Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN DEFENSIE

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 12.845,903

Figuur 2 Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 180,733

A. ALGEMEEN

1 AANBIEDING VAN HET JAARVERSLAG EN VERZOEK TOT DECHARGEVERLENING

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de Staatssecretaris van Defensie, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Defensie (X) over het jaar 2022 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Defensie decharge te verlenen over het in het jaar 2022 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van DefensieK.H. Ollongren

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2 LEESWIJZER JAARVERSLAG

Opzet jaarverslag

In het jaarverslag 2022 wordt verantwoording afgelegd over de gerealiseerde uitgaven ten opzichte van de begroting 2022 (Kamerstuk 35 925 X). Het jaarverslag bestaat uit een deel algemeen (inclusief de aanbieding en het verzoek tot dechargeverlening en de leeswijzer), het beleidsverslag (inclusief de beleidsprioriteiten, de (niet-)beleidsartikelen en de bedrijfsvoeringsparagraaf), de jaarrekening (inclusief departementale verantwoordingsstaat, samenvattende verantwoordingsstaat agentschap, jaarverantwoording agentschap per 31 december 2022, saldibalans en WNT-verantwoording 2022) en een aantal bijlagen. Het focusonderwerp voor de verantwoording van het Rijk in het Financieel jaarverslag Rijk 2022 is ‘beroep op artikel 2.27, tweede lid, CW’. Hier behandeld Defensie twee incidentele suppletoire begrotingen waarbij er voor één een beroep gedaan is op artikel 2.27, tweede lid, CW.

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2023 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agentschappen het baten-lastenstelsel.

Beleidsprioriteiten

De kern van het jaarverslag wordt gevormd door het beleidsverslag (deel B). In juni 2011 is de motie Schouw ingediend en aangenomen. Deze motie zorgt ervoor dat de landenspecifieke aanbevelingen van de Raad op grond van de nationale hervormingsprogramma’s een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen. In de beleidsprioriteiten wordt (waar van toepassing) teruggekomen op de landenspecifieke aanbevelingen zoals verwoord in de begroting.

Beleidsartikelen

Bij de beleidsartikelen zijn algemene doelstellingen geformuleerd en de financiële gevolgen van de beleidsmatige verschillen (grensbedrag van € 5 miljoen voor de artikelen 1, 2, 4, 5 en 7 en € 10 miljoen voor de artikelen 3 en 8) worden per defensieonderdeel toegelicht bij de tabellen «budgettaire gevolgen van beleid». Voor technische mutaties worden de grensbedragen verdubbeld. Daarnaast kunnen waar nodig (los van de grensbedragen) opmerkelijke verschillen nader zijn toegelicht. Informatie over de inzetbaarheid en gereedheid van een krijgsmacht betreft operationeel gevoelige informatie. Potentiële tegenstanders zijn actief op zoek naar dergelijke informatie en kunnen er misbruik van maken, enige terughoudendheid is derhalve geboden. Het voorgaande mag echter geen belemmering vormen voor de informatiepositie van de Eerste en Tweede Kamer. Om die reden is de gevoelige informatie over inzetbaarheid en gereedheid gebundeld in een vertrouwelijke rapportage, die tegelijkertijd met het jaarverslag aan de Kamer zal worden aangeboden. De in de inzetbaarheidsrapportage opgenomen niet-financiële informatie maakt onverminderd deel uit van het verantwoordingsproces conform de Comptabiliteitswet 2016.

In beleidsartikel 1 Inzet wordt de inzet van de krijgsmacht verantwoord. Dit betreft de bijdragen van Defensie aan crisisbeheersingsoperaties, contributies aan common funded NAVO- en EU-operaties, inzet voor nationale en Koninkrijkstaken en overige inzet. Het artikel bevat ook een overzicht van de structurele inzet die in andere beleidsartikelen is verantwoord, bijvoorbeeld door de Koninklijke Marechaussee, de Explosieven Opruimingsdienst Defensie en de Kustwachten. In de beleidsartikelen 2 tot en met 5 wordt de taakuitvoering verantwoord van respectievelijk de Koninklijke Marine, Koninklijke Landmacht, Koninklijke Luchtmacht, Koninklijke Marechaussee en de aan hen gemandateerde inzet, voor zover deze niet valt onder artikel 1 Inzet. Door de introductie van het Defensiematerieelbegrotingsfonds (DMF) zijn de middelen uit beleidsartikel 6 en de instandhoudingsuitgaven uit andere artikelen, overgeheveld naar het DMF. In het jaarverslag DMF wordt hierover verantwoording afgelegd. In de beleidsartikelen 7 Defensie Materieel Organisatie en 8 Defensie Ondersteuningscommando zijn de uitgaven en verplichtingen verantwoord voor de ondersteunende en dienstverlenende defensieorganisaties.

Niet-beleidsartikelen

In de niet-beleidsartikelen worden de financiële gevolgen van de opmerkelijke verschillen (grensbedragen zijn € 2 miljoen voor artikel 9 en € 10 miljoen voor artikel 10) per niet-beleidsartikel toegelicht. Daarnaast zijn indien nodig (los van de grensbedragen) opmerkelijke verschillen nader toegelicht. Verschillen in niet-beleidsartikel 11 Geheim worden aan de president van de Algemene Rekenkamer toegelicht. Verschillen in het niet-beleidsartikel 12 Nog onverdeeld en niet-beleidsartikel 13 Bijdrage aan DMF worden altijd toegelicht.

In het niet-beleidsartikel 9 Algemeen worden de niet specifiek aan een defensieonderdeel toe te wijzen programma-uitgaven opgenomen. In het niet-beleidsartikel 10 Apparaat Kerndepartement worden de uitgaven ten behoeve van het centrale apparaat van Defensie verantwoord. Hieronder vallen de uitgaven voor de Bestuursstaf, de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en pensioenen en uitkeringen, wachtgelden, inactiviteitswedden en Sociaal Beleidskader (SBK)-uitkeringen. Ten slotte worden in het niet-beleidsartikel 11 Geheim de geheime uitgaven, in het niet-beleidsartikel 12 de verantwoording voor Nog onverdeeld opgenomen en in het niet-beleidsartikel 13 de Bijdrage aan DMF.

Bedrijfsvoeringsparagraaf

De bedrijfsvoeringsparagraaf bestaat uit drie paragrafen, namelijk een uitzonderingsrapportage, een paragraaf over rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen en een paragraaf over belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering.

Jaarrekening

In dit hoofdstuk zijn de verantwoordingsstaat en de saldibalans van het Ministerie van Defensie opgenomen. Daarnaast is de verantwoording van het agentschap Paresto opgenomen. Ten slotte is de rapportage over de Wet Normering Topinkomens opgenomen als onderdeel van de jaarrekening.

Bijlagen

Als bijlagen zijn opgenomen een overzicht met toezichtrelaties van rechtspersonen met een wettelijke taak en zelfstandige bestuursorganen (bijlage 1), een overzicht met afgerond evaluatie- en overig onderzoek (bijlage 2), een overzicht van inhuur externen (bijlage 3), een overzicht van integriteitsmeldingen (bijlage 4), een rapportage burgerbrieven (bijlage 5), een overzicht meldingen bedrijfsveiligheid (bijlage 6), een overzicht moties en toezeggingen (bijlage 7), een overzicht van COVID-19 steunmaatregelen (bijlage 8), het focusonderwerp FJR 2022, beroep op art. 2.27, tweede lid, CW (bijlage 9), een uitsplitsing van de maatregelen voor Oekraïne (bijlage 10) en ten slotte een lijst met afkortingen (bijlage 11).

Groeiparagraaf

Voor het opstellen van het departementaal jaarverslag gelden de rijksbegrotingsvoorschriften van de Minister van Financiën. Als gevolg van wijzigingen in deze voorschriften zijn een aantal veranderingen in dit jaarverslag doorgevoerd ten opzichte van het jaarverslag 2021. Deze wijzigingen betreffen voornamelijk het aantal bijlagen; er zijn er drie toegevoegd. Deze bijlagen hebben betrekking op de toevoeging van het overzicht moties en toezeggingen naar aanleiding van motie Stoffer. Tevens zijn dit jaar bijlages toegevoed voor het focusonderwerp en de steunmaatregelen voor Oekraïne.

Daarnaast is op basis van een toegezegging in het commissiedebat over de Defensienota op 14 september 2022, een KPI-overzicht opgenomen in het beleidsverslag.

B. BELEIDSVERSLAG

3 Beleidsprioriteiten

Inleiding

In 2022 werd Europa met de neus op de feiten gedrukt. Met de invasie van Oekraïne door Rusland werd pijnlijk duidelijk dat de verslechterde mondiale veiligheidssituatie, mede door toegenomen geopolitieke spanningen directe gevolgen hebben voor de veiligheid van Europa en Nederland. De Russische invasie van Oekraïne veroorzaakt onnoemelijk leed in Oekraïne en vormt een grote bedreiging voor de Oekraïense soevereiniteit en onafhankelijkheid. Daarbij is het van directe invloed op de Nederlandse en Europese veiligheidsbelangen. Nederland en zijn partners staan voor de internationale rechtsorde en hebben de illegale acties van Rusland sterk veroordeeld. Nederland heeft in 2022 samen met andere landen Oekraïne gesteund door middel van militaire en financiële middelen. Deze steun zetten we zolang dat nodig is onverminderd voort, voor Oekraïne en voor onze eigen vrijheid, veiligheid en welvaart. Maar het onderstreept tevens dat Europa meer verantwoordelijkheid moet nemen in het beschermen van de eigen veiligheidsbelangen. Onder andere door gerichte investeringen in Europese veiligheid, maar met name ook intensieve samenwerking tussen Europese partners op het gebied van capaciteitsontwikkeling, standaardisatie en interoperabiliteit zijn hierbij essentieel.

De Russische inval heeft het belang van meer Europese zelfredzaamheid op het gebied van defensie extra benadrukt, maar de verslechtering van de mondiale veiligheidssituatie speelt al langer. Verschuivende machtsverhoudingen in de wereld, een assiertever China, hybride dreigingen en cyber, de impact van klimaatverandering, de toenemende instabiliteit aan de randen van Europa, maar ook directe dreigingen tegen vitale infrastructuur vormen een steeds grotere bedreiging voor onze (veiligheids)belangen. In de huidige verslechterde geopolitieke context is daarom een sterk en modern defensieapparaat noodzakelijk voor geloofwaardige afschrikking en verdediging. Dit was voor het Kabinet, met steun van de Tweede Kamer middels de motie-Sjoerdsma (Kamerstuk 36045, nr. 4), reden om fors extra te investeren in Defensie: structureel €5 miljard extra per jaar.

Defensie gaat met deze investering de operationele gereedheid en inzetbaarheid en de wendbaarheid van de organisatie verhogen. Dit is een grote opgave waarbij Defensie haar capaciteiten herstelt, moderniseert, vernieuwt en uitbreidt zoals uiteen is gezet in de Defensienota 2022. Het bouwen aan een toekomstbestendige organisatie kost tijd. Inzet op groei en investeringen is een kwestie van een lange adem. Belemmerende factoren hierbij zijn de overspannen arbeids- en defensiemarkten en het absorptievermogen en de transitiesnelheid van Defensie.

Ondertussen is Defensie constant ingezet binnen alle drie de hoofdtaken1. Zo zijn onze mensen in het kader van Enhanced Forward Presence ingezet in Litouwen, Roemenië en Slowakije. Maar ook heeft Defensie zijn bijdrage aan internationale missies in bijvoorbeeld Irak en Mali, waar Nederland het afgelopen jaar zelf de Force Commander leverde, het afgelopen jaar onverminderd voortgezet. Ook binnen het Koninkrijk heeft Defensie een breed scala aan taken uitgevoerd. Taken als grensbewaking, luchtruimbeveiliging en de ondersteuning van civiele autoriteiten, bij crisisbestrijding en bij bewakings-en beveiligingstaken vergt constante inzet van defensie-eenheden.

Naast de dagelijkse inzet van eenheden en het werk aan de versterking van de defensie-organisatie, ondersteunen alle defensieonderdelen Oekraïne. De oorlog in de Oekraïne heeft merkbaar gevolgen voor de beschikbaarheid van materieel en munitie en zet soms de capaciteit voor het uitvoeren van reguliere werkzaamheden en verandertrajecten onder druk. Toch gebeurt dit weloverwogen omdat het belang van steun aan Oekraïne onomstotelijk vast staat. Door de oorlog in Oekraïne is de vraag naar wapens, wapensystemen en munitie veel groter dan aanvankelijk gedacht. Dit heeft vertraagde leveringen van wapensystemen, munitie en materieel tot gevolg. Ook het feit dat Defensie momenteel kampt met personeelstekorten, maakt dat de realisatie van exploitatiebudgetten nog achterblijven. Dit zal ook voor het komende jaar effect hebben en vraagt dus enerzijds heldere keuzes, maar anderzijds ook flexibiliteit en aanpassingsvermogen van de organisatie.

Het verbeteren van de operationele gereedheid en inzetbaarheid is een prioriteit voor de komende jaren. Met name onze personele gereedheid, dus de vulling van de organisatie met goed gemotiveerde en opgeleide militairen en burgermedewerkers, blijft hierbinnen een belangrijk aandachtspunt. Het zijn namelijk onze militairen en burgermedewerkers die zich dagelijks inzetten voor de veiligheid van alle Nederlanders. Zij verdienen het om onder goede omstandigheden, met het juiste materieel en met voldoende goede collega’s te werken. Het verbeteren van de vulling van de organisatie, maar ook het verbeteren van de werkomstandigheden van onze medewerkers, is daarom ook een belangrijk aandachtpunt die tevens randvoorwaardelijk is voor de realisatie van de grote opgave waarvoor Defensie de komende jaren staat.

Ook de inzet voor het verbeteren van de Europese samenwerking op het gebied van defensie wordt onverminderd doorgezet. Om de complexe problemen nu en in de toekomst het hoofd te kunnen bieden, is het namelijk essentieel dat Europese partners meer en beter samenwerken en gericht werken aan het invullen van Europese capaciteitstekorten. Een gedegen Europese industriële basis op het gebied van defensie is hierbij randvoorwaardelijk en is daarmee onderdeel van deze inzet. Zo vergroten we onze gezamenlijke slagkracht, wat essentieel is om ook in de toekomst onze veiligheid, waarden en normen te kunnen blijven beschermen.

Financiële ontwikkelingen

Op basis van het coalitieakkoord 2022 en de Voorjaarnota 2022 is de Defensiebegroting structureel met € 5 miljard verhoogd. De extra middelen worden ingezet voor onder andere het vergroten van de operationele gereedheid, gevechtskracht en de wendbaarheid van de krijgsmacht, het investeren in innovatie en nieuwe domeinen en het verdiepen van de samenwerking met onze partners, EU en NAVO. Na publicatie van de Defensienota is Defensie voortvarend van start gegaan met het realiseren van de maatregelen. Het realiseren van de plannen uit de Defensienota 2022 is een urgente, maar tevens veelomvattende en complexe opgave. Door de oorlog in Oekraïne is de vraag naar wapens, wapensystemen en munitie veel groter dan aanvankelijk gedacht. Dit heeft vertraagde leveringen van wapensystemen, munitie en materieel tot gevolg.

Toch heeft de groei van de defensie-uitgaven zich in 2022 versneld voortgezet. Ondanks ondervulling door de krappe arbeidsmarkt, verbroken logistieke ketens als gevolg van de COVID-epidemie en een overspannen wapenmarkt als gevolg van het conflict in Oekraïne was de groei in realisatie €1,2 miljard ten opzichte van 2021. De totale realisatie in 2022 is uitgekomen op €12,9 miljard (exclusief HGIS). Daarbij is niet het volledige budget gebruikt; met diverse kasschuiven is circa € 1,8 miljard binnen de defensiebegroting en het DMF naar latere jaren geschoven.

Defensie heeft in 2022 de Oekraïnse strijdkrachten op verschillende manieren voorzien van militaire steun. Uit voorraad is voor € 697 miljoen aan goederen geleverd2 Dit bedrag betreft de vervangingswaarde van deze leveringen. Daarnaast is er voor € 64 miljoen aan militair materieel geleverd dat commercieel verworven is. Voor al deze leveringen heeft Defensie in 2022 € 62,9 miljoen aan compensatie toegezegd gekregen vanuit de Europese Vredesfaciliteit (EPF)3. Deze compensatie wordt ontvangen in de jaren waarin de bijbehorende voorraad wordt vervangen. Voor leveringen die gepland stonden voor afstoting, is in 2022 € 5,2 miljoen aan gemiste verkoopopbrengsten uit de generale middelen gecompenseerd. Verder heeft Defensie € 100 miljoen bijgedragen aan het International Fund for Ukraine4 en is voor € 120 miljoen een trilateraal samenwerkingsproject aangegaan met Tsjechie en de Verenigde Staten om zwaar militair materieel te leveren, waaronder T-72 tanks. Tot slot heeft de KMar bijgedragen aan forensische opsporing in Oekraïne, hiervoor is € 1,48 miljoen beschikbaar gesteld. De uitgaven in 2022 zijn gerapporteerd in bijlage 10 Maatregelen Oekraïne.

De hoogte van de in 2022 aangegane verplichtingen laat zien dat er een verdere groei mogelijk is, al zullen de uitgaven wegens beperkte leveringsmogelijkheden vaak in latere jaren plaatsvinden. In 2021 werden en voor € 12,9 miljard aan verplichtingen aangegaan, in 2022 werd dit € 14,5 miljard.

De investeringsverplichtingen nemen jaar op jaar gestaag toe, de investeringsquote (de totale investeringsuitgaven afgezet tegen de totale uitgaven) toont eveneens een stijgende lijn. In 2022 was de investeringsquote 24,9% van de totale begroting en het vijfjaarsgemiddelde kwam voor het derde jaar op rij boven de 20% uit. Daarmee voldoen we aan de gestelde NAVO-eis van 20%.

Figuur 3 Aangegane verplichtingen en IQ:

In 2022 gaf Nederland 1,38% bbp uit aan Defensie. Met het coalitieakkoord en de Voorjaarsnota zijn extra middelen aan de defensiebegroting toegevoegd die invloed hebben op het bbp-percentage.

Figuur 4 Ontwikkeling gemiddeld bbp percentage 2018-2022 Europese bondgenoten:

3.1 Krachtige ondersteuning

Operationale gereedheid

De operationele gereedheid stond in 2022 onder druk door knelpunten in de drie gereedheidsaspecten: een lage personele gereedheid, een laag blijvende materiële gereedheid en een lage mate van geoefendheid. Onderstaande paragrafen geven een korte toelichting op deze drie gereedheidsaspecten en de invloed van investeringen en inzetvoorraden op de operationele gereedheid. Meer gedetailleerde informatie over de gereedheid en inzetbaarheid van de krijgsmacht is opgenomen in de geïntegreerde rapportage.

De operationele gereedheid geeft aan in welke mate eenheden inzetbaar zijn binnen de van toepassing zijnde reactietermijn. De operationele gereedheid is een resultaat van de onderstaande grootheden Personele Gereedheid, Materiele Gereedheid en Geoefendheid. In 2022 voldeed Defensie niet volledig aan de generieke gereedstellingsopdracht die is opgenomen in de opdrachtenmatrix.

Personele gereedheid

Personele gereedheid is de mate waarin het personeel van een eenheid beschikbaar en geschikt is voor het uitvoeren van de opgedragen opdracht. Personele Gereedheid omvat een kwantitatief (voldoende geplaatst personeel) en een kwalitatief (voldoende gekwalificeerd personeel) deel.

