvoorziening en loonkostensubsidies, en financiert zij de inkomensondersteuning en de loonkostensubsidies.

• – de vaststelling van de hoogte van de algemene bijstandsniveaus;

• – het ter beschikking stellen aan en verdelen van middelen onder gemeenten voor de inkomensvoorziening en de loonkostensubsidies vanuit de Participatiewet, waarin begrepen zijn de IOAW, IOAZ en algemene bijstand voor zelfstandigen;

• – het ter beschikking stellen aan en verdelen van middelen onder gemeenten voor de uitvoering van het Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004;

• – het houden van systeemtoezicht; het toepassen van interbestuurlijke toezichtinstrumenten indien de medeoverheden op ernstige wijze onrechtmatig handelen of nalaten rechtmatig te handelen. Het verzamelen van informatie om op landelijk geaggregeerd niveau te kunnen beoordelen of het systeem werkt, en zo niet, wanneer en in welke vorm aanpassingen van dat systeem wenselijk zijn;

• – de budgetmutaties en de extrapolatie van de meerjarenraming van het in de integratie-uitkering sociaal domein opgenomen SZW-aandeel en de verdeling daarvan die aansluit bij de gedecentraliseerde taak;

• – de sturing van en het toezicht op de rechtmatige, doeltreffende en doelmatige uitvoering door de SVB (AIO, bijstand buitenland) en UWV (TW);

• – de organisatie van de eigen uitvoering binnen het verband van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN).

Het Rijk verschaft gemeenten middelen voor de uitvoering en geeft de wet- en regelgeving vorm waarbinnen deze uitvoering plaatsvindt. Binnen deze wettelijke kaders hebben gemeenten beleidsvrijheid om maatwerk te bieden waarmee participatie zo optimaal mogelijk wordt ondersteund. Het Rijk stelt een toereikend macrobudget aan de gemeenten beschikbaar om loonkostensubsidies en bijstandsuitkeringen te betalen. Het macrobudget wordt zoveel mogelijk op basis van objectieve factoren onder de gemeenten verdeeld, vanaf 2022 wordt het deelbudget voor loonkostensubsidies op basis van historische uitgaven over gemeenten verdeeld. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de rechtmatige en doeltreffende uitvoering van de Participatiewet en aan genoemde wet verwante wetten en voorzieningen. Gemeenten zijn hiermee onder meer verantwoordelijk voor de handhaving van de naleving van verplichtingen door personen die een beroep doen op deze wetten. Bij ernstig onrechtmatig handelen of nalaten rechtmatig te handelen in de gemeentelijke uitvoering van de Participatiewet kan de Minister een aanwijzing geven aan een college, overgaan tot het optreden namens een nalatige gemeente dan wel een besluit tot vernietiging door de Kroon voordragen. De interbestuurlijke interventie heeft geen betrekking op de doelmatigheid en de doeltreffendheid van de uitvoering, welke een louter gemeentelijke aangelegenheid zijn.

C. Beleidsconclusies

Armoede en schulden

Binnen de aanpak werken alle relevante departementen, de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en Divosa met relevante partijen uit het maatschappelijk middenveld samen. Op 28 november 2022 is het implementatieplan met de Tweede Kamer gedeeld. Er is inmiddels gestart met de uitvoering van het programma.

Schuldenaanpak

Armoede en schulden kunnen een ingrijpend effect hebben op de levens van mensen. Voortbouwend op de brede schulden­aanpak, de intensiveringsaanpak armoede en schulden en de ambities kinderarmoede zijn in 2022 verschillende stappen gezet.

Zowel de VNG - in haar programma Verbinden Schuldendomein - en de Vereniging voor Schuldhulpverlening (NVVK) hebben in 2022 gemeenten en schuldhulpverleners ondersteund om de dienstverlening om mensen beter door te geleiden naar de wettelijke schuldsanering. Tevens is in 2022 de behandeling van het wetsvoorstel ‘wijziging van de Faillissementswet’ ter verbetering van de doorstroom van de gemeentelijke schuldhulpverlening naar de wettelijke schuldsaneringsregeling natuurlijke personen gestart. Op 23 januari 2023 heeft de Tweede Kamer ingestemd met het wetsvoorstel (Kamerstukken II 2021/22, 35 915, nr. 2).

In 2022 zijn de voorbereidingen door de Rijksorganisaties om te komen tot een Vorderingenoverzicht en een gezamenlijke betalingsregeling gestart. Op 1 december 2022 is een pilot gestart met een gezamenlijke betalingsregeling door DUO, CAK en CJIB. Ook is er in 2022, net als in 2021, aandacht geweest voor (de vormgeving van) experimenten om mensen met (dreigende) problematische schulden vroegtijdig te signaleren. In 2022 zijn gemeenten volop bezig geweest met vroegsignalering. Zij hebben meer mensen bereikt en mensen hulp aangeboden. Verder is op 1 januari 2022 gestart met een pilot met hypotheekachterstanden en gemeentelijke belastingen.

In lijn met de motie Segers c.s. (Kamerstukken II 2020/21, 35 570, nr. 24) is in 2022 het Waarborgfonds saneringskredieten opgericht. Dit Waarborgfonds staat garant voor het risico dat gemeenten en kredietbanken lopen als saneringskredieten niet worden terugbetaald. Inmiddels zijn 6 kredietbanken aangesloten die 80 gemeenten vertegenwoordigen. Voor een periode van maximaal vijf jaar zal het Rijk via een subsidie een bodemstorting doen van maximaal € 6 miljoen per jaar aan de Stichting Toegang Bemiddeling Beheer Gelden van de NVVK. Verder heeft het kabinet besloten het Waarborgfonds tijdelijk in te zetten om te voorkomen dat mensen die door hoge energieprijzen in de financiële problemen komen geen schuldregeling meer kunnen sluiten of uit een schuldregeling vallen. Om dit mogelijk te maken is een subsidie verstrekt aan Stichting Bemiddeling en Fondsbeheer.

Energiearmoede

Om de hoge energierekening voor een deel te compenseren is in 2022 een eenmalige energietoeslag beschikbaar gesteld voor huishoudens met een minimum inkomen (Kamerstukken II 2021/22, 35 925, nr. 84). De hoogte van deze toeslag is in principe € 1.800 in 2022 en nog eens € 800 in 2023. Gemeenten kunnen er ook voor kiezen beide jaren een toeslag van € 1.300 te verstrekken. In samenspraak met de VNG is ervoor gekozen gemeenten zorg te laten dragen voor de uitvoering van de eenmalige energietoeslag. Via het Gemeentefonds zijn middelen (ter hoogte van € 1.904 miljoen) ter beschikking gesteld voor de energietoeslag zelf en voor de gemaakte uitvoeringskosten door gemeenten. Terugkijkend op het jaar 2022, blijken gemeenten zeer succesvol te zijn in het bereiken van de doelgroep. De G4-gemeenten blijken circa 90% van de doelgroep te hebben bereikt. Van andere gemeenten krijgen we vergelijkbare signalen omtrent het bereik.

