Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT (XIV) EN DIERGEZONDHEIDSFONDS (F) 2022

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 2.115,5

Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 182,4

A. ALGEMEEN

1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik het departementale jaarverslag van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit over het jaar 2022 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit decharge te verlenen over het in het jaar 2022 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, P. Adema

De Minister voor Natuur en Stikstof,C. Van der Wal- Zeggelink

1 Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de Voorzitter van de Eerste Kamer.

2 Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

1. Opbouw Jaarverslag

Dit jaarverslag bevat het beleidsverslag, een jaarrekening, het jaarverslag van het Diergezondheidsfonds (DGF) en diverse bijlagen. Deze bevatten informatie over de in 2022 gerealiseerde beleidsresultaten en de budgettaire realisatiegegevens van LNV en het DGF.

De beleidsartikelen in dit jaarverslag hebben dezelfde opzet als de begroting 2022 en zijn conform de Rijksbegrotingsvoorschriften opgesteld. Elk beleidsartikel bevat een paragraaf beleidsconclusies waarin voor de belangrijkste instrumenten een oordeel wordt gegeven over de uitvoering van het beleid in het afgelopen jaar.

De bedrijfsvoeringparagraaf doet verslag van relevante aandachtspunten in de bedrijfsvoering van het Ministerie van LNV. Het jaarverslag van het DGF bevat een separate bedrijfsvoeringsparagraaf.

De jaarrekening bestaat uit de departementale verantwoordingsstaat, de samenvattende verantwoordingsstaat inzake het agentschap, de jaarverantwoording van het agentschap, de saldibalans en de WNT-verantwoording.

Het jaarverslag van het DGF bestaat uit een beleidsverslag (inclusief een bedrijfsvoeringsparagraaf) en een jaarrekening (verantwoordingsstaat DGF en een saldibalans). De apparaatsuitgaven voor de uitvoering van het DGF zijn deels opgenomen bij het moederdepartement (beleidsartikel 21).

De volgende bijlagen zijn opgenomen: Toezichtrelaties en Zelfstandige Bestuursorganen (ZBO’s) en Rechtspersonen met een Wettelijke Taak (RWT’s), Moties en toezeggingen, Afgerond evaluatie- en overig onderzoek, Kengetallen en indicatoren, Externe inhuur, Focusonderwerp FJR 2022, Verantwoording EU-middelen in gedeeld beheer, Rijksuitgaven Caribisch Nederland, NGF, Rapportage Burgercorrespondentie 2022, Openbaarheidsparagraaf 2022 en een lijst van afkortingen.

2. Ondergrenzen toelichtingen

Voor wat betreft het toelichten van significante verschillen in de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen in de realisatie versus de vastgestelde begroting 2021 zijn de ondergrenzen gehanteerd zoals opgenomen in de onderstaande tabel.

3. Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2022 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agentschappen het baten-lastenstelsel.

4. Controlenormen financiële en niet-financiële gegevens

Het jaarverslag bevat zowel financiële als niet-financiële gegevens (kengetallen en indicatoren). Deze gegevens zijn aan verschillende controlenormen onderhevig. De controle van financiële informatie is gebaseerd op normen zoals deze voortvloeien uit de Comptabiliteitswet 2001 en de Rijksbegrotingsvoorschriften 2022 (RBV). De controle van beleidsinformatie en informatie over de bedrijfsvoering is gebaseerd op normen zoals deze voortvloeien uit de RBV. Van een aantal indicatoren zijn de realisatiegegevens over 2022 nog niet bekend. In die gevallen is de meest recente realisatie opgenomen.

5. Groeiparagraaf

Voor de verantwoording 2022 heeft de Tweede Kamer verzocht om «de onderbouwing van de ramingen» voort te zetten als focusonderwerp en daarbij specifiek aandacht te besteden aan "de onderschrijdingen ten opzichte van het geraamde uitgavenkader". De Minister van Financiën heeft de Tweede Kamer geïnformeerd dat in het Financieel Jaarverslag Rijk 2022 hier invulling aan gegeven zal worden (Kamerstukken II 2018/19, 31865, nr. 151).

6. Motie Schouw en motie Hachchi c.s.

Motie Schouw

In juni 2011 is de motie Schouw ingediend en aangenomen. Deze motie zorgt er voor dat de landenspecifieke aanbevelingen van de Raad op grond van de nationale hervormingsprogramma's een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen. Voor de beleidsterreinen van LNV zijn er in 2022 geen landenspecifieke aanbevelingen gedaan door de Europese Commissie.

Motie Hachchi

Ter uitvoering van de motie Hachchi c.s. (Kamerstuk 33 000 IV, nr. 28) brengen departementen in kaart welke uitgaven zij doen in Caribisch Nederland, uitgesplitst per instrument. De totale uitgaven (realisatie) van LNV voor Caribisch Nederland in 2022 bedroegen € 3,2 mln. en zijn zichtbaar op Artikel 22.

B. BELEIDSVERSLAG

3. Beleidsprioriteiten

Inleiding

Het werkveld van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) bevat complexe en uitdagende opgaven. Nationaal en internationaal heeft Nederland zich gecommitteerd aan fundamentele doelen op het gebied van natuur en biodiversiteit (Vogel- en Habitatrichtlijn), klimaat (Klimaatakkoord) en waterkwaliteit (Kaderrichtlijn Water). Het kabinet heeft nieuwe stappen gezet in de opgave om stikstof- en broeikasgasuitstoot te verminderen, onder meer om de kwetsbare natuur in Nederland te herstellen. Het ministerie van LNV zet in op een duurzame productie binnen de grenzen van de milieugebruiksruimte en in evenwicht met de natuur met een goed verdienvermogen voor ondernemers. In de komende jaren zijn hiervoor verdere stappen nodig die gepaard zullen gaan met soms moeilijke keuzes. Van álle betrokken partijen zullen ingrijpende veranderingen worden gevraagd. In dit proces neemt LNV de regie. Door duidelijk te zijn over de doelen en door samenspel te organiseren met betrokken partijen om deze doelen te kunnen realiseren.

De stappen die in 2022 zijn genomen hebben veel losgemaakt in de samenleving. Daarom heeft het kabinet in 2022 Johan Remkes verzocht om de gesprekken te leiden tussen het kabinet, medeoverheden, de agrarische sector en andere belanghebbende organisaties om weer te komen tot een verstandhouding waarbij de inhoud en het gesprek over een duurzame toekomst voor agrarische ondernemers en het landelijk gebied centraal staan. Dit heeft geleid tot het rapport ‘Wat wel kan, uit de impasse en een aanzet voor perspectief’. In de daaropvolgende Kamerbrief schrijft het kabinet in haar appreciatie dat de denklijnen en aanbevelingen uit zijn rapport worden omarmd. De heer Remkes heeft 25 aanbevelingen gegeven en heeft een aanpak geschetst langs drie lijnen: (1) Nederland van het slot af en ruimte maken, (2) een langjarig perspectief voor de agrarische sector en het landelijk gebied en (3) de gebiedsgerichte transitie realiseren. Het landbouwakkoord vormt een belangrijk middel om hier gezamenlijk aan bij te dragen. In al deze lijnen heeft LNV in 2022 belangrijke stappen voorwaarts gezet die te lezen zijn in dit beleidsverslag.

Op 25 november 2022 is de Kamer geïnformeerd over de toekomst van de landbouw met de uitwerking van het coalitieakkoord en het rapport van de heer Remkes. Daarnaast is een hoofdlijnenbrief over het NPLG verstuurd waarin we de belangen van de boeren, natuur, water en klimaat samenbrengen met het oog op een vitaal platteland. In deze hoofdlijnenbrief staan ook de landelijke doelstellingen op het gebied van water klimaat en natuur. In dit brievenpakket zat voorts ook een brief over de uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State op 2 november 2022 met betrekking tot het gebruik van de bouwvrijstelling.

Overkoepelende thema’s

Toekomst landbouw en landbouwakkoord

In 2022 is er, onder meer naar aanleiding van het rapport van de heer Remkes, gestart met de onderhandelingen om tot een landbouwakkoord te komen.

In het Landbouwakkoord worden afspraken vastgelegd over het toekomstperspectief van de agrarische sector en keuzes en ondersteuning die nodig zijn om te komen tot een toekomstbestendige Nederlandse landbouw in 2040 op zowel regionaal, nationaal, Europees en mondiaal niveau. Het akkoord beschrijft een toekomstbestendige positie van de landbouw als strategisch belangrijke economische sector, producent van duurzaam voedsel en grondstoffen en essentiële drager van een vitaal platteland en de bijdrage van de landbouw aan de opgaven op het gebied van natuurherstel, water en klimaat. De agrarische sector heeft daarbij te maken met verschillende onontkoombare doelen op natuur, klimaat, stikstof en water (Kamerstuk 33 576, nr. 265).

In de Kamerbrief Toekomst Landbouw van 25 november 2022 is tevens aangegeven dat het kabinet in totaal € 226,6 miljoen reserveert voor 2023 en 2024 vooruitlopend op en ter ondersteuning van de gebiedsprogramma’s en no-regretmaatregelen die de transitie van de landbouw een impuls geven. Daarbinnen reserveert het kabinet € 101 miljoen om boeren nu al in staat te stellen zich voor te bereiden op de transitie en op de gebiedsgerichte aanpak. Hiervoor worden boeren ondersteund in het denken over de toekomst van hun bedrijven en daar ook plannen voor te maken. Hiervan is € 64 miljoen gereserveerd voor onafhankelijk advies aan individuele ondernemers en € 37 miljoen voor duurzame praktijkproeven op boerderijen.

Gebiedsgerichte aanpak en Transitiefonds

Het ministerie van LNV pakt de omvangrijke opgaven in het landelijk gebied in samenhang aan, om zo de stikstofuitstoot te verlagen, de natuur en waterkwaliteit te verbeteren en de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Dit geeft de landbouw en andere ruimtelijke functies in het landelijk gebied op lange termijn perspectief en draagt het bij aan de vitaliteit van het platteland. Omdat de uitdagingen in elk gebied anders zijn, vraagt het realiseren van de ambities om een gebiedsgerichte aanpak. In het Coalitieakkoord is een gebiedsgerichte, integrale aanpak voor de samenhangende uitdagingen op het gebied van stikstof, klimaat, water, biodiversiteit en de transitie naar kringlooplandbouw gepresenteerd. Deze majeure operatie krijgt vorm in een Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) en met een Transitiefonds van €24,3 miljard. n het NPLG gaan Rijk, provincies, waterschappen, gemeenten en maatschappelijke partners, zoals (agrarisch) ondernemers, grondeigenaren en grondgebruikers, samen op zoek naar oplossingen per gebied. Om op Rijksniveau adequaat te kunnen opereren heeft LNV het bestaande programma-DG Stikstof omgezet in een lijn-DG (LG&S) en is voor de uitvoering van de transitie van het landelijk gebied de Regieorganisatie Transitie Landelijk Gebied (RTLG) opgericht.

Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG)

Het NPLG bevat kerndoelen en kaders op het gebied van natuur, water en klimaat. Het uitgangspunt is dat water en bodem sturend zijn voor de structurele keuzes in het landelijk gebied. De overheid wil vóór 2030 de natuur ruimte bieden voor herstel en versterking, de kwaliteit van water en bodem verbeteren en meer doen tegen klimaatverandering. Provincies dienen hiertoe uiterlijk 1 juli 2023 hun eerste versie van de plannen per gebied klaar te hebben. In deze plannen staan bijvoorbeeld de regionale doelen voor emissiereductie, natuurherstel en water, en hoe die doelen bereikt moeten worden. Begin 2022 zijn de kerndoelen voor natuur, water en klimaat vastgesteld in de startnotitie NPLG. Een eerste concrete uitwerking van de doelen is opgenomen in het Ontwikkeldocument NPLG van november 2022. Dit document is voor het kabinet de basis voor de verdere uitwerking van de gebiedsprogramma’s en om in gesprek te gaan met de betrokken partijen. Ook de Handreiking voor de gebiedsprogramma’s NPLG en Spelregels Meerjarenprogramma’s Transitie Landelijk Gebied helpen hierbij. De Ecologische Autoriteit beoordeelt deze programma’s. Provincies kunnen op basis van door het rijk goedgekeurde gebiedsplannen financiering verkrijgen uit het Transitiefonds

Regieorganisatie Transitie Landelijk Gebied (RTLG)

In 2022 is in een korte tijd een volledig nieuw DG opgezet om bij te dragen aan de realisatie van het Nationaal Programma Landelijk Gebied. Het DG-RTLG onderscheidt zich van de andere DG's binnen het ministerie van LNV, omdat het geen ‘beleidsDG’ is. DG-RTLG is een tussenorganisatie tussen beleid en uitvoering en heeft daarmee een bijzondere rol.

Met het opzetten van het DG-RTLG is ook een belangrijke afspraak uit het regeerakkoord gerealiseerd, namelijk het bouwen van een krachtige regieorganisatie om het NPLG-proces te ondersteunen en bij te sturen waar nodig. De Spelregels Meerjarenprogramma Transitie Landelijk Gebied zijn in 2022 vastgesteld. Met dit spelregelkader is het voor decentrale overheden mogelijk een aanvraag voor een Rijksbijdrage uit onder andere het Transitiefonds te doen. Hiermee draagt het DG-RTLG bij aan de ondersteuning van de decentrale overheden om de NPLG-beleidsdoelen te realiseren.

In 2022 is de Nationale Grondbank opgericht. Die heeft tot doel om, in aanvulling op provinciaal grondinstrumentarium, de grondmobiliteit ten behoeve van de transitie in het landelijk gebied te versnellen (voor zover gekoppeld aan de realisatie van de opgaven van het Nationaal Programma Landelijk Gebied – NPLG). Dit gebeurt in nauwe afstemming met de provincies.

In 2022 zijn voorts de aanvragen van de versnellingsaanpak, ook wel de provinciale uitvraag genoemd, opgepakt en goedgekeurd. Hiermee kunnen de provincies vooruitlopend op het NPLG al aan de slag met de transitie van het landelijke gebiedHet Ministerie van LNV heeft in 2022 hiervoor extra middelen toegekend en overgemaakt aan de provincies voor de uitvoeringskosten. Daarnaast was dit voorschot in de uitvoeringskosten ook bedoeld voor de voorbereidingskosten ten behoeve van het NPLG en de PAS-melders.

Structurele aanpak stikstofproblematiek

Het kabinet heeft € 250 mln. naar voren gehaald uit de tweede tranche van de Landelijke beëindigingsregeling veehouderij (Lbv) om de provincies in staat te stellen maatwerk te leveren en de PAS-meldingen versneld te legaliseren.

Verder heeft het kabinet besloten € 400 miljoen extra uit te trekken voor schoon en emissieloos bouwen. Ook is € 200 miljoen gereserveerd voor een aantal specifieke (bovenwettelijke) nader te bepalen stikstofmaatregelen op het gebied van industrie, bouw en mobiliteit, waaronder de industriële piekbelasters.

Verder is de aanpak piekbelasters aangekondigd op 25 november 2022. Met een eenmalige vrijwillige regeling voor ondernemers die piekbelaster zijn, wil het kabinet op korte termijn een forse reductie van de stikstofneerslag realiseren. Als uiteindelijk blijkt dat op basis van vrijwillige inzet onvoldoende stikstofreductie plaatsvindt, kan het kabinet, conform het advies van de heer Remkes, ook verplichtend instrumentarium inzetten.

PAS-meldingen

LNV hecht groot belang aan de legalisering van PAS-melders. In samenwerking met de bevoegde gezagen is het doel om de PAS-melders en meldingsvrije activiteiten uiterlijk drie jaar na het in 2022 vastgestelde programma te legaliseren. Daarin is opgenomen dat de eerst beschikbare ruimte uit de aanpak piekbelasters aan de meldingen wordt toegekend. In 2022 zijn 6 PAS-meldingen gelegaliseerd met restruimte uit de Srv. Daarnaast is besloten een schadecommissie in te stellen waar PAS-melders een schadevergoeding kunnen aanvragen.

AERIUS

Begin 2022 is AERIUS Calculator geactualiseerd en is het stikstofregistratiesysteem (SSRS) opengesteld voor PAS-meldingen en woningbouwclusters. Medio 2022 is de landelijke verlaging van de maximumsnelheid op snelwegen als bronmaatregel voor stikstofruimte voor het SSRS geschrapt. In samenhang daarmee is AERIUS- versie beschikbaar gekomen, die is gevuld met het eerste deel van de stikstofruimte uit de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen.

Programma Stikstofreductie en Natuurverbetering

In december 2022 heeft de minister voor Natuur en Stikstof het programma Stikstofreductie en Natuurverbetering vastgesteld. Dit programma bevat de maatregelen voor het verminderen van stikstofdepositie op stikstofgevoelige habitats in Natura 2000-gebieden en voor het bereiken van de instandhoudingsdoelstellingen voor deze habitats. Vaststelling van dit programma is een verplichting op grond van de Wet stikstofreductie en natuurverbetering (Wsn). (Kamerstuk 35334, nr. 213).

De voortgang en resultaten van het Programma stikstofreductie en natuurverbetering wordt gemonitord door een consortium onder regie van het Planbureau voor de Leefomgeving. Ieder jaar, voor het eerst in 2022, onderzoekt het RIVM namens het consortium of de stikstofdoelen die in de Wet stikstofreductie en natuurverbetering (Wsn) zijn opgenomen, haalbaar zijn (Monitor stikstofdepositie in Natura 2000-gebieden 2022).

Toestemmingverlening algemeen

Samen met provincies en betrokken departementen is verkend hoe het systeem van toestemmingverlening kan worden versterkt en vereenvoudigd, zodat meer zekerheid geboden kan worden aan initiatiefnemers en bevoegde gezagen. In 2023 zal hier verder vorm aan worden gegeven.Vergunningplicht intern salderen

Er is besloten om een vergunningplicht voor intern salderen in te voeren. De plannen worden in de loop van 2023 verder uitgewerkt. De vergunningplicht is gericht op het voorkomen van feitelijke depositiestijgingen door intern salderen, waaronder het in gebruik nemen van latente ruimte. Daarnaast is het gericht op het versterken van toestemmingsverlening door een voorgenomen investering te beoordelen op mogelijkheden om de natuur verdergaand te beschermen. Voorts is het gericht op het aanpassen van de vergunning waardoor na een relevante wijziging de vergunning overeenkomt met wat er op het bedrijf gebeurt. Dit biedt initiatiefnemers en het bevoegd gezag meer zekerheid en grip en zorgt ervoor dat toezichthouders beter in staat zijn om vast te stellen of een initiatiefnemer een activiteit overeenkomstig de wet uitvoert. De vergunningplicht wordt wettelijk verankerd en zal per 1 januari 2024 in werking treden.

Latente ruimte

Samen met provincies en betrokken departementen is verkend hoe ongewenste ingebruikname van latente ruimte voorkomen kan worden. Dat heeft geresulteerd in het vastleggen van een aanpak langs twee sporen. Spoor 1 is het beperken van latente ruimte in natuurvergunningen. Door natuurvergunningen te actualiseren sluiten deze aan bij wat er op een bedrijf gebeurt en zit er automatisch geen latente ruimte in. Spoor 2 is het beperken van de ingebruikname van latente ruimte voor nieuwe ontwikkelingen. Voor extern salderen worden de voorwaarden aangescherpt en voor intern salderen worden nieuwe voorwaarden ingevoerd. Daarnaast is een definiëring van latente ruimte vastgelegd, waarbij latente ruimte wordt onderscheiden van bedrijfsmatige ruimte.

Beweiden en bemesten

Op 12 oktober en 21 december 2022 heeft de Raad van State uitspraken gedaan dat geen natuurvergunning vereist is voor het beweiden van vee als dit kan worden weggestreept tegen bemesten. De Afdeling geeft handvatten hoe dit beoordeeld kan worden. Om dit in de praktijk te kunnen toepassen is in het vierde kwartaal van 2022 in samenwerking met de provincies gestart met het opstellen van een handreiking voor deze beoordeling bij toestemmingverlening voor natuurvergunningen, waarbij ook ingegaan wordt op specifieke situaties.

Samenwerking in grensgebieden

Samen met de overheden van Vlaanderen, Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen geeft LNV uitvoering aan de afspraken om te komen tot grensoverschrijdende samenwerking in de aanpak van het stikstofprobleem in de grensgebieden. In Europees verband spant LNV zich in voor een uitvoering van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid die ten goede komt aan het behalen van stikstofdoelen en verankering van stikstofreductie in instrumenten zoals de richtlijnen voor de Green Deal en Nationale Emissieplafonds.

Realiseren klimaatopgave landbouw en landgebruik

In het Coalitieakkoord heeft het kabinet een stevige klimaatambitie voor Nederland neergezet, met een nationaal reductiedoel voor 2030 van 55%, en een beleidsinzet gericht op 60% emissiereductie in 2030. In 2022 is de klimaatambitie vertaald naar sectorale emissiedoelen voor 2030, waaronder doelen voor de landbouw en voor het landgebruik. De indicatieve doelen zijn in 2022 bekend gemaakt en uitgewerkt in een ontwerp-beleidsprogramma klimaat, dat de minister voor Klimaat en Energie in juni 2022 namens het kabinet naar de Kamer heeft gestuurd. Het ontwerp-beleidsprogramma klimaat bevat de maatregelen die voorzien zijn voor de landbouw en het landgebruik.

Een groot deel van de emissiereductie in de landbouw en het landgebruik moet worden gerealiseerd met het Nationaal Programma Landelijk Gebied, waarvan de realisatie via de gebiedsprogramma’s van de provincies zal lopen. In 2022 zijn de kaders opgesteld voor uitvoering van de klimaatopgave op provinciaal niveau. In afstemming met de provincies is voorbereid hoe de klimaatopgave over de 12 provincies wordt verdeeld.

