Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP (VIII)

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 miljoen).Totaal € 53.198,56

Figuur 2 Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 miljoen).Totaal € 1.790,56

A. ALGEMEEN

1 1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

Aan de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bieden de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs, namens de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (VIII) over het jaar 2022 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoeken wij de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs decharge te verlenen over het in het jaar 2022 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en WetenschapR.H.Dijkgraaf

De Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs,A.D. Wiersma

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de Voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

De Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs is verantwoordelijk voor artikel 1 (primair onderwijs), artikel 3 (voortgezet onderwijs), artikel 9 (arbeidsmarkt- en personeelsbeleid) en Leven Lang Ontwikkelen. De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is verantwoordelijk voor de overige artikelen. De verdeling van de beleidsterreinen tussen de Ministers en de Staatssecretaris is vastgelegd in de portefeuilleverdeling van Kabinet Rutte IV.

Algemeen deel

Het Algemeen deel bevat de aanbieding van het departementaal jaarverslag, het verzoek tot dechargeverlening en deze leeswijzer.

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2023 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agentschappen het baten-lastenstelsel.

Groeiparagraaf

Informatie in begroting, jaarverslag en andere relevante publicaties

De begroting en het jaarverslag zijn compacte documenten en toegespitst op de financiële informatie. Door ook in te gaan op de niet-financiële informatie, kan meer inzicht worden geven in de impact van het beleid en de publieke middelen die daarvoor worden ingezet.

Om de impact van ons beleid zichtbaar te maken in de begroting en later ook hierover te verantwoorden in het jaarverslag, wordt de Strategische Evaluatie Agenda (SEA) gebruikt. Daarnaast wordt meer uitgebreide informatie over de voortgang van beleid op de website OCW in Cijfers gepubliceerd. Daarbij gaat het om de kwantitatieve en kwalitatieve resultaten van monitoring en evaluatie van beleid. In de begroting en het jaarverslag worden de belangrijkste uitkomsten op de beleidsprioriteiten die in de beleidsagenda zijn opgenomen weergegeven.

In de begroting 2023 is een eerste stap gezet naar een nieuwe aanpak voor het rapporteren over de voortgang van beleid. Het betreft momenteel een overgangsfase, waarbij zowel de nieuwe aanpak voor rapportage over beleid én het beleid verder wordt uitgekristalliseerd. In de nieuwe aanpak wordt kwantitatieve en kwalitatieve informatie geïntegreerd in de beleidsagenda. De beleidsartikelen presenteren de kengetallen in de vorm van tabellen. De huidige set aan kengetallen is geëvalueerd en alleen bruikbare en relevante kengetallen zijn opgenomen in de begroting van 2023.

Deze nieuwe aanpak voor rapportage over het beleid kan in de begroting van OCW voor 2024 voor het eerst in de hele cyclus worden toegepast. In de tussenliggende periode wordt de informatievoorziening hiertoe op OCW in Cijfers verder doorontwikkeld.

Onderstaand schema geeft grafisch een totaalbeeld van welke informatie en verantwoording van het OCW-beleid gedurende een begrotingscyclus aan de Tweede Kamer wordt gestuurd.

Figuur 3 Schematische weergave van de informatie aan de Tweede Kamer gedurende de begrotingscyclus

Hieronder volgt een nadere toelichting bij het schema.

Op Prinsjesdag ontvangt de Tweede Kamer de begroting van het Ministerie van OCW. Op de website van OCW in cijfers worden onder andere de doelen uit de beleidsagenda en verschillende ingezette beleidsinstrumenten gevolgd, waaronder de Lerarenagenda en de sectorakkoorden in het po en vo. Ook wordt de internationale positie van het Nederlandse onderwijs- en wetenschapsstelsel gevolgd en zijn de belangrijkste onderzoeksresultaten van «Education at a Glance» opgenomen, de jaarlijkse publicatie van de OESO. Daarnaast geeft deze website met de infographic «Onderwijsmonitor» inzicht in de prestaties van het onderwijs. Voor cultuur & media, wetenschap en emancipatie wordt met een beknopte set indicatoren een beeld van de kwaliteit en prestaties gegeven.

Samen met de cultuursector verzamelt de Boekmanstichting via de Cultuurmonitor data en analyses over cultuur in Nederland, rapporteert ze over langlopende trends en agendeert ze op actuele ontwikkelingen. De Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed (RCE) maakt de Erfgoedmonitor. Relevant voor het mediabeleid is onder meer de Mediamonitor van het Commissariaat voor de Media.

De Inspectie van het Onderwijs heeft een belangrijke rol in het onderwijsstelsel als toezichtshouder, maar ook als leverancier van beleidsinformatie. Jaarlijks verschijnt de Staat van het onderwijs (Kamerstukken II 2021/22, 35925 VIII, nr. 161), waarin beschreven wordt wat goed gaat en wat er beter kan in het onderwijs. Over de financiële positie van publiek bekostigde onderwijsinstellingen verschijnt jaarlijks een brief (Kamerstukken II 2022/23, 33495, nr. 123).

Gedurende het jaar wordt de Tweede Kamer geïnformeerd over de begrotingsuitvoering door middel van de 1e Suppletoire Begroting (Voorjaarsnota) en de 2e Suppletoire Begroting (Najaarsnota).

Ook worden gedurende het jaar allerlei beleidsdocumenten zoals actieplannen, beleidsdocumenten, beleidsevaluaties en beleidsdoorlichtingen naar de Tweede Kamer gestuurd. Wetsvoorstellen worden ter behandeling aangeboden en AMvB’s worden voorgehangen. Over verschillende beleidsterreinen worden brieven naar de Tweede Kamer gestuurd, onder andere ter nadere uitwerking van de beleidsagenda en de begroting. Hierover vindt vaak separaat overleg met het parlement plaats. De actieplannen geven voor de verschillende beleidsterreinen een beeld van het beleid. Beleidsdoorlichtingen en andere evaluaties verschaffen inzicht in de effectiviteit van beleid. Daarnaast wordt jaarlijks in de Voortgangsrapportages van de Sectorakkoorden en de Lerarenagenda informatie verschaft over de voortgang op enkele belangrijke prestatie-indicatoren.

De derde woensdag in mei is Verantwoordingsdag. De Tweede Kamer ontvangt dan het jaarverslag van het Ministerie van OCW, en de laatste stand van zaken van de voortgang op de begrotingsdoelen en ambities wordt gepresenteerd op de website van OCW in cijfers. Ook wordt het Onderwijsverslag aan de Tweede Kamer toegestuurd.

Beleidsverslag

De beleidsprioriteiten

In het onderdeel Beleidsprioriteiten wordt teruggekeken op de activiteiten in 2022. Daarbij wordt per beleidsterrein aangegeven welke stappen zijn gezet met daarbij de relevante indicatoren. Het aantreden van het nieuwe kabinet resulteerde in veel nieuwe ambities en plannen en omdat 2022 voor een groot deel werd gevormd door deze nieuwe beleidsprioriteiten, wordt ook hierbij teruggekeken op de activiteiten die in deze context hebben plaatsgevonden. Daarnaast is een tabel met de gerealiseerde beleidsdoorlichtingen opgenomen en een overzicht van de risicoregelingen.

De beleidsartikelen

Tabel «budgettaire gevolgen van beleid»

De tabel «budgettaire gevolgen van beleid» bevat een vaste indeling naar soorten financiële instrumenten volgens de Rijksbegrotingsvoorschriften. In de kolom «Vastgestelde begroting» is de stand weergegeven van de ontwerpbegroting (derde dinsdag van september) plus de mutaties die bij een nota van wijziging, amendement of motie ten opzichte van de ontwerpbegroting (dus na de derde dinsdag van september, maar voor de mutaties eerste suppletoire begroting) zijn aangebracht.

Relatie verplichtingen versus uitgaven

In de tabel budgettaire gevolgen van beleid staan naast de uitgaven en de ontvangstenmutaties ook verplichtingenmutaties. Bij de verplichtingen wordt ook aangegeven welk deel garantieverplichtingen betreft. Het gaat hier met name om zogenaamde garanties voor her- en nieuwbouw in het onderwijs in het kader van schatkistbankieren, kredietgaranties/verzekeringen in de cultuursector en de garanties voor de rekening courantlimieten die instellingen aanhouden bij het Ministerie van Financiën. Bij kredietgaranties/verzekeringen moet gedacht worden aan een indemniteitsregeling voor kunstvoorwerpen die op uitleenbasis in een Nederlands museum zijn tentoongesteld.

Toelichting financiële instrumenten

In de toelichting op de financiële instrumenten zoals opgenomen in de tabel budgettaire gevolgen van beleid worden de voornaamste verschillen verklaard tussen de oorspronkelijke begroting en de realisatie. De kasuitgaven zijn voor deze toelichting leidend. In het algemeen is er in de begroting sprake van een vaste verhouding tussen de verplichtingen en uitgaven die gerelateerd is aan het bekostigingsmoment voor scholen/instellingen. Er geldt daarom alleen een aanvullende, aparte toelichting voor de verplichtingmutaties als er sprake is van een opmerkelijk verschil met de uitgavenmutaties. Hiervoor wordt het procentuele realisatieverschil bij de verplichtingen vergeleken met het procentuele realisatieverschil bij de uitgaven. En als het verschil tussen deze percentages meer dan 10 bedraagt, dan worden de verplichtingenmutaties apart toegelicht.

In de toelichting op de financiële instrumenten wordt daarnaast toegelicht waarvoor de instrumenten bedoeld waren. Hierbij wordt aangesloten bij de toelichting uit de begroting. Indien relevant, wordt op bondige wijze ingegaan op verschillen tussen de budgettaire raming en de realisatie in het verslagjaar. Voor de toe te lichten instrumenten wordt een keuze gemaakt op basis van financieel belang en/of politieke relevantie. Als norm voor financieel belang geldt de voorgeschreven staffel uit de Rijksbegrotingsvoorschriften.

De niet-beleidsartikelen

De bedrijfsvoeringparagraaf

In de bedrijfsvoeringparagraaf wordt verslag gedaan over de bedrijfsvoering. De paragraaf bevat tevens de mededeling bedrijfsvoering. Deze heeft betrekking op het financieel- en materieel beheer en de daarvoor bijgehouden administraties.

Jaarrekening

De jaarrekening bevat de departementale verantwoordingsstaat, de samenvattende verantwoordingsstaat agentschappen, de jaarverantwoording van de agentschappen Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), het Nationaal Archief (NA), de saldibalans en de publicatie Wet normering topinkomens (WNT)-verantwoording.

Bijlagen

B. HET BELEIDSVERSLAG

3. Beleidsprioriteiten

Inleiding

Het afgelopen jaar was een uitdagend jaar, waarin we ons vanuit het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap hoofdzakelijk hebben gericht op het herstel van de impact die het coronavirus heeft gehad en op het uitwerken en uitvoeren van plannen om invulling te geven aan de doelen uit het nieuwe coalitieakkoord. Met onder andere het Nationaal Programma Onderwijs (NP Onderwijs) en extra middelen voor cultuur hebben de sectoren gewerkt aan het wegwerken van vertragingen, het ondersteunen van studenten en het weer laten bloeien van de culturele sector na twee jaar de gevolgen van corona te hebben ondervonden. Het aantreden van het nieuwe kabinet resulteerde in veel nieuwe ambities en plannen en omdat 2022 voor een groot deel werd gevormd door deze nieuwe beleidsprioriteiten, besteden we in dit hoofdstuk ook uitgebreid aandacht aan de activiteiten die in deze context hebben plaatsgevonden. Binnen en buiten OCW zijn afgelopen jaar met het programma OCW Open stappen gezet in het verbeteren van de dienstverlening van de overheid en met het Programma tegen Discriminatie en Racisme werken we aan het tegengaan van discriminatie, racisme en uitsluiting in al onze sectoren.

Vanwege de keuze om naast de originele beleidsprioriteiten voor 2022 ook in te gaan op de nieuwe beleidsprioriteiten als gevolg van het coalitieakkoord is de indeling anders dan voorheen. Eerst worden de originele negen beleidsprioriteiten behandeld, gevolgd door de nieuwe beleidsprioriteiten uitgesplitst per sector. Verder wordt binnen enkele thema’s aandacht besteed aan projecten die zijn gehonoreerd uit het Nationaal Groeifonds (NGF). Een overzicht van alle projecten uit het NGF is te vinden in bijlage 7.

1. Twee jaar met het coronavirus

1.1. Herstel primair en voortgezet onderwijs

Het coronavirus en de bijkomende maatregelen hebben in 2022 minder directe impact gehad op het onderwijs dan in de twee voorgaande jaren. Zo was er geen tijdelijke scholensluiting meer, maar gold er wel een aantal maatregelen voor leerlingen en personeel (bijvoorbeeld thuisblijven en testen met coronaklachten). Net zoals in 2021 hebben onderwijspersoneel en leerlingen gratis zelftesten gekregen. Het advies om preventief tweemaal per week een zelftest te nemen is vervallen op 15 maart 2022. In het voortgezet onderwijs was er bij het centraal eindexamen in 2022 weer sprake van een extra herkansing en een duimregeling. Dit betekent dat leerlingen een ongunstig cijfer mochten wegstrepen, als zij op die manier hun diploma konden halen. De kernvakken waren uitgezonderd van deze regeling.

Afgelopen jaar is gewerkt aan plannen om bij toekomstige oplevingen van het coronavirus beter voorbereid te zijn en tevens om richtlijnen te hebben voor mogelijke maatregelen die genomen moeten worden. Hiervoor heeft OCW samen met een brede vertegenwoordiging uit de onderwijssector het Sectorplan COVID-19 geschreven, waarin het doel is om het onderwijs fysiek open te houden. Er zal alleen (gedeeltelijke) sluiting plaatsvinden wanneer een virus(variant) is ontstaan waarbij leerlingen en medewerkers direct gevaar lopen. In het sectorplan is scholen gevraagd een coronadraaiboek op te stellen zodat voor hen helder is hoe zij met een eventuele uitbraak van corona omgaan. De overgrote meerderheid van de scholen in het primair en voortgezet onderwijs heeft een coronadraaiboek opgesteld. Daarnaast is er ook aandacht besteed aan het beter ventileren van scholen. Zo is het ‘hulpteam optimaal ventileren’ in het leven geroepen om scholen te informeren over ventilatie en luchten. Elke school kan via kenniscentrum Ruimte-OK een gratis bezoek van een ventilatieteam aanvragen en ontvangt na afloop van het bezoek een uitgebreid rapport met aanbevelingen en informatie. Ook is er € 139 miljoen beschikbaar gesteld via de maatwerkregeling ventilatie op scholen. Schoolbesturen kunnen deze subsidie aanvragen voor het doen van aanpassingen in het schoolgebouw ten behoeve van de verbetering van de luchtkwaliteit. Deze regeling loopt sinds 18 juni 2022 tot en met 30 april 2023 en is de opvolger van de SUViS-regeling (Specifieke Uitkering Ventilatie in Scholen). Kenniscentrum Ruimte-OK heeft ook een speciale website en helpdesk ingericht (bekostigd door OCW) om scholen telefonisch en op papier van alle informatie te voorzien over ventilatie en binnenklimaat op school. We hebben voorbereidingen getroffen om ervaringen te verzamelen van het gebruik van luchtreinigingstechnieken en hoe deze effectief bij kunnen dragen aan het reduceren van het risico op coronabesmettingen in de klas. In 2023 gaan we hier nader onderzoek naar doen. In het kader van ventilatie hebben scholen in het najaar van 2022 ook geld ontvangen voor de aanschaf van een CO2-meter voor elk klaslokaal. Hiervoor heeft het kabinet € 17,3 miljoen beschikbaar gesteld. Vooralsnog is een CO2-meter niet verplicht, maar er wordt gewerkt om een verplichting tot het hebben van een CO2-meter in elk klaslokaal op te nemen in het bouwbesluit.

Afgelopen jaar ontvingen alle scholen in het funderend onderwijs extra middelen vanuit het NP Onderwijs om de vertragingen die leerlingen hebben opgelopen door de coronapandemie te herstellen. In totaal is er voor funderend onderwijs 5,8 miljard voor dit doel beschikbaar gesteld. Scholen begonnen in de regel in het schooljaar 2021-2022 met de uitvoering van hun plannen. Met het oog op de lastige omstandigheden waaronder scholen hun plannen moesten uitvoeren is in april 2022 besloten om scholen meer tijd te geven en is de looptijd van de bestedingstermijn met twee schooljaren verlengd naar het schooljaar 2024-2025. Daarnaast is op basis van onderzoeksresultaten besloten om de middelen in het tweede jaar anders te verdelen en meer middelen per leerling te geven aan vo-scholen en scholen met meer leerlingen met een minder kansrijke achtergrond. Ondanks de lastige omstandigheden (hernieuwde corona-uitbraak en lerarentekort) lukte het de meeste scholen goed om uitvoering te geven aan hun plannen. Uit de monitoring van de resultaten van leerlingen komt wel naar voren dat aan het einde van het schooljaar 2021-2022 op sommige vlakken nog steeds sprake was van vertragingen en dat deze soms nog verder zijn toegenomen. Per sector, leergebied, schoolniveau en groep leerlingen was het beeld wisselend. Zo bleken de vertragingen in het po voor begrijpend lezen grotendeels ingelopen.

