Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 7.275.043.000

Figuur 2 Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 771.661.000

A. ALGEMEEN

1 1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en de Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) over het jaar 2022 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties decharge te verlenen over het in het jaar 2022 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,H.G.J. Bruins Slot

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

Voor u ligt het jaarverslag 2022 van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2023 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agent schappen het baten-lastenstelsel.

Groeiparagraaf

Net zoals in het jaarverslag 2021 is er de openbaarheidsparagraaf waarin de reeds lopende trajecten en nieuwe initiatieven die tot verbetering van de informatiehuishouding en het transparanter maken van de organisatie worden toegelicht.

Focusonderwerp

De Tweede Kamer heeft voor de verantwoording over 2022 de terugkeer naar een regulier en voorspelbaar begrotingsproces als focusonderwerp aangewezen. Hiertoe is als bijlage van dit jaarverslag een tabel met toelichting opgenomen van de incidentele suppletoire begrotingen waarop beroep is gedaan conform artikel 2.27, tweede lid, Comptabiliteitswet.

Het beleidsverslag

Het beleidsverslag bestaat uit de beleidsprioriteiten, de (niet-)beleidsartikelen en de bedrijfsvoeringsparagraaf.

Beleidsprioriteiten

In de paragraaf «Beleidsprioriteiten» wordt verslag gedaan van de beleids prioriteiten die zijn opgenomen in de begroting 2022. Zoals gebruikelijk is ook een tabel opgenomen met de realisatie van de beleidsdoorlichtingen. Daarnaast is in dit jaarverslag een overzicht opgenomen van de corona steunmaatregelen.

Beleidsartikelen

Algemene doelstelling en rol en verantwoordelijkheid

Conform de Rijksbegrotingsvoorschriften (RBV) 2023 zijn voor de onderdelen «Algemene doelstelling» en «Rol en verantwoordelijkheid» in de beleidsartikelen de teksten uit de vastgestelde begroting 2022 als basis gebruikt.

Toelichting op de financiële instrumenten

In de toelichting op de financiële instrumenten wordt aangegeven voor welke activiteiten en doelen de financiële overdracht in het begrotingsjaar is aangewend. Verschillen tussen de budgettaire raming en de realisatie in het verslagjaar worden toegelicht, hierbij wordt indien van toepassing verwezen naar de eerste en tweede suppletoire begrotingswetten of de slotwet.

De beleidsmatige verschillen en technische verschillen, die groter dan of gelijk zijn aan de ondergrens zoals deze in de RBV zijn opgenomen, worden toegelicht. In het kader van transparantie of anderszins kan het voorkomen dat verschillen beneden deze ondergrenzen ook worden toegelicht.

Bedrijfsvoeringsparagraaf

In het jaarverslag Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2022 is een bedrijfsvoeringparagraaf opgenomen. Hierin wordt verslag gedaan over specifieke punten in de bedrijfsvoering van het begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII), begrotingshoofdstuk Koninkrijksrelaties (IV), het Gemeentefonds (B) en het Provinciefonds (C).

De jaarrekening

Verantwoordingsstaten

In de jaarrekening treft u de departementale verantwoordingsstaat voor de begroting van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) evenals de samenvattende verantwoordingsstaat voor de baten-lastenagent schappen.

Jaarverantwoording agentschappen

De jaarrekening bevat tevens de jaarverantwoording van de verschillende baten-lastenagentschappen, te weten de Rijksdienst voor Identiteitsge gevens (RvIG), Logius, P-Direkt, Uitvoeringorganisatie Bedrijfsvoering Rijk (UBR), FMHaaglanden (FMH), Shared Service Center-ICT (SSC-ICT), Rijks vastgoedbedrijf (RVB) en de Dienst van de Huurcommissie (DHC).

Saldibalans

De saldibalans en de bij dit onderdeel behorende financiële toelichting maken eveneens onderdeel uit van de jaarrekening.

WNT-verantwoording

De jaarrekening wordt afgesloten met de verantwoording Wet Normering Topinkomens (WNT).

De bijlagen

De bijlage Toezichtsrelatie ZBO's/RWT's bevat conform de RBV 2023 meer financiele informatie over de ZBO's die onder toezicht van het ministerie vallen.

B. BELEIDSVERSLAG

Beleidsprioriteiten

Op 10 januari 2022 werd het nieuwe kabinet geïnstalleerd. Voor BZK betekende dit dat er naast de minister van BZK een minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) aantrad. De staatssecretaris is deze kabinetsperiode verantwoordelijk voor Koninkrijksrelaties en digitalisering, met een Rijksbrede coördinerende verantwoordelijkheid voor het hele kabinet.

In 2022 hebben we als BZK hard gewerkt aan de grote opgaven waar Nederland voor staat. We hebben ons ingezet voor het onderhouden, beschermen en vernieuwen van de democratische rechtstaat. Hierbij hoort een slagvaardig openbaar bestuur met goed toegeruste en integere bestuurders en een rijksdienst die dienstbaar, betrouwbaar en rechtvaardig is. Ook maakten we ons sterk voor een veilige, inclusieve en kansrijke digitale samenleving in Europees Nederland, Caribisch Nederland en de Landen.

Op het gebied van volkshuisvesting en ruimtelijke ordening hebben we de regie genomen om ervoor te zorgen dat er binnen de schaarse fysieke leefomgeving ruimte is voor onder andere woningen, natuur, landbouw en bedrijvigheid. We hebben stappen gezet om ervoor te zorgen dat iedereen kan wonen in een duurzaam en betaalbaar huis in een prettige leefomgeving.

Op 19 december 2022 verscheen de kabinetsreactie op het adviesrapport van de dialooggroep slavernijverleden. Tegelijkertijd bood de minister-president op basis van deze kabinetsreactie namens de regering excuses aan voor de betrokkenheid van historische, bestuurlijke voorgangers van de Nederlandse staat bij de slavernij en waren bewindslieden op de eilanden en in Suriname aanwezig om met nazaten in gesprek te gaan over het vervolgtraject.

1 Sterke en weerbare democratie

Een overheid die mensen vooropstelt, vraagt om een gelijktijdige inzet op het onderhouden, beschermen en vernieuwen van onze democratische rechtsstaat. Daarom hebben we in 2022 gewerkt aan het onderhoud en de versterking van de democratische rechtsstaat.

Grondrechten

We staan voor een democratische samenleving waarin fundamentele grondrechten en vrijheden worden gerespecteerd, waar iedereen meedoet en discriminatie wordt bestreden.

Het digitale Platform gemeenten en mensenrechten is in 2022 tot stand gebracht en er zijn drie themabijeenkomsten georganiseerd in het kader van het Platform. De Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme heeft het Nationaal Programma tegen Discriminatie en Racisme gepresenteerd. Ook is in 2022 de Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme ingesteld, die onafhankelijk, wetenschappelijk onderzoek zal doen naar (de aanpak van) discriminatie en racisme.

Er zijn in 2022 vijf grondwetswijzigingen aangenomen en in werking getreden, waaronder de toevoeging van een algemene bepaling dat de Grondwet de democratische rechtsstaat garandeert. Ook is de Staatscommissie rechtsstaat ingesteld. Deze commissie heeft de opdracht gekregen om het functioneren van de rechtsstaat te analyseren en voorstellen te doen voor versterking van de rechtsstaat.

Verkiezingen

Vrije, toegankelijke en betrouwbare verkiezingen zijn het belangrijkste proces in onze democratische rechtsstaat. Dat het verkiezingsproces robuust, toegankelijk en goed uitvoerbaar is, is niet vanzelfsprekend. Daarom hebben we ons in 2022 ingezet voor het onderhoud en de kwaliteitsversterking van het verkiezingsproces, onder andere door een nieuwe procedure voor de vaststelling van verkiezingsuitslagen (Kamerstukken II 2021/2022, 35489, nr. 2) en de experimentenwet nieuwe stembiljetten (Kamerstukken II 2021/2022, 35455, nr. 16). Met de oprichting van het kiescollege niet-ingezetenen krijgen ook kiezers buiten Nederland invloed op de samenstelling van de Eerste Kamer (Kamerstukken II 2021/2022, 36071, nr. 1). Voor deze kiezers is ook definitief het nieuwe stembiljet ingevoerd (Kamerstukken II 2020/21, 35670, nr. 2). Met de indiening van het Wetsvoorstel programmatuur verkiezingsuitslagen zijn in 2022 de eerste stappen gezet in de uitbreiding van taken en bevoegdheden van de Kiesraad. Voor de toegankelijkheid van de verkiezingen is het Actieplan Toegankelijk Stemmen voortgezet.

De gemeenteraadsverkiezingen zijn, met nog enkele maatregelen in verband met corona, goed verlopen. (Kamerstukken II 2022/23, 35165, nr. 50)

Democratische vernieuwing

We hebben ons ingezet om de stem van burgers te versterken bij grote opgaven die hen raken. Samen met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat hebben we gewerkt aan de mogelijkheden voor een burgerforum klimaat en energie (Kamerstukken 2022/2023, 32813, nr. 1084 en nr. 1142). Verder vernieuwen we de lokale democratie via het Wetsvoorstel versterking participatie op decentraal niveau dat burgerparticipatie verder stimuleert en bijdraagt aan een betere aansluiting op de representatieve democratie.

Met de aanname van de evaluatiewet Wet financiering politieke partijen is in 2022 een volgende stap gezet in het bevorderen van een transparante financiering van politieke partijen. Daarnaast is de Wet op de politieke partijen in consultatie gebracht, die hierop voortbouwt en nieuwe voorstellen doet voor het versterken van de onafhankelijke positie en het vergroten van transparantie van politieke partijen.

Versterking democratische rechtsorde

In 2022 hebben we in samenwerking met andere betrokken departementen een nieuwe rijksbrede strategie voor de effectieve aanpak van desinformatie gepresenteerd (Kamerstukken II 2022/2023, 30821, nr. 173). Desinformatie is echter niet aan nationale grenzen gebonden. We spraken daarom onze steun uit voor de nieuwe praktijkcode tegen desinformatie (Kamerstukken II, 2022/2023, 30821, nr. 169).

De onrust in de samenleving hield ook in 2022 aan. Het is duidelijk dat langere termijn aandacht voor onrust en ongenoegen nodig is. BZK heeft hierin het voortouw genomen met de coördinatie van een interbestuurlijk samenwerkingsverband «Maatschappelijke onrust en ongenoegen» met JenV, SZW, VNG en politie. Het doel hiervan is om bestuurders en ambtenaren (landelijk, regionaal en lokaal) te ondersteunen, zowel om ongenoegen een plek te geven in democratische processen als bij het omgaan met escalaties. Ook is de Adviescommissie Versterken Weerbaarheid Democratische Rechtsorde ingesteld.

Ontwikkeling nationale en internationale dreiging

Door technologische ontwikkelingen is de spionage door statelijke actoren sterk toegenomen. De knelpunten die de diensten hebben ondervonden bij het tegengaan van deze dreiging wordt geadresseerd in de tijdelijke wet cyberoperaties. Het kabinet investeert de komende jaren in de (Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst) AIVD om de slagkracht van de diensten te verbeteren. Aan de AIVD is het de taak deze beschikbare middelen te investeren om de inlichtingenposities te versterken en de dienst technisch toekomstbestendig te maken.

De Geïntegreerde Aanwijzing Inlichtingen en Veiligheid (GA&IV) (Stcrt. 2022, 33858) bepaalt in belangrijke mate de prioritering van de aandachtsgebieden binnen de inlichtingenonderzoeken van de AIVD. Statelijke actoren bedreigen de nationale veiligheidsbelangen van Nederland in toenemende mate. De meest zorgelijke ontwikkeling is de Russische invasie in Oekraïne. Verder is Nederland vaker geconfronteerd met dreigingen tegen de economische veiligheid. De dreiging vanuit binnenlandse actoren bestaande uit rechts-extremisme en anti-institutioneel extremisme lijken dit jaar te zijn gegroeid en verhard. De jihadistische beweging in Nederland stagneert, is gefragementeerd en minder actief dan voorheen, maar blijft de voornaamste terroristische dreiging. De AIVD heeft afgelopen jaar intensief onderzoek naar aanhangers en aanjagers van deze bewegingen gedaan

Investeren in de (digitale) slagkracht van de AIVD

In het Coalitieakkoord 2022 zijn er structureel extra middelen toegevoegd aan de begroting van de AIVD. De AIVD heeft een deel van deze beschikbare middelen gebruikt om de slagkracht van de dienst te versterken. Daarnaast is er geinvesteerd op het terrein van cyber, economische veiligheid, vitale belangen en processen, data en technologie en rechts-contraterrorisme.

Naast de bovengenoemde investeringen heeft de regering op 2 december 2022 het voorstel Tijdelijke wet onderzoeken AIVD en MIVD naar landen met een offensief cyberprogramma tegen Nederland bij de Tweede Kamer ingediend. Dit wetsvoorstel is noodzakelijk gelet op de toegenomen dreiging van deze landen en de operationele knelpunten die de AIVD ervaart in onderzoek naar deze landen.

2 Goed functionerend openbaar bestuur

Om de maatschappelijke opgaven waar we in Nederland voor staan effectief aan te pakken is het van belang dat het openbaar bestuur goed functioneert. Goede samenwerking tussen overheden is daarbij van belang, evenals goed toegeruste en integere volksvertegenwoordigers en bestuurders die in vrijheid en zonder oneigenlijke druk van buiten hun werk moeten kunnen doen. Op deze manier zorgen we ervoor dat het openbaar bestuur beschermd blijft en slagvaardig maatschappelijke problemen aan kan blijven pakken.

Bestuurlijke integriteit

Integere bestuurders zijn een voorwaarde voor het goed functioneren van het openbaar bestuur. Daarom is in 2022 het wetsvoorstel Bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur aangenomen (Stb 2022, nr. 444). Kandidaat-bestuurders dienen voortaan een VOG te overleggen, anders kunnen zij niet worden benoemd. Ook zijn de bepalingen inzake belangenverstrengeling aangescherpt en is de positie van de commissaris van de Koning (als rijksorgaan) bij bestuurlijke problemen of integriteitskwesties in gemeenten versterkt.

Op nationaal niveau is eind december de gedragscode integriteit voor bewindspersonen naar de Tweede Kamer verzonden (Kamerstukken II 2022/23, 28844, nr. 251). Het wetsvoorstel Gewezen bewindspersonen, waarin een tweejarig lobbyverbod en draaideurverbod is opgenomen, is in consultatie gegaan. Deze acties komen onder andere voort uit de aanbevelingen van de Groups of States Against Corruption (GRECO).

Versterken decentraal bestuur

Ten bate van de mogelijkheden die decentrale overheden hebben om goed in te kunnen spelen op maatschappelijke opgaven moeten de bestuurlijke en financiële verhoudingen met elkaar in balans zijn. Het is belangrijk om daar zo vroeg mogelijk in het beleidsproces als overheden samen te spreken over de uitvoerbaarheid van beleid. In 2022 is de Uitvoerbaarheidstoets Decentrale Overheden uitgewerkt en is gestart met de toepassing daarvan als onderdeel van de Actieagenda sterk bestuur (Kamerstukken II, 2022/2023, 33047, nr. 25).

In 2022 hebben we ons verder ingezet voor het aanpassen van het uitkeringsstelsel, zodat de bekostiging van medeoverheden weer aansluit op de bestuurlijke opgaven (Kamerstukken II, 2021/2022, 35 925 VII, nr. 170). Deze herziening richt zich onder meer op het verhelderen van de voorwaarden waaronder de decentralisatie uitkering kan worden toegepast en het verminderen van de administratieve lasten van specifieke uitkeringen. Vooruitlopend op de beoogde wetswijziging plaatsen de fondsbeheerders andere accenten in de toetsing van voorstellen voor nieuwe decentralisatie uitkering.

Op 6 april 2022 is de Tweede Kamer per brief geïnformeerd over het voornemen het nieuwe verdeelmodel van de Algemene Uitkering van het gemeentefonds per 1 januari 2023 in te voeren (Kamerstukken II, 2021/2022, 35 925 B, nr. 21). Ook is, op advies van de ROB, een onderzoeksagenda opgesteld. Deze onderzoeksagenda is op 5 juli aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II, 2021/2022, 35 925 B, nr. 24).

Het is belangrijk dat bestuurders en volksvertegenwoordigers in het decentraal bestuur hun rollen goed kunnen invullen. In dat kader is dit jaar het wetsvoorstel Versterking decentrale rekenkamers aangenomen, waarmee elke gemeente verplicht wordt een onafhankelijke rekenkamer in te stellen (Stb 2022, nr. 430). Ook is per 1 juli 2022 de Wet gemeenschappelijke regelingen gewijzigd, zodat volksvertegenwoordigers meer mogelijkheden hebben om invloed en controle uit te oefenen op gemeenschappelijke regelingen (Stb. 2022, nr. 18).

Een sterk bestuur wordt ook gekenmerkt door bestuurders en volksvertegenwoordigers met een passende rechtspositie die bijdraagt aan de aantrekkelijkheid van de politieke ambten. In april 2022 is het Adviescollege rechtspositie politieke ambtsdragers van start gegaan. Het kabinet heeft het eerste advies gekregen om de vergoeding van Statenleden en de vergoeding van algemeen bestuursleden te verhogen. Besluitvorming hierover volgt in 2023. Op 1 juli is de Wet aanpassing Appa en enkele andere wetten in werking getreden (Stb 2021, nr. 328). Met deze aanpassing zijn de pensioenaanspraken van politieke ambtsdragers volledig gelijkgetrokken met de pensioenaanspraken van overheidswerknemers in de pensioenregeling Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds.

Programma Weerbaar bestuur gestart

Het is in een democratie cruciaal dat bestuurders en volksvertegenwoordigers hun ambt veilig kunnen uitoefenen en weerbaar zijn tegen ondermijnende invloeden. In dat licht is in 2022 het programma Weerbaar Bestuur van start gegaan, onder andere in samenwerking met het ministerie van Justitie en Veiligheid. Het hoofddoel van dit programma is het verhogen van de weerbaarheid van decentrale politieke ambtsdragers en de ambtelijke organisatie tegen ondermijnende invloeden en andere vormen van oneigenlijke druk. Provincies hebben in 2022 een eenmalige bijdrage gekregen van € 400.000,- per provincie om de slagkracht van, met name kleinere, gemeenten tegen ondermijnende invloeden te vergroten.

Regiodeals, elke regio telt

Met de Regio Deals werken regionale partijen en het Rijk samen als partners om de kwaliteit van leven, wonen en werken van inwoners en ondernemers te vergroten. In 2022 is de verantwoordelijkheid voor de lopende Regio Deals overgegaan van de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit naar de minister van BZK. De minister van BZK heeft op 15 april de jaarlijkse voortgangsrapportage van de dertig lopende Regio Deals naar de Tweede Kamer gestuurd, tegelijkertijd met de contouren voor de inrichting van de vierde tranche. (Kamerstukken II 2021/22, 29697, nr. 108). Deze was opengesteld van 15 juli tot en met 15 november 2022. In totaal hebben 23 regio’s een voorstel ingediend. Besluitvorming over deze voorstellen vindt in het eerste kwartaal van 2023 plaats.

Dit kabinet zet in op sterke regio´s aan de grens door interbestuurlijk te werken aan de (gebieds)opgaven in deze regio’s én door het versterken van de grensoverschrijdende samenwerking met grensregio’s in onze buurlanden. Over deze inzet is de Tweede Kamer in mei 2022 geïnformeerd (Kamerstukken II 2021/22, 32851, nr. 75). De minister van BZK heeft namens het kabinet samen met de provincie Zeeland en gemeente Vlissingen en de andere betrokken partijen weer verder stappen gezet in de uitvoering van pakket Wind in de zeilen. In december 2022 is de vijfde voortgangsrapportage van Wind in de zeilen aangeboden aan de Tweede Kamer.

3 Duurzaam wonen voor iedereen

Volkshuisvesting is terug van weggeweest als kerntaak van de overheid. In de Nationale Woon- en Bouwagenda en de zes afzonderlijke programma’s voor de volkshuisvesting hebben we dit jaar ambitieuze doelstellingen neergezet. BZK wil ervoor zorgen dat er meer betaalbare woningen komen, dat woonlasten beter te dragen zijn, dat woningen duurzamer worden en dat kwetsbare wijken meer perspectief krijgen. We willen de komende jaren niet alleen meer betaalbare woningen bouwen, maar ook zorgen voor voldoende woningen voor aandachtsgroepen en ouderen, en zorgen dat woningen op de gewenste plaatsen komen, duurzaam en toekomstbestendig zijn.

Woningbouw

Vanwege het grote woningtekort moeten er tot en met 2030 900.000 woningen worden gerealiseerd1, waarvan twee derde betaalbaar.2 Daarom zijn er in het Coalitieakkoord extra middelen vrijgemaakt voor woningbouw. In maart 2022 is het programma Woningbouw met vier actielijnen gepubliceerd. Via de eerste actielijn Regie zijn afspraken gemaakt met de medeoverheden over de woningbouwaantallen en de programmering. In de tweede actielijn Versnellen Woningbouw hebben we ons ingezet op het voorkomen van vertraging van de woningbouw door de kritische succesfactoren (zoals stikstof, water en bodem sturend) en het versnellen van processen en procedures. De derde actielijn Stimuleren Snelle Woningbouw beoogt dat goede woningbouwprojecten met voldoende betaalbare woningen toch van start gaan, terwijl deze vanwege financiële tekorten niet realiseerbaar zouden zijn. In 2022 is daarvoor de vierde tranche van de Woningbouwimpuls bestemd. Het betreft hier een bijdrage aan de bouw van 24.768 woningen. Ook zijn er middelen in het RVO (Rijksdienst voor Ondenemend Nerderland) expertteam en het expertteam ‘transformatie van vakantieparken’ geïnvesteerd om de woningbouwdoelen te realiseren. De vierde actielijn Grootschalige Woningbouw werkt aan de realisatie van 14 grootschalige woningbouwlocaties. Hierbij is het combineren van woningbouw en mobiliteit een complexe uitdaging. Vanuit het Coalitieakkoord zijn hiervoor specifieke middelen beschikbaar gesteld.

Een thuis voor iedereen

Steeds meer mensen zitten in een kwetsbare situatie. Deze mensen hebben niet alleen een betaalbare woning nodig, maar ook extra zorg of begeleiding. Daarnaast zijn arbeidsmigranten soms gehuisvest onder erbarmelijke omstandigheden en zitten studenten dringend verlegen om een studentenwoning. In 2022 hebben we het interbestuurlijke programma Een thuis voor iedereen gelanceerd. Doel van het programma is om te zorgen voor voldoende betaalbare woningen voor alle aandachtsgroepen met een evenredige verdeling over gemeenten en met de juiste zorg, ondersteuning en begeleiding.

De bouw van 250.000 sociale huurwoningen, waarbij we toewerken naar een aandeel van 30% per gemeente in de totale woonvoorraad, is onderdeel van de woningbouwafspraken (afspraken met provincies en de woondeals). We hebben verschillende regelingen opgezet om de uitbreiding van het woningaanbod snel vorm te geven. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de regeling Huisvesting aandachtsgroepen om het woningaanbod specifiek voor aandachtsgroepen te vergroten.

Daarnaast zijn zes regio’s in 2022 gestart met het maken van integrale woonzorgvisies waarmee voorzien wordt in de woon-, zorg-, en welzijnsbehoefte van alle aandachtsgroepen.

Naast algemene ingrepen voor aandachtsgroepen zijn er ook een aantal specifieke acties ondernomen, zoals bijvoorbeeld het Landelijke actieplan studentenhuisvesting waarin nieuwe afspraken zijn gemaakt om in acht jaar 60.000 studentenwoningen te realiseren. Daarnaast kondigde de minister voor VRO in 2022 aan dat Oekraïense ontheemden aanspraak kunnen maken op huurtoeslag. Tevens is geregeld dat gasthuishoudens, die Oekraïense ontheemden huisvesten, niet gekort worden op hun toeslagen. De minister voor VRO, Aedes, IVBN, vastgoedbelang, Kences en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten hebben eind december 2022 met elkaar afgesproken om huisuitzettingen als gevolg van betalingsachterstanden door stijgende prijzen en hoge energierekeningen zoveel mogelijk te voorkomen.

Tot slot is in 2022 veel aandacht uitgegaan naar de huisvesting van vergunninghouders in het licht van de asielcrisis en een spoedige integratie en participatie in onze samenleving. Gemeenten hebben circa 29.000 vergunninghouders gehuisvest, waarmee een achterstand op de taakstelling is omgebogen in een voorsprong. Daarvoor is ingezet op het versterken en verscherpen van het interbestuurlijk toezicht door gemeenten, een nauwere samenwerking tussen gemeenten en corporaties en het verbeteren van huisvestingsprocessen. Voor de (middel)lange termijn ligt de oplossing met name in de eerder aangehaalde uitbreiding van de sociale woningvoorraad.

Om deze uitbreiding in gang te zetten is de Taskforce Versnelling Tijdelijke Huisvesting in mei 2022 opgericht. Deze Taskforce ondersteunt gemeenten op verschillende vlakken om plannen voor tijdelijke huisvesting te versnellen. Ook is er € 88 mln. uitgekeerd aan gemeenten via de stimuleringsregeling flex- en transformatiewoningen voor het versnellen van de bouw van flex- en transformatiewoningen. Dit is goed voor ruim 7.363 flex- en transformatiewoningen. In dit kader heeft het Rijksvastgoedbedrijf in 2022 een aanbesteding gedaan voor de aanschaf van 2.000 flexwoningen, waarmee de bouwcapaciteit van flexwoningen door de markt wordt versneld en verhoogd.

Wonen en ouderen

Het aantal ouderen binnen de totale bevolking neemt de komende drie decennia verhoudingsgewijs sterk toe. We willen ervoor zorgen dat ook in de toekomst ouderen in een voor hen geschikte woning kunnen wonen en kunnen verhuizen als ze dat willen.