In 2022 is de Nationale Methaanstrategie gepubliceerd (Kamerstuk 32813, nr. 1118) die uiteenzet op welke wijze het kabinet de methaanuitstoot in 2030 met 30% zal verminderen ten opzichte van 2020. Met deze strategie geeft het kabinet op nationaal niveau invulling aan de Global Methane Pledge die Nederland heeft ondertekend tijdens de klimaattop in Glasgow. Het methaanreductiedoel is met name voor de landbouw van belang, aangezien 75% van de methaanemissie in Nederland afkomstig is van de landbouw.

De Tweede Kamer is met de Klimaatnota (Kamerstuk 32813, nr. 1112) over de voortgang van de uitvoering van het klimaatbeleid voor de landbouw en het landgebruik geïnformeerd. Deze is gebaseerd op de resultaten van de Klimaat- en Energieverkenning 2022 van PBL en het dashboard klimaatbeleid. De vorderingen op de specifieke onderdelen van het beleid zijn in de navolgende delen van dit jaarverslag weergegeven. Uit de emissieramingen blijkt dat de doelen voor de landbouw en het landgebruik voor 2030 niet binnen bereik zijn en dat aanvullende maatregelen nodig zijn. Zoals in de Klimaatnota is aangekondigd zal het kabinet hier in het voorjaar van 2023 over besluiten. Het uitgangspunt daarbij is dat het beleid sterker stuurt op te behalen resultaat, via normeren en beprijzen, en dat emissies structureel en integraal worden gereduceerd.

Kennis en innovatie

Via de integrale programmering wordt met kennis en innovatie bijgedragen aan de missies die geformuleerd zijn voor kringlooplandbouw, klimaatneutrale productie, duurzaam, veilig en gezond voedsel, klimaatbestendig landelijk en stedelijk gebied, duurzame en veilige wateren en sleuteltechnologieën. De kennis- en innovatieagenda Landbouw-Water-Voedsel is hierin leidend. Met de Topsectoren Agri&Food en Tuinbouw&Uitgangsmaterialen wordt het publiek-private spoor ingevuld waarbij bedrijven en kennisinstellingen gezamenlijk werken aan kennis en innovatie voor de missies. Dit heeft dit jaar geresulteerd in 92 nieuwe PPS projecten waarop LNV 39,2 mln euro inzet (WR capaciteit) gespreid over 4-5 jaar.

LNV investeert daarnaast ook missiegericht via publieke instrumenten in kennisontwikkeling, kennisoverdracht en onderwijs voor onderwerpen waarvoor (nog) geen markt bestaat, maar die wel maatschappelijk urgent zijn, of voor onderzoek dat direct ondersteunend is aan het beleid. De huidige kennis- en innovatieagenda loopt nog in 2023 door. In 2022 zijn de eerste uitgangspunten gedefinieerd voor het vormgeven van de vernieuwde agenda die in 2024 van start zal gaan.

Een ambitieuze internationale aanpak voor biodiversiteitsherstel

Als onderdeel van de Europese Biodiversiteitsstrategie (EBS) heeft de Europese Commissie in juni een voorstel voor een Verordening Natuurherstel gepubliceerd. In oktober heeft het kabinet een appreciatie van deze verordening in een BNC fiche naar de Kamer gestuurd (Kamerstuk 22 112, nr. 3530). In het najaar zijn in de raadswerkgroep van de Milieuraad de discussies over het Commissievoorstel tussen de lidstaten gestart die medio 2023 tot een algemene positie van de Raad moeten leiden.

Met behulp van onderzoek van de Universiteit Wageningen heeft het ministerie gewerkt aan een voorstel (‘pledge’) voor een billijke bijdrage aan het in de EBS opgenomen Europese doel van 30% bescherming op zee en op land in 2030. Deze bijdrage wordt in het eerste kwartaal van 2023 naar de Commissie gestuurd.

Na een aantal malen uitstel door de strenge Covid-maatregelen in China heeft de 15de vergadering van de partijen bij het Verdrag inzake biologische diversiteit (CBD) uiteindelijk in december 2022 onder Chinees voorzitterschap plaatsgevonden in Montreal, Canada. Hier is overeenstemming bereikt over een strategisch plan voor de periode tot 2030 van de CBD, het zogeheten Global Biodiversity Framework (GBF), het zgn Kunming-Montreal akkoord. Dit raamwerk bevat onder meer een mondiale doelstelling van beschermingsmaatregelen voor 30% van het land en zeeoppervlak, verhoging van de publieke financiering voor biodiversiteitsmaatregelen en verdere afspraken over monitoring en rapportage. Nederland zal zijn bijdrage aan deze afspraken in 2023 in een National Biodiversity Strategy and Action Plan (NBSAP) vastleggen.

Bescherming en beheer van soorten

Dit jaar werd duidelijk dat het niet goed gaat met de soorten waarop jacht plaatsvindt. Om die reden heeft de minister voor Natuur en Stikstof besloten om de jacht op konijn landelijk en op de haas in drie provincies niet te openen. Om te komen tot een toekomstbestendige aanpak voor faunabeheer en de jacht zijn er verschillende acties gestart.

De wolf is terug in Nederland en brengt een aantal dilemma’s met zich mee. De minister voor Natuur en Stikstof heeft de Raad voor de Dieraangelegenheden gevraagd om een brede maatschappelijk dialoog te gaan organiseren over het samenleven met de wolf in Nederland.

Daarnaast zijn er positieve ontwikkelingen op het gebied van Europese en Internationale soortenbescherming. Met ingang van 2 augustus 2022 zijn 22 nieuwe soorten op de Europese unielijst van invasieve uitheemse soorten geplaatst. De bestrijding van deze soorten, die ernstige schade aan het ecosysteem kunnen toebrengen, kan nu op Europees niveau worden opgepakt. Tot slot is mede dankzij inzet van Nederland tijdens de CITES COP de beschermingsstatus van een aantal soorten verhoogd, waaronder die van een groot aantal haaiensoorten die in Nederland in het Caribisch gebied voorkomen.

Uitvoering programma Natuur

Met de uitvoering van het Programma Natuur werken LNV en de provincies aan natuurherstel en -ontwikkeling om de negatieve gevolgen van overmatige stikstofdepositie tegen te gaan. Na een eerste tussenevaluatie bepaalt LNV in 2022 waar aanscherping van het programma Natuur nodig is. Om tot systeemherstel in de Natura 2000-gebieden te komen is het van belang ook maatregelen in de overgangsgebieden te nemen. LNV inventariseert de kansen en knelpunten in deze gebieden en neemt hierna een besluit over de inzet van het instrumentarium om de gestelde doelen te realiseren.

2022 was het eerste volledige jaar van uitvoering van het Programma Natuur. In december 2022 is de verdere ontwikkeling voor de VHR-monitoring interbestuurlijk geaccordeerd. In het najaar van 2022 is besloten de verdere ontwikkeling van de natuurcompensatiebank te stoppen, wegens twijfels over de haalbaarheid om daadwerkelijk op de middellange termijn de juiste habitats te kunnen ontwikkelen.

Uitbreiding van het natuur- en bosareaal

De ambities vanuit de bossenstrategie zijn in 2022 vertaald in het ontwikkeldocument en de handreiking voor de gebiedsprogramma’s NPLG die in 2023 gestalte krijgen. Inzichtelijk is geworden welke bostypen moeten worden gerealiseerd in verband met een goede staat van instandhouding van de VHR-doelen, waarvoor wettelijke verplichtingen gelden. In alle provincies zijn inmiddels de provinciale bossenstrategieën uitgewerkt. De programmering van nieuw bos binnen het Natuurnetwerk Nederland (NNN) is door de provincies voor 10.000 hectare uitgewerkt. Voor nieuw bos buiten het NNN zijn verkenningen beschikbaar gekomen. Waterschappen hebben onderzocht waar bos in beekdalen mogelijk is. Vanuit de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) is beschikbaar waar in rivierenland ooibossen toegevoegde waarde hebben. In de verstedelijkingsstrategieën is in beeld gekomen welke ambities er zijn met betrekking tot groen/bos in relatie tot de woningbouwopgave. De uitvoeringsdiensten van het Rijk hebben geanalyseerd of er mogelijkheden zijn om rijksgronden breder in te zetten voor maatschappelijk doelen, in combinatie met bos. Deze bouwstenen ondersteunen het provinciaal programma landelijk gebied.

Het afgelopen jaar is de zevende Nederlandse Bosinventarisatie over de periode van 2017-2021 gepubliceerd. Deze fungeert als nul-situatie voor het uitvoeringstraject van de bossenstrategie. Het onderzoek is uitgevoerd door Wageningen Environmental Research in opdracht van het ministerie van LNV. De totale oppervlakte bos in Nederland is volgens dit onderzoek in de afgelopen jaren licht afgenomen tot 363.801 hectare in 2020. De forse ontbossing uit de periode 2013 ‒ 2017 lijkt daarmee voorbij. De aanleg van nieuw bos bleef vooralsnog achter ten opzichte van eerdere periodes. Een versnelling van het planten van nieuw bos die is ingezet in het huidige beleid zal pas later zichtbaar worden, omdat het gemiddeld zo’n 5 jaar duurt voordat nieuwe bossen op de kaart staan. Desalniettemin is na 2 jaar implementatie van de bossenstrategie de 1000 ha nieuw aangeplant bos wel gepasseerd. Staatsbosbeheer heeft daar een grote rol in gespeeld.

Ook aan de ambities met betrekking tot revitalisering van bestaand bos is in 2022 invulling gegeven. De provincies hebben in samenspraak met terreinbeheerders revitaliseringsplannen gemaakt.

Natuurversterking in de Noordzee, Waddenzee en Grote Wateren

In lijn met het Noordzeeakkoord beschermt LNV ecologisch waardevolle gebieden in de Noordzee. In 2022 zijn de voorstellen voor instandhoudingsmaatregelen in de vorm van visserijbeperkingen besproken met de relevante Europese lidstaten. In 2023 wordt dit Europese proces voorgezet met het doel een gezamenlijk voorstel zo snel als mogelijk in te dienen bij de Europese Commissie. Ook onderzoekt LNV hoe de ecologische kansen van de aanleg van windparken op de Noordzee beter benut kunnen worden. Binnen de Programmatische Aanpak Grote Wateren worden streefbeelden opgesteld om de toekomstige maatregelen voor realisatie van Natura2000-doelen te bepalen. Op 20 december 2022 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de derde tranche PAGW. Het opstellen van streefbeelden is in lijn met de stappen uit het Natuurwinstplan, een strategie om te komen tot ecologisch robuuste deltanatuur, ontwikkeld binnen programma LIFE IP Deltanatuur. Dit programma is in 2022 afgerond. Tijdens de conferentie van Wilhelmshaven zijn er op 30 november 2022 met Duitsland en Denemarken afspraken gemaakt over de bescherming van de Waddenzee. Op 20 december 2022 zijn in een Kamerbrief de kaders en planning van het Beleidskader Natuur Waddenzee uiteengezet. Het doel van het beleidskader is om te voorzien in de leemte die momenteel bestaat ten aanzien van cumulatie en het stringenter toepassen van het voorzorgsbeginsel. In het Nederlandse deel van de Waddenzee geeft de Beheerautoriteit Waddenzee uitvoering aan het Integraal Beheerplan.

Bouwen aan de Agenda Natuurinclusief

LNV heeft in lijn met kamerbrief als reactie op de Agenda Natuurinclusief een programmabureau opgezet dat de uitvoering van de Agenda Natuurinclusief regisseert en faciliteert. Het programmabureau ondersteunt de inrichting en uitvoering van 9 domeinen. De domeinen voeren acties Agenda 1.0 uit, en stellen ambitie en plannen op als input voor Agenda Natuurinclusief 2.0, die in 2023 aan de Ministerraad wordt aangeboden.

Duurzaam perspectief voor de Nederlandse landbouw, tuinbouw en visserij

Versterken agrarisch ondernemerschap en verdienvermogen

Cruciaal in de transitie naar een duurzamere landbouw is het bieden van economisch perspectief. Met de ondernemerschapsagenda (Kamerstuk 32670, nr. 199) wordt daar middels de volgende vier pijlers invulling aangegeven: (i) het stimuleren van (nieuw) ondernemerschap, (ii) het belonen van publieke diensten, (iii) het versterken van de marktmacht van agrariërs en (iv) het bevorderen van een gelijker speelveld. Op alle vier de pijlers zijn stappen ondernomen om het verdienvermogen van de agrarische ondernemers tijdens de transitie te versterken.

Ten behoeve van het stimuleren van nieuw ondernemerschap is de inzet op het stimuleren van korte ketens verder versterkt. LNV werkt daarbij samen met de Taskforce Korte Keten, de provincies en het netwerk Stadslandbouw. Met sectorpartijen wordt er samengewerkt aan het ontwikkelen en stimuleren van multifunctionele landbouwsector (MFL) in het Platform MFL.

Met de ontwikkeling van het Omschakelprogramma Duurzame Landbouw worden boeren die willen omschakelen naar een stikstofarme, meer extensieve en meer duurzamere bedrijfsvoering ondersteund. De pilot van het Investeringsfonds Duurzame Landbouw bij het Nationaal Groenfonds met een jaar verlengd t/m juni 2023. Met het pilot-fonds worden agrarische ondernemers ondersteund bij de financiering van investeringen t.b.v. de omschakeling. In 2022 wederom een openstelling geweest van de bedrijfsplanvoucherregeling binnen de SABE-regeling, daarbij zijn alle beschikbare bedrijfsplanvouchers verstrekt. Begin 2022 is ook de nieuwe module werkkapitaal voor omschakeling in de borgstellingsregeling (BL-O) open gegaan. Daarnaast is in 2022 het Vermogensversterkend Krediet (VVK) geëvalueerd, waarover de Kamer in 2023 wordt geïnformeerd.

Onevenwichtigheid in marktmacht tussen de verschillende schakels in de keten heeft aanleiding gegeven om in te zetten op het versterken van de positie van boeren. In 2022 is de geschillencommissie oneerlijke handelspraktijken landbouw- en voedselvoorzieningsketen in werking getreden, in aanvulling op de handhaving van de ACM op de Wet Oneerlijke Handelspraktijken die in 2021 in werking is getreden. Om de positie van de boer verder te versterken is op 26 april 2022 een wijziging in de Mededingingswet gepubliceerd waarin duidelijk wordt gemaakt wat de geldende uitzonderingen zijn voor de landbouwsector en heeft de ACM de Leidraad samenwerking landbouwers gepubliceerd. Met de Agro-nutrimonitor van de ACM wordt empirisch inzicht geboden in de margeverdeling en prijsontwikkeling in de keten voor reguliere en duurzame landbouwproducten. In oktober 2022 publiceerde de ACM de derde monitor (Kamerstuk 31532, nr 276).

In het coalitieakkoord 2021-2025 is afgesproken dat een niet-vrijblijvende bijdrage wordt verwacht van ketenpartijen in het versterken van de positie van de boer. LNV is gestart met de voorbereiding van de ketenaanpak verduurzaming landbouw. In de ketenaanpak worden de mogelijkheden onderzocht voor het inzetten van beleidsinstrumenten voor het vergroten van de markt voor duurzame producten en het (financieel) ondersteunen van boeren om dergelijke producten te kunnen leveren. De ketenaanpak zal een vervolg krijgen in het Landbouwakkoord en waar nodig aangevuld worden met juridisch instrumentarium.

Verduurzaming veehouderij

LNV stelt gefaseerd onderdelen van de Subsidiemodules brongerichte verduurzaming stal- en managementmaatregelen (Sbv) open. Veehouders kunnen hiermee innovatieve technieken en/of managementmaatregelen ontwikkelen en deze vervolgens breder toepassen. Dit moet resulteren in een vermindering van de uitstoot van ammoniak, methaan, geur en fijnstof en het verbeteren van dierenwelzijn en brandveiligheid. In 2022 heeft de derde openstelling van de innovatiemodule plaatsgevonden die is gericht op onderzoek en ontwikkeling. Nieuwe inzichten, over onder andere de effectiviteit van emissiearme stalsystemen in de praktijk (Kamerstuk 29 383, 28 973, nr. 382) en de adviezen van de kwartiermaker (Kamerstuk 30252/35334, nr. 35), maken het nodig om opnieuw naar de subsidieregeling als zodanig te kijken en te bezien hoe verdere openstellingen van beide modules er in de toekomst uit kunnen komen te zien, of dat ondersteuning van innovatie wellicht in een andere vorm wenselijk is.

Daarnaast werkt LNV aan de transitie naar een systeem met het werken met doelvoorschriften in combinatie met realisatie van emissiedoelen op bedrijfsniveau. LNV ondersteunt de ontwikkeling van meettechniekenom concentraties in de stal en emissies naar het milieu vanuit bedrijfssystemen te kunnen bepalen. Deze ontwikkeling is noodzakelijk om te komen tot een systeem op basis van doelvoorschriften. LNV ziet een belangrijke meerwaarde in de samenwerking tussen alle betrokken partijen om de benodigde versnelling op innovatie van stalsystemen te behalen en werkt om die reden aan het opzetten van een regieorgaan.

In het kader van het marktprogramma Verduurzaming dierlijke productie is samen met alle partijen uit de keten samengewerkt aan pilots en initiatieven om de vraag naar duurzame dierlijke producten te vergroten.

Duurzaam diervoeder

In 2022 is een start gemaakt, samen met de diervoedersector, aan een monitor Duurzaam Diervoeder. Doel is om met concrete doelstellingen te komen voor een aantal duurzaamheidscriteria voor de komende jaren en dat deze monitor inzicht geeft in het voldoen aan deze doelen. Dit onderwerp wordt ook besproken binnen het Landbouwakkoord.

Verminderen stikstofdepositie met het beëindigen van veehouderijbedrijven

Het afgelopen jaar is er verder gewerkt aan de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties (Lbv). In de eerste helft van het jaar heeft besluitvorming plaatsgevonden over de uiteindelijke vormgeving van de regeling, met als belangrijk onderdeel de subsidiepercentages. In mei 2022 heeft publieke consultatie plaatsgevonden. Een aangepaste regeling is eind 2022 aan de Europese Commissie voorgelegd ter pre-notificatie.

Verbeteren diergezondheid en dierenwelzijn

Diergezondheid

Afgelopen jaar zijn we, net als 2021, in Nederland en in Europa geconfronteerd met een ongekende en zeer ernstige situatie met vogelgriep. In 2022 zijn er 107 uitbraken van hoog-pathogene aviaire influenza (HPAI, vogelgriep) geweest op commerciële- en hobby-locaties. Ook heel veel wilde vogels zijn besmet geraakt. Nieuw ten opzichte van andere jaren is dat veel uitbraken gedurende de zomermaanden optraden en dat uitbraken zich in vrijwel heel Nederland hebben voorgedaan. In 2022 zijn ruim 4,9 miljoen vogels op besmette locaties in Nederland geruimd; en nog eens ruim 1,4 miljoen dieren op bedrijven zijn preventief geruimd bij 44 bedrijven. In 2022 is daarom het intensiveringsplan preventie vogelgriep aangekondigd (Kamerstuk 28807, nr. 269). Daarvan maken onderzoeken naar de effectiviteit van enkele vaccins deel uit.

Op 6 juli 2022 werd het Nationaal actieplan versterken zoönosenbeleid 2022-2026 aan de Kamer verzonden (Kamerstuk 25295, nr. 1935). Verschillende adviezen zijn benut bij de totstandkoming van het actieplan, de uitvoering van dit actieplan is in volle gang.

In 2022 zijn in opdracht van LNV twee onderzoeken uitgevoerd naar de beroepsgroep dierenartsen. De onderzoeken richten zich op de rol en positie van de dierenarts en de kwaliteitsborging van de diergeneeskunde en daarnaast op de arbeidsmarkt voor dierenartsen en de tekorten die daar spelen. De rapporten zijn eind 2022 naar de Kamer gestuurd (Kamerstuk 2022Z26358).

Dierenwelzijn

Het proces voor de in het coalitieakkoord opgenomen convenant voor de ontwikkeling naar een dierwaardige veehouderij is gestart (Kamerstukken 28286 nr. 1265). De zes leidende principes die de Raad voor Dieraangelegenheden (RDA) formuleert in de zienswijze dierwaardige veehouderij vormen het uitgangspunt van het convenant. LNV voert diverse acties uit ter verbetering van het slachtsysteem, het voorkomen van hittestress in de gehele veehouderijketen en de vormgeving van regelgeving als onderdeel van de verstevigde aanpak stalbranden (Kamerstukken 28286 nr. 1267, nr 1255 en nr. 1261.

Om de fysieke en mentale gezondheid van gezelschapsdieren te verbeteren, is in 2022 gewerkt aan de invoering van een voorgenomen huis- en hobbydierenlijst (Kamerstuk 28 286, nr. 1260) die bepaalt welke zoogdiersoorten gehouden kunnen worden. Er heeft een verkenning plaatsgevonden om de problematiek en mogelijke oplossingsrichtingen rondom loslopende huis- en zwerfkatten in beeld te brengen. LNV werkt aan het terugdringen van schadelijke (uiterlijke) kenmerken bij honden en katten en heeft een pilot lopen om een huisvestings- en behandelingsprotocol op te stellen voor complexe honden. Daarnaast is LNV voorzitter van de werkgroep die de opties verkent rondom EU-dierenwelzijnswetgeving voor honden en katten die worden gehouden/verhandeld met commercieel oogmerk.

Beter benutten mest, verbeteren waterkwaliteit, minder gebruik kunstmest

Eind 2021 is het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn vastgesteld voor de periode 2022-2025. De maatregelen uit het voorgestelde actieprogramma bleken onvoldoende voor het behalen van de doelen voor betering van de waterkwaliteit. Om die reden is begin 2022 een addendum opgesteld met aanvullende maatregelen. Met het zevende actieprogramma en het bijbehorende addendum wordt invulling gegeven aan de verplichtingen van de Nitraatrichtlijn. In 2022 is gewerkt aan de uitwerking van verschillende maatregelen uit het actieprogramma en het addendum.

