Nr. 7 LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN

De vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft een aantal vragen voorgelegd aan de Ministers van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en voor Primair en Voortgezet Onderwijs over het jaarverslag van 17 mei 2023 inzake het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 2022 (Kamerstuk 36 360 VIII, nr. 1).

De Ministers van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en voor Primair en Voortgezet Onderwijs hebben deze vragen beantwoord bij brief van 7 juni 2023. Vragen en antwoorden zijn hierna afgedrukt.

De voorzitter van de commissie, Michon-Derkzen

De adjunct-griffier van de commissie, Huls

Vragen en antwoorden

Het inwinnen van extern advies is bij OCW decentraal georganiseerd, hiervan is geen overzicht beschikbaar. De kosten van extern advies, voor zover deze vallen onder de definitie van externe inhuur, zijn opgenomen in bijlage 3 van het departementaal jaarslag, op bladzijde 197.

Op 25 mei is een Kamerbrief verstuurt over de stand van persvrijheid en veiligheid. Hierin staat dat er vanaf 1 januari 2025 conform deze motie een structurele organisatie wordt neergezet met blijvende steun van de overheid.

De monitor over de periode 2021–2022 komt naar verwachting voor de zomer beschikbaar en zal ik Uw Kamer doen toekomen.

In het mbo worden veiligheidsincidenten op mbo-scholen niet landelijk geregistreerd en is geen sprake van een landelijk gestandaardiseerde wijze van registreren. De Monitor Integrale Veiligheid mbo zal op basis van de registraties van mbo-instellingen een globaal inzicht geven in het aantal en verschillende soorten veiligheidsincidenten. Ik verwacht dat de monitor na de zomer beschikbaar komt, deze zal ik aan Uw Kamer doen toekomen.

Uit de landelijke veiligheidsmonitor 2020–2021 blijkt dat 265 van de leerlingen (3%) in het po aangeeft dat leerlingen van hun school wel eens een wapen meenemen naar school. Van de leerlingen die zegt zich schuldig te hebben gemaakt aan «vervelende dingen» richting anderen geeft 1% aan weleens een wapen (bijvoorbeeld een mes) mee te nemen naar school. 1% van het personeel in het po is weleens met een wapen bedreigd door een leerling van school. Op 8% van de basisscholen speelden een of meerdere incidenten vanwege wapenbezit van leerlingen (in de ondervraagde groep kwamen maximaal 2 incidenten voor op een vestiging). Ook hier geldt dat het extrapoleren van deze resultaten naar de hele populatie niet goed mogelijk is.

Uit de monitor bleek dat in het vo 1–2% van de leerlingen weleens een wapen mee naar school heeft genomen, wapens heeft verkocht op school of een wapen heeft gebruikt. 9% van de scholieren geeft aan dat andere leerlingen wapens mee naar school nemen en 5% zegt dat er wapens zijn gebruikt op school door anderen dan zijzelf. 3% van het personeel is weleens met een wapen bedreigd door een leerling van school en 1% is weleens expres met een wapen verwond door een leerling van school. Op ruim 40% van de vo scholen speelden een of meerdere incidenten vanwege wapenbezit van leerlingen.

Een integraal kindcentrum kent geen formele definitie en heeft geen eigen juridische positie in de Wet Kinderopvang of de Wet op het Primair Onderwijs. Een integraal kindcentrum is een samenwerkingsvorm tussen kinderopvang en onderwijs. Deze samenwerking kan verschillende vormen aannemen. Om die reden is er geen zicht op het aantal integrale kindcentra of het aantal leerlingen dat hier gebruik van maakt.