Kwantitatief zijn zowel de formatie als de personele bezetting gegroeid. Vergeleken met 1 januari 2022 zijn de formatie met 1.240 VTE’n en de totale personele capaciteit met 57 VTE’n gestegen. Door de formatiegroei is het vullingspercentage afgenomen van 86,7 naar 85,6 procent, maar in absolute zin is de bezetting toegenomen. De omvang van het burgerpersoneel is gestegen, terwijl het aantal militairen en reservisten licht is afgenomen. De tekorten bij diverse schaarstecategorieën militair personeel blijven onverminderd groot. Dit betreft met name logistiek, technisch en IT-personeel. Instroom van nieuw personeel kan op korte termijn niet de expertise en vakkennis van uitstromende militairen vervangen.

Op 1 september 2022 is een Kamerbrief over Behouden, Binden en Inspireren (Kamerstuk 36 200 X, nr. 8) verstuurd. Deze brief beschrijft de wijze waarop Defensie de personeelscapaciteit gaat vergroten. Dit betreft zowel personeel in vaste dienst als flexibele, schaalbare capaciteit. Daarnaast wordt het scenario geschetst dat Defensie, gegeven de krappe arbeidsmarkt, ook in de komende jaren mogelijk over onvoldoende personeel beschikt om haar opdracht uit te voeren. Hiervoor zijn mogelijke oplossingsrichtingen gegeven, zoals een gegarandeerde beschikbaarheid van reservisten wanneer het nodig is. Ook is in 2022 gewerkt aan de voorbereiding voor de invoering van het zogeheten vrijwillig dienjaar.

Voor het meten van het kwalitatieve aspect van personele gereedheid dient Kwaliteit in Beeld eind 2023 volledig geïmplementeerd te zijn. Defensie is bezig de druk op de opleidingscapaciteit te verminderen door het geven van afstandsonderwijs, e-learning en het uitbesteden van opleidingen aan civiele opleidingsinstanties. Daarnaast worden reservisten ingezet bij opleiding en individuele training. Ook is de mogelijkheid gecreëerd tot het verlengen van de functieduur van militairen. Dit draagt bij aan behoud van kennis en ervaring en helpt de opleidingsdruk te verminderen. Tevens wordt een (data)analyse uitgevoerd naar het toegenomen opleidingsverloop en de oorzaken hiervan.

Materiële gereedheid

Met de middelen uit het Coalitieakkoord en de motie-Hermans (Kamerstuk 35 925, nr. 13 van 23 september 2021) de motie-Sjoerdsma (Kamerstuk 21 501, nr. 2499 van 15 juni 2022) kreeg Defensie vanaf 2022 extra financiële ruimte om de instandhoudingsachterstanden te verkleinen. De hieruit voorkomende nieuwe functies zijn eind 2022 gerealiseerd. Dit heeft nog geen positief effect gehad op de materiele gereedheid, omdat er nog onvoldoende gekwalificeerd personeel is om de extra financiële ruimte te benutten. De effecten van de investeringen in materieel hebben tijd nodig en zijn mede afhankelijk van het beschikbaar komen van kwantitatief en kwantitatief voldoende personele capaciteit. Substantieel herstel van de materiële gereedheid is daarom (nog) niet direct waarneembaar. In overleg met de Defensieonderdelen is afgesproken om de focus te leggen op het verhogen van de materiele gereedheid van zes hoofdwapensystemen (2 per OPCO: OPV, LCF, CV-90, Patriot-systemen, F-35 en de NH-90).

Geoefendheid

Geoefendheid is de mate waarin een eenheid de taken heeft beoefend en daarvoor voldoende niveau van beheersing van de taken heeft getoond. De mate van geoefendheid van de krijgsmacht is met name negatief beïnvloed door een lage personele en materiële gereedheid. Hierdoor vertalen de gerealiseerde oefenmogelijkheden zich nog niet ten volle in een hogere geoefendheid en operationele gereedheid. De geoefendheid van eenheden aangewezen voor missies en operaties blijft geborgd door het prioriteren van middelen om de norm qua geoefendheid te behalen. Deelname aan oefeningen op grotere schaal, op de hogere geweldniveaus en in grotere verbanden blijven noodzakelijk om de geoefendheid voor de eerste hoofdtaak in de breedte (dus voor alle eenheden en taken) te verbeteren. In Nederland zijn de oefenruimte en de milieu- en geluidsnormen te gelimiteerd voor dergelijke grootschalige oefeningen benodigd voor het samengesteld optreden in het hogere geweldspectrum. Er blijft aandacht nodig voor het behouden van ‘gebruiksruimte’ voor oefeningen in Nederland, zowel in het fysieke domein als in het virtuele informatiedomein. Verlies van ruimte vormt een risico voor de gereedstelling.

Voorraden

Om er te kunnen staan als het nodig is, moeten de inzetvoorraden op orde zijn. Want alleen met beter gevulde voorraden is Defensie voldoende voorbereid op inzet. Met de extra gelden uit het Coalitieakkoord en de Voorjaarsnota 2022 is Defensie de inzetvoorraden aan het verhogen. Tussen nu en medio 2030 hogen we de inzetvoorraden stapsgewijs verder op voor de eerste hoofdtaak voor de eigen en bondgenootschappelijke verdediging. Met deze ophoging groeien we in de richting van wat de NAVO van ons verwacht. Dit is een flinke stap in de groei van de voorraden die voorheen waren toegesneden op de tweede hoofdtaak: de bevordering van de internationale rechtsorde, door bijvoorbeeld bijdragen aan crisisbeheersingsoperaties. Door deze stapsgewijze opbouw van de voorraden kan Defensie de munitievoorraad actueel en modern houden.

Nationaal en civiel-militaire samenwerking

Defensie voert in samenwerking met Justitie en Veiligheid, veiligheidsregio’s, bedrijfsleven en politie het programma Civiel-Militaire Samenwerking uit. In dit programma wordt de rol van Defensie in het nationale veiligheidsdomein structureel verstevigd en de civiel-militaire samenwerking verder ontwikkeld tot een robuuste pijler van de nationale crisisbeheersing. Ook in 2022 zijn er op dit vlak stappen gezet, bijvoorbeeld door de structurele samenwerking tussen Defensie en relatieziekenhuizen uit te breiden van 7 naar 14 ziekenhuizen. Daarnaast verkent Defensie met nationale partners welke rol Defensie, binnen de juridische kaders, kan spelen bij het versterken van de weerbaarheid van het Koninkrijk tegen hybride dreigingen.

Defensie is ook structureel betrokken bij het interdepartementale programma Versterking Crisisbeheersing en Brandweerzorg en het programma Versterkte Aanpak Vitaal, waaronder ook de bescherming van de infrastructuur op de Noordzee. De voorbereidingen om te komen tot een Landelijk Crisisplan Defensie zijn gestart.

In het afgelopen jaar heeft Defensie fors bijgedragen aan de strijd tegen de georganiseerde ondermijnende criminaliteit. Naast deelname aan de Nationale Samenwerking tegen Ondermijnende Criminaliteit, intensiveerde de KMar de bewakings- en beveiligingstaak en nam deel aan het project mainports, wat zich richt op grote logstieke knooppunten.

Binnen de Landspakketten (herstelmaatregelen voor liquiditeitssteun) die met de landen Aruba, Curaçao en Sint Maarten ten tijde van de COVID-19 crisis zijn overeengekomen, zijn diverse maatregelen opgenomen die bijdragen aan de versterking van de rechtsstaat, zoals de versterking van het grenstoezicht en de professionalisering van de Arubaanse en Curaçaose milities. In 2022 zijn t.a.v. het versterken van het grenstoezicht tientallen nieuwe vte’ en van KMar en Kustwacht Caribisch gebied ingestroomd en zijn t.a.v. ARUMIL en CURMIL stappen gezet om de juridische grondslag en rechtspositionele aspecten te verbeteren.

3.2 Een goede werkgever, verbonden met de samenleving

HR-transitie

Het arbeidsvoorwaardenakkoord van juli 2022 realiseert belangrijke ambities van het HR-model: de basisbeloning is op orde en in het nieuwe beloningsstelsel gaan de lagere rangen er flink op vooruit. Daarnaast is er een hogere vergoeding voor woon-werkverkeer en zijn een thuiswerk- en een internetvergoeding ingevoerd.

Het AV-akkoord vergroot de mogelijkheden voor meer maatwerk en perspectief conform het HR-model door afspraken over langere looptijden van functies, werken in deeltijd, langer doorwerken en bindende afspraken over functionele en persoonlijke ontwikkeling. Nieuwe elementen van het HR-model als strategische personeelsplanning, strategisch talentmanagement en HR analytics zijn op kleine(re) schaal binnen de defensieonderdelen uitgewerkt, getest of toegepast.

De doelstelling van een inclusieve en diverse organisatie is uitgewerkt in maatregelen, waaronder streefcijfers voor in- en doorstroom van vrouwen, integratie van diversiteit en inclusiviteit in opleidingen en borging van sociale veiligheid, gender en diveristeit & inclusiviteit (D&I) in beleid. De defensieonderdelen hebben een eigen D&I-plan. Het aantal vrouwen is in 2022 van 15,9% naar 16,5% gestegen. Er waren eind 2022 acht vrouwelijke militaire topfunctionarissen en tien vrouwelijke burgertopfunctionarissen.

Veteranen

Er was veel aandacht voor erkenning en waardering voor veteranen en hun relaties. Aanbevelingen naar aanleiding van het onderzoek «Focus op Dutchbat III» zijn in uitvoering of afgerond. De ruim 800 veteranen ontvingen € 5000 en op 18 juni 2022 is een bijeenkomst georganiseerd voor alle Dutchbat III-veteranen en hun relaties. Hierbij is het Ereteken voor Verdienste in brons uitgereikt. De terugkeerreizen naar Srebrenica vinden plaats vanaf dit jaar en zullen waarschijnlijk tot 2026 plaatsvinden. Na het rapport over Nederlands geweld in de dekolonisatieperiode van Indonesië ontvingen de Indiëveteranen een tweetal brieven en zijn bijeenkomsten voor hen georganiseerd in opdracht van de Minister van Defensie om de onderzoekers en elkaar te spreken.

Een hoogtepunt waren de Invictus Games die na enkele jaren uitstel plaats vonden in Den Haag in april 2022. De Veteranenombudman concludeerde dat aanbevelingen uit het onderzoek naar de reintegratie van ziek Defensiepersoneel uit 2018 inmiddels in ruime zin zijn opgevolgd. Op het gebied van informatievoorziening, kennis en registratie is duidelijke verbetering te zien. Daarnaast is de Regeling Volledige Schadevergoeding (RVS) geëvalueerd door de Auditdienst Rijk (ADR). De belangrijkste bevinding uit het onderzoek is dat de RVS voldoet aan de gewenste doelstellingen. Defensie gaat over de uitkomsten van het onderzoek in overleg met de centrales van overheidspersoneel. De Veteranennota van juni a.s. gaat in op het uitkeringsstelsel en de transitie van de veteraan naar de civiele maatschappij.

Militaire Gezondheidszorg (MGZ)

De evaluatie van het MGZ 2020-programma maakt deel uit van de beleidsdoorlichting MGZ, die de MGZ-beleidsontwikkeling en -implementatie in de afgelopen 10 jaar omvat. De Kamer ontvangt die in het derde kwartaal van 2023. Naar aanleiding van het OVV-rapport over het Mali-incident in 2017 is het normenkader voor de geneeskundige ondersteuning van missies en inzet vastgesteld.

Veiligheid

In 2022 heeft Defensie stappen gezet richting het doel om veiligheid uiteindelijk een vanzelfsprekendheid te laten zijn in de taakuitvoering en bedrijfsvoering van Defensie. Zo is er vanaf 2022 structureel €16,9 miljoen euro geïnvesteerd in de veiligheidsorganisaties van de defensieonderdelen, bijvoorbeeld in capaciteit om risicoanalyses en audits uit te voeren.

Sociale veiligheid en integriteit zijn in 2022 verder bestendigd in de reguliere bedrijfsvoering via het vaststellen van het verbeterde integriteitsbeleid. Ook is er in 2022 verder geïnvesteerd in het ontwikkelen van leidinggevenden, teams en individuele medewerkers op het gebied van sociale veiligheid en integriteit via onder meer het verzorgen van opleidingen, trainingen en workshops. Tevens hebben, ook in 2022, verschillende onderzoeken plaatsgevonden ter bevordering van de sociale veiligheid en integriteit, welke in 2023 worden voortgezet.

Om zo veilig mogelijk bij Defensie met gevaarlijke stoffen te werken is de Nadere Inventarisatie Gevaarlijke Stoffen (NIGS) uitgevoerd. Tevens is een applicatie ontwikkeld om de NIGS te ondersteunen, waardoor een beter beeld ontstaat over de blootstelling hieraan. Als bronmaatregel zijn dit jaar 78 bedrijfsstoffen vervangen voor minder gevaarlijke bedrijfsstoffen.

Vastgoed

In deze kabinetsperiode wordt fors geïnvesteerd in de ontwikkeling van onze krijgsmacht, wat betekent dat onze organisatie de komende jaren zal groeien. Er wordt hierbij ook geïnvesteerd in het vastgoed van Defensie. Het voorbereiden van onze kazernes op de toekomst is randvoorwaardelijk en is vormend voor de ontwikkeling van de Defensieorganisatie. Het Strategisch Vastgoedplan 2022 (SVP) vormt het kader van de aanpak. De volgende contouren en uitgangspunten spelen hierbij een rol: operationele gereedstelling en inzet, personeel, verduurzaming en betaalbaarheid. Er wordt ingezet op een gebiedsgerichte aanpak en op perspectief voor de regio’s waar locaties vrijkomen. Dit met het oog op werkgelegenheid en de Rijksbrede opgaven voor wat betreft verduurzaming, woningbouw, energietransitie, natuur en landbouw, CO2-reductie en stikstofruimte. Fasering en deelbesluiten zijn hierbij voorzien: ambtelijke verkenning – bestuurlijk voornemen – besluitvorming.

Tot slot wordt onderzoek gedaan naar een nieuwe kazernelocatie in het midden van het land waar meerdere ondersteunende eenheden kunnen worden geclusterd;

Voor deze projecten geldt dat ze grootschalig van aard zijn en regionale en lokale afstemming en samenwerking vereisen. Daarnaast ligt in de komende periode de nadruk op de revitalisering van de Bernhardkazerne in Amersfoort en van de vliegbasis Woensdrecht.

Duurzaamheid

Klimaatverandering en de energietransitie hebben impact op de veiligheid in de wereld en daarmee op de manier waarop de krijgsmacht opereert. Defensie moet onder alle omstandigheden kunnen opereren en bereidt zich daarom voor op de veranderende dreigingen als gevolg van klimaatverandering. Defensie heeft met de uitvoering van haar taken impact op milieu en wil de ecologische voetafdruk van de bedrijfsvoering beperken. Door het treffen van verstandige duurzaamheidsmaatregelen versterkt Defensie in zelfvoorzienend optreden en beperkt de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, bijvoorbeeld door de toepassing van duurzame energieopwekking met zonnepanelen op kazernes en kampementen.

Aandachtspunten zijn een duidelijkere belegging in de lijn en het vaststellen van aanvullende maatregelen om de verduurzamingsdoelen te realiseren. Met de uitvoeringsagenda Duurzaamheid (Kamerstuk 36 124, nr 25) geven we invulling aan geactualiseerde doelstellingen op het gebied van klimaat, energie en circulariteit met een uitgebreid pakket concrete maatregelen. Door de schaarste op de markt en beperkte laadinfrastructuur binnen defensieterreinen blijven we achter op de geplande 400 nul-emissie auto’s in 2023.

Een aantal lopende maatregelen, zoals het overgaan op nul-emissie auto’s en het inkopen van biodiesel, zijn voortgezet. Het aandeel biobrandstof voor de militaire voertuigen is al verhoogd naar 20% en voor scheepsdiesel zijn de inkoopvoorwaarden gerealiseerd. Voor kerosine maken we in dit kader internationale afspraken met onze NAVO-partners.

De Roadmap Energietransitie Operationeel Materieel is afgerond en als vervolg is kennisontwikkeling op dit gebied voorbereid. Dit onderzoek wordt in 2023-2026 door TNO, Marin en NLR uitgevoerd. De aanpak verduurzaming van ons vastgoed is in het Vastgoedplan 2022 (Kamerstuk 36 124, nr. 12) gegeven. Deze aanpak is gericht op energietransitie, circulair bouwen, klimaatadaptatie en natuurinclusief bouwen. Defensie verduurzaamt het vastgoed verder dan de huidige wettelijke eisen (Bijna Energieneutraal Bouwen) en zet in op de eindnorm van 2050 (energie neutrale gebouwen en aardgasvrij).

Omgeving

Voor het verbeteren van het beheer van onze vergunningen hebben we een taskforce ingericht die de komende jaren tot doel heeft de vergunningssituatie van Defensie te actualiseren. Daarbij werken we nauw samen met onze bevoegde gezagen, Inspectie Leefomgeving en Transport en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

3.3 Versterken van specialismen

Extra capaciteit

In 2022 heeft Defensie 16 nieuwe projecten gestart met een financiële omvang van meer dan € 25 miljoen. Voor de nieuwe capaciteit ‘Raketartillerie’ heeft Defensie het behoeftestellingsproces versneld doorlopen, wat uitmondde in een keuze voor het PULS/HIMARS systeem in 2023. Tegelijkertijd worden tien extra operationele pantserhouwitsers in gebruik genomen. Ook is met het project ‘Vervanging (Very) Short Range Air Defence’ een start gemaakt met de vervanging van de Stinger capaciteit binnen de luchtverdedigingsbatterijen voor de gemechaniseerde en gemotoriseerde brigades. Van het lopende project ‘Vervanging van de initiële vliegeropleidingscapaciteit’ ter vervanging van de PC-7 lesvliegtuigen, is de onderzoeksfase (B-fase) afgerond.

Tegelijkertijd zijn in 2022 de voorbereidingen gestart van materieelprojecten die begin 2023 tot een A-brief leiden. Het betreft onder andere de verdere aanvulling van de inzetvoorraden munitie, die gebaseerd zijn op de eerste hoofdtaak en de eisen die NAVO daaraan stelt. Daarnaast betreft dit de nieuwe behoeftestellingen voor ‘Maritime strike’, in het maritieme domein en de nieuwe capaciteit ‘Deep precision strike F-35’ voor de F-35.

In totaal zijn in 2022 16 A-brieven gestuurd, waarvan een deel betrekking had op investeringen in infrastructuur en vastgoed. Dit betrof onder andere projecten op de vliegbases Volkel en Leeuwarden en voor hoofdkwartieren in Den Helder en Oirschot. B-brieven zijn verstuurd over de projecten ‘ESSM Block 2: Verwerving en Integratie’, Vervanging hulpvaartuigen’, ‘Vervanging tactische luchttransportcapaciteit’ en ‘Vervanging Medium Range Air Defence (interceptiecapaciteit).

3.4 Meer Europese samenwerking

Samenwerking in NAVO- en EU-verband

In 2022 werden het Strategisch Kompas van de EU (Kamerstuk 21501-28 nr. 240) en het Strategisch Concept van de NAVO aangenomen (Kamerstuk 28676 nr. 417). Het EU Strategisch Kompas geeft voor de komende 5 à 10 jaar richting aan de EU en haar lidstaten op het gebied van EU veiligheids- en defensiesamenwerking. Voor Nederland belangrijke thema’s als hybride dreigingen, militaire mobiliteit en EU-NAVO samenwerking zijn goed gereflecteerd in het Kompas.

In juni 2022 is tijdens de NAVO-top in Madrid het nieuwe Strategisch Concept aangenomen. Het Strategisch Concept biedt de NAVO een politiek kader waarbinnen sturing kan worden gegeven aan het handelen dat nodig is om het verdragsgebied veilig te houden. Niet los te zien van de oorlog in Oekraïne, markeert het Strategisch Concept een hernieuwde focus van de NAVO op afschrikking en verdediging voor de langere termijn. Dit is ook duidelijk te zien in de inzet van capaciteiten die het afgelopen jaar heeft plaatsgevonden.