Zo zijn in 2022 wijzigingen in het mestbeleid voorbereid die per 1 januari 2023 van kracht zijn geworden. De uitrijperiode van vaste strorijke mest op gras- en bouwland op zand- en lössgronden is vervroegd naar 1 januari. Drijfmest of vloeibaar zuiveringsslib op bouwland mag pas vanaf 16 maart worden uitgereden, dit is kort voor de inzaai. Verder wordt op zand- en lössgronden een 1 op 4 rotatie van rustgewassen verplicht. Met deze wijzigingen wordt een positieve bijdrage geleverd aan het verminderen van de nitraatuitspoeling, de verbetering van de bodem- en waterkwaliteit. Ook is in 2022 veel inzet gedaan ter voorbereiding van de implementatie van het realtime Vervoersbewijs Dierlijke Meststoffen (rVDM), welke per 1 januari 2023 is ingevoerd.

Op 30 september 2022 heeft de Europese Commissie de derogatiebeschikking van de Nitraatrichtlijn gepubliceerd, waarin aan Nederland voor de jaren 2022 tot en met 2025 een derogatie voor het uitrijden van dierlijke mest wordt verleend. Conform de derogatiebeschikking krijgen landbouwers tot en met 2025 de mogelijkheid om meer dan 170 kg N/ha uit dierlijke mest uit te rijden. Er geldt een afbouw pad voor de derogatie vanaf 2023 en vanaf 2026 zal er geen derogatie meer zijn. Aan de beschikking zijn voorwaarden verbonden, zoals het verplicht aanleggen van bufferstroken, het aanwijzen van nutriënten verontreinigde gebieden, het verlagen van de mestproductieplafonds en voortzetting van de Versterkte Handhavingsstrategie Mest (VHS). Vanwege de afbouw van de derogatie heeft het kabinet besloten een transitietegemoetkomingsregeling op te stellen. In 2022 is deze regeling uitgewerkt die begin 2023 zal worden gepubliceerd, zodat bedrijven hiermee rekening kunnen houden bij het aanvragen van derogatie.

Teneinde het gebruik van kunstmest te reduceren heeft LNV zich ingezet op verruiming van de Europese afspraken voor het gebruik van hoogwaardige producten uit dierlijke mest. De Europese Commissie heeft op 9 november 2022 een mededeling gepubliceerd over het gebruik en betaalbaarheid van meststoffen. In deze mededeling worden zogenaamde RENURE-criteria genoemd, die in 2023 in Europees verband verder worden bediscussieerd. In 2022 is de subsidieregeling hoogwaardige mestverwerking opgesteld, die van 1 december 2022 tot 12 januari 2023 is opengesteld.

In 2022 is aangekondigd dat in het landbouwakkoord afspraken zullen worden gemaakt over de twee sporen van het toekomstig mestbeleid (Kamerstuk 30252, nr. 77). Uitgangspunten van het toekomstig mestbeleid zijn een grondgebonden melk- en rundveehouderij en afvoer en verwerking van alle mest van niet-grondgebonden bedrijven (Kamerstuk 33037, nr. 374).

Gewasbeschermingsmiddelen en weerbare planten en teeltsystemen

Op het gebied van gewasbescherming is in 2022, naast de uitvoering van acties uit het Uitvoeringsprogramma Toekomstvisie gewasbescherming, met name aandacht gegeven aan beleidsontwikkeling op de ambities uit het coalitieakkoord voor gewasbescherming. Daarnaast is een geactualiseerd nationaal actieplan duurzaam gebruik gewasbeschermingsmiddelen opgesteld en is het Nederlands standpunt opgesteld voor een voorstel van de Europese Commissie voor een verordening inzake duurzaam gebruik (BNC-fiche). Op het gebied van de toelating van gewasbeschermingsmiddelen zijn de Nederlandse standpunten voorbereid voor voorstellen van de Europese Commissie voor de al dan niet goedkeuring of herbeoordeling van werkzame stoffen en het vaststellen van richtsnoeren.

Verduurzamen energiegebruik in de glastuinbouw

Door de sterk gestegen energieprijzen was 2022 een jaar met grote onzekerheden voor de glastuinbouw. Het borgstellingskrediet voor de landbouw biedt ruimte aan toekomstbestendige bedrijven om deze financieel moeilijke periode door te komen. In 2022 is het ‘Convenant Energietransitie Glastuinbouw 2022-2030’ ondertekend, aansluitend op de kamerbrief samenhangend pakket glastuinbouw (kamerstuk 32 627 nr. 39). Het convenant bevat diverse afspraken die bijdragen aan broeikasgasreductie in 2030. De ambitie voor 2040 is om zowel klimaatneutraal als economisch rendabel te zijn. Verder werd in 2022 de openstelling van de subsidieregeling Energie-efficiëntie Glastuinbouw (EG) ruim overtekend. Daarom is het openstellingsbudget opgehoogd tot 60 miljoen euro en volledig beschikt. Ook het openstellingsbudget van de subsidieregeling Marktintroductie Energie-innovaties (MEI) werd volledig benut. Naast een infrastructuurproject van Warmte Systeem Westland, worden door de gehonoreerde Groeifonds-aanvraag van het consortium Nieuwe Warmte Nu! twee glastuinbouwprojecten van duurzame warmte-infrastructuur voorzien.

In december 2022 heeft het kabinet besloten om voor glastuinbouwbedrijven die liquiditeitsproblemen hebben als gevolg van de hoge energieprijzen en die op langere termijn een goed perspectief hebben in het licht van de energietransitie met een borgstelling voor overbruggingskredieten te ondersteunen.

Fytosanitair

Op 5 december 2022 is de evaluatie van het handhavings-instrumentarium van de keuringsdiensten in het agrodomein aan de Tweede Kamer aangeboden (brief nr. 2022Z24081). Het betreft het instrumentarium van de Bloembollenkeuringsdienst , Controle Orgaan Kwaliteits Zaken , Kwaliteits-Controle-Bureau , Nederlandse Algemene Keuringsdienst , Naktuinbouw en Skal Biocontrole . Het rapport concludeert dat het huidige systeem goed functioneert. De hiervoor genoemde diensten ervaren echter wel problemen omdat sprake is van ingewikkelde regelgeving die niet altijd makkelijk handhaafbaar is. In 2022 is begonnen met de opvolging van de aanbevelingen uit dit rapport.

Plantenrassen kunnen worden beschermd via het kwekersrecht. De beschermingsduur voor asperges, bepaalde houtige fruitgewassen en bepaalde houtige sierplanten is per 1 januari 2023 verlengd van 25 naar 30 jaar. Aanleiding van deze wijziging is de lange tijd die gemoeid is met het veredelen van deze gewassen en dus de mogelijkheid om de investering terug te verdienen. Met deze wijziging is de beschermingsduur voor deze gewassen in het Nederlandse kwekersrecht gelijkgetrokken met het Europese kwekersrecht waar eenzelfde aanpassingdoorgevoerd is.

De Europese Commissie is in 2020 gestart met onderzoek naar de toepassing van nieuwe veredelingstechnieken. In 2022 heeft Nederland mee gewerkt aan de voorbereiding van een Europees wetsvoorstel via onder andere stakholder-bijeenkomsten.

Stimuleren groei van biologische productie en consumptie

De Europese Commissie heeft in 2021 haar actieplan voor de ontwikkeling van de biologische sector uitgebracht. Hierin is de ambitie opgenomen om de biologische sector te laten groeien en het roept de lidstaten op tot de ontwikkeling van een nationale strategie met actieplan. Het Nederlandse ‘actieplan voor groei van biologische productie en consumptie’ is op 19 december 2022 naar de Tweede Kamer gestuurd (Kamerstuk 30252-78). Het plan zet in op een groei naar 15% van het landbouwareaal in 2030. Voor de stimulering van omschakeling naar biologische en natuur inclusieve landbouw is in 2023 € 13 mln. en in 2024 € 13 mln. gereserveerd, vooruitlopend op en ter ondersteuning van de gebiedsprogramma’s en no-regretmaatregelen die de transitie van de landbouw een impuls geven (Kamerstuk 30252-77). Daarnaast zijn gedelegeerde en uitvoeringshandelingen vastgesteld onder de nieuwe Europese Verordening die 1 januari 2022 van kracht is geworden.

Verminderen voedselverspilling en vergroten aanbod en consumptie duurzaam voedsel

Met partners in de Stichting Samen Tegen Voedselverspilling (STV) heeft LNV stappen gezet richting de ambitie op het tegengaan van voedselverspilling. Nederland heeft voor het eerst alle gevraagde voedselverspillingscijfers gedeeld met de Europese Commissie. De Tweede Kamer is geïnformeerd over de significante daling die is waargenomen in de hele keten. . Naar aanleiding van de motie Grinwis en Boswijk (Kamerstuk 21501-32, nr. 1414) is de toezegging gedaan dat Nederland zich inzet voor deEuropese ‘Farm to Fork’ doestellingen Er wordt toegewerkt naar een versnellingsagenda op dit onderwerp om de ambitie voor 2030 te kunnen behalen, waarbij is besloten. om STV een meerjarenfinanciering toe te kennen . Ook is de activering van consumenten om minder voedsel te verspillen voortgezetwaarbij de verspillingsvrije week was een succes. Daarnaast heeft LNV in samenwerking met het Voedingscentrum de bewustwording onder consumenten van een duurzaam eetpatroon gecommuniceerd. Hierin is veel aandacht gegaan naar een gezonde balans tussen plantaardige en dierlijke eiwitten, overeenkomstig met het geformuleerde doel om in 2030 een balans in plantaardige en dierlijke eiwitten te hebben bereikt in het consumptiepatroon.

Uit de Monitor Duurzaam Voedsel over het jaar 2021 uitgevoerd, blijkt dat het aandeel van duurzaam voedsel in de totale voedselbestedingen is toegenomen. Ook is in opdracht van LNV onderzoek uitgevoerd naar de wijze waarop supermarkten rapporteren over duurzaamheid, hieruit blijkt dat supermarkten ieder op hun eigen manier transparant zijn over duurzaamheidsinspanningen. Om consumenten meer inzicht te geven in de verschillende keurmerken die op voedselproducten aanwezig zijn heeft Milieu Centraal in opdracht van LNV een benchmark uitgevoerd (TK 31 532, nr. 271). Op basis van duurzaamheid, betrouwbaarheid en transparantie zijn zogenaamde topkeurmerken aangeduid die consumenten en organisaties handelingsperspectief kunnen bieden bij de inkoop van duurzaam voedsel.

Nationale eiwitstrategie (NES)

In de Kamerbrief van 3 juni 2022 is de aanpak van de Nationale Eiwitstrategie (NES) verder uitgewerkt. Daarin is aangegeven dat het essentieel is om deze strategie samen met de ketenpartners en boeren op te pakken. De NES draagt bij aan de zelfvoorzieningsgraad van Nederland en de Europese Unie en biedt kansen in de verduurzaming van het voedselsysteem en de voedselconsumptie. Als onderdeel van de NES is in 2022 een Green Deal Vlinderbloemigen ondertekent en opgezet met 56 partijen uit de gehele eiwitketen. Doel daarvan is de opschaling van de Nederlandse teelt en verwerking van eiwitrijke gewassen, primair bestemd voor humane consumptie, met een focus op stikstofbindende vlinderbloemigen.

De WUR voert onderzoek uit naar de versnellingsagenda van de eiwittransitie, de resultaten worden in 2023 verwacht. Ook worden eventuele juridische maatregelen onderzocht. De WUR ontwikkelt in opdracht van LNV een eiwitmonitor, waarmee de consumptie en het aanbod van plantaardige alternatieven kan worden gevolgd. In 2022 is het Groeifondsvoorstel op het gebied van cellulaire agricultuur toegekend (investering in onderwijs, onderzoek en opschaling). Dit is een belangrijk onderdeel van de ontwikkeling van nieuwe eiwitbronnen en de aanpak loopt tot 2030.

Toekomstbestendige visserij

LNV ontwikkelt samen met de visserijsector nieuwe, duurzame manieren van vissen. Uitgangspunt van het visserijbeleid is dat de visserij aan het ecosysteem niet meer onttrekt dan het dragen kan. LNV werkt hiervoor gebiedsgericht in de Noordzee, de Noordzeekustzone, het Waddengebied en het IJsselmeer. Op 1 juli 2022 is de Agenda Visserij naar de Tweede Kamer gestuurd waarin wordt aangegeven welke inzet is voorzien om bij te dragen aan het borgen van de voedselwinning uit zee en grote wateren. Deze agenda bouwt voort op de Kottervisie en het Noordzeeakkoord (Kamerstukken 29675 nr. 195 en 33450 nr. 68) waarmee wordt ingezet op een kleinere, meer duurzame en rendabele visserijsector. Daarnaast is in de agenda het opstellen van een Voedselvisie aangekondigd waarvoor in 2022 het traject is gestart.

De middelen uit de Europese Brexit Adjustment Reserve (BAR) zet LNV onder andere in voor herstructureringsmaatregelen om de Nederlandse vlootcapaciteit in balans te brengen met de als gevolg van de tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie gesloten Handels- en Samenwerkingsovereenkomst afgenomen vangstmogelijkheden. Vanuit de BAR zullen in 2023 daarnaast een liquiditeitsregeling en een stilligregeling worden opengesteld. Middels deze regelingen worden ondernemers ondersteund die inkomensverlies hebben geleden direct na de Brexit of die hun visserijactiviteiten tijdelijk hebben gestaakt als gevolg hiervan. In 2022 is er ook gewerkt aan de een overbruggingsregeling voor de visserij. LNV stelt per ondernemer maximaal € 30.000 beschikbaar als steun om hoge lasten te verlagen. Vissers kunnen deze overbruggingsregeling naar verwachting in de eerste helft van 2023 aanvragen.

De Innovatieagenda is op 1 juli 2022 (Kamerstukken 33450 nr. 210) aan de Tweede Kamer gestuurd als onderdeel van de agenda voor de visserij. Daarin is de oprichting van het Visserij Innovatie Netwerk (VIN) aangekondigd. Dit VIN is inmiddels operationeel en er is veel enthousiasme en creativiteit bij de deelnemende ondernemers en onderzoekers. Ook de maritieme sector is aangesloten. Voor de korte termijn gaat de aandacht vooral uit naar brandstofbeperkende maatregelen.

Om de effectiviteit van controle en handhaving te vergroten en de nalevingsbereidheid onder vissers te vergroten heeft LNV een wetsvoorstel tot wijziging van de Visserijwet 1963 in procedure gebracht die het mogelijk maakt om bij overtredingen een bestuurlijke boete op te leggen. Deze wetgeving is door de Tweede en Eerste Kamer behandeld. In december 2022 is aangegeven dat inwerkingtreding van deze regelgeving wordt uitgesteld tot 1 januari 2024 vanwege nog af te ronden verdere uitwerking.

In vervolg op de convenanten Visserij in Beschermde Gebieden (VIBEG2) en VisWad werkt LNV met de garnalensector en natuurorganisaties aan een toekomstperspectief voor de garnalensector (Kamerstuk 29675, nr. 200). Samen met de NVWA start LNV de toepassing van de nieuwe black box met als doel de naleving van regelgeving in de garnalensector te verbeteren. Voor de visserij in het IJsselmeergebied stelt LNV, na een staatssteuntoets door de Europese Commissie, een saneringsregeling open voor de schubvisvisserij met staand net en zegen. Ook hier is het doel om de visserij in balans te brengen met de draagkracht van het ecosysteem door het aantal netten per vergunningen te reduceren. De prenotificatie-procedure in verband met de noodzakelijke staatssteuntoets is in 2022 gestart. Vanwege aanvullende vragen over het doel en de onderbouwing van de regeling vanuit de Commissie is het beoogde doel van openstelling per eind 2022 niet gehaald. Openstelling van de saneringsregeling is nu voorzien voor het tweede kwartaal van 2023.

Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) dat bijdraagt aan klimaat, biodiversiteit en landschap

In 2022 stond voor het GLB in het teken van de goedkeuring door de Europese Commissie van het Nationaal Strategisch Plan. Aan dit op 30 december 2021 ingediende plan is de afgelopen jaren in een interbestuurlijke programmateam van Rijk, Provincies en Waterschappen samengewerkt en zijn keuzes gemaakt hoe Nederland de in EU-verband afgesproken GLB-bepalingen en financiële middelen wil gaan inzetten in de periode 2023-2027. Deze keuzes zijn besproken met de maatschappelijke stakeholders en hebben ook de goedkeuring van de Kamer gekregen.

Na intensieve onderhandelingen heeft de Europese Commissie eind december 2022 ingestemd met het Nederlandse NSP. Met het NSP worden verdere stappen gezet om agrarische bedrijven in Nederland toekomstbestendiger te maken. Hierin worden boeren te beloond voor prestaties die bijdragen aan het verbeteren van de kwaliteit van lucht, bodem, water en de aanpak van klimaatverandering en het herstel van biodiversiteit (stikstof). Hierin is tevens een innovatie en kennismaatregel opgenomen. Het nieuwe GLB vormt daarmee een belangrijke ondersteuning voor de transitie naar een duurzame en toekomstbestendige landbouw. Daarmee is het GLB ook ondersteunend aan de gebiedsgerichte aanpak. Parallel aan de Brusselse onderhandelingen heeft 2022 in het teken gestaan van de implementatie en de inwerkingtreding van het nieuwe GLB. Voorbereidingen zijn gestart voor de vertaling van deze Europese verordening in een nationale regeling.

Economisch herstelfonds COVID-19 (EHF) en Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP)

Van 20 december 2021 tot en met 14 februari 2022 zijn de subsidieregelingen ‘Investeringen voor groen-economisch herstel’ en ‘Samenwerken aan groen-economisch herstel (EHF)’ opengesteld. Beide regelingen vormen de Nederlandse invulling en besteding van in totaal € 52,4 mln. die vanuit het Economisch Herstelfonds aan Nederland beschikbaar is gesteld als tegemoetkoming aan de negatieve gevolgen van COVID-19. De animo voor de beide subsidies was erg groot.

Tegelijkertijd was 2022 het laatste jaar van het Plattelandsontwikkelingsprogramma POP3+. Met provincies is daarmee een start gemaakt om de middelen zodanig in te zetten zodat geen Europese middelen in Brussel blijven liggen. Voor de maatregelen die door LNV worden uitgevoerd is daarvoor een inventarisatie gemaakt met verwachte vrijvallende en nog onbenutte middelen. Deze hebben binnen de kaders van het programma een herbestemming gekregen. De belangrijkste herbestemming van middelen is de ‘Investeringsregeling kalversector’ voor de ‘Investeringsregeling POP 3+’ (€ 14 mln.). Hiermee wordt deels tegemoet gekomen aan de grote vraag onder de investeringsregeling EHF. Daarnaast wordt met deze maatregel gehoor gegeven aan het verzoek van de Europese Commissie om met het oog op de oorlog in Oekraïne de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en synthetische meststoffen te reduceren en de productie van hernieuwbare energie te stimuleren.

Voedselzekerheid

In reactie op de verslechterende voedselzekerheidssituatie in een aantal landen in Afrika als gevolg van de oorlog in Oekraïne heeft LNV met de minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking een tweetal ‘versnellingskamers’ met stakeholders georganiseerd. Het resultaat is een aantal gerichte acties om activiteiten versneld op te pakken en te intensiveren.

Bevordering handelstoegang en inzet handelspolitiek

LNV maakt afspraken met derde landen over het wegnemen van veterinaire en fytosanitaire belemmeringen voor Nederlandse agrofoodbedrijven. Nederland zet zich bij handelsakkoorden tussen de Europese Unie en derde landen in voor de belangen van de Nederlandse land- en tuinbouw met aandacht voor duurzaamheid,dierenwelzijn en bevordering van het gelijk speelveld. Samen met andere departementen monitort LNV de gevolgen van de Handels- en Samenwerkingsovereenkomst tussen de EU en het VK. Waar nodig wordt, in samenspraak met het bedrijfsleven en uitvoerende diensten, actie ondernomen om handelsstromen met het Verenigd Koninkrijk te optimaliseren.

Brede welvaart in het landelijk gebied

De politieke verantwoordelijkheid voor alle Regio Deals is met ingang van deze kabinetsperiode verschoven van de minister van LNV naar de minister van BZK. In 2022 is gewerkt aan de overdracht van de 30 bestaande deals van LNV naar BZK. Daarbij is afgesproken dat LNV vanwege de relatie met het landelijk gebied acht bestaande Regio Deals van Rijkszijde zal blijven coördineren onder systeemverantwoordelijkheid van het ministerie van BZK.

Het kabinet vindt het belangrijk dat bij de transitie in het landelijk gebied aandacht is voor de brede welvaart van de mensen die er wonen, werken, opgroeien en recreëren. Daarom zullen de provincies een sociaaleconomische effectenanalyse opnemen in hun integrale gebiedsprogramma’s die ze opstellen in het kader van het NPLG. Wageningen Economic Research (WEcR) heeft hiervoor in 2022 een methode ontwikkeld. Voorts is met ondersteuning van LNV, BZK, EZK en IenW in november 2022 het Nationaal Netwerk Brede Welvaart (NNBW) van start gegaan. Het NNBW bundelt kennis en expertise van regionale en nationale spelers (waaronder kennisinstellingen en beleidsmakers) om de toepassing van Brede Welvaart in de (decentrale) beleidspraktijk, waaronder het landelijk gebied, verder te brengen.

Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA)

Onderzoek naar de taken en middelen van de NVWA liet zien dat de NVWA te weinig middelen had om haar maatschappelijke taak goed te kunnen uitoefenen. Het kabinet heeft daarom in het coalitieakkoord middelen beschikbaar gesteld om deze disbalans op te heffen en de positie van de NVWA te versterken. De NVWA is in 2022 gestart met werving en extra investeringen in een aantal urgente (beleids)thema’s. De extra middelen maken het mogelijk dat de NVWA zich ontwikkelt tot een innovatieve en toekomstbestendige toezichthouder.. Het realiseren van deze veranderingen en het bouwen aan het herstel van de organisatie vraagt tijd. Niet alle inzet zal daarom voor de samenleving direct zichtbaar zijn. In 2022 is opvolging gegeven aan het advies van de Raad van Advies van de NVWA (Kamerstuk 28286 nr. 1216) om de directie Keuren door te ontwikkelen tot een eigenstandige organisatie. In juni 2022 is daartoe een Houtskoolschets opgeleverd, waarin de splitsing van de directie Keuren in twee directies (Slachttoezicht en Handelstoezicht) is aangekondigd De Tweede Kamer heeft gevraagd om ten behoeve van de integratie van Kwaliteitskeuring Dierlijke Sector binnen de NVWA een impactanalyse uit te voeren, deze zal voorjaar 2023 met de Tweede Kamer worden gedeeld.