1.2. Herstel middelbaar beroepsonderwijs

Het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) werd ook in 2022 geraakt door de maatregelen die genomen moesten worden vanwege het coronavirus. Hierdoor konden studenten het eerste half jaar niet volledig deelnemen aan fysiek onderwijs. Met het terugkeren van het fysiek onderwijs sinds 30 augustus werd ook pas goed duidelijk voor docenten en onderwijsinstellingen wat de omvang van de problematiek is waar studenten door de coronacrisis mee kampen. De problemen op het gebied van mentaal welzijn blijken groot en hardnekkig binnen het mbo en hoger onderwijs (ho). Ook de studievertraging is in veel gevallen hardnekkig en studenten komen met achterstanden het mbo binnen vanuit het voortgezet onderwijs.

Instellingen hebben vanuit het NP Onderwijs middelen gekregen om de opgelopen achterstanden tijdens de coronacrisis weg te werken. Ook worden middelen ingezet voor studentenwelzijn en stages. Instellingen zijn hiermee voortvarend aan de slag gegaan en de bestedingen van het NP Onderwijs lopen in veel gevallen op schema. Uit de steekproef die in het najaar van 2022 gedaan is, bleek dat op 1 juli 2022 40 procent van de totaal beschikbare middelen door de instellingen was besteed. De voortgang van de besteding over de thema’s is als volgt: soepele in- en doorstroom (49 procent); welzijn studenten en sociale binding met de opleiding (34 procent); ondersteuning en begeleiding op het gebied van stages (46 procent); ondersteuning en begeleiding op het gebied van coschappen medische opleidingen (33 procent); beperken studievertraging en uitval in lerarenopleidingen als gevolg van stagetekorten (35 procent); aanpak jeugdwerkloosheid (32 procent). De maatregelen die instellingen namen bestaan voor een belangrijk deel uit het aantrekken van extra personeel voor intensievere begeleiding, een sterkere zorgstructuur of extra lessen.

In het gehele onderwijs zien docenten een remming van de sociaal-emotionele ontwikkeling door de coronacrisis en zijn er achterstanden bij studenten die doorstromen uit het voortgezet onderwijs. Dit vraagt om een intensieve aanpak. Veel instellingen zetten daarom in op extra begeleiding, zowel inhoudelijk om studievertraging of leerachterstanden weg te werken, als persoonlijk om studenten te ondersteunen bij mentale problemen. In het mbo wordt ook meer ingezet op intake en studiekeuzebegeleiding om uitval van eerstejaarsstudenten te helpen voorkomen. Uit een eerste peiling van maart 2022 bleek dat 7 procent van de studenten hun studievertraging inmiddels heeft ingelopen. Dat betreft omgerekend naar de gehele studentenpopulatie (mbo en ho) circa 90.000 studenten. Ook heeft het NP Onderwijs bijgedragen aan het terugdringen van de stagetekorten. Inmiddels kan bijna iedere student een stage vinden. Wel is blijvende aandacht nodig voor stagediscriminatie en studenten in een kwetsbare positie.

1.3. Herstel hoger onderwijs

Met de middelen uit het NP Onderwijs hebben we hogescholen en universiteiten geholpen met het beperken van achterstanden, het bevorderen van het studentenwelzijn en het bestrijden van stagetekorten. Instellingen kunnen deze middelen onder andere gebruiken om ondersteuning en begeleiding bij stages te bieden. De besteding van deze middelen wordt afgestemd met de medezeggenschap. Daarnaast is met het onderzoek naar stagetekorten op het hbo in kaart gebracht hoe groot de stagetekorten waren in het derde kwartaal van 2022. De resultaten van dit onderzoek worden in het eerste kwartaal van 2023 gedeeld met de Tweede Kamer. Op het onderwerp studentenwelzijn zijn er veel nieuwe initiatieven ontwikkeld door instellingen en studenten zelf. De meeste middelen worden geïnvesteerd in een sterkere supportstructuur om studenten extra ondersteuning te bieden. Door de coronamaatregelen van de afgelopen twee jaar is er studievertraging ontstaan op stages en in het praktijk- en werkplekleren. Om deze studievertraging weg te werken zijn er in 2022 ook specifiek middelen beschikbaar gesteld voor geneeskunde- en lerarenopleidingen. De besteding van deze middelen wordt wederom afgestemd met de medezeggenschap.

Er zijn meerdere maatregelen genomen om studenten financieel tegemoet te komen. Zo is het wettelijk collegegeld in het ho in het studiejaar 2021-2022 gehalveerd en hebben we hogescholen en universiteiten gevraagd om ook hun instellingstarieven te verlagen. Voor de tariefverlagingen zijn instellingen financieel gecompenseerd. Studenten die het recht op hun basis- of aanvullende beurs in studiejaar 2021-2022 of 2022-2023 zijn verloren, worden apart gecompenseerd. Voor de studenten is bovendien (onder voorwaarden) het reisrecht verruimd. In het kader van mogelijke studievertraging als gevolg van het coronavirus en de daarbij komende extra kosten op het gebied van lesgeld of collegegeld hebben studenten in 2022 een tegemoetkoming ontvangen als zij in het studiejaar 2019-2020 en 2020-2021 ten minste één maand ingeschreven stonden bij een opleiding en een diploma hebben gehaald tussen 1 augustus 2020 en 31 augustus 2021.

1.4. Herstel cultuursector

In de Hoofdlijnenbrief cultuur 2022 – Herstel, vernieuwing en groei is de Tweede Kamer geïnformeerd over het herstel van de culturele en creatieve sector na twee jaar coronacrisis. De extra middelen die dit kabinet beschikbaar stelt uit het coalitieakkoord voor cultuur zijn voor herstel een belangrijke steun in de rug. In 2022 ging het om € 135 miljoen. Vanaf 2023 loopt het bedrag op naar € 170 miljoen structureel per jaar. Deze investering maakt het mogelijk de grote uitdagingen waar het culturele en creatieve veld voor staat aan te pakken en het culturele leven weer te laten bloeien. De hoofdlijnenbrief 2022 schetst maatregelen voor een verdere herstart, de arbeidsmarkt, makers, jongeren en innovatie.

De Boekmanstichting heeft in 2022 de gevolgen van corona voor de financiële situatie van culturele instellingen en werkenden onderzocht. Het onderzoek is een belangrijke bouwsteen van de gehele evaluatie van de coronasteun voor de culturele en creatieve sector. Die evaluatie is eind 2022 gestart en wordt in het voorjaar van 2023 afgerond. Het gaat om een synthese van beschikbare gegevens, onderzoeken, branche- en CBS-statistieken en een procesevaluatie.

2. Aanpak van het lerarentekort

Op 22 april 2022 is samen met de sociale partners het Onderwijsakkoord ‘Samen voor het beste onderwijs’ gesloten. Hiermee is structureel € 1,5 miljard euro geïnvesteerd in het funderend onderwijs. Er is onder andere geïnvesteerd in het dichten van de loonkloof tussen het primair onderwijs (po) en voortgezet onderwijs (vo), in de aanpak van de werkdruk in het vo en in extra ruimte voor onderwijspersoneel om zich te professionaliseren en ontwikkelen. Deze investeringen maken het vak aantrekkelijker. Daarnaast ontvangt het onderwijspersoneel op scholen met veel kwetsbare leerlingen een structurele arbeidsmarkttoelage. Bij het Onderwijsakkoord is een werkagenda (Kamerstukken 2021/22, 31293, nr. 615) opgesteld, samen met vak- en beroepsorganisaties, de sectororganisaties en de lerarenopleidingen. In deze werkagenda zijn onder meer afspraken gemaakt over de ambities en organisatie van leraren en schoolleiders. Door het bestuursakkoord ‘flexibilisering lerarenopleidingen’ zijn in 2022 de volgende stappen gezet: de start van een landelijk dekkend netwerk van negen regionale allianties (waar binnen en tussen hbo- en wo-lerarenopleidingen wordt samengewerkt), de start van academische zij-instroomtrajecten, de start van de Educatieve Master Primair Onderwijs, gelijk vrijstellingenbeleid binnen de hbo-lerarenopleidingen en het maatwerkprogramma Alfa4all voor zij-instromers in de talen tekortvakken.

In 2022 is er aan 1.993 zij-instromers subsidie toegekend. Dat zijn zo’n 100 aanvragen meer dan het jaar ervoor. Afgelopen jaren is gewerkt aan het verbeteren van het traject zij-instroom. Zo kunnen opleidingen door de afspraken in het bovengenoemde bestuursakkoord beter maatwerk leveren aan zij-instromers om een onderwijsbevoegdheid te halen. Uit het kostenonderzoek naar zij-instroom blijkt dat de tegemoetkoming per zij-instromer relatief laag is ten opzichte van de reële kosten. In 2022 zijn er 702 aanvragen toegekend voor de subsidieregeling onderwijsassistenten tot leraar in het po. Afgelopen jaar is wegens succes het budget van de regeling verhoogd, zodat meer assistenten en ondersteuners de opleiding kunnen volgen. Startende docenten hebben baat bij het volgen van een begeleidingstraject, want met goede begeleiding stromen zij minder snel uit. Inmiddels volgt 87 procent van de startende docenten in het po een begeleidingstraject, in het vo is dat percentage gestegen naar 90 procent.

In de G5 (Almere, Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Rotterdam) is in 2020 de regionale aanpak van de tekorten geïntensiveerd voor een periode van vier jaar. Voor de uitvoering is per jaar € 30 miljoen beschikbaar. Uit de tussenevaluatie in 2022 van de convenanten blijkt dat een gezamenlijke regionale aanpak werkt, met name als het gaat om het werven, opleiden en begeleiden van zij-instromers en onderwijsassistenten. Wel zijn er nog stappen te zetten op onder meer het behouden van personeel in de grote steden.

Ondanks alle maatregelen blijven de tekorten hoog. In het po is met name in de G5 een tekort en landelijk is er een tekort aan schoolleiders. Ook in het vo is er een tekort aan leraren, met name voor de bètavakken en vreemde talen. Daarom is op 13 december 2022 de lerarenstrategie voor de aanpak van de tekorten gepubliceerd. Specifiek voor de lerarenopleidingen wordt een landelijk curriculumberaad ingericht met een duidelijke governance waar de landelijke kaders voor leraren en lerarenopleidingen worden afgestemd. Tevens wordt een landelijk raamplan voor de opleidingen ontwikkeld en een aanvraag ‘Nationale aanpak professionalisering leraren’ gedaan bij het NGF. Met de onderwijsorganisaties zijn daarnaast afspraken gemaakt voor een landelijke strategie en meer samenwerking in de regio met bindende afspraken. We zien namelijk dat dit werkt. Ook is in de brief aangekondigd dat wij voornemens zijn om daartoe onderwijsregio’s (RATO’s) te vormen waarin afspraken gemaakt worden over de regionale aanpak van het personeelstekort.

3. Strategische agenda hoger onderwijs

Op 2 december 2019 is de strategische agenda hoger onderwijs gepubliceerd. In 2022 hebben we verder gewerkt aan de vier ambities van deze strategische agenda. Naast de strategische agenda hoger onderwijs is er in 2022 ook uitwerking gegeven aan de beleidsprioriteiten die volgen uit het coalitieakkoord 2021-2025. In paragraaf 10.3 worden de beleidsprioriteiten en de extra investeringen van het kabinet in het hoger onderwijs nader toegelicht.

Binnen de strategische agenda hoger onderwijs is in 2022 gewerkt aan studentenwelzijn, investeringen vanuit de Kwaliteitsafspraken, het wetsvoorstel voor loting, onderzoek naar zelfselectie, wisselstroomtrajecten en het creëren van ruimte in wet- en regelgeving voor flexibilisering. Ook zijn er in 2022 twee programma’s gehonoreerd door het NGF. Voor studentenwelzijn zijn we samen met de Vereniging Hogescholen (VH), Universiteiten van Nederland (UNL), Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) en Landelijke Studentenvakbond (LSVb) gestart met het ontwikkelen van een kader voor een integrale aanpak gericht op vroeg-signalering van problemen en de begeleiding van studenten. In het kader wordt ingezet op preventie, het vergroten van de ‘sense of belonging’ en het bieden van praktische hulpmiddelen. Daarnaast wordt ingezet op het vergroten van de kennis en kunde binnen instellingen. Het kader wordt in 2023 aangeboden aan de Tweede Kamer. Voor het opzetten en uitvoeren van de integrale aanpak heeft het kabinet tot en met 2025 middelen vrijgemaakt (€15 miljoen per jaar). Daarnaast is in 2022 een start gemaakt met een verdiepend onderzoek naar de oorzaken van stress en prestatiedruk bij studenten in het ho. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door het Trimbos instituut en de resultaten worden verwacht in 2023.

De investeringen vanuit de Kwaliteitsafspraken voor de verbetering van de onderwijskwaliteit zijn in 2022 verder opgelopen tot € 495 miljoen. Deze middelen zijn in het kader van de Kwaliteitsafspraken tot en met 2024 reeds aan het hoger onderwijs ter beschikking gesteld, waarbij plannen van de instellingen door de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) zijn getoetst. Vanaf 2025 stelt het kabinet deze middelen structureel, door toevoeging aan de lumpsum, ter beschikking aan de instellingen (een bedrag van ongeveer € 625 miljoen per jaar). De instellingen zetten deze middelen structureel in voor de bevordering van kwaliteit van het ho.

De afgelopen jaren is gebleken dat de diversiteit van studenten op opleidingen met een numerus fixus is afgenomen en dat dit kan duiden op kansenongelijkheid. In 2021 is daarom het wetsvoorstel ‘toevoeging van decentrale loting als selectiemethode voor opleidingen met een capaciteitsfixus’ ingediend. Met het wetsvoorstel wordt loting als instrument toegevoegd aan het selectie-instrumentarium van instellingen. Op dit moment selecteren opleidingen met een capaciteitsfixus studenten op basis van minimaal twee kwalitatieve criteria. In februari 2022 heeft de Tweede Kamer verslag uitgebracht bij het wetsvoorstel. In de nota naar aanleiding van het verslag zijn de schriftelijke vragen beantwoord. Inmiddels is het wetsvoorstel aangenomen door de Tweede Kamer.

In juni 2022 publiceerde de Inspectie van het Onderwijs (IvhO) de eindrapportage van een onderzoek naar zelfselectie. De rapportage beschrijft welke rol zelfselectie speelt bij de afweging om al dan niet voor de ho opleiding van voorkeur te kiezen. De Onderwijsinspectie heeft daarbij gekeken naar drempels in opleidingen, achtergrondkenmerken van studenten en specifieke persoonlijkheidskenmerken. In 2023 volgt een inhoudelijke beleidsreactie samen met de reactie op het onderzoek van de Onderwijsinspectie naar de onderbouwing van selectiecriteria en hoe daarbij rekening wordt gehouden met kansengelijkheid. De publicatie hiervan volgt naar verwachting begin 2023.

Wisselstroomtrajecten, waarbij studenten wisselen tussen universiteit en hogeschool, bevorderen dat de ‘juiste student op de juiste plek’ komt door het verbeteren van het studiekeuzeproces en het stimuleren van doorstroommogelijkheden. Zo moet een overstap in het eerste jaar van het wo naar het hbo worden vergemakkelijkt. Om wisselstroom een impuls te geven wordt in 2022-2024 € 3,5 miljoen beschikbaar gesteld om gezamenlijke projecten van hogescholen en universiteiten te stimuleren. Met UNL en VH is overeengekomen dat zij middels een kader inventariseren aan welke (bestaande) projecten de middelen het best kunnen worden besteed, waarna deze worden toegekend aan instellingen die aan het project deelnemen. De middelen voor 2022 (€ 500 duizend) zijn toegekend aan 11 verschillende projecten. Ten behoeve van kennisdeling hebben UNL en VH in 2022 een bijeenkomst van projectleiders georganiseerd. Hieraan wordt in 2023 vervolg gegeven.

Om meer ruimte te creëren in wet- en regelgeving voor flexibilisering is hetwetsvoorstel leeruitkomsten in juni 2022 ingediend bij de Tweede Kamer. Het lopende experiment leeruitkomsten is verlengd tot het moment waarop het wetsvoorstel is aangenomen en van kracht wordt. Naar aanleiding van de eindevaluatie van het experiment flexstuderen heeft de Tweede Kamer in april 2022 verzocht te verkennen hoe groot de brede behoefte aan flexstuderen is. Studenten die flexstuderen bepalen voorafgaand aan het academisch jaar voor hoeveel studiepunten zij zich inschrijven en betalen slechts voor dat aantal punten collegegeld. Door eerst een verkenning uit te voeren kan worden onderzocht wat de gevolgen zouden zijn van een brede invoering van flexstuderen voordat tot invoering wordt overgegaan. In het najaar is de toekomstverkenning ho gestart waarin de wenselijkheid van brede invoering van flexibel studeren wordt meegenomen.