Aangezien deze vraag het Jaarverslag 2022 van het ministerie betreft, wordt de vraag zo opgevat dat de vraagsteller het boekjaar 2022 bedoelde en niet het jaar 2023 zoals dat in de vraag staat. Voor het onderdeel «c. Makers» is vanuit de «Hoofdlijnenbrief cultuur 2022 – Herstel, vernieuwing en groei» van 23 mei 2022 (Kamerstuk 32 820, nr. 467) aan de Tweede Kamer een bedrag van € 42,4 miljoen (van het totaalbedrag van € 135,3 miljoen) beschikbaar gesteld voor het jaar 2022. Het gehele beschikbare bedrag is in 2022 weggezet bij de zes cultuurfondsen en bij het Nationaal Programma Onderwijs. Voor de beschikbaar gestelde bedragen voeren de zes rijkscultuurfondsen verschillende regelingen uit. Het ging om openstellen van zowel nieuwe regelingen of bestaande regelingen uit te breiden, zoals:

• • de regeling Nieuwe Makers bij het Fonds Podiumkunsten;

• • de investeringsregeling vrije producties bij het Fonds Podiumkunsten;

• • de bestaande regeling Kunstenaar Start bij het Mondriaan Fonds;

het Reglement Stimuleringsmaatregel Filmproductie in Nederland en Addendum High End Series & Single Episodes bij de Stichting Nederlands Filmfonds.

Naar verwachting zullen de middelen uiterlijk in 2024 volledig tot besteding zijn gekomen.

Vanuit het NPO zetten mbo-instellingen ongeveer 41% (€ 91,8 miljoen) van hun middelen uit de coronaenveloppe in op het thema studievertraging en soepele in- en doorstroom. De studentenpeiling NPO 2023 van maart 2023 laat zien dat het aandeel mbo-studenten met studievertraging door corona terugloopt ten opzichte van vorig jaar. Waar in 2022 nog 27% van de studenten aangaf vertraging door corona te hebben, is dit in 2023 gedaald naar 19%. De nog vertraagde studenten hebben echter gemiddeld wel meer vertraging. Een kleiner geworden groep (vooral ouderejaars)studenten in mbo blijft met groeiende vertraging kampen. Het programma loopt nog verder door in 2023 en in de Kamerbrief bij de vierde voortgangsrapportage van het NPO hebben wij opgeroepen om specifiek in te zetten op deze, vaak kwetsbare, groepen studenten.

De eerdere problematiek rondom stages in coronatijd is verdwenen. De stagetekorten zijn van 22.000 in 2020 naar onder de 1.500 in maart van dit jaar gezakt. Omdat SBB pas gedurende de coronapandemie gestart is met het structureel en centraal bijhouden van stagetekorten, is er geen mogelijkheid tot het vergelijken van cijfers van nu, met cijfers van voor de coronacrisis. Het is op dit moment dus onduidelijk welke winst er nog behaald kan worden. We zullen de cijfers dus nauwgezet blijven volgen.

De studentenpeiling van maart 2023 laat zien dat het aandeel studenten met studievertraging door corona terugloopt ten opzichte van de meting onder de studenten in maart-april van het vorig jaar. Het percentage studenten dat in 2023 nog aangeeft studievertraging te hebben als gevolg van de coronapandemie is als volgt:

• – Mbo 19% (ten opzichte van 27% in 2022)

• – Hbo 29% (ten opzichte van 36% in 2022)

• – Wo 25% (ten opzichte van 36% in 2022)

De vertraagde studenten hebben echter gemiddeld wel meer vertraging. Een kleiner geworden groep (vooral ouderejaars)studenten blijft met groeiende vertraging kampen. Het programma loopt nog verder door in 2023 en in de Kamerbrief bij de vierde voortgangsrapportage van het NPO hebben wij opgeroepen om specifiek in te zetten op deze, vaak kwetsbare, groepen studenten.

De medezeggenschapsraad (mr) speelt een belangrijke rol bij de besteding van de NPO-middelen. De mr heeft instemmingsrecht op het schoolprogramma (plan van aanpak) dat scholen maken voor de besteding van de extra middelen en op de bijstelling daarvan. Het gaat daarbij om middelen die op schoolniveau worden ingezet. Uit de verantwoording blijkt dat ruim 96% van de mr’en heeft ingestemd met het schoolprogramma.

Vanaf de start van het NP Onderwijs is de rol van medezeggenschapsraden een punt van aandacht geweest en ook nadrukkelijk onderwerp van monitoring en verwantwoording. Hieruit blijkt dat de medezeggenschapsraden op bijna alle scholen hebben ingestemd met de plannen in het schoolprogramma. De betrokkenheid van medezeggenschapsraden blijven we in het kader van NP Onderwijs volgen en is ook onderdeel van de eindevaluatie van het programma.