In het kader van het programma Herziening Producten- en dienstencatalogus, Kostprijsmodel en Retributiestelsel is een herzien kostprijsmodel NVWA opgeleverd. Basis voor de toerekening van kosten vormt een vernieuwde producten- en dienstencatalogus. De implementatie van het herziene kostprijsmodel zal per 1 januari 2023 plaatsvinden,.

Niet gekoppeld aan begrotingsparagrafen

EU conformiteit

In 2022 zijn EU-conformiteit-audits gestart op verschillende regelingen van het GLB. De Europese Rekenkamer heeft in 2022 een audit gestart in het kader van de tweede pijler (maatregelen investeringen, ANLB en samenwerking). Gedurende 2022 zijn er ook werkzaamheden verricht voor audits die al voor 2022 waren gestart, maar nog niet zijn afgerond in het Fondsencomité: directe betalingen en de graasdierpremie. De aanbevelingen uit bovengenoemde audits zijn door de uitvoerende diensten opgevolgd voor verbeteringen in de uitvoering.

Oekraïne crisis – marktsituatie en steunmaatregelen

De oorlog in Oekraïne heeft tot grote verstoringen op de Europese en mondiale landbouwmarkten geleid. Hierdoor werden de toch al hoge prijzen als gevolg van de COVID crisis voor kunstmest, diervoer en energie nog verder opgevoerd wat leidde tot hoge kosten voor land- en tuinbouwers en de consument. Deels compenseerden de hoge opbrengstprijzen de hogere kosten voor de boer. Gedurende het jaar is de marktsituatie in de EU intensief gemonitord, ook met het oog op het garanderen van de voedselvoorziening, zowel in de EU als in kwetsbare regio’s als Noord-Afrika en het Midden-Oosten. De Europese Commissie heeft kort na het uitbreken van de Oekraïne oorlog op 23 maart 2022 de mededeling voedselzekerheid uitgebracht met een aantal concrete crisismaatregelen. Ten eerste is de EU landbouwcrisisreserve van 500 mln euro beschikbaar gesteld. Ten tweede heeft Nederland gebruik gemaakt van de mogelijkheid tot voorschotbetaling van de directe betalingen in 2022 om bij te dragen aan de liquiditeitsbehoefte van de landbouwers. Ten derde is de regeling particuliere opslag varkensvlees tijdelijk opengesteld om de overproductie van varkensvlees uit de markt te halen en de neergaande prijstrend van eind 2021/begin 2022 te keren. En als laatste zijn om meer zicht te krijgen op de kwetsbaarheden van de EU op het vlak van voedselvoorziening en voedselvoorraden, vanaf juli 2022 EU lidstaten verplicht om maandelijkse de private voorraden rijst, granen en oliehoudende gewassen bij marktdeelnemers door te geven aan de Europese Commissie Doel. De ministeriële regeling is 10 oktober 2022 gepubliceerd. Voor de uitvoering zijn in Nederland afspraken met sectororganisaties.

Om bij te dragen aan de mondiale voedselzekerheid en de economische stabiliteit van Oekraïne heeft de EU solidariteitscorridors ingesteld om de uitvoer van granen en landbouwproducten over land naar de EU sterk op te voeren. Samen met de granen die via de totstandkoming van de Zwarte Zee overeenkomst tussen de VN, Turkije met Oekraïne respectievelijk Rusland werd ingesteld is tot eind 2022 circa 40 mln. ton graan vanuit Oekraïne beschikbaar gekomen op de wereldmarkt. Naast directe beschikbaarheid van voedsel in de MENA regio, heeft deze uitvoer ook bijgedragen aan de daling van de wereldmarktprijzen voor veel landbouwproducten tot de situatie van voor de inval in Oekraïne.

Voor het meest recente overzicht van de programmering van beleidsdoorlichtingen, klik op deze link. Voor de realisatie van andere onderzoeken, zie bijlage 3 van dit jaarverslaag: «Afgerond evaluatie- en overig onderzoek».

Overzicht coronasteunmaatregelen

4. Beleidsartikelen

Artikel 11 Een weerbaar, veerkrachtig en veilig agro-, voedsel- en visserijsysteem

Vanaf begrotingsjaar 2021 is een nieuwe artikelstructuur ingevoerd. In onderstaande budgettaire tabel worden daarom alleen de realisatiecijfers van de oude artikelstructuur weergegeven. De actuele realisatiestanden voor 2021 en de standen van de ontwerpbegroting 2021 staan op de nieuwe artikelen 21, 22, 23 en 24 en worden daar toegelicht.

Artikel 12 Natuur, biodiversiteit en gebiedsgericht werken

Vanaf begrotingsjaar 2021 is een nieuwe artikelstructuur ingevoerd. In onderstaande budgettaire tabel worden daarom alleen de realisatiecijfers van de oude artikelstructuur weergegeven. De actuele realisatiestanden voor 2021 en de standen van de ontwerpbegroting 2021 staan op de nieuwe artikelen 21, 22, 23 en 24 en worden daar toegelicht.

Artikel 21 Land- en tuinbouw

A. Algemene doelstelling

De Minister van LNV streeft naar een weerbaar, veerkrachtig en veilig functionerend land- en tuinbouw- en voedselsysteem, dat internationaal concurrerend is, met aandacht voor dierenwelzijn, waarbinnen zorgvuldig wordt omgegaan met natuurlijke hulpbronnen en waar opbrengsten en reststromen zo efficiënt en hoogwaardig mogelijk worden (her)benut.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van LNV is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• • Het versterken van de sociaaleconomische positie van de agrarische ondernemer als pijler onder een toekomstbestendige sector

• • Het stimuleren van de waardering van voedsel en de productiewijze en herkomst ervan

• • Het versterken van kringlopen in de land- en tuinbouw en het bevorderen van circulariteit

• • Het stimuleren van verduurzaming van de (dierlijke) productie en de consumptie van dierlijke en plantaardige producten door middel van nieuwe vormen van ketensamenwerking en nieuwe marktstrategieën.

• • Het stimuleren van de verbetering van het dierenwelzijn.

• • Het breder toepassen van geïntegreerde gewasbescherming door agrarische ondernemers.

• • Het borgen en verbeteren van plant- en diergezondheid en dierenwelzijn, duurzaam bodembeheer en klimaatvriendelijk energiebeheer en -gebruik in de land- en tuinbouw.

• • Het stimuleren van groene economische groei en het bevorderen van transparantie en ketenverantwoordelijkheid in de Nederlandse agro- en voedselketens.

• • Het door de sterke internationale positie van Nederland in agro en food verduurzamen van het mondiale voedselsysteem.

• • Het stimuleren van een adequate en duurzame voedselvoorziening, voedselzekerheid en voedselkwaliteit op Europees en mondiaal niveau, evenals het bijdragen aan het Europese en internationale landbouwbeleid.

• • Het bieden van zekerheden aan agrarische bedrijven om leningen af te kunnen sluiten bij de bank.

• • Het (mede)financieren van ontwikkelingen gericht op verdere verduurzaming van de land- en tuinbouw en veehouderij.

Regisseren

• • Het borgen van voedselveiligheid. Producenten en partijen uit de voedselketen zijn primair verantwoordelijk voor de veiligheid van hun producten en productiewijze. De Minister voor Langdurige Zorg en Sport is verantwoordelijk voor wetgeving voor voedselveiligheid, met uitzondering van wetgeving voor het slachten van dieren en het keuren en uitsnijden van vlees, waar de Minister van LNV verantwoordelijk voor is.

• • De coördinatie en het beheer van het Diergezondheidsfonds.

• • Het stellen van regelgeving op het gebied van dier- en plantgezondheid, dierenwelzijn, mest, gewasbescherming, plantveredeling, biologische landbouw en voedselveiligheid.

• • Het voeren van regie op de nationale inzet in EU-verband en op bi- en multilaterale samenwerkingen rond land- en tuinbouw en voedselkwaliteit.

C. Beleidsconclusies

Onderstaand wordt ingegaan op de belangrijkste gerealiseerde beleidsresultaten in 2022.

Mestbeleid

De Nitraatrichtlijn schrijft voor dat de lidstaten iedere vier jaar een actieprogramma opstellen om water te beschermen tegen verontreiniging door nitraten uit agrarische bronnen. De implementatie van de maatregelen uit het 7e Actieprogramma Nitraatrichtlijn (7e AP 2022-2025) en het bijbehorende addendum is in 2022 gestart. Op 30 september is de derogatiebeschikking 2022-2025 vastgesteld. De derogatie wordt in de periode 2023-2025 afgebouwd, vanaf 2026 is er geen derogatie meer. Onderdelen van het 7e actieprogramma, addendum en de derogatiebeschikking zijn regelgeving door de rijksoverheid1, administratieve en fysieke controles en handhaving van mestbeleid en monitoring van grond- en oppervlaktewaterkwaliteit. In 2022 is veel inzet gedaan voor de implementatie van maatregelen uit het 7e actieprogramma, het bijbehorende addendum en de derogatiebeschikking 2022-2025. Daarnaast heeft de implementatie van het realtime Vervoersbewijs Dierlijke Meststoffen (rVDM) veel inzet gevraagd, ten behoeve van de invoering per 1 januari 2023. In 2022 is aangekondigd dat in het landbouwakkoord afspraken zullen worden gemaakt over de twee sporen van het toekomstig mestbeleid Kamerstuk 30252, nr. 77). Uitgangspunten van het toekomstig mestbeleid zijn een grondgebonden melk- en rundveehouderij en afvoer en verwerking van alle mest van niet-grondgebonden bedrijven.

Gewasbescherming

Op het gebied van gewasbescherming is in 2022, naast de uitvoering van acties uit het Uitvoeringsprogramma Toekomstvisie gewasbescherming, met name aandacht gegeven aan beleidsontwikkeling op de ambities uit het coalitieakkoord voor gewasbescherming. Het betreft de ambities om de toepassing van geïntegreerde gewasbescherming te intensiveren, het gebruik van middelen af te stemmen op de Kaderrichtlijn Water en het in gang zetten van gezondheidsonderzoek bij agrariërs en omwonenden. Daarnaast is een geactualiseerd nationaal actieplan duurzaam gebruik gewasbeschermingsmiddelen opgesteld en is het Nederlands standpunt opgesteld voor een voorstel van de Europese Commissie voor een verordening inzake duurzaam gebruik (BNC fiche). Op het gebied van de toelating van gewasbeschermingsmiddelen zijn de Nederlandse standpunten voorbereid voor voorstellen van de Europese Commissie voor de al dan niet goedkeuring of herbeoordeling van werkzame stoffen en het vaststellen van richtsnoeren. Op alle drie onderwerpen is de Tweede Kamer via diverse Kamerbrieven geïnformeerd.

Nationaal Programma Landbouwbodems

Via het Nationaal Programma Landbouwbodems (NPL) is ook in 2022 gewerkt aan twee belangrijke doelen voor de Nederlandse landbouwbodems: het duurzaam beheren van alle landbouwbodems in 2030 als basis voor de kringlooplandbouw en het realiseren van de klimaatdoelstelling (extra vastlegging van 0,5 Mton CO2-eq vanaf 2030). De Tweede Kamer is in maart 2022 geïnformeerd over de resultaten van de tussenevaluatie van het NPL (TK 35925-XIV-100). . Daarnaast is een systematiek voor monitoring van maatregelen in de praktijk ontwikkeld, door gebruik te maken van bestaande databronnen van de Gecombineerde Opgave. Deze zal vanaf 2023 jaarlijks worden ingezet voor het kunnen volgen van de bodemdoelen.

Vanuit het spoor ‘Kennisontwikkeling’ zijn in 2022 nieuwe tussenresultaten behaald via meerjarig onderzoek ten aanzien van onder meer koolstofvastlegging, lachgasemissie, het meekoppelen van maatregelen met duurzaam bodembeheer en toepassing in praktijknetwerken. Op het spoor ‘Kennisverspreiding’ heeft het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer gezorgd voor continuering van de kennisdeling met agrariërs omtrent duurzaam bodembeheer en klimaatadaptatie via het opzetten van regionale bodemteams, versterking van de kennisbasis en kenniscarrousel. In 2022 zijn vanuit het spoor ‘Innovatieopgaven agroketen’ activiteiten uitgevoerd voor het versterken van de inzet van rustgewassen voor biogrondstoffen (verdienmodel) en om bodemverdichting te voorkomen in samenwerking met ketenpartijen. De Nationale Bodemtop van 2022 is in 2022 georganiseerd waarop vele partijen elkaar weer fysiek konden ontmoeten. Op het spoor ‘Versterken regionale initiatieven’ zijn bijdragen geleverd aan Regio Deals en het IBP Vitaal Platteland en is een gewerkt aan een studie gestart voor de regionale potentie en kansen van koolstofvastlegging en duurzaam bodembeheer.

Klimaatadaptatie

In 2022 is de uitvoering van het Actieprogramma Klimaatadaptatie Landbouw voortgezet. Het doel van het actieprogramma is dat alle ondernemers in de land- en tuinbouw in 2030 voorbereid zijn om duurzaam en effectief om te gaan met veranderingen in het klimaat, zoals neerslagextremen, droogte, hitte en verzilting. De urgentie van klimaatadaptatie is in 2022 onderstreept door de extreme droogte, met schade aan gewassen tot gevolg. In juli 2022 is er een brief naar de Tweede Kamer gestuurd met de stand van zaken en vervolg van het Actieprogramma Klimaatadaptatie Landbouw(TK 35925-XIV-159).. Ook is LNV aangesloten bij een werkgroep klimaatadaptatie van de financiële sector van de Nederlandse Bank. LNV was aangesloten op de Beleidstafel wateroverlast en hoogwater, met name voor de opgaven waterkwantiteit in het landelijk gebied (overlast én droogte), die integraal benaderd mee genomen zullen moeten gaan worden in het Nationaal Programma Landelijk Gebied.

Borgstelling MKB-landbouwkredieten

De corona-module onder de Borgstelling MKB-landbouwkredieten (BL-C) is per 1 juli 2022 definitief beëindigd. En op 18 december heeft het kabinet besloten in verband met de economische effecten van de Russische oorlog tegen Oekraïne een borgstelling voor de glastuinbouwsector (BL-G, TK 32637-529) in het leven te roepen, voor een groep bedrijven die tijdelijk meer werkkapitaal nodig hebben voor zij zich aan de gewijzigde omstandigheden hebben kunnen aanpassen. Deze zal begin 2023 opengesteld kunnen gaan worden. Daarnaast is onder het Omschakelprogramma begin 2022 de borgstelling voor werkkapitaal bij omschakeling (BL-O) geopend.

Waardering voor voedsel

In 2022 is het beleid geëvalueerd (TK 31532-271). Op basis van de evaluatie kan worden geconcludeerd dat er over het algemeen tevredenheid is over de inzet, de tot stand gekomen samenwerking en de ‘output’ van de afzonderlijke activiteiten vanuit de Voedselagenda. De losse activiteiten die onder de Voedselagenda vallen, worden in grote lijnen als doelmatig ervaren. Tegelijk constateert de evaluatie dat er geen sprake is geweest van een integraal voedselbeleid. In reactie op de evaluatie is aangegeven dat in gezamenlijkheid met VWS gekomen wordt tot een nadere uitwerking van het voedselbeleid. De ambitie is in 2022 geformuleerd om te komen tot een balans in de consumptie tussen dierlijke (50%) en plantaardige eiwitten (50%). Dit moet in 2030 gerealiseerd zijn.

In 2022 heeft Milieu Centraal meer dan 140 voedselkeurmerken opgenomen in de Keurmerkenwijzer. 12 keurmerken zijn als topkeurmerk bestempeld, vanwege hun ambitie, transparantie en controle. Sinds 2022 is er ook een topkeurmerk voor klimaat: keurmerken met een hoge ambitie op beperking van klimaatimpact kunnen dit topkeurmerk krijgen.

Reeds bestaande ambities in het voedselbeleid zijn voortgezet, zoals de inzet op het halveren van de voedselverspilling in 2030 ten opzichte van 2015. Het Voedingscentrum heeft in 2022 informatie gegeven om consumenten en professionals hierin te ondersteunen. In gezamenlijkheid met partners in de Stichting Samen Tegen Voedselverspilling is de vierde Verspillingsvrije Week gerealiseerd. Deze had een groot bereik:, 49% van Nederland heeft iets gezien/gehoord over voedselverspilling rondom de Verspillingsvrije Week, 55% daarvan heeft extra stappen gezet om voedselverspilling te voorkomen tijdens die week. Dit zijn bijna 4 miljoen Nederlanders. Ook is in opdracht van LNV onderzoek uitgevoerd naar de wijze waarop supermarkten rapporteren over duurzaamheid. Zoals ook aangegeven in de Kamerbrief (TK 31532-278) blijkt uit het onderzoek dat supermarkten ieder op hun eigen manier transparant zijn over duurzaamheidsinspanningen. Echter, deze inspanningen en de verantwoording hiervan in de rapportages zijn dermate verschillend, dat het niet mogelijk is om inzicht te krijgen in de daadwerkelijke bijdrage gebaseerd op outcome en impact. Supermarkten hebben aangegeven samen met LNV toe te werken naar een rapportage-voorstel, zodat vanaf 2023 kan worden gestart met rapporteren en meer transparantie op de duurzaamheid van het voedselaanbod.

Nationale eiwitstrategie (NES)

In de Kamerbrief van 3 juni 2022 (TK 35925-XIV-156) is de Nationale Eiwitstrategie (NES) verder uitgewerkt. De NES draagt bij aan de zelfvoorzieningsgraad van Nederland en de Europese Unie en biedt kansen in de verduurzaming van het voedselsysteem en de voedselconsumptie. Als onderdeel van de NES is in 2022 een Green Deal Vlinderbloemigen (de Bean Deal) ondertekent en opgezet met 56 partijen uit de gehele eiwitketen (rijksoverheid, regionale overheden en ketenpartijen). Doel van deze deal is opschaling van de Nederlandse teelt en verwerking van eiwitrijke gewassen, primair bestemd voor humane consumptie, met een focus op stikstofbindende vlinderbloemigen. Ook wordt bijgedragen aan veredelingsprogramma’s vlinderbloemigen, ten behoeve van opbrengstzekerheid, minder gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en een betere aminozuursamenstelling. De looptijd van de Bean Deal is tot 2025.

De eiwittransitie is ook een onderdeel in de Nationale Eiwitstrategie. In 2022 is aan de WUR de opdracht verstrekt om een eiwitmonitor te ontwikkelen, waarmee de consumptie en het aanbod van plantaardige alternatieven kan worden gevolgd Verder is in 2022 aan de Gezondheidsraad advies gevraagd over duurzaamheids- en gezondheidsaspecten van een verdere verschuiving naar een 40/60 verhouding. Dit advies wordt in 2023 verwacht. Het Voedingscentrum heeft consumenten geïnformeerd en gestimuleerd om meer volgens de Schijf van Vijf te eten, met daarbinnen een gezonde balans tussen plantaardige en dierlijke eiwitten. Daarnaast wordt er door de WUR onderzocht (versnellingsagenda) welke aanvullende stappen nodig zijn om de transitie verder te versnellen waarbij ook eventuele juridische maatregelen worden onderzocht. De eerste resultaten worden begin 2023 verwacht. Verder is in 2022 het Groeifondsvoorstel op het gebied van cellulaire agricultuur toegekend (€ 60 miljoen voor een investering in onderwijs, onderzoek en opschaling). Dit is een belangrijk onderdeel van de ontwikkeling van nieuwe eiwitbronnen.

En als speerpunt van de Nationale Eiwitstrategie is in 2022 is een start gemaakt, samen met de diervoedersector, met de ontwikkeling van een monitor die de verduurzaming van diervoeder meetbaar gaat maken. Het ministerie LNV draagt hier aan bij. In 2022 is bijvoorbeeld een verkenning door Deloitte gefinancierd waarin de mogelijkheden voor het monitoren van de voortgang op de verduurzaming van de diervoederstromen inzichtelijk zijn gemaakt.

Energietransitie glastuinbouw

Door de sterk gestegen energieprijzen was 2022 een jaar met grote onzekerheden voor de glastuinbouw. Via de Tegemoetkoming Energiekosten energie-intensief mkb (TEK-regeling) konden bedrijven de gestegen kosten voor fossiele energie deels gecompenseerd krijgen.. In december 2022 heeft het kabinet besloten om voor glastuinbouwbedrijven die liquiditeitsproblemen hebben als gevolg van de hoge energieprijzen door de Russische oorlog tegen Oekraïne met een borgstelling voor overbruggingskredieten te ondersteunen (BL-G).

Met de uitvoering van het programma Kas als Energiebron zijn ook in 2022 diverse kennis- en innovatieprojecten voor energiebesparing en verduurzaming in de glastuinbouw gestimuleerd. De hoge energieprijzen zijn een sterke prikkel om energie te besparen. In 2022 werden de openstellingen van de subsidieregelingen Energie-efficiëntie Glastuinbouw (EG) en Marktintroductie Energie-innovaties (MEI) ruim overtekend. Om de sector te ondersteunen om versneld energiebesparende maatregelen toe te passen en om in het belang van de energietransitie gebruik te maken van de investeringsbereidheid van bedrijven is het openstellingsbudget van de EG regeling in 2022 opgehoogd van 13 miljoen naar 60 miljoen euro. Dit draagt bij aan verminderde CO2-emissie in de glastuinbouwsector.