In 2022 zijn twee programma’s door het NGF gehonoreerd. Het betreft de projecten Leven Lang Ontwikkelen (LLO) Katalysator en Digitaliseringsimpuls onderwijs Nederland. Met de LLO-Katalysator wordt een impuls gegeven door sneller de vraag naar bepaalde skills op de arbeidsmarkt inzichtelijk te krijgen, door vraag en aanbod van arbeid beter bij elkaar te brengen en door participatie in LLO-trajecten beter te stimuleren. Binnen het programma LLO-Katalysator worden uiterlijk in januari 2023 specifieke afspraken gemaakt, waarna een start wordt gemaakt met het opstellen van drie subsidies voor de realisatie van bouwstenen uit het programma. De bouwstenen zijn: het in kaart brengen van de skills van de toekomst; het stimuleren van LLO-oplossingen voor transities; het verder professionaliseren van onderwijsaanbieders voor LLO; en het stimuleren van de leercultuur. Het programma Digitaliseringsimpuls onderwijs Nederland stelt mbo-, hogescholen en universiteiten in staat om digitaliseringskansen beter te benutten met als doel om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren, de adaptiviteit van het onderwijs te verbeteren en de digitale vaardigheden van docenten en lerenden verder te verbeteren. Dit alles om lerenden beter toe te rusten op de snel en continu veranderende arbeidsmarkt. Het afronden van de projectspecifieke afspraken voor dit programma is voorzien voor april 2023.

4. Wetenschap van wereldformaat

De noodzakelijke en forse investeringen in wetenschap, zoals toegelicht in paragraaf 10.3, versterken het fundament, vergroten de ruimte voor divers talent en de maatschappelijke impact van hoger onderwijs en onderzoek. Een deel van de investeringen is structureel: circa € 400 miljoen. Daarnaast komen de investeringen uit het Fonds voor Onderzoek en Wetenschap: 10 jaar lang gemiddeld € 500 miljoen per jaar. Het betreft investeringen in onder andere starters- en stimuleringsbeurzen, sectorplannen, wetenschappelijke infrastructuur, de Open Competitie, Europese samenwerking, open science, sociale veiligheid en kennisveiligheid.

Een aantal trajecten op het gebied van wetenschap van wereldformaat was al voor 2022 in gang gezet. Zo is er met de tweede ronde van het NGF aan een aantal verschillende projecten in 2022 een subsidie toegekend. De Nationale Groeifondscommissie keurde drie door OCW ingediende voorstellen goed voor de R&D&I pijler van het NGF. Het gaat om: Biotech Booster, over het vergroten van impact van kennis over biotechnologie; Einstein Telescoop, een grootschalige infrastructuur voor zwaartekrachtsgolvenonderzoek; en Zelfdenkende moleculaire systemen, over onderzoek en innovatie op het snijvlak van moleculaire scheikunde en digitale technieken zoals kunstmatige intelligentie en robotica. Alle drie de projecten zijn in 2022 van start gegaan. Daarnaast bevorderen we samenwerking en profilering, en rust en ruimte voor studenten, onderzoekers en docenten middels de sectorplannen. Hiervoor hebben we in 2022 het afwegingskader opgesteld, de nationale commissie ingericht en de eerste € 60 miljoen structureel geld toegekend. Deze toekenning, met middelen uit het coalitieakkoord, was mogelijk omdat onderzoekers en bestuurders tijdig waren gestart met het opstellen van breed gedragen sectorplannen. Ook de starters- en stimuleringsbeurzen konden al dit jaar worden gelanceerd. Doel van de beurzen is het stimuleren van ongebonden onderzoek en verlagen van de werk- en aanvraagdruk.

In 2022 is de subsidie voor het landelijk programma Erkennen en Waarderen van start gegaan. Het programma wordt uitgevoerd door UNL, NFU, NWO, ZonMw en KNAW. Erkennen en Waarderen heeft als doel om alle kerntaken van wetenschappers (onderzoek, onderwijs, impact, leiderschap, en voor universitaire medische centra patiëntenzorg) onderdeel te laten zijn van het belonings- en bevorderingssysteem. In het kader van open science zijn met middelen uit het fonds voor Onderzoek en Wetenschap in 2022 de eerste stappen gezet voor de oprichting van een Regieorgaan Open Science als opvolger van het Nationaal Programma Open Science. Dit Regieorgaan moet gaan bijdragen aan het tot norm maken van open science in Nederland, zoals is afgesproken in het coalitieakkoord. Daarnaast is er na een lange voorbereiding in 2022 een mijlpaal bereikt door de start van de bouw van de Square Kilometre Array (SKA). De SKA is een grote radiotelescoop die bestaat uit duizenden ontvangers die verbonden zijn met elkaar. De bouw van dit project vindt plaats in Australië en Zuid-Afrika. Nederland is vanaf het begin van dit project betrokken als een van de "founding fathers".

Sinds de start van het kennisveiligheidsbeleid in 2020 zijn door het kabinet en het kennisveld de nodige stappen gezet. In januari 2022 is het Loket Kennisveiligheid geopend als het landelijke expertise- en adviespunt voor kennisveiligheid en is de Nationale Leidraad Kennisveiligheid gepubliceerd. Beide dragen bij aan bewustwording en zelfregulering van de kennissector door het bieden van advies en handvatten over het borgen van kennisveiligheid in internationale samenwerking. In 2022 zijn voorbereidingen getroffen voor een externe audit waarmee in een nulmeting de implementatie van de leidraad in beeld wordt gebracht. Daarnaast zijn in 2022 de contouren geschetst van het beoogde toetsingskader op basis waarvan wetenschappers uit niet-EER landen die onderzoek willen doen in de meest sensitieve vakgebieden worden gescreend ten bevordering van de kennisveiligheid.

5. Modernisering Archiefwet

Archieven zijn belangrijke bronnen voor burgers, journalisten, onderzoekers en de overheid. Ze vormen het geheugen van de samenleving. We streven naar een goede uitvoering van de gemoderniseerde Archiefwet. Daarvoor is in 2022 het wetsvoorstel Archiefwet 2021 bij de Tweede Kamer ingediend. Dit wetsvoorstel brengt de overbrengingstermijn, de periode voordat te bewaren archieven moeten worden overgebracht naar een archiefbewaarplaats, terug van twintig naar tien jaar. Zo komen archieven eerder beschikbaar en versterken we digitaal duurzaam beheer.

6. Nieuwe concessieperiode landelijke publieke omroep

Op 1 januari 2022 is de nieuwe concessie/erkenningsperiode voor de landelijke publieke omroep ingegaan. Voor deze periode (2022-2026) is een prestatieovereenkomst afgesloten en zijn aan de landelijke publieke omroepen erkenningen verleend. In de prestatieovereenkomst staan afspraken over kwalitatieve en kwantitatieve doelstellingen voor het media-aanbod, de publieksbetrokkenheid en het publieksbereik van de Nederlandse Publieke Omroep.

7. Vrouwen aan de top

In 2022 is er in zowel het private als publieke domein gewerkt om een evenwichtigere en evenredigere vertegenwoordiging van vrouwen in de top te krijgen. Voor de private sector is op 1 januari 2022 de Wet «Evenwichtiger verhouding tussen mannen en vrouwen in bestuur en raad van commissarissen» in werking getreden. De wet omvat een ingroeiquotum voor Nederlandse beursgenoteerde vennootschappen voor hun raden van commissarissen en de jaarlijkse verplichting voor grote vennootschappen om via het Sociaal-Economische Raad (SER) Diversiteitsportaal te rapporteren over hun streefcijfers voor raden van bestuur, raden van commissarissen en subtop en een plan van aanpak om deze cijfers te behalen. Het SER Diversiteitsportaal is in 2022 gebouwd en zal naar verwachting begin 2023 live gaan. Verder is in september 2022 de meest recente versie van de Female Board Index gepubliceerd. Uit deze index 2022 blijkt dat de percentages vrouwelijke bestuurders en commissarissen gestegen zijn ten opzichte van het jaar ervoor, van respectievelijk 14 naar 15 procent en van 33 naar 38 procent. Door het Centraal Planbureau (CPB) is een analysekader opgesteld om op termijn de effecten te bepalen van het ingroeiquotum op de bestuurskwaliteit van beursgenoteerde ondernemingen.

Op 25 februari 2022 is de kabinetsreactie op het rapport ‘Sturing en beleid voor evenredige vertegenwoordiging v/m in de (semi-)publieke top’ van adviesgroep Vinkenburg en de QuickScan Genderdiversiteit gestuurd. In deze Kamerbrief staan maatregelen om tot een evenredige genderverhouding in de top van de (semi)publieke sector te komen. Naar aanleiding van de brief zijn ongeveer 3.000 organisaties per brief geïnformeerd over de maatregelen die worden genomen, waaronder een wettelijk verplicht streefcijfer met bijbehorend plan voor organisaties in de (semi)publieke sector. Op 10 november is er een bijeenkomst georganiseerd voor grote en koepelorganisaties in de (semi)publieke sector om inspiratie op te doen over de streefcijfers voor genderdiversiteit in de top en om met elkaar in gesprek te gaan over goede voorbeelden. Tijdens deze bijeenkomst is ook input opgehaald voor het wetsvoorstel voor de verplichte streefcijfers.

Onderzoeksbureau SEO heeft de monitor «Genderdiversiteit in de top van de (semi)publieke sector» opgeleverd. Uit deze monitor blijkt dat er over het algemeen en gemiddeld genomen vooruitgang wordt geboekt wat betreft het aandeel vrouwen in de top (van 35 naar 37 procent). Tegelijkertijd gaat de voortgang traag en zijn er nog grote verschillen tussen sectoren en organisaties. Een groot deel van de organisaties in de (semi)publieke sector heeft nog steeds minder dan 1/3 vrouwen in de top. De monitor van SEO is verwerkt in een online dashboard, dat inzichtelijk maakt hoe de verschillende sectoren en organisaties ervoor staan qua genderdiversiteit in de top. Vlak voor de kerst is de Kamerbrief ‘Voortgang genderdiversiteit in de top’ gestuurd met hierin de stand van zaken met betrekking tot genderdiversiteit in de top

8. Regenboogstembusakkoord

Er zijn in 2022 belangrijke resultaten geboekt met betrekking tot het Regenboogstembusakkoord (RSA). Een van de resultaten is de totstandkoming van de Emancipatienota waarin de visie wordt weergegeven op het emancipatiebeleid, gevolgd door een hoofdstuk over intersectionaliteit en samenhang van kabinetsbeleid. De Bijlage Maatregelen in de Emancipatienota geeft daarbij een overzicht van de door het kabinet voorgestelde maatregelen, waarmee ook mede invulling wordt gegeven aan de uitvoering van het RSA. Het opnemen van het verbod op discriminatie in Artikel 1 van de Grondwet stond afgelopen jaar ook hoog op de agenda. Het doel is om discriminatie op basis van seksuele gerichtheid (en beperking) ook grondwettelijk te verbieden. Op 17 januari 2023 is de wet opnieuw behandeld in de Eerste Kamer. De Eerste Kamer heeft ingestemd met de uitbreiding van Artikel 1 van de Grondwet. Er komt expliciet te staan dat mensen niet gediscrimineerd mogen worden vanwege hun seksuele gerichtheid of beperking.

In lijn met de motie Sjoerdsma (Kamerstukken 2021/22, 35925 V, nr. 27) en het Regenboogstembusakkoord zijn er meer financiële middelen beschikbaar voor vrouwenrechten, inclusief seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (srgr), en gelijke rechten voor lhbtiq+ personen in Centraal en Oost Europa en de Zuidelijke Kaukasus. Daarnaast kunnen organisaties rekenen op meer diplomatieke steun. Nederland zal tevens andere landen en partners blijven oproepen om organisaties in deze regio te ondersteunen.

Verder is er in 2022, anticiperend op de initiatiefwet van het lid Van Ginneken ‘‘"X" in het paspoort", interdepartementaal gewerkt aan de ambtelijke verkenning van de (uitvoerings-)gevolgen van de maatregel en een inventarisatie van de kosten die komen bij het introduceren van een neutrale geslachtsvermelding in de overheidsadministratie, te weten "X". Deze verkenning loopt nog. Conform de motie Bergkamp en Van den Hul (Vergaderjaar 2019/20, 35300 VIII, nr. 131) wordt ook onderzocht in welke mate in Nederland niet-medisch noodzakelijke ingrepen plaatsvinden bij jonge intersekse kinderen. Hierin wordt ook het perspectief van het kind zelf meegenomen. Het onderzoeksrapport zal spoedig met de Tweede Kamer gedeeld worden. Ter uitvoering van de motie Van Ginneken en Ellian (Kamerstukken 2021/22, 33836, nr. 75), ingediend op 21 juni 2022, is een interdepartementale werkgroep over meerouderschap in het leven geroepen. De werkgroep zal een aantal scenario’s, een plan en planning uitwerken voor de manier waarop meerouderschap en -gezag kan worden geïmplementeerd. Hierbij wordt gebruik gemaakt van focusgroepen (bijvoorbeeld van meerouders, kinderen en jeugdbescherming) om de diverse maatschappelijke behoeften in kaart te brengen. Parallel aan de organisatie van de focusgroepen wordt verkend wat de benodigde wijzigingen zijn in het Burgerlijk Wetboek 1 en de doorwerking daarvan in alle relevante wet- en regelgeving, voortbouwend op de eerdere analyse van de invoering van meerouderschap en -gezag.

9. Verbetering dienstverlening van de overheid

Het programma OCW Open richt zich enerzijds op (cultuur)verandering, waarbij het menselijk handelen van ambtenaren een belangrijke rol speelt en er daardoor tijd nodig is om verandering aan te brengen. Anderzijds is het een overkoepelend programma en biedt het overzicht en voert de regie op de implementatie van de acties voor het ministerie van OCW als gevolg van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslagaffaire (inclusief Werkagenda Werken aan Uitvoering en advies Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisaties, en hoofdstuk 1 van het regeerakkoord).

Begin 2022 heeft het programma OCW Open haar programmaplan opgeleverd en zijn de eerste inspanningen hiervoor verricht. Een aantal voorbeelden wordt hier uitgelicht. Als eerste zijn er vanaf 2022 meerjarig middelen voor Werken aan Uitvoering (WaU) toegevoegd aan de OCW-begroting. Dit is gebeurd op basis van bestedingsvoorstellen van 19 taakorganisaties van het ministerie van OCW voor de onderwerpen dienstverlening, ICT en statuur van de uitvoering. In de bestedingsvoorstellen staat het verlenen van betere dienstverlening en aansluiten op de behoefte van mensen voor wie wij werken in relatie tot onze uitvoeringsorganisaties centraal. Ten tweede heeft er een tweede dialoog plaatsgevonden met als thema "Kan ik drager zijn van de nieuwe bestuurscultuur?". Deze dialoog was bedoeld om naast het voeren van de dialoog over de veranderambitie en het bevorderen van bewustzijn op de veranderopgave, input op te halen voor het spoor «leiderschap» van Ambtelijk Vakmanschap en Vermogen (AVV)/OCW Open. De uitkomsten hiervan worden meegenomen in de verdere ontwikkeling van het leiderschapstraject. Ten derde is de pilot «Het versterken van gegevenseigenaar» uitgewerkt en deze wordt doorontwikkeld in samenspraak met de betrokken organisatieonderdelen. Tot slot zijn sinds Prinsjesdag 2022 alle beslisnota’s openbaar. Binnen het ministerie OCW is in september afgesproken dat er een «laktool» beschikbaar komt voor alle medewerkers van het departement, zodat iedere medewerker in staat is het nodige te lakken, zoals persoonsgegevens. OCW Open is voornemens om fase 1 "veranderen in dialoog" begin 2023 af te sluiten en direct te starten met fase 2 "veranderen in co-creatie". Dit doen wij op aanraden van de Auditdienst Rijk (ADR), die het programma heeft geadviseerd om meer te gaan sturen op de veranderopgave die we als gehele organisatie op te pakken hebben. Het doel is om de verandering neer te leggen waar het moet gebeuren, in de staande organisatie, en om als programma te ondersteunen en richting te geven. Het idee is om door middel van een VeranderWijzer inzicht te krijgen en geven in de mate waarop er momenteel gewerkt wordt volgens de operationele doelen van OCW Open. Daarna worden deze uitkomsten besproken in teams of in directies en worden er eigen prioriteiten en ambities gesteld. De deelprogramma’s van OCW Open kunnen dan ondersteunen bij het behalen van die ambities. Op deze manier kunnen we ervoor zorgen dat iedereen werkt aan wat voor hen relevant is en past bij het werk, en dat de verandering in beweging blijft.

Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) werkt ook op verschillende manieren aan versterking van de dienstverlening. Zo is de wachttijd aan de telefoon voor particuliere klanten aangepakt. Ook versterken we de maatwerkaanpak, bijvoorbeeld door inzet van arbitraire beraden; plekken om multidisciplinair casuïstiek te bespreken. Er is een eerste Stand van DUO uitgebracht waarin aandachtspunten zijn opgenomen vanuit de ogen van de klanten. Knelpunten in wet- en regelgeving die onbedoeld negatieve impact hebben op de klanten worden geïnventariseerd en zoveel mogelijk opgelost. DUO werkt samen met andere uitvoerders in het kader van het overheidbrede programma loketfunctie, onder meer in enkele experimenten om gezamenlijke dienstverlening in te richten. Daarnaast heeft DUO een eerste proef gedaan met de doenvermogentoets over de herinvoering van de basisbeurs.