In de Kamerbrief aanvullende maatregelen energierekening (Kamerstukken II 2022/23, 29 023, nr. 354) zijn meerdere voornemens van dit kabinet, waaronder het instellen van een tijdelijk prijsplafond in 2023 aangekondigd. Voor de periode 2023-2024 is € 150 miljoen beschikbaar om de gevolgen van de energiecrisis voor huishoudens zoveel mogelijk te beperken. Gemeenten hebben aanvullende middelen ontvangen om zowel via vroegsignalering als via de bijzondere bijstand gerichte hulp aan hun inwoners te kunnen bieden.

Ook heeft het kabinet in 2022 € 50 miljoen gereserveerd voor subsidieverlening aan het Tijdelijk Noodfonds Energie dat het doel heeft te voorkomen dat financieel kwetsbare huishoudens deze winter problematische schulden opbouwen (Kamerstukken II 2022/23, 29 023, nr. 360).

Daarnaast is, in het kader van het flankerende beleid, ingezet op preventie en goede hulp bij financiële problemen. Met onder andere de Rijkscampagne ‘Je staat er niet alleen voor’ worden huishoudens gestimuleerd om niet zelf rond te blijven lopen met geldproblemen, maar contact op te nemen met Geldfit of de gemeente om zo naar de juiste hulp verwezen te worden.

Om te voorkomen dat mensen uit schuldregelingen vallen is op 31 oktober 2022 door een groot aantal partijen de intentieverklaring ‘Samen schuldregelingen redden’ ondertekend. Onderdeel hiervan is de verbreding van het Waarborgfonds, dat op 1 januari 2023 in werking is getreden. Daarnaast is eind november de Nationale Coalitie Financiële Gezondheid gelanceerd. 37 werkgevers (met in totaal ruim een half miljoen werknemers) hebben zich sinds eind 2022 bij deze coalitie aangesloten en besteden hiermee aandacht aan hun werknemers met geldzorgen. Ook VNO-NCW en SchuldenlabNL zijn aangesloten bij deze coalitie.

In september 2022 is een kennis- en ondersteuningsprogramma energiearmoede van TNO gestart, wat door de Ministeries van EZK, SZW en BZK en een aantal provincies wordt bekostigd. Dit programma helpt decentrale overheden en het Rijk om meer inzicht te krijgen in welke aanvullende maatregelen bij de aanpak van energiearmoede effectief zijn voor welke doelgroep. Het eerste rapport ‘Energiearmoede in een stroomversnelling' is op 23 november 2022 uitgekomen en is het eerste in een reeks halfjaarlijkse peilingen onder gemeenten welke knelpunten zij ervaren.

Participatiewet in balans

Het kabinet werkt aan het terugbrengen van balans in de Participatiewet. Als het moeilijk is om op eigen kracht te participeren in de samenleving biedt de Participatiewet een stevig vangnet. Vaak gaat dat goed, maar soms pakt de wet niet uit zoals die bedoeld is, zoals blijkt uit beleidsanalyses (Kamerstukken II 2021/22, 34 352, nr. 253) en uit signalen uit de praktijk. Door verschillende ontwikkelingen is er op dit moment sprake van een ongelijke verhouding tussen de complexe inrichting van de bestaanszekerheid, de als beperkt ervaren ondersteuning en een strikt handhavingsregime. De uitwerking van de wet wordt vaak als ‘hard’ omschreven. Het kabinet zet met het programma Participatiewet in balans in op verankeren van vertrouwen en menselijke maat in (de uitvoering van) deze wet. Daarnaast is er aandacht voor vereenvoudiging. Dit wordt gerealiseerd door middel van drie sporen.

Het eerste spoor betreft een samenhangend pakket van wetswijzigingen die de professional op korte termijn meer ruimte bieden om te doen wat nodig is om mensen te ondersteunen. In eerste instantie om aan het werk te gaan en als dat (nog) niet kan te zorgen voor een toereikend inkomen en andere vormen van participatie. Onder de uitwerking van het wetsvoorstel valt onder andere de coalitiemaatregel tot verruiming van de bijverdiengrenzen, het nuanceren van de vierweken zoektermijn voor jongeren, het tot een bepaalde grens buiten beschouwing laten van giften en het expliciteren van de mogelijkheid tot maatwerk (Kamerstukken II 2022/23, 34 352, nr. 260). Binnen spoor twee is een meer fundamentele heroverweging van de Participatiewet uitgewerkt voor de langere termijn. Hierbij wordt ook opnieuw gekeken naar de doelen en uitgangspunten van de wet en de samenhang met het bredere sociale stelsel. Ten slotte richt het programma zich met spoor drie op het versterken van de vakkundigheid van de uitvoerend professionals.

In 2022 werkte het kabinet tevens aan het verminderen van hardheden in de Participatiewet via concrete maatregelen, zoals het per 1 januari 2023 wijzigen van de kostendelersnorm zodat jongeren tot 27 jaar niet langer meetellen als kostendelers voor de hoogte van de uitkering van hun huisgenoten (Kamerstukken II 2021/22, 35 394, nr. 22). Het wetsvoorstel hiervoor is in 2022 aangenomen in beide Kamers.

Commissie sociaal minimum

Het kabinet heeft in juli 2022 de commissie sociaal minimum ingesteld. Deze commissie doet nader onderzoek naar de hoogte, de toereikendheid en de systematiek van het sociaal minimum. Het doel van de commissie is om te onderzoeken wat mensen nodig hebben om van te leven en om volwaardig mee te kunnen doen in de maatschappij. De uitkomsten daarvan worden eind juni 2023 verwacht.