Vanuit de SDE++ (EZK begroting) zijn in 2022 voor het eerst projecten beschikt die gericht zijn op de afvang van CO2 en het gebruik daarvan in de glastuinbouw. Naast een infrastructuurproject van Warmte Systeem Westland, worden door de gehonoreerde Groeifonds-aanvraag van het consortium Nieuwe Warmte Nu! twee glastuinbouwprojecten van duurzame warmte-infrastructuur voorzien.

In 2022 is het ‘Convenant Energietransitie Glastuinbouw 2022-2030’ ondertekend, aansluitend op de kamerbrief samenhangend pakket glastuinbouw (kamerstukken 32 627 nr 39). Het convenant bevat diverse afspraken die bijdragen aan broeikasgasreductie. Eén van de afspraken is een voorlopig restemissiedoel voor 2030 met een bandbreedte van 4,3 ‒ 4,8 Mton CO2-equivalenten. Deze doelstelling is indicatief 0,5 ‒ 1,0 Mton ambitieuzer ten opzichte van het Coalitieakkoord en de Miljoenennota 2022. Op basis van de uitwerking van het instrumentarium wordt het restemissiedoel voor 2030 bij de Voorjaarsnota 2023 nader ingevuld. Ook is afgesproken dat een individueel sectorsysteem het 2030 doel zal borgen. Dit systeem zal uiterlijk per 1 januari 2025 in werking treden. De ambitie voor 2040 is om zowel klimaatneutraal als economisch rendabel te zijn.

Biologische productie en consumptie

De Europese Commissie heeft in 2021 haar actieplan voor de ontwikkeling van de biologische sector uitgebracht. Hierin is de ambitie opgenomen om de biologische sector te laten groeien en het roept de lidstaten op tot de ontwikkeling van een nationale strategie met actieplan. Het Nederlandse ‘actieplan voor groei van biologische productie en consumptie’ is op 19 december 2022 naar de Tweede Kamer gestuurd (Kamerstuk 30252-78). Het plan zet in op een groei naar 15% van het landbouwareaal in 2030. Voor de stimulering van omschakeling naar biologische en natuurinclusieve landbouw is in 2023 € 13 mln en in 2024 € 13 mln gereserveerd (bij Nota van Wijziging, TK, 36200 XIV, bijgewerkt t/m nr. 11).

Duurzame veehouderij

LNV stimuleert en ondersteunt de transitie naar een duurzame veehouderij. In 2021 is het marktprogramma Verduurzaming Dierlijke Producten gestart om in samenwerking met de keten de vraag naar duurzame dierlijke producten te vergroten. De Kamer is in december 2021 geïnformeerd over de voortgang (kamerstuk 28 973, nr. 249). Dit is een voorbeeld waarbij de overheid succesvol een faciliterende rol aanneemt.

In 2019 is de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen (Srv) op- en opengesteld. Doel van de regeling is om geuroverlast in veedichte gebieden te reduceren. Dit gebeurt door varkenshouders die dat willen te helpen bij het definitief beëindigen van hun varkenshouderijlocatie. De regeling is daarna uitgebreid met als doel stikstofreductie te realiseren. De Kamer is in juni 2021 geïnformeerd over de voortgang van de regeling (Kamerstuk 28 973, nr. 244).

In 2020 zijn de Subsidiemodules brongerichte verduurzaming stal- en managementmaatregelen (Sbv) geïntroduceerd om veehouders te ondersteunen bij de ontwikkeling en toepassing van innovaties voor integrale en brongerichte emissiereductie (ammoniak, methaan, geur en fijnstof). Van de Sbv is van 22 november 2021 tot en met 14 februari 2022 alleen de innovatiemodule opengesteld. De Kamer is op 25 november 2022 geïnformeerd over de uitkomsten van de derde openstelling van de innovatiemodule. In totaal zijn 22 projecten ingediend, waarvan 12 projecten zijn toegewezen. Aan deze projecten is € 16.5 mln. aan subsidie toegekend. Daarnaast is de Kamer in dezelfde brief geïnformeerd over de verdere invulling van de Sbv als geheel. Nieuwe inzichten, over onder andere de effectiviteit van emissiearme stalsystemen in de praktijk, maken het nodig om opnieuw naar de subsidieregeling te kijken en te bezien hoe verdere openstellingen van beide modules er in de toekomst uit kunnen zien, of dat wellicht ondersteuning van innovatie in een andere vorm wenselijk is.

LTO Noord en Zorg om Boer en Tuinder (ZOB) hebben een driejarenprogramma ‘de mens achter de ondernemer’ (2022-2024) ingediend voor het verkrijgen van subsidie. LNV heeft 65% subsidie verstrekt, zijnde € 835.000 (incl. BTW). Het programma heeft de volgende doelstellingen: enerzijds het bespreekbaar maken van mentale gezondheid in de agrarische sector en meer aandacht voor het thema preventie en, anderzijds, het versterken van de weerbaarheid van ondernemers om mentale gezondheidsproblemen te voorkomen.

Het driejarenprogramma is een vervolg op activiteiten die in de voorgaande jaren hebben plaatsgevonden, met als doel om de kloof tussen de agrarische ondernemer en de psychosociale hulpverleningsinstanties te verkleinen. Ook daarvoor heeft LNV subsidie verstrekt. 

Diergezondheid en dierenwelzijn

LNV heeft diverse bijdragen geleverd ter bevordering van het welzijn van landbouwhuisdieren, waaronder ondersteuning van het vertrouwensloket welzijn landbouwhuisdieren en het Actieplan brandveilige veestallen 2018–2022 van LTO. LNV heeft in overleg met sectoren de Stichting Diergeneesmiddelenautoriteit (SDa) verzocht om een benchmarksystematiek voor de zorg van jonge dieren te ontwikkelen. Ook is een plan van aanpak uitgewerkt om hittestress bij dieren in de gehele veehouderijketen te voorkomen en lange afstandstransporten te beperken.

Op 6 juli 2022 is de Kamer geïnformeerd over de voorgenomen huis- en hobbydierenlijst (Kamerstuk 28 286, nr. 1260). Deze lijst is gebaseerd op het advies van het Adviescollege huis- en hobbydierenlijst en bevat 30 zoogdiersoorten die gehouden kunnen worden.

Er vond een verkenning onder 30 partijen plaats om de problematiek en mogelijke oplossingsrichtingen rondom loslopende huis- en zwerfkatten te onderzoeken. Er loopt daarnaast onderzoek naar dieronvriendelijke hulp- en trainingsmiddelen, en een pilot voor in beslag genomen honden na een bijtincident om voor deze honden protocollen ontwikkeld worden om de honden op de juiste wijze te huisvesten, behandelen en herplaatsen. Binnen de EU inzet wordt gepleegd middels de voluntary initiative group health & welfare of pets in trade. Deze groep ondersteunt de Europese Commissie door de verkenning van opties voor EU-dierenwelzijnswetgeving voor honden en katten die worden gehouden/verhandeld met commercieel oogmerk. Ook is er gewerkt aan een derde openstelling van de Tijdelijke regeling subsidie dierentuinen COVID-19.

Naast de regie van het programma Transitie Proefdiervrije Innovatie, is een dialoog georganiseerd en een EU-strategie ontwikkeld voor TPI. De EU-strategie heeft de validatie van proefdiervrije innovaties als speerpunt.

Sectorspecifiek antibioticumbeleid continueerde in 2022. De SDa concludeert dat het gebruik van antibiotica in 2021 ten opzichte van 2020 nagenoeg gelijk is gebleven. In de periode 2009–2021 is het antibioticumgebruik op basis van verkoopgegevens gedaald met 70.8%. Sectorspecifieke doelstellingen hebben de generieke reductiedoelstelling voor de gehele dierhouderij vervangen. De reductiedoelstellingen zijn vastgesteld in de zomer van 2019 (Kamerstuk 29 683, nr. 249) en zien toe op het behalen van een reductiepercentage van hoog-gebruikende bedrijven per 2024 en de implementatie van de nieuwe benchmarkwaarden(-systematiek) van de SDa.

Gezien het belang van colistine voor de humane gezondheidszorg — staat op de lijst van Critically important Antimicrobials (CIAs) van de WHO — en de ongewenste stijging ervan in de afgelopen jaren in de veehouderij, is in 2021 een start gemaakt met een verkenning van de mogelijkheid van een verplichte gevoeligheidsbepaling voordat colistine bij dieren wordt ingezet. Voor de uitvoering van de roadmap preventie Afrikaanse varkenspest (AVP) is opdracht verstrekt om de vormgeving van de informatieborden over AVP die op rust- en verzorgingsplaatsen langs rijkwegen zijn geplaatst te evalueren en opnieuw vorm te geven. Daarnaast is er een pilotonderzoek aanbesteed waarin in nader detail gekeken wordt naar het eventueel plaatsen van rasters ten behoeve van het afremmen van de migratie van wilde zwijnen. Dit pilotonderzoek moet antwoord geven op de vraag hoe een dergelijk raster snel en gemakkelijk geplaatst kan worden.

Ten bate van de vroege detectie, monitoring en bewaking van zoönosen en dierziekten in wilde dieren en gezelschapsdieren zijn, samen met het ministerie van VWS, opdrachten uitgezet bij het Dutch Wildlife Health Center (DWHC) en de faculteit diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht. Deze organisaties monitoren de aanwezigheid van bepaalde (zoönotische) ziektekiemen, zoals besmetting van wilde (zoog)dieren met vogelgriep. De monitoring van vogelgriep in levende wilde vogels is uitgevoerd door Erasmus MC en het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO).

D. Budgettaire gevolgen van beleid

NB de stand zoals gepresenteerd onder de stand vastgestelde begroting wijkt af van de stand vastgestelde begroting bij de eerste suppletoire begroting, tweede suppletoire begroting, incidentele suppletoire begroting(en) en de slotwet. De reden hiervoor is dat in het jaarverslag de ISB(s) die zijn ingediend tussen de vaststelling van de ontwerpbegroting en de vaststelling van de eerste suppletoire begroting zijn opgeteld bij realisatie.

E. Toelichting op de instrumenten

Voor wat betreft het toelichten van significante verschillen in de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen in de realisatie versus de vastgestelde begroting 2022, zijn de ondergrenzen gehanteerd zoals opgenomen in de staffel die te vinden is in de leeswijzer van dit jaarverslag.

Verplichtingen

De verlaging van de verplichtingenstand, komt met name omdat minder garanties zijn verstrekt dan het LNV garantieplafond toelaat (verlaging verplichtingen € 88 mln).

Bij de Energie-efficiëntie glastuinbouw (EG) regeling zijn de verplichtingen met € 35,0 mln hoger dan de uitgaven, omdat in verband met de gestegen gasprijzen een hogere openstelling van EG subsidieregeling is gedaan (die een meerjarige uitfinanciering heeft). Daarentegen zijn bij de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen (Srv) ten opzichte van de uitgaven voor € 42,0 mln minder verplichtingen aangegaan. Verder hangt de verlaging van de verplichtingenstand grotendeels samen met een verlaging van de uitgaven.

Uitgaven

Subsidies

Sociaal economische positie boeren

Op het budget subsidie Sociaal economische positie is voor € 44,5 mln. aan hogere lasten gerealiseerd ten opzichte van de vastgestelde begroting. Ten opzichte van de ontwerpbegroting heeft er in de eerste incidentele suppletoire begroting van 2022 een verhoging van de uitgaven € 25,5 mln. plaatsgevonden. Het betrof uitgaven voor het van het steunpakket voor het eerste kwartaal 2022 voor de voortzetting van de Ongedekte Vaste Kosten regeling voor de land- en tuinbouw (OVK) (Kamerstuk 2021Z23466).

Hiernaast zijn de uitgaven voor de nadeelcompensatieregeling vervroegd verbod pelsdierhouderij en een uitbreiding van de OVK in de eerste suppletoire begroting met € 45,4 mln. verhoogd. Daarnaast zijn in 2022 middelen voor de regeling voor de Tegemoetkoming waterschade aan de begroting toegevoegd. Totaal is hiervan circa € 2,8 mln (plus saldo mutatie op dit artikel) als tegemoetkoming uitgekeerd. De uitvoering van regeling is in 2022 nagenoeg afgerond. Daarnaast is in 2022 € 2,0 mln vrijgevallen bij de Brede Weersverzekering. Vrijval van deze middelen was mogelijk, door inzet van resterende EU middelen (niet bij beleidsartikel zichtbaar).

Duurzame veehouderij

Op het subsidiebudget Duurzame Veehouderij zijn € 269,5 mln. lagere uitgaven gerealiseerd. Dit wordt veroorzaakt door uitgaven die op een ander onderdeel worden verantwoord, zoals het budget voor de Maatregel Gerichte Aankoop. Het budget voor de Maatregel Gerichte Aankoop (€ 249,3 mln.) wordt aan de provincies beschikbaar gesteld via een specifieke uitkering en wordt daarom verantwoord onder ‘bijdrage aan medeoverheden’. Ook zijn middelen voor de uitvoering van het Klimaatakkoord op landbouw en landgebruik onder meer gebruikt voor pilots en demo’s op het gebied van methaan- en ammoniakreductie van mest, en is er onderzoek uitgevoerd naar de integrale aanpak methaan en ammoniak via het voer- en dierspoor. In totaal gaat het om een bedrag van ongeveer € 6,0 mln. Deze middelen worden verantwoord bij artikel 23.

Daarnaast is er voor Emissiearm (eiwitarm) veevoer sprake van een verlaging van de uitgaven (minus circa € 2,3 mln). Deze verlaging komt met name door een overheveling van middelen naar artikel 23 ten behoeve van de voerpilot gangbare melkveehouderij (Koe & Eiwit).

De uitgaven zijn daarnaast verlaagd door vertraging in de derde openstelling van de Corona Dierentuinregeling. Hierdoor vinden de betalingen plaats in 2023 in plaats van 2022. Het betreft een bedrag van € 12.9 mln.

Glastuinbouw en weerbare planten en teeltsystemen

Op het budget glastuinbouw en weerbare planten en teeltsystemen zijn in 2022 voor € 46,3 mln. aan hogere uitgaven gerealiseerd.

De afwijking in ten opzichte van de vastgestelde wordt met name verklaard door een verhoging van € 30,5 mln van middelen voor de subsidieregeling Energie-efficiëntie glastuinbouw (EG). Hieraan was behoefte vanwege de oorlog in de Oekraïne en de sterk gestegen energieprijzen. Bij 1e suppletoire (plus circa € 9,5 mln) en vervolgens ook bij Miljoenennota/2e suppletoire (plus € 26 mln) waarmee een hogere openstelling van de regeling Energie-efficiëntie glastuinbouw (EG) mogelijk kon worden gemaakt. Bij 2e suppletoire was de verwachting dat de toegevoegde middelen toch niet volledig uitgeput zouden worden, onder andere omdat bepaalde modules uit de EG-regeling een ander meerjarig uitfinancieringsritme hebben dan oorspronkelijk verondersteld. Om deze reden is toen het budget verlaagd (minus circa € 7 mln). Bij Slotwet bleek dat de uitvoering toch meer voorspoedig is verlopen (plus circa 2 mln).

De uitgaven voor Marktintroductie energie-innovaties glastuinbouw (MEI) regeling zijn de met € 3 mln. verlaagd, omdat uitgaven op de MEI regeling langzamer lopen dan oorspronkelijk gedacht. En ook bij het onderdeel Innovatieagenda energie zijn de uitgaven lager uitgevallen met € 3,7 mln.

De uitgaven voor Bodem en klimaatadaptatie is verlaagd met € 2,8 mln. Deze verlaging wordt met name veroorzaakt door overhevelingen (€ 2,2 mln) ten behoeve van onderzoek van artikel 21 naar het artikel 23 Kennis en Innovatie.

Tot slot zijn bij de eerste suppletoire begroting de uitgaven met € 22 mln. verhoogd. Het betreft uitgaven die op het opdrachtenbudget Glastuinbouw en weerbare planten en teeltsystemen geraamd stonden, maar nu op het subsidiebudget van Glastuinbouw en weerbare planten en teeltsystemen verantwoord. Dit wordt veroorzaakt door de in eerdere stukken benoemde herrubricering van diverse begrotingsposten op aangeven van de ADR. Dit heeft het gevolg dat in sommige gevallen uitgaven onder andere posten zijn verantwoord dan eerder in de begroting is opgenomen.

Mestbeleid

In 2022 zijn van de gereserveerde middelen ten behoeve van waterbassins mest, € 55,0 mln. niet tot besteding gekomen. Dit komt doordat uit de eerste resultaten is gebleken, dat de stikstofreductie minder groot is dan oorspronkelijk gedacht. Dit is bij Miljoenennota en bij 2e Suppletoire begroting gemeld.

Daarnaast is de nieuwe regeling kunstmestvervanging en mestverwerking eind 2022 opengesteld, maar door het late moment van openstelling konden hierop in 2022 geen uitgaven meer plaatsvinden. Dit zorgt voor € 3,0 mln. aan lagere uitgaven.

Bij het onderdeel projecten mestbeleid zijn middelen overgeheveld naar de NVWA en RVO ten behoeve van uitvoering activiteiten met betrekking tot het 7e Actieprogramma. Door deze overheveling van middelen naar artikel 24 Uitvoering en toezicht worden er voor € 14,4 mln. minder uitgaven op artikel 21 gerealiseerd. Ook is sprake van vertraging bij de opstart van het 7e Actieprogramma . Hierdoor vallen de uitgaven € 8 mln. lager uit.

Integraal voedselbeleid

In 2021 is er op aangeven van de ADR sprake geweest van herrubricering van diverse begrotingsposten. Dit heeft het gevolg dat in sommige gevallen uitgaven onder andere posten zijn verantwoord dan eerder in de begroting is opgenomen. Deze herrubricering heeft ook zijn weerslag in 2022. Hierdoor wordt de geraamde uitgaven integraal voedselbeleid toegelicht onder de specifieke uitkeringen.

Leningen

Met de verlenging van de pilot Investeringsfonds Duurzame Landbouw is voorzien in de financieringsbehoefte vanuit de sector. Het fonds kan tot nu toe een goede bijdrage leveren aan het rondkrijgen van de financiering van de omschakelplannen van ondernemers. Er is een aanvullend fondsvermogen van € 12,0 mln. beschikbaar gesteld om meer omschakelingen te kunnen ondersteunen, dit omdat de belangstelling voor het fonds groter was dan voorzien.

Garanties

Bijdrage borgstellingsreserve

De bijdrage borgstellingsreserve is in 2022 verhoogd. Met name komt dit doordat bij Miljoenennota/2e Suppletoire Wet de middelen als technische mutatie een bedrag van € 39 mln is overgeheveld van de begrotingsreserve risicovoorziening VVK / jonge boeren naar de begrotingsreserve Borgstellingsfaciliteit ten behoeve van het vermogensversterkend krediet (VVK) als onderdeel van de Borgstelling MKB Landbouw (BL). Daarnaast zijn middelen (plus € 2,7 mln) ten behoeve van de BL-G(lastuinbouw) toegevoegd. De BL-G is een nieuwe concept garantieregeling die per Veegbief ook aan de Kamer is gemeld.

Opdrachten

Duurzame veehouderij

In 2021 is er op aangeven van de ADR sprake geweest van herrubricering van diverse begrotingsposten. Dit heeft het gevolg dat in sommige gevallen uitgaven onder andere posten zijn verantwoord dan eerder in de begroting is opgenomen. Deze herrubricering heeft ook zijn weerslag in 2022. Hierdoor wordt de geraamde uitgaven duurzame veehouderij toegelicht onder de specifieke uitkeringen.

Glastuinbouw en weerbare planten en teeltsystemen

Zoals bij het subsidiebudget is toegelicht worden de hier geraamde uitgaven, door de herrubricering van diverse begrotingsposten, verantwoord op het budget subsidies glastuinbouw en weerbare planten en teeltsystemen.

Integraal voedselbeleid

In 2021 is er op aangeven van de ADR sprake geweest van herrubricering van diverse begrotingsposten. Dit heeft het gevolg dat in sommige gevallen uitgaven onder andere posten zijn verantwoord dan eerder in de begroting is opgenomen. Deze herrubricering heeft ook zijn weerslag in 2022. Hierdoor wordt de geraamde uitgaven integraal voedselbeleid toegelicht onder de specifieke uitkeringen.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Keuringsdiensten

De verhoging van de uitgaven komt onder andere door het opschalen van capaciteit bij het Kwaliteits-Controle-Bureau voor € 3,4 mln. Vanwege de Brexit moet het KCB de inspectiecapaciteit uitbreiden voor controles van groente/fruit/sierteelt. Om deze controles uit te voeren, moeten bij het KCB mensen aangenomen en opgeleid worden. Deze kosten zijn niet retribueerbaar. Daarnaast zijn er kosten omdat het Verenigd Koninkrijk de ingangsdatum van de uit te voeren controles meerdere malen heeft uitgesteld.

Daarnaast zijn de middelen voor SKAL met € 2,7 mln. verhoogd. Deze middelen zijn bedoeld om de bedrijfsvoering binnen SKAL op orde te maken en te voldoen aan een nieuwe biologische EU verordening die de controles op biologisch eten strenger heeft gemaakt om fraude te voorkomen.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Diergezondheidsfonds

Het ministerie van LNV heeft, door het hoge aantal pluimveebedrijven dat in 2022 vanwege vogelgriep moest worden geruimd, twee extra stortingen in het Diergezondheidsfonds moeten doen dan oorspronkelijk begroot: van € 15.9 mln. en € 30,1 mln. Het totale verschil bedraagt € 46 mln. In het jaarverslag van het Diergezondheidsfonds worden deze uitgaven verder toegelicht.