10. Beleidsprioriteiten coalitieakkoord 2021-2025

10.1. Primair en voortgezet onderwijs

In het kader van de beleidsprioriteiten die volgen uit het coalitieakkoord 2021-2025 wordt in het primair en voortgezet onderwijs ingezet op de thema’s kwaliteit, kansengelijkheid, vrij en veilig onderwijs en leraren. In het nieuwe coalitieakkoord is € 1 miljard aan structurele middelen opgenomen om de onderwijskwaliteit te versterken. Een onderdeel hiervan is het Masterplan Basisvaardigheden, waarover de Tweede Kamer op 12 mei is geïnformeerd. Het Masterplan moet eraan bijdragen dat de prestaties van leerlingen op de basisvaardigheden taal, rekenen, digitale geletterdheid en burgerschap zichtbaar verbeteren. Om de komende jaren te werken aan het verbeteren van basisvaardigheden onder leerlingen zetten we in op extra tijd en ruimte voor kwalitatief goede leraren, effectieve leer- en ontwikkelmiddelen en een verbeterde aansluiting tussen de school en organisaties rondom de school, zoals de bibliotheken en de kinderopvang. Daarnaast hebben we aangekondigd dat we door monitoring en toezicht beter zicht willen krijgen op de prestaties van leerlingen op basisvaardigheden, zodat we de effectiviteit van de maatregelen beter kunnen toetsen. Een randvoorwaarde hiervoor is dat het curriculum van het funderend onderwijs wordt bijgesteld zodat de doelen voor met name de basisvaardigheden veel helderder zijn dan nu het geval is. Sinds afgelopen najaar zijn 645 scholen in het funderend onderwijs al aan de slag gegaan met het verbeteren van de basisvaardigheden, waarvan 144 scholen hierbij hulp krijgen van basisteams. Deze basisteams ondersteunen de scholen in hun aanpak en helpen met het organiseren van de juiste hulp voor de school. Op 21 november is de Tweede Kamer geïnformeerd over de voortgang van het Masterplan basisvaardigheden. In deze brief schetsen wij onze beelden bij de structurele aanpak van het Masterplan basisvaardigheden. Zo is in de brief aangekondigd dat scholen de komende periode gerichter worden gefinancierd door middel van een meerjarige subsidieregeling in aanloop naar structurele bekostiging met een nieuw financieringsinstrument vanaf 2025/2026.

Voor het praktijkonderwijs (pro) is eind 2022 een voorstel voor rechtstreekse financiering naar de Tweede Kamer verstuurd. Dit betekent dat er bij het aanvullende (ondersteunings)deel van de bekostiging van het praktijkonderwijs geen tussenkomst meer is van het samenwerkingsverband passend onderwijs. Een samenwerkingsverband blijft wel verantwoordelijk voor de toelaatbaarheid van de leerling tot het praktijkonderwijs. Dit sluit aan bij de adviezen uit het onderzoek van KBA Nijmegen naar de financiering van het praktijkonderwijs. Hiermee wordt invulling gegeven aan een afspraak uit het coalitieakkoord dat het praktijkonderwijs een volwaardige schoolsoort is en dat we, met inachtneming van het onderzoek van KBA Nijmegen, overgaan naar rechtstreekse financiering.

In het funderend onderwijs is in 2022 met de uitvoering gestart van drie voorstellen die door het NGF zijn gehonoreerd. Dit zijn de programma’s Open Leermateriaal, Ontwikkelkracht en Digitaal Onderwijs Goed Geregeld. Vanuit Open Leermateriaal zijn activiteiten gestart om scholen te verbinden, leraren te versterken, open leermateriaal te verrijken, de infrastructuur te verbeteren en kennis te ontwikkelen. Het programma Ontwikkelkracht investeert in het lerend vermogen van het onderwijs, door te bouwen aan een stevige kennisinfrastructuur voor het funderend onderwijs. Dit zijn investeringen in de ontwikkeling van effectieve interventies, het professionaliseren van leraren en schoolleiders tot expertleraren en -schoolleiders, het versterken van de onderzoeks- en verbetercultuur en kennisdeling. Door het project Digitaal Onderwijs Goed Geregeld maken scholen met minder spanning en risico gebruik van digitale toepassingen in het onderwijs. In 2022 hebben hiervoor de voorbereidende werkzaamheden plaatsgevonden waardoor de bijbehorende subsidie en uitvoering in 2023 kunnen starten.

Kansengelijkheid staat in het nieuwe coalitieakkoord hoog op de agenda. Dit blijkt ook uit de €1,0 miljard beschikbare coalitieakkoordmiddelen voor dit thema. In 2022 is er een aantal programma’s geweest dat bijdraagt aan het verhogen van kansengelijkheid. Zo was als onderdeel van het NP Onderwijs de subsidie Heterogene Brugklassen beschikbaar. Scholen in het voortgezet onderwijs konden deze subsidie inzetten om leerlingen in de eerste leerjaren van de middelbare school meer tijd te geven om op het voor hen best passende niveau te komen. Een groot deel van de ontwikkeling van kinderen vindt buiten de school plaats. In het programma School en omgeving bieden scholen en gemeenten samen met maatschappelijke partijen een verrijkt aanbod buiten schooltijd aan voor leerlingen die daar het meeste baat bij hebben. In 2022 zijn ongeveer 130 coalities gestart met het realiseren van een rijke schooldag en omgeving.

In juni 2022 heeft de Tweede Kamer een overzicht van de verwachte wetsvoorstellen rondom passend onderwijs ontvangen, waarbij een toelichting op de speerpunten en de inzet van extra middelen is gegeven. Het afgelopen jaar is onder andere het wetsvoorstel ter versterking van de positie van ouders en leerlingen in internetconsultatie ingediend. Daarnaast is er een symposium over de ouder- en jeugdsteunpunten georganiseerd en is de brochure «helderheid rond passend onderwijs» gepubliceerd. De Tweede Kamer wordt ook nader geïnformeerd over de voornemens rondom inclusief onderwijs. Afgelopen jaar hebben we in samenwerking met het onderwijsveld de ambitie voor inclusief onderwijs in 2035 vastgesteld en is er een werkagenda inclusief onderwijs gemaakt. 

Om gelijke kansen te bevorderen bij de aanmelding op scholen is er een brief naar alle schoolbesturen verstuurd waarin besturen nogmaals worden gewezen op de regels hieromtrent. Er is ook een experiment opgestart om de communicatie naar ouders met een lage sociaaleconomische status (ses) over schoolkeuze te onderzoeken en te verbeteren. Onderscheid bij toelating vanwege de grondslag van de school mag op basis van de huidige wetgeving alleen als daarbij niet direct onderscheid wordt gemaakt op grond van ras, nationaliteit, seksuele geaardheid of burgerlijke staat. Over het gebruik van identiteitsverklaringen krijgt de Tweede Kamer in de eerste helft van 2023 een brief.

Voor dit kabinet is het belangrijk dat leren voor kinderen buiten de school ook vrij en veilig is. Daarom is er vanuit het ministerie van OCW de beleidsagenda vrije en veilige informele scholing, waarin wordt ingezet op twee thema’s: kwaliteitsverbetering van informele scholing en verbetering van toezicht op informele scholing. In 2022 zijn ambitieuze eerste stappen gezet op beide thema’s. Zo zijn diverse intensieve werkrelaties opgezet met koepelorganisaties en veldpartijen die betrokken zijn bij het verzorgen van informeel onderwijs. Ditzelfde geldt voor kennis – en expertisecentra en educatieve uitgeverijen. Met hen is onderzocht hoe hun kennis en ervaring kan worden ingezet op verbetertrajecten in het informeel onderwijs. Samen met al deze partijen is gewerkt aan plannen om het informeel onderwijs beter en veiliger te maken. Deze plannen zullen begin 2023 tot uitvoering worden gebracht. Ook op het gebied van toezicht zijn forse stappen gezet. Zo is gewerkt aan een wetsvoorstel om toezicht op informeel onderwijs mogelijk te maken. Een Kamerbrief met de hoofdlijnen van deze wetgeving zal begin 2023 met de Tweede Kamer worden gedeeld.

Binnen het thema veiligheid is een wetstraject opgestart waarmee de volgende zaken worden geregeld: een meldplicht voor ernstige incidenten van sociale onveiligheid; uitbreiding van de meld-, overleg- en aangifteplicht voor seksuele misdrijven naar een meld- en overlegplicht voor seksuele intimidatie; versterking van het klachtenstelsel; een uitbreiding en verdieping van de veiligheidsmonitor die scholen moeten afnemen; en het uitbreiden van de monitoringsplicht naar het onderwijspersoneel. Dit wetsvoorstel wordt eind 2023 aan de Tweede Kamer aangeboden. Ook wordt er een meldpunt ingericht om leerlingen, ouders en personeel te helpen als ze klachten hebben. Het meldpunt omvat een expertisenetwerk, een wegwijzerwebsite, een informatiecampagne en middelen tot escalatie. Het expertisenetwerk is al werkzaam. In het eerste kwartaal van 2023 zal de website online gaan en zal de campagne van start gaan. Aan de mogelijkheid om te escaleren bij zware klachten wordt nog gewerkt. Verder gaat de Onderwijsinspectie steviger en sneller ingrijpen als veiligheid op scholen niet op orde is. Het toezicht is met ingang van het huidige schooljaar (2022/2023) geïntensiveerd. Zo zijn de beslisregels rond herstelopdrachten aangescherpt door de standaard «Veiligheid» zwaarder te laten wegen en wordt er door de Onderwijsinspectie een specifieke escalatieladder uitgewerkt voor sociale veiligheid.

10.2. Middelbaar beroepsonderwijs

Studenten hebben recht op eerlijke kansen om hun vaardigheden en talenten ten volle te ontplooien en om een passende leerroute te doorlopen. Elke student verdient een duurzame toekomst met perspectief. Elke student moet mee kunnen doen in de maatschappij en op de arbeidsmarkt, ongeacht achtergrond, sociaaleconomische positie van ouders of ondersteuningsbehoefte. In overleg met een brede coalitie aan partijen (vertegenwoordigers van studenten, docenten, mbo-instellingen, werkgevers, gemeenten) hebben we in 2022 bepaald wat deze kabinetsperiode de inzet wordt voor het mbo om dit te realiseren. De Tweede Kamer is in juli 2022 geïnformeerd over de kaders van de Werkagenda mbo. Na Prinsjesdag is in oktober 2022 de inzet van het ministerie voor de Werkagenda mbo gepubliceerd. De Tweede Kamer heeft op 9 en 16 november gedebatteerd over de inzet. Op deze manier is er ruimte gemaakt om accenten van de Tweede Kamer mee te wegen voordat er definitieve bestuurlijke afspraken zijn gemaakt met de brede mbo-sector.

Samen met de brede coalitie hebben we op 14 februari 2023 ons voor 2023-2027 gecommitteerd aan afspraken om het mbo verder te verbeteren. De kracht van de plannen zit in de samenwerking. Want: we hebben elkaar nodig om daadwerkelijk, tastbaar resultaat voor de mbo-student te boeken. Het kabinet investeert structureel extra zo’n 367 miljoen per jaar in het mbo. Door de uitvoering van de Werkagenda willen we mbo-studenten de komende jaren een goede voorbereiding op de toekomst bieden en hun talenten laten vormen, die koesteren en benutten. De Werkagenda is daarom gericht op drie prioriteiten: het bevorderen van kansengelijkheid voor mbo-studenten; het verbeteren van de aansluiting van het mbo op de arbeidsmarkt; het verbeteren van de kwaliteit, onderzoek en innovatie in en van het mbo-onderwijs. We investeren onder andere in de begeleiding van studenten die een niveau-2 opleiding volgen. We zetten in op het versterken van basisvaardigheden van studenten en op Leven Lang Ontwikkelen (LLO).

Tegelijkertijd met de Werkagenda is het Stagepact afgesloten. Leren in de praktijk is een onmisbaar onderdeel van het mbo onderwijs. Voor veel mbo-studenten is de stage vaak zelfs de eerste kennismaking met de arbeidsmarkt. Het is cruciaal dat dit een veilige, waardevolle en positieve ervaring is. De afspraken in het stagepact gaan over: 1) verbeteren van stagebegeleiding, 2) uitbannen van stagediscriminatie, 3) realiseren van voldoende stageplaatsen en 4) bieden van een passende vergoeding.

Afgelopen jaar stond vooral in het teken van planvorming door de investeringsbeslissingen die het kabinet heeft genomen. Per prioriteit lichten we aan de hand van deze investeringen toe welke stappen er in 2022 zijn gezet. Tot slot zijn we in 2022 gestart met de toekomstverkenning beroepsonderwijs, toekomstverkenning LLO en het interdepartementaal beleidsonderzoek (IBO) toekomstbestendig mbo.

Om gelijke kansen te vergroten is er gewerkt aan de verbeteragenda passend onderwijs. Het ministerie van OCW is aangesloten bij de kabinetsbrede aanpak "Mentale gezondheid: van ons allemaal", die in juni aan de Tweede Kamer is verzonden. Bij de actielijn onderwijs wordt ingezet op het verbeteren van de mentale gezondheid van mbo-studenten.

In het kader van de tweede beleidsprioriteit «betere aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt» hebben we via de Kamerbrief Beleidslijnen LLO van 23 september 2022 de Tweede Kamer en de sector geïnformeerd over de kabinetsbrede ambities ten aanzien van LLO en over de wijze waarop daar uitvoering aan wordt gegeven. In 2022 is ook het online platform leeroverzicht.nl gelanceerd. Deze website biedt een onafhankelijk en zo compleet mogelijk overzicht van de beschikbare opleidingen in Nederland, zowel publiek als privaat. Ook is er een compleet overzicht te vinden van beschikbare financiële regelingen. Vanuit het NGF is het project Leeroverzicht & Skills gehonoreerd en gestart. Met dit investeringsvoorstel worden twee programma’s gefinancierd: de doorontwikkeling van het Programma Leeroverzicht en het Programma Vaardig met Vaardigheden (onder regie van het ministerie van SZW). Voor de doorontwikkeling van het Leeroverzicht en Skills is in totaal € 28,5 miljoen beschikbaar gesteld. Daarnaast is de projectorganisatie van het LLO Collectief Laagopgeleiden en Laaggeletterden opgestart. Het mbo doet ook mee aan de NGF-projecten LLO Katalysator en Digitaliseringsimpuls onderwijs Nederland. Verder werkt het ministerie van EZK samen met de ministeries van SZW en OCW aan het actieplan Groene en Digitale banen. Het ministerie van VWS is ook betrokken bij dit thema, door in te zetten op een «Toekomstige Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn» (TAZ).

Er zijn drie belangrijke resultaten geboekt die aansluiten op de beleidsprioriteit "onderwijskwaliteit, onderzoek en innovatie". Als eerste werkt een expertgroep aan een advies ten behoeve van het verbeteren van de kwalificatiestructuur burgerschap. Ten tweede komen ook onderwijsteams uit het mbo nu in aanmerking voor de Nederlandse Onderwijspremie. Er is voor het mbo een budget van € 2,5 miljoen euro beschikbaar. Iedere school mag één team voordragen. Het derde resultaat is dat de eerste innovatie-challenge is gelanceerd binnen de open aanpak «MBO in 2030» en dat er vier innovatiebudgetten zijn uitgereikt onder de indieners. Voor onderzoek wordt er € 25 miljoen geïnvesteerd in het opzetten van nieuwe practoraten en het doorontwikkelen van bestaande practoraten. Daarnaast wordt er een bedrag oplopend naar € 5 miljoen geïnvesteerd in Comeniusbeurzen en Onderwijspremies om onderwijsinnovaties en onderzoek in het mbo te stimuleren en te verbreden.

De middelen voor de maatschappelijke diensttijd (mdt) zijn in het coalitieakkoord verdubbeld van € 100 miljoen naar ruim € 200 miljoen per jaar. Hierdoor vergroten we zowel het aantal jongeren dat deelneemt als de bijdrage die jongeren leveren aan actuele maatschappelijke opgaven. Het mdt netwerk is wendbaar en opereert dicht op de actualiteit. Zo kan mdt bijdragen aan kansengelijkheid, inburgering en het bestrijden van eenzaamheid. We zetten in op een betere verbinding met het onderwijs, faciliteren samenwerking tussen scholen en maatschappelijke organisaties en versterken onze eigen mdt-organisatie om nog meer jongeren, en daarmee de samenleving, te helpen aan een mdt-traject. Het afgelopen jaar heeft ertoe geleid dat er via de subsidieregeling afspraken zijn gemaakt over circa 100.000 trajecten die jongeren in de komende jaren gaan volgen. Daarnaast zijn er meerdere activiteiten opgestart ter bevordering van de verbinding van mdt en maatschappelijke organisaties met het onderwijs en met gemeenten. Tevens zijn er eerste stappen gezet om de regionale samenwerking van mdt stakeholders te stimuleren.