Breed Offensief 

Circa de helft van de mensen met een beperking staat aan de kant. Het kabinet beoogt de arbeidsdeelname van mensen met een beperking te vergroten. Hiertoe heeft het kabinet een breed offensief gelanceerd (Kamerstukken II 2018/19, 34 352, nr. 115, nr. 138, nr. 163). Het Breed Offensief bevat hiervoor verschillende maatregelen die ervoor moeten zorgen dat meer mensen met een beperking aan het werk komen en blijven. Belangrijke onderdelen zijn het vereenvoudigen van de inzet van het instrument loonkostensubsidie (LKS), het bevorderen van ondersteuning op maat, en het werken lonender maken voor mensen met een beperking. Naar aanleiding van de motie Nijkerken-de Haan wordt het budget voor LKS met ingang van 2022 op basis van realisatie over gemeenten verdeeld (Kamerstukken II 2020/21, 35 570 XV, nr. 32). Dit stimuleert gemeenten om LKS in te zetten en daarmee de arbeidskansen te vergroten van mensen die niet zelfstandig het wettelijk minimumloon kunnen verdienen. Sinds de invoering van de Participatiewet in 2015 groeide de inzet van LKS gestaag. Ultimo december 2022 waren in totaal 32.200 mensen met behulp van LKS actief, 4.230 meer dan een jaar eerder. De inzet van LKS door gemeenten wordt jaarlijks gemonitord. In 2025 volgt een evaluatie van beleidswijzigingen rond LKS.

Het wetsvoorstel tot wijziging van de Participatiewet (uitvoeren Breed Offensief) is in 2022 door beide Kamers der Staten-Generaal aangenomen. Het inwerkingtredingsbesluit is op 13 december 2022 gepubliceerd (Stb. 2022, 500). De wet regelt een nieuwe inkomensvrijlating van 15 procent voor minstens een jaar voor mensen die in deeltijd met loonkostensubsidie werken en daarnaast bijstand ontvangen. Deze maatregel is per 1 januari 2023 in werking getreden. De andere maatregelen uit de wet, zoals verbeteringen van het instrument loonkostensubsidie en meer waarborgen voor ondersteuning op maat treden per 1 juli 2023 in werking. Gemeenten hebben tijd nodig om hun verordeningen aan te passen en de maatregelen te implementeren.

In verband met het voorstel om een gedeelte van de inkomsten van mensen die in deeltijd met loonkostensubsidie werken vrij te laten, is structureel € 40 miljoen toegevoegd aan het macrobudget voor participatiewetuitkeringen. Voor de overige voorstellen uit het breed offensief is incidenteel € 53 miljoen beschikbaar gesteld. Deze middelen zijn ingezet voor implementatie van diverse maatregelen geregeld in wetgeving, lagere regelgeving en de uitvoering van Breed Offensief. Zo is bijvoorbeeld een deel van de middelen ingezet voor de invoering van het preferent werkproces loonkostensubsidie bij gemeenten, voor de invoering en de opzet van het beheer van de uniforme loonwaardebepaling en voor de invoering van de maatregel tot het wegnemen van administratieve knelpunten bij de samenloop van loonkostensubsidie en no-riskpolis. Laatstgenoemde maatregel is met de Verzamelwet SZW 2022 per 1 januari 2022 geregeld.

Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten

De banenafspraak uit het Sociaal Akkoord van 2013 heeft tot doel om meer mensen met een arbeidsbeperking aan het werk te helpen bij reguliere werkgevers. Met de sociale partners is afgesproken 125.000 banen voor deze doelgroep te creëren. De opgave voor markt en overheid tot en met 2021 was om 80.000 extra banen te realiseren ten opzichte van de nulmeting. In 2021 is de landelijke doelstelling van 80.000 extra banen (sector en markt samen) met 72.809 banen niet gehaald. De coronacrisis zal hieraan hebben bijgedragen, hoewel de mate van invloed hiervan op het realiseren van banen voor de doelgroep niet duidelijk is. Met 60.966 extra banen heeft de sector markt de doelstelling van 60.000 banen weer gehaald. De overheidswerkgevers hebben de doelstelling ook in 2021 niet gehaald. Ten opzichte van de nulmeting heeft de sector overheid 11.842 extra van de afgesproken 20.000 extra banen gerealiseerd. Het resultaat van de sector overheid over 2021 geeft dus geen aanleiding om de quotumregeling te deactiveren. In juli 2023 wordt de Tweede Kamer geïnformeerd over de realisatiecijfers van 2022.

De Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen heeft de Tweede Kamer op 7 juli 2022 (Kamerstukken II 2021/22, 34 352, nr. 255) geïnformeerd over de resultaten banenafspraak 2021 en de gesprekken over de toekomst van de banenafspraak. Daarin zijn enkele vervolgstappen aangekondigd om de banenafspraak te verbeteren en de inzet van overheidswerkgevers te verstevigen. Op basis van onder andere de uitvoeringstoetsen van het UWV en de Belastingdienst zal de Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen een definitief besluit nemen over het al dan niet indienen van het wetsvoorstel bij de Tweede Kamer.

Toeslagenwet

De in het coalitieakkoord afgesproken wijziging van de kostendelersnorm, zodat inwonende jongvolwassenen tot 27 jaar niet langer meetellen als kostendeler voor de uitkering van huisgenoten, geldt ook voor de Toeslagenwet. In 2022 werkte het kabinet aan een wetsvoorstel hiertoe met beoogde ingangsdatum 1 januari 2023 (Kamerstukken II 2021/22, 35 394, nr. 22).

Verhoging Onderstand Caribisch Nederland

Om toe te werken naar het ijkpunt sociaal minimum op Caribisch Nederland moeten de inkomens worden verhoogd en de kosten van levensonderhoud worden verlaagd. Via het amendement Wuite c.s. (Kamerstukken II 2021/22, 35 925 IV, nr. 12) zijn de minimumuitkeringen, waaronder de onderstand, per 1 januari 2022 verhoogd met 10% (inclusief inflatiecorrectie). Daarnaast zijn de toeslagen in de onderstand, voor huishoudens die zelfstandig wonen en een gezamenlijk huishouden voeren, per 1 juli 2022 verhoogd. Het kabinet zet in de komende jaren de volgende stappen om in 2025 het ijkpunt sociaal minimum te behalen.

Energietoeslag Caribisch Nederland

Vanwege de gestegen prijzen voor energie is in 2022 een energietoeslag van € 1.300 uitgekeerd op Caribisch Nederland. De energietoeslag is ook uitgekeerd voor 2023.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Inkomensoverdrachten

Macrobudget participatiewetuitkeringen

Algemene bijstand

De Participatiewet voorziet in een sociaal vangnet voor personen die niet zelfstandig in hun bestaan kunnen voorzien. Het macrobudget participatiewetuitkeringen voorziet in de middelen voor bijstandsuitkeringen en loonkostensubsidies, waaronder de middelen voor bijstandsuitkeringen aan startende ondernemers. Dit budget wordt samen met de middelen voor IOAW, IOAZ en Bbz levensonderhoud onder de gemeenten verdeeld. Tot 2019 maakte alleen Bijstand voor levensonderhoud van startende ondernemers onderdeel uit van het macrobudget participatiewetuitkeringen. Vanaf 2020 is ook Bijstand voor levensonderhoud voor gevestigde ondernemers toegevoegd aan het macrobudget participatiewetuitkeringen.