Vanuit dit oogpunt is aan het einde van 2022 het programma «Wonen en zorg voor ouderen» in samenwerking met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport gelanceerd. De kern van dit programma is dat van de 900.000 woningen die tot en met 2030 worden gebouwd, minstens 290.000 woningen (170.000 nultredenwoningen, 80.000 geclusterde woonvormen en 40.000 verpleegzorgplekken) voor ouderen worden gebouwd.

Nieuw aanbod zorgt ervoor dat ouderen in een voor hen geschikte woning kunnen wonen en voor een toename van het aantal verhuisbewegingen van ouderen. Hierdoor realiseren we doorstroming in de algehele woningvoorraad. Om dit nieuwe aanbod woningen geschikt voor ouderen te maken is de Stimuleringsregeling Ontmoetingsruimte in Ouderenhuisvesting in 2022 opengesteld.

Betaalbaar wonen

De betaalbaarheid van de volkshuisvesting is door de schaarste verder onder druk komen te staan. Daarom nemen we weer regie op de betaalbaarheid van zowel huur- als koopwoningen.

In 2022 zijn voor huurders met een middeninkomen de contouren voor regulering van de middenhuur uitgewerkt. Voor huurders met een laag inkomen zijn er met de woningcorporaties prestatieafspraken gemaakt en is de verhuurderheffing afschaft. Dit geeft de corporatiesector meer ruimte om nieuwe betaalbare woningen te bouwen. Daarnaast is in 2022 gewerkt aan een wetsvoorstel voor hervorming van de huurtoeslag, dat begin 2023 aan de Kamer zal worden aangeboden en is de eigen bijdrage van de huurtoeslag verlaagd.

Voor de koopwoningmarkt is het sinds 2022 mogelijk voor gemeenten om een opkoopbescherming in te voeren zodat koopwoningen in bepaalde gebieden beschikbaar blijven. Daarnaast is de Huisvestingswet 2014 aangepast, waardoor gemeenten woningzoekenden met een lokale binding en in een vitale beroepsgroep voorrang kunnen geven. In een krappe woningmarkt is er veel concurrentie tussen woningzoekenden. Om dit speelveld gelijker te maken is vanaf 1 januari 2023 de schenkingsvrijstelling eigen woning verlaagd. Ook is er een biedlogboek ingevoerd, waardoor (ver)kopers meer transparantie hebben over het biedingsproces.

Voor Caribisch Nederland geldt dat er subsidies beschikbaar zijn gesteld om wonen betaalbaarder te maken.

Verduurzaming gebouwde omgeving

In 2030 moeten we veel minder energie in de gebouwde omgeving gebruiken om aan de klimaatdoelstellingen te voldoen. Hiermee verlagen we onze energierekening en verminderen we onze energieafhankelijkheid. In 2022 is daar invulling aan gegeven met de presentatie van het Programma Versnelling Verduurzaming Gebouwde Omgeving (PVGO) (Kamerstukken II 2021/22, 32847, nr. 911). De beleidsinzet is daarbij gericht op isolatie, hernieuwbare energie en duurzame verwarming. Voorwaarde voor deze versnelling is dat er voldoende arbeidskrachten en materialen beschikbaar zijn. Daarvoor hebben we in 2022 meerjarige innovatietrajecten ontwikkeld op het gebied van industrialisatie, robotisering en digitalisering.

In april 2022 (Kamerstukken II 2021/2022, 30196, nr. 787) is het Nationaal Isolatieprogramma gepresenteerd. Inzet daarbij is het sneller, slimmer en socialer isoleren van slecht geïsoleerde huur- en koopwoningen, waarbij een deel van deze aanpak verloopt via gemeenten. Met deze lokale aanpak kunnen gemeenten extra ondersteuning bieden aan kwetsbare groepen in woningen met slechte energielabels. Naast de verruiming van de subsidiemogelijkheden zijn de mogelijkheden voor financiering via het Warmtefonds verruimd. Om te kunnen doorvoeren dat per 2026 bij vervanging van gasketels efficiëntere verwarmingsinstallaties terugkomen, is het van belang dat er tijdig voldoende apparaten en vakbekwame installateurs beschikbaar zijn. Daartoe is in 2022 het actieplan hybride warmtepompen gepresenteerd met de inzet voor verdere opschaling.

Om energiebesparing op korte termijn te realiseren is ingezet op gedragsverandering van inwoners via de campagne «Zet de knop om». Deze is gericht op bewustwording en concrete tips over hoe energie te besparen. Onder meer de energiebespaarcoalitie om alle groepen te bereiken en de aan gemeenten verstrekte middelen om energiearmoede te bestrijden dragen hieraan bij. Ook het kabinet zelf nam maatregelen om energie te besparen. In meer dan 80% van de Rijkskantoren is de verwarming gemiddeld 2 graden omlaag gegaan in de winter en werd er twee graden minder gekoeld in de zomer.

Gemeenten spelen een belangrijke rol in de energietransitie als het gaat om de uitfasering van aardgas voor verwarming van woningen en gebouwen. Daartoe is het noodzakelijk dat gemeenten over de bevoegdheden beschikken om de levering van aardgas te beëindigen. Daarom is in 2022 het wetsvoorstel Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Wgiw) ontwikkeld dat naar verwachting in 2023 in de Tweede Kamer wordt behandeld.

Per 1 januari 2023 wordt de verhuurderheffing afgeschaft. Hierdoor hebben corporaties een grote impuls in hun investeringsvermogen gekregen. Daarover hebben de minister voor VRO, de corporaties, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Woonbond in juni 2022 Nationale Prestatieafspraken gesloten. Corporaties hebben zich onder andere gecommitteerd om tot en met 2030 450.000 woningen aardgasvrij te maken en 675.000 bestaande woningen toekomstklaar te isoleren tot en met 2030 (waarbij de Standaard als referentie geldt). Daarnaast is afgesproken dat corporaties hun woningen met E-, F- en G-labels na 2028 uitfaseren. Dat zijn op dit moment ca. 250.000 woningen.

Leefbaarheid en veiligheid

Agenda Stad en het Nationale Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV) hebben in 2022 nauw opgetrokken in de City Deal Energieke Wijken op onder andere duurzaam en sociaal gebied.

Samen met de partnersteden, de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland en BZK is onderzocht hoe particuliere eigenaren in kwetsbare gebieden (zoals de 20 stedelijke focusgebieden van het NPLV) beter gebruik kunnen maken van de ISDE subsidie (Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing). Hier is ook specifieke verbinding gelegd met het Nationaal Isolatieprogramma.

Ook is in het verband van de City Deal ervaring opgedaan op het gebied van ondersteuning van kleine Verenigingen van Eigenaars (VvE's) in kwetsbare wijken. Ook hier is een directe koppeling met het NPLV gemaakt, en de input is terecht gekomen in de kamerbrief Versnelling verduurzaming gebouwen in beheer van VvE’s. (Kamerstukken II 2022/23, 30196, nr. 806)

Verschillende gebieden in Nederland waar de leefbaarheid onder druk staat, kenmerken zich door een eenzijdige woonvoorraad waar relatief veel sprake is van slechte woningen (onderhoudsgebreken en mindere duurzaamheid). Voor de renovatie en verduurzaming van deze voorraad is het Volkshuisvestingsfonds (VHF) bedoeld. Het VHF is een belangrijke financiële regeling (€ 600 mln. vanaf 2023) voor de uitwerking van het NPLV. Vanwege de leefbaarheidsvraagstukken en de kwetsbaarheid van de stedelijke focusgebieden van het NPLV krijgen deze prioriteit. In 2022 hebben hiervoor gesprekken plaatsgevonden met stakeholders (met name gemeenten) ter voorbereiding van de nieuwe (meerjarige) regeling. Daarbij zijn ook lessen getrokken uit de eenmalige VHF-regeling die in 2021 tot uitkeringen heeft geleid.

4 Evenwichtige en duurzame verdeling van ruimte

De huidige ruimtelijke opgaven zijn groot, terwijl de fysieke ruimte in Nederland schaars is. Er is onder meer ruimte nodig voor woningbouw, natuur, bedrijvigheid, landbouw en klimaatadaptatie. De schaarste in de fysieke leefomgeving dwingt tot het maken van keuzes waardoor een verbouwing van Nederland, met consequenties voor hoe landschappen, steden en dorpen worden heringericht, noodzakelijk is. Daarom zijn we in 2022 begonnen om meer regie te nemen vanuit het Rijk in het ruimtelijk domein. Naast het hernemen van de regie op ruimte loopt het programma Aan de slag met de Omgevingswet.

Regie op de ruimtelijke ordening

Met de aanvang van twee ruimtelijke programma’s, te weten de programma’s NOVEX en Mooi Nederland, hebben we in 2022 stappen gezet om de regie vanuit het Rijk op de ruimtelijke ordening en leefomgeving te hernemen. Vanuit dit kader zijn eind 2022 de zogenaamde ruimtelijke startpakketten naar de provincies gestuurd. Hierin hebben we de opgaven voor de fysieke leefomgeving uit de nationale programma’s voorgelegd aan de provincies. Deze verzending markeerde het begin van het leggen van de ruimtelijke puzzel en intensieve samenwerking tussen overheden. De provincies zijn vanaf december 2022 aan zet om samen met de gemeenten en waterschappen de opgaven tot aan 2030 ruimtelijk te vertalen. Dit zal uiteindelijk resulteren in bestuurlijke arrangementen op basis waarvan de regionale en nationale ruimtelijke ordening kan plaatsvinden.

Daarnaast is met een aantal NOVEX-gebieden een langdurig partnerschap aangegaan om een impuls te geven aan de opgaven die er liggen en werken we hard aan de uitvoering van de verstedelijkingsstrategieën. Bovendien hebben we in 2022 stappen gezet in het vergroten van multifunctioneel grondgebruik en zijn rijksgronden onderzocht op mogelijkheden om ingezet te worden als woningbouwlocatie.

In het najaar van 2022 is het programma Mooi Nederland van start gegaan. Het programma richt zich op de versterking van de ruimtelijke kwaliteit in het omgaan met transities in de ruimte. De stapeling van opgaven naar de toekomst is in beeld gebracht en er is een start gemaakt met verkenningen naar wenkende toekomstperspectieven en innovatieve inrichtingsconcepten voor een aantal lokale en regionale vraagstukken. Hierbij is een samenwerking ingericht met externe adviseurs, zoals het PBL en CRa en wordt de ontwerpsector aangesproken. Ter versterking van de positie van ontwerp wordt samengewerkt met het Platform Ontwerp NL, waarin de sector zich verenigd heeft en via learning communities wordt gewerkt aan het versterken van het instrument Ontwerpend onderzoek.

Aan de slag met de Omgevingswet

Ook in 2022 hebben we hard gewerkt aan de invoering van de Omgevingswet, die de lappendeken aan verschillende wetten en regels op het gebied van ruimtelijke ordening bundelt, vereenvoudigt en moderniseert in één wet. Vanuit het interbestuurlijke programma Aan de Slag met de Omgevingswet hebben we medeoverheden en andere belanghebbenden ondersteund bij de implementatie van de wet. We zijn hierbij – net als in voorgaande en komende jaren – uitgegaan van het belang van een verantwoorde en zorgvuldige invoering. Daarom is in het voorjaar en ook in het najaar van 2022 door de VNG, IPO, UvW en de minister voor VRO gezamenlijk besloten om de invoering van de Omgevingswet met enkele maanden uit te stellen. Eerst naar 1 januari 2023 en later naar 1 juli 2023. In het licht van die zorgvuldige en verantwoorde invoering bleek er voor de medeoverheden en andere belanghebbenden meer voorbereidingstijd nodig.

Eind januari 2023 is het Koninklijk Besluit voor inwerkingtreding van de Omgevingswet per 1 januari 2024 aan beide Kamers gestuurd.

5 Grenzeloos samenwerkende (rijks)overheid

Het versterken van vertrouwen in de overheid vraagt om een rijksdienst die betrouwbaar, dienstbaar en rechtvaardig is. Dat gaat over goede dienstverlening, beleid dat uitvoerbaar is, beleid waarin de menselijke maat voorop staat en goed ambtelijk vakmanschap. De maatschappelijke opgaven worden steeds complexer en vragen dat ambtenaren over grenzen van organisaties heen samenwerken. Ook in 2022 hebben we hier hard aan gewerkt.

Samen aan de opgaven werken

We hebben gewerkt aan een overheid die opgavegericht, volgens de bedoeling, waar nodig grenzeloos samenwerkt. Een belangrijk onderdeel hiervan is het versterken van het ambtelijk vakmanschap. Onze gemeenschappelijke publieke waardes zijn bepalend voor de inhoudelijke keuzes die wij maken in ons werk en daarmee de impact op mens en samenleving.

We werken langs drie lijnen aan een goed functionerende rijksdienst. Dit betreft uitvoerbaarheid, openheid van informatie en een kwalitatief hoogstaande rijksdienst. Voor het vergroten van de uitvoerbaarheid van beleid hebben we een grote bijdrage geleverd aan het programma Werk aan Uitvoering (WaU). WaU werkt aan het herstel van vertrouwen in de overheid vanuit een betere uitvoering (Kamerstukken II 2020/21, 29362, nr. 295).

Op 1 mei 2022 is de Wet Open Overheid (Woo) in werking getreden, waarmee een belangrijke stap is gezet naar een opener overheid. Door ruimer en actiever informatie te verschaffen neemt de transparantie rondom beleidskeuzes toe, wat het vertrouwen in de overheid kan vergroten. Vanaf Prinsjesdag 2022 worden bij alle Kamerstukken de beslisnota’s openbaar gemaakt. Zo geeft het Rijk meer inzage in de manier waarop besluiten tot stand zijn gekomen. Ook hebben we in 2022 ingezet op het verbeteren van de informatiehuishouding van het rijk, door onder andere het aanbesteden van rijksbrede Woo-software, het opleiden van informatiespecialisten en door de start van de Regeringscommissaris Informatiehuishouding en het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding.

Naar aanleiding van het advies van het AcICT is de ontwikkeling van de infrastructuur voor de Woo (PLOOI) op basis van het huidige ontwerp eind 2022 stopgezet. Ingezet wordt op een gewijzigd ontwerp dat snel te implementeren is, met lage aansluitlast bij bestuursorganen, te weten een verwijsindex en een zoekfunctie (Kamerstukken II 2022/23, 26643, nr. 958).

Een kwalitatief hoogstaande rijksdienst

Ook in 2022 hebben we eraan gewerkt om een aantrekkelijk werkgever te zijn en blijven. In de zomer van 2022 is een akkoord bereikt met de vakbonden over de CAO Rijk 2022-2024. Hierin is een verhoging van het minimumloon voor rijksambtenaren naar 14 euro per uur afgesproken, als ook een stapsgewijze salarisverhoging voor alle rijksambtenaren, waarbij de lage- en middeninkomens percentueel meer stijgen dan de hogere inkomens. Daarnaast worden verlofregelingen flexibeler.

Voor een goed functionerende rijksoverheid is het verder van belang dat we leidinggevenden hebben die goed zijn toegerust voor de maatschappelijke opgaven van vandaag en morgen. We zoeken leidinggevenden die weten wat er in de samenleving speelt, voldoende kennis en ervaring hebben en actief samenwerken met alle betrokkenen.

In 2022 hebben we diverse maatregelen genomen om het (top)management bij de rijksoverheid verder te versterken. De focus lag hierbij op het vergroten van domeinspecifieke kennis en het stimuleren van meer continuïteit in de ambtelijke top. Tevens is in 2022 een nieuwe rijksbrede visie op publiek leiderschap tot stand gekomen. De visie biedt handvatten voor het handelen van publiek leiders bij de rijksoverheid en ligt ten grondslag aan de werving, selectie en ontwikkeling voor functies in de top van het Rijk.

Op basis van de brede evaluatie van de kaders van organisaties met een zelfstandige positie binnen de centrale overheid zijn in 2022 verbeteringen in gang gezet en is gestart met visie-ontwikkeling rondom organisatie en besturing van de centrale overheid (Kamerstukken II 2021/22, 31490, nr. 323). Tevens zijn we in 2022 begonnen met de voorbereiding op een wet op de rijksinspecties (Kamerstukken II 2021/22, 31490, nr. 319).

Voor een kwalitatief hoogstaande rijksdienst is een integere en sociaal veilig werkomgeving van essentieel belang. In 2022 hebben we gewerkt aan rijksdienst waar ambtenaren zich durven uit te spreken vanuit hun eigen vakgebied en professionaliteit. Ook is het meldproces verhelderd, zijn de rol en de positie van vertrouwenspersonen versterkt en wordt de Gedragscode Integriteit Rijk (GIR) geactualiseerd (Kamerstukken II 2021/22, 31490, nr. 417).

Grote stappen zijn gezet in de implementatie van de Europese richtlijn over bescherming van klokkenluiders. Het wetsvoorstel Wet bescherming klokkenluiders is in december 2022 door de Tweede Kamer aangenomen.

Eind 2022 is een rijksbrede arbeidsmarktcampagne «Ons land in jouw handen» van start gegaan. Met deze campagne benadrukken we dat het werk bij de rijksoverheid impactvol is en dat de rijksoverheid een diversiteit aan mogelijkheden biedt wat betreft banen, functies, maatschappelijke thema’s en secundaire arbeidsvoorwaarden.

Om als rijksoverheid voorbereid te zijn op de toekomst en mee te kunnen komen in de digitale transitie zijn ambtenaren nodig met verstand van informatievoorziening en digitalisering. Om alle ambtenaren hierop voldoende toe te rusten hebben we in 2022 het aanbod aan bijvoorbeeld webinars, e-learnings, microlearnings en podcasts verder uitgebreid. We hebben niet alleen ambtenaren van het Rijk bijgeschoold, maar ook collega-ambtenaren van gemeenten, provincies en waterschappen.

Een inclusieve rijksdienst

Voor het goed functioneren van de overheid is de samenkomst van verschillende perspectieven, achtergronden, oriëntaties en kennis een belangrijke randvoorwaarde. Het Rijk streeft dan ook naar een inclusieve overheidsorganisatie met divers samengestelde teams. We werken hieraan via beleid, trainingen, monitoring, onderzoek, communicatie en (interdepartementale) netwerken. Zo hebben we in 2022 onder andere trainingen georganiseerd voor inclusief werven en selecteren en het voorkomen van biases, is een coaching programma uitgevoerd ter verbetering van culturele diversiteit, zijn er dialogen gevoerd over (culturele) diversiteit en inclusie binnen de rijksdienst en wordt een wetgevingstraject voorbereid om genderdiversiteit in de (sub)top van de (semi-)publieke sector te bevorderen. Tevens is een traject gestart om te komen tot een inclusiemonitor, onder meer om beter inzicht te krijgen in de effectiviteit van interventies binnen de rijksdienst.

Het inclusieve werkgeverschap ziet ook op het plaatsen van mensen uit de doelgroep Banenafspraak in passende functies en rollen en te zorgen voor adequate begeleiding waar nodig. Omdat de sector Rijk de wettelijke doelstelling van de Wet Banenafspraak nog niet haalt, is mede naar aanleiding van moties vanuit de Tweede Kamer in overleg met ministeries een extra inspanning afgesproken (Kamerstukken II 2022/23, 34352, nr. 258).

Een duurzame en hybride rijksdienst

Er zijn verdere stappen gezet om het hybride werken beter te ondersteunen en daarmee bij te dragen aan goed werkgeverschap. Enkele voorzieningen, zoals de aangepaste cao en Arbocatalogus en de eerste rijkshubs en rijksontmoetingspleinen zijn beschikbaar gekomen. Monitoring van de effecten hiervan is opgestart. Met de beleidsvisie Hybride werken 2027 is richting gegeven aan de verdere ontwikkeling van het hybride werken bij het Rijk als werkgever.

Ook heeft het Rijk in 2022 stappen gezet op weg naar een duurzame bedrijfsvoering. Een inhaalslag is echter nodig om de doelen te halen, waaronder een klimaatneutrale bedrijfsvoering in 2030. Daarvoor zijn acties in gang gezet ten aanzien van hernieuwbare energie, het verder verduurzamen van het rijksvastgoed, het verminderen van vliegreizen en stimuleren van anders reizen en het verduurzamen van ICT en de facilitaire dienstverlening. Ook is het meerjarige programma gestart waarmee het we de verduurzaming van de bedrijfsvoering bij alle ministeries ondersteunen. Daarnaast heeft de gascrisis geleid tot een impuls voor de verdere energiebesparingsopgave binnen het Rijk.

ICT, informatievoorziening en informatiebeveiliging binnen de rijksdienst

We hebben ingezet op het op orde brengen en houden van informatievoorziening (IV) en ICT binnen het Rijk en uitvoeringsorganisaties, zodat informatie beschikbaar en correct is en de vertrouwelijkheid ervan beschermd wordt. De informatiebeveiliging en ICT bij het Rijk is versterkt, waarbij is gewerkt aan het op orde brengen van de basisinfrastructuur. Hierdoor zijn dienstverlening en voorzieningen verbeterd. In het I-vakmanschap van onze medewerkers is geïnvesteerd via podcasts, cursussen en E-learnings om te zorgen dat kennis en kunde op het gebied van digitalisering op peil is. Hiervoor is samengewerkt met andere overheden, het bedrijfsleven, onderwijs en wetenschap.

Sturing op het IV- en ICT-domein is versterkt door uitvoering te geven aan het Besluit CIO-stelsel Rijkdienst. Onder andere is de rol van de CIO binnen de rijksdienst steviger en aan de bestuurstafel gepositioneerd. Na vaststelling van het Kwaliteitskader voor departementale i-plannen, waarmee we werken aan meer transparantie over ICT, hebben alle departementen een eerste meerjaren IV-plan opgesteld en deze zijn gezamenlijk naar de Tweede Kamer gestuurd. Dit draagt ook bij aan meer eenheid en onderlinge vergelijkbaarheid van de IV-plannen van de ministeries .

6 Waardengedreven digitale samenleving

In 2022 is de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren opgesteld. We borgen dat iedereen mee kan doen in het digitale tijdperk, iedereen de digitale wereld kan vertrouwen en iedereen meer regie krijgt op het eigen digitale leven. Daarnaast geven we als digitale overheid zelf het goede voorbeeld door waardengedreven en open te acteren en gaan we aan de slag in het Caribisch deel van het Koninkrijk (Kamerstukken II 2022/23, 26643, nr. 940).

In onze aanpak hebben we de focus van het beleid voor digitalisering verschoven van de «techniek» naar de «waarden» die we hanteren in de digitalisering van onze samenleving en de overheid zelf. De resultaten van deze vernieuwde aanpak zijn deels al in 2022 zichtbaar geworden en deze aanpak zal ook in 2023 en 2024 zijn vruchten afwerpen: lokaal, nationaal en internationaal.

Iedereen kan meedoen in het digitale tijdperk

Tijdens de digitale transformatie laten we niemand in de steek. Daarom hebben we in 2022 geïnvesteerd in de digitale ondersteuning en vaardigheden van alle burgers én de toegankelijkheid van de overheid en haar dienstverlening. Zo is in 2022 het aantal Informatiepunten Digitale Overheid gegroeid naar 655.

Om letterlijk mee te kunnen doen hebben we met #allemaaldigitaal oude apparaten klaar gemaakt voor hergebruik en uitgedeeld aan mensen, die bijvoorbeeld de middelen niet hebben voor een apparaat. Via Tel mee met Taal wordt ingezet op het verbeteren van (digitale) basisvaardigheden. Om mensen te helpen bij het eerste gebruik van hun smartphone is in november de app Digihandig gelanceerd. De app biedt 100 korte lessen voor dagelijkse digitale zelfredzaamheid.

De Universiteit van Amsterdam (UvA) heeft met subsidie van het ministerie van BZK een methodiek ontwikkeld om onderzoek te doen naar de digitale vaardigheden van Nederlanders tussen de 16 en 93 jaar. Hierbij wordt niet alleen naar basisvaardigheden en knoppenkennis gekeken, maar juist ook naar de meer gevorderde kritische digitale vaardigheden. Dit zijn de basisvaardigheden van de toekomst.

Voor jongeren in het praktijkonderwijs en (v)mbo zijn lesmodules DoejeDigiding ontwikkeld waarmee zij leren hoe zij zaken moeten regelen met de overheid (zoals het aanvragen van toeslagen). Meedoen is van alle generaties, daarom hebben we binnen het project Digistars met het Nationaal Ouderenfonds een passend trainingsaanbod voor werknemers gerealiseerd.

We hebben samen met decentrale overheden de dienstverlening van de overheid zelf toegankelijker en begrijpelijker gemaakt door de gebruiker centraal te stellen, principes, interactiepatronen en code voor websites en apps te delen via het NL Design System. Ook hebben we onderdelen van de dienstverlening meer proactief en inclusief ingericht, bijvoorbeeld ten behoeve van het tegengaan van niet-gebruik in het schuldendomein. 

Iedereen kan de digitale wereld vertrouwen

Voor vertrouwen in de digitale wereld is een belangrijke stap het vergroten van de transparantie in het gebruik van algoritmen de lancering van het Algoritmeregister in december 2022. Het toezicht op dit gebruik is versterkt met de start van de algoritmetoezichthouder bij de Autoriteit Persoonsgegevens in januari 2023. Het algoritmeregister biedt transparantie en een aanspreekpunt voor het gebruik van algoritmen door de overheid en vormt zo de basis voor het toezicht hierop.

Mensgerichte Artificial Intelligence (AI) is in de praktijk bevorderd door toe te werken naar het verplicht stellen van verplichte Mensenrechten Assessments en steun voor het Civic AI Lab als onderdeel van een nationaal netwerk van kennisinstituten, de overheid en private partijen. Deze werken samen op het gebied van verantwoordelijke en inclusieve AI om de positie van burgers en bedrijven te versterken en hun (digitale) participatie te vergroten. Er zijn Data Protection en Human Rights Impact Assessments uitgevoerd op de overheidspagina’s op Facebook om zeker te stellen dat die voldoen aan de AVG. Vanaf 2023 zijn grote tech bedrijven verplicht om mensenrechtentoetsen uit te voeren volgens de Europese Digital Services Act en is kindermarketing online bij grote platforms verboden. In 2022 is op Europees niveau de BIK+ (Better Internet for Kids) ontwikkeld met daarin acties die Nederland op het gebied van bescherming van kinderen online oppakt.