Van groot belang is daarnaast de voorgenomen toetreding van Zweden en Finland tot de NAVO – een historische stap. Nederland heeft de kandidatuur van harte toegejuicht en geratificeerd in de zomer van 2022.

Ook is er besloten over de oprichting van de EU Military Assistance Mission (EUMAM) voor Oekraïne. De trainingen voor Oekraïense militairen via deze missie zijn in november 2022 van start gegaan.

Daarnaast is in EU-verband gewerkt aan verschillende initiatieven om gezamenlijke aanschaf van defensiematerieel aantrekkelijker en eenvoudiger te maken. Het kabinet steunt de initiatieven van de Commissie en de Hoge Vertegenwoordiger op dit gebied. Samenwerking leidt tot meer interoperabiliteit en uitwisselbaarheid, schaalvoordelen en mogelijkheden voor gezamenlijk onderhoud.

In 2022 heeft het door NL geleide PESCO-project Militaire Mobiliteit gewerkt aan het concretiseren van de doelstellingen, middels het formuleren van een zgn. end-state. Op 14 november is ingestemd met het deelnameverzoek van het Verenigd Koninkrijk (Kamerstuk 21501-28, nr. 249). Ook zijn in 2022 zijn de eerste EDF-projecten geselecteerd voor financiering. Kijkend naar het aantal bedrijven en kennisinstellingen dat deelneemt aan projecten die subsidie ontvangen uit EDF 2021 staat Nederland op de 6e plaats (Kamerstuk 21501-28, nr. 246).

Samenwerking in kleinere multilaterale verbanden

De samenwerking in de Northern Group, de Joint Expeditionary Force (JEF) en het European Intervention Initiative (EI2) is in 2022 voortgezet. De Russische invasie van Oekraïne en gevolgen daarvan voor betrokken landen stonden veelal centraal tijdens ministeriële en andere bijeenkomsten in deze multilaterale verbanden. De samenwerking in de JEF is geïntensiveerd in 2022, mede naar aanleiding van de Russische inval in Oekraïne, onder andere op het terrein van bescherming van onderzeese infrastructuur. Sinds februari 2022 is ook de operationele JEF-samenwerking geïntensiveerd, door plannen voor oefeningen en andere operationele activiteiten van JEF-landen in Noord-Europa beter op elkaar af te stemmen. Hierbij wordt onderlinge deelname, bijstand en informatiedeling bevorderd.

Bilaterale samenwerking met strategische partnersDe bilaterale samenwerking met strategische partners (België, Duitsland, Frankrijk, Luxemburg, Noorwegen, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten) en andere partnerlanden is in 2022 verder versterkt in lijn met de Defensienota 2022. Zo is in de gezamenlijke aanschaf van mijnenbestrijdingsvaartuigen met België een mijlpaal bereikt met de kiellegging van het eerste Nederlandse exemplaar op 16 juni 2022. In oktober 2022 heeft Frankrijk besloten bij dit project aan te sluiten door ook 6 schepen aan te schaffen. Met Duitsland is een gezamenlijke landmachtvisie ondertekend over verdere integratie, onder meer door de Nederlandse 13 Lichte Brigade te integreren in een Duitse divisie, en een Letter of Intent over nauwere luchtmachtsamenwerking, bijvoorbeeld op het terrein van F-35 jachtvliegtuigen en CH-47 (Chinook) helikopters. Met Denemarken, Duitsland, Finland, Noorwegen en Zweden is een Memorandum of Understanding ondertekend over maritieme samenwerking onder de noemer Northern Naval Shipbuilding Cooperation, waarover ook met het Verenigd Koninkrijk wordt gesproken.

Er is in het bijzonder nauw samengewerkt met (strategische) partners om steun te leveren aan Oekraïne. Zo hebben Nederland en Duitsland gezamenlijk Pantserhouwitsers geleverd en bijbehorende training verzorgd. Samen met de Verenigde Staten en Tsjechië levert Nederland gemoderniseerde en gereviseerde T-72 tanks. Ook levert Nederland een significante bijdrage aan training van Oekraïense rekruten in het Verenigd Koninkrijk. Daarnaast neemt Nederland actief deel aan het door het Verenigd Koninkrijk geïnitieerde International Donor Coordination Centre (IDCC) en International Fund for Ukraine (IFU) en de door de Verenigde Staten geïnitieerde Ukraine Defense Contact Group (UDCG), met als oogmerk de internationale militaire steun aan Oekraïne te bevorderen, coördineren en faciliteren. In het kader van een van de «geruststellende maatregelen» voor Oost-Europese bondgenoten neemt Nederland met 120 militairen deel aan de enhanced Forward Presence (eFP) battlegroup onder Franse leiding in Roemenië.

3.5 Innoverend vermogen en nieuwe domeinen

Innovatie en onderzoek

In 2022 is door Defensie geïnvesteerd in defensieonderzoek, technologieontwikkeling en de innovatiecentra van Defensie. Met de investeringen in defensieonderzoek bij de hoogwaardige kennisinstituten zoals NLR, TNO en MARIN blijft Defensie verzekerd van een gedegen defensiespecifieke kennisbasis (lang-cyclisch innoveren). De innovatiecentra van de dienstonderdelen hebben in 2022 opnieuw diverse activiteiten ontplooid om sneller en innovatiever te innoveren (kort-cyclisch innoveren). Daarin neemt de samenwerking met het bedrijfsleven (primair MKB en start-ups) een centrale plaats in. Met behulp van partnerschappen en samenwerkingen wordt op de markt verkrijgbare civiele technologie toepasbaar gemaakt voor defensiegebruik. Verder is er in 2022 aandacht geweest voor deelname aan internationale defensiematerieelprojecten en het positioneren van de Nederlandse defensie-industrie en kennisinstellingen voor het Europees Defensiefonds. In november 2022 is de Uitvoeringsagenda innovatie en onderzoek aan de Tweede Kamer aangeboden. Deze agenda beschrijft op hoofdlijnen in wat Defensie de komende jaren gaat doen met betrekking tot defensieonderzoek, technologieontwikkeling en innovatie. Zo werken bijvoorbeeld alle defensieonderdelen met hun eigen innovacentrum om experimenten met het bedrijfsleven uit te voeren of te faciliteren.

In 2022 zijn de uitgaven aan onderzoek, technologieontwikkeling en kennisgebruik (ter ondersteuning van investeringsprojecten) circa € 167 miljoen, hetgeen resulteert in een bijbehorende KPI van 1,29%. Deze KPI is ook opgenomen in het KPI-overicht in paragraaf 3.7.

3.6 Informatiegestuurd werken en optreden

Informatiegestuurd optreden

In 2022 heeft Defensie grote stappen gezet met het verder verankeren van lnformatiegestuurd Optreden (lGO). Eind december 2022 heeft de onafhankelijke onderzoekscommissie Land Information Manoeuvre Centre (LIMC) haar eindrapport ‘Grondslag gezocht’ aan Defensie aangeboden. Deze commissie stond onder voorzitterschap van Harm Brouwer en was in de zomer van 2022 ingesteld. Het eindrapport is op 13 januari 2023 samen met de beleidsreactie aan de Kamer aangeboden (Kamerstuk 32 761, nr. 258). Defensie betrekt de lessen en aanbevelingen uit dit rapport bij de verdere ontwikkeling van lnformatiegestuurd Optreden (lGO). In deze beleidsreactie staat onder andere dat de eerder aangekondigde Beleidsvisie IGO, waaraan in 2022 hard is gewerkt, uiterlijk in het tweede kwartaal van 2023 aan de Kamer wordt aangeboden. Parallel aan het opstellen van de beleidsvisie is Defensie in 2022 gestart met nadere planvorming om de visie en aanvullende waarborgen nte concretiseren. Hiervoor zijn meer middelen beschikbaar door de significante ophoging van het defensiebudget door dit kabinet.

Het programma Defensie Open op Orde (DOO) versterkt in de periode 2021 t/m 2026 zowel de informatiehuishouding als transparantie van Defensie, beide noodzakelijk voor de implementatie van IGO en het hebben van een gezaghebbende informatiepositie. In 2022 zette DOO belangrijke stappen richting informatiegestuurd werken. De proefimplementatie van het nieuwe documentmanagementsysteem (DMS) DefDoc is gestart bij de Bestuursstaf, ter voorbereiding op de defensiebrede uitrol de komende jaren. Ook is specialistische zoeksoftware verworven, zodat informatie uit de missie-archieven beter toegankelijk is. DOO ontwikkelt systemen en werkwijzen om zeker te stellen hoe omgegaan wordt met informatie voor, tijdens en na missies. Daarbij wordt, nadrukkelijk ook voor toekomstige missies, in kaart gebracht op welke wijze de structurele ondersteuning van missie-archivering en het doorzoeken van missie-informatie vorm kan krijgen. Defensie heeft per 1 mei 2022 de eerste fase van de Wet open overheid (Woo) geïmplementeerd en 380 medewerkers zijn getraind om de kwaliteit te verbeteren van de ambtelijke advisering in beslisnota’s, die sinds Prinsjesdag openbaar worden gemaakt.

IT

Hoogwaardige IT is randvoorwaardelijk om de IGO doelstellingen van Defensie te behalen. Defensie heeft op het gebied van IT afgelopen jaar keuzes kunnen maken die noodzakelijk zijn in de ontwikkeling naar een informatiegestuurde organisatie.

Het uitgangspunt bij deze ontwikkelingen is veiligheid. Daarom heeft Defensie in 2022 op verschillende niveaus in de organisatie Security Operations Centres ingericht om sneller te kunnen handelen bij eventuele cyberdreiging. In het kader van cyber is een programmabureau opgericht dat is belast met de realisatie van het uitvoeringsplan cyber. Daarnaast is voor het stimuleren van innovatie in dit domein de Cyber Innovation Hub opgestart.

Om informatie te stroomlijnen zodat leidinggevenden en commandanten digitaal voorzien worden van de informatie die nodig is voor command & control zijn – naast wapengebonden IT-systemen – ook IT-systemen voor de bedrijfsvoering nodig. GrIT legt de basis voor veilige en toekomstbestendige IT. In het kader van GrIT is in april 2022 gestart met de bouw van twee datacentra en is het eerste blok met betrekking tot operationele compartimenten opgeleverd. Vanaf juli 2022 zijn van de realisatiefase van ROGER de eerste resultaten al zichtbaar door de technische conversie naar de nieuwe versie van SAP S/4 HANA die succesvol is uitgevoerd en door de vervanging van Digi-inkoop door SAP Ariba.

De interne governance is versterkt middels een CIO-stelsel. Dit draagt bij aan de nodige cultuuromslag binnen de organisatie en bij het opbouwen van de kennis en kunde die nodig is om een technologisch hoogwaardige en informatiegestuurde krijgsmacht te worden. Voor het verbeteren van de kennis en kunde die nodig zijn voor de digitale transformatie zijn in 2022 belangrijke stappen gezet, onder andere door het werven van gespecialiseerd personeel en het uitbreiden van de bijscholingsmogelijkheden op het gebied van data.

Inlichtingen

Defensie heeft geïnvesteerd in de versterking van de MIVD, maar investeert tevens in de inlichtingencapaciteit van de krijgsmacht. Dit heeft geleid tot een verdere versterking van de inlichtingenpositie of een aanzet daartoe gegeven voor de toekomst. De noodzaak tot versterking heeft de Russische inval in Oekraïne aangetoond. Mede door de goede informatiepositie, van zowel de MIVD als de AIVD, zijn talrijke internationale organisaties, (inter)nationale partners en andere departementen in staat gesteld hun weerbaarheid te verhogen door tijdig passende maatregelen te treffen. Voorbeeld zijn de Russische inlichtingenofficieren die zijn uitgezet. Tegelijkertijd dragen inlichtingen bij aan de gereedstelling en doorontwikkeling van de krijgsmacht. Ook is door Defensie, in samenwerking met BZK, gewerkt aan een Tijdelijke wet, welke in 2022 aan uw kamer is aangeboden. Deze wet moet de MIVD en AIVD in staat stellen hun bestaande bevoegdheden effectiever in te zetten zonder afschaling van waarborgen.

Cybercapaciteiten

Het afgelopen jaar heeft Defensie ingezet op het vergroten van personele cybercapaciteit, het verbeteren van het concept van de cyber mission teams en verbeteren van inlichtingenposities. Door middel van samenwerking tussen het Defensie Cyber Commando en de inlichtingendiensten blijft Defensie haar afschrikkende vermogen vergroten. Tegelijk heeft het Defensie Cyber Security Centrum zich verder ingezet tot het 24/7 beveiligen van Defensiesystemen.

Voorts heeft Defensie samen met interdepartementale partners, NAVO- en EU-bondgenoten gewerkt aan de ontwikkeling van inzetmogelijkheden van cybercapaciteiten. Zo heeft Defensie dit jaar wederom experts gereedgesteld om Europese partners bij te staan via het PESCO Cyber Rapid Response Team. Daarnaast heeft Defensie geparticipeerd in (inter)nationale cyberoefeningen en internationale cyberdialogen om partners beter te leren kennen, procedures te oefenen en de gereedheid te verhogen.

3.7 KPI's

3.8 Realisatie periodieke rapportages en beleidsdoorlichtingen

Elke minister is op basis van de Comptabiliteitswet 2016 verantwoordelijk voor het periodiek onderzoeken van de doeltreffendheid en doelmatigheid van het gevoerde beleid. Hiervoor maken alle departementen sinds 2021 gebruik van de Strategische Evaluatieagenda (SEA), die jaarlijks in de begroting verschijnt. De periodieke rapportages van de SEA vervangen op termijn de beleidsdoorlichtingen. Zoals aangegeven in de vierde voortgangsrapportage (Kamerstuk 31865, nr. 184) van de rijksbrede Operatie Inzicht in Kwaliteit, gelden de begrotingsjaren 2022 en 2023 als overgangsperiode voor het werken met de SEA. Defensie heeft nog geen periodieke rapportages opgeleverd. In de tabel hieronder zijn daarom enkel de gerealiseerde beleidsdoorlichtingen (periode 2016-2022) zichtbaar.

Voor het meest recente overzicht van de programmering van periodieke rapportages / beleidsdoorlichtingen, zie het overzicht ingepland en uitgevoerd onderzoek op rijksfinancien.nl.

Voor de realisatie van deze en andere grote (evaluatie)onderzoeken, zie bijlage 2 «Afgerond evaluatie- en overig onderzoek». 

3.9 Overzicht risicoregelingen en openbaarheidsparagraaf

Overzicht risicoregelingen

Per 31 december 2022 bestaat er één openstaande garantie. Deze betreft een overeenkomst met de Vereniging Verbond van Verzekeraars over de verzekerbaarheid van personeel. De looptijd is onbepaald en er is geen gegarandeerd bedrag vastgesteld. De overeenkomst regelt de verhouding tussen Defensie en de Vereniging met als doel de belemmeringen die defensieambtenaren in het maatschappelijk verkeer ondervinden als gevolg van uitsluitingsclausules bij levensverzekeringen, gekoppeld aan de financiering van een woning, weg te nemen. In 2022 heeft geen uitkering plaatsgevonden.

Openbaarheidsparagraaf

Actieve openbaarmaking

Het programma Defensie Open op Orde (DOO) versterkt in de periode 2021 t/m 2026 de informatiehuishouding en transparantie van Defensie (actieve en passieve openbaarmaking). Defensie heeft per 1 mei 2022 de eerste fase van de Wet open overheid (Woo) geïmplementeerd. Er zijn 380 medewerkers getraind om de kwaliteit te verbeteren van de ambtelijke advisering in beslisnota’s, die sinds Prinsjesdag openbaar worden gemaakt. In het kader van informatieverstrekking werd gezorgd voor verdere compliance met de Woo. Dit werd gedaan door de actieve openbaarmaking van documenten voor te bereiden waarmee, afhankelijk van de rijksbrede tijdlijn in 2023 wordt gestart. De benodigde opleiding, training en bewustwording wordt voorzien vanuit de DOO actielijn abtelijk en militair vakmanschap. Tot slot blijft DOO met het transparantieontwikkelfonds initiatieven vanuit de defensieonderdelen versterken en versnellen.

Passieve openbaarmaking

In 2021 is een pilot gestart voor het gebruik van laksoftware bij de Directie Communicatie. Dit moet de snelheid en efficiëntie bij het behandelen van WOO-verzoeken kunnen gaan verbeteren. Defensie neemt de software af als dienst van shared-service organisatie Doc-Direkt (ministerie van BZK). In 2023 wordt een project uitgerold waarbij de laktooling ook op het defensiesysteem kan gaan draaien.

Verbetering van de informatiehuishouding

Een goede informatiehuishouding is een cruciale voorwaarde voor de maatregel informatiegestuurd werken en optreden uit de Defensienota. Dit verbetert de wendbaarheid, commando- en bedrijfsvoering. Een gezaghebbende informatiepositie stelt Defensie in staat beter te plannen, te sturen, te verantwoorden en te positioneren.

In 2022 zette DOO belangrijke stappen richting informatiegestuurd werken. De proefimplementatie van het nieuwe documentmanagementsysteem DefDoc is gestart bij de Bestuursstaf, ter voorbereiding op de defensiebrede uitrol de komende jaren. Met DefDoc maakt Defensie informatie beter organisatiebreed beschikbaar en maakt besluitvorming inzichtelijker. Daarnaast dienen verbeteringen in de informatiehuishouding als fundament voor meer openbaarmaking. In het kader van inzicht, overzicht en vooruitzicht omtrent missie-informatie heeft DOO specialistische zoeksoftware verworven, specifiek ingezet voor het archief Afghanistan. DOO ontwikkelt systemen en werkwijzen om zeker te stellen hoe omgegaan wordt met informatie; voor, tijdens en na missies. Dit zorgt er in de toekomst voor dat documenten beter vindbaar zijn.

4 Beleidsartikelen

4.1 Beleidsartikel 1 Inzet

A. Algemene doelstelling

Alle drie de hoofdtaken vergen meer inzet vanwege de toegenomen instabiliteit in de wereld. Om deze taken te kunnen uitvoeren stelt Defensie militaire eenheden gereed die daarvoor kunnen worden ingezet.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het beschikbaar stellen en daadwerkelijk inzetten van eenheden om de veiligheid van het eigen en bondgenoot-schappelijk grondgebied te handhaven. Verder is de Minister in samenwerking met bondgenoten verantwoordelijk voor de uitvoering van bijdragen aan missies voor conflictpreventie, crisisbeheersing en vredesopbouw, zowel in Europa als daarbuiten. Het Koninkrijk der Nederlanden draagt daarmee bij aan de handhaving en bevordering van de internationale rechtsorde. De eenheden kunnen ook worden ingezet ten behoeve van nationale taken en het verlenen van (internationale) noodhulp.

Beleidsartikel 1 Inzet biedt een overzicht van de gehele inzet van de krijgsmacht. Dit betreft de bijdragen van Defensie aan onder andere crisisbeheersingsoperaties, contributies aan gezamenlijk gefinancierde NAVO- en EU-operaties, inzet voor nationale en koninkrijkstaken en overige inzet. In Beleidsartikel 1 is de verantwoording opgenomen van de additionele uitgaven voor inzet onder verantwoordelijkheid van de CDS. In de beleidsartikelen 2 tot en met 5 wordt de taakuitvoering verantwoord van de marine, landmacht, luchtmacht, marechaussee en de aan hen gemandateerde inzet, voor zover deze niet valt onder artikel 1.

C. Beleidsconclusies

Internationale inzet

Nederlandse militairen zijn in 2022 wederom breed ingezet voor vrede en veiligheid.