Budgettaire ontwikkelingen

Het macrobudget participatiewetuitkeringen valt in 2022 € 425 miljoen lager uit dan begroot. Hieronder volgt een toelichting op de bijstellingen voor de algemene bijstand. De toelichting voor de loonkostensubsidies, IOAW, IOAZ en Bbz levensonderhoud volgt verderop in het artikel.

In 2022 is het definitieve budget aan gemeenten voor algemene bijstand € 283 miljoen lager uitgekomen dan begroot. De daling is met name het gevolg van de lagere werkloosheid ( ‒ € 213 miljoen) en de verwerking van de realisaties in 2021 (- € 144 miljoen). Via de reguliere systematiek van het macrobudget werken realisaties in 2021 volledig door in het budget van uitvoeringsjaar 2022. Ook is er een neerwaartse bijstelling ingeboekt in 2022 omdat de vrijlating van arbeidsinkomsten voor parttime werkenden met LKS uit Breed Offensief later ingaat (- € 7 miljoen) . Hier staat tegenover dat het budget opwaarts is bijgesteld door de doorwerking van lonen en prijzen (€ 81 miljoen).

Beleidsrelevante kerncijfers

Het volume bijstandsgerechtigde huishoudens op grond van de Participatiewet is als gevolg van de verbeterde conjunctuur gedaald ten opzichte van het volume in 2021.

Tabel 23 bevat informatie over re-integratie en participatie-inspanningen van gemeenten op grond van de Participatiewet. De voorzieningen die gemeenten aanbieden variëren van sociale activering en vrijwilligerswerk tot training, opleiding en proefplaatsingen op weg naar werk en begeleiding en jobcoaching eenmaal aan het werk. Sinds de invoering van de Participatiewet in 2015 hebben gemeenten beschikking gekregen over het instrument structurele loonkostensubsidie en zijn zij verantwoordelijk voor het naar behoefte creëren van beschut werk. Vanaf 2015 is geen nieuwe instroom meer mogelijk in de Wsw. De tabel bevat tevens informatie over het werknemersbestand van de Wsw.

Tabel 24 bevat informatie over mensen met een arbeidsbeperking die werken onder de Banenafspraak, op een interne plaatsing onder de Wsw of op een beschut werkplek onder de Participatiewet. Dit zijn veelal mensen die niet zelfstandig het wettelijk minimumloon kunnen verdienen, maar niet duurzaam volledig arbeidsongeschikt zijn. Per saldo over de drie wettelijke kaders nam het aantal mensen tussen 2020 en eind 2022 toe. Zoals verwacht is het aantal mensen dat werkt met banenafspraak en beschut werk toegenomen en het aantal mensen dat werkt via de Wsw afgenomen.

Loonkostensubsidie (LKS)

Het instrument LKS voorziet werkgevers van een compensatie voor de lagere loonwaarde van een werknemer op basis van de Participatiewet. Vanaf 2022 worden gemeenten voor het lopende jaar gefinancierd op basis van de gerealiseerde uitgaven aan loonkostensubsidies van het vorige jaar.

Budgettaire ontwikkelingen

De LKS-uitgaven in 2022 bedragen € 319 miljoen, dat is € 5 miljoen minder dan begroot. De neerwaartse bijstelling is met name het gevolg van de verwerking van realisaties uit 2021 (- € 21,7 miljoen). De loon- en prijsbijstelling leidt tot een opwaartse bijstelling (€ 4,8 miljoen).

Beleidsrelevante kerncijfers

Wetten inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW) en gewezen zelfstandigen (IOAZ)

De IOAW-uitkering is een aanvulling op het (gezins)inkomen tot bijstandsniveau voor oudere werkloze werknemers. Anders dan bij de Participatiewet hoeven werkloze ouderen, die vaak vermogen in spaargeld of eigen huis hebben, in de IOAW hun vermogen niet aan te spreken.

De IOAZ is een uitkering voor ouderen die noodgedwongen zijn gestopt met hun werk als zelfstandige, omdat de inkomsten daaruit onvoldoende waren. De IOAZ-uitkering vult het (gezins)inkomen aan tot het bijstandsniveau. In de IOAZ wordt rekening gehouden met de bijzondere positie van zelfstandigen en hun (bedrijfs)vermogen.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven aan IOAW en IOAZ zijn samen € 30 miljoen lager dan begroot. Aan de IOAW is per saldo € 27 miljoen minder uitgegeven. Dit bestaat uit de verwerking van volumerealisaties (- € 12 miljoen), de verwerking van uitgavenrealisaties (€ 1 miljoen), de loon- en prijsbijstelling (€ 5 miljoen) en bijstellingen van de doorstroom vanuit de WW naar de IOAW (- € 11 miljoen). Dat de uitgavenrealisaties iets stijgen houdt in dat IOAW- en IOAZ-uitkeringen gemiddeld hoger waren in 2021 dan in 2022 (door bijvoorbeeld minder kostendelers).

De IOAZ is met € 3 miljoen neerwaarts bijgesteld in 2022. Dat is het gevolg van de verwerking van de volumerealisaties voor 2021 (- € 3 miljoen) en de loon- en prijsbijstelling (€ 0,5 miljoen).

Beleidsrelevante kerncijfers

Bijstand zelfstandigen levensonderhoud (Bbz 2004)

De toelichting op het Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004 staat later in het artikel. Alleen het deel dat onderdeel is van het macrobudget participatiewetuitkeringen wordt hier toegelicht. Dit is het onderdeel bijstand dat kan worden verstrekt om te voorzien in de kosten van levensonderhoud voor zelfstandigen.

Budgettaire ontwikkelingen

Het Bbz is in 2022 neerwaarts bijgesteld met € 106,3 miljoen. Dit is met name het gevolg van een neerwaartse bijstelling als gevolg van verwerking van de realisaties 2021 (- € 63,2 miljoen) en een lager verwacht gebruik van het Bbz door zelfstandigen (- € 45,0 miljoen). Na afloop van de Tozo was het gebruik van de Bbz tijdelijk gestegen, sindsdien is het verwachte Bbz-gebruik gedaald. De loon- en prijsbijstelling heeft geleid tot een opwaartse bijstelling ( € 1,9 miljoen).