Verder is het Impact Assessment bij de inzet van Algoritmen (IAMA, mensenrechtentoets) ontwikkeld voor discussie en besluitvorming rondom de inzet van algoritmen door overheidsorganen en is het Nationaal Innovatiecentrum Privacy Enhancing Technologies (NICPET) eind 2022 van start gegaan.

Voor een digitale wereld die iedereen kan vertrouwen, is het ook belangrijk dat de overheid haar cybersecurity op orde heeft. Daarom zijn we in 2022 doorgegaan met de overheidsbrede implementatie van de Baseline Informatiebeveiliging Overheid (Stcrt. 2019, 26526) en hebben we het veilig inkopen van hard- en software binnen de overheid gestimuleerd. Overheden kunnen dankzij een ondersteuningsprogramma gebruikmaken van kennis- en expertise-uitwisseling rond informatieveiligheid in algemene zin en specifieke beveiligingsmaatregelen in het bijzonder, zoals de Inkoopeisen Cybersecurity Overheid (ICO). Om goed te zijn voorbereid wanneer het wel een keer echt misgaat, hebben we het respons- en herstelvermogen van de overheid gestimuleerd door in 2022 opnieuw aandacht te geven aan het kennisdelen en het oefenen met digitale ontwrichting, via een nieuwe editie van de overheidsbrede cyberoefening.

Iedereen heeft regie op het digitale leven

Om mensen meer regie te geven op hun eigen gegevens zijn we in 2022 gestart om voor vijftig overheidsbesluiten inzicht te geven aan burgers welke persoonsgegevens precies door overheidsorganisaties worden gebruikt.

Het huidige stelsel van basisregistraties wordt op basis van een vernieuwd toekomstbeeld doorontwikkeld tot een breder federatief datastelsel waarin gegevens bij de bron kunnen worden opgehaald, gecombineerd en gebruikt. In 2022 hebben we Overheidsbreed gezorgd voor overeenstemming over dit federatief datastelsel als doel.

Burgers kunnen inmiddels vrijwillig een ander machtigen voor een aantal digitale overheidsorganisaties. Verder hebben we de broncode van DigiD openbaar gemaakt waarbij we met een van de belangrijkste applicaties van de digitale overheid een voorbeeld vormen op het gebied van transparantie.

We hebben een voortrekkersrol gepakt bij het Europese Digitale Identiteit Raamwerk. Door de Nederlandse inzet is de nieuwe eIDAS-verordening verbeterd door privacy te borgen en niet met een EU BSN te werken (Unique identifier), een hoog betrouwbaarheidsniveau van de wallet, het tegengaan van dataconcentratie, het toezicht op gegevensverwerking door dienstverleners en het gebruik van open source terug te vinden. Dit alles volgens de nadrukkelijke wensen van de Kamer. 

De digitale overheid werkt waardengedreven en open voor iedereen

De rijksoverheid vindt een open en transparante overheid zeer belangrijk. In de zomer van 2022 heeft de staatsecretaris de Kamer geïnformeerd over de uitwerking van de I-strategie Rijk, de digitalisering van de rijksoverheid en de belangrijkste uitdagingen voor de informatievoorziening van de rijksoverheid voor de komende jaren. De staatssecretaris heeft bovendien in november 2022 de Meerjaren Departementaal informatieplannen aan de Kamer aangeboden (Kamerstukken II 2022/23, 26643, nr. 932). Hiermee geven we inzicht in de belangrijkste ontwikkelingen en plannen op het gebied van ICT en digitalisering. In 2022 is ook het Rijks ICT-dashboard verder doorontwikkeld. Naast inzicht in grote ICT-projecten bij het Rijk geeft het nu ook inzicht in de kosten voor beheer en onderhoud van bestaande ICT-systemen.

In 2021 en 2022 zijn alle websites van de rijksoverheid blijvend bewaard en zijn e-mails van (vertrekkende) bewindspersonen veiliggesteld. Daarnaast hebben we bij bijna alle kerndepartementen maatregelen genomen voor het veiligstellen van e-mails.

Ter vergroting van het digitaal vakmanschap hebben we, samen met de andere departementen vanuit de I-Strategie Rijk geïnvesteerd in monitoring van het personeelsverloop, kennisdeling en opleidingsaanbod voor (I-)professionals, om zo de kennis en competenties binnen de overheid te vergroten en medewerkers te behouden.

In 2022 heeft de staatssecretaris de Tweede Kamer geïnformeerd over het rijksbreed cloudbeleid en een daarbij behorend implementatiekader. Hiermee zijn voorwaarden en waarborgen aangebracht bij het gebruik van clouddiensten door overheidsorganisaties voor een verantwoorde en veilige omgang met gegevens van burgers en bedrijven.

In 2022 is voor het eerst een programmeringsplan voor de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI) opgesteld waarin de activiteiten voor 2023 zijn beschreven en geprioriteerd. Het gaat dan om zaken als toegang tot en interactie met de overheid en het machtigen van anderen om namens jou zaken te doen met de overheid. Naast de inhoud en planning, biedt dit programmeringsplan inzicht in het bijbehorende budget. Het budget voor de GDI is in 2022 samengebracht in de centrale financiering.

Medeoverheden hebben ondersteuning gekregen voor het programma Basis op Orde Baseline Informatiebeveiliging Overheid. De samenwerking op inhoud en expertise tussen overheden is bevorderd met een ‘cyberhulp’ samenwerkingsplatform.

We versterken de digitale samenleving in het Caribisch deel van het Koninkrijk

Een belangrijke toevoeging aan de digitaliseringsagenda is de verbreding met het Caribisch deel van het Koninkrijk. Daarvoor zijn samen met vertegenwoordigers van de diverse delen van het Koninkrijk voorbereidingen getroffen om te komen tot gelijke en/of gelijkwaardige voorzieningen, waar mogelijk. Concreet zijn we gestart met een project om Papiamentu en Papiamento op te nemen in vertaalmachines en wordt de invoering van het Burger Service Nummer voorbereid.

Overzicht periodieke rapportages/beleidsdoorlichtingen

Voor het meest recente overzicht van de programmering van periodieke rapportages/beleidsdoorlichtingen, zie het overzicht Ingepland en uitgevoerd onderzoek op rijksfinancien.nl.

Voor de realisatie van deze andere grote (evaluatie)onderzoeken, zie de bijlage "Afgerond evaluatie- en overig onderzoek".

Overzicht van risicoregelingen

Rijkshypotheekgaranties

Toelichting

De Rijkshypotheekgaranties is een aflopende regeling. Bij beschikking van 23 augustus 1974, nr. AB74/U1271, van de Minister van BZK, is de mogelijkheid gecreëerd om onder bepaalde voorwaarden een hypotheekgarantie te verlenen voor tijdige betaling van rente en aflossing op een hypothecaire geldlening, die in verband met de aankoop van een woning is afgesloten. Er is nog één garantie geldig. Deze laatste garantie vervalt in 2024. Het theoretische risico bedraagt € 6.000. Voor deze garantie is geen begrotingsreserve aanwezig en wordt geen premie afgedragen als vergoeding voor de afgegeven garantie.

Stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW)

Toelichting

Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) zorgt dat de deelnemende woningcorporaties toegang hebben tot de kapitaalmarkt tegen zo optimaal mogelijke financieringskosten. Dit doet het WSW door borg te staan voor de rente- en aflossingsverplichting van door het WSW geborgde leningen van woningcorporaties. Op het moment dat een woningcorporatie niet aan de rente- en aflossingsverplichting voor een door WSW geborgde lening voldoet, kan een geldverstrekker aanspraak doen op het WSW.

Het Rijk en de gemeenten vormen de achtervang voor het WSW. Dit houdt in dat het Rijk en de gemeenten (beide voor 50%) een renteloze lening aan het WSW verstrekken, indien het WSW onvoldoende liquide middelen heeft om aan zijn verplichtingen te voldoen.

WSW beschikt over een eigen risicovermogen/bufferkapitaal en kan daarnaast indien nodig een jaarlijkse obligoheffing van maximaal 0,25% van het uitstaande saldo van geborgde leningen in rekening brengen bij de deelnemende woningcorporaties, evenals gecommitteerd obligo opvragen tot 2,6% van het saldo geborgde leningen. Financiële problemen bij corporaties worden in eerste instantie dus opgevangen door WSW en de corporatiesector zelf via bufferkapitaal en obligo. Pas daarna komen Rijk en gemeenten in beeld via de achtervang. De achtervang is tot op heden nog nooit aangesproken. De kans dat dit in de toekomst zal gebeuren, wordt klein geacht.

Per eind 2022 heeft WSW € 85 mld. aan leningen geborgd. Overeenkomstig de in 2021 ingevoerde systematiek uit het Strategisch Programma is het totale obligo ten opzichte van 2021 met € 24 mln. gedaald. Het bufferkapitaal nam in 2022 met € 47 mln. af.

Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW)

Toelichting

De Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) is de uitvoerder van de Nationale Hypotheek Garantie (NHG). Het Rijk is de achtervanger bij het WEW. Dit betekent dat, zodra het WEW onvoldoende risicovermogen heeft om aanspraken op de garantstelling te kunnen betalen, het Rijk zich verplicht heeft gesteld om achtergestelde renteloze leningen te verschaffen. Tot 2011 was het Rijk samen met de gemeenten achtervanger. Vanaf 1 januari 2011 is alleen het Rijk achtervanger, voor de oude gevallen blijven de gemeenten verantwoordelijk voor 50% van de achtervang.

De omvang van de uitgekeerde verliesdeclaraties (op basis van de verkoopdatum van het onderpand) is verder gedaald van € 0,3 mln. in 2021 naar € 0,05 mln. in 2022. Deze afname is te verklaren door marktontwikkelingen en het beleid van het WEW. De achterborgstelling ultimo 2022 is circa € 193 mld. Tegelijkertijd is het garantievermogen van het waarborgfonds verder toegenomen tot € 1,63 mld. In het actuarieel onderzoek van het WEW uit het derde kwartaal van 2022 wordt voor de periode 2022 ‒ 2027 geen aanspraak op de achtervang van het Rijk voorzien.

Voor de achtervangfunctie van het Rijk draagt het WEW een vergoeding af aan het Rijk. Sinds 2020 bedraagt deze afdracht 0,3% van iedere nieuwe afgegeven hypotheekgarantie. Deze afdracht wordt doorberekend aan de consument. In 2022 heeft het Rijk een afdracht ter grootte van € 61,7 mln. ontvangen over 2021. Dit bedrag is in de daartoe bestemde risicovoorziening gestort.

Openbaarheidsparagraaf

Goede informatiehuishouding en informatievoorziening zijn noodzakelijke elementen van onze democratische rechtsstaat. Burgers, bedrijven, NGO’s, het parlement, journalisten en de wetenschap moeten toegang hebben tot de informatie die zij nodig hebben en waar zij recht op hebben. Tijdens en na het maken van beleid en wetgeving worden keuzes gemaakt: die moeten transparant zijn. Correcte en toegankelijke informatie is ook essentieel voor degelijke bedrijfsvoering van de overheid zelf. Informatie is de grondstof waarmee ambtenaren en overheidsorganisaties hun werk doen. Het ministerie van BZK heeft in 2021 het programma BZK Transparant opgestart, met als doel het verbeteren van informatiehuishouding en informatievoorziening en de implementatie van de Wet open overheid (Woo). Projectteams en informatiespecialisten van BZK Transparant bieden bieden kaders, ontwikkelen nieuwe werkwijzen en ondersteunen de (beleids)onderdelen, agentschappen en uitvoeringsorganisaties van het departement bij de stappen die nodig zijn om deze doelen te behalen.

Verbetering van de informatiehuishouding

In 2022 hebben de verschillende onderdelen van het ministerie van BZK plannen gemaakt voor het versterken van de informatiehuishouding en informatievoorziening en is een start gemaakt met de uitvoering daarvan. Het belang van goed informatiemanagement wordt onderkend. Medewerkers zoeken nog wel vaak hoe ze goed met informatie omgaan. Er is daarom geinvesteerd in factsheets, het geven van workshops en het maken een e-learning over het gebruik van het document management systeem Digidoc. Medewerkers ervaren Digidoc als gebruiksonvriendelijk. Vraagstukken rond emailarchivering en chatberichten blijken complex, iets wat ook andere departementen ervaren. Op het gebied van informatiesystemen is een onderzoek gestart om de kwaliteit van de belangrijkste systemen en koppelingen in beeld te brengen.

Actieve openbaarmaking

De Wet open overheid (Woo) is per 1 mei 2022 van kracht. De Woo is bedoeld om overheden transparanter te maken en moet ervoor zorgen dat overheidsinformatie beter vindbaar, uitwisselbaar, eenvoudig te ontsluiten en goed te archiveren is. De Woo heeft ertoe geleid dat het ministerie laagdrempelig te bereiken is via een zogenoemde Woo-contactpersoon. Via dit contactpunt is het ministerie van BZK te benaderen voor informatievragen, zoals een vraag over wetgeving of over informatie die vermeld staat op één van de BZK-websites.

Een andere verplichting vanuit de Woo is om informatiecategorieën zoals convenanten en onderzoeksrapporten openbaar te maken. Vanuit het project openbaarmaking is in 2022 gestart met een inventarisatie naar de huidige processen van deze informatiecategorieën. Naar verwachting wordt in 2023 gestart met het verplicht actief openbaar maken van de eerste categorieën. Daarnaast is aansluiting gemaakt bij de interdepartementale afstemming over de aansluiting naar het rijksbrede platform voor openbare overheidsinformatie (PLOOI).

Een derde verplichting vanuit de Woo bestaat uit een inspanningsverplichting om informatie actief openbaar te maken. Om hierop in te spelen is in 2022 gewerkt aan de uitvoering van meerdere pilots met het actief openbaar maken van dossiers. Het doel van deze pilots is om in samenwerking met beleidsdirecties kennis en ervaring op te doen in de werkwijze hoe informatie over een bepaald dossier actief openbaar te maken. Het gaat veelal om het verzamelen van de benodigde informatie (uit de verschillende systemen) en het maken van gezamenlijke afwegingen welke informatie relevant is voor openbaarmaking. Dit vereist een multidisciplinaire benadering vanuit beleid, juridische advisering en informatiespecialisten. De verwachting is dat medio 2023 deze pilots zijn afgerond.

Met betrekking tot actieve openbaarmaking is in 2022 gewerkt aan de implementatie van de interdepartementale beleidslijn om beslisnota’s bij Kamerstukken actief openbaar te maken. Medewerkers zijn geïnformeerd, werkafspraken zijn gemaakt en sommige processen zijn aangepast. Deze implementatie heeft ertoe geleid dat vanuit het ministerie van BZK in de periode van eind september 2022 en eind december 2022 circa 250 beslisnota’s bij Kamerstukken openbaar zijn gemaakt.

Passieve openbaarmaking

Vanuit de directie Constitutionele Zaken en Wetgeving (CZW) en het project Openbaarmaking binnen het ministerie van BZK wordt samengewerkt aan de verbetering van de passieve openbaarmaking, de Woo-verzoeken. Het doel van deze verbetering ligt nadrukkelijk op het inkorten van de huidige afhandeltermijnen. Daartoe worden meerdere wegen bewandeld, waaronder het optimaliseren van het interne proces bij de behandeling van Woo-verzoeken. Sinds medio 2022 wordt meer ingezet op monitoring en periodieke terugkoppeling van de status naar de beleidsonderdelen. Daarnaast is in het najaar van 2022 gestart met een nieuw initiatief, namelijk het meedoen met een rijksbrede pilot. Het doel van deze pilot is om verschillende interventies uit te proberen om Woo-verzoeken te versnellen en te verbeteren. Dit doen we in samenwerking met ministerie van Financiën, SZW en EZK/LNV. De pilot loopt tot juli 2023. Daarna vindt een brede evaluatie plaats en eventuele structurele aanpassing van het proces van Woo-verzoeken.

Overzicht coronasteunmaatregelen

De afgelopen jaren zijn voor een belangrijk deel getekend door de coronapandemie. Het kabinet heeft diverse (nood)maatregelen genomen om de pandemie het hoofd te bieden. Deze paragraaf geeft een overzicht van de maatregelen die op de begroting van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) zijn genomen. Een uitgebreid overzicht is te vinden op www.rijksfinancien.nl/overheidsfinancien-coronatijd.

Toelichting

Inkomstenderving waterschappen

Aan enkele waterschappen is een incidentele bijdrage verstrekt in verband met de inkomstenderving van de waterschappen als gevolg van de COVID-19 pandemie.

Budgettair overzicht Oekraïne

Toelichting

Versnelling huisvesting ontheemden Oekraïne

Dit betreffen middelen ten behoeve van de uitvoeringsorganisatie om een versnelling mogelijk te maken in het realiseren van flexwoningen.

Tijdelijke huisvesting ontheemden Oekraïne

Dit betreft een stimuleringsregeling om de realisatie van flexwoningen te versnellen.

RVB Opvang Oekraïense vluchtelingen

Dit betreffen middelen voor het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) voor de extra werkzaamheden die het RVB maakt ten behoeve van projectleiding en juridische/contractuele werkzaamheden voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen.

Ondersteuning RvIG Oekraïne

Voor de registratie van ontheemden uit Oekraïne heeft Rijksdienst voor Indentiteitsgegevens (RvIG) een bijdrage ontvangen. Zij ondersteunt gemeenten en het Rijk door aanpassingen te doen in de Basisregistratie Personen (BRP) om mensen te kunnen registreren, ondersteuning te geven aan de frontoffice en extra tellingen te doen ten behoeve van de ondersteuning van gemeenten voor bijvoorbeeld het verzorgen van slaapruimten en onderwijs.

4. Beleidsartikelen

4.1 Artikel 1. Openbaar bestuur en democratie

A. Algemene doelstelling

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) werkt aan een slagvaardig en betrouwbaar openbaar bestuur waarop inwoners kunnen vertrouwen en wat oog heeft voor de menselijke maat. Een openbaar bestuur dat samen met de samenleving in staat is de maatschappelijke opgaven op te lossen. Veranderingen in onze maatschappij beïnvloeden hoe ons bestuur en onze democratie werkt. Om waarden als legitieme besluitvorming, slagkrachtig openbaar bestuur en transparantie daarbij te behouden en democratische waarden en vrijheden te borgen en versterken, is continue aandacht nodig voor de werking en inrichting van democratie en bestuur.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft de zorg voor het goed functioneren van het openbaar bestuur van ons land.

Burgers verlangen in toenemende mate maatwerk van de overheid. Dat vraagt om een overheid die in kan spelen op hun individuele behoeften en om kan gaan met uiteenlopende maatschappelijke opgaven op verschillende schaalniveaus. Daarnaast zijn er grote maatschappelijke opgaven die we als overheden alleen samen met de samenleving kunnen oplossen. Om hier goed op in te kunnen spelen organiseren we de overheid zo dicht mogelijk bij de burger en met betrokkenheid van de burger.

Met het oog op de doelen binnen dit beleidsartikel is een gezamenlijke inzet van gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk nodig. Niet alleen om zo effectief en efficiënt mogelijk te werken, maar met voortdurende aandacht voor de legitimatie van het overheidshandelen. De belangrijkste pijler daarin is de democratische legitimatie.

De slagvaardigheid en legitimatie van het openbaar bestuur vraagt om een zo helder mogelijke taakverdeling tussen de overheden, financiering die daarbij aansluit, draagkracht in de uitvoering, onderlinge afstemming en samenwerking, betrokkenheid van burgers, ruimte voor maatwerk en zorg voor en toerusting van de mensen werkzaam in het openbaar bestuur.

De minister van BZK is hoeder van de Grondwet (GW).

De minister van BZK is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• – Om de slagvaardigheid van het openbaar bestuur te versterken stimuleert de minister van BZK de samenwerking tussen overheden en het werken als één overheid, onder meer via de Regio Deals, Agenda stad en de City Deals.

• – Ter versterking van het democratisch bestel werkt de minister van BZK aan een sterkere verbinding van inwoner en overheid, aan betere toerusting en ondersteuning van politieke ambtsdragers en aan een weerbaarder bestuur. De minister stimuleert en faciliteert betrokken partijen en draagt zorg voor kennisontwikkeling en –verspreiding. Concrete voorbeelden zijn Zicht op Ondermijning en Netwerk Weerbaar bestuur.

• – minister van BZK stimuleert, vanuit haar verantwoordelijkheid voor de Grondwet, het mensenrechtenbeleid in Nederland.

• – De minister van BZK heeft een stimulerende rol voor een betrouwbare overheid door medeondertekening van de Algemene wet bestuursrecht. Deze wet is kaderstellend voor een behoorlijk bestuur.

• – De minister van BZK draagt (mede in reactie op het rapport Ongekend onrecht) zorg voor een betere dienstverlening aan de burger vanuit alle onderdelen van de overheid (Kamerstukken II 2020/21, 35510, nr. 4).

• – Medeoverheden worden gecompenseerd voor de uitgaven en derving van inkomsten als gevolg van het kwijtschelden van publieke schulden aan gedupeerden van de toeslagenaffaire (Stcrt. 2021, 47680).

Financieren

• – Op basis van de Financiële-verhoudingswet (Fvw) is de minister van BZK - samen met de Staatssecretaris van Financiën (de fondsbeheerders) - verantwoordelijk voor het beheer van het gemeente- en provinciefonds. De middelen voor beide fondsen kennen een eigen begroting (gemeentefonds en provinciefonds) maar het beheer kan niet los gezien worden van de rest van het stelsel. Op basis van de Gemw en PW is de minister van BZK verantwoordelijk voor het stelsel van decentrale belastingen.

• – Tevens financiert de minister van BZK de rechtspositionele regelingen van (voormalige) politieke ambtsdragers.

Regisseren

• – Op basis van artikel 2 van de Fvw wordt van beleidsvoornemens van het Rijk, die leiden tot een wijziging van de uitoefening van taken of activiteiten door provincies of gemeenten, aangegeven wat de financiële gevolgen zijn van deze wijziging voor provincies of gemeenten. Hiernaast dient te worden aangegeven via welke bekostigingswijze de financiële gevolgen voor de provincies of gemeenten kunnen worden opgevangen. Hierover vindt overleg plaats met de minister van BZK en de minister van Financiën.

• – Op basis van de Gemeentewet (Gemw) en Provinciewet (PW) is de minister van BZK daarnaast verantwoordelijk voor de interbestuurlijke verhoudingen en het Rijksbeleid dat de medeoverheden raakt. De minister coördineert hierbij het overleg tussen het Rijk en de medeoverheden. Door de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr) waarvoor de minister van BZK verantwoordelijk is, kunnen gemeenten, provincies en waterschappen samenwerken in publiekrechtelijke constructies.

• – Betrouwbare en transparante verkiezingen zijn essentieel voor het vertrouwen in de democratie. De minister van BZK is verantwoordelijk voor de Kieswet (KW), die de verkiezingen voor de leden van de Eerste Kamer en Tweede Kamer der Staten-Generaal, het Europees Parlement, Provinciale Staten, algemene besturen van waterschappen, eilandsraden en gemeenteraden regelt.

• – De minister van BZK is verantwoordelijk voor de aanpak van discriminatie en de daarbij behorende wetgeving, zoals de Algemene wet gelijke behandeling en de Wet gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen. De Mininister van BZK heeft een coördinerende rol in de aanpak van discriminatie.

Uitvoeren

• – Politieke partijen vervullen een cruciale rol in de democratie. De minister van BZK voert de Wet financiering politieke partijen(Wfpp) uit en financiert deze ook.

• – De minister van BZK geeft uitvoering aan het Nederlandse decoratiestelsel en aan de ontslag- en benoemingsprocedures van burgemeesters, commissarissen van de Koning en leden van de Hoge Colleges van Staat.

• – Om het stelsel van het openbaar bestuur te ondersteunen voert de minister onderzoek uit en ontwikkelt zij kennisproducten, zoals de Staat van het Bestuur en de website www.findo.nl.

De minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• – Om de leefsituatie en het perspectief van bewoners in de kwetsbaarste gebieden te verbeteren, stimuleert de minister voor VRO de interdepartementale en interbestuurlijke samenwerking via het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid. De minister faciliteert alle betrokken partijen door zorg te dragen voor kennisontwikkeling en –verspreiding.

Regisseren

• – De minister voor VRO coördineert aan rijkszijde de integrale aanpak van de grootstedelijke problematiek vanuit het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid.

• – De minister kan op basis van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek op verzoek van de gemeenteraad wooncomplexen of straten aanwijzen waarin aan woningzoekende huurders eisen kunnen worden gesteld of voorrang wordt verleend. Op basis van de Wet aanpak woonoverlast (artikel 151d van de Gemw) is de minister stelselverantwoordelijk om hiermee gemeenten de mogelijkheid te bieden ernstige en herhaaldelijke hinder voor omwonenden tegen te gaan door middel van het opleggen van een gedragsaanwijzing.

• – Daar waar het juridisch instrumentarium ontoereikend is voor het oplossen van de grootstedelijke problematiek en een integrale aanpak in de weg staat, zal door de minister voor VRO meer ruimte worden gecreëerd voor experimenten en maatwerk.