In opdracht van OCW voert ResearchNed driemaal een monitor uit naar de stagetekorten in het hbo. Uit de eerste monitor, waarover u begin dit jaar bent geïnformeerd8, blijkt er over het geheel genomen weinig sprake van stagetekorten te zijn. Zo heeft 95% van de hbo-bachelorstudenten die zelf een stageplek zochten een stage gevonden voor de periode dat hij/zij een stage moest volgen. Wel moet benoemd worden dat de eerste monitor een kleine steekproef betreft. Hierdoor is voorzichtigheid geboden bij het verbinden van conclusies aan het onderzoek. ResearchNed probeert daarom, met behulp van hogescholen, bij de tweede en derde monitor de steekproef onder studenten te vergroten, zodat er een betrouwbaarder beeld ontstaat. Ook zal de derde monitor worden uitgebreid met het wo, om ook daar beter zicht op te krijgen. De Kamer ontvangt in de zomer 2023 de tweede monitorsrapportage en eind 2023 de derde monitorsrapportage.

In 2022 hebben hogescholen en universiteiten in totaal € 555,0 miljoen ontvangen ter compensatie van het verlagen van de collegegeldtarieven. Deze middelen zijn in 2021 en 2022 toegevoegd aan de onderwijsopslag van hogescholen en universiteiten. Met het vaststellen van het volledig wettelijk collegegeld voor studiejaar 2021–2022 op € 1.084, is de ondergrens voor het instellingscollegegeld in studiejaar 2021–2022 lager komen te liggen. Hoewel de instelling het exacte tarief bepaalt, heeft OCW richting de instellingen aangegeven ervan uit te gaan dat zij deze tarieven kunnen verlagen met € 1.084 voor studiejaar 2021–2022. Alle bekostigde instellingen hebben hun tarieven verlaagd voor opleidingen waarvoor studenten een in de WHW geregeld tarief betalen.

In 2022 hebben mbo-instellingen, hogescholen en universiteiten in totaal € 585,0 miljoen ontvangen ter compensatie van het verlagen van de instellingstarieven. Deze middelen zijn in 2021 en 2022 toegevoegd aan de onderwijsopslag van hogescholen en universiteiten. In 2021 is ook nog € 275,0 miljoen ontvangen door de instellingen.

Het Onderwijsakkoord is in het voorjaar van 2022 gesloten. Doel is dat met de investeringen waarover afspraken zijn gemaakt (waaronder verhogen van het salaris in het po («dichten loonkloof», aanpak werkdruk in het vo en het professionaliseren van onderwijspersoneel) het aantrekkelijker wordt om in het onderwijs te gaan en blijven werken. Daarmee levert het akkoord een belangrijke bijdrage aan de aanpak van de tekorten in het onderwijs. Om te tekorten aan te pakken is echter meer nodig. Daarom is in december 2022 de brede lerarenstrategie naar de Kamer gestuurd (Kamerstuk 27 923, nr. 449). Onderdeel hiervan is het werkplan Samen voor het beste onderwijs. In dit plan dat met de onderwijsorganisaties samen is opgesteld staan concrete activiteiten om te zorgen voor goed personeel en de aanpak van de tekorten. De effecten van de maatregelen worden geëvalueerd. Hoewel er gezien de complexiteit niet mogelijk is om een één op één relatie te leggen, worden de effecten als het goed is ook zichtbaar in onder meer de omvang van de tekorten van de tekorten en in de inschrijvingen bij de lerarenopleidingen. Over deze metingen wordt de Kamer jaarlijks in december geïnformeerd.

Drie jaar geleden zijn met schoolbesturen, gemeenten, lerarenopleidingen en OCW convenanten afgesloten om de tekorten aan te pakken. Ondanks dat de tekorten in de G5 nog steeds hoog zijn, blijkt uit de tussenrapportage dat deze gezamenlijke aanpak werkt. Met name als het gaat om het werven, opleiden en begeleiden van zij-instromers en onderwijsassistenten. Ook worden de solidariteitsafspraken gerespecteerd om concurrentie tussen schoolbesturen te voorkomen. Wel zijn er nog verbeteringen mogelijk, bijvoorbeeld als het gaat om het personeel te behouden in de G5. Dit pakken wij de komende tijd gezamenlijk met de schoolbesturen, gemeenten en lerarenopleidingen op.