Beleidsrelevante kerncijfers

Handhaving

De kerncijfers handhaving Participatiewet laten zien dat de kennis van verplichtingen en de gepercipieerde kans op detectie hoog liggen en nog iets toenemen. Het aantal vorderingen, de hoogte van het totale benadelingsbedrag en het aantal opgelegde boetes neemt af. Een mogelijke verklaring is dat gemeenten meer inzetten op preventie waardoor overtredingen minder vaak voorkomen en eventuele overtredingen bovendien eerder worden ontdekt waardoor de benadelingsbedragen lager liggen. Ook kan zijn dat gemeenten in lijn met de maatschappelijke ontwikkelingen meer handelen vanuit de menselijke maat en daarom terughoudend zijn met het opleggen van boetes.

Toeslagenwet (TW)

De TW vult uitkeringen op grond van de werknemersverzekeringen aan tot het normbedrag voor het relevante sociaal minimum als het totale inkomen (exclusief TW-uitkering) van de uitkeringsgerechtigde en diens eventuele partner daaronder ligt.

Budgettaire ontwikkelingen

De TW-uitgaven komen € 62 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon-en prijsbijstelling (€ 12 miljoen) is de realisatie € 74 miljoen lager dan begroot. Dit komt grotendeels door een lager aantal TW-aanvullingen dan verwacht voor alle moederwetten. Doordat de werkloosheid in 2022 tegen de verwachting in verder is gedaald, zijn er veel minder TW-aanvullingen voor de WW dan begroot. De gemiddelde uitkeringshoogte binnen de TW is lager uitgevallen dan begroot.

Beleidsrelevante kerncijfers

Handhaving

Evenals voorgaande jaren is een daling zichtbaar van het aantal fraudesignalen. Dit is het gevolg van de wijziging dat WW-uitkeringsgerechtigden niet langer zelf het sociale verzekeringsinkomen van hun partner hoeven door te geven. Sinds 2021 wordt dit type inkomen automatisch via de Polisadministratie gekoppeld, waardoor er minder meldingen ontstaan van het niet voldoen aan de inlichtingenplicht.

Aanvullende inkomensvoorziening ouderen (AIO)

Ouderen met geen of een onvolledig opgebouwd AOW-pensioen, of ouderen met een volledig opgebouwd AOW-pensioen en een partner jonger dan de AOW-gerechtigde leeftijd kunnen recht hebben op algemene bijstand. Deze bijstand kan worden aangevraagd bij de SVB.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven aan de AIO zijn in 2022 in totaal circa € 13,7 miljoen lager uitgekomen dan in de begroting 2022 werd verwacht. Deze meevaller op de AIO-uitkeringslasten wordt veroorzaakt door zowel een lagere instroom als een hogere uitstroom van het aantal AIO-gerechtigden. Daarnaast worden de kosten voor de repatriantenregeling bekostigd door een voorschot op de AIO.

Beleidsrelevante kerncijfers

Handhaving

In 2022 heeft de SVB weer meer onderzoeken kunnen uitvoeren dan in de voorgaande jaren in verband met corona. Dat heeft ook geleid tot meer geconstateerde overtredingen, een hoger benadelingsbedrag en meer waarschuwingen dan in 2021, maar niet tot op het niveau van voor corona. Hiervoor is van belang dat de de SVB meer nadruk legt op preventie en het voorkomen van fouten. Het hoge percentage «kennis der verplichtingen» is daar een uiting van.

Bijstand zelfstandigen bedrijfskrediet (Bbz 2004)

Startende, gevestigde en beëindigende zelfstandigen kunnen voor financiële ondersteuning onder voorwaarden een beroep doen op het Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004. Met dit besluit wordt beoogd kansrijke vanuit een uitkering startende ondernemers een steuntje in de rug te geven en zelfstandigen met tijdelijke financiële moeilijkheden in staat te stellen hun werkzaamheden voort te zetten. De bijstand kan worden verstrekt in de vorm van een uitkering om te voorzien in de kosten van levensonderhoud en in de vorm van bedrijfskredieten.

Budgettaire ontwikkelingen

Hier wordt het onderdeel van het Bbz over bedrijfskredieten toegelicht, uitgaven aan levensonderhoud zijn eerder in dit artikel over het macrobudget toegelicht. In 2022 zijn de door gemeenten in 2020 uitgegegeven kapitaalverstrekkingen vergoed (€ 11,3 miljoen). Daarnaast hebben er nog enkele verrekeningen over het Bbz voor 2020 plaatsgevonden (€ 0,5 miljoen). Onder de ontvangsten worden de terugvorderingen toegelicht.

Tijdelijke overbruggingsregeling voor zelfstandig ondernemers (Tozo)

Gemeenten hebben in 2020 en 2021 uitvoering gegeven aan een extra tijdelijke voorziening voor zelfstandigen, de Tijdelijke overbruggingsregeling voor zelfstandige ondernemers (Tozo). Ondernemers van wie het inkomen als gevolg van de coronacrisis onder het sociaal minimum is geraakt, hebben een beroep kunnen doen op ondersteuning voor levensonderhoud in de vorm van aanvullende bijstand. Daarnaast was het mogelijk voor zelfstandigen met een liquiditeitsprobleem om een lening voor bedrijfskapitaal aan te vragen. De Tozo betrof een tijdelijke regeling; per 1 oktober 2021 zijn uitkeringen ten behoeve van levensonderhoud afgelopen en is het niet langer mogelijk een aanvraag voor levensonderhoud of bedrijfskapitaal op grond van de Tozo in te dienen.

Budgettaire ontwikkelingen

In 2020 en 2021 hebben gemeenten voorschotten ontvangen voor de uitgaven aan de Tozo. Op basis van declaratie worden achteraf de werkelijke uitgaven van gemeenten vergoed. De uitvoeringskosten worden vergoed op basis van een vast bedrag per besluit op aanvraag. Uit de voorlopige realisaties over 2021 is gebleken dat verschillende gemeenten meer aan de Tozo hebben uitgegeven dan is bevoorschot. Deze gemeenten hebben in 2021 via een tussentijdse verrekening een nabetaling ontvangen (€ 265 miljoen). Op basis van de definitieve verantwoording van gemeenten over 2020, heeft in 2022 de definitieve vaststelling van de vergoeding over 2020 plaatsgevonden. Dat heeft geleid tot € 15,6 miljoen aan nabetalingen. De (tussentijdse) verrekeningen hebben ook tot terugvorderingen geleid, die worden onder de ontvangsten toegelicht.

Bijstand overig

Onder de post bijstand overig worden uitgaven aan de bijstand buitenland verantwoord. De uitkeringslasten aan de bijstand buitenland zijn in 2022 hoger uitgekomen dan verwacht. Wisselkoerseffecten hadden een verhogende werking op de uitkeringslasten.

Beleidsrelevante kerncijfers

Instroom in de bijstand buitenland is niet meer mogelijk. Naarmate de regeling langer bestaat zal de laatste rechthebbende uit de bijstand buitenland stromen.