C. Beleidsconclusies

Gebiedsgerichte inzet en investeringen in regio’s aan de grens

Dit kabinet zet in op sterke regio´s aan de grens door interbestuurlijk te werken aan de (gebieds)opgaven in deze regio’s én door het versterken van de grensoverschrijdende samenwerking met grensregio’s in onze buurlanden. Over deze inzet is de kamer in mei 2022 geïnformeerd (Kamerstuk TK 2021/22, 32 851, nr. 75). Dit dient deze coalitieperiode in elk geval te leiden tot investeringen in Regio’s aan de grens via nieuw af te sluiten Regio Deals, de uitvoering van de grensoverschrijdende samenwerkingsagenda’s met onze Duitse partners, het uitvoeren van (een deel van) de aanbevelingen van de Bestuurlijke werkgroep Donner-Berx met de Vlaamse partners en het ondersteunen van de regio’s aan de grens door middel van een kennis- en onderzoeksprogramma en innovatie. Dit doen we samen met gemeenten, provincies en de buurlanden.

In 2022 zijn concrete stappen gezet op het dossier grenseffecten. In 2022 is een traject gestart rondom de (inter)departementale inbedding en bewustwording van de kwaliteitseis grenseffecten in het IAK (Integraal afwegingskader voor beleid en regelgeving) via trainingen en monitoring en evaluatie van het gebruik van de kwaliteitseis grenseffecten. In het kader van het eerste advies van de bestuurlijke werkgroep Donner-Berx is in 2022 een afsluitend seminar georganiseerd over knelpunten in wet- en regelgeving als het gaat over grensoverschrijdende infrastructurele projecten. Op het nadere advies van de Bestuurlijke werkgroep is een kabinetsreactie gestuurd in 2022. De voorbereidingen zijn gestart om de aanbevelingen uit de adviezen ook in uitvoering te brengen in 2023. In maart 2022 is de grenslandconferentie in Aken georganiseerd en zijn stappen gezet om de grenslandagenda tussen Nederland en Noordrijn-Westfalen door te ontwikkelen. In augustus 2022 is de tweede Triloog tussen Nederland en Nedersaksen georganiseerd waarbij de samenwerkingsagenda tussen de twee buurlanden voor het komend jaar verder is vormgegeven. Er is in lijn met de City deal systematiek een Town Deal in het leven geroepen voor kleine en middelgrote gemeenten zodat ook zij kunnen komen tot nieuwe en innovatieve oplossingen voor bestaande opgaven rondom een aantrekkelijk woon- vestigingsklimaat. Er is tevens bestuurlijk commitment geuit voor een meer structurele inbedding van de organisatie van grensstatistieken tussen de centrale statistiekbureaus uit Nederland, Nedersaksen, Noordrijn-Westfalen en Vlaanderen. Dit dient in 2023 te komen tot bestuurlijke afspraken over een inbedding hiervan in het reguliere programma van het CBS en bij de andere centrale statistiekbureaus in de buurlanden.

Herziening financiële verhoudingen

In het regeerakkoord is opgenomen dat, om een stabielere financiering voor de medeoverheden te realiseren en hun autonomie te vergroten, in de komende jaren een nieuwe financierings-systematiek voor de periode na 2025 wordt uitgewerkt, waarbij de mogelijkheid voor een groter eigen belastinggebied wordt betrokken. Op 11 juli 2022 heeft de minister de Tweede Kamer geïnformeerd over de stappen die het kabinet wil zetten om te komen tot een nieuwe financieringssystematiek voor medeoverheden (Kamerstuk II 2021/22, 35925-VII, nr. 170). Deze Kamerbief bevat informatie over de doorwerking van de keuzes uit het Coalitieakkoord op de financiële situatie van medeoverheden en bevat de uitgangspunten van de nieuwe systematiek. De doorwerking is in samenspraak met medeoverheden in kaart gebracht. De uitgangspunten zijn op basis van gesprekken met de medeoverheden geformuleerd. Op 7 oktober heeft de minister de Tweede Kamer nader geïnformeerd over het vervolg van de aanpak (Kamerstuk II 2022/23, 36200 B, nr. 10).

Normeringsystematiek

In het kader van een meer stabielere financiering heeft het kabinet het voorstel aan de VNG en het IPO gedaan om het volumedeel van het accres voor 2022–2025 vast te zetten op de stand van de Voorjaarsnota 2022. De VNG heeft met dit voorstel ingestemd. Het IPO heeft laten weten niet met dit voorstel in te stemmen. Het volumedeel van het accres is dan ook voor de periode 2022-2025 alleen voor de gemeenten vastgezet. Door het vastzetten van het volumedeel van het accres voor gemeenten zijn bij zowel het Rijk als de gemeenten veel minder budgettaire schommelingen dan voorheen. Dit betekent dat de accresstanden voor de jaren 2022 t/m 2025 voor gemeenten slechts nog zullen wijzigen als gevolg van loon- en prijsontwikkelingen.

Gemeentefonds

Op 6 april heeft de minister de Tweede Kamer per brief geïnformeerd het nieuwe verdeelmodel van de algemene uitkering van het gemeentefonds per 1 januari 2023 te willen invoeren (Kamerstuk II 2021/22, 35925 B, nr. 21). Daarbij is het ingroeipad beperkt tot drie jaar en is het ingroeipad voor het eerste jaar bepaald op maximaal € 7,50 per inwoner (in plaats van maximaal € 15 per inwoner). Tevens is, op advies van de ROB, een onderzoeksagenda opgesteld. Deze is op 5 juli aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstuk II 2021/22, 35925 B, nr. 24).

Provinciefonds

Ten behoeve van de herijking van het verdeelmodel van de algemene uitkering van het provinciefonds is in 2022 aanvullend onderzoek verricht door Cebeon.

Oorlogsgravenstichting (OGS)

In 2022 heeft bureau Panteia in opdracht van het ministerie van BZK een evaluatieonderzoek uitgevoerd naar de subsidieregeling Oorlogsgravenstichting. Op de hoofdvraag of de subsidie doeltreffend en doelmatig wordt ingezet ten behoeve van de taken geeft het onderzoeksrapport aan dat de Oorlogsgravenstichting een sobere bedrijfsvoering heeft en een efficiënte werkwijze op het gebied van onderhoud en vervanging van graven. Met behulp van een netwerk van gemeentelijke consuls en een internationaal netwerk wordt deze hoofdtaak doeltreffend uitgevoerd. In 2023 zal besluitvorming worden voorbereid over de onderzoeksbevindingen.

Wet op de Lijkbezorging

Naar verwachting wordt het wetsvoorstel tot modernisering van de Wet op de Lijkbezorging in de eerste helft van 2024 bij de Tweede Kamer ingediend (Kamerstukken II 2021/22 35925 VII, nr. 171). Het wetsvoorstel kan niet worden ingediend voordat er besluitvorming heeft plaatsgevonden over de financiële dekking.

Vernieuwingsagenda verkiezingen

Bij de 1e suppletoire begroting 2022 heeft het kabinet structureel middelen beschikbaar gesteld voor de kwaliteitsversterking van het verkiezingsproces. Deze middelen zullen onder andere worden ingezet voor een structurele bijdrage aan gemeenten in het kader van de nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen, de uitbreiding van taken en bevoegdheden van de Kiesraad en de extra uitvoeringskosten van de gemeente Den Haag voor de landelijke taak voor kiezers buiten Nederland.

Voor het wetsvoorstel Met één stem meer keus hebben we bezien hoe het (wets)traject te vervolgen. Dit heeft geleid tot een Kamerbrief waarin het vervolgproces en een voorgenomen wijziging van het wetsvoorstel zijn beschreven (Kamerstukken II 2021/22, 35925 VII, nr. 172).

Weerbaar bestuur

Voor het versterken van bestuurlijke weerbaarheid tegen ondermijning is met ingang van 2022 structureel € 10 mln. overgeveld van de begroting van het ministerie van Justitie en Veiligheid naar de begroting van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Hieronder valt ook het versterken van de informatiepositie van gemeenten voor de aanpak van ondermijning door het continueren en verbreden van de City Deal Zicht op Ondermijning.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

1.1 Bestuur en regio

Subsidies (regelingen)

Oorlogsgravenstichting (OGS)

Namens de Nederlandse overheid onderhoudt de Oorlogsgravenstichting wereldwijd ongeveer 50.000 graven van Nederlandse oorlogsslachtoffers. Deze graven liggen in meer dan vijftig landen, verspreid over vijf continenten. Het zwaartepunt ligt daarbij in Indonesië. Tevens verzorgt de Stichting ruim 10.000 graven van militairen van de geallieerde strijdkrachten in Nederland. De Oorlogsgravenstichting ontvangt jaarlijks een subsidie voor de uitvoering hiervan op basis van de Subsidieregeling Oorlogsgravenstichting 2019-2022.

Bestuur en regio

Het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) heeft in 2022 een subsidie ontvangen voor informatieverstrekking over lokale lasten aan burgers en bedrijven. Daarnaast is een incidentele subsidie toegekend voor aanvullende verdiepingsonderzoeken.

Agenda Stad

Agenda Stad heeft in 2022 middelen besteed aan de ondersteuning en doorontwikkeling van het instrument City Deals in samenwerking met Platform 31. Daarnaast zijn middelen besteed aan de planning, organisatie en evaluatie van de Dag van de Stad in samenwerking met Platform 31 en de VNG. Ook aan de doorontwikkeling en organisatie van de Community of Practice voor projectleiders en dealmakers van City Deals en de ontwikkeling en organisatie van het Loket Ontwerpkracht is gewerkt. Tevens werd in 2022 het experiment met een Chief Exploration Officer (CXO) om een impuls te geven aan bestuurlijke vernieuwing vanuit de werkwijze van Agenda Stad verder voortgezet.

Kennis

In het meerjarige onderzoek ‘Publieke waardecreatie door Bestuurlijk Regionale Ecosystemen (BRE)’ zijn in 2022 vijf nieuwe verdiepende onderzoeken in verschillende regio’s gestart. De deelname hieraan is onder voorwaarde van cofinanciering door de regio’s. Daarmee wordt de verzameling van empirisch materiaal afgerond (10 casussen), waarna in 2023 de totaalanalyse en conclusies volgen. Na afloop van de studie is er inzicht in de werking en de meerwaarde van bestuurlijk regionale samenwerkingsverbanden voor de Nederlandse samenleving. Tussentijds geeft het onderzoek de deelnemende regio’s inzicht in hun samenwerkingen (vanuit de praktijk) en de wisselwerking tussen hun bestuurlijke, maatschappelijke en economische ecosysteem. Het biedt de regio’s handvatten voor een versterking van het bestuur in de regio.

POK - Multiproblematiek

Naar aanleiding van de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) heeft het vorige kabinet middelen beschikbaar gesteld voor maatregelen die toezien op verbeteringen in de dienstverlening. Met een subsidie heeft het ministerie van BZK mogelijk gemaakt dat de VNG in 2022 versneld kon starten met de uitwerking van de inrichting (functionaliteit, reikwijdte, organisatie en communicatie) van het samenwerkingsplatform sociaal domein. Er zijn onder andere regioadviseurs van start gegaan, en er is gewerkt aan communicatiemiddelen. Het samenwerkingsplatform is een duurzame ondersteuningsstructuur en is erop gericht om de uitvoeringskracht van het openbaar bestuur en de integrale dienstverlening door gemeenten te versterken. Bij de 2e suppletoire begroting zijn middelen gerealloceerd naar de begroting van het Gemeentefonds ten behoeve van de stedelijke vernieuwingsgebieden.

POK - Antidiscriminatie

Onder andere de branchevereniging van gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen (ADV´s) ontving subsidie. Deze subsidie is gebruikt voor het doorontwikkelen van de website discriminatie.nl en de organisatie van (kennis)bijeenkomsten van de ADV’s. In 2022 was op dit budget € 150.000 beschikbaar. Uiteindelijk is hier circa € 168.000 uitgegeven.

POK - Basisinfrastructuur

Naar aanleiding van POK heeft het vorige kabinet middelen beschikbaar gesteld ter versterking van de gemeentelijke dienstverlenging aan primair de meest kwetsbare inwoners. Een onderdeel hiervan is een programmatische ondersteuning om gemeenten te ondersteunen bij de effectieve inzet van deze middelen. De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft hiervoor subsidie ontvangen van € 10 mln. waarvan € 4,5 mln. in 2022 en € 5,5 mln. in 2023.

Opdrachten

Bestuur en regio

Kennis

In 2022 is de ‘Staat van het Bestuur’ opgemaakt: een trendrapport met feiten en ontwikkelingen over de inrichting en het functioneren van het decentrale openbaar bestuur in Nederland. Naast de hoofdpublicatie is in opdracht van het ministerie van BZK ook een Dashboard met data op lokaal en regionaal niveau ontwikkeld en een essaybundel samengesteld door verschillende wetenschappers die elk vanuit hun expertise hun visie op het thema ‘Het realiserende bestuur: responsiviteit en daadkracht’ hebben gedeeld. Ook zijn twee onderzoeken uitgezet naar de slagkracht en prestaties van de overheid (één onder ambtenaren en één onder politieke ambtsdragers). Het resultaat van genoemde opdrachten draagt bij de randvoorwaarden voor sterkere decentrale overheden, interbestuurlijke samenwerking en uitvoering van beleid. In 2022 zijn daarnaast de voorbereidingen op de ‘Dag van het Bestuur’ (maart 2023) getroffen, een dag waarop de Staat van het Bestuur en kennis en ervaringen in het openbaar bestuur en de uitvoeringspraktijk tussen de naar verwachting 600 bezoekers gedeeld worden.

Het platform Overheid voor Nu, die met financiële steun van het ministerie van BZK is ingericht, is dè plek voor professionals die interbestuurlijk werken. Daar kom je op ideeën, vind je bevestiging voor je eigen werkwijze en doe je nieuwe kennis op. De site richt zich primair op ambtenaren en bestuurders en in mindere mate op volksvertegenwoordigers.

Communicatiestrategie Agenda Stad en Regio

In 2022 heeft Agenda Stad een nieuwe meerjarige communicatiepartner gevonden. Samen is de basis gelegd voor een nieuwe communicatiestrategie waarbij middelen worden ontwikkeld voor de Town Deal en nieuwe City Deals. De komende jaren zullen nog meer producten voor City Deals (introductievideo's, logo's) en Agenda Stad-breed worden geproduceerd.

City Deals

City Deals zijn het belangrijkste product van innovatieprogramma Agenda Stad. Kern van City Deals is dat ze door experimenteren tot innovatie op maatschappelijke vraagstukken in steden en gemeenten kunnen komen. Middels een opdracht werkt een extern creatief strateeg samen met een projectleider/adviseur uit het team van Agenda Stad om City Deals te helpen met innoveren. Dat doen zij onder de naam ‘Loket Ontwerpkracht’. De activiteiten die vanuit het Loket plaatsvinden zijn: ontwerpers in verbinding brengen met vraagstukken in City Deals, instrumenten en interventies op maat ontwikkelen, zoals workshops (ontwerpateliers). En daarnaast communiceren over afgeronde projecten en mogelijkheden voor het inzetten van ontwerpkracht.

POK-Multiproblematiek

Met een opdracht heeft het interdepartementaal Programma Maatwerk Multiprobleemhuishoudens (PMM), waarvan het ministerie van BZK mede opdrachtgever is, concrete instrumenten ontwikkeld voor professionals met inwoners die vastlopen in het systeem. Samen met landelijke uitvoerders, gemeenten en 6 ministeries ontwikkelde PMM onder andere het Maatwerkregister, het Landelijk Maatwerkloket, het Landelijke Escalatie Team, alsook een masterclass over ruimte binnen wet- en regelgeving en sessies met lokale bestuurders over hun rol en bestuurlijke dilemma’s bij maatwerk en complexe casuïstiek. Het programma gaat door als structurele hulpstructuur voor professionals om sneller maatwerk te kunnen leveren bij complexe problematiek met gezamenlijk opdrachtgeverschap van rijk, gemeenten en landelijke uitvoerders en draagt daarmee bij aan het versterken van de uitvoeringskracht van het openbaar bestuur.

POK- Antidiscriminatie

De Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme, die in het najaar van 2021 is benoemd, heeft op 19 september 2022 zijn eerste meerjarenprogramma gepresenteerd, het Nationaal Programma tegen Discriminatie en Racisme. Het programma is tot stand gekomen na consultatie van het maatschappelijk middenveld en burgers en in samenwerking met diverse departementen. Het programma bevat een groot aantal actiepunten om de aanpak van discriminatie te versterken. Het ministerie van BZK coördineert de uitvoering van het programma, de verschillende (hoog)ambtelijke overlegstructuren en de diverse debatten die daarover zijn gevoerd. Bij de Miljoenennota van 2022 is op dit budget € 420.000 beschikbaar gemaakt. Bij de tweede suppletoire begroting is hiervan € 250.000, die niet tot uitputting zou komen, gerealloceerd voor rijksbrede problematiek. Op dit budget is uiteindelijk circa € 30.000 uitgeven. In tegenstelling tot de inschatting, is uiteindelijk een groter deel van de antidiscriminatiemiddelen uitgegeven via het instrument subsidies. Derhalve is op het instrument opdrachten sprake van een onderuitputting.

Bijdrage aan medeoverheden

Groeiopgave Almere

Almere heeft in 2022 een aanvullende bijdrage ontvangen vanwege de uitzonderlijke groeikosten van de gemeente. De middelen zijn verstrekt via een specifieke uitkering vanaf de begroting van het ministerie van BZK. De bijdrage houdt verband met de groeiafspraken die met Almere zijn gemaakt in het kader van het programma Rijk- en regioprogramma Amsterdam Almere Markermeer (RRAAM) en in de uitvoeringsovereenkomst Almere 2.0.

Evides

Als onderdeel van het pakket Wind in de Zeilen (Kamerstuk II 2019/20, 33358, nr. 28) ondersteunt de rijksoverheid de provincie Zeeland (en hiermee indirect alle Zeeuwse aandeelhouders en dus Zeeuwse overheden) bij de ontvlechting van het drinkwaterbedrijf Evides. Dit geschiedt door een incidentele bijdrage van € 10 mln van het Rijk (verdeeld over verschillende jaren) aan de provincie Zeeland om de aankoop van Evides mogelijk te maken (Kamerstuk II 2020/21, 33358, nr. 34).

Regiodeals

Het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ) is een samenwerkingsverband van de gemeente Rotterdam en maatschappelijke partners met het gezamenlijke doel de om de kansen van de bewoners van Rotterdam Zuid te verbeteren naar het G4 niveau. Onderdeel van de pijler School van NPRZ is extra leertijd, onder de noemer de Dagprogrammering. Om gelijke kansen te realiseren en de talenten van de kinderen beter te benutten werken scholen en vele partners sinds schooljaar 2019-2020 hierin samen. Om de Dagprogrammering binnen het NPRZ te continueren, en onderwijsachterstanden tegen te gaan in specifiek deze regio, zijn voor het schooljaar 2022/2023 extra middelen ingezet om de ingezette positieve ontwikkelingen een verdere impuls te geven. Deze middelen zijn bij 2e suppletoire begroting geboekt van de OCW-begroting naar de BZK-begroting en zijn als een incidentele specifieke uitkering overgemaakt naar de gemeente Rotterdam.

Bevolkingsdaling

De SPUK (specifieke uitkering) Bevolkingsdaling is gebaseerd op de voormalige decentralisatie- uitkering (DU) bevolkingsdaling, ingesteld voor negen krimpgemeenten. In 2021 is deze DU met een jaar verlengd in afwachting van de evaluatie van de DU bevolkingsdaling en de evaluatie van het Actieplan Bevolkingsdaling. Dit vanwege het uitstel van het nieuwe verdeelmodel voor het Gemeentefonds, per 1 januari 2022 of later. De invoering van het nieuwe verdeelmodel is uitgesteld naar 2023. Daarom is deze aparte uitkering in 2022 nog eenmaal verstrekt. Dit keer in de vorm van een specifieke uitkering. Het doel van de uitkering is om gemeenten in staat te stellen een bijdrage te leveren aan de transformatieopgave als gevolg van demografische veranderingen. De uitkering beoogt de regionale en integrale aanpak van de krimpproblematiek te bevorderen. Deze middelen bij de tweede suppletoire begroting toegevoegd van het Gemeentefonds naar de BZK-begroting.

Waterschappen

Aan enkele waterschappen is een incidentele bijdrage verstrekt in verband met de inkomstenderving van de waterschappen als gevolg van de COVID-19 pandemie. Deze middelen zijn bij de tweede suppletoire begroting overgeheveld van de Aanvullende Post naar de BZK-begroting.

Bijdrage aan agentschappen

RWS

Aan Rijkswaterstaat is een bijdrage verstrekt voor het beheren van het kenniscentrum aangaande explosieven uit de Tweede Wereldoorlog. Met het Kenniscentrum Conventionele Explosieven (KCE) ondersteunt Rijkswaterstaat, in opdracht van het ministerie van BZK, gemeenten om ervoor te zorgen dat deze conventionele explosieven geen risico vormen voor de openbare orde en veiligheid.

1.2 Democratie

Subsidies (regelingen)

Politieke partijen

Politieke partijen krijgen subsidie op grond van de Wet financiering politieke partijen (Wfpp). Een politieke partij komt voor subsidie in aanmerking als zij voldoet aan de in de Wfpp genoemde voorwaarden voor subsidie. In 2022 ontvingen achttien politieke partijen subsidie. Als gevolg van de motie-Jetten c.s. (Kamerstukken II 2019/20, 35300, nr. 19; Kamerstukken II 2019/20, 35300 IIA, nr. 8) is het beschikbare budget voor de subsidie voor de politieke partijen met ingang van 2020 verhoogd. Tot en met 2024 betreft de verhoging van dit budget jaarlijks € 8,65 mln. en met ingang van 2025 structureel € 5 mln.

Daarnaast is bij de eerste suppletoire begroting 2022 van het ministerie van BZK (Kamerstukken II 2021/22, 36120 VII, nr. 1) een bedrag van circa € 0,6 mln. overgeboekt vanuit het ministerie van Buitenlandse Zaken conform de Wfpp. Deze middelen gebruiken politieke partijen voor de steun die zusterpartijen in het buitenland geven aan de opbouw van een solide functionerend democratisch meerpartijensysteem.

Comité 4/5 mei

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft de jaarlijkse subsidie ingezet om bewustwording, kennis, dialoog en debat over vrijheid te bevorderen in het kader van democratie en rechtstaat op de Bevrijdingsfestivals die plaatsvonden op verschillende plekken in het land.

ProDemos

ProDemos heeft met de jaarlijkse subsidie activiteiten georganiseerd voor kennisoverdracht over de democratisch rechtsstaat en het bevorderen van actief democratisch burgerschap. Onderdeel hiervan is bezoek van (voorgezet onderwijs-)scholieren aan het parlement.

Verbinding inwoner en overheid

Er zijn subsidies toegekend om de toegankelijkheid van verkiezingen te vergroten. Zo is doorgewerkt aan het vergemakkelijken van het stemproces voor mensen met een beperking, waaronder visueel beperkten en (jong) volwassenen met een verstandelijke beperking. Ook heeft Open State Foundation de website Waarismijnstemlokaal.nl verder verbeterd.

De VNG richtte in aanloop naar de provinciale staten- en waterschapsverkiezingen in maart 2023 een beveiligde omgeving in voor de digitale overdracht van verkiezingsuitslagen, op dezelfde wijze als bij de verkiezing van de Tweede Kamer in 2021.

Ter bevordering van mediawijsheid en weerbaarheid van de samenleving tegen desinformatie bouwde Netwerk Mediawijsheid voort aan de website Isdatechtzo.nl.

De VNG ondersteunde gemeenten bij o.a. het uitdaagrecht en bij het vervangen van inspraakverordeningen door participatieverordeningen, voortvloeiend uit het wetsvoorstel Versterking Participatie op decentraal niveau. De Landelijke Vereniging Kleine Kernen (LVKK) ontving subsidie ter ondersteuning van bewonerparticipatie op lokaal niveau in buurten, wijken en dorpen.

Er zijn verschillende subsidies verstrekt voor onderzoeksprojecten en –programma’s op het terrein van democratie en bestuur. Aan het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land en Volkenkunde (KITLV) is subsidie verstrekt om terrein te verkennen voor een meerjarig nationaal onderzoek naar het slavernijverleden. In lijn met de afspraken gemaakt in de Bestjoersôfspraken Fryske Taal en Kultuer (BFTK) 2019-2023 ontving de Rijksuniversiteit Groningen een jaarlijkse subsidie voor de leerstoel Friese taal- en letterkunde.

Het Nederlands Gebarencentrum ontving een subsidie ten behoeve van het adviescollege Nederlandse Gebarentaal, dat op 1 januari 2022 volgens de Wet Erkenning Nederlandse Gebarentaal is ingesteld.

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Diverse organisaties, zoals de beroeps- en belangenverenigingen voor burgemeesters, raadsleden, griffiers, wethouders, Statenleden, gemeentesecretarissen en rekenkamers ontvingen subsidie voor intervisie en adequate (digitale) opleidingsprogramma’s voor hun beroepsgroepen.

Stichting Centrum voor Arbeidsverhoudingen Overheidspersoneel (CAOP) ondersteunde het Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers (SIPA) en het Adviescollege rechtspositie politieke ambtsdragers, dat in 2022 volgens de Wet adviescollege rechtspositie politieke ambtsdragers is ingesteld.

In het kader van het actieplan politieke ambtsdragers met een beperking (Kamerstukken II 2019/20, 24170, nr. 240) startte de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden (NVvR) pilots voor (financiële) ondersteuning van decentrale volksvertegenwoordigers en kandidaat statenleden met beperkingen. De pilots lopen tot aan de Staten- en waterschapsverkiezingen in 2023.

Het Kennispunt Lokale Politieke Partijen ondersteunde lokale politieke partijen die geen financiële ondersteuning ontvangen op grond van de Wfpp door het organiseren van trainingsactiviteiten, veelal gericht op het professionaliseren van de politieke partij en ter voorbereiding op de Staten- en waterschapsverkiezingen in 2023.