10.3. Hoger onderwijs, onderzoek en wetenschap

Op 17 juni 2022 is de beleidsbrief hoger onderwijs en wetenschap aan de Tweede Kamer verstuurd. In de beleidsbrief zijn drie hoofddoelen gesteld om het stelsel toekomstbestendig te maken: versterken van het fundament; ruimte geven aan divers talent; en vergroten van de maatschappelijke impact van hoger onderwijs en onderzoek. De beleidsbrief onderbouwt de investeringen van meer dan € 1 miljard per jaar, waarvan ongeveer de helft structureel en de helft uit het Fonds voor Onderzoek en Wetenschap.

In het bestuursakkoord 2022 hoger onderwijs en wetenschap, gepubliceerd op 14 juli 2022, hebben het ministerie van OCW, VH en UNL nadere afspraken gemaakt over de uitwerking van de drie hoofddoelen en bijbehorende ambities en instrumenten. Ook zijn in het bestuursakkoord afspraken gemaakt over monitoring van de voortgang door middel van indicatoren, bestuurlijke overleggen en een jaarlijkse werkconferentie. Daarnaast kondigt de beleidsbrief hoger onderwijs en wetenschap een toekomstverkenning aan. Deze verkenning is in 2022 gestart. In de toekomstverkenning wordt een aantal fundamentele vragen gesteld die verder gaan dan de huidige beleidsvoornemens, om te onderzoeken wat er nodig is voor een toekomstbestendig stelsel van hoger onderwijs en wetenschap.

Dit kabinet maakt zich sterk voor wetenschappers en voor de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek. Die zijn noodzakelijk om maatschappelijke uitdagingen het hoofd te bieden. De beleidsbrief hoger onderwijs en wetenschap bevat een samenhangende set aan ambities en instrumenten specifiek voor de wetenschap. Het gaat allereerst om het versterken van het fundament. In 2022 zijn de starters- en stimuleringsbeurzen voor (jonge) onderzoekers aan universiteiten geïntroduceerd (oplopend tot € 156 miljoen structureel en € 144 miljoen uit het Fonds voor Onderzoek en Wetenschap). Het doel van de beurzen is het vergroten van de ruimte voor ongebonden onderzoek en het verlagen van de werk- en aanvraagdruk. Startersbeurzen zijn bedoeld voor jonge onderzoekers die een vaste positie als Universitair Docent krijgen aan een universiteit. Stimuleringsbeurzen kunnen ook aan andere onderzoekers aan universiteiten worden verstrekt. Met deze investeringen wil het kabinet de balans tussen onderwijs en onderzoek weer terugbrengen en komt het kabinet tegemoet aan de knelpunten die werden geconstateerd in het bekostigingsonderzoek van PwC. Ook investeert dit kabinet in sectorplannen voor onderzoek en onderwijs (oplopend tot € 200 miljoen structureel). Dit levert meer vaste posities op in het onderzoek en onderwijs en bevordert samenwerking tussen universiteiten in Nederland. Daarnaast wordt vanaf 2022 extra geïnvesteerd in praktijkgericht onderzoek aan hogescholen en onderzoeksinfrastructuur (oplopend tot € 50 miljoen structureel en € 50 miljoen uit het fonds). Tot slot wordt een matchingsregeling voorbereid om Nederlandse kennisinstellingen te stimuleren om nog meer te profiteren van Horizon Europe, het Europese programma voor onderzoek en innovatie (zeven jaar lang € 75 miljoen uit het fonds).

Om bij te dragen aan de tweede hoofddoelstelling in de beleidsbrief hoger onderwijs en wetenschap - meer ruimte voor divers talent - is het budget van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) voor de Open Competitie verhoogd (een extra investering van € 60 miljoen per jaar, uit het Fonds voor Onderzoek en Wetenschap). Daarnaast lanceert NWO voorjaar 2023 een onderzoekscall voor consortia die behoren tot de wereldtop of hiertoe de potentie hebben (€ 200 miljoen uit het fonds). Ook worden beleidsinitiatieven gelanceerd, inclusief investeringen, voor meer sociale veiligheid, diversiteit en inclusie. Het is belangrijk dat wetenschappers altijd in vrijheid hun werk kunnen doen en tegelijkertijd met hun onderzoek verbinding zoeken met de samenleving. En dat wij als samenleving kennis uit wetenschappelijk onderzoek koesteren en benutten. Om bedreigde wetenschappers te steunen is in november 2022 het Meldpunt WetenschapVeilig gelanceerd. WetenschapVeilig helpt wetenschappers de juiste hulp te vinden in geval van bedreiging, intimidatie en haatreacties. Het biedt relevante informatie over wat medewerkers, leidinggevenden en instellingen kunnen doen ter preventie van- of als reactie op bedreigingen en intimidatie. Verder is in 2022 de subsidie voor het landelijk programma Erkennen en Waarderen van start gegaan om samen met het veld te zorgen dat alle kerntaken van wetenschappers (onderzoek, onderwijs, impact, leiderschap, en voor umc’s patiëntenzorg) onderdeel te laten zijn van het belonings- en bevorderingssysteem.

Om, ten derde, de maatschappelijke impact van onderzoek te vergroten, wordt in samenwerking met het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat geïnvesteerd in deelname aan Europese partnerschappen (gemiddeld circa € 50 miljoen per jaar, uit het Fonds voor Onderzoek en Wetenschap). Ook wordt met financiële en niet-financiële impulsen ingezet op kennisveiligheid, open science and education, kennisbenutting en wetenschapscommunicatie. Een voorbeeld bij kennisbenutting is de investering in de Faculty of Impact, een programma om onderzoekers te ondersteunen bij het vertalen van nieuwe kennis in een startup met maatschappelijke impact. Verder wordt gewerkt aan de voorbereiding van een centrum voor het delen van expertise over wetenschapscommunicatie.

Naast de wetenschap maakt dit kabinet zich ook sterk voor het hoger onderwijs. Voor het hoger onderwijs bevat de beleidsbrief een omvangrijke financiële impuls. Na de afloop van de kwaliteitsafspraken worden de middelen voor de instellingen ten behoeve van de kwaliteit van het onderwijs voortgezet. Het gaat hierbij om een structureel bedrag van ongeveer € 625 miljoen per jaar. Daarnaast kondigt de brief meer eigen regie aan binnen het kwaliteitszorgstelsel, investeringen voor de ontwikkeling van een integrale aanpak voor studentenwelzijn (€ 15 miljoen per jaar) en het versterken van het beroepsonderwijs door samenwerking in de regio (€ 18 miljoen in 2023 oplopend naar € 20 miljoen structureel). Het kabinet stelt daarnaast structureel € 30 miljoen per jaar beschikbaar om de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt te verbeteren in het hbo. Ook wordt in de brief € 90 miljoen aangekondigd voor hbo’s die in krimpregio’s gevestigd zijn. De eerste tranche van dit geld is inmiddels besteed.

Voor het hoger onderwijs heeft het kabinet verder in 2022 het wetsvoorstel ingediend om de basisbeurs opnieuw in te voeren. Ook komt het kabinet met een tegemoetkoming voor jongeren die gestudeerd hebben onder het leenstelsel. Naast de herinvoering van de basisbeurs wordt de aanvullende beurs voor het hoger onderwijs verbreed zodat meer studenten hier gebruik van kunnen maken. De hernieuwde basisbeurs is een belangrijke stap in het in het versterken van de financiële positie van jongeren.

In het najaar van 2022 heeft het ministerie van OCW een expertconsultatie laten uitvoeren over internationalisering in het hoger onderwijs om onder andere, met het oog op de beleidsbrief internationalisering, te verkennen welke instrumenten en maatregelen ingezet kunnen worden om de groeiende instroom van internationale studenten meer beheersbaar te maken. Verder is financiële ondersteuning voor de Nederlandse deelnemende hoger onderwijsinstellingen aan het Europese Universiteiten Initiatief aangekondigd per Kamerbrief. Vanaf 2023 ontvangen deelnemers deze financiering en kunnen ook instellingen die in de komende periode een aanvraag voor het initiatief indienen financiering voor aanvraagprocedure ontvangen.

10.4. Cultuur

Het jaar 2022 stond in het teken van de uitwerking van de plannen uit het coalitieakkoord. Het kabinet investeert € 170 miljoen structureel extra in cultuur, bovenop de reguliere € 1 miljard. De nieuwe middelen zijn voor blijvende investeringen die de positie van cultuur en makers versterken en zorgen voor de toegankelijkheid en kwaliteit van cultuur in het hele land. In de Meerjarenbrief cultuur - De kracht van creativiteit staat de uitwerking voor de komende jaren. Er zijn vijf prioriteiten: het versterken van de (arbeidsmarkt)positie van de culturele en creatieve professional; de denkkracht van makers en creatieven beter benutten bij grote maatschappelijke vraagstukken; cultuur toegankelijker maken; het beter benutten van kansen die digitalisering biedt; het doorgeven van ons erfgoed aan volgende generaties. Het kabinet investeert ook in het Caribisch deel van het Koninkrijk.

We hebben in 2022 veel stappen gezet op een groot aantal thema’s. Over de voortgang is gerapporteerd in meerdere Kamerbrieven. De middelen voor bibliotheken zijn uitgewerkt in de Kamerbrief over versterken van het stelsel van bibliotheken. Het streven is een toekomstgerichte bibliotheek(voorziening) in elke gemeente. De bibliotheek is dé plek om je wereld te vergroten en je te verbinden met anderen. Daarnaast besteedt het kabinet aandacht aan leesbevordering en leesmotivatie. Het kabinet stimuleert nieuwe manieren om kinderen en jongeren te laten lezen en investeert in leesbevordering, op school en daarbuiten. In de Kamerbrief over de aanpak voor een sterk en zichtbaar Nederlands audiovisueel aanbod hebben we plannen gepresenteerd om het Nederlands cultureel audiovisueel aanbod te versterken. Zo komt er een investeringsverplichting voor grote streamingsdiensten. De Kamerbrief over toekomst basisinfrastructuur biedt duidelijkheid over de aanvraagronde voor de cultuursubsidies in de periode 2025-2028. Er komt een relatief eenvoudige aanvraagronde. Dit zorgt voor minder administratieve lasten, terwijl er ruimte blijft voor nieuwkomers om subsidie aan te vragen. De eerdere verruiming van het beschikbare budget van € 25 miljoen per jaar blijft in de periode 2025–2028 overeind. In de Kamerbrief over implementatie beleidsvisie collecties uit een koloniale context hebben we de Tweede Kamer geïnformeerd over de omgang met deze collecties en het instellen van een adviescommissie. De Kamerbrief toegankelijkheid culturele en creatieve sector voor mensen met een beperking schetst hoe Nederland vorm en inhoud geeft aan het Verenigde Naties-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap.

10.5. Media

In de hoofdlijnenbrief Media van 7 juni 2022 zijn de nieuwe plannen aangekondigd naar aanleiding van het coalitieakkoord. Voor de landelijke publieke omroep is aangekondigd dat een onafhankelijk adviescollege ingesteld zal worden om een goed onderbouwd voorstel te doen voor nieuwe criteria voor toelating en verantwoording, plus een nieuwe beoordelingssystematiek. In september is de Tweede Kamer geïnformeerd over de instelling van dit adviescollege. In juli 2023 zal het advies worden opgeleverd. In het coalitieakkoord benadrukt het kabinet het belang van onderzoeksjournalistiek voor onze democratische samenleving en rechtsstaat door het bestaande budget hiervoor uit te breiden. Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek en het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten gebruiken de middelen om de journalistieke infrastructuur te versterken en om individuele journalisten te ondersteunen en op te leiden. In het coalitieakkoord is tevens aangekondigd dat de financiering van lokale omroepen wordt overgeheveld naar de Rijksbegroting. Vooruitlopend op die overheveling is in 2022 bij het Stimuleringsfonds een professionaliseringsregeling voor lokale publieke omroepen opgezet waarmee 46 omroepen worden ondersteund in hun plannen. Conform het coalitieakkoord is de samenwerking tussen de NOS en de regionale publieke omroepen (RPO) en Nederlandse lokale publieke omroepen (NLPO) over het journalistiek samenwerken verder vormgegeven. In 2022 zijn ook de voorbereidingen van de gemeenschappelijke uitrol van digitale radiodistributie (DAB+) voor lokale publieke omroepen gestart.

10.6. Emancipatie

In 2022 heeft het kabinet de Emancipatienota gepubliceerd. Daarin staan de maatregelen en acties voor de komende jaren (2022-2025) voor de emancipatie van vrouwen en lhbtiq+ personen. Een ander belangrijk resultaat op het gebied van emancipatie is de oplevering van het Nationaal Actieprogramma Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld (NAP). Het doel is het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld en het creëren van een samenleving waarin iedereen zich sociaal veilig voelt. Voor het opstellen van het NAP zijn in 2022 verschillende veldconsultaties geweest. Eind augustus is een grote conferentie georganiseerd met meer dan honderd betrokken organisaties. In het najaar zijn er gesprekken geweest met de koepels van schoolbesturen in het primair en voortgezet onderwijs, Rutgers en Emancipator. In november 2022 is met veldpartijen in het OCW-domein een sessie georganiseerd om het NAP toe te lichten en input op te halen. In het najaar zijn er door de regeringscommissaris ook acht verdiepende sessies georganiseerd waarbij ze in gesprek ging met verschillende betrokkenen. Er zijn sessies geweest over taal, omstanders, definities, casusonderzoek en vertrouwenspersonen. Daarnaast is ze op veel werkbezoeken geweest en zijn er ronde tafel-bijeenkomsten geweest met studenten, de cultuursector en de sportsector.

10.7. Programma tegen discriminatie en racisme

In oktober 2022 is de agenda tegen discriminatie en racisme aan de Tweede Kamer verzonden. Deze agenda bevat de ambities van ons om discriminatie, racisme en uitsluiting tegen te gaan in al onze sectoren. Onze eerste ambitie is een inclusief aanbod: leermiddelen, televisieprogramma’s en tentoonstellingen die de diversiteit van de Nederlandse samenleving weerspiegelen en vrij zijn van stereotypering; archieven die toegankelijk zijn voor iedereen en geen uitsluitend taalgebruik hebben in beschrijving; onderzoeksvoorstellen die aandacht besteden aan de effecten op verschillende groepen; en het faciliteren van de teruggave van cultuurgoederen uit een koloniale context. Onze tweede ambitie is dat iedereen zich kan ontwikkelen zonder obstakels: elke leerling krijgt een passend schooladvies, vrij van vooroordelen; studenten hebben gelijke kansen bij het vinden van een stage; en obstakels voor studenten uit ondervertegenwoordigde groepen worden weggenomen. Ten derde willen we dat alle scholen, onderwijsinstellingen, culturele instellingen, media-instellingen en onderzoeksinstellingen zorgen dat zij veilig en toegankelijk zijn voor iedereen: alle medewerkers van deze instellingen hebben eerlijke kansen op de werkvloer en leidinggevenden en leraren hebben kennis over discriminatie, racisme en inclusie. Het programma gaat in 2023 aan de slag met het uitwerken van deze ambities. Dit doen we samen met relevante partijen.

Op 19 december 2022 bood premier Rutte namens de Nederlandse regering excuses aan voor het handelen van de Nederlandse staat in het slavernijverleden. Een historische moment in aanloop naar het Herdenkingsjaar Slavernijverleden, dat zal starten op 1 juli 2023. Tijdens het Herdenkingsjaar staat het Nederlands Koninkrijk stil bij deze pijnlijke geschiedenis en hoe deze geschiedenis vandaag de dag nog een negatieve rol speelt in het leven van mensen. De Rijksoverheid ondersteunt initiatieven van of in samenwerking met de verschillende groepen en gemeenschappen met een relatie tot het slavernijverleden. Zo wordt het Herdenkingsjaar Slavernijverleden een jaar vanuit de samenleving zelf. De Rijksoverheid hoopt met dit herdenkingsjaar bij te dragen aan het blijvend vergroten van kennis en verbinding in de samenleving. De voorbereidingen voor het Herdenkingsjaar zijn in 2022 gestart. Het ministerie van OCW heeft daarbij een coördinerende rol voor de Rijksoverheid.

Coronasteunmaatregelen

Boekenvak

Het Fonds voor de Letteren heeft vanuit het Corona steunpakket geld ontvangen van het Ministerie van OCW voor het garantiefonds fysieke boekenhandel. Hiervan is € 8,2 miljoen teruggestort op de rekening van het Ministerie van OCW, waarna het conform afspraken is afgeboekt naar het generale beeld.

Aanpak van de jeugdwerkloosheid

Het kabinet heeft besloten om te investeren in loopbaangesprekken met kwetsbare jongeren, om hiermee de kans op werkloosheid te verkleinen.

Examens

Om de eindexamens in het voortgezet onderwijs te organiseren in tijden van corona en leerlingen meer voorbereidingstijd te geven zijn extra middelen beschikbaar gekomen.