Onderstand Caribisch Nederland

De rijksoverheid biedt aan inwoners van Caribisch Nederland inkomensondersteuning in de vorm van Onderstand en waar nodig ook re-integratieondersteuning.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven aan de onderstand zijn € 8 miljoen hoger dan voorzien bij de vastgestelde begroting. De hogere uitgaven worden voornamelijk verklaard door de energietoeslag CN (€ 7 miljoen) die op dit artikel wordt verantwoord. De overige circa € 1 miljoen wordt voornamelijk verklaard door de reguliere loon- en prijsbijstelling (€ 0,2 miljoen), door een beleidsmatige verhoging van de Onderstand per 1 juli 2022 (€ 0,3 miljoen) en een tegenvallende euro-dollar koers (circa € 0,3 miljoen).

Beleidsrelevante kerncijfers

Subsidies

Binnen dit artikel zijn verschillende subsidiebudgetten te onderscheiden.

Voor het Europees fonds meestbehoeftigen was aanvang 2022 geen budget aanwezig, maar was nog wel sprake van een relatief geringe uitgave. In de loop van 2022 is deze van dekking voorzien.

Voor de subsidieregeling armoede en schulden is de realisatie lager dan begroot, omdat er vertraging van de projecten en bijbehorende subsidievaststellingen plaatsvond. Dit komt onder andere door de corona-beperkende maatregelen. Hierdoor schuift een deel van de voor 2022 beoogde nabetalingen door naar 2023. Voor het Caribische deel van deze regeling (Regionale kansen kinderen) vond de laatste vaststelling nog wel in 2022 plaats.

Voor het subsidiebudget alle kinderen doen mee is er een onderrealisatie van € 3 miljoen. Dit houdt verband met een lager totaalbedrag aan toekenningen 2022 dan oorspronkelijk was ingeschat van afgerond € 1 miljoen. Daarnaast zijn twee voorschotten die gekoppeld waren aan twee beoordelingen van voortgangsrapportages niet in 2022 betaald. Deze voorschotbetalingen schuiven nu door naar 2023.

Voor het budget overige subsidies algemeen wordt voorzien door overboekingen uit de opdrachtbudgetten binnen het artikel of vanuit andere artikelen binnen de SZW-begroting, als er in de loop van een uitvoeringsjaar nieuwe toekenningen plaatsvinden in de financiering van de opdrachtbudgetten. Daarnaast is het totaalbudget ook opgehoogd met ‘geoormerkte’ middelen, zoals vanuit het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voor de subsidie aan het Jeugdeducatiefonds voor schoolontbijten (€ 2,5 miljoen). Andere ‘geoormerkte’ middelen voor subsidies betroffen subsidies rond aanpak krapte arbeidsmarkt (€ 1,3 miljoen) en versterken impuls armoede en schulden (€ 1,5 miljoen). Gevolg van deze overboekingen was dat het beschikbare budget in de loop van 2022 is verhoogd tot € 29,7 miljoen einde 2022. Dat de realisatie einde 2022 op een lager bedrag van afgerond € 27,4 miljoen uit is gekomen heeft een aantal oorzaken. Voor een aantal van de ‘geoormerkte’ subsidies geldt dat bij de toekenning het kaseffect lager uitviel dan oorspronkelijk was ingeschat. Daarnaast geldt dat voor een aantal subsidies de voorziene vaststellingen en beoordelingen van voortgangsrapportages te laat plaatsvonden en niet meer ten laste van 2022 konden worden afgewikkeld en de bijbehorende voorschotbetalingen daarmee doorschuiven naar 2023. Ook vond voor een aantal subsidievaststellingen de vaststelling lager plaats ten opzichte van het oorspronkelijk toegekende subsidiebedrag. Daardoor hoefde de resterende voorschotbetaling niet plaats te vinden, of betrof dit een lager bedrag.

Voor het NIBUD is sprake van een lagere realisatie doordat een in 2022 beoogde voorschotbetaling doorgeschoven is van 2022 naar 2023.

Voor het Waarborgfonds saneringskredieten geldt dat de middelen daarvoor deel uitmaakten van het corona steun- en herstelpakket, waarin voor een waarborgfonds € 30,0 miljoen is vrijgemaakt. Deze middelen zijn beschikbaar gesteld op artikel 99 van de SZW-begroting. Pas op basis van een voortgangsrapportage is de € 6,0 miljoen voor het uitvoeringsjaar 2022 beschikbaar gesteld.

Opdrachten

De realisatie op het opdrachtenbudget is afgerond € 7,5 miljoen lager ten opzichte van de beginstand van de begroting. Dit wordt vooral veroorzaakt door subsidieverstrekkingen waarvoor afgerond € 7,4 miljoen aan middelen is verschoven van het opdrachtenbudget naar het subsidiebudget. Deze middelen bestaan uit € 2,1 miljoen aan subsidies op het terrein van Armoede en Schulden en € 5,3 miljoen aan subsidies op het terrein van bevordering arbeidsparticipatie, waaronder het Programma Verbetering Uitwisseling Matchingsgegevens, Vakmanschap, Simpel Switchen, Uniformering Loonwaardebepaling en Baancreatie.

Ook zijn er overboekingen naar andere departementen verwerkt (€ 5,5 miljoen). Daarnaast is er sprake geweest van herschikkingen binnen de SZW-begroting tussen verschillende begrotingsartikelen (per saldo afgerond € 2 miljoen). Deze overboekingen waren mogelijk, omdat in de loop van 2022 ook extra middelen aan het totale beschikbare budget voor opdrachten zijn toegevoegd ten opzichte van de beginstand van € 26,5 miljoen voor onder andere de aanpak armoede en schulden (€ 11,2 miljoen) en aanpak krapte arbeidsmarkt (€ 1,7 miljoen). Daarnaast zijn een aantal activiteiten niet doorgegaan in 2022 of zijn deze doorgeschoven naar 2023. Ook zijn sommige opdrachtverleningen later afgerond, waardoor de resterende betalingen doorschoven van 2022 naar 2023.

Bekostiging

Mede door de coronacrisis is vertraging opgelopen op de uitvoering van het meerjarig kennisprogramma Vakkundig aan het Werk-I door ZonMw. Door deze vertraging is het budget voor de programmakosten vrijgevallen.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Mede door de coronacrisis is vertraging opgelopen op de uitvoering van het meerjarig kennisprogramma Vakkundig aan het Werk-I door ZonMw. Door deze vertraging was in 2022 geen bevoorschotting nodig en zijn de uitvoeringskosten vrijgevallen.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

De bijdrage aan het Ministerie van Financiën voor audit- en controlewerkzaamheden ten behoeven van ESF is € 0,3 miljoen lager dan begroot.