Eind februari 2022 is Rusland met een grote strijdmacht Oekraïne binnen gevallen waardoor de veiligheidsomgeving van de NAVO-partners drastisch is veranderd. Nederland steunt de Oekraïnse strijdkrachten volop. Daarnaast heeft de oorlog in Oekraine er ook voor gezorgd dat de verdediging van het bondgenootschappelijk gebied meer aandacht heeft gekregen. Dit komt onder andere tot uiting in de volgende missies en operaties.

De permanente bijdragen in NAVO-verband zijn geïntensiveerd, waaronder de bijdrage aan de enhanced Forward Presence (eFP) inzet in Litouwen. Hier heeft een uitbreiding van het aantal militairen plaatsgevonden. In het kader van extra eFP activiteiten is in Roemenië een compagnie infanterie geïntegreerd in een Franse eenheid. Tevens heeft Nederland vanaf medio april tot medio oktober in Slowakije met een Patriot Fire Unit binnen de door Duitsland geleide Multinational Air and Missile Defence Task Force een bijdrage geleverd.

Eveneens zijn gedurende periodes van vijf weken Oekraïense militairen door Nederlandse militaire trainers getraind in het Verenigd Koninkrijk als voorbereiding om aan het front te worden ingezet en is Oekraïne ondersteund met verwerven en het leveren van militaire middelen. Daarnaast heeft Defensie tweemaal een geïntegreerd team naar Oekraïne gezonden om forensische opsporingscapaciteit te leveren ter ondersteuning van het International Criminal Court.

De Standing NATO Maritime Groups (SNMG en SNMCMG) zijn in verhoogde staat van paraatheid gebracht en zijn omgedoopt naar Task Group 441.01 t/m TG-441.04. De groepen zijn meer dan anders actief geweest bij het oostfront. Zo voerde Nederland het commando over de SNMG-1 dat door de inval in Oekraïne direct onder bevel is gesteld van Supreme Allied Commander Europ (SACEUR) van de NAVO. Tevens heeft Nederland een additionele bijdrage geleverd met een mijnenjager aan SNMCMG-2 in de Middellandse Zee.

Ook stonden er F-16’s klaar voor de Quick Reaction Alert om het luchtruim van Nederland, België en Luxemburg te beschermen.

Qua overige missies leverde defensie in 2022 een bijdrage aan de anti-ISIS coalitie en bredere veiligheidsinzet in Irak.

Voorts heeft Nederland de eerste vijf maanden van 2022 bijgedragen met een C-130 vliegtuig inclusief bemanning en ondersteunend personeel aan de VN-missie MINUSMA te Mali. Gedurende het gehele jaar 2022 heeft Nederland de Force Commander (FC) MINUSMA geleverd met een kleine staf.

Daarnaast continueerde Defensie de bijdragen aan verschillende missies in het Midden-Oosten zoals UNDOF, UNTSO, UNIFIL en USSC. Ook leverde Defensie onder andere een kleinschalige bijdrage aan de EU maritieme missies Atalanta en Irini. Hierbij is de bijdrage aan Irini in het derde kwartaal van 2022 beëindigd. Eveneens leverde Nederland stafcapaciteit aan twee missies in Mali (EUTM en MINUSMA). Daarnaast heeft Nederland stafcapaciteit geleverd aan de EU Liaison and Planning Cell (EULPC) in Tunis.

Defensie heeft ondersteuning geleverd aan het door de Verenigde Staten geleide Global Peace Operations Initiative (GPOI) programma in Togo gedurende de maanden juli tot oktober. Tijdens deze training zijn Togolese militairen voorbereid op hun inzet in MINUSMA.

Figuur 5

Nationale inzet

Evenals voorgaande jaren waren in 2022 militairen dagelijks actief voor de derde hoofdtaak. Voorbeelden van deze inzet zijn de verleende bijstand voor de handhaving van de openbare orde en veiligheid, inzet van zoek- en observatieteams en de inzet van de Explosieven Opruimingsdienst Defensie.

In 2022 heeft Defensie samen met de ministeries van Justitie en Veiligheid en Financiën verdere stappen gezet in het Brede Offensief Tegen de Ondermijnende Criminaliteit op het gebied van bewaken en beveiligen vanuit de Koninklijke Marechaussee, als partner in de Nationale Samenwerking tegen Ondermijnende Criminaliteit (NSOC). Tevens onderschepte de Kustwacht Carib en Defensie ruim 35.000 kilo aan verdovende middelen in het Caribisch deel van het Koninkrijk.

Daarnaast heeft Defensie gedurende een lange periode in 2022 ondersteuning geleverd aan de Politie Amsterdam bij het bewaken en beveiligen van de extra beveiligde rechtbank in Amsterdam-West.

In 2022, en nu nog steeds, heeft Defensie een belangrijke bijdrage geleverd aan het opvangen van ontheemden en asielzoekers. Defensie stelde onder andere militaire locaties ter beschikking in Amsterdam, Ede, Huis ter Heide en Zoutkamp. Op de piek van de ondersteuning maakten ruim 2.000 personen gebruik van deze opvanglocaties. Tevens leverde de KMar bijstand aan de politie om bij te dragen aan de openbare orde gerelateerd aan de opvang.

Zoals ieder jaar heeft Defensie bluscapaciteit met een helikopter standby gehad in Nederland tijdens de risicoperiode voor natuurbranden. Deze helikopter is tweemaal daadwerkelijk ingezet in Midden-Nederland om een natuurbrand te bestrijden.

Overige inzet

In 2022 is, door de wijziging in de Wet ter bescherming koopvaardij, de dynamiek rondom de inzet van Vessel Protection Detachments (VPD) veranderd. Sinds 1 februari 2022 is het voor rederijen mogelijk om onder voorwaarden gebruik te maken van maritieme beveiligingsbedrijven.

Dit jaar is gebleken dat de wetswijziging nog nauwelijks impact heeft gehad op het aantal VPD-inzetten. In 2022 zijn in totaal 24 afgeronde VPD-inzetten uitgevoerd. De verwachting voor de komende jaren is dat door de wetswijziging het aantal VPD-inzetten dat Defensie uitvoert zal afnemen.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting algemeen

Om het geïntegreerde karakter te borgen wordt besluitvorming over het Budget Internationale Veiligheid (BIV) interdepartementaal voorbereid en uitgevoerd.

E. Toelichting op de instrumenten

In onderstaande tabel wordt voor 2022 weergegeven hoeveel budget per missie begroot was en is gerealiseerd. De posten met een verschil groter dan €5 miljoen worden nader toegelicht. Een uitzondering hierop zijn de missies die in 2022 zijn ontstaan en in de ontwerpbegroting 2022 dus geen budget hadden. Dit betreft de missies Air Policing in Bulgarije, enhanced Forward Presence (eFP) in Roemenië, Multinational Air Missile Defence Task Force (MN AMDTF) in Slowakije en de commerciële verwervingen ten behoeve van Oekraïne (MAT SUPP OEK) met een totale realisatie van € 188,1 miljoen.

Verplichtingen

De realisatie van de verplichtingen is € 241,1 miljoen hoger ten opzichte van de vastgestelde begroting. Dit heeft grotendeels te maken met de aangegane verplichten voor de commerciële verwervingen ten behoeve van Oekraïne.

Uitgaven

Capacity Building Mission Iraq (CBMI)

De belangrijkse reden voor de onderrealisatie van de missie CBMI, komt doordat Duitsland een flinke facturatie achterstand heeft. Vanaf januari 2019 zijn er geen facturen voor Real Life Support meer ontvangen. Daarnaast zijn er ook met de Verenigde Staten nog geen duidelijke afspraken gemaakt over het gebruik van Camp Bulldog. Hierdoor is van de Amerikanen nog geen factuur ontvangen. De financiële omvang van de facturatie achterstand en wanneer we de facturen gaan ontvangen is onbekend. Verder is door het onterecht opnemen van pensioentoelagen en het uitblijven of lager uitvallen van verrekeningen met de verschillende defensieonderdelen de realisatie lager dan begroot.

United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission (MINUSMA)

De onderrealisatie op MINUSMA is vooral ontstaan door het niet aanbieden van onderhoud door defensieonderdelen, ten laste van de missie na de redeployment. Hierdoor is de €8 miljoen die hiervoor begroot was niet tot realisatie gekomen. Het overige deel van de onderrealisatie heeft te maken met het onterecht opnemen van pensioentoeslagen in de begroting.

Missies Algemeen

In 2022 is door de COVID-19 pandemie wederom financieel rekening gehouden met huisvesting in verband met quarantaine voor uitzendingen en/of werkbezoeken, maar in 2022 was dit niet meer benodigd. Daarnaast is er op het gebied van informatievoorziening minder tot realisatie gekomen, omdat de Next Generation Jammers zijn doorgeschoven naar 2023 en de verrekening van satellietcapaciteit heeft plaatsgevonden op het budget van de desbetreffende missies.

Contributies

De post contributies omvat diverse Nederlandse contributiebijdragen aan Internationale Organisaties en samenwerkingsverbanden. Voorbeelden hiervan zijn de NAVO, de Alliance Operations & Missions (AOM), de EU, de European Peace Facilty (EPF) en de Strategic Airlift Capability (SAC) C-17.

De contributiebijdrage aan SAC C-17 is €7,4 miljoen lager dan in de MOU-afspraken is vastgelegd. In 2022 is minder contributie bij de landen afgeroepen dan de plafondwaarde van de MOU. De contributiebijdrage aan AOM is €7,5 miljoen lager dan de meerjarige raming. De beëindiging van de Resolute Support Mission (RSM) in Afghanistan draagt hier mede aan bij. De contributiebijdrage aan EPF is €1,4 miljoen hoger dan geraamd. Dit komt door een storting in het deposito voor vroegtijdige financiering van snelle reactieoperaties.

Reservering Srebrenica arrest

In 2022 was er voor de civielrechterlijke regeling Srebrenica een bedrag van €30,7 miljoen beschikbaar. Eind 2022 is er een bedrag van €23,3 miljoen teruggekomen in de voorziening BIV.

Ontvangsten

In 2022 is voor Crisisbeheersingsoperaties €6,4 miljoen ontvangen, waarvan €5 miljoen meer is ontvangen dan meerjarig geraamd. De ontvangsten zijn voor het grootste gedeelte afkomstig van de terugontvangen contributiebijdragen uit voorgaande jaren van €2,4 miljoen en de missie MINUSMA (C-130) €3,6 miljoen (VN ontvangsten).

Structurele Nationale Inzet

Defensie voert structurele taken uit ten behoeve van civiele overheden. De financiële middelen van deze taken zijn opgenomen in de verschillende begrotingsartikelen van Defensie. Deze taken zijn vastgelegd in wet- of regelgeving, inclusief ministeriële besluiten, convenanten of arrangementen. Onder deze taken vallen de taken van de KMar, de Kustwacht in Nederland en het Caribisch gebied, luchtruimbewaking, de Bijzondere Bijstandseenheden en de Explosieven Opruimingsdienst Defensie.

Militaire bijstand en steunverlening (Financiering Nationale Inzet Krijgsmacht)

Defensie verleent militaire bijstand (MB) voor de handhaving van de openbare orde en veiligheid (OOV) en voor de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde (SHRO). Deze bijstand wordt zowel door de KMar geleverd als door andere eenheden van Defensie. Daarnaast wordt bijstand verleend in geval van een ramp of crisis, of de vrees voor het ontstaan daarvan (Wet Veiligheidsregio). Verder kan een civiele autoriteit/ Minister een beroep doen op militaire steunverlening in het openbaar belang (MSOB). Ook in het Caribische deel van het Koninkrijk worden door Defensie soortgelijke vormen van militaire bijstand en steunverlening verleend.

Toelichting Nationale Inzet

Defensie continueerde diverse (nood)opvanglocaties voor evacuees uit Afghanistan, ontheemden uit Oekraïne en reguliere asielzoekers. Daarnaast is ondersteuning geleverd in onder andere de vorm van luchtobservatiecapaciteit (UAS), searchcapaciteit, duikcapaciteit, Fire Bucket Operations (FBO) en CBRN-capaciteit. Verder leverde Defensie wederom capaciteit voor het opruimen van explosieven door de Explosieven Opruimingsdienst. Defensie leverde bijstand tijdens hoog risico zittingsdagen in Amsterdam tijden het Marengo proces en militaire bijstand bij de diverse sitkstofprotesten. Tot slot waren ongeveer 200 defensiemedewerkers dagelijks gecommiteerd aan de aansturing van en advies over nationale inzet.

COVID-19

Op verzoek van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft Defensie van medio december 2021 tot medio februari 2022 militaire ondersteuning geleverd bij het bemensen van de niet-medische functies binnen spoor 1 t/m 4 vaccineren en de functie van bemonsteraars en administratieve functies binnen testen op diverse locaties binnen Nederland. De additionele uitgaven hiervoor bedroegen € 1,9 miljoen.

Host Nation Support (HNS)

HNS (gastlandsteun) is de militaire ondersteuning die door Nederland wordt geleverd aan bondgenootschappelijke eenheden en NAVO-organisaties die verblijven op of zich verplaatsen over Nederlands grondgebied. Dit is een verplichting die ten grondslag ligt aan de NAVO en in verschillende MOU’s is vastgelegd.

In het afgelopen voorjaar heeft er een grote doorvoeroperatie plaatsgevonden i.h.k.v. DEFENDER 22, waarbij ondersteuning werd geleverd door de Nederlandse Krijgsmacht. Ongeveer 2.400 (rups)voertuigen en goederen van een Armoured Brigade Combat Team van de eerste Amerikaanse Cavalarie Divisie werden gelost in de haven van Vlissingen. Deze (rups)voertuigen en goederen zijn vervolgens deels over het spoor en deels over de weg verplaatst richting Polen en Litouwen.

4.2 Beleidsartikel 2 Koninklijke Marine

A. Algemene doelstelling

De marine levert operationeel gerede maritieme expeditionaire capaciteit (zowel vloot als mariniers) voor maritieme gevechtsoperaties zoals onderzeebootbestrijding en amfibische operaties, maritieme veiligheidsoperaties zoals antidrugs- en antipiraterij-operaties, en maritieme assistentie bij bijvoorbeeld rampen en militaire bijstand. De marine kan zelfstandig wereldwijd operaties uitvoeren en kan ook samen optreden met de landmacht, luchtmacht, marechaussee, kustwacht en buitenlandse bondgenoten.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang en samenstelling van de marine alsmede de (mate van) gereedheid van maritieme eenheden. De marine is verantwoordelijk voor het operationeel gereedstellen en in stand houden van deze eenheden. De marine is inzetbaar voor zowel internationale als nationale taken.

C. Beleidsconclusies

De marine heeft in 2022 deelgenomen aan verschillende grote en kleine operaties, waarmee een bijdrage is geleverd aan alle hoofdtaken van Defensie. De consequenties van de COVID-19 pandemie waren in 2022 ten opzichte van 2021 beperkt. Veel geplande oefeningen konden doorgang vinden.

In 2022 hebben meerdere fregatten, mijnenjagers en het JSS en een operationele staf in de Standing Naval Forces bijdragen geleverd in het kader van hoofdtaak 1. Daarnaast hebben een LPD en een onderzeeboot gereed gestaan ter versterking van de VJTF. Het NL-commando over SNMG1 (Standing NATO Maritime Group 1) kreeg extra betekenis met de activatie van de VJTF(M), waarbij het aantal schepen in het verband initieel toenam en in later stadium weer afnam en stabiliseerde. De inzet van mariniers in Erbil verliep goed en liet zien dat met creativiteit en gedrevenheid inzet succesvol kan worden gecombineerd met gereedstellingsactiviteiten. Een advance party van de 21Raiding Squadron van het Korps Mariniers is vertrokken naar het Verenigd Koninkrijk voor Operatie INTERFLEX. Door deze organieke eenheid te sturen is het mogelijk jonge mariniers te koppelen aan ervaren kaderleden, om zodoende tijdens het trainen van Oekraïense militairen ook de eigen skilIs en drills te verbeteren.

Daarnaast hebben eenheden van het Korps Mariniers aan het begin van het jaar geoefend tijdens de Joint Arctic Training en hebben ze deelgenomen aan een grote internationale oefening van mariniers op bataljonsniveau in de Verenigde Staten.

In 2022 is de mijnenjager Zr.Ms. Vlaardingen onderdeel geweest van SNMCMG2 (Standing NATO Mine Countermeasures Group 2) en heeft in de Middellandse Zee standby gestaan om op afroep graantransporten in de Zwarte Zee te begeleiden.

In 2022 is aan hoofdtaken 2 en 3 invulling gegeven met onder andere 27 afgeronde en nog gaande Vessel Protection Detachments, het vernietigen van 54 explosieven op de Noordzee en bij operaties in de West is door de Ocean Going patrol Vessels in samenwerking met de MQ9 Reaper een record hoeveelheid van 33.669 kg drugs onderschept.

Voor de gereedstelling was de aansluiting van de fregatten Zr.Ms. De Zeven Provinciën en Zr.Ms. Van Amstel bij de USS Gerald R. Ford Carrier Strike Group een operationeel hoogtepunt waarbij in internationaal verband ervaring is opgedaan. Tevens heeft een (binationale) taakgroep met internationale partners geoefend. Zo hebben de mariniers in de Verenigde Staten met een Marine Combat Group (MCG) op bataljonsniveau getraind en heeft de Marine Spearhead Task Unit (MSTU) na een zeer korte reactietijd een noodhulp oefening op Guadeloupe uitgevoerd.

Het maritieme helikopter squadron 860 heeft met drie NH90 helikopters vanaf Zr.Ms. Karel Doorman en een onderzeeboot tactisch geoefend waarbij de onderzeebootbestrijdingsvaardigheden op een hoger niveau zijn gebracht.

Nu de Expeditionary Syvey Boat full operational capable is, beschikt de marine over een 16 meter lang platform dat zelfstandig onder tactische omstandigheden hydrografische opnames kan uitvoeren op grotere afstand van het moederschip. Met die informatie worden expeditionaire maritieme operaties ondersteund en wordt voor een omgeving gezorgd waarin schepen veilig kunnen navigeren. Daarnaast is de marine het afgelopen jaar druk bezig geweest met het verder opbouwen van haar Cyber capaciteit.

Een belangrijke tegenslag dit jaar was de brand aan boord van Zr.Ms. Zeeland. Het onderzoek loopt nog en het herstel van de schade is in volle gang.

De personele tekorten blijven vooralsnog een belangrijke belemmering voor een verdere verbetering van de operationele gereedheid. De gewenste hogere instroom van personeel is in 2022 niet bereikt. Op onderdelen zijn echter wel successen te benoemen.

Voor de verbetering van de materiële gereedheid zijn aanvulling van de voorraad en uitbesteding belangrijke maatregelen. Maar ook civiele partners en toeleveranciers hebben capaciteitstekorten en langere doorlooptijden door schaarste. Hierdoor wordt het positieve effect van de investering in uitbesteding en aangevulde voorraden maar langzaam zichtbaar en treden er nog steeds vertragingen op in onderhoudstrajecten.Toch zijn er positieve effecten merkbaar. Door toegenomen wisselvoorraad kan steeds vaker gebruik worden gemaakt van repair-by-replacement en leidt niet iedere vertraging in uitbesteed werk tot een vertraagd onderhoudstraject. De beschikbaarheid van optronica is succesvol verbeterd, waardoor niet alleen de ingezette militair over goede helderheidsversterkendemiddelen beschikt, er kan ook mee getraind worden.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 5 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

Ten opzichte van de ontwerpbegroting zijn per saldo voor een bedrag van € 171,2 miljoen meer verplichtingen aangegaan. De hogere verplichtingen zijn het gevolg van de hogere uitgaven in het betalingenbudget (€108,4 miljoen) met als grootste omvang de arbeidsvoorwaarden 2021-2023. Daarnaast is er in plaats van eenmaal, tweemaal een verplichting aangegaan (€33,4 miljoen) voor de service level agreement (SLA) met de Rijksrederij voor 2022 en 2023. Verder zijn er meerjarige verplichtingen aangegaan voor onder andere vliegcapaciteit voor Kustwacht NL (€20 miljoen), energie en water in het Caribisch gebied (€3,6 miljoen) en diverse kleinere contracten.