Weerbaar bestuur

In het kader van weerbaar bestuur heeft het ministerie van BZK samen met het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB), de Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS) en de Vereniging van Griffiers (VvG) verder vorm gegeven aan de versterking van de lokale driehoek van burgemeester, gemeentesecretaris en griffier. Deze lokale driehoeken zijn belangrijk voor democratische versterking en vernieuwing en dragen daarmee bij aan bestuurlijke weerbaarheid. In regionale bijeenkomsten met 3 á 6 driehoeken zijn ervaringen uitgewisseld.

Er is een onderzoek naar het omgaan met online bedreigingen en agressie, als verdieping op de toolkit eerste hulp bij online haat door Stichting de Goede Zaak, in gang gezet. De bevindingen bieden aanknopingspunten om in 2023 verder te werken naar een veilige (digitale) werkomgeving voor politieke ambtsdragers.

De ondersteuning van gemeenten werd voortgezet om kennis en ervaringen uit te wisselen over de toepassing van de Wet aanpak woonoverlast van de Wet aanpak woonoverlast (het opleggen van gedragsaanwijzingen door de burgemeester) en de gebiedsgerichte aanpak van ondermijnende criminaliteit, zowel in kader van weerbaar bestuur, als in kader van de uitvoering van de actieagenda Vakantieparken 2021-2022 (Kamerstukken II, 2020/21, 32 847, nr. 712).

Vanuit het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid zijn subsidies verstrekt aan netwerk- en kennisorganisaties (zoals Platform31, het Verwey-Jonker Instituut, Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners), die daarmee bijdroegen aan de ontwikkeling van handelingsperspectieven voor de verbetering van de leefbaarheid en veiligheid in wijken en buurten en een integrale gebiedsgerichte aanpak.

Opdrachten

Verbinding inwoner en overheid

De Kiesraad ontving incidenteel € 1,4 mln. voor de transitie van de Kiesraad en werkzaamheden in het kader van de controle op- en het uniformeren van de publicatie processen-verbaal en voorbereidingen ten behoeve van de implementatie wet nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen. Hiervoor zijn bij de 1e suppletoire begroting middelen overgeheveld.

In het kader van verkiezingen zijn middelen overgeheveld naar gemeenten via het Gemeentefonds. De gemeenten die deelnamen aan het experiment met centraal tellen bij de gemeenteraadsverkiezingen 2022 of de herindelingsverkiezingen 2021 ontvingen hiervoor een bijdrage bij de 1e suppletoire begroting. Bij de 2e suppletoire begroting zijn incidentele middelen overgeheveld voor een verhoging van de Algemene Uitkering (AU) om te faciliteren dat gemeenten in het kader van het Actieplan Toegankelijk Stemmen en de opvolging daarvan richting de provinciale staten- en waterschapsverkiezingen 2023, de toegankelijkheid van verkiezingen bevorderen. De gemeente Den Haag ontving de periodieke bijdrage voor het beheer van de permanente registratie en organisatie van de verkiezingen voor kiezers in het buitenland (bij de 1e suppletoire begroting) en een bijdrage voor de opstartkosten en de organisatie van de eerste verkiezing van de leden van het kiescollege voor niet-ingezetenen (bij de 2e suppletoire begroting).

In het kader van de Tijdelijke experimentenwet nieuwe stembiljetten is gewerkt aan de voorbereiding van een test bij de provinciale statenverkiezing in 2023. O.a. door de verdere ontwikkeling van middelen die voor de uitvoering nodig zijn, zoals het Overzicht van kandidaten. Ook is gewerkt aan de ontwikkeling van materialen en middelen die nodig zijn voor het houden van een eerste experiment, bijvoorbeeld oefenmateriaal en een stemmal voor blinde en slechtziende kiezers. 

Er zijn onderzoeken uitgevoerd voor de evaluatie van de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2022 (Kamerstukken II 2022/2023, 35165, nr. 50). Ook is gewerkt aan de ontwikkeling van een controleprotocol voor de accountantscontrole die door de Wet financiering politieke partijen (Wfpp) wordt voorgeschreven.

Het ministerie van BZK verstrekte bij de 2e suppletoire begroting bijdragen aan het ministerie van OCW voor een verkenning over de digitale samenleving «NWA-call online samenleving 2022-2024» en ter voorbereiding van het herdenkingsjaar slavernijverleden. Van het ministerie van OCW ontving het ministerie van BZK bij 2e suppletoire begroting een bijdrage voor onderzoek naar het slavernijverleden in het kader van de motie Ceder c.s (Kamerstuk 30950, nr. 272).

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Ter ondersteuning van de primaire processen met betrekking tot de rechtspositie van politieke ambtsdragers zijn kosten gemaakt voor juridisch advies, softwaresystemen, assessments, sollicitatie, reïntegratie en medische begeleiding. De doelgroep bestaat voornamelijk uit (kandidaat) burgemeesters en commissarissen van de Koning.

Weerbaar bestuur

Om de komende jaren de slagkracht van met name kleinere gemeenten tegen ondermijnende invloeden te vergroten, is in het kader van weerbaar bestuur bij de 2e suppletoire begroting een incidentele financiële bijdrage van € 0,4 mln verstrekt aan iedere provincie. Dit biedt de mogelijkheid om regionaal meer samen op te trekken, scherper te prioriteren en integraal te werken aan de interne weerbaarheid van provincies, gemeenten en andere publieke partijen, zoals RIEC(s). Ook kan hiermee de rol van de commissarissen van de Koning bij de aanpak tegen oneigenlijke beïnvloeding en ondermijning van het bestuur worden versterkt.

In het kader van het omgaan met maatschappelijk ongenoegen en onrust is het secretariaat geworven voor de Adviescommissie versterken weerbaarheid democratische rechtsorde. Er is kennisuitwisseling gefaciliteerd voor en door gemeenten, zoals de Dag van de Maatschappelijke stabiliteit op 10 november 2022 en de website maatschappelijkestabiliteit.nl.

Om gemeenten weerbaarder te maken tegen ondermijning en oneigenlijke druk een onderzoek gestart om inzicht te verschaffen welke processen in overheidsorganisaties kwetsbaar zijn en hoe deze kwetsbaarheden kunnen worden verminderd. Het onderzoek wordt begin 2023 opgeleverd.

In 2022 is het rapport ‘Leefbaarheid in Nederland 2020’ gepubliceerd, gebaseerd op de uitkomsten van de nieuwe Leefbaarometer 3.0 (Kamerstukken II 2021/22, 32 847, nr. 880). Samen met deze publicatie is ook het rapport ‘Leefbaarometer 3.0; instrumentontwikkeling’ verschenen, dat ingaat op de herijking van het model. Ook is de website Leefbaarometer.nl geheel herzien.

De ondersteuning van gemeenten is voortgezet om kennis en ervaringen uit te wisselen over de toepassing van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek (selectieve woningtoewijzing). Provincies zijn via kennisbijeenkomsten ondersteund bij de integrale aanpak van vakantieparken (uitvoering actieagenda Vakantieparken 2021-2022; Kamerstukken II 2020/21, 32 847, nr. 712).

In opdracht van het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid is het dashboard Zicht op Wijken doorontwikkeld waarmee een kwantitatief beeld van de leefbaarheid en veiligheid in gemeenten en hun wijken kan worden geschetst. Daarnaast zijn verschillende advies- en onderzoeksopdrachten verstrekt voor de verdere uitwerking en implementatie van een integrale gebiedsgerichte aanpak waarin gemeenten - samen met de rijksoverheid en lokale partners - de inwoners van kwetsbare gebieden perspectief op een betere toekomst kunnen bieden.

Inkomensoverdrachten

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Het ministerie van BZK is verantwoordelijk voor de uitvoering van de Algemene pensioenwet politieke ambtsdragers (Appa). Dit betreft ten eerste de betaling van de uitkeringen en de kosten van de begeleiding en ondersteuning bij het vinden van een nieuwe baan van gewezen ministers en staatssecretarissen, van waarnemend burgemeesters en van (waarnemend) burgemeesters die betrokken zijn bij gemeentelijke herindeling. Ten tweede betreft het de betaling van de pensioenen van ministers en staatssecretarissen. De realisatie is lager uitgevallen ten opzichte van de ontwerpbegroting doordat in 2022 met name minder uitkeringen aan voormalig burgemeesters zijn verstrekt.

Vergoeding rouwvervoer

In 2022 zijn betalingen gedaan ter compensatie van de extra kosten voor nabestaanden voor het rouwvervoer wegens COVID-19.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Diverse bijdragen

Voor de verdere uitvoering van de City Deal Zicht op ondermijning (ZoO), die bestuurders ondersteunt bij de preventieve aanpak van ondermijnende effecten van criminaliteit en de weerbaarheid van het lokaal bestuur, zijn in 2022 bijdragen verstrekt aan ICTU en CBS. Met behulp van statistische analyses, onder meer risicoanalyses rondom vakantieparken, werd de informatiepositie van bestuurders vergroot. Hiervoor zijn bij de 2e suppletoire begroting middelen overgeheveld vanuit het ministerie van Justitie en Veiligheid.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Bijdragen internationaal

Het Open Government Partnership (OGP), dat zich richt op het versterken van de transparantie en de openheid van de overheid, ontving de jaarlijkse contributie.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Publiek en Communicatie

DPC ontving bijdragen voor de voorlichtingscampagne van de gemeenteraadsverkiezingen 2022 en de provinciale staten- en waterschapsverkiezingen 2023.

Ontvangsten

Dit betreft voornamelijk de bijdrage van de waterschappen voor een bedrag van € 11,8 mln. Gemeenten bepalen de waarde van onroerende zaken (WOZ). De WOZ-waardes worden echter ook door het Rijk en de waterschappen gebruikt en daarom dragen zij jaarlijks ook bij aan de uitvoeringskosten voor een bedrag van € 21,8 mln. Omdat de bijdrage van de waterschappen naar verhouding te hoog is, krijgen zij vanuit het Coalitieakkoord van 2022-2025 jaarlijks € 10 mln. korting. In 2025 vindt een evaluatie plaats van de WOZ, die als basis kan dienen voor de bijdragen in 2026 en verder.

Daarnaast ontvangt het ministerie van BZK met ingang van 2020 jaarlijks een bedrag van € 2,8 mln. van de waterschappen in het kader van de organisatie van de Waterschapsverkiezingen. De kosten die de gemeenten voor de organisatie van de Waterschapsverkiezingen maken worden vergoed door de waterschappen.

Tot slot zijn er meerontvangsten van circa € 1,9 mln. gerealiseerd onder meer als gevolg van lagere bijdrage- en subsidievaststellingen.

4.2 Artikel 2. Nationale Veiligheid

A. Algemene doelstelling

De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) beschermt de nationale veiligheid. Dit doet de AIVD door tijdig dreigingen, internationale politieke ontwikkelingen en risico’s te onderkennen, die niet direct zichtbaar zijn en doet daartoe onderzoek in binnen- en buitenland. De AIVD signaleert, adviseert en deelt gericht informatie met samenwerkingspartners zodat deze de dreiging en risico’s kunnen reduceren. Waar nodig reduceert de AIVD zelfstandig risico’s.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Uitvoeren

• – De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor de taakuitvoering van de AIVD. Dit doet de AIVD door het tijdig onderkennen van dreigingen en risico's voor de nationale veiligheid en de nationale belangen in het binnen- en buitenland. De AIVD verricht onderzoek met behulp van bijzondere inlichtingenmiddelen. Op basis van de bevindingen informeert en adviseert de AIVD de samenwerkingspartners met ambtsberichten en analyses (waaronder openbare publicaties). De minister van BZK legt zo veel als mogelijk in het openbaar verantwoording af aan de Tweede Kamer als geheel of in de vaste Kamercommissie BZK. Waar dat niet kan, vanwege geheimhoudingsnoodzaak, gebeurt dit via de Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CIVD) van de Tweede Kamer.

• – Voor de taakuitvoering zijn stevige waarborgen ingericht in de vorm van toetsing, toezicht en controle. Dit vanwege de inbreuk in de persoonlijke levenssfeer van mensen die de inzet van bijzondere inlichtingenmiddelen kan hebben. Voor de inzet van een groot aantal bijzondere inlichtingenmiddelen is toestemming nodig van de minister van BZK. Met de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten 2017 is na de toestemming van de minister en voorafgaand aan de inzet van een groot aantal bijzondere inlichtingenmiddelen een onafhankelijke toetsing nodig van de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB). Daarnaast houdt de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) toezicht tijdens en na afloop van de inzet van bevoegdheden of op andere werkzaamheden van de AIVD.

C. Beleidsconclusies

De onderzoeken van de AIVD droegen bij aan het handelingsperspectief van zowel publieke als private organisaties om in hun taakuitvoering nationale veiligheidsbelangen te behartigen, het functioneren van de democratische rechtsorde te waarborgen of economisch verdienvermogen in stand te houden.

Coalitieakkoord

In het Coalitieakkoord zijn investeringen in de AIVD opgenomen (oplopend tot € 86,5 mln. in 2027) om -onder een verslechterd dreigingsbeeld- de slagkracht van de AIVD te verbeteren en daarmee de gekende dreigingen te kunnen adresseren.

De investeringen uit het Coalitieakkoord zijn door de AIVD op de volgende wijze aangewend. In 2022 heeft de AIVD ten eerste in het herstel van de verminderde operationele slagkracht van de dienst geïnvesteerd. Ten tweede investeert de AIVD in de gerichte transformatie en innovatie naar een slagvaardige, data gedreven en technisch toekomstbestendige dienst. Ten derde investeert de AIVD in de structurele versterkingen van inlichtingenposities, waaronder de verhoging van de cyberweerbaarheid. Tot slot investeert de AIVD in de economische veiligheid en in de bescherming van vitale sectoren en processen in aansluiting op de behoefte van veiligheidspartners.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

Vanwege het bijzondere karakter van dit begrotingsartikel en de gedeeltelijke geheime uitgaven zijn de uitgaven niet nader uitgesplitst en zijn de apparaatsuitgaven niet opgenomen in het centraal apparaatsartikel. Wanneer het karakter het toelaat kunnen uitgaven van geheim naar apparaat worden gehaald. De onderuitputting uit 2022 is onder andere het gevolg van de krapte op de arbeidsmarkt en de markt voor IT-middelen.

Ontvangsten

De Unit Veiligheidsonderzoeken (UVO), het samenwerkingsverband tussen de AIVD en de MIVD, verricht veiligheidsonderzoeken voor andere (overheids-)organisaties en brengt daarvoor een tarief in rekening. De ontvangsten hebben hier voornamelijk betrekking op.

4.3 Artikel 3. Woningmarkt

A. Algemene doelstelling

Een vrij toegankelijke, vraaggerichte woningmarkt met steun voor degenen die dat nodig hebben.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Het toegankelijk, betaalbaar en toekomstbestendig mogelijk maken van de woningmarkt voor iedereen, lukt alleen door veel samen te werken en telkens goed alle belangen af te wegen. Als rijksoverheid, met provincies, gemeenten, woningcorporaties, zorginstellingen, investeerders, projectontwikkelaars, bouwers, makelaars en velen anderen. Ieder heeft een eigen rol, maar altijd samen met anderen.

De minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) jaagt die samenwerking aan, door zoveel mogelijk belemmeringen weg te nemen, perspectief te bieden in wetten en regels en door het bewaken van de kwaliteit en duurzaamheid van bouwen en wonen, zodat prettig en betaalbaar wonen voor iedereen mogelijk is én blijft.

Beleid en regelgeving

Onder meer via de Wet op de huurtoeslag (WHT), de huur(prijs)regulering en maatregelen ten aanzien van de koopwoningmarkt is de minister voor VRO verantwoordelijk voor het beleid en de regelgeving met betrekking tot de betaalbaarheid van het wonen. Tevens is de minister voor VRO medeverantwoordelijk voor de regelgeving met betrekking tot de fiscale behandeling van de eigen woning en de hypothecaire leennormen.

De minister voor VRO is verantwoordelijk voor het beleid en de regelgeving inzake de huurtoeslag. Tevens is de minister voor VRO verantwoordelijk voor het budgettair beheer van de huurtoeslag op grond van de WHT.

Regisseren

• – De minister voor VRO voert de regie over een heldere verdeling van rollen en verantwoordelijkheden van de verschillende partijen op het terrein van wonen. Tevens voert de minister voor VRO de regie ten aanzien van het bevorderen van een evenwichtige omvang en verdeling van de woningvoorraad.

• – De minister voor VRO is verantwoordelijk voor de regelgeving ten aanzien van (het stelsel van) woningcorporaties. Woningcorporaties zijn via de Woningwet (Wonw) gebonden aan een begrensd werkdomein waarbinnen zij werkzaamheden met staatssteun mogen uitvoeren. Deze zijn het bouwen, verhuren en beheren van woningen met een lage huur voor huishoudens met een laag inkomen en andere doelgroepen die op de reguliere woningmarkt moeilijk een woning kunnen vinden. Tevens is de minister voor VRO verantwoordelijk voor het beleid en de regelgeving inzake de verhuurderheffing.

• – Tevens draagt de minister voor VRO zorg voor het kapitaalmarktbeleid betreffende investeringen in de woningmarkt, bijvoorbeeld via het beleid ten aanzien van de Nationale Hypotheekgarantie (NHG) en het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW).

Uitvoeren

• – De minister voor VRO draagt zorg voor een adequate uitvoering van een laagdrempelige beslechting van huurgeschillen. In het Burgerlijk Wetboek (art. 7:249 t/m 7:261) is vastgelegd dat huurders en verhuurders een beroep kunnen doen op de Huurcommissie. De organisatie en werkwijze van de Huurcommissie, evenals de administratieve ondersteuning door de Dienst van de Huurcommissie (DHC), is vastgelegd in de Uitvoeringswet huurprijzen woonruimte (Uhw).

• – De uitvoering van de verhuurderheffing en de huurtoeslag is onder verantwoordelijkheid van de minister van Financiën belegd bij de Belastingdienst respectievelijk bij de Dienst Toeslagen. De Belastingdienst en Toeslagen zijn ook verantwoordelijk voor de bestrijding van misbruik en oneigenlijk gebruik van de verhuurderheffing en huurtoeslag.

C. Beleidsconclusies

Huurtoeslag

Om inzicht te geven in de uitwerking van de huurtoeslag op de huurlasten voor ontvangers van huurtoeslag is in de onderstaande tabel aangegeven welk aandeel van de bruto huur dat per saldo (na aftrek van de huurtoeslag) nog netto door ontvangers van huurtoeslag is verschuldigd.

Uit de tabel blijkt dat het aandeel van de netto huur dat door de huurtoeslagontvanger zelf netto nog betaald moet worden in 2022 nagenoeg gelijk is gebleven ten opzichte van 2021. Deze cijfers over 2022 zijn nagenoeg gelijk aan de cijfers zoals verwacht in de ontwerpbegroting.

Bron: Eigen berekening ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het percentage netto huur is de te betalen huurprijs (bruto huur) minus de huurtoeslag gedeeld door de bruto huur (%-netto huur=(bruto huur -/- huurtoeslag)/bruto huur).

Woningbouwimpuls

Met de Regeling Woningbouwimpuls wordt bijgedragen aan het sneller bouwen van meer betaalbare woningen in de vorm van een financiële bijdrage aan gemeenten. De bijdrage stelt gemeenten in staat om hun financiële tekorten op te vangen die ontstaan door de bouw van betaalbare woningen en voor de woningbouw noodzakelijke investeringen, zoals infrastructurele ontsluiting en sanering van gronden. De vierde tranche Woningbouwimpuls levert een bijdrage aan de realisatie van 24.768 woningen, waarvan 16.651 in de categorie betaalbaar. Het aandeel betaalbaar bij oplevering is met circa 68% boven verwachting; voor de woningbouwimpuls is de voorwaarde dat ten minste de helft van het programma uit betaalbare woningen bestaat.

Naar aanleiding van diverse onderzoeken naar een effectieve inzet van de Woningbouwimpuls zijn in 2022 diverse aanpassingen doorgevoerd aan de toelatings- en beoordelingscriteria. Om te beginnen is als opvolging van het ‘Pijplijnonderzoek’ de ondergrens voor kleine gemeenten (<50.000 inwoners) verlaagd van 500 woningen naar 200 woningen en wordt een programmatische aanpak toegestaan. Dit moet de toegankelijkheid van het instrument voor álle gemeenten vergroten, wat een positief effect heeft op het bereik van de Regeling. Tegelijkertijd wijst de Algemene Rekenkamer (AR) in haar rapportage dat de schaarse middelen effectief ingezet moeten worden in die gebieden waar de tekorten het grootst zijn. Om dat te bewerkstelligen is de urgentiescore (25% van het totaalcijfer) aangescherpt naar de relatieve woningbouwopgave per functioneel woningmarktgebied.

Daarnaast constateert de AR dat de betaalbaarheid op lange termijn niet geborgd wordt met de Woningbouwimpuls. Inmiddels ligt er een wetsvoorstel regie op de volkshuisvesting waarmee het instrumentarium om de betaalbaarheid te borgen wordt versterken en zijn er in de regionale Woondeals bestuurlijke afspraken over de betaalbaarheid van de nieuwbouwwoningen. Met de aanpassingen die op het beoordelingscriterium ‘kwantiteit en kwaliteit van het woningbouwprogramma’ zijn doorgevoerd kan de Toetsingscommissie ook scherper beoordelen op de inzet van dat instrumentarium. Ook wijst de AR op het ontbreken van een exact vastgestelde en aantoonbare additionaliteit dat het instrument substantieel bijdraagt aan het versneld tot realisatie brengen van meer betaalbare woningen.

De problematiek om op korte termijn, op macro economische schaal, vast te stellen wat de additionele bijdrage van de Woningbouwimpuls is, wordt herkend in het onderzoek van RIGO dat de ministeries van Financiën en Binnenlandse Zaken samen hebben uitgezet in 2022. Een diepgaande casestudie laat zien dat projecten die geen bijdrage hebben ontvangen, tot op heden niet in dezelfde vorm tot ontwikkeling zijn gekomen. Dat duidt erop dat het instrument wel degelijk effect heeft, maar de omvang van dat effect is niet exact vast te stellen. RIGO heeft een aantal aanbevelingen gedaan, om dat beter meetbaar te maken. Die aanpassingen zijn doorgevoerd in de aanvraagprocedure. Dat moet ertoe leiden dat zowel de beoordeling objectiever is, alsmede de cijfers die gebruikt worden voor een toekomstige evaluatie betrouwbaarder zijn. Gelet op de complexiteit van grote woningbouwprojecten en de lange doorlooptijd die daaraan gerelateerd is (gemiddeld 10 jaar), zijn de daadwerkelijke effecten van de Wbi pas op de lange termijn meetbaar.

Versnellen van Tijdelijke Huisvesting

Nederland kent een grote en urgente woningbouwopgave. Het lukt teveel mensen niet om een goede en betaalbare woning te vinden. De urgentie neemt bovendien toe, door de toestroom van Oekraïense ontheemden en de druk op de opvanglocaties van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA). Dit heeft twee zaken duidelijk gemaakt: het is nodig om het bouwen van woningen te versnellen en er is behoefte aan een structureel inzetbare flexibele woningvoorraad, die een plotselinge schommeling in vraag en aanbod kan opvangen.

Huurverlaging

In 2022 heeft geen huurverlaging plaatsgevonden. In 2021 heeft er een huurverlaging plaatsgevonden. De in de begroting 2022 genoemde moties en openstaande toezeggingen zijn in 2022 afgerond. Voorts is in 2022 in de Nationale Prestatieafspraken een nieuwe huurverlaging afgesproken. Deze was voorzien voor 2024, maar besloten is de deze te vervroegen naar 2023. De wetwijziging die hiervoor nodig is, is voorbereid en in procedure gebracht. Verwachting is dat deze uiterlijk 1 maart 2023 wordt gepubliceerd. Dit heeft tot gevolg dat op 1 juli 2023 de huur van circa 600.000 huishoudens die een zelfstandige woning huren van een woningcorporatie en een inkomen hebben dat lager is dan 120% van het minimumijkpunt huurtoeslag, een huurverlaging krijgen naar € 575.

Kansen voor starters

Voor starters is er in 2022 niets veranderd als het gaat om (koop)kansen als gevolg van beleid.

Doorbouwen door corporaties

Er is een grote behoefte aan meer sociale huurwoningen. Met corporaties is in 2020 de afspraak gemaakt dat zij tot en met 2025 150.000 nieuwe sociale huurwoningen zouden bouwen. Zij konden hiervoor een aftrek van de verhuurderheffing krijgen. De afgelopen jaren groeide de bouwproductie van corporaties telkens licht. In 2021 werden door de corporaties 16.900 nieuwe woningen gebouwd, ca. 1.000 meer dan het jaar ervoor. Over 2022 zijn nog geen cijfers beschikbaar. Het bouwtempo zal echter flink omhoog moeten om de doelen voor 2030 te halen. Dat moet oa. via de de provinciale en regionale woondeals. Deze doelen ‒ 250.000 sociale huurwoningen en 50.000 middenhuurwoningen t/m 2030 – zijn in 2022 vastgelegd in de Nationale prestatieafspraken woningcorporaties. Corporaties hebben hiervoor de benodigde investeringscapaciteit omdat per 1 januari 2023 de verhuurderheffing is afgeschaft.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

3.1 Woningmarkt

Subsidie(regelingen)

Bevordering eigen woningbezit

De Wet bevordering eigenwoningbezit (BEW) is gericht op de bevordering van het eigenwoningbezit onder lagere inkomensgroepen. Er is voor nieuwe toekenningen op grond van deze wet geen budget meer beschikbaar en de meerjarig beschikbare middelen dienen uitsluitend voor de betaling van in het verleden aangegane verplichtingen. De uitgaven aan de Wet bevordering eigenwoningbezit zijn in 2022 lager uitgevallen door hoge uitval bij de inkomenstoetsen en door verhuizingen.

Woningmarkt

Stichting Platform31, een kennis- en netwerkorganisatie, heeft een instellingssubsidie en projectsubsidies ontvangen voor het uitvoeren van activiteiten met betrekking tot trends in stad en regio, bijzondere doelgroepen en woonvormen, een toekomstbestendige woningmarkt, verduurzaming, wijk en gebiedsgerichte aanpak.