Bijdrage aan sociale fondsen

Sinds 2018 wordt een financiële tegemoetkoming van € 10 miljoen per jaar beschikbaar gesteld aan het Wsw-pensioenfonds PWRI. Voorwaarde hierbij is dat de werkgevers (de gemeenten) en werknemers die verantwoordelijk zijn voor de pensioenen van de Wsw zelf tot een structurele oplossing komen voor het fonds. De financiële compensatie wordt jaarlijks gegeven tot uiterlijk 2057.

Bijdrage aan agentschappen

De gerealiseerde uitgaven van de Rijksdienst van Ondernemend Nederland van € 0,1 miljoen hebben betrekking op certificeringskosten voor de subsidieregeling ESF EGF, deze zijn € 0,2 miljoen lager uitgevallen dan begroot.

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties

De uitgaven aan de contributie van het Administratie Centrum voor Sociale zekerheid van de Rijnvarenden (CASS) bedroegen circa € 8.000 in 2022. Dit is € 1.000 minder dan begroot.

Ontvangsten

De ontvangsten bedragen in 2022 € 49,8 miljoen. Een deel van deze ontvangsten hebben betrekking op het Bbz. In 2022 hebben gemeenten 75% afgedragen van hun ontvangsten in 2020 over kapitaalverstrekkingen die voor 2020 zijn uitgegeven (€ 14,6 miljoen). Daarnaast hebben er nog enkele verrekeningen over het Bbz voor 2020 plaatsvonden (€ 0,2 miljoen). € 3,8 miljoen van de ontvangsten heeft betrekking op de terugbetaling van de intertemporele tegemoetkoming met de gemeentelijke budgetten Participatiewetuitkeringen, zoals afgesproken in het Bestuursakkoord Verhoogde Asielinstroom. Tot slot waren er in 2022 ontvangsten vanwege terugvorderingen van te hoge voorschotten inzake Rijksvergoedingen; de Toeslagenwet (€ 27,3 miljoen), AIO (€ 0,5 miljoen) en subsidies (€ 0,4 miljoen).

Tozo

De ontvangsten als gevolg van Tozo-verrekeningen bedragen in 2022 € 217 miljoen. Een deel van de gemeenten heeft in 2021 minder aan de Tozo uitgegeven dan bevoorschot. Dit geld is in 2022 teruggevorderd (€ 206 miljoen). Ook hebben er terugvorderingen plaatsgevonden bij de definitieve vaststelling van de Tozo-vergoeding over 2020 (€ 10,9 miljoen).

4.3 Artikel 3 Arbeidsongeschiktheid

A. Algemene doelstelling

De overheid beschermt werknemers tegen de inkomensgevolgen van arbeidsongeschiktheid en stimuleert hen te blijven werken of het werk te hervatten.

De overheid vindt dat werknemers die loon derven als gevolg van arbeidsongeschiktheid verzekerd moeten zijn van een redelijk inkomen. Daarom zijn werknemers verplicht verzekerd op grond van de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). De WIA omvat twee uitkeringsregimes: de Inkomensvoorziening voor volledig en duurzaam arbeidsongeschikten (IVA) en de Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA). De Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) is bij de introductie van de WIA ingetrokken, maar geldt nog wel voor mensen die vóór 1 januari 2004 door ziekte of gebrek arbeidsongeschikt zijn geworden. Op grond van de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ) waren ondernemers verplicht verzekerd tegen de inkomensgevolgen van arbeidsongeschiktheid. De WAZ is per 1 augustus 2004 ingetrokken, maar geldt nog wel voor zelfstandigen die op dat moment een uitkering ontvingen.

Als het totale inkomen van de uitkeringsgerechtigde WIA, WAO of WAZ en diens eventuele partner onder het sociaal minimum ligt, kan de uitkeringsgerechtigde een toeslag ontvangen tot het sociaal minimum op grond van de Toeslagenwet (TW), zie beleidsartikel 2.

De overheid stimuleert met behulp van financiële prikkels voor zowel uitkeringsgerechtigden als werkgevers dat uitkeringsgerechtigden aan het werk blijven of (op termijn) weer aan het werk gaan. Daarnaast biedt de overheid gerichte re-integratieondersteuning aan uitkeringsgerechtigden die ondersteuning nodig hebben. De overheid kent daarbij een groot belang toe aan de eigen verantwoordelijkheid en het meewerken aan re-integratie door de uitkeringsgerechtigde.

Aan werknemers in Caribisch Nederland wordt met de Ongevallenverzekering (OV) een inkomensvoorziening geboden in geval van arbeidsongeschiktheid door een bedrijfsongeval.

B. Rol en verantwoordelijkheid

• – de vaststelling van het niveau van de uitkeringen van de onderscheiden regelingen;

• – de sturing van en het toezicht op de rechtmatige, doeltreffende en doelmatige uitvoering door UWV;

• – de organisatie van de eigen uitvoering binnen het verband van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN).

C. Beleidsconclusies

WIA-criterium voor werknemers met loonkostensubsidie

Er is in 2022 nog geen aangepast arbeidsongeschiktheidscriterium van kracht geworden voor personen die in de Participatiewet met loonkostensubsidie werken. Deze aanpassing loopt mee in de opdracht van de Onafhankelijke commissie toekomst arbeidsongeschiktheidsstelsel (OCTAS; Kamerstukken II 2021/22, 26 448, nr. 691). In 2024 zal deze commissie zijn bevindingen publiceren.

Indexatie Ongevallenverzekering Caribisch Nederland

Met de per 1 januari 2022 in werking getreden Verzamelwet SZW 2022 (Stb. 2021, 627) is een nieuw artikel 5b toegevoegd aan de Wet ongevallenverzekering BES. Dit artikel regelt dat het loon, op basis waarvan het ongevallengeld wordt berekend, wordt geïndexeerd voor verhoging van het Wettelijk mimimumloon (Wml). Aansluitend op de verhoging van het Wml in Caribisch Nederland met 10% per 1 januari 2022, is daarom het ongevallengeld voor gewezen werknemers voor wie de uitkering op ‘eigennaam’ wordt verstrekt, eveneens met 10% verhoogd. Over de hoogte van de herziening is mededeling gedaan in de Staatscourant (Stcrt. 2021, 48110). De Rijksdienst Caribisch Nederland-unit SZW, uitvoerder van de Wet ongevallenverzekering BES, past deze indexering sindsdien toe.