Op stelselniveau brengt de inspectie periodiek in beeld hoe toegankelijk het hoger onderwijs is voor aspirant-studenten. Daarin kijkt de inspectie bij welke opleidingen in het hoger onderwijs wordt geselecteerd en naar trends in de instroom van studenten.

Uit de subsidie voor wisselstroom zijn in totaal 25 projecten gestart, waarbij minimaal 1 hogeschool en 1 universiteit met elkaar samenwerken. De scope van de projecten varieert van opleidingsspecifieke tot instellingsbrede projecten. De doelstellingen van deze projecten zijn samen te vatten in de volgende categorieën:

• • Het verbeteren van gezamenlijke voorlichting aan middelbare scholieren en versterken van samenwerking met middelbare scholen;

• • Het in kaart brengen van studentstromen d.m.v. dataprojecten;

• • Het faciliteren van de switch tussen hbo en wo en vice versa, door betere studentbegeleiding op dit onderwerp;

• • Het verbinden van medewerkers van hbo- en wo-instellingen ten behoeve van kennisuitwisseling;

• • Gezamenlijk vakken aanbieden van een opleiding in propedeusejaar, zodat studenten kunnen ontdekken of hbo- of wo-perspectief beter bij ze past.

Nederland investeerde in 2021 volgens het CBS12 2,26% van het bbp aan onderzoek en ontwikkeling. 2021 is het meest recente jaar waarover de gegevens momenteel beschikbaar zijn.

Het uitwerken van de contouren van het toetsingskader voor screening van wetenschappers en studenten om ongewenste kennis -en technologieoverdracht tegen te gaan, wordt vormgegeven via het Wetsvoorstel screening kennisveiligheid (Wskv).14 Om te komen tot het wetsvoorstel wordt interdepartementaal samengewerkt. Hierbij maakt OCW gebruik van de expertise van EZK, BZ, JenV en de inlichten- en veiligheidsdiensten. Bij het uitwerken van de wet, zal afstemming plaatsvinden met het kennisveld over de impact van de screening. Hierbij worden verschillende organisaties betrokken, waaronder de Universiteiten van Nederland (UNL), Vereniging Hogescholen (VH), TO2-federatie, KNAW, Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), Stichting Nederlandse Wetenschappelijk Onderzoek Instituten (NWO-I) en de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU).

Van de 200 miljoen euro is in 2022 135 miljoen euro gebruikt. Naast circa 5 miljoen voor opdrachten en personeelskosten is 130 miljoen euro verplicht via de subsidieregeling 2022. Omdat de gehonoreerde projecten vanuit deze subsidieregeling een meerjarige looptijd (meestal 3 jaar) hebben, valt een deel van de uitgaven voor de subsidieregeling 2022 in latere jaren. In deze projecten zijn afspraken gemaakt over circa 100.000 jongeren die aan MDT kunnen deelnemen.

De NSOB heeft deze expertconsultatie georganiseerd. In meerdere rondes hebben experts op het gebied van internationalisering deelgenomen vanuit de hogescholen, universiteiten, de koepels UNL en VH, alsmede uit het veld. Ook waren studenten aanwezig. In verband met het doel van de expertconsultatie, met een gerichte blik op de toekomstverkenning, is de deelnemers de gelegenheid geboden om op persoonlijke titel deel te nemen en niet namens de organisatie waar zij werkzaam zijn en/of studeren. Daarnaast is geen toestemming van de deelnemers om hun gegevens te delen. In verband met AVG regelgeving kan daarom geen namenlijst worden gedeeld.

De Minister van OCW stuurt voor het zomerreces de antwoorden van het schriftelijk overleg naar de Tweede Kamer.