Nationaal Programma Onderwijs

In de Kamerbrief over Nationaal Programma Onderwijs: steunprogramma voor herstel en perspectief (Kamerstukken II 2020/21, 35570, nr. 185) is vermeld dat er de voor € 8,5 miljard wordt geïnvesteerd in het gehele onderwijs. Het doel hiervan is om leerlingen en studenten te helpen hun gaven en talenten tot bloei te brengen, ondanks de coronacrisis en de gevolgen daarvan voor het onderwijs. Bij de start van het NP Onderwijs is aangegeven dat het de bedoeling is dat scholen de extra middelen besteden in de schooljaren 2021/2022 en 2022/2023. Per brief van 25 februari 2022 over Bijsturing NP Onderwijs: verdeling middelen en verlenging van de bestedingstermijn (Kamerstukken 2021/2022, 35925, nr 155) is aangegeven dat scholen de middelen die zij ontvangen voor schooljaar 2022/2023 ook in schooljaar 2023/2024 en in schooljaar 2024/2025 kunnen besteden aan de interventies van de menukaart. Daarom zijn er middelen naar 2023 tot en met 2025 geschoven, zodat de ondersteuning aan scholen en de monitoring gedurende de gehele looptijd van het NP Onderwijs in stand kan worden gehouden.

Projectskills- en scholingsmogelijkheden

In het kader van het programma crisisdienstverlening is een projectsubsidie verstrekt aan Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB) gericht op de ontwikkeling van CompetentNL en heeft als beoogd resultaat bij te dragen aan een grotere insectorale mobiliteit en gericht op om- en bijscholing, om zo werkloosheid als gevolg van de coronacrisis tegen te gaan.

Cultuursteun en suppletieregeling

Met het samenstellen van de steunpakketten voor de culturele en creatieve sector is een suppletieregeling opgezet. Deze regeling biedt een compensatie voor producenten en organisatoren van concerten en/of voorstellingen die te maken hebben gekregen met geleden verlies door COVID-19-maatregelen bij concerten en voorstellingen.

Ventilatie

Voor optimale leerprestaties is het belangrijk dat scholen zo verantwoordelijk mogelijk fysiek onderwijs kunnen blijven organiseren. Goede luchtkwaliteit maakt hier onderdeel van uit, om het risico op COVID-19 besmettingen te verkleinen. Daarnaast dient onderwijspersoneel les te geven onder goede arbeidsomstandigheden, goede luchtkwaliteit is hierbij van groot belang.

Zelftesten

Met de inzet van zelftesten in het onderwijs kan een belangrijke bijdrage worden geleverd aan continuering van (fysiek) onderwijs, wat van belang is om onderwijsachterstanden te voorkomen, voor psychisch welbevinden van leerlingen en studenten, en voor arbeidsparticipatie van ouders.

Budgettair overzicht Oekraïne

Toelichting per maatregel

Bekostiging nieuwkomers

Scholen in zowel het primair als het voortgezet onderwijs waar nieuwkomers uit Oekraïne les krijgen, komen in aanmerking voor nieuwkomersbekostiging.

LOWAN

De ondersteuningsorganisatie voor het nieuwkomersonderwijs (LOWAN) ontvangt extra middelen om scholen te ondersteunen om kinderen uit Oekraïne zo snel mogelijk les te kunnen geven.

Ambulante begeleiding

Een aantal van de Oekraïense leerlingen komt nog op reguliere scholen terecht. Deze scholen hebben vaak niet de expertise om een nieuwkomersleerling les te geven zoals een nieuwkomersschool dat wel heeft. Er worden daarom middelen ingezet voor ambulante begeleiding vanuit de nieuwkomersscholen voor deze reguliere scholen, wat ervoor zorgt dat ook reguliere scholen expertise tot hun beschikking hebben.

Oekraïne leerlingenvervoer

Gemeenten ontvangen middelen om het leerlingenvervoer voor nieuwkomersonderwijs te organiseren.

Oekraïne huisvesting/noodlocaties

Gemeenten ontvangen middelen om extra onderwijshuisvesting te regelen waar de bestaande onderwijshuisvesting niet toereikend is om de Oekraïense leerlingen op te vangen.

Tegemoetkoming voor Oekraïense studenten

Aan instellingen wordt een tijdelijke compensatie voor Oekraïense studenten in het studiejaar 2021/2022 in het hoger onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs beschikbaar gesteld. In de Najaarsnota 2022 is per ongeluk een verkeerde tekst opgenomen met betrekking tot noodhulp aan Oekraïense studenten. Op pagina 58 van de Najaarsnota staat dat er noodhulp is geboden aan studenten uit Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland. Dit moet zijn: noodhulp aan studenten uit Oekraïne.

Faciliteren toelatingsexamens

Na verzoek van de Oekraïense ambassade in Nederland en het Oekraïense Ministerie van Onderwijs en Wetenschap worden toelatingsexamens in het hoger onderwijs gefaciliteerd.

Strategische Evaluatie Agenda

Toelichting strategische evaluatie «Werken met gemeentes»

Het onderzoek «Werken met gemeentes» is niet doorgegaan en dit besluit is al in 2021 genomen, omdat achteraf bleek dat het Ministerie van BZK al bezig was met een herziening van de Wet Financiële Verhoudingen Medeoverheden en daarbij ook onderzoeken heeft lopen over (financieel) samenwerken. Door de herziening is verder onderzoek naar vormgeving van samenwerking overbodig. De herziening zal naar verwachting in 2023 zijn afgerond.

Overzicht van risicoregelingen

Op deze garanties zijn in 2022 geen uitgaven en ontvangsten gerealiseerd.

De Indemniteitsregeling heeft tot doel een bijdrage te leveren aan het realiseren van tentoonstellingen van bijzonder belang of het tentoonstellen van bijzondere bruiklenen in Nederland door het beperken van de verzekeringskosten van musea. De garantstelling van het Rijk voor schade of verlies tot de eerste 30 procent van de verzekerde waarde (indemniteitsgarantie) van kunstwerken, verlaagt de verzekeringskosten van musea. Het risico is ook te verzekeren op de markt, maar de kosten zijn dan hoger, waardoor er minder budget voor tentoonstellingen overblijft. Daarnaast blijkt dat een indemniteitsgarantie ook als internationaal keurmerk fungeert: buitenlandse publieke en private eigenaren van museale objecten hechten aan de garantstelling vanuit het Rijk. Risicobeheersende maatregelen betreffen onder meer dat alleen erkende musea een aanvraag mogen doen op de indemniteitsregeling bij de Rijksdienst Cultureel Erfgoed die deze aanvraag, mede op de aanwezigheid van een risico-inventarisatie en -analyse, toetst.

Voor de Academische Ziekenhuizen is sinds 1991 de garantieregeling niet meer van kracht, met uitzondering van enkele op dat moment in gang gezette bouwprojecten. Sinds 1996 zijn geen garanties meer verstrekt. Deze leningen hebben gemiddeld een looptijd van 40 jaar. Expiratie van deze leningen zal omstreeks het jaar 2035 volledig hebben plaatsgevonden.

Het Nationaal Restauratiefonds (NRF) verstrekt hypothecaire leningen aan monumenteigenaren van rijksmonumenten om restauraties uit te voeren. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen laagrentende hypothecaire leningen uit het revolving fund en aanvullende financieringen om de gehele restauratie-opgave gefinancierd te krijgen. De achterborgovereenkomst Nationaal Restauratiefonds (NRF), en de garantie van het Ministerie van OCW, zien alleen toe op de aanvullende financiering. Door deze garantie kan het NRF financiering tegen een lagere rente aantrekken. Deze lagere rente wordt doorgerekend aan de monumenteigenaren zodat deze eigenaren gestimuleerd worden hun monument te restaureren.

Aangezien er een algemeen belang is (gebouwen van nationaal belang) waar een individu lasten van ervaart (hoge onderhoudskosten, beperkte mogelijkheden tot modernisering, dure oplossingen voor bijvoorbeeld energiebesparende maatregelen), wordt gebruik gemaakt van ondersteunende maatregelen. Door middel van deze regeling wordt cultureel erfgoed in stand gehouden en wordt tegelijkertijd minder gebruik gemaakt van de subsidie die het NRF ook uitbetaalt.

De achterborg kan in werking treden en tot daadwerkelijke kasverplichtingen komen, wanneer de eigenaren van rijksmonumenten op grote schaal niet meer in staat zijn aan de rente- en aflossingsverplichtingen te voldoen en het eigen vermogen van het NRF is uitgeput. Dit eigen vermogen (voornamelijk vanuit Revolverende Fondsen) is momenteel beduidend hoger dan de uitstaande leningen onder de achterborg.

Een nadere toelichting op de regelingen is opgenomen bij het onderdeel Saldibalans.

Openbaarheidsparagraaf

Het Ministerie van OCW heeft in 2022, in het kader van verbetering van de informatiehuishouding en het transparanter maken van de organisatie, naast de reeds lopende trajecten, nieuwe initiatieven in gang gezet. Dit mede naar aanleiding van het verschijnen van het rapport Ongekend Onrecht en de inwerkingtreding van de Wet open overheid (Stb. 2021, 499 en Stb. 2021, 500) op 1 mei 2022.

Binnen het ministerie zijn deze ontwikkelingen ondergebracht bij het programma OCW Open dat vier jaar lang werkt aan de opdrachten die voortkomen uit de kabinetsreacties op de rapporten Ongekend Onrecht, Werk aan Uitvoering en Klem tussen balie en beleid (Kamerstukken II 2020/21, 35510, nr. 2, 29362, nr. 290 en 35387, nr. 2). Er wordt binnen dit programma gewerkt met een aantal deelprogramma’s, waaronder Informatievoorziening en Informatiehuishouding.

Informatievoorziening

Vanuit het deelprogramma Informatievoorziening wordt meegewerkt aan een transparanter OCW. Door middel van het bieden en regelen van kaders, instructies en ondersteuning, wordt de organisatie in staat gesteld om voornemens, toezeggingen, afspraken en (wettelijke) verplichtingen op het gebied van informatieverstrekking waar te maken. Dit deelprogramma bestaat uit verschillende actielijnen.

Eén van die actielijnen is de implementatie van de interdepartementale beleidslijn om beslisnota’s bij Kamerstukken actief openbaar te maken (Kamerstukken II 2020/21, 28362, nr. 56). In een beslisnota zijn de overwegingen, alternatieven, relevante feiten en risico’s op een rij gezet voor de bewindspersoon. Door bij Kamerstukken deze beslisnota’s bij te voegen wordt het inzichtelijk en navolgbaar op welke manier beslissingen zijn gemaakt. Sinds 1 juli 2021 worden beslisnota’s bij Kamerstukken over wetgeving en beleidsvorming meegestuurd naar de Kamer. En sinds Prinsjesdag 2022 geldt dit voor alle Kamerstukken.

Een tweede actielijn binnen het deelprogramma informatievoorziening betreft de concernbrede implementatie van de Wet open overheid (Woo). Per 1 mei jl. is deze wet in werking getreden, met uitzondering van de actieve openbaarmakingsplicht voor specifiek in de wet genoemde documenten. Sinds die datum wordt uitvoering gegeven aan het inwerking getreden deel van de Woo. Informatieverzoeken worden afgedaan volgens de nieuwe procedure (over kwantitatieve informatie over 2022 wordt afzonderlijk gerapporteerd in de Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk) en uitvoering gegeven aan de inspanningsverplichting om informatie actief openbaar te maken. Er is een contactpersoon aangesteld waar burgers, bedrijven en instellingen terecht kunnen voor vragen over de beschikbaarheid van overheidsinformatie. En de begrotings- en verantwoordingsstukken bevatten een openbaarheidsparagraaf. Het bestuursdepartement en de uitvoeringsdiensten zijn bezig met de voorbereiding voor de gefaseerde inwerkingtreding van de actieve openbaarmakingsverplichting, die afhankelijk is van de ontwikkeling van Platform Open Overheidsinformatie.

Informatiehuishouding

Vanuit het deelprogramma Informatiehuishouding wordt gewerkt aan de uitvoering van het generieke actieplan Open op Orde (Kamerstukken II 2020/21, 29362, nr. 291). Het gaat dan om meer om het verbeteren van informatiesystemen en werkprocessen. Dit gebeurt langs vier actielijnen. Er wordt allereerst geïnvesteerd in kennis en capaciteit van de informatieprofessionals die het informatiebeheer inrichten en uitvoeren. Hiertoe zal het kwaliteitsraamwerk IV-functie (KWIV) worden geïmplementeerd en gebruikt bij de werving van nieuwe informatieprofessionals. Daarnaast worden inzichtelijk gemaakt welke informatie het ministerie heeft, moet bewaren en moet vernietigen. Verschillende tooling en instrumenten zijn hiervoor onderzocht en (sommige ook) geïmplementeerd voor het zoeken en vinden van informatie, het veiligstellen en/of archiveren van e-mails, websites en chatberichten. Tevens wordt ingezet op een verbetering van de informatiesystemen. Vooral planvorming en afstemming van voorgestelde verbeteringen waarbij volgend jaar ingezet zal worden op de uitvoering. Tot slot wordt gewerkt aan instrumenten voor een heldere sturing op de informatiehuishouding opdat verantwoording kan worden afgelegd aan zowel de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed als aan burgers, bedrijven, parlement en journalisten. Hierbij kan gedacht worden aan dashboarding, een kwaliteitsraamwerk en een bestandsoverzicht. 

4. Beleidsartikelen

4.1 Beleidsartikel 1 Primair onderwijs

A. Algemene doelstelling

Het primair onderwijs zorgt dat leerlingen in de eerste fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het beste past bij hun talenten. Het legt bovendien de basis voor de huidige en toekomstige deelname van deze leerlingen aan de samenleving.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een stelsel van primair onderwijs dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten van individuele leerlingen en bij de behoeftes van de maatschappij.

Financieren

De Minister is verantwoordelijk voor de financiering van het onderwijs door lumpsumbekostiging van de onderwijsinstellingen. Hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen door het verstrekken van (aanvullende) bekostiging, subsidies en de inzet van andere instrumenten zoals overleg, voorlichting, (prestatie)afspraken en wet- en regelgeving.

Regisseren

De Minister vult zijn verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het onderwijs in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving; de Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving.

Kengetallen

C. Beleidsconclusies

Het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten waren het afgelopen jaar grotendeels conform de in de begroting gestelde doelen. De belangrijkste beleidsconclusies zijn opgenomen in het onderdeel beleidsprioriteiten.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de kasuitgaven is in 2022 € 1,5 miljard hoger dan begroot. De realisatie van de aangegane verplichtingen is in 2022 € 9,2 miljard hoger dan begroot.

De hogere (kas)uitgaven hangen samen met de extra meerjarige investeringen die in 2022 zijn gedaan na vaststelling van de begroting. Dit betreffen met name extra investeringen vanuit het coalitieakkoord, in het kader van het Nationaal Programma Onderwijs (NP Onderwijs), maar ook de loon- en prijsbijstelling.

De aangegane verplichtingen zijn mede in het verlengde hiervan in 2022 dan ook hoger dan begroot. Naast door de hogere (kas)uitgaven, wordt de hogere realisatie van de aangegane verplichtingen verklaard door de overgang van schooljaar bekostiging naar kalenderjaar bekostiging. Vanaf 2023 is er sprake van kalenderjaar bekostiging en worden de (kas)uitgaven voor het gehele kalenderjaar verplicht in het voorgaande kalenderjaar (in 2022 zijn de (kas)uitgaven voor de gehele bekostiging in 2023 verplicht). Ten tijde van de schooljaar systematiek werd in een kalenderjaar slechts 7/12e van het daarop volgende kalenderjaar verplicht (januari t/m juli). Dit leidt tot extra verplichtingen in 2022 van 5/12e van de totale bekostiging in 2023 (circa € 5,4 miljard) om alle kasuitgaven voor de bekostiging van het volgende kalenderjaar (2023) te verplichten.

De realisatie van de garantieverplichtingen ter hoogte van € 24,5 miljoen is het gevolg van leningen/rekening-courantkredieten aan onderwijsinstellingen. Deze leningen worden door middel van schatkistbankieren verstrekt. Het Ministerie van OCW staat voor deze leningen garant.

Bekostiging

Op het instrument bekostiging is de realisatie € 1,4 miljard hoger dan begroot. Dit heeft meerdere oorzaken die hieronder worden toegelicht.

Hoofdbekostiging

Bekostiging primair onderwijs

Schoolbesturen in het primair onderwijs (po) ontvangen bekostiging van het Rijk via de lumpsum. De realisatie op de bekostiging primair onderwijs is € 960,8 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De belangrijkste redenen hiervoor zijn: de extra investeringen vanuit het coalitieakkoord, bijvoorbeeld € 420 miljoen voor het dichten van de loonkloof en € 65 miljoen voor professionaliseringsruimte. Verder wordt de hogere realisatie verklaard door de loon- en prijsbijstelling (ca. € 380 miljoen) en extra middelen voor po-leerlingen uit Oekraïne (ca. € 86 miljoen).

Aanvullende bekostiging Nationaal Programma Onderwijs

Scholen ontvangen tevens aanvullende bekostiging voor specifieke doelen. In februari 2021 besloot het kabinet tot het NP Onderwijs. In dit kader ontvangen scholen aanvullende bekostiging voor het bestrijden van de leervertragingen als gevolg van de coronacrisis. De realisatie op dit budget is in 2022 € 385,4 miljoen hoger dan de vastgestelde begroting. Dit betreft de middelen die na vaststelling van de begroting zijn overgeboekt naar begrotingsartikel 1 ten behoeve van het tweede schooljaar van het NP Onderwijs.