Uitgaven

Opdrachten

Binnen opdrachten is per saldo €8,6 miljoen meer besteed dan in de ontwerpbegroting is aangegeven. De hogere uitgaven binnen Kustwacht NL (€9,8 miljoen) zijn gemaakt voor het gereedhouden en inzetten van de Emergency Towing Vessels op de Noordzee (€11,8 miljoen). Daarnaast is het budget verlaagd (€1,1 miljoen), omdat de besteding op IT-projecten niet realiseert binnen de begroting Defensie, maar in het DMF. Daar tegenover is minder uitgegeven aan de luchtverkenning. Dit betreft één factuur (€1,0 miljoen) die wordt betaald in het jaar 2023.

De lagere uitgaven bij Kustwacht CARIB (€4,8 miljoen) is, zoals vermeld in de 2e suppletoire begroting, het gevolg van het realiseren conform jaarplan waarbij onder andere de capaciteiten voor luchtverkenning onder het Defensiematerieelbegrotingsfonds realiseert. Daar tegenover staan hogere uitgaven door onder meer toenemende brandstofprijzen.

Personele uitgaven

Binnen personele uitgaven is per saldo €101 miljoen meer besteed dan in de ontwerpbegroting is aangegeven. De oorzaak ligt met name bij de extra uitgaven aan het arbeidvoorwaardenakkoord 2021-2023, de tijdelijke toelage loongebouw, de tegemoetkoming pensioenlasten en (tijdelijke) functie uitbreidingen. In verband met ondervulling van het personeelsbestand zijn extra uitgaven gemaakt voor externe inhuur om alsnog over personele capaciteit te beschikken. De hogere uitgaven op overige personele exploitatie wordt onder andere veroorzaakt door hogere opleidingsuitgaven.

Groene Draeck

De Groene Draeck is in 1957 door de Nederlandse bevolking aan toenmalig kroonprinses Beatrix geschonken. De Staat gaf bij deze gelegenheid mede het onderhoud van de Groene Draeck als geschenk. De kosten voor het onderhoud aan de Groene Draeck worden verantwoord op de begroting van het Ministerie van Defensie zolang Prinses Beatrix gebruik maakt van de Groene Draeck. De gemiddelde onderhoudskosten voor het Rijk zijn ook voor de huidige vijfjaarsperiode (2021 t/m 2025) begroot op €87.000 per jaar. De daadwerkelijke uitgaven fluctueren over de jaren heen.

Het benodigde meerjarige groot onderhoud wordt door tussenkomst van de Dienst Koninklijk Huis (DKH) door een specialistische werf uitgevoerd. Tot het maximum van het voor de huidige vijfjaarsperiode (2021 t/m 2025) beschikbaar gestelde budget van €435.000 (5 maal €87.000) kunnen de kosten hiervan worden gefactureerd. De in 2022 door Defensie gedragen kosten voor het in uitvoering zijnde meerjarige onderhoud van de Groene Draeck zijn €18.424. Van het totaal beschikbare onderhoudsbudget tot en met 2025 resteert nog €190.301. Eventuele meerkosten boven de €435.000 voor het onderhoud aan de Groene Draeck komen voor rekening van de eigenaresse.

4.3 Beleidsartikel 3 Koninklijke Landmacht

A. Algemene doelstelling

De Koninklijke Landmacht draagt op de grond bij aan vrede, vrijheid en veiligheid in Nederland en daarbuiten. De landmacht doet dit met professionele en goed getrainde militairen en hoogwaardige technologie. Zij gaan door waar anderen moeten stoppen. Onder de zwaarste omstandigheden voeren zij gevechtsoperaties uit, bieden humanitaire hulp, ondersteunen bij rampen en ondersteunen dagelijks de civiele autoriteiten in Nederland.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang en samenstelling van de landmacht alsmede de mate van gereedheid van de grondgebonden eenheden. De landmacht is verantwoordelijk voor het operationeel gereedstellen en instandhouden van de eenheden. De landmacht is inzetbaar voor zowel internationale als nationale taken.

C. Beleidsconclusies

Oekraïne

De landmacht droeg in 2022 bij aan veiligheid in en buiten Nederland. Direct na de invasie van Rusland in Oekraïne op 24 februari 2022 leverde de landmacht, als deel van de krijgsmacht en het NATO-bondgenootschap, snel capaciteiten en bracht haar eenheden in verhoogde staat van gereedheid. De landmacht ondersteunde de Oekraïense krijgsmacht door essentiële wapens, munitie en materieel te leveren en opleidingen en trainingen voor Oekraïense militairen te verzorgen zoals de operatie Interflex en European Union Military Assistance Mission Ukraine.

Naast de reeds aanwezige Duits-Nederlandse battlegroup in Litouwen, werden extra eenheden in Roemenië en Slowakije ontplooid en is genieondersteuning geleverd voor de Air Policing in Bulgarije.

Overige internationale inzet

Onder NAVO, EU, VN, maar ook nationale vlag, werden eenheden van de landmacht in 2022 ingezet in Irak, Mali en op Curaçao. Landmachtpersoneel werd daarnaast ingezet binnen verschillende missies zoals onder andere in Burkina Faso, Tunis, Libië, Libanon, Jordanië, Qatar en Koeweit.

Nationale inzet en evenementen

Landmachteenheden voerden in 2022 continue een veelvoud aan nationale operaties, militaire steunverleningen en bijstand uit in het kader van handhaving van de rechtsorde, openbare orde en veiligheid. In het bijzonder ondersteunde de landmacht de politie bij de extra beveiligde rechtbank, het COA bij de crisisnoodopvang en de veiligheidsregio’s bij gespecialiseerde doorzoekingen. In het kader van Host Nation Support ondersteunde de Landmacht verschillende strategische verplaatsingen van internationale eenheden over Nederlands grondgebied.

Een aantal evenementen is ondersteund waaronder herdenkingen, Bevrijdingsdag, de Vierdaagse in Nijmegen en Prinsjesdag. Daarnaast is aanzienlijke steun geleverd aan onder andere de Nederlandse Industrie voor Defensie en Veiligheid (NIDV) jaardag Grondgebonden Platformen en de NIDV Exhibition for Defence and Security.

Internationale Militaire Samenwerking

Missies en oefeningen stonden veelvuldig in het teken van internationale militaire samenwerking. In het bijzonder heeft de landmacht op het gebied van kennisdeling, ontwikkeling van capaciteiten en integratie samengewerkt met de strategische partners Duitsland, Engeland, Frankrijk, de Verenigde Staten, België, Luxemburg en Noorwegen. Daarnaast is Litouwen een operationeel partner en is de hernieuwde samenwerking met Suriname doorontwikkeld. Met Duitsland is de intensivering van de samenwerking verder vormgegeven door de gezamenlijke Common Army Vision. De belangrijkste elementen zijn het op elkaar afstemmen van de opbouw en inrichting van landeenheden, het versterken van de binationale commandostructuur met geharmoniseerde procedures en interoperabele systemen, het synchroniseren van kennis- en doctrineontwikkeling, het afstemmen van behoeftestellingen, verwerving en instandhouding en het herdefiniëren van de rol van het 1e Duits-Nederlands Legerkorps in lijn met het NATO New Force Model.

Gereedstelling

Voor de gereedstelling van operationele landmachteenheden vond een veelvoud aan grote en kleine oefeningen in het binnen- en buitenland plaats. Voorbeelden van grote internationale en NAVO-oefeningen zijn: Rapid Falcon, Steadfast Jupiter, Falcon Autumn, Cougar Sword 22 en in afgeslankte vorm de oefeningen Vigorous Bison en Bison Sustain. In het bijzonder werd de NAVO Very High Readiness Joint Task Force, bestaande uit onder andere 2800 militairen van de Landmacht, voorbereid op haar stand-by-status als snelle reactiemacht in 2023.

Alle internationale ontwikkelingen, de vele inzetten en opdrachten en de gereedstelling, in combinatie met de druk op de eigen personele- en materiële gereedheid zorgden ondanks alle krijgsmachtbrede inspanningen en investeringen voor een moeizame ontwikkeling van de operationele gereedheid binnen de landmacht.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan €10 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De gerealiseerde verplichtingen zijn voor de landmacht €163,8 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt vooral veroorzaakt door de arbeidsvoorwaarden 2021-2023.

Uitgaven

De uitgaven bij de landmacht zijn €152,0 miljoen hoger ten opzichte van de vastgestelde begroting. Het belangrijkste verschil is de personele uitgaven en wordt hieronder toegelicht.

Personele uitgaven

De hoge uitgaven bij personele uitgaven van €147,7 miljoen wordt met name veroorzaakt door hogere uitgaven eigen personeel als gevolg van de nieuwe arbeidsvoorwaarden 2021-2023.

4.4 Beleidsartikel 4 Koninklijke Luchtmacht

A. Algemene doelstelling

De Koninklijke Luchtmacht is een modern en technologisch krijgsmachtdeel dat wereldwijd actief is. De luchtmacht ondersteunt bestrijding van internationale onrust en biedt hulp bij rampen. In Nederland zorgt ze voor veiligheid vanuit de lucht door onder andere bewaking en verdediging van het luchtruim. Hiervoor beschikt het krijgsmachtdeel over hooggekwalificeerd personeel, vliegtuigen, helikopters en andere wapensystemen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang en de samenstelling van de luchtstrijdkrachten en van de mate van gereedheid van de luchtstrijdkrachten. Het Commando Luchtstrijdkrachten (CLSK) is verantwoordelijk voor het operationeel gereedstellen en instandhouden van lucht- en grondgebonden capaciteit van de krijgsmacht en is inzetbaar voor de verdediging van het bondgenootschappelijk grondgebied, expeditionaire taken en nationale taken.

C. Beleidsconclusies

In 2022 zijn eenheden van de luchtmacht vanaf het begin van het conflict betrokken geweest bij het snelle en adequate antwoord van de NAVO op de oorlog in Oekraïne en de spanningen aan de Europese oostgrens; binnen enkele uren na het binnenvallen van Rusland in Oekraïne waren Nederlandse jachtvliegtuigen in positie aan de oostgrens van het NAVO grondgebied. Vrijwel al onze capaciteiten zijn in deze situatie ingezet in een breed scala aan missies. De F-16 en de F-35 zijn succesvol ingezet voor enhanced Vigilance Activities en enhanced Air Policing Activities en inmiddels is de volgende Air Policing missie in Polen gestart. Om dit alles en de Taskforce Oekraïne te ondersteunen heeft de C-130 meerdere vluchten uitgevoerd om materieel naar Oekraïne te transporteren en stond de AH-64 gereed om onmiddellijk ingezet te worden in Roemenië. De Cougar stond stand-by voor inzet voor de Initial Follow-on Forces Group van de NATO Response Force. De MRTT is weliswaar niet organiek van de luchtmacht en nog niet Initial Operational Capable, maar is wel al ingezet tijdens de air-to-air refueling-missies aan de NAVO-Oostgrens. Ook is de de NH-90 ingezet aan boord van de Standing NATO Maritime Group 1. Naast de inzet in relatie tot de Oekraïne heeft de luchtmacht afwisselend met de Belgische luchtmacht, met F-16 jachtvliegtuigen de Benelux-landen beschermd tegen civiele en militaire vliegtuigen waarvan een dreiging uitgaat. Onderwijl onderhouden de F-16’s tot 2025 de nucleaire taak die daarna door de F-35 wordt overgenomen.

Om de geoefendheid te verbeteren heeft de luchtmacht afgelopen jaar deelgenomen aan verschillende (inter)nationale oefeningen. Tijdens de oefening Frisian Flag werden met de F-16 en de F-35 grootschalige formaties getraind. Daarnaast zijn tijdens de oefening Falcon Autumn eenheden van het Defensie Helikopter Commando en Air Mobility Command weer gecertificeerd voor grootschalig luchtmobiel optreden. Tijdens de Fleet Officer Sea Training zijn nieuwe NH90-bemanningen succesvol getraind in onderzeebootbestrijding en vlootintegratie. De stationering van de MQ-9 op Curaçao is verlengd tot medio 2023 waarbij ook operationele inzet is beoogd naast alle testactiviteiten.

De luchtmacht heeft parallel aan inzet en gereedstellen verdere stappen gezet in de transitie naar een 5e generatie luchtmacht. In de transitie naar de Chinook model F (MYII) wordt toegewerkt naar de fase Initial Operational Capable en de Apache doorloopt het remanufacture-programma. De vernieuwde organisatie met een Staf en 4 Commands, inclusief bedrijfsvoering conform Besturen Bij Defensie, krijgt steeds meer vorm. De transitie krijgt daarnaast een flinke impuls door de Defensienota 2022, met name waar de maatregelen aansluiten bij bestaande transitieprojecten, zoals de uitbreiding van de MQ-9 capaciteit, de vervanging van de C-130 en het inrichten van het derde squadron F-35. Naast de interne transitie van de luchtmacht is ook een overeenkomst met Noorwegen afgesloten over samenwerking in het ruimtedomein.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan €5 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De gerealiseerde verplichtingen zijn €20,3 miljoen hoger dan initieel begroot. Dit is met name het gevolg van de nieuwe arbeidsvoorwaarden waardoor de verplichtingen binnen formatie aanzienlijk hoger zijn (€45,7 miljoen) dan eerder in de begroting is vastgesteld. Op de post Overige Personele Exploitatie is de realisatie van het verplichtingenbudget met €26,5 miljoen achtergebleven als gevolg van reeds in eerdere jaren aangegane verplichtingen met een langjarig karakter.

Uitgaven

Personele uitgaven De realisatie van het budget voor personele uitgaven is €75,6 miljoen hoger dan begroot. De uitgaven voor het eigen personeel zijn €45,7 miljoen hoger dan de vastgestelde begroting. Het arbeidsvoorwaardenakkoord zorgt voor deze hogere uitgaven.

Binnen het budget voor overige personele exploitatie heeft een overrealisatie plaatsgevonden van €26,5 miljoen. Deze overrealisatie wordt met name veroorzaakt door meeruitgaven voor opleidingen (€22,4 miljoen). Voor vliegeropleidingen die onder Foreign Military Sales worden afgenomen, zijn voorschotten betaald voor de opleidingen die zijn afgenomen in 2022. Dit heeft geleid tot verhoogde uitgaven in de vorm van FMS voorschotbetalingen voor initiële vliegeropleidingen (€7 miljoen) en voor F-35 vliegeropleidingen (€13 miljoen). Deze voorschotbetalingen zijn onderdeel van de Special Billing Arrangement die voor alle Nederlandse FMS-contracten gelden.

Ontvangsten

In 2022 zijn de ontvangsten hoger uitgevallen dan geraamd. Dit komt door uitgestelde ontvangsten die in 2022 zijn ontvangen en onverwachte ontvangsten zoals een afgesloten FMS-case waarbij ruim €4 miljoen is ontvangen die de overrealisatie verklaren.

4.5 Beleidsartikel 5 Koninklijke Marechaussee

A. Algemene doelstelling

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is beheerverantwoordelijk en verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang, samenstelling en de vereiste mate van gereedheid van de KMar. De uitvoering is opgedragen aan de KMar. Het gezag over de KMar berust bij meerdere ministeries. Afhankelijk van de betreffende taak zijn dat de ministeries van Justitie en Veiligheid (inclusief de Directoraat-Generaal Migratie, het Openbaar Ministerie en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid), Buitenlandse Zaken, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Defensie.

De Militaire Politiezorgtaak (art 4 lid 1 b PW) wordt zowel nationaal als internationaal en tijdens missies, oefeningen en andere inzet uitgevoerd. Door de uitvoering van deze taken levert de KMar een continue bijdrage aan de veiligheid van de Staat en de integriteit van de Krijgsmacht.

C. Beleidsconclusies

De marechaussee heeft in 2022 een bijdrage geleverd aan de hoofdtaken van Defensie en heeft uitvoering kunnen geven aan de aan haar opgedragen taken. De KMar heeft in 2022 met diverse onderdelen deelgenomen aan grote en kleine internationale operaties. In 2022 is een groot beroep gedaan op de KMar als gevolg van de oorlog in Oekraïne, de aanhoudende crisis in de asielketen, de alsmaar groter wordende vraag naar bewaken en beveiligen, de extra personele inzet voor het landen-pakket in het Caribisch Gebied en de inzet van de Landelijke Bijstandsorganisatie bij onder andere COVID- en boerenprotesten.

Grenspolitietaak

Het grensproces is volgens de Schengengrenscode uitgevoerd. Ten opzichte van 2021 was gedurende 2022 sprake van een groei van de passagiersstromen op de grote luchthavens. Daarbij was als gevolg van de problematiek op Schiphol een verschuiving in passagiersstromen zichtbaar naar Rotterdam The Hague Airport en Eindhoven Airport. Dit zorgt voor een toegenomen druk op het segment grenstoezicht op deze luchthavens. Deze druk heeft een capacitair effect gehad op de uitvoering van het Mobiel Toezicht Veiligheid (MTV). Door intensivering van controles met de beschikbare capaciteit bleef het aantal onderkende illegalen in het MTV hoog en het aantal grensweigeringen op peil.

Bewaken en beveiligen

Alle taken zijn uitgevoerd volgens de geldende beveiligingsconcepten. Hierbij hebben zich geen vermeldenswaardige incidenten voorgedaan. Naast objectbeveiliging is een toenemende vraag naar persoonsbeveiliging waarneembaar. Op 8 juli 2022 is het wetsvoorstel wijziging Politiewet in werking getreden. Door deze wetswijziging vallen de objectbeveiliging en persoonsbeveiliging onder de eigen taakstelling van de KMar en worden deze niet meer onder bijstand uitgevoerd.

(Inter)nationale en militaire politie(zorg)taken (MPZ)

Om bij te dragen aan de inzetbaarheidsdoelen van Defensie moet de KMar de capaciteit (Inter)nationale en militaire politie(zorg)taken operationeel gereed hebben. Voor MPZ geldt onverminderd dat de KMar een bijdrage levert aan de integriteit van de krijgsmacht. Als gevolg van verdringing door onder andere inzet Caribisch gebied, bijstand aan Noordelijke gemeentes en ondersteuning Schiphol heeft er geen groei in geplande inzet MPZ plaatsgevonden.

Internationale inzet

De KMar heeft in 2022 voldaan aan de operationele gereedheid (OG)-norm van 153 vte ten behoeve van expeditionaire taken. Het Crowd Riot Control (CRC) peloton is niet ingezet voor specifieke opdrachten. De KMar is wel in staat om CRC-capaciteit te leveren wanneer daar om gevraagd wordt. Deze capaciteit wordt gefaciliteerd vanuit de huidige Bijstandseenheden (BE) pelotons. De Close Protection Teams zijn in 2022 ingezet voor specifieke opdrachten en voldeden aan alle generieke opdrachten voor de hoofdtaken.

In 2022 is tweemaal een onderzoeksteam naar Oekraïne afgereisd. Het team heeft, onder verantwoordelijkheid van het International Criminal Court (ICC), forensisch onderzoek gedaan naar mogelijke oorlogsmisdaden in Oekraïne. Het opsporingsteam is daarbij ondersteund door andere defensieonderdelen, het UMC Maastricht en het Nederlands Forensisch Instituut.