Saba, Bonaire en Sint Eustatius hebben middelen ontvangen om de woonlasten van huurders in de sociale sector in 2022 te verminderen en een bijdrage om huurders in de particuliere sector te ondersteunen. Woningcorporatie Bazalt heeft middelen ontvangen voor renovatie en nieuwbouw van sociale huurwoningen op Sint Eustatius. Woningstichting Fundashon Cas Bonairiano heeft een subsidie ontvangen voor het versnellen van nieuwbouw van sociale huurwoningen op Bonaire.

Kencis heeft subsidie ontvangen voor de landelijke monitor studentenhuisvesting. Daarnaast zijn subsidies verstrekt in het kader van koplopersregio’s. De VNG heeft subsidie ontvangen voor het Ondersteuningsplan arbeidsmigranten 2022 en een Thuis voor iedereen. Vereniging Coöplink heeft subsidie ontvangen voor het Actieplan Wooncoöperaties. De Stichting Katholieke Universiteit heeft subsidie ontvangen voor Organisatienetwerken in domein sociaal wonen.

De VNG heeft een subsidie ontvangen voor het Ondersteuningsplan Arbeidsmigratie.

De Woonbond een (structurele) subsidie om de positie van de huurder op de woningmarkt te versterken.

De lagere realisatie ten opzichte van de begroting 2022 wordt verklaard omdat bedragen voor subsidies, die in 2022 zijn aangevraagd, in 2023 worden betaald.

Opdrachten

NHG Risicovoorziening

Voor de achtervangfunctie van het Rijk bij de Nationale Hypotheek Garantie (NHG) draagt de Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) een vergoeding af aan het Rijk. In 2020 bedroeg deze afdracht 0,3% van iedere nieuwe afgegeven hypotheekgarantie. Deze afdracht wordt doorberekend aan de consument. In 2022 heeft het Rijk de afdrachten over het boekjaar 2021, ter grootte van afgerond € 61,7 mln., ontvangen. Dit bedrag is in de daartoe bestemde risicovoorziening gestort.

Woningmarkt

In 2022 zijn verschillende onderzoeken naar woningbehoefte, woonwensen, woningmarktontwikkelingen en plancapaciteit uitgevoerd. Daarnaast hebben er diverse onderzoeken voor monitoring van beleid, demografische ontwikkelingen, middenhuur, woonwagenstandplaatsen, het woningwaarderingsstelsel, de woonlasten op Caribisch Nederland plaatsgevonden. Tevens hebben er diverse evaluaties plaatsgevonden. Ook zijn bijdragen verstrekt voor communicatie en de website.

Voor de tijdelijke opvang, maatschappelijke hulp en medische zorg van Afgaanse Nederlanders met een Nederlands paspoort (vanaf mei 2002) is budget beschikbaar gesteld op de budgetpositie Wonen opdrachten. Er was rekening gehouden met een hoger budget dan uiteindelijk in 2022 noodzakelijk bleek te zijn. Uiteindelijk zijn er wat minder evacuees naar Nederland gekomen dan gepland en wat huishoudens snel permanant gehuisvest.

Inkomensoverdrachten

Huurtoeslag

De huurtoeslag is een bijdrage in de huurlasten en kan worden aangevraagd als de huur in verhouding van het inkomen te hoog is. In 2022 hebben ca. 1,51 miljoen huishoudens huurtoeslag ontvangen.

Aan de huurtoeslag is in 2022 minder uitgegeven dan begroot. Bij de uitgaven is € 200,4 mln. minder uitgegeven dan begroot. De lagere uitgaven worden deels veroorzaakt doordat in 2022 minder aanvragers instroomden dan verwacht en deels omdat nabetalingen lager uitvielen. Bij de ontvangsten is € 18,6 mln. minder binnengekomen, als gevolg van de pauzering van terugvorderingen tijdens corona. Dit proces is sinds maart 2022 weer opgestart.

De lagere uitgaven en ontvangsten leiden ertoe dat de huurtoeslag in 2022 een netto positief saldo heeft van € 181,8 mln ten opzichte van de ontwerpbegroting 2022. Ten opzichte van de tweede suppletoire begroting is sprake van € 172,7 mln. lagere uitgaven en € 29,4 mln. lagere ontvangsten in 2022.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Woningmarkt

Aan het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zijn bijdragen verstrekt voor de verhuismodule, het WoON-onderzoek en diverse woningmarktonderzoeken. Aan het Kadaster zijn bijdragen verstrekt voor het leveren van data. Tevens is er een bijdrage verstrekt aan het ministerie van Economische Zaken (KIRE) en ICTU (inkomenstoets woningcorporaties).

Bijdrage aan agentschappen

Dienst van de Huurcommissie

Als huurders en verhuurder een geschil hebben, kunnen zij de Huurcommissie vragen daar een uitspraak over te doen. Zij zijn in dat geval gebaat bij een snelle behandeling van hun geschil en een kwalitatieve uitspraak. In het afgelopen jaar heeft de Huurcommissie de werkvoorraad verder teruggedrongen en hard gewerkt aan het verkleinen van de doorlooptijden. Partijen krijgen hierdoor nu eerder een uitspraak in hun geschil. Daarnaast heeft de Huurcommissie haar dienstverlening aan partijen sterk verbeterd. Zo is in 2022 een nieuw zaaksysteem in gebruik genomen en de website van de Huurcommissie vernieuwd, inclusief een klantportaal waar partijen de voortgang van hun zaak kunnen inzien en gemakkelijk stukken kunnen uploaden en inzien. Ook is het nieuwe klantcontactcentrum van de Huurcommissie van start gegaan, waar huurders en verhuurders terecht kunnen met vragen over huurregelgeving.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Infrastructuur en Waterstaat (XII)

De Inspectie voor de Leefomgeving en Transport is per 1 januari 2022 niet langer een baten-lastenagentschap van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). De uitgaven voor het toezicht op de Wet nomering topinkomens (WNT) bij woningcorporaties en voor SBR-wonen worden derhalve vanaf 2022 onder het instrument bijdragen aan agentschappen verantwoord. Dit gaat in 2022 om gerealiseerde uitgaven van € 1,1 mln.

Financiën (IXB)

In het Coalitieakkoord is geld gereserveerd voor uitvoeringskosten die gepaard gaan met de hervorming/vereenvoudiging van de huurtoeslag. Er zijn in 2022 geen beleidswijzigingen geweest, waardoor Financiën niet hoeft te worden gecompenseerd. Daarom is er van het budget van € 0,5 mln. niets uitgegeven in 2022.

3.3 Woningbouw

Subsidies

Binnenstedelijke Transformatiefaciliteit

Er is in 2022 €22 mln. uitgegeven terwijl er € 0 mln. was begroot voor een subsidieregeling. Tevens is het budget van de Transformatiefaciliteit met eerste suppletoire begroting opgehoogd naar € 22 mln. De overuitputting ten opzichte van de begroting van €22 mln. wordt verklaard door dat er gedurende het jaar besloten is de transformatiefaciliteit op te hogen, deze € 22 mln. aan middelen zijn overgeboekt vanaf de aanvullende post van het Ministerie van Financiën met de eerste suppletoire begroting. De Financieringsfaciliteit Transformatie (de Transformatiefaciliteit) is een revolverend instrument dat woningbouwprojecten financieel haalbaar maakt door leningen aan ontwikkelaars te verstrekken voor de voorfinanciering van de ontwikkeling. Deze middelen worden beheerd door Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (SVN).

Opdrachten

Tijdelijke uitvoeringsorganisatie

Het budget voor de tijdelijke uitvoeringsorganisatie is tijdens de eerste en tweede suppletoire begroting opgehoogd naar € 12 mln. In juni 2022 is de taskforce en bijbehorende Uitvoeringsorganisatie Versnelling Tijdelijke Huisvesting is opgericht om gemeenten, provincies, woningcorporaties en andere woningmarktpartijen actief te ondersteunen bij de realisatie van flex- en transformatiewoningen. In 2022 zijn 27 projecten, met in totaal 5.110 flexwoningen, met de hulp van de uitvoeringsorganisatie versneld naar de besluitvormingsfase gebracht. In totaal zijn in 2022circa 4200 flexwoningen gerealiseerd3.

De overuitputting van € 7,8 mln. ten opzicht van de begroting wordt verklaard door dat er gedurende het jaar besloten is een extra capaciteit voor de tijdelijke uitvoeringsorganisatie beschikbaar te stellen, dit wordt gedekt via de eerste en tweede suppletoire begroting. Echter is niet het volledige bedrag van € 12 mln. dat is toegevoegd bij de suppletoire begrotingen uitgeput. Dit komt door. Dit heeft te maken met het feit dat een deel van de verplichtingen die zijn aangegaan in 2022 doorlopen naar 2023 en zodoende niet tot uitputting in 2022 heeft geleid.

Bijdrage aan medeoverheden

Woningbouwimpuls

In 2022 is ca. €107,7 mln. toegekend aan gemeenten voor WBI projecten (incl. BTW van ca. 15,7 mln.). Daarnaast zijn middelen gereserveerd voor afspraken Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT). De onderuitputting ten opzicht van de begroting, aangevuld met aanvullende middelen die gedurende het jaar zijn toegevoegd, wordt met name veroorzaakt doordat aanvragen voor de WBI samenvielen met andere financiële regelingen en gemeenteraadsverkiezingen, waardoor gemeenten minder aanvragen hebben ingediend.

Ouderenhuisvesting

Voor de Stimuleringsregeling Ontmoetingsruimten in Ouderenhuisvesting was in 2022 €20 mln. beschikbaar. In oktober 2022 is vanuit de VWS begroting €8 mln. aan het budget toegevoegd. Er is door RVO in 2022 voor ruim €16 mln. aan aanvragen toegekend. De onderuitputting wordt verklaard doordat veel aanvragers op het laatste moment hun aanvraag indienden waardoor RVO deze niet in 2022 kon beschikken of worden beoordeeld. 

Flexpools

In 2022 heeft het Rijk € 34,4 mln. uitgekeerd aan de provincies, deze bijdrage is verdeeld op basis van de woningbouwopgave per provincie. Tevens is er 5,6 mln. is overgemaakt aan het BTW Compensatie Fonds (BCF). Provincies kunnen deze bijdrage direct besteden of doorbeschikken aan gemeenten t.h.v. extra capaciteit in de voorfase van woningbouw- en herstructureringsprojecten en het opstellen van integrale woon-zorgvisies.

In totaal is er € 40,0 mln. uitgegeven terwijl er € 0 mln. was begroot, voor de flexpools als uitkering naar de gemeenten. Tevens is het budget van de flexpools met de eerste suppletoire begroting opgehoogd naar € 40 mln. De overuitputting ten opzicht van de begroting van € 40 mln. wordt verklaard door dat er gedurende het jaar besloten is een extra tranches flexpools uit te keren, dit gedekt via de eerste suppletoire begroting.

Kwetsbare groepen

Er is € 48,4 mln. uitgegeven terwijl er € 40 mln. was begroot, voor de kwetsbare groepen als uitkering naar de gemeenten. Tevens is er ca. 3 mln. is overgemaakt aan het BCF. Tevens is het budget van de kwetsbare groepen met de tweede suppletoire begroting opgehoogd naar € 52,2 mln. De overuitputting ten opzicht van de begroting van € 8 mln. wordt verklaard doordat er gedurende het jaar besloten is een extra in te zetten op kwetsbare groepen door middel van de regeling aandachtsgroepen, dit is gedekt via de tweede suppletoire begroting.

Regeling huisvesting Aandachtsgroepen: In 2022 heeft voor de realisatie van ongeveer 3.195 permanente woningen en 5.052 flexwoningen voor aandachtsgroepen gezorgd.

Woondeals

Er is ca. in totaal € 5,1 mln. uitgegeven terwijl er € 0 mln. was begroot, voor de woondeals als uitkering naar de gemeenten. Van deze middelen is ca. € 0,5 mln. afgedragen aan het BCF voor de BTW component. De overuitputting ten opzicht van de begroting van € 5,1 mln. wordt verklaard door dat er gedurende het jaar besloten om de provincies en gemeenten middelen te geven om capaciteit voor de totstandkoming van de woondeals, dit gedekt via de eerste suppletoire begroting.

In de regionale woondeals is vastgelegd op welke locaties gebouwd kan worden, wat het aandeel betaalbare woningbouw is en voor welke doelgroep wordt gebouwd. Dit zijn afspraken tussen de Min VRO, de medeoverheden en in sommige gevallen ook andere partijen.

Tevens is er circa € 0,6 mln. (inclusief BTW) beschikbaar gekomen voor de provincie Zuid-Holland middels een specifieke uitkering voor de ontsluiting van de wijk Valkenhorst. Het behorende BTW component dat in het BCF is gestort is circa € 0,1 mln.

Wadden

Er is € 5 mln. uitgegeven terwijl er € 0 mln. was begroot, voor de wadden als uitkering naar de gemeenten. Van deze € 5 mln. is ca. € 0,15 mln. afgedragen aan het BCF voor het BTW component. Tevens is het budget van de wadden met de eerste suppletoire begroting opgehoogd naar € 5 mln. De meeruitgaven ten opzicht van de begroting van € 5 mln. wordt verklaard doordat er gedurende het jaar besloten is extra middelen voor de Wadden beschikbaar te stellen, dit is gedekt via de tweede suppletoire begroting.

De reden hiervoor was dat er is besloten om extra middelen voor de wadden beschikbaar te stellen vanwege hun onevenredig hoge onrendabele top om zo te zorgen dat ook hier voldoende woningbouw wordt gerealiseerd.

Versnellen tijdelijke huisvesting

Er is € 88 mln. (inclusief btw van circa € 2,1 mln.) uitgegeven terwijl er € 0 mln. was begroot, voor het versnellen van tijdelijke huisvesting als uitkering naar de gemeenten. Tevens is het budget met de nota van wijziging op de eerste suppletoire begroting opgehoogd naar € 100 mln. De overuitputting ten opzicht van de begroting van € 86 mln. wordt verklaard door dat er gedurende het jaar besloten is een extra middelen beschikbaar moesten komen om tijdelijke huisvesting te realiseren, dit is gedekt via de nota van wijziging op de eerste suppletoire begroting.

De reden hiervoor is de verdere gewenste versnelling van de realisatie van tijdelijke huisvesting als gevolg van de oorlog in Oekraïne en druk op opvangcapaciteit in de asielketen. Gemeenten hebben in 2022 financiële ondersteuning gekregen voor woningbouwprojecten die bijdragen aan de versnelling van tijdelijke huisvesting door een beroep te doen op de Stimuleringsregeling Flex- en Transformatiewoningen van in totaal € 100 miljoen. Hiermee zullen in totaal ruim 8.300 woningen worden gerealiseerd. Met de twee genomen besluiten in november en december 2022 worden in totaal 7.363 woningen gerealiseerd met een Rijksbijdrage van €88 mln. De overige 12 mln. zal in 2023 worden toegekend, waarbij gebruik gemaakt wordt van een 100% eindejaarsmarge. In de loop van 2023 ontvangen de eerste bewoners de sleutels van hun huis. 

Caribisch Nederland

PM

Bijdrage aan agentschappen

RVB

Er is € 96,9 mln. uitgegeven terwijl er € 0 mln. was begroot, voor het RVB. Hiervoor is het budget van het RVB met de eerste suppletoire begroting en derde incidentele suppletoire begroting opgehoogd naar € 99,7 mln. De overuitputting ten opzicht van de begroting van € 96,9 mln. wordt verklaard doordat er gedurende het jaar besloten is een extra middelen voor het RVB beschikbaar te stellen voor invulling te geven aan de versnelling tijdelijk huisvesting, dit is gedekt via de tweede suppletoire begroting.

Het Rijksvastgoedbedrijf heeft via een aanbesteding een bestelling van 2.016 flexwoningen gedaan. Daarmee wordt onder andere de markt zekerheid geboden zodat de totale productiecapaciteit kan gaan groeien. In 2022 was hier € 96,9 mln. voor beschikbaar, in 2023 zijn hier ook middelen voor beschikbaar gesteld in de begroting.

Ontvangsten

De ontvangsten betreffen ontvangsten uit huurtoeslag van ca. € 335,5 mln., ca. € 61,7 mln. van NHG die is toegevoegd bij de 2e suppletoire begroting en voor RVB, RVB en het volkshuisvestingsfonds zijn bij elkaar voor een totaal van ca. € 7 mln. aan ontvangsten. Daarnaast bestaan de ontvangsten voor een zeer klein deel uit BEW, woningmarkt en steun aan woningcorporaties.

4.4 Artikel 4. Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteit

A. Algemene doelstelling

Stimuleren van een goede kwaliteit van de gebouwde omgeving op de aspecten duurzaamheid, energiezuinigheid, veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid en toegankelijkheid.

• – Gebouwen voldoen aan de eisen van bouwregelgeving op het gebied van veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid en toegankelijkheid;

• – Vermindering van het gebruik van primaire grondstoffen in de bouw, door onder meer zo hoogwaardig mogelijk gebruik van bouw- en sloopafval, draagt bij aan de beschikbaarheid en betaalbaarheid van producten en diensten op de langere termijn.

• – Aardgasvrije gebouwde omgeving richting 2050. Conform het in het voorjaar 2019 gepubliceerde Klimaatakkoord uitvoering van grootschalige proeftuinen in wijken gericht op opschaling en het opdoen van kennis en ervaring;

• – Samen met maatschappelijke partners 50% minder gebruik van primaire grondstoffen (mineraal, fossiel en metalen) realiseren in 2030 als tussendoel. Dit is in lijn met het programma ‘Nederland circulair in 2050’ met als einddoel een volledig circulaire economie in 2050 (Kamerstukken II 2015/16, 32852, nr. 33). De bouw is hierbij als een van de vijf prioriteiten genoemd;

• – In 2050 is Nederland klimaatbestendig en waterrobuust ingericht;

• – Verbetering van de kwaliteit van werkzaamheden aan gasverbrandingsinstallaties teneinde het aantal koolmonoxideongevallen te reduceren.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Met het oog op de doelen binnen dit beleidsartikel is de inzet van burgers, instellingen, bedrijven en de gehele overheid noodzakelijk. In het kader van het Klimaatakkoord wordt met partijen gesproken over de noodzakelijke acties en te nemen maatregelen. Samen met medeoverheden, corporaties, netbeheerders, energiebedrijven, de financiële sector, de ontwerp-, bouw en technieksector en talloze andere bedrijven, instellingen en maatschap pelijke organisaties gaan we, ieder vanuit de eigen verantwoordelijkheid, mensen helpen met het verduurzamen van hun huis of gebouw. We maken wetgeving, stellen normen aan de huursector, bestaande gebouwen en installaties. De minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) heeft hierbij een stimulerende, regisserende en normerende rol.

Stimuleren

Op basis van artikel 120 van de Woningwet, hoofdstuk 4 van de Wet milieubeheer en de Kadasterwet is de minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) verantwoordelijk voor het stimuleren van energiebesparing en (mede daarmee) voor reductie van CO2-uitstoot in de gebouwde omgeving. De minister voor VRO geeft invulling aan deze verantwoordelijkheid door kaderstelling (wet- en regelgeving), het uitvoeren van de acties van het Coalitieakkoord vertaald in het Programma Verduurzaming Gebouwde Omgeving (PVGO), waar het Rijk verantwoordelijk voor is, ondersteuning van innovatie (onder andere door middel van subsidies) en monitoring. De minister voor VRO stimuleert energietransitie in de gebouwde omgeving met verschillende (subsidie)instrumenten, afspraken en ondersteuningsmaatregelen.

Regisseren

Op basis van artikel 2 van de Woningwet is de minister voor VRO verantwoordelijk voor het opstellen en het beheer van de bouwregelgeving en stelselverantwoordelijk voor het borgen van de bouwkwaliteit. Op grond van deze verantwoordelijkheid worden in ieder geval regels gesteld over het bouwen van nieuwe bouwwerken, de staat van bestaande bouwwerken en het gebruiken en slopen van bouwwerken. Deze regels worden gesteld vanuit het oogpunt van veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid of milieu. Door naleving van deze regels is de minimumkwaliteit van bouwwerken gewaarborgd. Toezicht en handhaving hierop berust bij gemeenten.

C. Beleidsconclusies

In 2030 moeten we veel minder energie in de gebouwde omgeving gebruiken om aan de klimaatdoelstellingen te voldoen. Hiermee verlagen we onze energierekening en verminderen we onze energieafhankelijkheid. In 2022 is daar invulling aan gegeven met de presentatie van het Programma Versnelling Verduurzaming Gebouwde Omgeving (PVGO) (Kamerstukken II 2021/22, 32847, nr. 911). Via vijf programmalijnen werken we aan een duurzame gebouwde omgeving, te weten: 1. Gebiedsgerichte aanpak warmtetransitie; 2) Individuele aanpak woningen; 3) Aanpak utiliteitsgebouwen; 4) Bronnen en infrastructuur; 5) Innovatie in de bouw. De beleidsinzet is daarbij gericht op isolatie, hernieuwbare energie en duurzame verwarming.

Uitvoering Klimaatakkoord gebouwde omgeving

Gebiedsgerichte aanpak onder regie van gemeenten

Begin 2022 hebben ruim 300 gemeenten de transitievisies warmte afgerond en opgeleverd (Kamerstukken II 2021/2022, 32813, nr. 1007). De transitievisies warmte tellen op tot ruim 1,8 miljoen woningen en andere gebouwen die worden verduurzaamd in de wijkgerichte aanpak. Dit is boven de afspraak van 1,5 miljoen woningen uit het Klimaatakkoord. In de bestuurlijke afspraken met de medeoverheden die in de eerste helft van 2022 zijn gemaakt, is opgenomen dat het Rijk door werkt aan het realiseren van de randvoorwaarden (haalbaar en betaalbaar, uitvoeringsmiddelen, wetgeving) en dat gemeenten werken aan de uitwerking van hun transitievisies warmte in uitvoeringsplannen.

Nationaal Isolatieprogramma

In april 2022 is het Nationaal Isolatieprogramma gepresenteerd (Kamer­ stukken II 2021/22, 29453, nr. 547). Inzet daarbij is het sneller, slimmer en socialer isoleren van slecht geïsoleerde huur- en koopwoningen. Het doel van dit programma is om 2,5 miljoen woningen te isoleren in de periode tot en met 2030 met de nadruk op de 1,5 miljoen slecht geïsoleerde woningen (label E,F en G). Van de 1,5 miljoen woningen in de koopsector verloopt 750.000 via een lokale aanpak van gemeenten. Met deze lokale aanpak kunnen gemeenten extra ondersteuning bieden aan kwetsbare groepen in woningen met slechte energielabels. Verder is er het programma hybride warmtepompen gericht op het installeren van 1 miljoen hybridewarmte­ pompen in de bestaande bouw. Om te kunnen doorvoeren dat per 2026 bij vervanging van gasketels efficiëntere verwarmingsinstallaties terugkomen, is het van belang dat er tijdig voldoende apparaten en vakbekwame installateurs beschikbaar zijn. Daartoe is het actieplan hybride warmtepompen in juni 2022 gepresenteerd met de inzet voor verdere opschaling.

Verbouwstromen - organiseren van opschaling

In het najaar van 2022 is het programma de Renovatieversneller omgevormd en opgegaan in het ondersteuningsprogramma verbouw­stromen, voor het realiseren van opschaalbare en voorspelbare renovatie­ stromen in de huur én koopsector. Dit lerende en adaptieve ondersteuningsprogramma wordt uitgevoerd door een netwerkorganisatie van vier partijen actief op het terrein van het opschalen van verduurzaming van woningen: TKI Urban Energy (penvoerder van het samenwerkings­ verband), de Stroomversnelling, TKI Bouw & Techniek en de Bouwcampus.

Naast het programma, is de subsidieregeling Renovatieversneller in 2022 ook omgevormd. Omdat de subsidieregeling in 2021 geen enkele succesvolle aanvraag heeft gehad is deze o.a. door de afschaffing van de verhuurderheffing stopgezet. In 2022 zijn we daarom samen met RVO gestart met het opstellen van een procesondersteuningsregeling die partijen praktisch ondersteunt in het proces van het bundelen van (de woningen van) vragende partijen aan (de producten) van aanbiedende partijen.

SAH

In 2022 zijn via de Stimuleringsregeling Aardgasvrije Huurwoningen (SAH) 36 aanvragen ingediend om circa 3.685 bestaande woningen van het aardgas af te halen. Omdat het meer tijd bleek te kosten om aansluitingen op warmtenetten te realiseren, is er vertraging in het aanvraagproces opgelopen. Daarnaast heeft de onduidelijkheid over het wettelijke kader voor warmtenetten (uitstel Wet collectieve warmtevoorziening en besluit marktordening collectieve warmte) geleid tot een lagere realisatie ten opzichte van de vastgestelde begroting.

SVOH

Per 1 april 2022 is de Subsidieregeling Verduurzaming Onderhoud Huurwoningen (SVOH) open gesteld voor (kleine) verhuurders met huurwoningen in het gereguleerde segment. De SVOH is opgezet als tegemoetkoming voor de bevriezing van de huren in 2021 in verband met de coronacrisis. Met de SVOH kunnen verhuurders in het gereguleerde segment subsidie aanvragen voor maatregelen op het gebied van energiebesparing, onderhoud en energieadvies. In 2022 is via de SVOH subsidie verleend aan 181 subsidieaanvragers (181 woningen). In totaal werd voor € 153.068 subsidie beschikt.