Ontvangsten

De ontvangsten zijn bij Slotwet met € 26 mln verhoogd, omdat kasmiddelen die aan het begin van de coronacrisis in 2020 zijn toegevoegd om onder de Borgstelling MKB Landbouw (BL) garanties te kunnen verstrekken, generaal aan het Ministerie van Financiën worden teruggegeven. Bij Veegbrief was al gemeld, dat coronamiddelen die niet noodzakelijk zijn, weer terugvloeien,

Daarnaast is levert de onttrekking van € 39,0 mln. uit de risicovoorziening jonge boeren/VVK een extra ontvangst op. Deze middelen zijn vervolgens gestort in de borgstellingsfaciliteit. De additionele ontvangst is daarmee technisch van aard.

Toelichting op de begrotingsreserves

Toelichting:

De begrotingsreserve Landbouw is bestemd voor uitgaven op het gebied van landbouwbeleid. De reserve wordt voornamelijk gebruikt om fluctuaties op enkele subsidieregelingen op te vangen.

Toelichting:

De storting in de begrotingsreserve Apurement heeft te maken met de bijdrage van de provincies (€ 1 mln.) aan de risicoreserve om correcties van de EC die verband houden met maatregelen van het Plattelandsontwikkelingsprogramma waarvoor zij verantwoordelijk zijn, af te dekken. De ontrekking is een totaal van bedragen, waaronder € 1,6 mln. die is onttrokken voor de opgelegde correctie door de EC omtrent Gemeenschappelijke Marktordening Groente en Fruit (GMO G&F). Deze correctie is een forfaitaire correctie van 5% op basis van de bevinding van de EC dat Nederland de subsidieaanvragen van de producentenorganisaties onvoldoende getoetst heeft op de redelijkheid van kosten.

Toelichting:

De begrotingsreserve Borgstellingsfaciliteit is bedoeld om de verliesdeclaraties te betalen die voortvloeien uit garantstellingen aan banken waarmee innovatieve en duurzame investeringen in de landbouw en visserij worden gefaciliteerd. Hiermee is een storting van € 6,0 mln. gemoeid. Daarnaast is € 39,0 mln. uit de risicovoorziening jonge boeren/VVK gestort in de borgstellingsfaciliteit. Tevens werden vanuit de borgstellingsfaciliteit garanties verstrekt over afgegeven corona kredieten (BL-C). De BL-C is stopgezet en vooralsnog zijn geen verliesdeclaraties bij deze regeling ingediend. Ook is het openstaand corona garantiedeel bijna volledig afgebouwd. Daarom worden corona garantiemiddelen uit de reserve onttrokken (€ 26,0 mln) en cconform afspraakweer terug naar het ministerie van Financiën.

De reserve Vermogens Versterkend Krediet (VVK)/Risicovoorziening jonge boeren is in 2019 opgericht. In dit jaar is een storting van € 46,0 mln. in de reserve gedaan. In het afgelopen jaarverslag is bij dit artikel abusievelijk deze reserve niet getoond. In de saldibalans is de reserve wel opgenomen. Van het oorspronkelijk beschikbaar gestelde bedrag is in 2022 € 39,0 mln. in de hierboven genoemde begrotingsreserve Borgstellingsfaciliteit gestort. Dit is gedaan om het VVK een module Borgstelling Landbouw (BL-VVK) is geworden.

Artikel 22 Natuur, visserij en gebiedsgericht werken

A. Algemene doelstelling

De Minister van LNV streeft naar een sterke en veerkrachtige natuur, een duurzame en economisch rendabele visserijsector en draagt via gebiedsgericht werken bij aan het versterken van de brede welvaart.

B. Rol en verantwoordelijkheid

• • De Minister van LNV is verantwoordelijk voor het beschermen, versterken en duurzaam benutten van de natuur en biodiversiteit, mede in relatie tot de klimaat-, en stikstofdoelstellingen, in nationaal, EU- en mondiaal verband. Voor de natuurkwaliteit van de Rijkswateren en voor de internationale samenwerking op natuurgebied treedt de Minister als eerstverantwoordelijke op.

• • De Minister van LNV is verantwoordelijk voor het versterken van de positie van de Nederlandse visserijketen en het bevorderen van duurzaamheid, transparantie en ketenverantwoordelijkheid in de Nederlandse visserijketen.

• • De Minister van LNV is medeverantwoordelijk voor gebiedsgericht werken, waarbij de LNV-opgaven in onderlinge samenhang met andere maatschappelijke en regionale opgaven optimaal worden opgepakt om te komen tot een optimale versterking van de brede welvaart.

• • De Minister van LNV voert de regie over de aanpak van regionale knelpunten en de inzet van de Regio Envelop, in overleg met de Minister van BZK.

• • De Minister van LNV is het aanspreekpunt voor wat betreft de betrokkenheid van het Rijk bij bodemdaling in het landelijke gebied in relatie tot landbouw, natuur en biodiversiteit en de vitaliteit van het platteland in bredere zin en voor landbouw als onderdeel van het Klimaatakkoord.

De Minister van LNV is (mede)verantwoordelijk voor:

C. Beleidsconclusies

Onderstaand wordt ingegaan op de belangrijkste gerealiseerde beleidsresultaten in 2022

CO2-reductie veenweidegebieden

In het Klimaatakkoord voor Landbouw en Landgebruik is een CO2-reductie van 6,0 Megaton in 2030 ten opzichte van 1990 afgesproken. Een belangrijke bijdrage aan deze reductie (1 Mton CO2-eq in 2030) zal worden gerealiseerd door het aanpakken van de problematiek in veenweidegebieden. De doelstellingen in het veenweidengebied worden gerealiseerd op basis van integrale planvorming en bijbehorend gebiedsproces mede uitgewerkt in regionale veenweidestrategieën. De centrale coördinatie, facilitatie en afstemming vindt plaats middels het interbestuurlijk programma Veenweide en, via de Regiegroep Veenweide, ook met maatschappelijke partners. Ook is met de inzet van totaal € 100 mln. een impuls gegeven aan het veenweidegebied in de periode 2020 en 2021. Deze middelen zijn op basis van maatwerk ingezet in kansrijke gebieden waarbij het kan gaan om het ondersteunen van agrariërs bij minder intensief landgebruik, het vrijwillig verplaatsen of stoppen van het bedrijf maar ook om technische aanpassingen zoals bijvoorbeeld waterinfiltratie technieken.

Met in het najaar 2022 openbaar maken van de provinciale veenweidestrategieën voor Noord- en Zuid-Holland hebben alle zes veenweideprovincies hun eerste provinciale veenweidestrategie gepubliceerd. Bij alle provincies is een bottom up gebiedsgerichte aanpak het vertrekpunt voor de invulling van de plannen. Lopende gebiedsprocessen zijn hieraan verbonden, geïntensiveerd en uitgebreid, waarbij provincies gebruik maken van de impulsgelden die najaar 2020 en voorjaar 2021 van Rijkswege beschikbaar zijn gesteld. De indicatieve verdeling van de nationale reductiedoelstelling van 1 Mton over provincies is in samenspraak met de provincies in 2022 herijkt en als opgave opgenomen in het Werkdocument van het Nationaal Programma Landelijk Gebied.

De uitkomsten van de eerste twee meetjaren van het Nationaal Onderzoeksprogramma Broeikasgassen Veenweide (NOBV) zijn in de vorm van rekenregels, gekoppeld aan een monitoringsystematiek, gepubliceerd. Deze worden door de provincies gebruikt bij de verdere uitwerking. Met provincies is afgesproken dat de verdere aanpak van de veenweidegebieden wordt verbreed, gericht op integrale realisatie van doelen voor klimaat, stikstof, water, natuur en landschap en dat deze aanpak onderdeel wordt van het Nationaal Programma Landelijk Gebied: de veenweiden zijn opgenomen als minimale vereisten voor de in 2023 op te leveren provinciale gebiedsplannen NPLG. In 2022 is met het vaststellen van het Nationaal Strategisch Plan (NSP-GLB) overeenstemming bereikt met de Europese Commissie over de inzet van het NSP voor de veenweideproblematiek. Najaar 2022 is in het kader van het Nationaal Veenweide Innovatie Programma (VIP-NL 2021-2026) een tweede tranche aan onderzoeksvoorstellen beschikt. Hiermee zijn de binnen het programma beschikbare middelen voor onderzoek en pilots vrijwel volledig belegd.

Caribisch Nederland

Het kabinet heeft € 35 mln. beschikbaar gesteld voor uitvoering van fase 1 van het Natuur- en milieubeleidsplan Caribisch Nederland 2020-2030 (NMBP). De activiteiten in 2022 stonden in het kader van het opzetten van een programmastructuur met onderliggende projectplannen incl. benodigde capaciteit op de drie eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba om het NMBP uit te kunnen voeren. Dit heeft geleid tot projecten gericht op o.a. mangroven- en koraalherstel, uitbreiding riolering en waterzuivering en (zee)waterkwaliteit monitoring op Bonaire; koraalherstel, bestrijding invasieve soorten en herstel van het droog tropisch bos op Sint Eustatius; en herbebossing, bestrijding van loslopende geiten en uitbreiding van de hydroponics farm op Saba. Overkoepelend is gewerkt aan een kennisagenda voor Caribisch Nederland en aan samenwerkingsovereenkomsten met de landen Aruba, Curaçao en Sint Maarten.

Noordzee

In 2022 is een start gemaakt met het opstellen van de Voedselvisie, waarmee LNV inzet op het borgen van de voedselwinning uit de Noordzee. Er hebben startgesprekken plaats gevonden met vissers en andere stakeholders. Voor het opstellen van de Voedselvisie wordt samengewerkt met het Noordzeeoverleg. Daarnaast is gewerkt aan het vormgeven van het Visserij Innovatie Netwerk (VIN). In het VIN nemen ondernemers en onderzoekers deel met ideeën voor de toekomst van de visserij en voedselvoorziening. In vier themagroepen ontwikkelen zij gezamenlijk ideeën; deze richten zich op: de triple-zero kotter met minimale uitstoot aan brandstof en schadelijke stoffen, vistechnieken met minder bodemberoering en bijvangst, medegebruik van met name windparken en nieuw ondernemerschap. Tevens zijn in 2022 enkele regelingen opengesteld. De saneringsregeling in het kader van de Brexit Adjustment Reserve (BAR) is in het najaar opengesteld geweest (€ 155 mln.). De afhandeling van deze regeling zal halverwege 2023 zijn afgerond. In het kader van de BAR zijn naast de saneringsregeling ook een liquiditeitsregeling (€ 12 mln.) en een stilligregeling (€ 33 mln.) uitgewerkt en ter goedkeuring voorgelegd aan de Europese Commissie. Hiervoor is aan het eind van 2022 goedkeuring verkregen. Openstelling van deze regelingen wordt voor de komende maanden voorzien, net als een overbruggingsregeling voor de zeevisserij, die in 2022 is voorbereid en opgesteld. Daarnaast heeft in 2022 de subsidiemodule Innovatieprestatiecontracten duurzame visserij (IPC) open gestaan. Afgelopen jaar is bovendien meegewerkt aan de totstandkoming van het Programma Noordzee 2022-2027 en de aanwijzing van nieuwe windenergiegebieden. Omdat hierbij waardevolle visgronden verloren gaan, zijn uit het Klimaatfonds voor de inpassing van Wind op Zee middelen ter beschikking gesteld voor innovatie- en investeringssubsidies voor de verduurzaming van de visserij, medegebruik van windparken voor voedselwinning/visserij en het behoud en de aanpassing van de visserijinfrastructuur en gemeenschappen bij een veranderende en kleinere aanvoersector. De opdracht voor een sociaaleconomische impactanalyse van de huidige situatie en relaties tussen de aanvoersector en de keten en gemeenschappen is uitgezet. Het resultaat hiervan zal naar verwachting begin 2023 worden opgeleverd.

Garnalenvisserij

In 2022 is gewerkt aan het opstellen van de toekomstvisie voor de garnalenvisserij . Het resultaat zal naar verwachting in het najaar van 2023 worden opgeleverd. Tevens is de investeringsregeling voor stikstofkatalysatoren in de garnalensector voorbereid en opgesteld. De ontwikkeling van deze regeling is afgerond en de regeling is per 16 januari 2023 opengesteld. Het Ministerie van LNV heeft zich in 2022 in overleg met fabrikanten en de garnalensector ingezet voor de ontwikkeling van een nieuwe fraudebestendige blackbox. De blackbox is nodig voor een goede handhaving van regelgeving door de garnalenvisserij.

IJsselmeer

In het afgelopen jaar zijn twee zaken in regelgeving uitgewerkt. De reductie van de netten met 85% (in 2014) is juridisch vastgelegd zodat niet steeds opnieuw de roep en de afweging op tafel komen of niet toch weer meer netten kunnen worden toegepast. Deze regeling is per 1 september 2022 ingegaan. Daarnaast zijn de kaders waarbinnen nog cultuur-historische visserij (met oude schepen/methoden vanuit toeristisch perspectief) mag plaatsvinden juridisch vastgelegd. Tevens wordt een saneringsregeling voorbereid. Hiervoor dient de Europese Commissie toestemming te geven in kader van staatssteun. Openstelling van deze regeling zal volgen nadat de goedkeuring vanuit Brussel is ontvangen. Tot slot is vanwege de slechte brasemstand een reductie van de visserij met de zegen doorgevoerd.

Visserijvrije zones (VVZ’s)

Naar aanleiding van de motie Lodders (Kamerstuk 33 450, nr. 82), waarin werd verzocht om meer maatwerk in de VVZ’s voor de sportvisserij, is besloten om sportvisserij samen met de waterbeheerders met een uitgewerkt maatwerkvoorstel voor categorieën van VVZ’s te laten komen. Afgesproken is dat deze categorieën - met op minder belangrijke migratiepunten waarschijnlijk kleinere zones - daarbij op dezelfde wijze voor alle soorten vistuigen (beroeps- en sportvisserij) komen te gelden. Dus geen zones van verschillende omvang voor verschillende vistuigen. Dit is ook zo met de Tweede Kamer gedeeld (Kamerstuk 29 664, nr. 207). De sportvisserij en de waterbeheerders komen in het tweede kwartaal 2023 met hun voorstel. Op basis daarvan zal dan definitieve politieke besluitvorming door de minister van LNV plaatsvinden. Ondertussen is in 2022 verder gewerkt aan de voorbereiding van de VVZ’s: uitwerken contouren regelgeving, contouren nadeelcompensatie-regeling, internet-kaart met alle VVZ-locaties, handhavingsafspraken.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Voor wat betreft het toelichten van significante verschillen in de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen in de realisatie versus de vastgestelde begroting 2022 zijn de ondergrenzen gehanteerd zoals opgenomen in de staffel die te vinden is in de leeswijzer van dit jaarverslag.

Verplichtingen

Uitgaven

Opdrachten

Vermaatschappelijking Natuur en Biodiversiteit

De gerealiseerde uitgaven op het opdrachtenbudget Vermaatschappelijking Natuur en Biodiversiteit komen € 10,6 mln. lager uit. Dit verschil wordt voornamelijk verklaard door overhevelingen naar artikel 23, Kennis en Innovatie, voor het RIVM voor het beheer en de ontwikkeling van AERIUS. Daarnaast is er budget overgeheveld voor monitoring en evaluatie van het programma stikstofreductie en natuurverbetering door het consortium van het PBL, het RIVM en WUR, en door een overheveling naar artikel 24, Uitvoering en Toezicht, voor de inzet van RVO.

Natuur en Biodiversiteit op land

Op het vastgestelde opdrachtenbudget ‘Natuur en biodiversiteit op land’ is een verschil ontstaan van € 238,5 mln. aan lagere uitgaven. Van het in de begroting 2022 geraamde budget, was € 250 mln. bestemd voor het Programma Natuur. Een groot deel hiervan is via een specifieke uitkering aan de provincies beschikbaar gesteld. Deze gerealiseerde uitgaven worden daarom verantwoord onder het budget Specifieke uitkering onder ‘bijdrage aan medeoverheden’.

Natuur en Biodiversiteit Grote Wateren

Op het vastgestelde opdrachtenbudget van Natuur en biodiversiteit Grote Wateren is een verschil ontstaan van € 5,2 mln., wat voornamelijk is veroorzaakt door overhevelingen naar artikel 24, Uitvoering en Toezicht. Zo is er voor de uitvoering van de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) en de Natuurambitie Grote Wateren (NAGW) in 2022 budget naar RVO gegaan en is een deel van de bijdrage aan de NVWA voor toezicht en handhaving op beschermde gebieden uit dit budget overgeheveld.

Duurzame visserij

Het verschil tussen de vastgestelde begroting en de realisatie in 2022 voor Duurzame visserij bedraagt € 40,6 mln. aan lagere uitgaven. Voor 2022 stonden er middelen uit het Noordzeeakkoord (NZA) op de LNV-begroting voor de uitvoering van een saneringsregeling bij vissers. Omdat de regeling niet voldeed aan staatssteuncriteria kon deze regeling geen doorgang vinden en is het budget verlaagd. Een alternatieve saneringsregeling is uitgevoerd en gefinancierd vanuit de Brexit Adjustment Reserve (BAR) en komt in 2023 tot uitbetaling.

Klimaatimpuls Natuur en Biodiversiteit

De realisatie op het opdrachtenbudget van Klimaatimpuls Natuur en Biodiversiteit valt € 9,2 mln. lager uit dan opgenomen in de vastgestelde begroting 2022. Dit komt door de technische reden dat het budget voor het Programma Veenweide geraamd wordt onder het subsidiebudget van Natuur en biodiversiteit op land. De reden hiervoor is dat vanuit het budget voornamelijk subsidies verstrekt worden.

Bijdrage aan medeoverheden

Specifieke uitkering

Op de vastgestelde begroting was geen budget geraamd voor ‘specifieke uitkering’. Omdat de budgetten voor Programma Natuur en Agroprogramma Groningen via een Specifieke uitkering lopen, worden deze middelen op dit budget verantwoord. Daarnaast is in 2022 een budget toegevoegd voor de Provinciale Uitvraag (€ 229,2 mln.) en de uitvoeringskosten van de voorbereiding op de gebiedsprogramma’s van de provincies (€ 14,4 mln.). Met aftrek van een bijdrage aan het BTW-Compensatiefonds (€ 1,7 mln.) was het totaal toegevoegde bedrag € 241,9 mln. De realisatie van de Provinciale Uitvraag valt € 25,8 mln. lager uit dan begroot. De uitvoeringskosten van de provincies zijn tijdig gerealiseerd.

Toelichting op de begrotingsreserves

De begrotingsreserve visserij is bestemd voor uitgaven en ontvangsten met betrekking op de Europese Visserijfondsen (EFMZV en EMFAF). Hiermee blijven cofinancieringsmiddelen beschikbaar voor latere jaren. De storting is vooral veroorzaakt door het niet bestede deel van de nationale cofinanciering voor de regelingen van het nieuwe Europees Fonds voor Maritieme Zaken, Visserij en Aquacultuur (EMFAF) 2021–2027, waarvan het programma in december 2022 is goedgekeurd. Het budget blijft zo behouden voor toekomstige uitgaven van dit programma. Daarnaast zijn er in 2022 wel uitgaven gedaan voor het Europees Fonds voor Maritieme Zaken, Visserij (EFMZV) 2014-2020 en de uitvoering van beide fondsen, die zijn verrekend met de reserve. Per saldo heeft door deze verschillende mutaties een storting plaatsgevonden van € 1,3 mln.

Artikel 23 Kennis en innovatie

A. Algemene doelstelling

A. Algemene doelstelling

De Minister van LNV streeft naar een goed functionerende kennis-, innovatie- en onderzoeksinfrastructuur op het terrein van landbouw, voedsel en natuur die bijdraagt aan een duurzaam, concurrerend en ecologisch houdbaar landbouw- en voedselsysteem met maximale benutting van circulariteit en bijdraagt aan maatschappelijke opgaven op het terrein van klimaat, biodiversiteit, energie en water.

B. Rol en verantwoordelijkheid

B. Rol en verantwoordelijkheid

• • De Minister van LNV is medeverantwoordelijk voor de instandhouding van een groene kennis- en onderzoeksinfrastructuur ten behoeve van het landbouw-, natuur- en voedseldomein.

• • De Minister van LNV is verantwoordelijk voor de inzet en verspreiding van kennis en innovatie gericht op de verdere verduurzaming van de land- en tuinbouw en visserij en het voedselsysteem, inclusief het sluiten van kringlopen, het benutten van reststromen en met respect voor de biodiversiteit en natuurlijke ecosystemen.

• • De Minister van LNV is als penvoerder verantwoordelijk voor de inhoudelijke programmering van Wageningen Research op basis van de Subsidieregeling instituten voor toegepast onderzoek.

• • De Minister van LNV is als vakminister medeverantwoordelijk, met de Minister van OCW, voor de invulling en de inzet van het groen onderwijs ten behoeve van de maatschappelijke opgaven op het terrein van landbouw, voedsel, water en klimaat.

De Minister van LNV is (mede)verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• • Het bevorderen van kennisontwikkeling, kennisbenutting en kennisverspreiding, nieuwe technologieën (ICT) en educatie voor de bijdrage aan de maatschappelijke opgaven op het terrein van verduurzaming landbouw en visserij, voedsel, behoud en versterking biodiversiteit en natuur, klimaat, water en de economische concurrentiekracht van de Nederlandse agro- en tuinbouwsector.

• • Het bevorderen van publiek-private samenwerking gericht op het opstellen en (laten) uitvoeren van meerjarige missiegedreven innovatieprogramma’s voor Landbouw, Water en Voedsel.

• • Het bevorderen van de inzet van kennis en innovatie binnen het domein van Landbouw, Water en Voedsel, in het bijzonder in de topsectoren Agri&Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen op basis van een meerjarige kennis- en innovatieagenda (KIA) en een kennis- en innovatieconvenant (KIC).

• • Het bevorderen van educatie en kennisverspreiding over voedsel richting scholen.

• • Het bevorderen van educatie en kennisverspreiding naar agrarische ondernemers.

• • Het stimuleren van internationale samenwerkingsprogramma’s voor onderzoek gericht op de maatschappelijke opgaven op het terrein van landbouw, voedsel, water, milieu en klimaat.