Er is inzicht in het totale aantal leerlingen dat thuiszit wegens richtingsbezwaren (artikel 5, lid. B van de Leerplichtwet). In 2021–2022 ging het om 1.771 leerlingen. Er wordt niet geregistreerd wat de aard van het richtingsbezwaar is. Via onderzoek van Ingrado, de vereniging van leerplichtambtenaren, is wel een schatting te geven van de achtergrond van de richtingsbezwaren. Het merendeel van de ouders met een vrijstelling vanwege richtingsbezwaren maakt daar gebruik van vanwege een holistische of christelijke levensovertuiging. In mindere mate gaat om ouders met een islamitische of soevereine overtuiging.

Zie hiervoor het antwoord op vraag 26.

Er zijn 1.300 meer brugklasleerlingen dan geraamd in RR2021. Dit komt voornamelijk door de instroom van buiten het onderwijs. Dit komt grotendeels door immigratie, die in 2021 toegenomen is ten opzichte van het jaar daarvoor. De toename in immigratie is deels veroorzaakt door een grote vluchtelingenstroom uit Oekraïne. Leerplichtige immigranten volgen eerst een internationale schakelklas (ISK) voordat ze instromen in het reguliere onderwijs. Deze schakelklassen worden in de basisregistratie als brugklassen geregistreerd. Ook het zittenblijven in vo leerkaar 1 en 2 speelt een rol. In vergelijking met RR2021 zijn er 900 meer brugklasleerlingen blijven zitten dan geraamd.

In de Referentieramingen wordt in de eerste twee leerjaren geen onderscheid gemaakt tussen de niveaus vmbo, havo en vwo. Leerlingen zitten vaak in een brede brugklas, die meerdere niveaus omvat. We verwijzen naar Referentieraming 202218.

Zie hiervoor het antwoord op vraag 26.

In het Onderwijsakkoord «Samen voor het beste Onderwijs» (Kamerstukken 31 293 en 31 289, nr. 615) is afgesproken structureel € 10 miljoen te investeren in professionalisering van schoolleiders in het voortgezet onderwijs, waaronder de invoering van een schoolleidersbeurs en dat sociale partners hierover afspraken maken. Ook is in dit akkoord afgesproken dat het beschikbare budget verwerkt wordt in de bekostiging, in afstemming met sociale partners.

Over de schoolleidersbeurs hebben sociale partners in het najaar van 2022 overeenstemming bereikt. Hun voorstel was om hier jaarlijks € 8 miljoen voor in te zetten en uitvoering van de schoolleidersbeurs door VOION te laten plaatsvinden. Sociale partners hebben in het voorjaar van 2023 ook overeenstemming bereikt om de overige € 2 miljoen in te zetten voor collectieve versterking van de beroepsgroep schoolleiders.

In 2022 zijn de middelen voor professionalisering van schoolleiders vo via de Regeling aanvullende bekostiging strategisch personeelsbeleid, begeleiding en verzuim vo éénmalig beschikbaar gesteld aan de schoolbesturen. VOION heeft deze middelen geïnd voor de uitvoering van de schoolleidersbeurs. De VO-raad heeft de overige beschikbare middelen van 2022 in overleg met de bonden geïnd vooruitlopend op de afspraken die sociale partners in het voorjaar van 2023 hebben gemaakt inzake collectieve versterking van de beroepsgroep. Over de wijze waarop de € 10 miljoen in 2023 en latere jaren worden verstrekt ben ik nog met sociale partners in gesprek.

Met de start van het nieuwe kabinet is DUO voortvarend aan de slag gegaan om het nieuwe beleid zo snel mogelijk voor te bereiden en in te voeren. Hiernaast speelden er uitdagingen op het vlak van compliance, security en de doorontwikkeling van bestaande systemen om deze ook in de toekomst veilig en betrouwbaar te houden.

In 2021 is door de instellingen voor hoger onderwijs € 26,2 miljoen uitgegeven uit hun profileringsfondsen. Het bedrag over 2022 is i.v.m. de deadline voor aanlevering van de jaarverslaggegevens aan en controle door DUO na 15 september 2023 beschikbaar.

De middelen voor kwaliteitsafspraken zijn vrijgekomen met de invoering van het studievoorschot. Destijds is er voor gekozen om deze reeks te baseren op de toenmalige ramingen van aantallen studenten. Gaandeweg zijn meer cohorten van studenten onder het studievoorschot gaan vallen, waardoor de reeks middelen voor kwaliteitsafspraken een jaarlijks variërend bedrag vertoont met in het begin van de periode een forsere «oploop».