Subsidies

De realisatie op de subsidies is € 118,9 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de extra investeringen vanuit het coalitieakkoord om de basisvaardigheden te verbeteren en kansengelijkheid te bevorderen door middel van de subsidieregelingen School en omgeving (€ 20,7 miljoen) en Basisvaardigheden (€ 108,7 miljoen). Daarnaast is er sprake van een lagere realisatie op de regeling Nederlands onderwijs in het buitenland (€ 1,3 miljoen).

Opdrachten

De realisatie is € 13,0 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit wordt onder andere veroorzaakt doordat bij Najaarsnota het budget voor het NP Onderwijs is verlaagd met € 3,5 miljoen als gevolg van niet bestede middelen in 2022. Daarnaast is er sprake van de uitbreiding van de looptijd van het NP Onderwijs waarvoor middelen (€ 8,5 miljoen) van 2022 naar 2024 en 2025 zijn geschoven door middel van een kasschuif.

Bijdrage aan medeoverheden

De realisatie is € 23,3 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit heeft meerdere oorzaken die hieronder worden toegelicht.

Gemeenten ontvangen van het Ministerie van OCW middelen voor onderwijsachterstandenbeleid. Gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid (GOAB) bestaat uit meerdere instrumenten, waaronder voor- en vroegschoolse educatie, schakelklassen en zomerscholen. De realisatie hierop is € 15,4 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit wordt veroorzaakt door de ontvangen loonbijstelling. Voorts wordt de hogere realisatie verklaard door uitgaven aan gemeenten voor noodlocaties ten behoeve van Oekraïense leerlingen (€ 14,2 miljoen). Deze middelen stonden nog niet op de vastgestelde begroting. De uitgaven voor Caribisch Nederland zijn lager uitgevallen dan begroot vanwege het toepassen van een kasschuif waardoor middelen voor onderwijshuisvesting van 2022 naar 2024 en 2025 (€ 12,0 miljoen) zijn geschoven.

4.2 Beleidsartikel 3 Voortgezet onderwijs

A. Algemene doelstelling

Het voortgezet onderwijs zorgt ervoor dat leerlingen in deze fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het beste past bij hun talenten. Het bereidt hen voor op volwaardige deelname aan de samenleving en een bij hun talenten passende (toekomstige) positie op de arbeidsmarkt.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een voortgezet onderwijsstelsel dat zodanig functioneert, dat het onderwijs aansluit bij de talenten en de ambities van individuele leerlingen en bij de behoeftes van de maatschappij.

Financieren

De Minister is verantwoordelijk voor de financiering van het voortgezet onderwijs door lumpsumbekostiging van de onderwijsinstellingen. Hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke onderwerpen door het verstrekken van (aanvullende) bekostiging, subsidies en de inzet van andere instrumenten zoals overleg, voorlichting, (prestatie)afspraken en wet- en regelgeving.

Regisseren

De Minister vult zijn verantwoordelijkheid voor de onderwijskwaliteit van het onderwijs in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving; de Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving.

Kengetallen

C. Beleidsconclusies

De belangrijkste beleidsconclusies zijn opgenomen in het onderdeel beleidsprioriteiten.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie op de overige verplichtingen is € 1,9 miljard hoger dan geraamd. De ophoging van de garantieverplichtingen ter hoogte van € 1,9 miljoen is het gevolg van leningen/rekening-courantkredieten aan onderwijsinstellingen. Deze leningen worden door middel van schatkistbankieren verstrekt. Het Ministerie van OCW staat voor deze leningen garant. Deze verplichtingen worden niet geraamd. De realisatie van de uitgaven in 2022 is € 1,2 miljard hoger dan oorspronkelijk begroot. De belangrijkste mutaties die dit verklaren zijn onder meer de toekenning van loon- en prijsbijstelling van € 274 miljoen op de reguliere bekostiging en de toevoeging van de resterende middelen op de aanvullende Post voor het Nationaal Programma Onderwijs (NP Onderwijs) van € 347,7 miljoen. Voor het Onderwijsakkoord is € 380 miljoen aan scholen verstrekt in het kader van werkdruk en professionaliseringsruimte. Tot slot is € 113,6 miljoen verstrekt aan scholen door middel van de subsidieregeling basisvaardigheden.

Bekostiging

Hoofdbekostiging

Schoolbesturen in het voortgezet onderwijs (vo) ontvangen bekostiging van het Rijk via de lumpsum. Daarnaast ontvangen zij aanvullende bekostiging voor onder andere nieuwkomers en achterstandsleerlingen. De realisatie op de bekostiging voortgezet onderwijs lumpsum is € 369,4 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De belangrijkste oorzaak hiervan is de toevoeging van de loon- en prijsbijstelling van € 274 miljoen. Verder is € 74,5 miljoen aan extra bekostiging voor nieuwkomers uit Oekraïne toegevoegd aan de begroting. Tot slot is € 41,9 miljoen aan extra middelen voor scholen toegevoegd om het maatregelenpakket eindexamens 2022 te kunnen uitvoeren.

De Regeling Sterk Techniekonderwijs valt onder de hoofdbekostiging op het bekostigingsinstrument. In 2022 is € 87,7 miljoen gerealiseerd op deze regeling.

Aanvullende bekostiging

De realisatie van de aanvullende bekostiging is € 718,4 miljoen hoger dan eerder geraamd. Dit komt door de toevoeging van middelen voor het NP Onderwijs die nog op de Aanvullende Post van het Ministerie van Financiën waren gereserveerd. Voor dit programma is in 2022 het resterende deel van € 347,7 miljoen aan scholen in het vo verstrekt. Daarnaast is in 2022 € 380 miljoen voor werkdruk en professionaliseringsruimte aan scholen verstrekt in het kader van het Onderwijsakkoord.

In de bekostiging is bijzondere aandacht voor verschillende groepen leerlingen (leerplus, eerste opvang nieuwkomers en internationaal georiënteerd voortgezet onderwijs). Met de Regeling functiemix VO Randstadregio's wordt rekening gehouden met randstedelijke problematiek. De realisatie op het leerplusarrangement was in 2022 € 52,1 miljoen. De realisatie op de eerste opvang nieuwkomers was € 165,7 miljoen en de realisatie op het internationaal georiënteerd voortgezet onderwijs € 8,2 miljoen. De realisatie op de Regeling functiemix VO Randstadregio's was in 2022 € 68,8 miljoen. Zowel het budget als de realisatie van de genoemde aanvullende bekostigingsregelingen zijn opgenomen onder de regel Bekostiging Voortgezet Onderwijs lumpsum in de budgettaire tabel.

Subsidies

Om de realisatie van verschillende beleidsdoelstellingen te bewerkstelligen worden subsidies verstrekt. De grootste hiervan zijn de subsidieregeling basisvaardigheden, de subsidieregeling School en Omgeving, de pilots voor de nieuwe leerweg en de subsidie voor Stichting Kennisnet. Stichting Kennisnet ondersteunt onderwijsinstellingen in het primair-, voortgezet- en middelbaar beroeps-onderwijs bij het benutten van ICT. De regelingen doorstroom po-vo en doorstroom vmbo-havo/mbo hebben het doel om de overgang van het primair onderwijs naar het voortgezet onderwijs enerzijds, en de overgang van het vmbo naar de havo of het mbo anderzijds te verbeteren. De realisatie op de subsidies is per saldo € 80,7 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit komt voornamelijk door het verstrekken van € 113,6 miljoen voor de subsidieregeling basisvaardigheden. Daarnaast is € 13,3 miljoen beschikbaar gesteld voor de subsidieregeling Rijke schooldag/School en Omgeving. Voor de regeling heterogene brugklassen was in 2022 € 102 miljoen beschikbaar. Voor een bedrag van € 68,6 miljoen zijn aanvragen gehonoreerd, waardoor € 33,4 miljoen minder is uitgeput dan er budget beschikbaar was.

Opdrachten

Door middel van opdrachten worden beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken uitgevoerd. Onder deze post vallen middelen voor diverse beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken zoals de ondersteuning voor zeer zwakke scholen, het monitoringsprogramma voor basisvaardigheden en het programma Veilig Digitaal Funderend Onderwijs. De realisatie op het instrument opdrachten ligt € 13,2 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit komt met name door een meerjarige overboeking aan het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek ten behoeve van het effectenonderzoek in het kader van NP Onderwijs van € 7,1 miljoen. Daarnaast is € 2 miljoen aan Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) verstrekt voor kosten examendrukwerk en examenmaterialen. Het overige verschil wordt verklaard door meerdere kleinere interne overboekingen, waaronder een mutatie van € 1,9 mln. voor uitvoeringskosten van het NP Onderwijs.

Bijdrage aan agentschappen

DUO is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van de bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatie-voorziening. Het betreft hier het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel. De gerealiseerde uitgaven liggen € 13,6 miljoen hoger dan in de oorspronkelijke begroting opgenomen. Dit komt met name door € 9 miljoen aan extra middelen om het maatregelenpakket eindexamens 2022 te kunnen uitvoeren. Daarnaast is € 2 miljoen aan DUO verstrekt voor extra kosten voor het produceren en distribueren van examens bovenop het basiscontract.

4.3 Beleidsartikel 4 Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

A. Algemene doelstelling

Het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie zorgen ervoor dat studenten hun talenten maximaal kunnen ontplooien en volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving. Studenten worden voorbereid op passend vervolgonderwijs en/of een positie op de arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een stelsel van middelbaar onderwijs dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en ambities van individuele studenten en bij de behoeftes van de maatschappij. De sector beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (bve) omvat het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) en de volwasseneneducatie. Het middelbaar beroepsonderwijs heeft een belangrijke maatschappelijke en economische functie. Het is een leverancier van werknemers voor de arbeidsmarkt. Ook is het een schakel tussen het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs en het hoger beroepsonderwijs.

Financieren

De Minister is verantwoordelijk voor de financiering van het middelbaar onderwijs door lumpsumbekostiging van de onderwijsinstellingen. Hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen door het verstrekken van aanvullende bekostiging, subsidies en de inzet van andere instrumenten zoals overleg, voorlichting, kwaliteitsafspraken en wet- en regelgeving.

Regisseren

De Minister vult zijn verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het onderwijs in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving; de Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving.

Kengetallen

C. Beleidsconclusies

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De totale realisatie van de verplichtingenuitgaven in 2022 is € 772,2 miljoen hoger dan begroot. De realisatie van de garantieverplichtingen ter hoogte van € 69,0 miljoen is het gevolg van leningen/rekening-courantkredieten aan onderwijsinstellingen. Deze leningen worden door middel van schatkistbankieren verstrekt. Het Ministerie van OCW staat voor deze leningen garant. Deze verplichtingen worden niet geraamd.

De realisatie op de overige verplichtingen wordt onder andere verklaard doordat verplichtingen zijn aangegaan voor het coalitieakkoord (€ 158,0 miljoen) en de Maatschappelijke diensttijd (€ 129,5 miljoen). Daarnaast wordt de realisatie verklaard door de toekenning van loon- en prijsbijstelling trance 2022 van € 156,5 miljoen in 2022 en omdat bij de instrumenten bekostiging en kwaliteitsafspraken de loon- en prijsbijstelling tranche 2022, ook voor 2023 (€ 148,2 miljoen) in het jaar 2022 is verplicht. Verder wordt het verschil verklaard door diverse bijstellingen van de verplichtingenraming zonder kaseffect in 2022 als gevolg van aanpassingen (€ 111,0 miljoen).

De realisatie van de uitgaven 2022 ligt € 333,6 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 10,2 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. In 2022 hebben meer afrekeningen plaatsgevonden vanwege incidentele coronamaatregelen en Nationaal Programma Oonderwijs (NP Onderwijs)-subsidies, zoals het ondersteuningsprogramma en extra handen in de klas.

Bekostiging

Hoofdbekostiging

Bekostiging mbo-instellingen

De rijksbijdrage die de mbo-instellingen ontvangen, is gebaseerd op de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB). De bekostiging is nader uitgewerkt in het Uitvoeringsbesluit WEB.

Het landelijk budget dat beschikbaar is voor de mbo-instellingen wordt verdeeld in een budget voor entree-opleidingen en een budget voor de niveaus 2 t/m 4. Het budget voor de entree-opleidingen wordt verdeeld over de instellingen naar rato van het aantal ingeschreven studenten. Het budget voor de niveaus 2 t/m 4 wordt verdeeld naar rato van het aantal ingeschreven studenten en het aantal afgegeven diploma’s van elke instelling. De mate waarin een student meetelt is afhankelijk van de leerweg (beroepsopleidende leerweg (bol) of beroepsbegeleidende leerweg (bbl)) en de opleiding (de prijsfactor van de opleiding). De mate waarin een diploma meetelt is afhankelijk van het niveau en de vraag of de student al eerder een mbo-diploma heeft behaald. In 2022 is circa € 155,0 miljoen toegevoegd aan de lumpsum voor de mbo-instellingen. Deze stijging wordt grotendeels verklaard door de verdeling van de loon- en prijsbijstelling tranche 2022 (€ 128,0 miljoen). Op basis van het coalitieakkoord zijn middelen ter beschikking gesteld voor de verbetering van loopbaanoriëntatie (€ 20,0 miljoen) en het verbeteren van doorstroom binnen vo-mbo-hbo (€ 8,0 miljoen).

Bekostiging Caribisch Nederland

Deze middelen zijn bedoeld om de instellingen in Caribisch Nederland via lumpsumbekostiging te financieren voor de studenten die middelbaar beroepsonderwijs volgen. Op Bonaire worden op alle vier mbo-niveaus opleidingen aangeboden. In 2022 is de bekostiging verhoogd met circa € 0,7 miljoen op basis van het coalitieakkoord.

Bekostiging vavo

De rijksbijdrage voor het verzorgen van het voortgezet algemeen volwassenenonderwijs (vavo) is voor 2022 beschikbaar gesteld op basis van het vanaf 2015 ingevoerde bekostigingsmodel voor het vavo. De verdeling van de beschikbare middelen voor 2022 heeft plaatsgevonden aan de hand van het aantal ingeschreven studenten op 1 oktober 2020, het aantal vakken dat door studenten met een voldoende is afgesloten en het aantal afgegeven diploma’s in het kalenderjaar 2012. In 2022 is circa € 2,3 miljoen toegevoegd aan het budget voor de loon- en prijsbijstelling tranche 2022.

Kwaliteitsafspraken

Investeringsbudget

In het voorjaar van 2019 heeft de commissie kwaliteitsafspraken mbo de kwaliteitsagenda's beoordeeld en na een herkansingsronde zijn uiteindelijk de agenda’s van alle mbo-instellingen goedgekeurd. Daardoor is aan alle instellingen het investeringsbudget toegekend voor de periode 2019-2022. In 2022 is € 88,4 miljoen toegevoegd aan het investeringsbudget. Deze stijging wordt grotendeels verklaard door de toevoeging van de coalitieakkoordmiddelen (€ 80,0 miljoen). Daarnaast zijn er middelen toegevoegd van de loon- en prijsbijstelling tranche 2022 (€ 8,4 miljoen).

Resultaatafhankelijk budget

In 2021 heeft de Minister van OCW, op basis van het advies van de commissie kwaliteitsafspraken mbo, besloten dat alle mbo-instellingen het resultaatafhankelijk budget over de jaren 2019 en 2020 ontvangen. In 2023 vindt een eindbeoordeling plaats over de gehele periode 2019–2022 en wordt besloten over het resultaatafhankelijk budget voor de jaren 2021 en 2022.

Aanvullende bekostiging

Regionaal investeringsfonds (RIF)

Met het RIF worden middelen beschikbaar gesteld voor duurzame publiek-private samenwerking (pps) van beroepsonderwijs, bedrijfsleven en regionale overheden. Mbo-instellingen kunnen een aanvraag doen voor bekostiging van een samenwerkingstraject dat leidt tot verbetering van de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt. De samenwerkingspartners dragen financieel voor 50 tot 67 procent bij. In 2022 is € 21,7 miljoen uitgekeerd. Dat is € 0,6 miljoen minder dan in de vastgestelde begroting staat. Dit is onder andere te verklaren door een meerjarige kasschuif om de beschikbare middelen voor de RIF-regeling in overeenstemming te brengen met het (verwachte) betalingsritme.

Salarismix Randstadregio’s

In het Actieplan Leerkracht van Nederland zijn afspraken vastgelegd over de ambities op het gebied van professionalisering en de versterking van de salarismix in de Randstadregio’s. Er zijn via de Regeling versterking van salarismix leraren middelbaar beroepsonderwijs in de Randstadregio’s, aanvullend op de lumpsum, structureel middelen beschikbaar gesteld om in deze regio’s tot een versterking van de salarismix te komen. In 2022 is circa € 1,7 miljoen toegevoegd aan het budget voor de loon- en prijsbijstelling tranche 2022. Al deze middelen zijn in 2022 aan de scholen uitgekeerd volgens de in de regeling vastgestelde verdeling.

Regionaal programma

Scholen en gemeenten werken in 40 regio’s samen bij het tegengaan van voortijdig schoolverlaten. In 2020 heeft elke regio hiervoor een 4-jarig regionaal programma gemaakt waarmee maatregelen worden genomen om voortijdige uitval tegen te gaan en jongeren in een kwetsbare positie te begeleiden bij de overstap van school naar werk. De uitvoering van de maatregelen verloopt volgens planning.