• • Het stimuleren van het ontwikkelen van praktijkkennis voor structureel natuurherstel en -beheer via het kennisnetwerk Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit (OBN).

• • Het stimuleren van startups bij het ontwikkelen van innovatieve manieren van werken bij het oplossen van maatschappelijke opgaven op het terrein van landbouw, voedsel, natuur, biodiversiteit, water en klimaat.

Financieren

• • Het financieren van de kennisbasis van Wageningen Research, op basis van de Subsidieregeling instituten voor toegepast onderzoek.

Regisseren

• • Regievoering op de subsidieverlening aan Wageningen Research en de opdrachtverlening RIVM voor het groene domein.

• • Het regisseren van meerjarige missiegedreven programmering van kennis en innovatie met stakeholders ten behoeve van de maatschappelijke opgaven op het terrein van landbouw, voedsel, natuur, biodiversiteit en klimaat.

Uitvoeren

• • Het uitvoering geven aan het Groenpact, samen met het groene onderwijs en het bedrijfsleven.

• • De uitvoering van wettelijke onderzoekstaken door Wageningen Research gericht op genetische bronnen, voedselveiligheid, besmettelijke dierziekten, economische informatievoorziening, natuur en milieu en visserij.

C. Beleidsconclusies

Onderstaand wordt ingegaan op de belangrijkste gerealiseerde beleidsresultaten in 2022.

Innovatie op het boerenerf

Binnen het programma ‘Innovatie op het boerenerf’ zijn in 2022 een dertigtal demobedrijven van start gegaan in tien provincies. Demobedrijven hebben als doel om (collega-)boeren te inspireren en hen te leren over duurzame omschakeling Demobedrijven per provincie | Groeien naar morgen. In het kader van de Sabe-regeling (Subsidiemodule bedrijfsadvisering en educatie) zijn opnieuw een aantal praktijkleernetwerken ondersteund, waarin boeren samen werken en kennis delen over kringlooplandbouwthema’s die relevant zijn in de eigen regio. Er zijn 4160 Sabe-vouchers voor onafhankelijk advies gericht op kringlooplandbouw en stikstofreductie verstrekt en zijn twee nieuwe cursussen voor boeren en adviseurs geïntroduceerd die met Sabe-vouchers kunnen worden gevolgd. Deze hebben als onderwerpen natuurinclusief ondernemen en precisielandbouw en worden net als de eerder ontwikkelde cursussen voor adviseurs en boeren op het terrein van stikstof door de groene hogeronderwijsinstellingen verzorgd. Met de Vereniging voor Agrarische Bedrijfsadviseurs (VAB) zijn afspraken gemaakt over het opzetten van een systeem voor permanente educatie voor de in het bedrijfsadviseringssysteem (BAS-register) geregistreerde adviseurs. Hiermee wordt de kwaliteit van het agrarisch advies verder verhoogd en geborgd. 

Programma Jong Leren Eten

Steeds meer scholen hebben aandacht voor voedseleducatie. Het programma Jong Leren Eten brengt daarbij duurzaam voedsel en gezonde voeding bij elkaar. Er is meer ingezet op voedseleducatie in het speciaal onderwijs en bij de oudere doelgroepen (18-24 jaar), zowel via generieke als vakspecifieke opleidingen. Het primaire en voortgezette onderwijs is zoals in voorgaande jaren ondersteund met subsidie om voedseleducatie te implementeren. In 2022 is ingezet op borging door ondersteuning van de Alliantie Schooltuinen, Boerderijeducatie Nederland en Boer in de klas en verdere verbetering van de kwaliteit van het onderwijsmateriaal.

Beleidsinformatie

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Voor wat betreft het toelichten van significante verschillen in de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen in de realisatie versus de vastgestelde begroting 2022 zijn de ondergrenzen gehanteerd zoals opgenomen in de staffel die te vinden is in de leeswijzer van dit jaarverslag.

Op artikel 23 is in 2022 € 448,6 mln. aan verplichtingen gerealiseerd. Het verschil van € 219,0 mln. ten opzichte van de vastgestelde begroting wordt verklaard door het meerjarig verplichten van enkele (meerjarige) onderzoeksprogramma’s van Wageningen Research, zoals enkele programma’s met wettelijke onderzoekstaken (WOT-programma’s) en het nationaal kennisprogramma stikstof (NKS). Hiervoor is het verplichtingenbudget 2022 bij 2e suppletoire begroting 2022 verhoogd.

Subsidies

Beleidsondersteunend onderzoek

De realisatie van de uitgaven beleidsondersteunend onderzoek vallen in 2022 € 21,8 mln. hoger uit. Dit komt doordat er meer subsidie is verstrekt aan Wageningen Research voor uitvoering van beleidsondersteunend onderzoek dan oorspronkelijk begroot. Het ging hierbij onder andere om nieuw onderzoek ten behoeve van klimaatprogramma’s zoals integrale aanpak van methaan- en ammoniakemissies (€ 5,1 mln.), voerpilots in melkveehouderij (€ 3,0 mln.), Kas als Energiebron (€ 2,9 mln.) en het onderzoeksprogramma ERRAZE (€ 0,8 mln.) ten behoeve van het Nationaal Actieplan Versterken Zoönosenbeleid. Voor de overige € 10,0 mln. gaat het om aanvullend beleidsondersteunend onderzoek door Wageningen Research dat werd gefinancierd uit andere begrotingsartikelen van LNV.

Missiegedreven topsectoren- en innovatiebeleid

Op het budget missiegedreven topsectoren- en innovatiebeleid vallen de uitgaven in 2022 met € 8,2 mln. lager uit. Deze middelen zijn ingezet voor onder andere beleidsondersteunend onderzoek door WR binnen begrotingsartikel 23 Kennis en innovatie.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Wageningen Research

De bijdrage aan Wageningen research valt binnen het budget op dit begrotingsartikel in 2022 met € 5,6 mln. lager uit. Dit wordt veroorzaakt door een overboeking naar artikel 24. Het budget is bedoeld voor NVWA ter financiering van handhavingsonderzoek dat door WR wordt uitgevoerd binnen het programma Voedselveiligheid van de wettelijke onderzoekstaken (WOT-Voedselveiligheid). De NVWA wordt gefinancierd via artikel 24.

Artikel 24 Uitvoering en toezicht

A. Algemene doelstelling

De Minister van LNV streeft naar een doeltreffende uitvoering van het agro-, visserij- en natuurbeleid en een effectief en efficiënt stelsel voor handhaving en toezicht op deze beleidsterreinen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van LNV is verantwoordelijk voor de uitvoering van het agro-, visserij- en natuurbeleid (onder meer de uitvoering van het GLB) en belegt deze uitvoering jaarlijks bij RVO.nl. De uitvoering van de handhaving en het toezicht binnen deze domeinen is ondergebracht bij de NVWA, waarvoor de Minister niet alleen opdrachtgever is, maar ook de eigenaarsrol vervult.

De Minister van LNV is (mede)verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• • Het versterken van de internationale positie van het Nederlandse agro-, visserij en natuurdomein via het Landbouwradennetwerk.

Uitvoeren

• • Het doen uitvoeren van een effectief beleid ter realisatie van de doelstellingen uit de Europese regelgeving.

• • Het uitvoeren van adequaat veterinair en fytosanitair beleid.

• • Het uitoefenen van toezicht en het handhaven van de regelgeving op het gebied van dier- en plantgezondheid, dierenwelzijn, mest, natuur en voedselveiligheid (primaire productie en slachterijfase).

• • Het uitvoeren van het Gemeenschappelijk landbouw- en visserijbeleid en het zorgdragen voor een rechtmatige financiering aan agrarische ondernemers.

• • Het uitvoeren van het klimaat en stikstof beleid op het terrein van landbouw, visserij en natuur.

• • Het doen uitvoeren van de in de Wet natuurbescherming vastgelegde rijkstaken.

C. Beleidsconclusies

Kengetal NVWA

De onderstaande urenverdeling NVWA per publiek belang en procentuele verdeling van de financiering is afkomstig uit de NVWA jaarverantwoording 2021. De realisatie 2022 zal terug te vinden zijn in de NVWA jaarverantwoording 2022. In de agentschapsbegroting van de NVWA zijn nadere doelmatigheidsindicatoren over de NVWA opgenomen.

Figuur 1

Figuur 2

Kengetal RVO

D. Budgettaire gevolgen van beleid

NB de stand zoals gepresenteerd onder de stand vastgestelde begroting wijkt af van de stand vastgestelde begroting bij de eerste suppletoire begroting, tweede suppletoire begroting, incidentele suppletoire begroting(en) en de slotwet. De reden hiervoor is dat in het jaarverslag de ISB(s) die zijn ingediend tussen de vaststelling van de ontwerpbegroting en de vaststelling van de eerste suppletoire begroting zijn opgeteld bij realisatie.

E. Toelichting op de instrumenten

Voor wat betreft het toelichten van significante verschillen in de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen in de realisatie versus de vastgestelde begroting 2022 zijn de ondergrenzen gehanteerd zoals opgenomen in de staffel die te vinden is in de leeswijzer van dit jaarverslag.

Verplichtingen

De verplichtingen zijn in 2022 € 86,5 mln hoger uitgevallen door wijzigingen in de opdrachten aan de NVWA en de RVO. Deze wijzigingen leiden tot hogere uitgaven en worden onder de volgende kop nader toegelicht.

Uitgaven

Bijdrage aan agentschappen

Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit

De uitgaven van de bijdrage aan de NVWA zijn in 2022 met € 28 mln hoger uitgevallen. Dit betreft toewijzingen van opdrachten obv het NVWA jaarplan 2022 mbt de WOT-Voedselveiligheid (€ 5,6 mln), het 7e actieprogramma Nitraat en rVDM (€ 7,6 mln) en de effecten van loon- en prijsbijstelling 2022. Voorts zijn aanvullende werkzaamheden gedurende het jaar toegekend a.g.v. van de toegekende extra CA/RA middelen NVWA urgente problematiek (€ 7,6 mln) en Visserijtoezicht beschermde gebieden (€ 1,4 mln) en heeft een eigen vermogensstorting t.b.v. de NVWA plaatsgevonden t.b.v. de WAU en TiI (€2,1 mln).

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland

De uitgaven aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) zijn in 2022 met € 57 mln hoger uitgevallen. Dit komt door een aanzienlijk aantal meerwerkopdrachten die aan RVO zijn verstrekt bovenop het reguliere opdrachtenpakket RVO. Dit betreft onder andere de implementatie van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (circa € 20 mln) in 2022. Verder zijn er nog meerwerk opgenomen voor afhandeling bezwaarschriften in het kader van fosfaatrechtenstelsel en fosfaatreductieplan, coronamaatregel Ongedekte Vaste Kosten (OVK), landelijke beëindigingsregeling veehouderij (LBV) en maatregelen bij Stikstof, Natuur en Visserij.

Ontvangsten

Agentschappen en overig

De hogere ontvangst van € 12,4 mln in 2022 wordt voor het grootste deel verklaard door verrekening van de NVWA opdracht 2021.

5. Niet-beleidsartikelen

Artikel 50 Apparaat

Toelichting op de verplichtingen en uitgaven

Voor wat betreft het toelichten van significante verschillen in de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen in de realisatie versus de vastgestelde begroting 2022 zijn de ondergrenzen gehanteerd zoals opgenomen in de staffel die te vinden is in de leeswijzer van dit jaarverslag.

Personele uitgaven

De hogere personele uitgaven op artikel 50 worden grotendeels verklaard doordat er in 2022 middelen aan het apparaatsartikel zijn toegevoegd vanuit het gereserveerde budget voor het Transitiefonds en voor het nieuw opgerichte programma van de DG Regie-Organisatie Landelijk Gebied. De hogere inhuur voor externen komt voort uit het gegeven dat er in 2022 veel specialistische kennis noodzakelijk was. Tijdens de verschillende begrotingsmomenten van het begrotingsjaar hebben de betreffende directies budget ten gunste van het externe inhuur budget geboekt om deze kosten te dekken. 

Materiële uitgaven

De hogere materiële uitgaven op artikel 50 worden voornamelijk verklaard door de hogere uitgaven veroorzaakt door de bijdrage aan SSO DICTU. Dit komt door een andere wijze van het doorberekening van tarieven (pay per use) voor DICTU Infra. Hierdoor heeft DICTU in haar kostprijs een omslag gemaakt door het gebruik van memory zwaarder te belasten en het gebruik van databases en storage lager te belasten. Daar tegenover staat een lagere uitputting op het budget voor de werkzaamheden van het Inkoop -en Uitvoeringscentrum en op enkele specifieke budgetten van de Directie Bedrijfsvoering, waaronder het budget voor de thuiswerkvergoeding.

Overige personele uitgaven

De hogere overige personele uitgaven komen voort uit meer gebruik van de Landsadvocaat als raadgevende ondersteuning voor het departement en hoger uitgevallen sociaal plan kosten.

Ontvangsten

De lagere ontvangsten komen voort uit het gegeven dat de systematiek voor de wijze waarop geld wordt ontvangen bij Directie Bedrijfsvoering voor onder andere DICTU en detachees is veranderd. Dit loopt niet meer via de ontvangsten, maar via de uitgaven. 

Totaaloverzicht apparaatsuitgaven inclusief agentschappen en ZBO's

In de tabel zijn onder andere de personele en materiële apparaatskosten van de NVWA, ZBO’s en RWT’s vermeld. Deze apparaatskosten worden niet alleen door LNV gefinancierd, maar ook door andere opdrachtgevende ministeries, decentrale overheden en derden. In de agentschapsparagraaf en in Bijlage 1: Toezichtrelaties rwt's en zbo's wordt dit nader toegelicht. De apparaatskosten van de zelfstandige bestuursorganen zonder rechtspersoonlijkheid Grondkamers, Centrale Commissie Dierproeven, Kamer voor de Binnenvisserij en Raad voor Plantenrassen zijn vanwege hun beperkte omvang niet opgenomen in de tabel. Met uitzondering van de Raad voor Plantenrassen is aan deze zelfstandige bestuursorganen personeel afkomstig van RVO.nl, ter beschikking gesteld door de minister. In het geval van de Raad voor Plantenrassen is het ondersteunend personeel afkomstig van Naktuinbouw.

Artikel 51 Nog onverdeeld

Toelichting

Dit artikel is een administratief begrotingstechnisch artikel van waaruit overheveling naar andere onderdelen heeft plaatsgevonden. Zo is bij de 1e suppletoire begroting 2022 de loon- en prijsbijstellingstranche 2022 uitgekeerd. Deze is bij Miljoenennota toebedeeld aan de relevante onderdelen op de LNV-begroting. Daarnaast hebben bij de 1e en 2e suppletoire begroting overhevelingen plaatsgevonden naar andere begrotingsartikelen op de LNV begroting ten behoeve van oa. de Pilot Omschakelprogramma, Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en Uitvoeringskosten Landschapselementen.

6. Bedrijfsvoeringsparagraaf

Inleiding

1. Uitzonderingsrapportage voor vier onderdelen

a. Rechtmatigheid

Vanuit de bij het Ministerie van LNV bekende informatie zijn de onderstaande fouten en onzekerheden in de rechtmatigheid van de verantwoordingsinformatie te rapporteren.

Overschrijding op het verplichtingenbudget van begrotingsartikel 22

Na de 2e suppletoire begroting is een verplichting aangegaan voor de Saneringsregeling Brexit Adjustment Reserve (BAR) van € 89.465.816 die leidt tot een overschrijding van het verplichtingenbudget op begrotingsartikel 22 van € 43.242.132. Deze is niet tijdig schriftelijk gemeld aan zowel de Tweede Kamer als de Eerste Kamer.

Door bovenstaande fout is sprake van een overschrijding van de rapporteringstolerantie bij de verplichtingen op artikel 22 en het totaalniveau van de verplichtingen. De overige fouten en onzekerheden ten aanzien van de verplichtingen betreffen met name onrechtmatige inkopen en een onzekerheid over een staatssteunmelding.

Onderstaande tabel geeft inzicht in de overschrijdingen van de rijksbrede rapporteringstoleranties.

b. Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie

Vanuit de bij LNV bekende informatie zijn er geen tekortkomingen in de totstandkoming van niet-financiële verantwoordingsinformatie die gerapporteerd moeten worden.

c. Begrotingsbeheer, financieel beheer en de materiële bedrijfsvoering

Opvolging aanbevelingen Algemene Rekenkamer

De Algemene Rekenkamer (AR) heeft in haar verantwoordingsonderzoek 2021 LNV geconcludeerd dat het jaarverslag LNV 2021 aan de gestelde eisen voldoet, met uitzondering van één onvolkomenheid. Dit betreft het autorisatiebeheer (toegang tot financiële systemen van dienstonderdelen). Hierop zijn in 2021 en 2022 verbeteracties uitgezet onder andere door het in overleg met dienstonderdelen implementeren van procedures om het risico van ongewenste toegangsrechten en functievermenging in het financiële systeem beter te beheersen.

TO2-regeling

Vanwege het afwijken van de Subsidieregeling instituten voor toegepast onderzoek (TO2-regeling) bij subsidievaststellingen aan Wageningen Research (WR) is in 2021 een nieuwe werkwijze voorgesteld waarbij voor meerjarige thematische onderzoeksprogramma’s zoveel mogelijk met meerjarige verplichtingen wordt gewerkt en waarbij voor onderzoeksprogramma’s waar dit niet goed uitvoerbaar is de jaarlijkse vaststelling op basis van werkelijke realisatie plaats zal vinden. In 2022 is de werkwijze verder vormgegeven en zijn afspraken met WR gemaakt over de wijze van meerjarig subsidiëren en verantwoording. Voor het boekjaar 2023 zijn voor meerdere programma’s meerjarige subsidieverzoeken ingediend. Dit wordt vanaf 2024 verder uitgebreid. Bij het overgaan op meerjarige verplichtingen is met WR een overgangsperiode afgesproken tot het boekjaar 2024. De subsidievaststelling voor het jaar 2021 heeft niet in 2022 plaatsgevonden. De hierin verwachte onrechtmatigheid, vanwege de afgesproken overgangsperiode, zal zodoende in 2023 tot uitdrukking komen.

Verantwoording EU-middelen in gedeeld beheer

Het Ministerie van LNV verantwoordt zich met de bijlage «Verantwoording EU-middelen in gedeeld beheer» over de rechtmatigheid en het functioneren van de beheer- en controlesystemen voor de inzet van middelen uit het Europese Fondsen.De ADR heeft voor het Europees Landbouwgarantiefonds (ELGF) geen goedkeurende verklaring afgegeven over het jaar 2022, wegens een overschrijding van de toegestane foutmarge van 2%.

Het betreft de onderstaande 2 tekortkomingen:

-Feitelijk grondgebruik; met name het claimen van subsidie op landbouwgronden waarvan de aanvrager van deze subsidie zowel niet de eigenaar is alsmede ook geen gebruiksrecht heeft. In 2020 heeft RVO de controlesytematiek herijkt en verbeterd. Door RVO zal een grondige analyse zal worden uitgevoerd om in de toekomst te voorkomen.

-Graasdierpremie; uit de conformiteitsaudit over 2020 van de Europese Commissie (DG Agri) naar de maatregelen over vrijwillige gekoppelde steun (VGS) in de schapen- en de rundvleessector volgde een correctie. Omdat voor de aanvraagjaren 2021 en 2022 niet de door DG Agri gevraagde corrigerende maatregelen zijn genomen, is het volledige bedrag niet goedgekeurd door de ADR.

Beleid ter voorkoming van misbruik en oneigenlijk gebruik van subsidies

Het Ministerie van LNV beschikt over een toereikend beleid om de risico’s van misbruik en oneigenlijk gebruik (M&O) van subsidies door begunstigden zo veel mogelijk te beperken. Dit wil zeggen dat die M&O risico’s zo goed mogelijk worden gemitigeerd. Bestaande maatregelen om misbruik en oneigenlijk gebruik van subsidies door begunstigden te bestrijden zijn onder andere: de tijdige opstelling van risicoanalyses met beheersmaatregelen ter bestrijding van M&O, het opvragen van gegevens zoals die bekend zijn bij andere departementen, het in voorkomende gevallen opvragen van accountantsproducten bij subsidieverantwoordingen en het via de fraudecoördinator van RVO melden van vermoedens van fraude bij het OM en het goed informeren van de Tweede Kamer.

Corona regelingen

Voor het reviewbeleid heeft het ministerie enkele accountantsproducten die zijn ontvangen bij de Regeling subsidie financiering ongedekte vaste kosten land- en tuinbouwbedrijven COVID-19 (OVK-regeling) door de Auditdienst Rijk laten reviewen. Hierbij is gebleken dat onduidelijkheid bestaat over de vaste kostencategorieën en dat deze in enkele gevallen ook foutief zijn toegepast. RVO doet, als uitvoerder van deze regeling, op verzoek van LNV nader onderzoek of de toepassing van de vaste kostencategorieën vaker tot interpretatieverschillen heeft geleid. Naar aanleiding van de uitkomsten hiervan zal besloten worden welke maatregelen eventueel genomen worden

Beheersing risico's van fraude, corruptie en belangenverstrengeling

Onder interne fraude wordt verstaan een opzettelijke handeling door een of meer medewerkers waarbij, al dan niet in combinatie met derden, gebruik gemaakt wordt van misleiding om een onrechtmatig of onwettig voordeel te verkrijgen. Onder corruptie wordt verstaan opzettelijke handelingen die verband houden met het doen van een gift of een belofte, of die via afpersing of toepassing van geweld, een ander beogen te verleiden iets te doen of na te laten. In 2022 zijn geen materiële interne fraudes en/of corrupties aan het licht getreden die in de bedrijfsvoeringsparagraaf moeten worden vermeld. LNV geeft veel aandacht aan het voorkomen en opsporen van interne fraude en/of corruptie. Zo beschikt LNV over een vastgesteld integriteitsbeleid, een Beveiligingsautoriteit, zoals bedoeld in artikel 3 van het Besluit BVA-stelsel Rijksdienst 2021 en een BVA-team. Het BVA-team geeft advies, houdt toezicht op de integrale beveiliging en laat analyses en audits uitvoeren. Dienstonderdelen geven met een jaarlijks geactualiseerd beheer- en controleplan of risicoparagraaf in het jaarplan aan welke grote risico’s ze voorzien en hoe ze deze risico’s beheersen. Risicomanagement is hiermee verankerd in de Management control-cyclus. Met periodieke managementverificaties en het toepassen van controle technisch functiescheiding en verbijzonderde interne controle bij financiële transacties wordt het risico van interne fraude en daarmee onbetrouwbare informatievoorziening vanuit de administraties van LNV voldoende beheerst. Daarnaast beschikt LNV over een vastgesteld beleid ter voorkoming van misbruik en oneigenlijk gebruik van regelingen door derden. LNV heeft dit beleid eind 2022 herzien in verband met wijziging die de minister van J&V per 1 oktober 2022 heeft doorgevoerd in de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Wet Bibob). Met de wijziging kunnen overheden geconstateerd misbruik bij andere overheden opvragen, als er aanwijzingen zijn dat de subsidie wordt gebruikt voor criminele activiteiten. Eventuele signalen van mogelijke fraude worden altijd opgevolgd voor nader onderzoek. Middels een jaarlijkse managementverklaring bevestigen hoofden van dienst dat geconstateerde interne fraudes en/of corruptie zijn gemeld bij de directeur FEZ, de SG en de ADR.