Grenzen en veiligheid

Op het gebied van grenzen en veiligheid speelt een aantal ontwikkelingen als gevolg van nieuwe EU-wetgeving inzake een Europees In- en Uitreissysteem (EES), een Europees Informatie- en Reisautorisatiesysteem (ETIAS), wijzigingen in het Schengen Informatiesysteem (SIS), de voorstellen voor aanpassing van EURODAC, het Visum Informatiesysteem (EUVIS) en inzake de interoperabiliteit tussen deze systemen. Dit zal op termijn consequenties hebben voor alle betrokken partijen, waaronder de KMar. Deze ontwikkelingen worden intern KMar aangestuurd door het programma Future Borders. In 2022 is bij de KMar de nodige voortgang geboekt in het programma Future Borders op het gebied van planningssystematiek, financiële beheersing, IT-voorbereiding, aanpassing basissystemen en sturing onder regie van het programma Grenzen en Veiligheid onder leiding van JenV.

Eurostar

De KMar is in oktober 2020 gestart met de grenscontroles op Amsterdam en Rotterdam Centraal ten behoeve van twee Eurostartreinen. In 2022 heeft Eurostar de dienstregeling uitgebreid met een derde en vierde trein. De vierde trein is vanaf september 2022 gaan rijden.

Eurosur

Het IV-systeem EUROSUR verzamelt de incidenten die aan en tussen de grensdoorlaatposten plaatsvinden om te komen tot bruikbare ‘situational pictures’ voor Nederland. De invoering van Eurosur 2.0 moet uiteindelijk leiden tot een totale ‘European situational picture’, waarin ook een analyselaag is opgenomen. Voor EUROSUR 2.0 dient elke lidstaat over een Nationaal Coördinatiecentrum (NCC) te beschikken. In 2022 is een start gemaakt met het oprichten en inrichten van de NCC-organisatie. Op 9 december 2022 zijn, binnen de daarvoor door de Europese commissie gestelde deadline, de contact en locatiegegevens doorgegeven aan de Europese Commisie. De deadlines, vastgesteld in de Eurosur Programme-Roadmap, zijn behaald.

EMSWe-Verordening

Op 15 augustus 2019 is de Europese EMSWe-verordening in werking getreden. EMSWe staat voor European Maritime Single Window environment. Het is de opvolger van de al eerder door de KMar geïmplementeerde Europese verordening «Maritime Single Window». Met de EMSWe-verordening wordt de meldplicht vanuit de scheepvaart aan de verschillende partijen (havenautoriteiten, Douane, KMar, Zeehavenpolitie) in de lidstaten geharmoniseerd. EMWSe is voor de KMar/JIVC voornamelijk een ICT-vraagstuk. Nationale implementatie wordt uitgevoerd o.l.v. het ministerie van IenW. De KMar neemt deel aan de Stuurgroep EMSW onder leiding van het ministerie IenW. EMSWe is in 2021 en 2022 ontworpen en gebouwd. Uiteindelijk dient EMWSe op 15 augustus 2025 succesvol geïmplementeerd te zijn.

Geoefendheid en inzetbaarheid

De impact van de COVID-19 op de geoefendheid en inzetbaarheid zijn in 2022 significant afgenomen. Het COVID-19-virus heeft in 2022 vrijwel geen impact gehad op de operatie.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan €5 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De gerealiseerde verplichtingen zijn €90,1 miljoen hoger dan begroot. Dit betreffen voornamelijk de hogere personele uitgaven voor formatie en inhuur (€83,7 miljoen) in 2022 zoals hieronder wordt toegelicht. De resterende afwijking van €6,4 miljoen komt voort uit een aantal kleinere verplichtingen die zijn aangegaan voor opleidingen en persoonsgebonden uitgaven.

Uitgaven

Personele uitgaven

Binnen de uitgaven voor het eigen personeel zijn de uitgaven €68,3 miljoen hoger dan begroot. Reden hiervoor is het nieuwe arbeidsvoorwaardenakkoord waardoor het budget met €63,9 miljoen is verhoogd. Verder zijn interdepartementale budgetoverhevelingen doorgevoerd voor o.a. het Convenant Beveiliging Ambassades in Hoog Risico Gebieden (€12,1 miljoen BUZA), Breed Offensief tegen georganiseerde Ondermijnende Criminaliteit (BOTOC) (€3,3 miljoen J&V) en Bijdrage 3e tranche Liquiditeitssteun CARIB (€2,4 miljoen BZK) waardoor het budget verder toeneemt met € 17,8 miljoen. Tevens is er €2,0 miljoen (NCTV) gevorderd ten behoeve van de hoog risico beveiliging van De Nederlandse Bank en is de Tijdelijke Toelage Loongebouw verlengd (€6,0 miljoen).

Als gevolg van een tragere vulling met betrekking tot de projecten Breed Offensief Tegen Ondermijnende Criminaliteit (BOTOC) en Versterking Grenstoezicht Carib is €5,6 miljoen teruggeboekt naar het gezag (J&V en BZK). Ook is er sprake van een onderrealisatie van €14,3 miljoen. Deze onderrealisatie wordt veroorzaakt doordat niet alle maatregelen uit het arbeidsvoorwaardenakkoord zijn gerealiseerd en het vullingspercentage lager is dan verwacht. Tot slot zijn er verschillende herschikkingen geweest binnen Defensie.

Bij de post Externe Inhuur zijn de uitgaven €6,8 miljoen hoger dan was opgenomen in de Ontwerpbegroting. Dit wordt voornamelijk verklaard door de verhoogde inzet van inhuurcapaciteit voor o.a. het Project Grenzen en Veiligheid (€1,3 miljoen) en de inhuur van IT-specialisten en uitzendkrachten (€5,3 miljoen) ter ondersteuning van diverse IT-projecten.

Binnen de overige personele uitgaven zijn de uitgaven €8,5 miljoen hoger dan begroot. Het opleidingsdeel ad €4,5 miljoen betreft extra uitgaven voor opleidingen als gevolg van de groei van de organisatie door o.a. de projecten Grenzen en Veiligheid en BOTOC (MIT en B&B). Verder zijn de persoonsgebonden uitgaven €4,0 miljoen hoger dan begroot. Het merendeel van deze uitgaven heeft betrekking op binnen/buitenlandse dienstreizen.

4.6 Beleidsartikel 6 Investeringen

A. Algemene doelstelling

Defensie voorziet in nieuw materieel, infrastructuur en IT-middelen en zij verkoopt, indien aan de orde, groot materieel en infrastructuur.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het tijdig voorzien in nieuw materieel, infrastructuur en IT-middelen alsmede de afstoting van overtollig groot materieel en infrastructuur. Tot de investeringen worden gerekend alle planbehoeften met een meerjarig karakter. Dit omvat ook de bijdragen aan de NAVO voor het doen van investeringen en wetenschappelijk onderzoek. Tot de investeringen worden ook bijdragen gerekend aan de instandhouding, die direct samenhangen met de betreffende investering.

C. Beleidsconclusies

In het jaarverslag 2022 van het DMF wordt verantwoording afgelegd over de investeringen.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

De middelen uit beleidsartikel 6 investeringen zijn per 2021 overgeheveld naar het DMF en worden verantwoord in een apart jaarverslag.

4.7 Beleidsartikel 7 Defensie Materieel Organisatie

A. Algemene doelstelling

De Defensie Materieel Organisatie (DMO) zorgt voor de verwerving van modern, robuust en kwalitatief hoogwaardig en inzetbaar materieel en de beschikbaarstelling van IT-middelen, brandstof, munitie, kleding en persoonlijke uitrusting aan de defensieonderdelen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de aanschaf en de instandhouding van materieel en de afstoting van overtollig materieel van de krijgsmacht.

C. Beleidsconclusies

Dit begrotingsartikel heeft betrekking op de personele exploitatie van de Defensie Materieel Organisatie (DMO) en het budget voor brandstoffen.

In 2022 heeft DMO de krijgsmacht ondersteund door het leveren van brand- en bedrijfsstoffen. De leverbetrouwbaarheid van het Defensie Brand- en Bedrijfsstoffenbedrijf (DBBB) is stabiel en op norm. Daarmee is een bijdrage geleverd aan de inzetbaarheidsdoelstellingen van Defensie.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 5 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De verplichtingen bij dit artikel zijn € 88,9 miljoen hoger dan ten tijde van het vaststellen van de begroting werd verwacht. Deze hogere verplichingstand heeft drie hoofdredenen. Allereerst het nieuwe arbeidsvoorwaardenakkoord 2021-2023 dat in 2022 is overeengekomen tussen Defensie en de bonden en betreft € 30,5 miljoen.

Ten tweede betreft het de krappe arbeidsmarkt voor ICT-personeel die ertoe heeft geleid dat € 35,2 miljoen hogere meerjarige overeenkomsten zijn gesloten voor tijdelijke inhuur van ICT-personeel. Ook bestaande inhuurcontracten zijn in dit kader verlengd.

Ten derde betreft het een overrealisatie € 23,2 miljoen bij het Defensie Brand- en Bedrijfsstoffenbedrijf (DBBB). Het budget voor gereedstelling steeg met € 9,2 miljoen in de 2e suppletoire begroting van 2022 omdat de huidige macro-economische factoren (waaronder de gevolgen van de Russische invasie van Oekraïne, de energiecrisis en de hoge inflatie) nog niet waren verwerkt in het budget. Daarnaast is het budget met € 7,5 miljoen verhoogd door de onvoorziene uitgave ten behoeve van een voorschot aan de NATO Support and Procurement Organisation voor het Multi Role Tanker Transport. Het voornemen was deze uitgave vast te leggen in het artikel 4 Koninklijke Luchtmacht. Laat in het jaar is gekozen voor een vastlegging bij de defensie Materieel Organisatie. Het resterende deel betreft relatief kleine afwijkingen bij diverse verplichtingen.

Uitgaven

Opdrachten

De realisatie van de gereedstelling is € 7,6 miljoen hoger dan begroot. De realisatie van het DBBB is hoger uitgevallen dan begroot door een niet voorziene uitgave van € 7,5 miljoen ten behoeve van een voorschot aan het NATO Support and Procurement Organisation voor het Multi Role Tanker Transport. Het voornemen was deze uitgave vast te leggen in het artikel 4 Koninklijke Luchtmacht. Laat in het jaar is voor de vastlegging gekozen voor een vastlegging bij de defensie Materieel Organisatie. Het resterende deel betreft relatief kleine afwijkingen bij diverse uitgaven.

Personele uitgaven

De overrealisatie op salarisuitgaven eigen personeel van € 35,5 miljoen wordt veroorzaakt door het nieuwe arbeidsvoorwaardenakkoord 2021-2023 dat in 2022 is overeengekomen tussen Defensie en de bonden.

4.8 Beleidsartikel 8 Defensie Ondersteuningscommando

A. Algemene doelstelling

Het Defensie Ondersteuningscommando (DOSCO) ondersteunt de krijgsmacht in haar taken. Het DOSCO doet dit door te zorgen voor personele diensten, opleidingen, huisvesting, vastgoed, catering, beveiliging, bewaking, facilitaire zaken, gezondheidszorg, logistiek en transport. Het DOSCO voorziet zelf in die ondersteuning en koopt een deel van de producten en diensten in bij organisaties buiten het Ministerie van Defensie.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een doeltreffende en doelmatige ondersteuning van de krijgsmacht. Het DOSCO kreeg voor 2022, net als de operationele commando's, een generieke gereedstellingsopdracht. DOSCO krijgt deze voor de perifere bloedbank en chirurgisch team.

C. Beleidsconclusies

Het jaar 2022 was ook voor DOSCO een bewogen jaar waarin we de krijgsmacht maximaal hebben ondersteund. We zijn geconfronteerd met gevolgen van de inval van Rusland in Oekraïne. Daarbij is snel en gericht ondersteuning vanuit geheel DOSCO geleverd, onder meer met het leveren van diverse goederen en de opvang van ontheemden uit Oekraïne. De vraag naar ondersteuning is in 2022 toegenomen, onder meer door het vervallen van de COVID-19 maatregelen, waardoor bijvoorbeeld de transportbehoefte bij de verschillende defensieonderdelen toegenomen is. Maar ook vanwege de ondersteuning die Defensie biedt aan de Oostgrens van Europa.

Naast dagelijks ondersteunen, is in 2022 voortvarend gestart met het implementeren van de maatregelen uit de Defensienota. Deze maatregelen vergroten vanuit de gehele defensieorganisatie de vraag naar ondersteuning vanuit DOSCO. Met initiatieven voor verdere robotisering en intelligente automatisering zorgden we ervoor dat de (meer en meer schaarse) mens wordt ingezet voor het werk waar zij de grootste toegevoegde waarde heeft.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 10 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

In 2022 is voor een bedrag van € 126,3 miljoen meer aan verplichtingen aangegaan dan begroot. Voor het aangaan van een leasecontract ten behoeve van het roll-on-roll-off schip is een verplichting aangegaan van € 41,5 miljoen. Het overige deel hangt samen met hogere uitgaven die hieronder worden toegelicht.

Uitgaven

Personele uitgaven

De realisatie voor personele uitgaven is per saldo € 29 miljoen hoger dan begroot. Als gevolg van het nieuwe arbeidsvoorwaardenakkoord 2021-2023 is het budget voor eigen personeel opgehoogd (€ 65,4 miljoen). Mede door krapte op de arbeidsmarkt is sprake van een lagere personele vulling dan verwacht en is er budget overgeheveld voor alternatieve vulling met externe inhuur van personeel (€ 20,7 miljoen) en naar het budget voor materiële uitgaven (€20 miljoen). Ook is budget overgeheveld naar het budget voor overige personele exploitatie voor met name de hogere afdracht aan de Belastingdienst voor de werkkostenregeling, waarvan de uitgaven € 9,6 miljoen hoger uitvallen dan begroot. Tot slot zijn de Diensten Geestelijke Verzorging (DGV) overgedragen aan de Bestuursstaf, wat leidt tot lagere uitgaven op dit begrotingsartikel van € 12,4 miljoen.

Materiële uitgaven

De realisatie voor de materiële uitgaven is per saldo € 56,1 miljoen hoger dan begroot. Deze stijging wordt voornamelijk veroorzaakt door hogere uitgaven voor transport, onder andere door de gestegen prijzen en een grotere behoefte aan transport (€ 25,8 miljoen). De kosten van energie & water vallen door de gestegen prijzen hoger uit (€ 7,7 miljoen) en vanwege de oorlog in Oekraïne zijn de geneeskundige uitgaven toegenomen (€ 12,8 miljoen). Als gevolg van het arbeidsvoorwaardenakkoord is de bijdrage aan Paresto € 5,1 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. De uitgaven voor schoonmaak zijn met € 4,8 miljoen gestegen als gevolg van het afsluiten van een nieuw contract.

5 Niet-beleidsartikelen

5 5.1 Niet-beleidsartikel 9 Algemeen

Algemeen

In dit artikel worden de departementsbrede programma-uitgaven begroot. Het betreft subsidies, bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken, bijdragen aan internationale organisaties, opdrachten, bekostiging, inkomensoverdrachten en overige materiële exploitatie.

Budgettaire gevolgen

Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan €2 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De verplichtingen zijn €12,2 miljoen lager dan initieel begroot. Gedurende het jaar wordt budget naar andere defensieonderdelen overgeheveld en komt derhalve niet tot realisatie op dit artikel. Voor het jaar 2022 was dit €10,7 miljoen. Het verplichtingenbudget is gedurende 2022 hierop aangepast.

Uitgaven

Bijdrage aan andere begrotingshoofdstukken

De realisatie komt €4,2 miljoen hoger uit ten opzichte van de ontwerpbegroting. Dit is het gevolg van het opstarten van de versnelling op kennisopbouw bij de kennisinstituten als gevolg van de Defensienota 2022 en hogere uitgaven TNO als gevolg van de loon- en prijsbijstelling van €1,8 miljoen.

Opdrachten

De realisatie van beleidsopdrachten valt €7,1 miljoen lager uit dan begroot. Dit wordt grotendeels verklaard doordat €6,2 miljoen naar andere begrotingsartikelen is overgeheveld in verband met de uitvoering van de COVID Werkgelegenheidsgelden.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

De lagere realisatie op (inter)nationale organisatie van €6,8 miljoen is het gevolg van de jaarlijkse overheveling van het budget voor de Very High Readiness Joint Task Force (VJTF). Gedurende het jaar wordt budget naar andere defensieonderdelen overgeheveld en komt derhalve niet tot realisatie op dit artikel. Voor het jaar 2022 was dit €10,7 miljoen. Verder is door een verhoging van de uitgaven voor het nakomen van internationale afspraken binnen de NAVO en de Europese Unie (EU) €4 miljoen meer gerealiseerd op het NAVO-Budget.

(Schade)vergoeding

Ontvangsten

Op dit artikel is €6,1 miljoen meer ontvangen als gevolg van niet geraamde ontvangsten. Dit is de uitkomst van de nacalculatie door de NAVO van het Nederlandse aandeel in de afgelopen jaren .

5.2 Niet-beleidsartikel 10 Apparaat kerndepartement

Algemeen

Inzet is de kerntaak van Defensie. De Bestuursstaf (BS) geeft hier namens de Minister sturing aan door het formuleren van het defensiebeleid, het toewijzen van middelen aan alle defensieonderdelen, het toezicht houden op de besteding daarvan, het opstellen van kaders voor de defensiebrede bedrijfsvoering en het bijdragen aan militaire pensioenen en uitkeringen.

Budgettaire gevolgen

Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan €10 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De verplichtingen zijn €135,7 miljoen hoger dan begroot. Dit verschil wordt grotendeels verklaard door hogere uitgaven op personele uitgaven welke in hetzelfde jaar verplicht en betaald worden. Daarnaast wordt dit verschil ook veroorzaakt door het aangaan van meerjarige verplichtingen onder externe inhuur.

Uitgaven

Personele uitgaven

Per saldo is voor personele uitgaven €129,7 miljoen meer gerealiseerd dan begroot.

Eigen personeel, externe inhuur en overige personele kosten

Op het formatiebudget is €23,4 miljoen meer gerealiseerd, voornamelijk als gevolg van het nieuwe arbeidsvoorwaardenakkoord en door de omhanging van de Diensten Geestelijke Verzorging van het DOSCO naar de Bestuursstaf per 1 mei 2022. Daarnaast is de realisatie externe inhuur €14,2 miljoen hoger dan begroot, voornamelijk gefinancierd uit formatieruimte bij MIVD. Op het budget voor overige personele exploitatie is €2,8 miljoen meer gerealiseerd dan begroot. Dit wordt enerzijds veroorzaakt door het loslaten van de corona maatregelen en anderzijds door de omhanging van het organisatiedeel Diensten Geestelijke Verzorging naar de Bestuursstaf.

Pensioenen en uitkeringen

Deze post is €89,3 hoger dan begroot, waarvan €63 miljoen hoger door het nieuwe arbeidsvoorwaardenakkoord, €22 miljoen hoger door correctie voor in het verleden betaalde waardeoverdrachten aan het ABP, €8 miljoen hoger door pensioenindexatie. Daartegenover staan diverse afwijkende uitkeringen die gezamelijk €4 miljoen lager uitvallen.

Materiële uitgaven

De materiële uitgaven zijn €13,9 miljoen lager dan begroot. Dit is het gevolg van het voor meerdere projecten overhevelen van budget naar andere departementen. Het betrof een overheveling voor bedrijfsvoeringkosten ter hoogte van €3,7 miljoen en dataorganisatie ter hoogte van €1,5 miljoen naar het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Daarnaast betrof het een bijdrage aan het project Luchtruimherziening ter hoogte van €1 miljoen van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en diverse andere werkzaamheden van in totaal €3 miljoen. Daarnaast is het budget Life Cycle Cost (LCC) ter hoogte van €1,3 miljoen, een project binnen Defensie om inzicht te verkrijgen in de levensduurkosten van de activa, overgeheveld naar en gerealiseerd op het Defensie Materieelbegrotingsfonds. De resterende middelen, €3,4 miljoen, zijn niet besteed doordat diverse activiteiten tot minder uitgaven leidden, mede als gevolg van COVID-19.