Voor de uitvoering van het regionaal programma was in 2022 in totaal € 49,8 miljoen beschikbaar. Hiervan is € 30,6 miljoen via de contactschool naar de regio gegaan en € 19,2 miljoen via de contactgemeente met een Regionale Meld- en Coördinatiefunctie (RMC) naar de regio (zie Bijdrage aan medeoverheden).

Extra begeleiding en nazorg (aanpak jeugdwerkloosheid)

In 2022 is als onderdeel van een bredere aanpak jeugdwerkloosheid geld beschikbaar gesteld voor mbo-instellingen. Met de Subsidieregeling nazorg mbo 2022/2023 was in totaal € 10,5 miljoen beschikbaar voor mbo-instellingen om mbo-studenten na diplomering begeleiding te bieden gericht op de overstap naar vervolgonderwijs of het vinden van werk. Dit wordt ook wel nazorg genoemd.

In twee aanvraagronden hebben mbo-instellingen in totaal voor € 10,6 miljoen aangevraagd en is € 10,5 miljoen toegekend. Gezamenlijk geven de mbo-instellingen aan met het subsidiebedrag circa 17.000 studenten nazorg te gaan bieden. De activiteiten die instellingen op basis van de subsidie organiseren variëren van het matchen of stage op werk tot het zorgen voor een warme overdracht aan de gemeente, die de student verdere begeleiding biedt. De regeling wordt uiterlijk 2026 geëvalueerd en uiterlijk 28 februari 2024 moeten instellingen de beleidsinformatie aanleveren die inzicht geeft in de resultaten.

Subsidies

Praktijkleren

De Subsidieregeling praktijkleren heeft tot doel werkgevers te stimuleren om praktijkleerplaatsen en werkleerplaatsen aan te bieden. Dankzij de regeling kunnen leerlingen, studenten of werknemers die een (beroeps)opleiding volgen, zich beter voorbereiden op de arbeidsmarkt en kunnen werkgevers beschikken over beter opgeleid personeel. De subsidieregeling is een tegemoetkoming voor de kosten die een werkgever maakt voor begeleiding van deze studenten of werknemers. In 2022 is voor de Subsidieregeling praktijkleren in totaal € 311,6 miljoen gerealiseerd. Het reguliere deel van de subsidie betreft een bedrag van € 272,9 miljoen. Het grootste deel van het reguliere subsidiebudget (€ 250,0 miljoen) was bestemd voor het mbo en de overige middelen waren bestemd voor de compartimenten vmbo, pro, vso, hbo en wo (€ 22,9 miljoen).

Om het aanbod van praktijkleerplaatsen in specifieke sectoren te stimuleren, was voor deze sectoren in 2022 € 37,6 miljoen beschikbaar voor een aanvullende subsidie bovenop de reguliere subsidie. Tenslotte is er in 2022 € 1,1 miljoen nabetaling geweest van bezwaar en beroepen op de Subsidieregeling praktijkleren over 2021.

In 2022 is € 16,2 miljoen aan de subsidieregeling praktijkleren toegevoegd. Deze additionele middelen wordt grotendeels veroorzaakt door de toevoeging van de loon- en prijsbijstelling tranche 2022 van € 7,0 miljoen en een gesaldeerde kasschuif van € 7,6 miljoen uit de jaren 2023 en 2024.

Leven lang ontwikkelen

Het Ministerie van OCW werkt met andere departementen, sociale partners, onderwijsinstellingen en andere stakeholders aan het realiseren van een doorbraak op leven lang ontwikkelen. In 2022 zijn de beschikbare OCW-middelen voor het verbeteren van de randvoorwaarden voor leven lang ontwikkelen grotendeels ingezet voor de Subsidieregeling flexibel beroepsonderwijs derde leerweg.

Actieplan laaggeletterdheid/Tel mee met Taal

De uitvoering van de aanpak van laaggeletterdheid loopt via het landelijke programma Tel mee met Taal dat door de Ministeries van OCW, SZW, VWS en BZK wordt uitgevoerd en gefinancierd. Met dit programma worden onder andere gemeenten, aanbieders van cursussen, werkgevers, bibliotheken en maatschappelijke organisaties ondersteund om laaggeletterden te herkennen, door te verwijzen en te scholen. In 2022 ging het om een programmabudget van € 15,3 miljoen. Hiervan is € 13,6 miljoen gerealiseerd via het instrument subsidies en € 1,7 miljoen via het instrument opdrachten.

Vanuit het instrument subsidies (€ 13,6 miljoen) is in 2022 ruim € 4,8 miljoen toegekend vanuit de subsidieregeling Tel mee met Taal 2021-2024. Met dit geld zijn 219 werkgevers, scholen, bibliotheken en andere organisaties aan de slag met het voorkomen en verminderen van laaggeletterdheid. Het gaat om taal, rekenen en digitale vaardigheden bij volwassenen maar ook het voorkomen van achterstanden bij kinderen. Daarnaast is € 7,3 miljoen euro toegekend aan Stichting Lezen & Schrijven voor het Landelijke Ondersteuning Programma Laaggeletterdheid 2020-2024 en is ongeveer € 1,5 miljoen besteed aan diverse instellingssubsidies.

Loopbaanoriëntatie (LOB)

De middelen zijn ingezet ten behoeve van betere studiekeuze- en arbeidsmarktvoorlichting via het portal KiesMBO met objectieve informatie over mbo-opleidingen, beroepen en arbeidsmarkt. Daarnaast zijn de middelen via het Expertisepunt LOB ingezet voor verbetering van de loopbaanbegeleiding in het mbo inclusief de overgangen vmbo-mbo-hbo en via het Kennispunt Gelijke Kansen, Diversiteit en Inclusie (GKDI) voor betere loopbaanbegeleiding en voorbereiding op de arbeidsmarkt van jongeren met een migratieachtergrond en of lage sociaaleconomische status.

Vakwedstrijden mbo

De nationale vakwedstrijden hebben in april 2022 op de gebruikelijke wijze plaatsgevonden. Nederland heeft niet deelgenomen aan de internationale wedstrijden, vanwege de risico’s van de geldende coronamaatregelen in het land dat de wedstrijden organiseerde voor de deelnemers. In plaats daarvan is met de subsidie voor internationale wedstrijden voor iedere deelnemer van Team Netherlands een individuele internationale wedstrijd georganiseerd met andere geïnteresseerde landen, zoals Polen en Canada.

Maatschappelijke diensttijd

Met de subsidie voor Maatschappelijke Diensttijd (MDT) worden maatschappelijke organisaties ondersteund om projecten te realiseren waarin jongeren aan zichzelf werken én een bijdrage leveren aan de samenleving. Zij kunnen trajecten van maximaal zes maanden volgen waarbij zij zich vanuit hun interesses inzetten voor de samenleving, hun talenten ontwikkelen en nieuwe mensen ontmoeten.

Naast de jaarlijkse € 94,7 miljoen vanuit het vorige Regeerakkoord is via het nieuwe Regeerakkoord vanaf 2022 € 105,0 miljoen per jaar toegevoegd om MDT verder op te schalen. Van de € 199,7 miljoen voor 2022 is € 69,8 miljoen niet gerealiseerd doordat de subsidieregeling niet volledig uitgeput is in 2022 en de gewenste opschaling van het programma meer tijd kost. Daarnaast valt een gedeelte van de kasgevolgen van de subsidieregeling, € 52,8 miljoen, in latere jaren.

Doorstroom beroepskolom

Als onderdeel van het coalitieakkoord is bij Voorjaarnota € 8,0 miljoen beschikbaar gemaakt voor mbo-instellingen om samen met hun partners in het vmbo en hbo een analyse te maken van opleidingen waar in de inhoudelijke aansluiting van opleidingen nog verbeteringen mogelijk zijn. Deze middelen zijn bij Najaarsnota toegevoegd aan de lumpsum. Met de mbo-instellingen is de afspraak gemaakt dat zij daarvoor een opleidingenanalyse maken die als basis kan dienen voor een subsidieregeling die in het voorjaar van 2023 beschikbaar komt voor het verbeteren van de aansluiting vmbo-mbo-hbo.

Zelftesten

Vanaf april 2021 zijn er zelftesten beschikbaar gesteld aan studenten en medewerkers in het mbo en hoger onderwijs. Zelftesten zijn vanuit het kabinet onderdeel van het maatregelenpakket voor het onderwijs. Het mbo en hoger onderwijs kende begin 2022 twee manieren van distributie: (1) distributie naar onderwijslocaties – die wordt gedeeld met het primair en voortgezet onderwijs, en (2) distributie naar thuisadressen via het landelijke portaal. Instellingen die de zelftesten op de onderwijslocaties ontvingen, voerden de distributie van zelftesten binnen de eigen instellingen zelf uit. Vanaf juni 2022 konden studenten en onderwijspersoneel zelftesten niet langer thuis laten bezorgen maar verliep de distributie alleen nog via onderwijslocaties.

Overige subsidies

Hieronder vallen posten zoals ondersteuning RMC’s en Stichting Combo, Stichting School en veiligheid en de Kennispunten onderwijs & examinering en Burgerschap.

Opdrachten

In- en uitbesteding

Dit betreft middelen voor diverse beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken. Deze meevaller is grotendeels ontstaan doordat er minder middelen zijn besteed aan onderzoek, monitoring en uitvoering van het NP Onderwijs. Daarnaast is er ook sprake van lichte onderuitputting bij Maatschappelijke Diensttijd, Gelijke Kansen Alliantie, Tel mee met Taal en kleinere diverse beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken.

Bijdragen aan agentschappen

Dienst Uitvoering Onderwijs

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van de bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft hier het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel. De realisatie is in 2022 € 5,2 miljoen hoger dan de vastgestelde begroting doordat er meer uitvoeringskosten benodigd waren dan begroot.

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland

De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) heeft middelen ontvangen voor het uitvoeren van de Subsidieregeling praktijkleren. De uitvoeringskosten waren € 1,0 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Deze middelen zijn weer beschikbaar gesteld voor de Subsidieregeling praktijkleren.

Bijdragen aan ZBO's/RWT's

College voor Toetsen en Examens (CvTE)

Het CvTE is verantwoordelijk voor de examens voor rekenen en taal in het beroepsonderwijs en staatsexamens Nederlands als tweede taal. De realisatie is in 2021 € 9,6 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Dit komt grotendeels doordat ten behoeve van het werkprogramma CvTE 2022 € 8,2 miljoen aan middelen zijn overgeboekt naar artikel 3 (Voortgezet onderwijs) en via dit artikel aan het CvTE is uitbetaald. Voor € 1,5 miljoen is bijgedragen aan het nieuwe inburgeringsstelsel.

Wet subsidiëring landelijke onderwijsondersteunende activiteiten (SLOA)

De subsidieverlening voor Cito verloopt op basis van de Wet SLOA. De middelen worden ingezet voor het ontwikkelen van centrale examens Nederlandse taal, rekenen en Engels in het mbo door Cito. De realisatie in 2022 is € 1,1 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Dit komt grotendeels omdat er een overboeking heeft plaatsgevonden in 2022 van € 0,5 miljoen naar het onderdeel overige subsidies. Door een wijziging in het beleid voor rekenexamens worden de rekenexamens niet meer belegd bij Cito. In plaats daarvan worden deze middelen ingezet ter subsidiëring van de coöperatie waarbinnen rekenexamens door en voor de mbo-scholen worden gemaakt. Het overige deel is ingezet om o.a. extra uitvoeringskosten te bekostigen inzake de Nt2 staatsexamens.

Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB)

SBB heeft in 2022 middelen ontvangen voor de uitvoering van wettelijke taken. SBB onderhoudt onder andere de kwalificatiestructuur in het mbo. In 2022 heeft SBB voor diverse opleidingen de kwalificatiedossiers aangepast en geactualiseerd. Hier hebben zich geen bijzonderheden voorgedaan. Een andere wettelijke taak die SBB heeft uitgevoerd is het zorgen voor voldoende kwalitatief goede stageplaatsen en leerbanen in het mbo. Naast de reguliere middelen heeft SBB voor 2022 € 4,0 miljoen aan extra middelen in het kader van COVID-19 ontvangen voor de uitvoering van het actieplan stages en leerbanen. Dit is een steunmaatregel om de stagetekorten ten gevolge van de coronacrisis zoveel mogelijk te beperken.

In 2022 is circa € 4,5 miljoen toegevoegd aan het budget voor SBB. Deze stijging wordt grotendeels verklaard door de verdeling van de loon- en prijsbijstelling tranche 2022 (€ 1,9 miljoen). Verder is er € 0,8 miljoen beschikbaar gesteld voor het NGF-voorstel van het Leven Lang Ontwikkelen project Vaardig met Vaardigheden en € 1,1 miljoen voor het project inzicht in Skills.

Bijdragen aan medeoverheden

Regionale Meld- en Coördinatiefunctie (RMC's)

Gemeenten hebben met de RMC-functie de taak om deelname aan onderwijs en arbeidsmarkt te volgen van jongeren tot 23 jaar die (nog) geen startkwalificatie hebben. De RMC-functie zorgt er samen met andere betrokken partijen in de regio voor dat deze jongeren worden begeleid naar school, zorg, werk of een combinatie daarvan. De financiering voor de uitvoering van de RMC-taak vindt plaats middels een specifieke uitkering. In 2022 is hiervoor een bedrag van € 40,2 miljoen uitgekeerd aan RMC-contactgemeenten. Daarnaast is in 2022 middels een eenmalig extra specifieke uitkering € 4,5 miljoen uitgekeerd aan RMC-contactgemeenten voor het voorkomen en tegengaan van werkloosheid onder voortijdig schoolverlaters, als onderdeel van de corona steunmaatregelen.

Educatie

Sinds 1 januari 2015 wordt het educatiebudget per specifieke uitkering verstrekt aan samenwerkende gemeenten binnen een arbeidsmarktregio (via de 35 WEB-contactgemeenten). Gemeenten kregen in 2022 in totaal een budget van € 70,6 miljoen om te besteden aan opleidingen Nederlandse taal, rekenen en digitale vaardigheden voor de doelgroepen van het educatie-aanbod, waaronder laaggeletterden en niet-inburgeringsplichtige migranten. Gemeenten hebben voor de besteding van het budget bestedingsvrijheid om te bepalen aan welke type cursussen dit wordt besteed. Zo kunnen gemeenten opleidingen aanbieden die aansluiten bij de vraag van de diverse doelgroepen van de volwasseneneducatie. In 2022 is circa € 2,1 miljoen aan het budget voor de loon- en prijsbijstelling tranche 2022 en € 5,0 miljoen voor de aanpak van laaggeletterdheid van het coalitieakkoord toegevoegd.

Regionaal programma

Voor de uitvoering van het regionaal programma voortijdig schoolverlaten en jongeren in een kwetsbare positie is in 2022 een bedrag van € 19,2 miljoen uitgekeerd. Dit is in de vorm van een specifieke uitkering aan RMC-contactgemeenten verstrekt.

Caribisch Nederland

Aan de openbare lichamen in Caribisch Nederland wordt jaarlijks een bijzondere uitkering verstrekt voor de uitvoering van de Wet Sociale Kanstrajecten Jongeren BES (SKJ). Voor de samenwerking met Curaçao, Sint Maarten en Aruba worden middelen beschikbaar gesteld, bestemd voor het stimuleren van studeren in de regio en het bevorderen van voorzieningen in de regio, mede ten behoeve van de inwoners van Caribisch Nederland. De realisatie is in 2022 € 1,2 miljoen hoger dan de vastgestelde begroting. Dit wordt met name verklaard doordat de middelen voor de SKJ op het instrument bekostiging stonden. De SKJ is echter een bijdrage aan medeoverheden en wordt daarom op dat instrument gerealiseerd.

Ontvangsten

De ontvangsten van € 14,2 miljoen in 2022 zijn onder andere het gevolg van afrekeningen die betrekking hadden op subsidies en regelingen.

4.4 Beleidsartikelen 6 en 7 Hoger onderwijs

A. Algemene doelstelling

Het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek zorgt dat studenten en (wetenschappelijk) personeel hun talenten en onderzoekend vermogen maximaal kunnen ontwikkelen. Het leidt hen op voor een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een stelsel van hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en ambities van individuele studenten, (wetenschappelijk) personeel en bij de behoefte van de maatschappij.

Financieren

De Minister financiert het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek door de bekostiging van de onderwijsinstellingen. Mede hierdoor wordt de toegankelijkheid van het hoger onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen via de bekostiging en de inzet van andere instrumenten, zoals kwaliteitsafspraken, bestuurlijke afspraken, voorlichting en wet- en regelgeving.

Regisseren

De verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van hoger onderwijs vult de Minister in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving. De kwaliteit van de individuele opleidingen in het hoger onderwijs wordt bewaakt met het accreditatiestelsel. Dit is belegd bij de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO). De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving van wettelijke voorschriften en op de recht- en doelmatigheid. Zij ziet ook toe op de kwaliteit van het stelsel van hoger onderwijs, waaronder het accreditatiestelsel.

Kengetallen

C. Beleidsconclusies

De belangrijkste beleidsconclusies zijn beschreven in het onderdeel beleidsprioriteiten.

D. Budgettaire gevolgen van beleid