EER-studenten kunnen in aanmerkingen komen voor studiefinanciering als zij aan één van de volgende voorwaarden voldoen;

• • Ze zijn migrerend werknemer

• • Een ouder is migrerend werknemer

• • Een partner is migrerend werknemer

• • Ze wonen 5 jaar of langer achter elkaar in Nederland

In de tabel op de laatste pagina is te zien hoeveel EER-studenten studiefinanciering ontvingen.

In 2022 ontvingen 12.006 EER-studenten studiefinanciering op grond van deze voorwaarden. Voor 9.773 studenten was dat omdat zij vanwege hun eigen arbeid kwalificeerden als migrerend werknemer.

In de brief over de beheersing van internationale studentenstromen in het hoger onderwijs staat aangegeven dat het, zeker op dit moment, moeilijk inschatten is hoeveel EER-studenten in de komende jaren recht zullen hebben op studiefinanciering. Door de terugkeer van de basisbeurs hebben cijfers over de laatste jaren weinig voorspellende waarde naar de toekomst. De beste benadering van het verwachte aantal studenten is op dit moment de realisatie over 2022. In 2022 ontvingen 12.006 EER-studenten studiefinanciering, zie het antwoord en toelichting uit de voorgaande vraag. In de raming van de studiefinancieringsuitgaven voor de komende jaren is uit prudentie wel rekening gehouden met een stijging, omdat het nieuwe stelsel en de mogelijk hogere instroom van EER-studenten het recht op SF-voorzieningen zouden kunnen verhogen.

De Ster heeft de wettelijk toegestane beschikbare reclametijd op de lineaire kanalen van de NPO verkocht. In 2022 was dat 9% van de beschikbare zendtijd, terwijl dit percentage in 2021 op 10% lag.

In de Voorjaarsnota 2023 is de ontvangstenraming voor 2023 op basis van de actuele Ster- raming met € 40,3 miljoen verhoogd. Dit verschil wordt grotendeels verklaard door een grotere verwachte omvang en gestegen prijzen in de markt voor televisiereclames. De daadwerkelijke opbrengst is afhankelijk van bovengenoemde factoren bij vraag 37.

De opbrengsten waren de afgelopen jaren hoger dan eerder geraamd. Op de langere termijn wordt een afname van de reclameopbrengsten verwacht vanwege de afgesproken afname van de beschikbare zendtijd voor reclame. In de Voorjaarsnota 2023 (Kamerstuk 36 350, nr. 1) staat dat de Rijksmediabijdrage als gevolg van de rijksbrede dekkingsopgave vanaf 2025 structureel naar beneden wordt bijgesteld. Het kabinet kiest er daarom voor om de voorgenomen maatregelen om reclame op de lineaire kanalen van de publieke omroep te verminderen niet volledig uit te voeren, zodat met de opbrengst daarvan de verlaging van de Rijksmediabijdrage kan worden opgevangen.

	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Recht op SF uit eigen arbeid	1.198	1.664	2.202	2.819	2.592	2.465	2.971	3.552	4.610	5.997	6.325	6.968	9.773
Recht op SF vanuit migrerend werknemerschap ouder	882	1.086	1.342	1.519	1.611	1.492	1.385	1.390	1.414	1.413	1.334	1.443	1.600
Recht op SF vanuit migrerend werknemerschap partner	27	54	83	109	136	150	133	120	128	142	138	161	181
Recht op grond van 5 jaar verblijf in Nederland	177	214	279	364	507	570	519	546	629	565	501	482	452
Totaal	2.284	3.018	3.906	4.811	4.846	4.677	5.008	5.608	6.781	8.117	8.298	9.054	12.006

Deze toezegging zag op het ontvangen van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de academische vrijheid en vrijheid van meningsuiting van studenten. De Inspectie van het Onderwijs heeft nader onderzoek gedaan om in beeld te krijgen welke factoren een rol spelen bij de mate waarin studenten zich wel of niet vrij voelen om hun mening te uiten. Hierover heeft zij gerapporteerd in de Staat van het Onderwijs 2023.