Onderdeel van het integriteitsbeleid is voorts het moeten voldoen aan de normen en regels ter voorkoming van eventuele belangenverstrengeling dat kan leiden tot of als doel kan hebben misbruik of oneigenlijk gebruik van (koersgevoelige) informatie door medewerkers en daarmee reputatieschade voor LNV en/of persoonlijke verrijking. Burgers en bedrijven moeten erop kunnen vertrouwen dat LNV en zijn medewerkers niet bevooroordeeld of partijdig zijn.

LNV voert in samenwerking met de ADR een additioneel onderzoek uit naar het beheer van risico’s op het gebied van fraude, corruptie en belangenverstrengeling en verankering daarvan in de departementale Managementcontrol-cyclus.

d. Overige aspecten van de bedrijfsvoering

Informatiebeveiliging

Het Ministerie van LNV heeft, conform de richtlijnen van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, begin 2023 een «Beeld integrale beveiliging en privacy 2022» afgegeven waarin de status van de informatiebeveiliging in 2022 is omschreven.

Dit betekent dat LNV aan de noodzakelijke wet- en regelgeving (VIR, AVG en BIO), een kwaliteitscyclus heeft ingericht voor continue monitoring van de status van integrale beveiliging en privacy en een organisatie heeft ingericht die dit beheert.

In het rapport Onderzoek toekomstbestendigheid bestaande systemen uit januari 2020 van een extern consultantskantoor zijn constateringen en aanbevelingen gedaan over het IT-landschap van de NVWA. Vanwege de complexiteit van het IT-landschap binnen de NVWA, met navenante problematiek zijn nog niet al de constateringen en aanbeveling opgevolgd. De NVWA gaat in 2023 aanvullende acties ondernemen.

Grote lopende ICT-projecten

Het ministerie van BZK informeert de Tweede Kamer periodiek over departementale grote ICT-projecten. Deze projecten worden op het Rijks-ICT-dashboard openbaar gemaakt en minimaal éénmaal per jaar geactualiseerd. Deze rapportageplicht geldt voor alle ICT-projecten waarvan de kosten tenminste € 5 mln. bedragen.

En is 1 groot ICT-project beëindigd: Project Vangstregistratie 

3. Belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering

Nieuw organisatiebesluit LNV

Het directoraat generaal Realisatie Transitie Landelijk Gebied (RTLG) is per 1 oktober 2022 gestart. De aanleiding om RTLG op te richten ligt in het Coalitieakkoord. In dat akkoord wordt ingezet op het aanpakken van de grote urgente maatschappelijke opgaven rondom landbouw, natuur, water en klimaat in het landelijk gebied. RTLG is een regieorganisatie die Rijk, provincies, waterschappen en gemeenten in staat moet stellen om te komen tot een succesvolle en slagvaardige uitvoering van de transitie van het landelijk gebied volgens de in het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) opgenomen doelen. Dat kan door de betrokken overheden hierin als één overheid te laten opereren, door de noodzakelijke samenhang en keuzes tussen de diverse ruimtevragers. Daarvoor worden de volgende twee instrumenten ingezet:

-de regieorganisatie RTLG

-een Transitiefonds

Transitiefonds

In december 2022 is het wetsvoorstel tot oprichting van het Transitiefonds als een begrotingsfonds, zoals bedoeld in artikel 2.11 van de CW, ingediend bij de Staten-Generaal. Goedkeuring wordt begin 2023 verwacht, zodat met ingang van 2024 verplichtingen en uitgaven ten laste van het begrotingsfonds kunnen worden gedaan. Met dit Transitiefonds worden maatregelen bekostigd die nodig zijn om de stikstofbelasting van de natuur terug te dringen, evenals de emissies van broeikasgassen door landbouw en landgebruik. Daarnaast worden hieruit maatregelen gefinancierd die bijdragen aan het beschermen en ontwikkelen van de natuur en het tijdig voldoen aan de Kaderrichtlijn water en maatregelen die bijdragen aan de verduurzaming van de landbouw.

Het voorstel wijst de Minister voor Natuur en Stikstof als fondsbeheerder aan.

C. JAARREKENING

7. Departementale verantwoordingsstaat

8. Samenvattende verantwoordingsstaat agentschap

9. Jaarverantwoording agentschap per 31 december 2022

Stelselwijziging

Niet van toepassing voor 2022.

Toelichting op de baten

Omzet moederdepartement

De omzet van het moederdepartement is op totaalniveau conform begroting. In totaal is de omzet € 4,4 mln. hoger dan in 2021 als gevolg van aanvullende opdrachten van LNV. De totale omzet van Keuren is lager dan begroot (en dan 2021), door de afronding van de werkzaamheden ter voorbereiding op Brexit. De omzetcategorie «Overig» omvat werkzaamheden voor LNV die worden uitbesteed aan derden. De realisatie in 2022 ligt boven de vastgestelde begroting (en 2021) door werkzaamheden met betrekking tot de invoering van Realtime Vervoerdocumenten Mest (RVDM).

Omzet overige departementen

De omzet van de overige departementen is toegenomen ten opzichte 2021 en ten opzichte van de oorspronkelijke begroting 2022, als gevolg van extra toegewezen werkzaamheden door VWS op het gebied van productveiligheid, tabakscontroles en tabaksontmoediging. Daarnaast was de inzet voor het Diergezondheidfonds fors hoger, vanwege het ruimen van vogels (veel uitbraken van vogelgriep in 2022).

Omzet Derden

De omzet uit retributies is hoger dan in 2021. De stijging is echter minder groot dan verwacht in de oorspronkelijke begroting 2022, doordat een deel van de Brexit-maatregelen is uitgesteld tot een later moment. De overige opbrengsten derden zijn sterk toegenomen ten opzichte van 2021 doordat vergoedingen van het merenjarenproject EURL Bacteriën en Virussen (€ 0,6 mln.) zijn uitgekeerd in 2022 en doordat er in 2022 weer meer projecten voor derden zijn uitgevoerd dan in 2021.

Bijzondere baten

De bijzondere baten zijn € 5,5 mln. hoger dan begroot door extra tariefdemping gerelateerd aan niet kostendekkende tarieven. Het grootste deel hiervan betreft extra tariefdemping voor voorbereidende fytosanitaire werkzaamheden import en export (€ 2,4 mln.), vanwege het besluit om de kosten van deze retribueerbare activiteiten pas per 1 januari 2023 door te berekenen aan het bedrijfsleven. De bijzondere baten omvatten ook een bedrag van afgerond € 0,2 mln. van VWS ter compensatie voor oninbare vorderingen voor CEG (Common Entry Gate Systeem) kennisgevingen.

Toelichting op de lasten

Personele kosten

De totale personele kosten zijn fors hoger (€ 33,5 mln.) dan in 2021 en hoger dan de oorspronkelijke begroting 2022 (€ 24,0 mln.). De kosten voor eigen personeel (Lonen en salarissen, Pensioenlasten en Overige sociale lasten) zijn toegenomen (€ 23,9 mln. ten opzichte van 2021 en € 20,6 mln. ten opzichte van de begroting) door een toename van het personeelsbestand (extra middelen vanuit het coalitieakkoord) en als gevolg van de nieuwe CAO per 1 juli 2022. De externe inhuur is toegenomen (€ 7,3 mln. ten opzichte van 2021 en € 6,9 mln. ten opzichte van de begroting) doordat extern personeel is ingezet voor het uitvoeren van extra werkzaamheden voor de opdrachtgevers. De reden hiervan is vertraagde instroom van extra eigen personeel vanwege de krappe arbeidsmarkt en de noodzakelijke (niet-productieve) tijd die werving en inwerken van nieuw eigen personeel kost. Door de krappe arbeidsmarkt is de toename in kosten voor externe inhuur uiteindelijk relatief hoog uitgepakt.

De overige personele kosten (Opleidings- en scholingskosten en Andere personele kosten) zijn hoger dan in 2021 (€ 2,3 mln.), maar lager (€ 3,5 mln.) dan in de oorspronkelijke begroting. De toename ten opzichte van 2021 zit in hogere kosten voor openbaar vervoer en woon-werkverkeer (€ 1,0 mln. door de grotere personele bezetting en het feit dat medewerkers weer meer op kantoor werken), in hogere kosten voor binnen- en buitenlandse dienstreizen (€ 0,8 mln.) en in hogere kosten voor afdelingsuitjes en het personeelsfeest (€ 0,5 mln.). De kosten zijn lager dan begroot doordat het budget is gebaseerd op de situatie voor de COVID-19 pandemie, terwijl in werkelijkheid het aantal reisbewegingen nog steeds veel minder is dan voor COVID-19.

Tot slot bevat de post «Inhuur» voor € 0,2 mln. aan kosten in het kader van de het programma Werk aan Uitvoering (WaU). Naar aanleiding van de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) en het programma Werk aan Uitvoering (WaU) zijn middelen vrijgemaakt ter versterking van uitvoeringsorganisaties, waaronder agentschappen. Deze middelen zijn doorverdeeld aan het agentschap via een vermogensstorting (zie Eigen Vermogen).

Er is bij de NVWA geen sprake van functionarissen (eigen personeel of externe inhuur) die vallen onder de WNT (Wet Normering Topinkomens) informatieplicht.

Materiële kosten

De materiële kosten zijn hoger (€ 11,8 mln.) dan in 2021. De belangrijkste oorzaken worden hieronder toegelicht. Ten eerste zijn de kosten voor medewerker-gebonden producten en diensten (o.a. laptop, telefoon(abonnement), Cloudwerkplek) hoger (€ 2,0 mln.), door de hogere bezetting en door de hoge inflatie. Ten tweede zijn er hogere kosten voor externe vergaderfaciliteiten (€ 1,5 mln.), door verbouwing van het opleidingscentrum van de NVWA en door de terugkeer van management conferenties op locatie. Ten derde zijn de kosten voor dienstauto’s toegenomen (€ 1,4 mln.), door de toename in personeel, stijgende brandstof-/energiekosten en verduurzaming. Ten vierde zijn de proceskosten (o.a. kosten Landsadvocaat) en de kosten voor dwangsommen toegenomen (totaal € 1,1 mln.), door veel rechtszaken en veel informatieverzoeken in het kader van de Wet open overheid. Verder is de inhuur van practitioners gestegen (€ 1,1 mln.) en zien we een stijging van de energiekosten van huisvesting (€ 0,7 mln.). Tot slot werken de toegenomen personele bezetting, de hogere prijzen door de inflatie en het geheel vervallen van de COVID-19 maatregelen door in allerlei andere onderdelen van de materiële kosten. In combinatie met diverse kleine effecten zorgt dit per saldo voor de rest van de stijging (€ 4,0 mln.) van de materiële kosten ten opzichte van 2021.

De realisatie 2022 van de materiële kosten ligt onder (€ 14,9 mln.) de oorspronkelijke begroting 2022. De twee belangrijkste oorzaken worden hieronder toegelicht. Ten eerste is de BTW voor facturen van KDS (keuringsassistenten) en de practitioners (zelfstandige dierenartsen) begroot onder de materiële kosten, maar moeten deze kosten worden verantwoord onder de bijzondere lasten (€ 10,1 mln.). Ten tweede waren de kosten voor SSO’s (met name DICTU) lager dan begroot (€ 3,2 mln.).

Afschrijvingskosten

De afschrijvingskosten voor materiële vaste activa zijn € 0,7 mln. lager dan begroot, met name doordat enkele investeringen in laboratoriumapparatuur zijn uitgesteld van 2021 naar 2022. Hierdoor is de afschrijving van deze laboratoriumapparatuur pas in de loop van 2022 begonnen. De afschrijvingskosten voor immateriële vaste activa zijn € 2,4 mln. lager dan begroot. Dit betreft met name de afschrijvingskosten voor het IV/ICT Actieplan. Bij het opstellen van de begroting voor deze afschrijvingskosten is een fout gemaakt, waardoor de afschrijvingskosten veel te ruim zijn begroot.

Overige kosten

Tot slot zijn de overige lasten hoger (€ 0,7 mln.) dan in 2021 en ook hoger (€ 9,6 mln.) dan de oorspronkelijke begroting 2022. In de oorspronkelijke begroting 2022 waren de bijzondere lasten (in totaal € 10,1 mln.) begroot als onderdeel van de materiële kosten.

Saldo van baten en lasten

Het saldo van baten en lasten is € 6,7 mln. negatief (ten opzichte van een positief resultaat in 2021 van € 13,7 mln.). Het negatieve resultaat van € 6,7 mln. wordt voornamelijk veroorzaakt door een substantiële stijging van de personele kosten, als gevolg van het aantrekken van veel extra personeel. De inzet van extra personeel is mogelijk door de toekenning van extra structurele middelen voor de NVWA op basis van het Coalitieakkoord. De groei van het personeelsbestand heeft zich in 2022 nog niet volledig kunnen vertalen in de bijbehorende toename in uitgevoerd declarabel (voor opdrachtgevers) of retribueerbaar (voor derden) werk. Dit hangt onder andere samen met de noodzakelijke (niet-productieve) tijd die werving en inwerken van nieuw eigen personeel kost. In overleg met LNV zijn gedurende 2022 daarom keuzes gemaakt ten aanzien van de op te leveren jaarplan-resultaten, door bijvoorbeeld onderdelen te schrappen of een jaarplanresultaat in aangepaste vorm uit te voeren (bijv. toezicht op afstand i.p.v. ter plaatsen of een kleinere doelgroep / scope aan activiteiten). Een volledige inhoudelijke terugkoppeling ten aanzien van de jaarplanresultaten wordt in mei door de NVWA gepubliceerd.

Ten opzichte van de oorspronkelijke begroting zijn de lasten in 2022 harder gestegen (stijging € 15,5 mln.) dan de baten (stijging € 8,8 mln.). Deze stijging van de lasten bestaat uit hogere kosten voor eigen personeel (€ 20,6 mln.), voor externe inhuur (€ 6,9 mln.) en voor de bijzondere lasten (€ 10,1 mln.). De overige personele kosten (€ 3,5 mln.), de materiële kosten (€ 14,9 mln.), de afschrijvingskosten (€ 3,2 mln.) en de kosten voor dotaties voorzieningen (€ 0,5 mln.) zijn lager dan de oorspronkelijke begroting. De belangrijkste oorzaken van deze verschillen ten opzichte van de begroting zijn de inzet van de extra middelen vanuit het coalitieakkoord (hogere totale personele kosten), het begroten van de bijzondere lasten onder de materiële kosten (budgetoverschrijding bijzondere lasten en budgetonderschrijding materiële kosten), lagere totale kosten voor de ICT dienstverlening van DICTU (lagere materiële kosten) en lagere afschrijvingskosten. De baten zijn minder hard gestegen dan de personele kosten, door de noodzakelijke (niet-productieve) tijd die werving en inwerken van nieuw eigen personeel kost.

Ook ten opzichte van de realisatie van 2021 zijn de lasten in 2022 harder gestegen (stijging € 41,7 mln.) dan de baten (stijging € 21,3 mln.). In dit geval bestaat de stijging van de lasten uit hogere kosten voor eigen personeel (€ 23,9 mln.), voor externe inhuur (€ 7,3 mln.), voor overige personele kosten (€ 2,3 mln.), voor materiële kosten (€ 11,8 mln.) en voor de bijzondere lasten (€ 0,7 mln.). De afschrijvingskosten zijn gedaald ten opzicht van 2021 (€ 4,3 mln.). De stijging van de lasten ten opzichte van 2021 hangt eveneens samen met de inzet van de extra middelen vanuit het coalitieakkoord (waardoor zowel de personele kosten als personeel-gebonden materiële kosten (bijvoorbeeld laptops) zijn gestegen), maar wordt ook veroorzaakt door prijsstijgingen (inflatie) en het opheffen van alle COVID-19 maatregelen. Tot slot zijn de afschrijvingskosten gedaald, doordat de basisvoorzieningen ontstaan vanuit de compartimentering van INSPECT medio 2022 volledig waren afgeschreven. Het resultaat wordt, conform de Regeling Agentschappen, ten laste van het Eigen Vermogen gebracht

Toelichting op de balans

In het jaarverslag 2020 is de administratieve verwerking van de compartimentering en afboeking van INSPECT en de daaruit ontstane Basisvoorzieningen uitgebreid toegelicht. Over deze Basisvoorzieningen heeft in 2022 de reguliere afschrijving plaatsgevonden (€ 4,8 mln.), waardoor de Basisvoorzieningen per 30 juni 2022 volledig waren afgeschreven. Naast de basisvoorzieningen is er in 2022 voor € 0,3 mln. afgeschreven op de nieuwe Meldingenapplicatie en het Klantportaal en voor € 0,6 mln. op reguliere immateriële vaste activa projecten. Er zijn investeringskosten geactiveerd voor softwarelicenties (€ 0,5 mln.), voor Meldingenapplicatie (€ 1,4 mln.) en het Klantportaal (€ 0,6 mln.). Daarnaast zijn er investeringen (ruim € 5,3 mln.) gedaan voor ICT systemen die nog in ontwikkeling zijn. Dit zijn ICT systemen die nog niet in gebruik zijn genomen en waarover daarom nog niet wordt afgeschreven.

De post «Moederdepartement LNV» omvat de doorbelasting van aan bedrijven terugbetaalde boetebedragen (met wettelijke rente) naar aanleiding van gegrond verklaard bewaar. De post «Ministerie van IenW» betreft hoofdzakelijk de bijdrage aan platform BOD en enkele doorbelastingen van gemaakte kosten voor een project uitgevoerd in opdracht van IenW. De posten van de overige overheidsonderdelen in bovenstaande tabel hebben betrekking op de doorbelasting van personeel gerelateerde kosten (veelal detachering). De post «Derden» betreft de debiteuren buiten de kring van de rijksoverheid en ligt qua bedrag in lijn met vorig jaar.

De post dubieuze debiteuren is gedaald ten opzichte van vorig jaar met € 0,2 mln., doordat de aanwas van nieuwe dubieuze debiteuren posten in 2022 (€ 0,2 mln.) veel lager was dan het bedrag aan vorderingen dat definitief buiten invordering is geplaatst (€ 0,4 mln.). De voorziening dubieuze debiteuren komt ook lager uit dan in 2021 (daling met € 0,3 mln.), door een combinatie van drie factoren. Ten eerste is er sprake van een toename van de voorziening vanwege de jaarlijkse dotatie (€ 0,6 mln.). Ten tweede is er de afname van de voorziening vanwege de definitief buiten invordering geplaatste posten (€ 0,4 mln.). Tot slot is er een vrijval van de voorziening (€ 0,5 mln.) doordat de dotatie (gebaseerd op de begrote omzet) veel hoger was dan de aanwas van nieuwe dubieuze debiteuren posten (per saldo € 0,4 mln.) en doordat oninbare vorderingen voor CEG (Common Entry Gate Systeem) kennisgevingen, die ten laste van de voorziening waren geboekt, uiteindelijk worden vergoed door opdrachtgever VWS.

Bij de post «Moederdepartement LNV» heeft € 1,2 mln. een looptijd van langer dan 1 jaar. Dit betreft vooruitbetaalde huisvestingskosten (LNV). Bij de post «RVO» heeft € 0,3 mln. een looptijd van langer dan 1 jaar. Dit betreft nog te factureren omzet projecten Derden. De post «Derden» bevat voor een heel klein deel overige vooruitbetaalde kosten met een looptijd van langer dan 1 jaar.

Na de vaststelling van het jaarverslag door de eigenaar wordt het onverdeeld resultaat in zijn geheel toegevoegd aan de exploitatiereserve. Het eigen vermogen per 31 december 2022 van € 9,8 mln. (positief), zijnde 2,5% van de gemiddelde jaaromzet over de laatste drie jaar, is kleiner dan het maximaal toegestane eigen vermogen voor 2022 (€ 19,5 mln.).

De vrijval van de voorziening betreft vijf claims. Drie claims zijn vrijgevallen omdat met ingang van 2022 het grensbedrag voor het opnemen van claims in de voorziening is verhoogd van € 5.000 naar € 25.000 per claim. Twee claims zijn na onderzoek afgewezen.

De voorziening is gebaseerd op een schatting van de uitstroom van middelen per ingediende claim en mede gebaseerd op ervaringen van voorgaande jaren. Eind 2022 waren er in totaal 11 claims in behandeling (totaal geclaimd bedrag € 1,0 mln.). Deze zijn niet opgenomen in de voorziening, omdat afdeling Juridische Zaken inschat dat deze claims niet tot uitstroom van middelen zullen leiden.