Warmtefonds

Het Nationaal Warmtefonds biedt met budget van het Rijk en private geldverstrekkers langjarige financiering tegen aantrekkelijke voorwaarden aan voor alle woningeigenaren en voor Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) die hun woningen verduurzamen. In 2022 zijn de voorwaarden voor financiering met het Warmtefonds verbeterd: woningeigenaren met een laag inkomen kunnen vanaf november 2022 financiering tegen 0% rente krijgen, woningeigenaren boven de 65 jaar kunnen lenen, ook woningeigenaren zonder leenruimte kunnen een lening tot 5.000 euro krijgen, langere looptijden zijn mogelijk gemaakt bij lagere leenbedragen, het minimum leenbedrag is verlaagd naar 1.000 euro en het volledig financieren van zonnepanelen is mogelijk gemaakt. Daarnaast is nu financiering beschikbaar voor kleine VvE’s. In heel 2022 zijn ruim twee keer zoveel financieringen aan woningeigenaren en VvE’s verstrekt als in 2021. De aanvragen liepen in de maand november, toen de financiering met 0% rente voor lage inkomens startte, op tot bijna 6.000 in die maand. In november en december 2022 werden de eerste 160 consumptieve financieringen verstrekt aan woningeigenaren zonder leenruimte (die in november startte). De verstrekkingen aan VvE’s namen sterk toe, net als het gefinancierde bedrag (€ 122 mln. in 2022 ten opzichte van € 33 mln. in 2021). Het Warmtefonds werkt aan een verbeterting van het aanvraagproces voor VvE's om aanvragen te versnellen en te vereenvoudigen.

SEEH

In 2022 is subsidie voor een oplaadpuntenadvies, een advies voor de realisatie van laadinfrastructuur, aan de Subsidie Energiebesparing Eigen Huis (SEEH) toegevoegd. Daarnaast konden VvE’s in 2022 net als de jaren daarvoor subsidie aanvragen voor isolatiemaatregelen en energieadvies via de SEEH. In totaal zijn er in 2022 132 aanvragen voor energiebesparende maatregelen toegekend, voor een bedrag van ruim € 8 mln. Ook is er subsidie verstrekt voor 228 energieadviezen voor een bedrag € 560.000 en 218 oplaadpuntenadviezen voor een bedrag van ruim € 310.000. Daarnaast is hard gewerkt aan het verbeteren van de voorwaarden binnen de SEEH en het samenvoegen van verschillende regelingen in één regeling: de SVVE. deze staat per januari 2023 open.

Programma aardgasvrije wijken

In 2022 zijn in de derde en laatste ronde 16 proeftuinen aardgasvrije wijken geselecteerd, het totaal aan proeftuinen is nu 66. Met een uitgebreide monitoring volgt het programma de voortgang van de proeftuinen en haalt lessen en (beleids)knelpunten op en agendeert deze. Jaarlijks wordt aan de Tweede Kamer gerapporteerd over de voortgang (Kamerstukken II 2021/2022, 32847, nr. 917). Het PAW is uitgebreid geëvalueerd in 2022 en zowel doeltreffend als doelmatig bevonden. Tot slot is in 2022 de kwartiermakersfase van het Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW) doorlopen, waarin de lessen uit de evaluatie zijn meegenomen. Het programma start op 1 januari 2023, het PAW gaat hierin op.

Ontzorging van gebouweigenaren

Op 3 oktober 2022 is verbeterjehuis.nl uitgebreid. Met de uitbreiding is invulling gegeven aan afspraken in het Klimaatakkoord over het lanceren van een landelijk digitaal platform voor verduurzaming en het ontzorgen van woningeigenaren. Met hoge bezoekersaantallen al voor de uitbreiding (€ 1,5 mln. in 2022 t/m september), is verbeterjehuis.nl een belangrijke bron van informatie voor woningeigenaren. Ook zijn er in bijna alle gemeenten energieloketten waar mensen informatie kunnen krijgen over het verduurzamen van hun woning. Hiernaast zal het onder de lokale aanpak van het nationaal isolatieprogramma mogelijk zijn om ook aanvragen te doen voor ontzorging van woningeigenaren die mee gaan doen aan collectieve aanpakken van de gemeenten. Hiertoe is de door TNO voorgestelde ‘contingentenaanpak’ verder uitgewerkt en is deze onder andere mogelijk vanuit Verbouwstromen. Ook wordt er via de Doetank in vier pilot gemeenten (Emmen, Leusden, Veldhoven en Eindhoven) ervaring opgedaan welke vorm van ontzorging het beste werkt. Tot slot is er in november 2022 een Kamerbrief geschreven over de oplossingsrichting die uiteindelijk gevonden is om gebouwgebonden financiering- en ontzorgingsconcepten mogelijk te kunnen maken.

Verduurzamen utiliteitsbouw commercieel en maatschappelijk vastgoed

Circulair bouwen

In 2022 is in samenwerking met NMD de voorbereiding gestart voor de aangekondigde implementatie van wijzigingen in de Europese norm voor de milieuprestatie van bouwwerken (EN15804).

Op 29 juli 2022 is het onderzoek naar de bepaling van de waardering van CO2-vastlegging in biobased materialen gepubliceerd. Op 23 december 2022 is de Beleidsagenda normeren en stimuleren circulair bouwen gepubliceerd [Tweede Kamer 2022-2023, 32852, nr. 223], waarin onderzocht wordt hoe de wijzigingen geïmplementeerd kunnen worden voor de milieuprestatie van bouwwerken ten behoeve van enerzijds de implementatie van wijzigingen in de Europese norm (EN15804) en anderzijds de waardering van milieueffecten van de CO2-opslag van biobased materialen (Kamerstukken II 2019/20). Ter stimulering van biobased bouwmaterialen is in 2022 een subsidie verstrekt aan de stichting Building Balance. Hiermee zijn pilots gestart om kennis en ervaring op te doen, om vezelteelt in Nederland te ontwikkelen waarmee verwerkingsbedrijven bouwmaterialen kunnen produceren. Doel hiervan is de keten boer-verwerker-bouwer te versterken en zo mogelijk alternatieve verdienmodellen te creëren.

Bouwregelgeving

In 2022 zijn diverse wijzigingen van het Bouwbesluit en Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) in werking getreden of in procedure gebracht. Door uitstel van de inwerkingtreding van de Omgevingswet zijn deze wijzigingen nog niet in werking getreden. De wijziging van het Bouwbesluit (en het Bbl) voor hernieuwbare energie bij ingrijpende renovatie (Stb. 2021, 658) is op 1 februari 2022 in werking getreden.

In 2022 zijn de volgende wijzigingen in het Bbl aangebracht; in het kader van de Wet kwaliteitsborging (zie verderop Stb. 145 en 150), een wijziging met betrekking tot de brandveiligheid van parkeergarages, normen voor daglicht en enkele technische wijzigingen (Stb. 2022, 360).

Daarnaast is een aantal voorstellen tot wijziging in procedure gebracht: wijziging van het Bbl in verband met de periodieke beoordeling van gebouwen, de aanscherping van de schileisen van tijdelijke woningen en een wijziging waarin onder andere regels over loden leidingen en doorvalbeveiliging voor bestaande huurwoningen, regels omtrent nieuwbouw voor brandveiligheid van hoge gevels en het terugdraaien van de opgenomen mogelijkheid om maatwerkregels te stellen voor de energieprestatie en de milieuprestatie in het kader van landelijke uniformering van de eisen voor nieuwbouw (link: https://www.internetconsultatie.nl/verzamelwijzingbbl2022_15_12/b1).

Tevens is verder gewerkt aan het verduidelijken van het wettelijk kader voor onder andere de bouwregelgeving ter uitwerking van onderdelen van het Klimaatakkoord. Zo is het wetsvoorstel gemeentelijke instrumenten warmtetransitie naar de Raad van State gestuurd, die in december 2022 advies heeft uitgebracht. Ook is het een conceptbesluit gemeentelijke instrumenten warmtetransitie in 2022 in consultatie gebracht.

Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen

De Minister voor VRO heeft ter uitwerking van de wet kwaliteitsborgen voor het bouwen (Stb. 2019, 382) het Besluit kwaliteitsborging voor het bouwen (Bkb) en de Regeling kwaliteitsborging voor het bouwen (Rkb) gepubliceerd. Ter voorbereiding op de inwerkingtreding van de wet zijn ook in 2022 in samenwerking met bij de bouw betrokken partijen proefprojecten uitgevoerd om zo veel mogelijk ervaringen op te doen met het nieuwe stelsel. De Toelatingsorganisatie Kwaliteitsborging Bouw (Tlokb) is op 22 april 2022 ingesteld en van start gegaan.

Stelsel certificeringswerkzaamheden aan gasverbrandingsinstallaties

In 2022 zijn 3 certificatieschema’s en 4 certificerende instellingen aangewezen om uitvoering te geven aan het wettelijk stelsel voor werkzaamheden aan gasverbrandingsinstallaties (Stb. 2020, 354). Omdat dit aanwijzingsproces langer heeft geduurd dan vooraf verwacht, resteerde er onvoldoende tijd om voor 1 januari 2023 voldoende bedrijven te certificeren om in de vraag van consumenten en andere opdrachtgevers te voorzien. Na afstemming met betrokken partijen is de Tweede Kamer daarom op 21 oktober 2022 bericht dat de volledige inwerkingtreding van het stelsel wordt uitgesteld naar 1 april 2023. Vanaf die datum mogen werkzaamheden aan gasverbrandingsinstallaties alleen nog worden uitgevoerd door bedrijven die daarvoor gecertificeerd zijn (Kamerstuk 32757, nr. 1893). Deze aanpassing is op 16 december 2022 in het Staatsblad gepubliceerd (Stb 2022, 503).

Programma Versnelling verduurzaming Gebouwde Omgeving (PVGO)

In het PVGO zijn verschillende normerende voorstellen opgenomen, zoals de normering van de huur- en utiliteitssector, de normering van zon-op-dak en voor de verbrandingsinstallaties (uitfaseren mono CV-ketel, richting (hybride) warmtepompen). Wetgeving dat gemeenten voorziet van noodzakelijke wettelijke instrumenten om de transitie vorm te geven is (WGIW) is in voorbereiding.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

4.1 Energietransitie en duurzaamheid

Subsidie(regelingen)

Energiebesparing Koopsector

Verenigingen van Wooneigenaren (VvE) kunnen voor de verduurzaming van hun woning subsidieaanvragen bij de regeling Subsidie Energiebesparing Eigen Huis doen.

Hiervoor is aanvullende budget beschikbaar gesteld voor de jaren 2022 tot en met 2026 (Kamerstukken II 2020/21, 32813, nr. 667). Het besluitvormingsproces bij VvE is complex en kost meer tijd, waardoor minder aanvragen zijn ingediend dan verwacht (ca. € 1,7 mln.) Bij de tweede suppletoire begroting is het budget bijgesteld en is € 5 mln. gerealloceerd naar het Warmtefonds. In totaal is er in 2022 ca. € 7 mln. uitgegeven. Het Nationaal Warmtefonds heeft door de hoge gasprijzen een grote toename van aanvragen en verstrekte financieringen. In het voorjaar van 2023 vindt een bijstelling van het Warmtefonds naar SEEH plaats.

Energiebesparing Huursector

De uitgaven in 2022 voor de Stimuleringsregeling energieprestatie huursector (STEP) bedroegen € 10,6 mln. Naar verwachting zouden in 2022 voor ca. € 18,9 mln. aan aanvragen worden betaald en vastgesteld. De kwaliteit van de laatste aanvragen bleek achteraf beduidend minder, waardoor er minder is uitgegeven.

Bij de tweede suppletoire begroting is de kasprognose bijgesteld en zijn de middelen onder andere ingezet voor huisvesting van additionele groep mensen uit Afghanistan (€ 4,8 mln.) en € 3,7 mln. wordt ingezet ten behoeve van het algemeen beeld.

Energietransitie en duurzaamheid

In het kader van de afspraken voor energietransitie in de gebouwde omgeving uit het Klimaatakkoord heeft het ministerie van BZK in 2022 aan een aantal partijen subsidies verstrekt, waaronder de voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal, Platform 31, diverse subsidies in het kader van de energiebespaarcoalitie en de Regionale Energiestrategiëen (RES) (o.a. nationaal programma RES en participatiecoalitie). In totaal is er € 24,8 mln. besteed. Bij de eerste en tweede suppletoire begroting is er budget gerealloceerd naar onder andere RES en er is circa € 5 mln. doorgeschoven naar 2023 voor een brede maatschappelijke verduurzamingscoalitie en ondersteuningscampagne. In totaal is er € 2,5 mln. uit het beschikbare budget niet uitgegeven.

Renovatieversneller

Voor de Renovatieversneller zijn in het klimaatakkoord subsidiemiddelen beschikbaar gesteld om opschaling bij verduurzaming van woningen te bevorderen met het oog op kostenreductie. Bij de eerste suppletoire begroting van 2022 is € 9 mln. doorgeschoven naar latere jaren. In het najaar van 2022 is het programma Renovatieversneller omgevormd en opgegaan in het ondersteuningsprogramma Verbouwstromen. Er is bij de tweede suppletoire begroting € 1 mln. weer toegevoegd aan het budget. Er is een meerjarige subsidie verstrekt en er is in 2022 € 1 mln. uitgegeven.

Stimuleringsregeling Aardgasvrije Huurwoningen (SAH)

De Stimuleringsregeling aardgasvrije huurwoningen (SAH) verleent vanaf 2020 subsidies aan zowel sociale als particuliere verhuurders voor het aardgasvrij maken van woningen. Ook gemengde VvE’s kunnen hierbij terecht voor subsidiëring van warmtenetaansluitingen. De aansluiting op warmtenetten loopt niet hard, mede ook door de vertraging in het wetgevingsproces. Hiervoor is de kasprognose bijgesteld en is budget doorgeschoven naar latere jaren. Daarnaast is bij de tweede suppletoire begroting € 15 mln. ingezet voor het Warmtefonds. Dit bedrag wordt in 2023 weer teruggeplaatst vanuit het Warmtefonds. In 2022 is € 3,7 mln. uitgegeven.

Warmtefonds

Het Warmtefonds verstrekt tegen aantrekkelijke voorwaarden financiering aan woningeigenaren en VvE’s die hun woning verduurzamen. In 2022 is bij de eerste suppletoire begroting was € 114 mln. beschikbaar en is de kasprognose bijgesteld voor € 45 mln. en doorgeschoven naar 2023 en 2027. Tevens is er ca. € 13 mln. ingezet voor BZK brede problematiek. Daarnaast is er bij de suppletoire begroting budget toegevoegd uit SAH, SVOH en SEEH voor totaal € 30 mln. In 2022 is in totaal € 85,6 mln. uitgegeven.

Kennis- en innovatieprogramma emissiearme bouwproducten (stikstof)

Met het kennis- en innovatieprogramma emissiearme bouwproducten wordt bijgedragen aan de ontwikkeling van een afsprakenstelsel voor digitalisering van het bouwproces en de bouwlogistieke stromen gericht op stikstofreductie. Bij de tweede suppletoire begroting is het budget met € 4,3 mln. opgehoogd. In 2022 is er € 6,7 mln. uitgegeven. € 1,4 mln. is niet besteed.

Subsidie verduurzaming en onderhoud huurwoningen

Het aantal aanvragen van de subsidie verduurzaming en onderhoud huurwoningen (SVOH) ten opzichte van de raming viel tegen. Het verduurzamingstempo in de sector en bij deze doelgroep van kleine verhuurders was niet hoog waardoor er ook weinig subsidieaanvragen waren ingediend. Bij de eerste suppletoire begroting is een groot deel van het budget naar latere jaren geschoven (€ 27,8 mln.). Verder is bij de tweede suppletoire begroting € 10 mln. ingezet voor het Warmtefonds en € 2,2 mln. wordt ingezet ten behoeve van het algemeen beeld. In 2023 wordt de € 10 mln. weer teruggeplaatst naar de SVOH. Uiteindelijk is € 100.000 gerealiseerd voor de SVOH.

Verduurzaming maatschappelijk vastgoed

De nieuwe Subsidieregeling duurzaam maatschappelijk vastgoed (DUMAVA) komt eigenaren van bestaand maatschappelijk vastgoed tegemoet in de kosten om te verduurzamen. De eerste tranche met een subsidieplafond van € 150 mln. is in oktober 2022 geopend. Het restant van de eerste tranche wordt uitgegeven in 2022-2024. Bij de eerste suppletoire begroting is € 10,3 mln. doorgeschoven naar 2023. In totaal is in 2022 circa € 37 mln. uitgegeven. € 4,3 mln. is niet tot betaling gekomen.

Opdrachten

Energietransitie en duurzaamheid

Ter uitvoering van de afspraken voor de energietransitie in de gebouwde omgeving verstrekte het ministerie van BZK in 2022 diverse onderzoeksopdrachten, waaronder voor het energielabel en financieel advies voor woningeigenaren. Bij de tweede suppletoire begroting in 2022 is het budget met circa € 2 mln. opgehoogd. In totaal is er € 5,7 mln. uitgegeven.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Energietransitie en duurzaamheid

De Unie van Waterschappen ontving een bijdrage voor het Nationaal Programma Regionale Energiestrategieën (NP RES) om de RES-regio’s te ondersteunen, en de verbinding te vormen tussen nationaal, regionaal en lokaal. In de jaren voor 2022 is het budget verantwoord op het instrument bijdragen aan ZBO's/RWT's. Met ingang van 2022 is de bijdrage verantwoord onder het instrument subsidies. Het restant van € 1 mln. aan subsidiebijdrage is per abuis niet gealloceerd naar het juiste instrument subsidie Energietransitie en duurzaamheid.

Bijdrage aan medeoverheden

Aardgasvrije wijken

In 2022 is er bij de eerste suppletoire begroting budget gerealloceerd vanuit bijdrage aan andere begrotingshoofdstukken om de middelen op het juiste instrument te verantwoorden voor de derde ronde proeftuinen, in totaal 16 gemeenten. Uiteindelijk is hier € 62,6 mln. overgeheveld naar gemeenten. Het budget is volledig uitgegeven.

Ventilatie in scholen

Naar aanleiding van de motie van de Tweede Kamerleden Westerveld en Kuiken van 14 juli 2021 (Kamerstukken II 2020/21, 25295, nr. 1368), waarin de regering wordt verzocht urgentie te betrachten in het oplossen van ventilatieproblemen is in totaal € 100 mln. extra in 2021 en 2022 beschikbaar gesteld voor ventilatie in schoolgebouwen. Met de middelen werden alle tot 1 juli 2021 ingediende aanvragen voor de Specifieke uitkering ventilatie in scholen (SUVIS), gehonoreerd en kon er aanvullend een tweede tijdvak worden opengesteld. In 2022 is € 73,5 mln. uitgegeven. Het bij de tweede suppletoire begroting bijgestelde budget is overschreden met ca. € 1 mln.

Nationaal Isolatie Programma

De middelen voor lokale aanpak woningisolatie worden ingezet ter onder­steuning van huishoudens om op korte termijn energiebesparende maatregelen te treffen. Deze wordt ook tevens verdeeld met de specifieke uitkering aan gemeenten voor aanpak energiearmoede. Hiervoor is er bij de tweede suppletoire begroting € 67,5 mln. overgeheveld naar het juiste instrument. Het volledige bedrag is uitgegeven.

Ondersteuning aanpak energiearmoede

Bij de Miljoenennota 2022 is extra budget beschikbaar gesteld voor de aanpak energiearmoede voor 2022 (€ 150 mln.) en 2023 (€ 150 mln.) (Kamerstukken II 2022/23, 36200 VII, nr. 2, p20 / tabel 2.2 en p22 (nr. 11) en p66, p184). Hieraan is het budget «lokale aanpak isolatie» toegevoegd. Van het totale beschikbare budget is ca € 9,5 mln. overgeheveld naar het BTW Compensatiefonds. Met een Nota van Wijziging (Kamerstukken VII, 35925, nr. 50) is de eerste € 149 mln. uitgekeerd aan gemeenten en in de eerste suppletoire begroting is in totaal ca. € 212 mln. betaald. Vervolgens is bij de 2e suppletoire begroting een bijzondere uitkering ca. € 1,7 mln. verstrekt aan de BES-eilanden voor de aanpak van energiearmoede. In totaal is in 2022 € 358,7 mln. uitgegeven om huishoudens in energiearmoede te ondersteunen.

Verduurzaming Maatschappelijk Vastgoed

Met de Regeling specifieke uitkering ontzorgingsprogramma maatschappelijk vastgoed, kunnen provincies een ontzorgingsprogramma opzetten. Het ontzorgingsprogramma ondersteunt kleine maatschappelijk vastgoedeigenaren bij het verduurzamen van de gebouwen die zij in eigendom hebben. In totaal is hier in 2022 € 17 mln. aan uitgegeven. Het budget is volledig uitgeput.

Bijdrage aan agentschappen

RVO.nl (uitvoering Energieakkoord)

Bij de 1e suppletoire begroting is er € 13 mln. gerealloceerd voor de uitvoeringskosten RVO voor diverse regelingen zoals SAH, de SEEH, NIP, KIP, Renovatieversneller en MaVa. Bij de tweede suppletoire begroting is er € 8 mln. gerealloceerd voor onder andere de uitgaven aan de jaaropdracht 2023 en MKB Nederland. Het gehele budget is volledig gerealloceerd.

Dienst Publiek en Communicatie

Aan DPC betreft het uitgaven voor diverse campagnes verbeterjehuis.nl en nationale isolatie campagne.

RVO.nl (energietransitie en duurzaamheid)

Deze middelen zijn bestemd voor het jaarprogramma 2022 dat RVO.nl in opdracht van het ministerie van BZK uitvoert voornamelijk op het gebied van energietransitie in de gebouwde omgeving. Het programma behelst kennisverspreiding, beleidsonderbouwing en uitvoering van subsidieregelingen. Daarnaast betreft dit ook de bijdrage voor de RVO.nl voor de uitvoering van diverse regelingen (waaronder het volkshuisvestingsfonds). Deze uitgaven worden hier verantwoord vanwege gecentraliseerd opdrachtgeverschap. Bij de eerste suppletoire begroting is er € 11 mln. bijgekomen en bij de tweede suppletoire is het budget met € 10 mln. opgehoogd om de middelen voor de opdrachten aan RVO op het juiste budget te verantwoorden. Circa € 3 mln. is niet uitgegeven doordat bepaalde opdrachten niet door zijn gegaan of lager zijn uitgevallen.

RVB

In het kader van het stikstofbeleid is het budget gereserveerd om aanbestedende rijksdiensten in staat te stellen om structureel uitstoot-verminderende criteria te stellen bij aanbestedingen. Dit betreft de middelen die het ministerie van BZK inzet voor de opdracht aan het Rijksvastgoedbedrijf (RVB). Bij de eerste suppletoire begroting is de prognose bijgesteld en is budget naar latere jaren verschoven. In totaal is ca. € 1 mln. uitgegeven in 2022. € 4 mln. is bij de eerste suppletoire begroting doorgeschoven naar latere jaren.

Verduurzaming Maatschappelijk Vastgoed

Ten behoeve van de programma's Zon-Op-Rijksdaken en de verduurzaming van rijksgebouwen is in totaal € 4,8 mln. overgeheveld naar het Rijksvastgoedbedrijf. Bij de tweede suppletoire begrotings was de verwachting dat er in 2022 totaal € 3,6 mln. geraliseerd zou worden. Hierdoor is er bij de tweede suppletoire begroting is € 1 mln. ingezet voor BZK-brede problematiek. Uiteindelijk is er in 2022 alsnog € 4,6 mln. gerealiseerd. Hierdoor is het budget met € 1 mln. overschreden.

Bijdrage aan andere begrotingshoofdstukken

EGO

Bij de eerste suppletoire begroting is er € 5 mln. doorgeschoven naar latere jaren. Er is bij de tweede suppletoire begroting € 12 mln. gerealloceerd voor de regelingen Demonstatie Energie- en Klimaatinnovatie (DEI), Missiegedreven Onderzoek, Ontwikkeling en Innovatie (MOOI), Meerjarige Missiegedreven Innovatie Programma's (MMIP) en bijdragen aan diverse departementen voor Kennis en innovatie platform (KIP) en natuurinclusief isoleren. De bijdrage aan de regeling DEI viel lager uit en het innovatiebudget is met € 1,2 mln. onderbesteed. Dit is het volledige bedrag dat nog resteert.

Gemeentefonds (B)

Bij de eerste suppletorie begroting zijn voor € 95 mln. aan bijdragen gedaan aan gemeentefonds, provinciefonds en BTW-compensatiefonds. Onder andere ter ondersteuning van RES, om het bestaande klimaatbeleid voort te kunnen zetten en voor de proeftuin Aardgasvrije Wijken (PAW). Bij de tweede suppletoire begroting is er € 9 mln. budget van PAW gerealloceerd om dit op het juiste instrument te verantwoorden. Het volledige budget is gerealloceerd.

Kennis en innovatie emmissiearme bouwproduct

In de eerste- en tweede suppletoire begrotingen is aan het TNO programma emmissieloos bouwen in totaal ca. € 4,1 mln. bijgedragen. Daarnaast is het resterende budget gerealloceerd naar het instrument subsidies (Kennis en innovatie emmissie arme bouwproducten) om de subsidies aan stichting bouw en techniek en building balance te verstrekken.

4.2 Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

Subsidie(regelingen)

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

In 2022 verstrekte het ministerie van BZK diverse subsidies in het kader van onderzoek naar mogelije aanpassingen in de bouwregelgeving en overige onderwerpen die betrekking hebben op de veiligheid, toegankelijkheid, duurzaamheid en gezondheid van gebouwen en het versterken van de positie van de bouwconsument. Bij de tweede suppletoire begroting is er € 3 mln. toegevoegd aan het budget vanuit de Loon-en prijs bijstelling. In totaal is hiervoor in 2022 € 11,7 mln. uitgegeven.