5.3 Niet-beleidsartikel 11 Geheim

Algemeen

Het niet-beleidsartikel Geheim op basis van artikel 2.8 van de Comptabili-teitswet 2016 kent geen artikelonderdelen. Dit niet-beleidsartikel is bestemd voor de verplichtingen, uitgaven en ontvangsten waarvoor geldt dat openbaarmaking via toedeling aan een expliciet beleidsartikel niet in het belang van de Staat is.

Budgettaire gevolgen

Toelichting op de instrumenten

De geheime uitgaven worden onderzocht door het college van de Algemene Rekenkamer.

5.4 Niet-beleidsartikel 12 Nog onverdeeld

Algemeen

Het niet-beleidsartikel Nog onverdeeld bestaat uit verplichtingen, uitgaven en ontvangsten. Uitgaven worden onderverdeeld naar loonbijstelling, prijsbijstelling, onvoorzien en een eventuele taakstelling (negatief bedrag).

Budgettaire gevolgen

Toelichting op de instrumenten

«Niet-beleidsartikel 12 Nog onverdeeld» is een voorziening, waarop geen realisatie plaatsvindt van verplichtingen en uitgaven. Met de eerste en tweede suppletoire begroting is het budgetbedrag volledig uitgedeeld naar de defensieonderdelen.

5.5 Niet-beleidsartikel 13 Bijdrage aan Defensiematerieelbegrotingsfonds

Algemeen

Op dit artikel worden de bijdragen aan het Defensiematerieelbegrotingsfonds verantwoord.

Budgettaire gevolgen

Toelichting op de instrumenten

Dit begrotingsartikel is technisch van aard. Het betreft hier de bijdrage vanuit de begroting hoofdstuk X Defensie aan hoofdstuk K Defensiematerieelbegrotingsfonds ten behoeve van uitgaven die op het fonds worden verantwoord.

6 Bedrijfsvoeringsparagraaf

6.1 Uitzonderingsrapportage

1. Rechtmatigheid

Er hebben zich geen overschrijdingen van de rapporteringstoleranties op de artikelen van de defensiebegroting voorgedaan.

Het totaal aan fouten en onzekerheden voor de rechtmatigheid van aangegane verplichtingen van hoofdstuk X bedraagt over 2022 € 59,4 miljoen. Het volledige bedrag van € 59,4 miljoen betreffen (Europese) aanbestedingsfouten veroorzaakt door het niet of niet juist toepassen van de aanbestedingsregels. De grootste onrechtmatigheden hebben betrekking op artikel 8 DOSCO (€ 23,8 miljoen) en artikel 10 Apparaat Kerndepartement (€ 14,0 miljoen).

Van de € 59,4 miljoen is Defensie in 2022 voor een totaalbedrag van € 35,1 miljoen onrechtmatige verplichtingen aangegaan voor inkopen onder categoriemanagement. Zo is het Ministerie van IenW categoriemanager voor een aantal rijksbrede raamovereenkomsten, waarvan er drie (Interim Management & Organisatieadvies, Inkoopadvies en Auditdiensten) in dit verslagjaar nog steeds waren verlengd middels een overbruggingsovereenkomst. Het ministerie van IenW heeft dit toegelicht in de Bedrijfsvoeringsparagraaf van haar jaarverslag. Als gevolg daarvan worden de verplichtingen die op nadere overeenkomsten onder deze overbruggingsovereenkomsten worden aangegaan als onrechtmatig bestempeld. De raamovereenkomsten «Inkoopadvies» en (deels) «Auditdiensten» zijn in 2022 gereedgekomen en hebben tot rechtmatige contracten geleid. De her-aanbestedingen voor de overige twee raamovereenkomsten zijn vertraagd, als gevolg van juridische bezwaren en rechtszaken door inschrijvers. Het ministerie van IenW verwacht dat daarvoor medio 2023 de nieuwe contracten beschikbaar komen. In het verslagjaar gaat het bij ons ministerie om € 32,9 miljoen euro.

In 10 gevallen is gebruik gemaakt van de escalatieprocedure met een totaalvolume van € 18,2 miljoen. In die procedure wordt expliciet vooraf afgewogen of sprake is van een onontkoombare noodzaak tot aanbesteding van een overheidsopdracht of verlenging van een overeenkomst om op basis daarvan af te wijken van de (Europese) aanbestedingsregelgeving. Het totaal aantal dossiers waarvoor de escalatieprocedure is ingeroepen is over beide begrotingen 21 stuks en is ten opzichte van 2021 (totaal 11 dossiers) weliswaar toegenomen maar over meerdere jaren gezien stabiel.

2. Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie

In 2022 heeft Defensie voortgang geboekt met het verbeteren van de managementinformatie. Defensie hanteert het Digitaal Dashboard Operationele Gereedheid (DDOG) als instrument om te toetsen of de operationele eenheden voldoen aan de generieke gereedstellingsopdrachten. De generieke gereedstellingsopdracht formuleert in kwantitatieve en kwalitatieve zin welke eenheden per hoofdtaak operationeel gereed moeten zijn. Een eenheid is operationeel gereed als de personele gereedheid, de materiele gereedheid en de geoefendheid aan de normen voldoen. DDOG combineert fact based data en appreciaties van de defensieonderdelen en de CDS tot één verantwoording, die onderdeel uitmaakt van de inzetbaarheidsrapportage aan de Tweede Kamer.

DDOG komt projectmatig tot stand en was gedurende 2022 nog in ontwikkeling. Desalniettemin dwingt DDOG nu al één standaard werkwijze af en maakt DDOG gebruik van een gemeenschappelijke set aan brongegevens en definities. Hierdoor ontstaat een gemeenschappelijke presentatie van de werkelijkheid. Door onderscheid in verschillende organisatorische niveaus in DDOG, zijn gegevens herleidbaar. Ook is het oordeel over de fact based operationele gereedheid herleidbaar door gebruik te maken van zogenaamde gedefinieerde ‘basisprofielen’ (normen voor personele gereedheid, materiele gereedheid en geoefendheid). Basisprofielen die tot een fact based oordeel leiden, kunnen een andere resultaat presenteren dan de appreciatie van de commandant. Dit verschil komt doordat niet alle factoren van operationele gereedheid in cijfers uitgedrukt kunnen worden en daarom ook niet opgenomen kunnen worden in een basisprofiel (bijvoorbeeld moreel). Omdat de basisprofielen nog niet volledig zijn afgerond, is de informatie in DDOG in 2022 nog niet volledig herleidbaar en controleerbaar.

KPI's

In de Kamerbrief Rapporteren voortgang bouwen aan een toekomstbestendige krijgsmacht (kamerstuk 33 763, nr. 155) is een voorstel voor nieuwe kritische prestatie indicatoren (kpi’s) gepresenteerd. Met deze kpi’s wordt beter inzicht gegeven in de voortgang van het bouwen aan een toekomstbestendige krijgsmacht. De bestaande set kpi’s in de begroting komt te vervallen, met uitzondering van Research & Technology (R&T) als onderdeel van Onderzoek en innovatie. De informatie van de huidige kpi’s verdwijnt niet en wordt elders in de begroting en het jaarverslag of de geïntegreerde rapportage ondergebracht.

De nieuwe kpi’s betreffen drie gereedheidsindicatoren: Personele Gereedheid, Materiële Gereedheid en Operationele Gereedheid. Daarnaast zijn indicatoren opgenomen die meer inzicht bieden in huidige uitdagingen: Basis op orde, Innovatie, Europese en internationale samenwerking, en Duurzaamheid. In dit jaarverslag is een eerste versie van de nieuwe kpi’s opgenomen.

3. Begrotings-, financieel beheer en de materiële bedrijfsvoering

Verplichtingenbeheer

Het verplichtingenbeheer bij Defensie heeft tot bevindingen in het auditrapport van de ADR en verantwoordingsonderzoek 2021 van de AR geleid. Kern van de bevindingen is dat de financiële verplichting voortvloeiend uit het contract met de leverancier niet in alle gevallen juist, tijdig en/of volledig in de financiële administratie (SAP) wordt vastgelegd. Ten tweede moet betere monitoring op de realisatie van verplichtingenbudgetten plaatsvinden. In 2022 is een plan van aanpak opgesteld en zijn diverse verbeteracties genomen die tot gerichte kwaliteitsverbeteringen moeten leiden.

In 2022 zijn diverse netwerkbijeenkomsten over het onderwerp verplichtingen georganiseerd voor diverse ketenspelers. Op deze dagen is zowel plenair als in kleinere groepen gesproken over knelpunten in het verplichtingenbeheer. Hierdoor ontstaat een beter begrip van de gevolgen van het eigen handelen op andere ketenspelers. Daarnaast zijn de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden in het verplichtingenbeheer in kaart gebracht.

Defensie heeft ook de regelgeving begrijpelijker gemaakt en gewerkt aan een betere toelichting. Zo is in 2022 een handreiking met een toelichting op het verplichtingen-kasstelsel geschreven en een handreiking over de vastlegging van een financiële verplichting voor BTW, accijnzen en douanerechten. In aanvulling hierop is een tabel met de verschillende ordersoorten opgesteld voor inkopers, controllers en FABK. Deze tabel dient als hulpmiddel voor de wijze waarop een verplichting moet worden vastgelegd in de financiële administratie. Ook zijn werkinstructies voor verschillende SAP M&F ordersoorten opgesteld. Deze werkinstructies zijn afgestemd met de spelers in de keten en geven een stapsgewijze beschrijving van het proces van de ordersoort. Ook is een samenwerkingsruimte opgericht om de keten te ondersteunen bij de uitvoering van het verplichtingenbeheer. Hierop is regelgeving en informatie terug te vinden. Bij vragen kunnen ketenspelers advies inwinnen via de opgerichte helpdesk voor financiële verplichtingen.

Als laatste verbeteractie zijn defensiebreed stappen ondernomen om de monitorings- en bijsturingsfunctie voor verplichtingen te borgen in de processen. De defensieonderdelen stellen elk triaal een verplichtingenprognose op. Op basis daarvan wordt eventueel bijgestuurd met verplichtingenmutaties in de suppletoire begrotingen.

Voorschotten

De AR constateerde bij de controle over 2021 achterstanden in het afrekenen van openstaande voorschotten subsidies en het project F-35. De achterstand bij het verrekenen van subsidievoorschotten is ingelopen. Voor de verrekening van voorschotten F-35 moet veelal aanvullende informatie worden opgevraagd bij het JPO. Daardoor is in 2022 minder voortgang in de verrekening van voorschotten F-35 gerealiseerd dan gepland. De verrekenactiviteiten zullen in 2023 worden voortgezet.

Onvolkomenheid Inkoopbeheer

In 2022 zijn verbetermaatregelen die de interne controle en het vastleggen van resultaten binnen de inkooppunten versterken op dossierniveau doorgevoerd. Tevens is de verplichte inschakeling van een aanbestedingsdeskundige en/of -jurist bij aanbestedingen met gebruik van een niet-standaard aanbestedingsprocedure of bij een wijziging van een bestaande overeenkomst doorgevoerd. Een actie die een langere termijn vergt, is om de interne controle op organisatorisch en managementniveau beter in te richten. In 2023 wordt gewerkt aan een opzet voor de realisatie hiervan.

De analyse naar de oorzaken en achtergronden van het gebruik van de onderhandelingsprocedure zonder aankondiging is door Defensie uitgevoerd met als uitkomst dat de procedure op zich op juiste gronden lijkt te worden toegepast maar dat de motivatie toereikend moet zijn en de dossiervorming verbetering behoeft. Hieraan zal in 2023 de nodige aandacht worden besteed.

Materiele Bedrijfsvoering

De norm voor het materieelbeheer bij Defensie is dat bij de eenheden op het derde niveau de kwaliteit van het beheer van alle materieelsoorten en opslagvormen minimaal 80 % dient te scoren. Bij ten minste 80% van al deze eenheden dient deze score gehaald te worden.

Oorzaken voor het niet voldoen aan de norm liggen in het niet of onvoldoende uitvoeren van voorgeschreven beheermaatregelen rondom geldige keurings- en calibratiebewijzen, tijdigheid binnen de logistiek en telplannen.

Bevindingen uit controles zijn opgenomen en gemonitord via de verbeterplannen van de defensieonderdelen en centraal besproken.

De ADR is in juni 2022 gestart met (ten opzichte van voorgaande jaren) grootschalige onderzoeken materieelbeheer in het kader van haar wettelijke taak. Hierbij zijn naast de reguliere Monitor Kwaliteit Materieelbeheer (MKM) controles ook bij diverse eenheden het wapen-, munitie- alsmede cryptobeheer onderzocht op de naleving van de voorgeschreven beheersmaatregelen. Daarbij wordt breder gekeken dan de vragen uit de MKM.

In 2022 heeft Defensie gewerkt aan de vervanging van het huidige MKM-platform door het Business Intelligence en Verbeterde Stuurinformatie (BIVEST)-platform, waarin de checklisten kunnen worden ingevuld. Via dit platform kunnen geautomatiseerde MKM-vragen real-time worden geraadpleegd en verbetermaatregel(en) gemonitord wat ook tot een aanzienlijke verbetering moet leiden.

Onvolkomenheid (de)centraal voorraadbeheer munitie

Sinds 2018 focust zich programma Obelix op structurele verbeteringen binnen het munitiedomein. De focus ligt daarbij op de aandachtsgebieden keteninrichting, regelgeving, kennis en opleidingen, personele capaciteit en infrastructuur. Het programma Obelix is overgegaan in de Monitor Munitiedomein (MMD) als vast organisatie-element binnen de Directie Aansturen Operationele Gereedstelling (DAOG) van de defensiestaf.

Met de inrichting van de MMD binnen DAOG wordt binnen de kaders van het besturingsmodel Defensie, invulling gegeven aan de eerste aanbeveling. Het positioneren van de MDD op het organisatieniveau DAOG zorgt voor doorzettingsmacht. Daarbij blijft het onderscheid in de verantwoordelijkheden voor de (aansturing van de) uitvoering en voor beleid. Verbeteractiviteiten worden actief gemonitord door zowel de DGB en de MMD.

Drie van de vijf hierboven vermelde aandachtsgebieden zijn op basis van de bevindingen van de AR actueel (kennis en opleidingen, personele capaciteit, regelgeving). De AR richt haar aanbevelingen namelijk op personeelstekorten (capaciteit) en in eerdere jaren op het volgen van regelgeving en procedures. De AR vraagt daarnaast nu ook specifiek aandacht voor de vermindering van administratieve lasten, complexe processen en bewustwording voor veiligheidsrisico’s.

Als concrete knelpunten zijn benoemd: tekorten bij het personeel (kwalitatief en kwantitatief), gedrag, complex proces, administratieve lasten en complexe regelgeving,

Op basis van de knelpunten zijn verbeterprojecten geïdentificeerd.Daarbij wordt voor een belangrijk deel bewust aangesloten bij de projecten die door Defensie zijn gestart door het programma Obelix/MMD omdat ze een goede invulling geven aan de aanbevelingen van de AR. Daarmee blijft het ingezette momentum bestaan en wordt effectief omgegaan met de capaciteit binnen de lopende trajecten. Voor alle trajecten geldt dat ze een structurele verbetering tot stand moeten brengen en dat daarmee de nodige tijd is gemoeid.

Voor wat betreft personele capaciteit is het project Personele Versterking Munitiedomein in uitvoering waarmee de capaciteit binnen het munitiedomein met 180 vte’n wordt uitgebreid. Dit reorganisatie traject zal mede afhankelijk van de snelheid van personele vulling in 2026 zijn afgerond. Geleidelijk zullen de effecten van de traject zichtbaar worden.

De kwalitatieve kant van munitiebeheer wordt versterkt door professionalisering. Dit is gebeurd door het vaststellen van een eenduidige kwalificatie voor functies binnen het munitiebeheer en een daarbij behorende verbeterde opleiding.

Het gedrag met betrekking tot veiligheid wordt verbeterd door het bewustzijn van veiligheidsrisco’s rond munitie te vergroten en door te voorkomen dat munitie onnodig in roulatie blijft.

De eenduidige toegang tot regelgeving is vergroot. Tevens wordt invulling gegeven aan het verminderen van de werklast door noodzakelijke audit aspecten te vereenvoudigen en geautomatiseerd te ondersteunen door middel van een verbeterde MKM.

Fraude

Defensie is als grote uitvoeringsorganisatie een belangrijke inkoopmacht die internationaal opereert en een omvangrijk arsenaal aan materieel, vastgoed en (deels gevoelige) voorraden beheert. Daarnaast is sprake van een groot personeelsbestand met, door haar onregelmatige, soms gevaarlijke en internationale operaties, een daarbij passende cao met vele toeslagsoorten en declaratie-mogelijkheden. Hierdoor bestaan inherent risico’s op aanbestedingsfraude, oneigenlijk gebruik en ontvreemding van materieel, vastgoed, voorraden, creditcards en contant geld. Daarnaast bestaat het risico op indiening en afhandeling van fictieve facturen of personeelsdeclaraties en het betalen van salarissen aan niet bestaande ambtenaren of onterechte toeslagen. Aandachtspunt dit jaar zijn de extra middelen die Defensie tot haar beschikking heeft gekregen. Hierdoor ontstaat extra druk op het aanbestedingsproces om budget te realiseren met het risico dat dit ten koste gaat van de zorgvuldigheid. Een tweede aandachtspunt zijn de leveringen van materieel aan Oekraïne.

Defensie heeft in haar bedrijfsprocessen een beheerraam­werk ingericht dat gebaseerd is op een integrale risico-afweging. Dit beheerraamwerk bevat onder andere functiescheidingen, goedkeuringsrollen in de administratie, monitoring, (jaarlijkse) tellingen en controles. Er is specifieke aandacht voor wapen- en munitieopslag en cryptomiddelen. Frauderisico’s zijn hierbij mede in beschouwing genomen, maar niet expliciet als zodanig benoemd.

Defensie beschikt over een Gedragscode Defensie, waarin de basiswaarden staan omschreven hoe met elkaar, anderen, middelen en bevoegdheden wordt omgegaan. De gedragscode geldt voor iedereen binnen de organisatie. Daarnaast leggen medewerkers van Defensie de eed of belofte af. Medewerkers die werkzaam is zijn op vertrouwensfuncties wordt extra gescreend door de MIVD. Er is een Centrale Organisatie Integriteit Defensie (COID) die als taak heeft de integriteit en het integriteitsbewustzijn voor organisatie en medewerker te bevorderen. Dit doen zij door advies, risicoanalyses, training en voorlichting en integriteitsonderzoeken.

Ter preventie van fraude bij declaraties en facturen worden controles uitgevoerd om onterechte of onjuiste betalingen te voorkomen. Het FABK en DCHR beschikken hiervoor over interne beheersingscapaciteit. Op basis van een risicoanalyse wordt de beschikbare interne controlecapaciteit ingezet. Momenteel bekijkt Defensie of de capaciteit voor interne beheersing kan worden uitgebreid. Bij een vermoeden van een integriteitsschending wordt melding gedaan bij het meldpunt Integriteit Defensie waarna de COID aanvullend onderzoek kan verrichten. In 2022 zijn geen fraudegevallen van materiële aard geconstateerd.

Om te voorkomen dat er onrechtmatige schenkingen aan Oekraïne worden gedaan dan wel dat Defensie onrechtmatig declaraties indient bij het Ministerie van Financiën wordt zoveel mogelijk de geëigende processen doorlopen en zijn er op een aantal gebieden aanvullende beheersmaatregelen getroffen.