Loondoorbetaling bij ziekte

Met het wetsvoorstel ‘RIV-toets door arbeidsdeskundigen’ (Kamerstukken II 2020/21, 35 589, nr. 2) wordt het advies van de bedrijfsarts over de belastbaarheid van de werknemer leidend bij de toetsing van het re-integratieverslag (RIV-toets) door UWV. Dit wetsvoorstel is op 2 februari 2021 controversieel verklaard. Op 16 november 2022 heeft de Minister van SZW de Tweede Kamer gevraagd de behandeling van het wetsvoorstel voort te zetten. 

In 2022 is ook verder gewerkt in de ZonMw-programma’s ‘Verbetering kwaliteit poortwachtersproces’ en ‘Verbetering re-integratie 2e spoor’ (Kamerstukken II 2021/22, 29 544, nr. 1161).

Maatregelen voor een gerichtere inzet van de verzekeringsarts

Op 1 oktober 2022 zijn twee maatregelen van start gegaan waarmee UWV de verzekeringsarts tijdelijk gerichter kan inzetten. De maatregelen zijn genomen vanwege de mismatch in de vraag naar en het aanbod van sociaal-medische beoordelingen. Het gaat om de vereenvoudigde WIA-claimbeoordeling voor 60-plussers en om het niet herbeoordelen van mensen met duurzaam geen arbeidsvermogen die toch gaan werken. De maatregel voor 60-plussers is aangekondigd tot 1 januari 2024 (Kamerstukken II 2021/22, 26 448, nr. 685) en de maatregel voor mensen met duurzaam geen arbeidsvermogen loopt tot 1 oktober 2027 (Stcrt. 2022, 25857). De maatregel voor 60-plussers leidt tot onrechtmatige uitgaven (zie hiervoor ook de bedrijfsvoeringsparagraaf) en gaat gepaard met zorgvuldige monitoring en evaluatie van onder meer de effecten op de beoordelingscapaciteit en mogelijke effecten op werkhervattingsprikkels.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Inkomensoverdrachten

Ongevallenverzekering (Caribisch Nederland)

Werknemers in de private sector van Caribisch Nederland die door een bedrijfsongeval geheel of gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn geraakt, krijgen op basis van de Ongevallenverzekering een uitkering (ongevallengeld). De uitkering is gekoppeld aan het laatstverdiende loon van de werknemer.

Budgettaire ontwikkelingen

De realisatie van de uitgaven Ongevallenverzekering in 2022 is € 0,3 miljoen hoger uitgevallen dan voorzien bij de vastgestelde begroting. Dit komt voornamelijk doordat er meer en hogere uitkeringen zijn verstrekt. Dit is mede het gevolg van fouten in het IT-systeem. In de bedrijfsvoeringsparagraaf is dit nader toegelicht.

Beleidsrelevante kerncijfers

Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen

De WIA geeft werknemers die na een wachttijd van twee jaar ten minste 35% arbeidsongeschikt zijn recht op een uitkering, mits aan de voorwaarden daarvoor voldaan is. In de WIA staat werk voorop. Het accent ligt op wat mensen wel kunnen. Tegelijkertijd is er sprake van inkomensbescherming. De WIA bestaat uit twee uitkeringsregimes. De IVA verstrekt een loondervingsuitkering aan werknemers die duurzaam en volledig arbeidsongeschikt zijn. Wie nog gedeeltelijk kan werken of bij wie herstel op termijn nog mogelijk is, krijgt een uitkering op basis van de WGA. De WIA wordt uitgevoerd door UWV. Werkgevers kunnen daarbij eigenrisicodrager worden voor de WGA-lasten van hun (ex-)werknemers. Dit betekent dat ze een lagere premie aan UWV betalen, omdat zij het gros van de verplichtingen van UWV met betrekking tot re-integratie en uitkeringsbetaling overnemen.

Inkomensvoorziening volledig en duurzaam arbeidsongeschikten (IVA)

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten IVA komen € 111 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 91 miljoen, in tabel 36 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 20 miljoen hoger dan begroot.

Beleidsrelevante kerncijfers

De instroom in de IVA lag lager dan verwacht en de doorstroom vanuit de WGA lag hoger dan verwacht. Dit hangt samen met verstrekte voorschotten. Zie voor een toelichting hieronder bij de kerncijfers WGA.

Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA) inclusief WGA eigenrisicodragers

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten WGA komen € 77 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 95 miljoen, in tabel 36 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 18 miljoen lager dan begroot. In 2022 is de definitie van het volume in diverse uitkeringsregelingen gewijzigd. Dit heeft geleid tot een schuif tussen volume en de gemiddelde uitkeringshoogte (de totale uitkeringslasten staan vast). Hierdoor is het niet mogelijk het verschil toe te wijzen aan aantallen danwel gemiddelde uitkeringshoogte.

Beleidsrelevante kerncijfers

Door de mismatch tussen vraag en aanbod van sociaal-medische beoordelingen lukt het vaak niet een WIA-beoordeling binnen de gestelde termijn plaats te laten vinden. In dat geval kan een voorschot op de uitkering worden verstrekt. Het aantal voorschotten in 2022 lag veel hoger dan geraamd ten tijde van het opstellen van de begroting. Dit heeft gevolgen voor diverse kerncijfers. Omdat een voorschot administratief geregistreerd wordt als instroom in de WGA 80-100 is de instroom in de WGA hoger dan verwacht. Een deel van de voorschotten wordt uiteindelijk na de WIA-beoordeling afgewezen (als er geen recht op WIA blijkt te bestaan), dit leidt ertoe dat ook de uitstroom uit de WGA duidelijk hoger ligt. Een deel van de mensen heeft recht op een IVA-uitkering, dit leidt ertoe dat de doorstroom vanuit de WGA naar de IVA hoger is dan verwacht. Ook is hierdoor de instroom in de IVA lager dan verwacht (normaal zouden deze mensen rechtstreeks zijn ingestroomd in de IVA, nu loopt het administratief via doorstroom uit de WGA).

Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO)

De WAO is per 29 december 2005 vervangen door de WIA. De WAO blijft gelden voor werknemers die op 1 januari 2004 een WAO-uitkering ontvingen. De WAO verstrekt uitkeringen tot aan de AOW-gerechtigde leeftijd. Daarom zullen er nog decennia lang mensen zijn die een beroep blijven doen op de WAO. De WAO wordt uitgevoerd door UWV.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten WAO komen € 57 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 76 miljoen, in tabel 36 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 19 miljoen lager dan begroot. Dit komt voornamelijk door een lager aantal uitkeringen.

Beleidsrelevante kerncijfers

Het aantal uitkeringen in de WAO komt iets lager uit dan verwacht. Dit komt met name door een hoger dan verwachte uitstroom.