De behoeftes van Oekraïne lopen via het International Donor Coordination Centre (IDCC). Zo wordt voorkomen dat via oneigenlijke wegen behoeftes rechtstreeks bij Defensie worden aangeboden. IDCC coördineert de totale behoeftes van Oekraïne en zet deze uit bij de lidstaten die tegemoet kunnen komen aan deze behoefte. Wanneer de behoefte in Nederland is aangekomen wordt intern nogmaals gecontroleerd of de gevraagde behoefte kan worden gehonoreerd en wordt er onder meer voor gezorgd dat export control en fiscale regelgeving wordt nagelopen conform vigerende processen van Defensie. Binnen de CDS Taskforce Oekraïne wordt in een database bijgehouden hoe de logistieke voortgang is van de schenking waarna de declaratielijst voor de claim bij het Ministerie van Financiën wordt opgesteld. Financiën krijgt naast de claim ook inzicht in de database van CDS Taskforce Oekraïne zodat zij kunnen monitoren wat er is geleverd en welke kosten hieraan zijn verbonden.

4. Misbruik en oneigenlijk gebruik

De AR constateerde in het verantwoordingsonderzoek 2021 dat niet alle belangrijke beheersmaatregelen waren ingeregeld. Ook gaf zij de aanbeveling om het review-, sanctie- en controlebeleid te actualiseren. Deze bevinding is ter harte genomen en in 2023 zal het inmiddels geactualiseerde review-, sanctie- en controlebeleid aan de regeling defensiesubsidies worden toegevoegd en geïmplementeerd. Ondanks de geformuleerde tekortkomingen wordt het risico op misbruik en oneigenlijk gebruik door Defensie ingeschat op laag. Daarnaast heeft Defensie zich aangesloten bij de centrale interdepartementale verwijsindex om misbruik en oneigenlijk gebruik van subsidies tegen te gaan. Door middel van deze interdepartementale verwijsindex wordt informatie over misbruik en oneigenlijk gebruik sinds 2020 tussen departementen uitgewisseld. Dit gebeurt op aanvraag en met inachtneming van relevante privacywetgeving.

5. Overige aspecten van de bedrijfsvoering

Ernstige onvolkomenheid vastgoedmanagement

Bij het verantwoordingsonderzoek 2021 van de AR is vastgoed voor de tweede keer op rij beoordeeld als een ernstige onvolkomenheid. In haar rapport beveelt de AR de Minister van Defensie nadrukkelijk aan om voortgang te blijven boeken in het oplossen van de structurele tekortkomingen in het vastgoedbeheer. Vooral door te werken aan integraal inzicht in de staat van het onderhoud van het defensievastgoed en aan het realiseren van een balans tussen de vastgoedportefeuille en de beschikbare middelen, via een financieel gedekt plan dat aansluit op de visie op de toekomst van de krijgsmacht. In 2022 zijn op alle aanbevelingen stappen gezet.

Inzicht in de staat van het vastgoed

Het OnderhoudsManagement Systeem (OMS), dat het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) rijksbreed implementeert, is een belangrijk systeem om toekomstbestendig invulling te kunnen geven aan de informatiebehoefte van Defensie en andere overheidsorganisaties. Eind 2021 heeft het RVB de opdracht gegund. De implementatie van het OMS gebeurt Rijksbreed onder leiding van het RVB. De verwachting is dat de implementatie niet eerder dan 1 januari 2025 gereed zal zijn. Om de periode tot volledige ingebruikname van het OMS te overbruggen, maakt Defensie gebruik van interim-oplossingen.

Defensie wil informatiegericht sturen op haar vastgoed. Om die reden is in 2022 gestart met het ontwikkelen van een informatieplan, dat inzicht moet geven in de informatie die nodig is om op portefeuille, object en gebouw niveau te kunnen sturen. Het OMS, als bron van informatie, zal een belangrijke plaats krijgen in dit informatieplan.

In de tussentijd werken het RVB en Defensie met interim-oplossingen om inzicht te hebben en te houden in het vastgoed. Dit heeft als voordeel dat geleerde lessen gebruikt kunnen worden bij de implementatie van het OMS. Daarnaast heeft de TaskForce Nova in 2022 periodiek rapportages opgeleverd, waardoor het inzicht in de bezetting en benutting van kazernes groeit. De rapportages leveren input voor het Programma Transformatie Vastgoed. Ook worden de rapportages gebruikt voor actualisatie van de gegevens in het vastgoedinformatiepresentatiesysteem (beheerd door het RVB), waarin alle gebouwen van Defensie zijn opgenomen. Momenteel zijn 36 rapporten opgeleverd (peildatum 1/1/23).

Balans budget en vastgoedportefeuille

Om te komen tot een balans tussen budget en vastgoedportefeuille heeft Defensie in 2022 de mogelijkheden verder verkend om de vastgoedportefeuille door middel van concentreren, verduurzamen en vernieuwen (Transformatie van de Vastgoedportefeuille) aan te passen. Het doel is een vastgoedportefeuille die de taakuitvoering optimaal ondersteunt, toekomstbestendig is, bijdraagt aan werkbeleving en trots, duurzaam is en die waar mogelijk nog meer met de samenleving en de regio verbonden is dan voorheen. De doelstelling en aanpak van de Transformatie Vastgoed zijn gebaseerd op diverse onderzoeken en aanbevelingen, zoals het Interdepartementaal Beleidsonderzoek naar een toekomstbestendige vastgoedportefeuille voor Defensie en de verantwoordingsonderzoeken 2020 en 2021.

Ambtelijke verkenningen hebben geleid tot een vertrekpunt, gebaseerd op de lange-termijndoelstellingen en financiële kaderstelling, gebaseerd op het eerder genoemde rekenmodel. Onderlinge afhankelijkheden en externe ontwikkelingen vragen om een gefaseerde realisatie van dit ambtelijke vertrekpunt, waarbij grote strategische stappen eerst worden gezet. Op het moment dat Defensie van plan is een object op te pakken, wordt dat als bestuurlijk voornemen gecommuniceerd. Voor het strategisch vastgoedplan heeft dit geleid tot zes projecten.

Onvolkomenheid Autorisatiebeheer

In 2022 is verder gewerkt aan maatregelen om de onvolkomenheid autorisatiebeheer weg te werken voor het materieel-logistieke domein. De activiteiten uit het plan van aanpak worden stapsgewijs gerealiseerd met beperkte personele capaciteit. Het aantal functiescheidingsconflicten is op een vergelijkbaar niveau als vorig jaar. Een aantal veel voorkomende conflicten is mogelijk vals door een te scherpe afstelling, het herijken van deze conflicten maakt onderdeel uit van het plan van aanpak. Aanpassing van de huidige autorisatieopzet vindt beperkt plaats, ingezet wordt op een geactualiseerde autorisatieopzet in verband met de transitie naar SAP4/HANA.

Risico's MIVD

In navolging van aanbevelingen van de AR wordt ingegaan op de risico’s in de bedrijfsvoering van de MIVD.

De MIVD onderkent als bedrijfsmatige risico's: operationele knelpunten als gevolg van de toepassing van de Wet Inlichtingen en Veiligheidsdiensten 2017 (Wiv 2017), het realisatievermogen van de MIVD (in het bijzonder IT) en de tijdige realisatie van de huisvesting.

De Evaluatiecommissie Jones-Bos (Evaluatiecommissie Wiv) concludeerde dat de Wiv 2017 onvoldoende aansluit op de technologische complexiteit en dynamiek van de operationele praktijk van de diensten. De AR stelde dat de effectiviteit van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten onder druk staat door de effecten van de wet op de slagkracht. Zowel de evaluatiecommissie Wiv als de AR hebben in hun rapporten aanbevelingen gedaan. Deze aanbevelingen worden meegenomen in een aanpassing van de Wiv 2017.

Naast het voorstel tot wijziging van de Wiv 2017 heeft het Kabinet gewerkt aan een tijdelijke wet om de meest urgente operationele knelpunten in het cyberdomein weg te nemen. De tijdelijke wet moet de diensten in staat stellen hun bestaande bevoegdheden effectiever in te zetten, zonder afschaling van waarborgen, om zo het zicht op landen met een offensief cyberprogramma gericht tegen Nederland te herstellen of op te bouwen. Bij de totstandkoming van de tijdelijke wet is doorlopend aandacht geweest voor de uitvoerbaarheid. Op 2 december 2022 is het wetsvoorstel voor de tijdelijke wet naar de Tweede Kamer gestuurd. De tijdelijke wet laat de noodzaak tot een bredere wijziging van de Wiv 2017 onverlet.

Bij de begroting 2022 investeerde de regering in de inlichtingen en veiligheidsdiensten. Met de motie Hermans zijn vervolgens additionele middelen aan de dienst toegekend. Deze budgetten voor het begrotingsjaar 2022 zette de MIVD in op een aantal gebieden die de slagkracht versterken en om de eerste stappen te kunnen maken in verbeteringen van dataverwerking. Tevens werd een deel besteed aan de verdere borging van compliance- en risicomanagement. Daarnaast zijn in 2022 stappen gezet om de IT basis op orde te krijgen. Voorts is in het coalitieakkoord 2022 een bedrag oplopend naar € 300 miljoen structureel opgenomen onder de noemer 'Inlichtingendiensten (AIVD, MIVD) en NCTV'. In de Defensienota 2022 zijn middelen toegekend aan de MIVD voor de verdere versterking van de IT-basis op orde en cyber, als ook voor informatiegestuurd optreden (IGO). Met de intensiveringen krijgt de MIVD op termijn meer vermogen om bestaande en toekomstige dreigingen beter in beeld te krijgen en te houden. Dit effect zal zich geleidelijk in een meerjarig traject realiseren. In 2022 lag de nadruk op het uitwerken van bestedingsplannen en organiseren van voorwaarden om de benodigde groei mogelijk te maken.

De formatie en de personele vulling van de MIVD zijn in 2022 gestegen. Ingezet wordt op behoud en verdere vulling, waarbij kwaliteit het uitgangspunt is. Moderne IT en informatiebeveiliging zijn voor de MIVD van vitaal belang. De MIVD werkt stapsgewijs en meerjarig naar het genereren van toekomstbestendig vermogen om dreigingen in een hoogtechnologische omgeving te kunnen onderkennen en pareren, terwijl voldaan kan worden aan de hoge eisen op het gebied van Wiv, compliance en verantwoording.

Met betrekking tot de huisvesting is in 2022 besloten, in relatie tot de groei van de MIVD en de AIVD, een derde locatie voor permanent gebruik toe te kennen. Daarnaast wordt geïnvesteerd in de instandhouding van de bestaande locatie en de renovatie van interim locaties waarvan de tijdige oplevering van essentieel belang is voor een ongestoorde bedrijfsvoering en samenwerking van de beide diensten.

6.2 Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen

Grote lopende ICT-projecten

De 10 grote ICT projecten die in 2022 op het IT Rijks ICT-dashboard stonden, worden geüpdatet. In 2022 is één toets van het Adviescollege ICT-toetsing geweest. Dit was het programma Roger. Over uitvoeringsrisico's en privacyrisico's van deze projecten wordt gerapporteerd in afzonderlijke rapportages aan de Tweede Kamer.

Gebruik open standaarden en open source software

Het beleid inzake open standaarden en open source software wordt zoveel mogelijk gevolgd.

Betaalgedrag

In 2022 is een robot voor tijdig betalen eenduidig ingericht en defensiebreed ingezet. De robot stuurt vanaf juli 2022 wekelijks naar actiehouders een melding met alle openstaande facturen met een verzoek om informatie of blokkade. Daarnaast wordt momenteel een dashboard ontwikkeld dat inzicht geeft in de realisatie van de betaalnorm en de reden waarom facturen niet kunnen worden betaald. Het dashboard zal defensiebreed worden gebruikt om te sturen op realisatie van de betaalnorm.

Audit Comité

Uit de evaluatie is de wens naar voren gekomen om meer het gesprek te voeren over de (strategische) risico’s en het risicomanagement en meer te werken met thema’s waarbij gefocust wordt op de achterliggende vraag c.q. adviesvraag. Tevens is er behoefte om weer werkbezoeken voor externe leden te organiseren voor de gewenste inhoudelijke verdieping van een thema.

Departementale checks and balances

De departementale checks and balances voor subsidieregelingen zijn in 2022 aangescherpt. In haar Verantwoordingsonderzoek 2021 merkte de Algemene Rekenkamer op dat er al enige jaren geen staatssteunanalyses worden verricht voorafgaand aan de subsidieverstrekking. Juridische Zaken is in 2022 met deze analyse gestart voor drie subsidies, dit heeft niet tot bevindingen geleid. Binnen de subsidieportefeuille wordt nadrukkelijk toegezien op de naleving van de vijfjaarlijkse evaluaties conform Awb art. 4.24. In dit kader zijn in 2022 tien subsidie-evaluaties afgerond. De resultaten van deze evaluaties zijn uiteengezet in bijlage 2 Afgerond evaluatie- en overig onderzoek van dit jaarverslag. Onderwerp van onderzoek zijn de doeltreffendheid en de effecten van de subsidie, de doelmatigheid en de vraag of subsidie het juiste instrument is om het defensiebeleid uit te voeren. Voor 2023 staan geen wettelijke subsidie-evaluaties gepland.

Normenkader Financieel Beheer

Er hebben in 2022 geen wijzigingen plaats gevonden in het departementaal toezicht op het normenkader financieel beheer.

Beheer NGF-projecten

Niet van toepassing voor Defensie.

Bedrijfsvoeringsrisico’s en/of problemen als gevolg van COVID-19

Ten opzichte van 2021 zijn er geen nieuwe bedrijfsvoeringsrisico’s en/of problemen als gevolg van COVID-19 bijgekomen. Het hybride werken is meer gemeengoed geworden waar dit mogelijk is, en wordt steeds breder ondersteund. De taskforce COVID-19 is per 1 augustus 2022 opgeheven. Enkele resterende COVID taken zijn in de reguliere lijn belegd. COVID-19 wordt behandeld als alle andere mogelijke virussen en is onderdeel van de reguliere bedrijfsvoering. Dit vormt geen separaat risico meer.

6.3 Belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering

Evaluatiefunctie

Binnen het DGB is in 2022 verder invulling gegeven aan de randvoorwaarden voor goede beleidsevaluaties. Het gaat hierbij om de praktische uitwerking van (interdepartementale) kaders voor het borgen van de kwaliteit van beleid, de lancering van een intranetpagina over beleid maken en evalueren, de ontwikkeling van een online opleidingsmodule en de ondersteuning van de (beleids)directies bij lopende en startende evaluaties.

Nieuwe IT geneeskundige keten

Defensie heeft op 8 april 2022 voor het Militaire Revalidatie Centrum Aardenburg in Doorn een nieuw en marktconform elektronisch patiënten dossier (EPD) geïmplementeerd en in gebruik genomen.

Met dit nieuwe EPD en de hierop aangepast werkwijze is een uitfaserend EPD vervangen. Defensie heeft hiermee voor de revalidatiezorg de bedrijfscontinuïteit, de patiëntveiligheid en de compliancy aan wet- en regelgeving geborgd.

Het nieuwe EPD is aangesloten op en geïntegreerd in het eerder in 2021 geïmplementeerde EPD voor de eerstelijnsgezondheidszorg. Defensie heeft hiermee de basis voor de geïntegreerde zorg voor haar militairen verbreed en verstevigd. Dit met de verwachting betere zorgkwaliteit te kunnen leveren en beter voorbereid te zijn op de ontwikkelingen in de reguliere en operationele zorg.

Dit project maakte onderdeel uit van het vernieuwingsprogramma Smart Band-Aid waarin Defensie de informatievoorziening van zowel de reguliere als de operationele gezondheidszorg verbetert en voorbereidt op de toekomst.

Informatiebeveiliging heeft ook in de zorg prioriteit. Defensie verbetert daarom naast de informatievoorziening ook de informatiebeveiliging voor de zorg. In 2022 zijn de eerste zorgbedrijven voor de NEN7510- en een ISO 27000-normen gecertificeerd. Dit zijn het Coördinatiecentrum Expertise Arbeidsomstandigheden en Gezondheid (CEAG), het Militair Revalidatie Centrum (MRC) en het Centraal Militair Hospitaal (CMH). Bij de andere zorgbedrijven zijn vergelijkbare maatregelen en voorbereidingen op certificeringen onderhanden.

In 2022 zijn hiermee wederom stappen gezet om de Militaire GezondheidsZorg te versterken. In lijn met de Defensienota 2022 is de ondersteuning aan de krijgsmacht verbeterd.

Energietransitie

Defensie rapporteert vanaf rapportagejaar 2019 jaarlijks over de energiedoelstellingen en het energieverbruik. De doelstellingen zijn in 2020 met het Plan van aanpak energietransitie Defensie (Kamerstuk 34 919, nr. 74) vastgesteld. Met de uitvoeringsagenda Duurzaamheid (Kamerstuk 36 124, nr 25) zijn naast de geactualiseerde energiedoelstellingen ook de kpi's voor durrzaamheid gepubliceerd.

Deze KPI's zijn opgenomen in het KPI-overzicht in het Beleidsverslag 3.7.

CO2-reductie

Defensie wil bijdragen aan de nationale doelstelling van 55% CO2-reductie ten opzichte van 1990. Voor de reductie van CO2-emissie van het operationeel materieel maken we het voorbehoud dat dit niet onze inzet mogelijkheden mag beperken of onze mensen in gevaar brengen.

De CO2-reductie in 2022 is 54% ten opzichte van de emissie van 1990. Defensie ligt hiermee op schema om de doelstelling van 55% reductie in 2030 te bereiken. Dit zal echter niet eenvoudig zijn. De reductie is namelijk mede het gevolg van de krimp van de defensieorganisatie in de afgelopen decennia. Aangezien Defensie de komende jaren blijft groeien en daarmee de energiebehoefte ook zal groeien, blijven de geplande duurzaamheidsmaatregelen nodig om te voorkomen dat de CO2-uitstoot gaat stijgen. 

Duurzame brandstoffen

Een van de belangrijke maatregelen om CO2-emissie te reduceren, ondanks gelijkblijvend of stijgend brandstofverbruik, is het toepassen van duurzame brandstoffen. Defensie zet daarom in op het gebruik van gemiddeld 30% duurzame brandstof in 2030. In 2021 is Defensie al begonnen met het structureel bijmengen van 20% biobrandstof voor wegdiesel. In de contracten voor scheepsdiesel wordt inmiddels rekening gehouden met 10% biobrandstof en in internationaal verband is overeenstemming bereikt over het gebruik van het Central Europe Pipeline System voor kerosine met biobrandstof. Hierdoor kan Defensie in de komende jaren verdere stappen zetten naar het gewenste doel voor 2030.

Het percentage ingekochte biobrandstoffen in 2022 is 20% voor de reguliere diesel voor voertuigen. Voor de scheeps- en vliegtuigbrandstoffen is dit nog 0%.

Verder is aangesloten bij exogene financieringsmogelijkheden. Zo zijn er voor de Begroting van 2022 klimaatgelden vrijgemaakt voor zonnepanelen op defensievastgoed, quickscans voor energie-opwekking op Rijksgronden Defensie en specifike verduurzamingsmaatregelen. Voor de begroting 2023 en verder onderzioeken we de mogelijkheden om aan te sluiten bij klimaatgelden voor verduurzamingsmaatregelen bij de transformatie van het defensievastgoed en voor de bedrijfsvoering van Defensie.

C. JAARREKENING

7 7 Departementale verantwoordingsstaat

8 Samenvattende verantwoordingsstaat baten-lastenagentschap

9 Jaarverantwoording van het baten-lastenagentschap Paresto per 31 december 2022