Opdrachten

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

Het ministerie van BZK verstrekte ten behoeve van een goed functionerend stelsel van bouwregelgeving ook in 2022 opdrachten voor werkzaamheden van het Nederlands Normalisatie-instituut (NEN), de Helpdesk bouwregelgeving en de Adviescommissie toepassing en gelijkwaardigheid bouwvoorschriften. Vanuit de kerntaak «het wettelijk waarborgen van een maatschappelijk noodzakelijk minimum kwaliteitsniveau van bouwwerken» zijn waar nodig wijzigingen in het Besluit bouwwerken leefomgeving aangebracht. In totaal is hier € 1,7 mln. uitgegeven.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Ontvangsten

In totaal is er circa € 11 mln. ontvangen. Dit betreffen ontvangsten uit afrekeningen van eerder verstrekte subsidies door RVO.nl en de vaststellingen van de Regeling Reductie Energiegebruik (RRE). Dit komt grotendeels door de beoordelingssystematiek van de RRE waardoor er geen rekening is gehouden met deze ontvangsten.

4.5 Artikel 5. Ruimtelijke ordening en omgevingswet

A. Algemene doelstelling

Een goede kwaliteit van de leefomgeving.

Het beleid is gericht op de realisatie van een veilige, gezonde en aantrekkelijke woon- en leefomgeving en een efficiënt gebruik van onze ruimte, nu en in de toekomst. Daarnaast werkt het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) aan de invoering van de herziening van het stelsel van omgevingsrecht, dat nationale wettelijke kaders en instrumenten geeft waarmee overheden, burgers en bedrijven gezamenlijk werken aan een veilige en gezonde leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Regisseren

C. Beleidsconclusies

Inwerkingstredingsdatum Omgevingswet

Half oktober 2022 is, samen met de interbestuurlijke partners VNG, IPO en Unie van Waterschappen, besloten de inwerkingtreding van de Omgevingswet uit te stellen naar 1 juli 2023 (Kamerstukken I 2022/23, 33118, ER), om 6 maanden extra de tijd te verkrijgen, die kan worden gebruikt om verder te testen en te oefenen, en te kunnen voorzien in extra ondersteuning voor de bevoegde gezagen. Inmiddels is eind januari 2023 het Koninklijk Besluit voor inwerkingtreding van de Omgevingswet per 1 januari 2024 aan beide Kamers gestuurd (Kamerstukken II 2022/23, 33118, nr. 247).

Nationale Omgevingsvisie 2022

In het Coalitieakkoord van 15 december 2021 is aangekondigd dat het kabinet overgaat tot het aanscherpen van de Nationale Omgevingsvisie. Een nieuwe Rijksvisie waarin ruimtelijke keuzes worden gemaakt om te komen tot meer regie op de verdeling van ruimte. Daartoe heeft de minister voor VRO de Ruimtelijke Ordeningsbrief als startnotitie aan de beide kamers verstuurd op 17 mei 2022. Hierin wordt samenhangend en integraal de staat van de ruimtelijke ordening in Nederland beschouwd met een schets van de weg voorwaarts. Daaropvolgend heeft de minister voor VRO op 12 december een Provinciaal Startpakket bij de twaalf provincies neergelegd. Hierin wordt de provincies gevraagd om in samenhang ruimtelijk te puzzelen met de (nieuwe) Rijksopgaven die binnen hun provinciegrenzen neerslaan. In samenwerking met de provincies en Rijk komen we in 2023 vervolgens tot bestuurlijke arrangementen. Deze ruimtelijke arrangementen zijn vervolgens weer een cruciale schakel om te komen tot een nieuwe ontwerp-NOVI begin 2024.

In 2022 is het programma NOVEX gestart. Voor de zomer is het programmaplan vastgesteld. Het programma NOVEX beschrijft de manier van werken voor het versnellen van de uitvoering van de NOVI en voor het komen tot input voor de nieuwe Nota Ruimte. Daarmee wordt invulling gegeven aan de versterking van de ruimtelijke regierol van het Rijk. Het programma bevat zowel de aanpak voor ruimtelijke regie via provincies als de versterking van de gebiedsgerichte aanpak. De nationale ruimtevragende opgaven en doelen zijn gebundeld in het startpakket dat in december aan de provincies is gestuurd. Dit startpakket vormt de basis voor de ruimtelijk voorstellen die provincies in gaan dienen. In het programma NOVEX is ook de aanpak uitgewerkt voor de zestien NOVEX gebieden. Dit zijn gebieden waar ruimtelijke opgaven zodanig stapelen dat hier een gezamenlijke aanpak van regio en rijk op nodig is.

In het najaar van 2022 is een start gemaakt met het programma Mooi Nederland. In het programma ‘Mooi Nederland’ staat ruimtelijke kwaliteit centraal. Het programma werkt aan een gedeeld beeld van de toekomst van ons land en regelt nieuwe concepten voor de inrichting van gebieden. In 2023 komt het programma vol in de uitvoering. 

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

5.1 Ruimtelijke ordening

Subsidies

Programma Ruimtelijk Ontwerp

Het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp 2021-2024 is onder andere gericht op het stimuleren van de inzet van ontwerp bij lokale en regionale inrichtingsopgaven. Het programma biedt de mogelijkheid voor co-financiering bij een samenhangende en vernieuwende aanpak van urgente maatschappelijke opgaven in de fysieke leefomgeving. Juist op de regionale en lokale schaal kunnen nieuwe breed gedragen initaitieven een innovatieve aanpak ontwikkelen. Het stimuleringsprogramma is gericht op lokale en regionale overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties en collectieven van burgers die samen met ontwerpers aan de slag willen. Dit geldt zowel voor subsidies als voor opdrachten.

De ministeries van BZK en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) hebben het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie (SCI) gevraagd een vierjarig stimuleringsprogramma op te zetten. Het stimuleringsprogramma werkt met het instrument open oproep (tender). Jaarlijks starten twee open oproepen, elk gericht op een ander actueel thema. Elke open oproep biedt tevens een platform voor kennisdeling en het zichtbaar maken van de resultaten. Zo zijn de resultaten en inzichten ook elders bruikbaar. In 2022 is het SCI twee open oproepen gestart: «Bouwen vanuit de Bodem» en 'Wegen naar Welzijn'. Bij eerste suppletoire begroting is € 1,2 mln. overgeboekt naar het ministerie van OCW voor de uitvoering van dit programma. Bij tweede suppletoire begroting is € 0,3 mln. gerealloceerd naar het budget Kadaster voor een bijdrage voor publieke dienstverlening op de kaart.

Basisregistraties

Aan de stichting Geonovum is een subsidie verleend voor het basisprogramma voor het ontwikkelen en beheren van de geo-standaarden, kennisoverdracht en advisering over geo-informatie en geo-informatie-infrastructuur.

Ruimtelijk instrumentarium (diversen)

In 2022 is een subsidie verstrekt aan de Eo Wijersprijsvraag, een ontwerpprijsvraag over regionale ontwikkeling met ruimtelijke kwaliteit. De uitkomsten zijn voor de regio´s input voor het uitwerken van regionale en lokale inrichtingsplannen als nadere uitwerking van de Provinciale Programma´s. Ook is er een subsidie verstrekt aan Testlab Nieuw Bos en Tiny Houses: dit platform onder leiding van de Natuurverdubbelaars ondersteunt gemeenten, initiatiefnemers en grondeigenaren in het verkennen en realiseren van de kansen voor natuurontwikkeling in combinatie met off the grid wonen. De Dialoog Bouwcultuur is gesubsidieerd, waarbij de Federatie Ruimtelijke kwaliteit samen met een aantal partners deze dialoog organiseert om te komen tot een bouwcultuur voor stad en land, die uitgaat van ontwikkelen met ruimtelijke kwaliteit.

Basisregistraties Ondergrond (BRO)

Het betreft hier een subsidie aan BIJ12 voor het aansluiten van het landelijk register grondwater. De subsidie is in 2021 verstrekt maar loopt door tot 2022. In 2023 wordt de laatste 20% betaald na afronding.

Opdrachten

Programma Ruimtelijk Ontwerp

Bij tweede suppletoire begroting is circa € 1 mln. gerealloceerd voornamelijk naar het instrument bijdragen aan medeoverheden voor bijdragen aan de provincies voor de NOVI gebieden.

In 2022 is de uitvoering van het Actieprogramma gekoppeld aan het programma Mooi Nederland, een rijksbreed programma dat begin juli 2022 is gelanceerd. Het budget is ingezet om de stapeling van opgaven in beeld te brengen en de verkenningen te starten naar werkende toekomstperspectieven en innovatieve inrichtingsconcepten voor een aantal lokale en regionale vraagstukken. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om de groenblauwe dooradering (het samenstel van ‘groene’ en ‘blauwe’ landschapselementen in agrarische cultuurlandschappen) van het landelijk gebied, functiecombinaties bij de inpassing van energienetwerken, de integrale transformatie van naoorlogse woonwijken en stedelijke knooppunten. Naast de inzet voor thematische verkenningen en conceptontwikkeling is ook ingezet op de versterking van de positie van ontwerp met onder meer de start van learning communicties en het organiserne van netwerkbijeenkomsten. Het programma Ruimtelijk Ontwerp verzorgt tevens de interdepartementale coördinatie voor het College van Rijksadviseurs. In het najaar 2022 is het programma van start gegaan. Er zijn drie quick scans uitgevoerd met inventarisatie naar goede praktijken voor handelingsperspectieven. Er is ondersteuning verleend aan diverse initiatieven ter versterking van ontwerpend onderzoek naar de grote transities.

Basisregistratie Ondergrond (BRO)

Dit betreft middelen die gebruikt zijn voor het uitbesteden van beleidsadviezen, praktijkvoorbeelden en onderzoeksopdrachten op het terrein van de Basisregistratie Ondergrond (BRO).

Gebiedsontwikkeling

Bij eerste suppletoire begroting is € 0,9 mln. gerealloceerd naar het instrument bijdragen aan medeoverheden voor bijdragen aan de provincies voor de NOVI gebieden. Het resterende budget was bestemd voor economische, ruimtelijke en omgevingsanalyse ten bate van de verstedelijkingsstrategiën.

Ruimtelijk Instrumentarium (diversen)

Het programma NOVEX geeft regie aan het leggen van de ruimtelijke puzzel in samenwerking met provincies, gemeenten en waterschappen. Het zorgt voor samenhang in het ruimtelijke beleid, verbindt de 22 nationale programma’s zoals benoemd in de ruimtelijke ordeningsbrief en het versnelt de uitvoering door te sturen op heldere voorwaarden en concrete uitvoeringsafspraken.

De financiële middelen zijn in 2022 met name ingezet voor onder andere een start te maken met het Ontwerpend Onderzoek ten bate van het ruimtelijk voorstel dat de provincies in oktober 2023 opleveren. Op basis van deze voorstellen zal per provincie een Ruimtelijk Arrangement worden afgesloten.

Windenergie op zee

Het dossier Wind op zee is overgedragen naar het ministerie van IenW. De middelen zijn bij eerste suppletoire begroting overgeboekt naar hoofdstuk 12. 

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Kadaster (basisregistraties)

Dit betreft een structurele bijdrage aan het Kadaster. De bijdrage is bestemd voor beheer en ontwikkeling van de landelijke voorzieningen van basisregistraties in het geo-informatiedomein en in enkele gevallen ook voor het actueel houden van de inhoud (als bronhouder). Tevens gaat het om beheer en ontwikkeling van de gezamenlijke verstrekkingsvoorziening voor geo-informatie Publieke Dienstverlening op de Kaart (PDOK), het Nationaal Geo-Register (NGR) in relatie tot de Europese richtlijn INSPIRE en de beheerkosten van het landelijke online portaal voor ruimtelijke plannen. Er zijn in 2022 extra gelden toegevoegd aan de begroting, een extra bijdrage: de zogenaamd WAU-gelden (werken aan uitvoering), volgens de bijdragebrief 2022-2023.

Geoinformatie

In het kader van ontwikkeling van de geo-basisregistraties en andere standaardisatie in het geo-domein zijn bijdragen verstrekt aan onder andere Geonovum en ICTU. Deze betreffen beheer en ontwikkeling van standaarden, begeleiding van de Europese richtlijn Inspire en de ontwikkeling van een visie op doorontwikkeling van de Geo-basisregistraties. Ook is een VNG-bijdrage verstrekt voor ENSIA-Tooling. Bij de tweede suppletoire begroting is een bedrag gerealloceerd voor een bijdrage aan de ICTU voor het programma Doorontwikkeling in Samenhang Geo basisregistraties.

Basisregistratie Ondergrond (BRO)

Voor het programma BRO zijn er bijdragen verstrekt aan Geonovum, ICTU, Logius en Kadaster. Geonovum en het Kadaster zijn verantwoordelijk voor de standaardisatie, validatie en visualisatie van de data. ICTU verzorgde de ondersteuning van de implementatie. Logius beheert het standaard platform.

Diverse bijdragen

Dit betreft een bijdrage aan het CBS voor ruimtelijke statistieken en de landelijke monitor leegstand.

Bijdrage aan medeoverheden

Diverse projecten ruimtelijke kwaliteit

Er stond een bijdrage van € 2,5 mln. gereserveerd voor een bijdrage aan de gemeente Rotterdam voor het programma Bestaand Rotterdams Gebied. Deze bijdrage bleek niet nodig in 2022. Dit budget is gerealloceerd bij tweede suppletoire begroting naar voornamelijk diverse opdrachtenbudgetten.

Het programma BRG is een langlopend programma. In 2022 was echter geen betaling meer nodig. In 2023 of 2024 zal het programma formeel vastgesteld worden. Dat zal naar verwachting niet meer leiden tot betalingen aan de gemeente Rotterdam. Het budget is in 2022 gerealloceerd voornamelijk naar het opdrachtenbudget van programma Ruimtelijke Ordening en Geo-informatie. Bij NJN is een deel van het budget van Geo-informatie weer gerealloceerd naar bijdrage ZBO.

Gebiedsontwikkeling

Bij eerste suppletoire begroting is € 0,9 mln. gerealloceerd naar het instrument bijdragen aan medeoverheden voor bijdragen aan de provincies voor de NOVI gebieden. De bijdrage voor de NOVI-gebieden (nu genoemd NOVEX-gebieden) zijn verstrekt aan de provincies. Daarnaast zijn er bijdragen verstrekt aan de gemeente Amsterdam en Groningen. 

Bijdrage aan agentschappen

RVB

Het Rijksvastgoedbedrijf ontvangt een bijdrage voor het slimmer gebruik maken van Rijksvastgoed in het licht van maatschappelijke opgaven, zoals op het gebied van de energietransitie. Bij eerste en tweede suppletoire begroting is € 1,2 mln. gerealloceerd voor de jaarlijkse bijdrage aan College van Rijksadviseurs.

RIVM

Het RIVM heeft een bijdrage ontvangen voor het expertisecentrum Windenergie.

RWS (leefomgeving)

Rijkswaterstaat (RWS) ontvangt een bijdrage voor diverse beleidsondersteunende en adviserende activiteiten in het domein van de fysieke leefomgeving, waaronder beheer en exploitatie van het Omgevingsloket-online (OLO).

Bijdrage aan (andere) begrotingsstukken

5.2 Omgevingswet

Subsidies

Eenvoudig Beter

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Unie van Waterschappen (UvW) ontvangen subsidie om de gemeenten, provincies en waterschappen te ondersteunen bij het implementeren van en het werken met de Omgevingswet.

Aan de Technische Unisversiteit Delft is een subsidie verstrekt voor het aanstellen van een onafhankelijke hoogleraar Omgevingsrecht in gebiedsontwikkeling voor de duur van 5 jaar. Met de doelstelling het evalueren van wetgeving rond gebiedsontwikkeling; het ontwikkelen en verspreiden van kennis over de wisselwerking tussen het omgevingsrecht en de praktijk van gebiedsontwikkeling en het ontwerpen van handreikingen voor de toe- en aanpassing van het omgevingsrechtelijk instrumentarium, waaronder dat van de Omgevingswet.

Opdrachten

Eenvoudig beter

Dit betreft met name een reallocatie van € 1 mln. van het instrument Opdrachten naar het instrument Subsidies voor subsidies aan de Vereniging Nederlandse Gemeenten, Interprovinciaal Overleg en Unie van Waterschappen voor de implementatie van de Omgevingswet.

Aan de Slag

Het opdrachtenbudget is besteed aan diverse onderzoeksopdrachten, beleidsadviezen en communicatiemiddelen en -producten, zodat betrokken partijen en organisaties kunnen werken met het nieuwe digitale stelsel Omgevingswet. Voor diverse doelgroepen, zoals communicatieadviseurs en beleidsmedewerkers van de bevoegd gezagen, softwareleveranciers en bestuurders zijn bijeenkomsten georganiseerd ter voorbereiding op het leren werken met de Omgevingswet. Deze vonden zowel fysiek als digitaal plaats.

Het verschil tussen de begroting en de realisatie komt voort uit een aanpassing van instrumentkeuze en middelen zijn daarom overgeboekt van het instrument opdracht naar het instrument bijdragen aan agentschappen (bijdrage aan Rijkswaterstaat).

Serviceteam Rijk

Het Serviceteam Rijk verzorgt voor het Rijk de digitalisering van regelgeving onder de Omgevingswet ten behoeve van bekendmaking en ontsluiting in het DSO-LV. Daartoe ontvangt het ministerie van BZK bijdragen van het ministerie van IenW, OCW, EZK, LNV en Defensie. Ten behoeve van de digitalisering verstrekt het Serviceteam opdrachten aan diverse externe partijen. Dit betreft onder meer IDgis voor de digitalisering van Natura 2000 besluiten en Landgoed voor de aanlevering van geconsolideerde versies van de Or en AMvB’s aan het DSO.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Kadaster

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die het Kadaster uitvoert in het kader van het afbouwen en ontwikkeling van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Samen met een aantal ontwikkelpartners, Rijkswaterstaat, KOOP, Geonovum en Kadaster, werkt het Ministerie van BZK aan de ontwikkeling, implementatie en het beheer van het DSO. Elke ontwikkelpartner zet daarvoor expertise in. Bij het opstellen van de ontwerpbegroting was de verwachting dat de meeste activiteiten voor het DSO via het Kadaster zouden lopen. Maar uiteindelijk zijn er ook verschillende bijdragen aan RWS verstrekt .

Het verschil tussen de begroting en de realisatie komt voort uit een aanpassing van instrumentkeuze en middelen zijn daarom overgeboekt naar het instrument bijdragen aan agentschappen (bijdrage aan Rijkswaterstaat).

Geonovum

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die Geonovum uitvoert in het kader van de ontwikkeling, implementatie en het beheer van het DSO.

ICTU

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die ICTU uitvoert in het kader van de monitor op de implementatie van het DSO. Hiermee wordt beoogd te monitoren in hoeverre betrokken partijen en organisaties gesteld staan om te kunnen werken met het DSO.

Bijdrage aan agentschappen

Aan de Slag

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die RWS uitvoert in het kader van de ontwikkeling van het DSO, de ontwikkeling van het Informatiepunt en het leveren van invoeringsondersteuning voor de stelselwijziging. Samen met ontwikkelpartner RWS werkt het ministerie van BZK aan de afbouw, ontwikkeling en implementatie van het DSO.

Het verschil tussen de begroting en de realisatie komt voort uit een aanpassing van instrumentkeuze en middelen zijn daarom overgeboekt naar het instrument bijdragen aan agentschappen (bijdrage aan Rijkswaterstaat).

Bijdrage RWS (Service Team Rijk)

Ten behoeve van de digitalisering werkt het Serviceteam Rijk samen met Rijkswaterstaat voor het omzetten van de juridische regels in toepasbare regels.

Bijdrage KOOP/UBR (Service Team Rijk)

Om de regelgeving om te zetten van WORD in de digitale standaard onder de Omgevingswet werkt het Serviceteam Rijk samen met KOOP, in 2022 nog onderdeel van UBR. Ook verzorgt KOOP voor Serviceteam Rijk de aanbesteding en implementatie voor software om deze regelgeving te digitaliseren.

Ontvangsten

Voor de basisregistraties is de jaarlijkse bijdrage van de Unie van Waterschappen van € 3,8 mln. ontvangen. Tevens hebben er afrekeningen met Rijkswaterstaat over 2021 voor beleidsondersteunend advies plaats gevonden en ook over een opdracht voor het Serviceteam Rijk voor in totaal € 1,4 mln. Voor het beheer van het DSO zijn de bijdragen van het IPO over 2021 en 2022 ontvangen en de UvW over 2022 van in totaal € 4,7 mln. Bij de afrekening over 2020 en 2021 is een totaalbedrag van € 3,3 mln. van verschillende ontwikkelpartners van het DSO teruggekomen. Daarnaast hebben nog een aantal kleinere verrekeningen plaats gevonden.

4.6 Artikel 6. Overheidsdienstverlening en informatiesamenleving

A. Algemene doelstelling

• – een toegankelijke en transparante overheidsinformatie;

• – een veilig en betrouwbaar identiteitsstelsel waarbij veilig en efficiënt gebruik wordt gemaakt van (persoons)gegevens;

• – bijdragen aan het vertrouwen in de overheid door het verbeteren van de informatiepositie van burgers en bedrijven;

• – het bewaken van rechten en publieke waarden, zoals privacybescherming en zelfbeschikking, in de informatiesamenleving en daarmee bijdragen aan de bewaking van de kernwaarden van de democratie.

• – het stimuleren van het verantwoord gebruik van nieuwe technologieen voor het verbeteren van overheidsdienstverlening en het oplossen van maatschappelijke vragen.

• – het aangaan van internationale samenwerking om met gelijkgestemde landen wet- en regelgeving te beinvloeden, overheidsdienstverlening over de grenzen heen te realiseren, gezamenlijke maatschappelijke vragen op te lossen.

Een digitale samenleving over de grenzen heen die rekening houdt met burgers en maatschappelijke vragen oplost.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor het bevorderen van een adequate digitale overheidsdienstverlening, waarbij het belangrijkste doel is dat de dienstverlening toegankelijk is voor iedereen en het bevorderen van het inzetten van digitale innovaties voor het oplossen van maatschappelijke vragen.

Stimuleren

• – De minister van BZK stimuleert het gebruik van nieuwe digitale technologieën voor het oplossen van maatschappelijke vraagstukken, waarbij de markt ook nadrukkelijk uitgedaagd wordt om mee te denken over antwoorden op maatschappelijke vragen.

• – De minister van BZK stimuleert internationale samenwerking op het realiseren van diensten over de grenzen heen en het met like minded landen zorgen voor wet- en regelgeving die recht doet aan de Nederlandse situatie.

Regisseren

• – De minister van BZK zorgt voor maatregelen die burgers rechten geven en beschermen tegen ongewenste aspecten van digitalisering.

• – De minister van BZK pakt de rol om voortdurend de beleidsagenda op het terrein van de informatiesamenleving en overheid te herijken aan de eisen van de tijd.

• – De minister van BZK is stelselverantwoordelijk voor de inrichting en governance van de digitale overheid, waaronder de digitale basisinfrastructuur die deze mogelijk maakt.

• – De minister van BZK heeft een kaderstellende rol op het gebied van de digitale overheid. Kaderstellen gebeurt in de vorm van wetgeving, standaarden, architectuurkaders en richtlijnen rekening houdend met Europese ontwikkelingen en verplichtingen.

• – De minister van BZK heeft een coördinerende rol met betrekking tot alle officiële publicaties van de overheid.

Uitvoeren

• – De minister van BZK is verantwoordelijk voor de inrichting, beschikbaarstelling, instandhouding, werking, beveiliging en betrouwbaarheid van generieke voorzieningen voor elektronisch berichtenverkeer en informatieverschaffing, alsmede voor de voorzieningen voor het inloggen bij overheidsdienstverleners(authenticatie) en registratie van machtigingen in het burgerservicenummer (BSN)-domein.

• – De minister van BZK is verantwoordelijk voor het beleid rondom het vaststellen van de identiteit alsmede de verstrekking van reisdocumenten op basis daarvan. Ook is de minister van BZK verantwoordelijk voor de vastlegging van persoons- en adresgegevens in de Basisregistratie Personen (BRP). In dat kader houdt de minister van BZK toezicht op de uitvoering van de Paspoortwet, monitort de uitvoering van de Wet BRP en ondersteunt de gemeenten die primair verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van deze wetten. De minister van BZK faciliteert hiermee het juiste gebruik van persoons- en adresgegevens door andere overheidsinstanties. Het tegengaan van fraude met, en het corrigeren van fouten van, persoons- en adresgegevens en reisdocumenten vormt hiervan een integraal onderdeel.

C. Beleidsconclusies

Internationaal

De Europese fondsen zijn van toenemend belang voor implementatie wet- en regelgeving, het verbeteren van digitale dienstverlening en het oplossen van maatschappelijke opgaven.

Uit het interbestuurlijke onderzoek naar de behoeften en wensen aan het Knooppunt Digitaal Europa (KDE) is een duidelijke behoefte van verschillende overheidslagen, vooral op het gebied van kennis en ondersteuning bij Europese samenwerking. Medio november 2022 is gestart met het ontwikkelen van het KDE samen met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), ICTU en Kenniscentrum Europa Decentraal (KED). Hieruit is bijvoorbeeld de verbetering van de EU-fondsenwijzer van het Kenniscentrum Europa Decentraal (KED) over beschikbare Europese fondsen en subsidiefondsen gekomen. Ook is de digitalisseringsspecial van het online magazine Focus op Europa van KED op 5 december 2022 gepubliceerd. Daarnaast heeft de RVO een analyse gemaakt van de opties voor de overheid in het Digital Europe Programme en Horizon Europe. Tot slot is er gestart met de cofinanciering van de eerste drie projecten: de GovTech Incubator, de Dutch Societal Innovation Hub en deelname aan het consortium Smart Cities in het kader van test- en experimenteerfaciliteiten Artificial Intelligence.

Naast Europese fondsen is inbreng van Nederlandse standpunten in lopende Europese wet- en regelgeving gerealiseerd. Nederlandse inbreng is geleverd op (lopende) trajecten, zoals de inmiddels ondertekende Verklaring Digitale Rechten en Beginselen, als ook de lopende trajecten zoals de eIDAS-verordening en de AI-verordening waar grote successen zijn behaald. Vooruitlopend op implementatie, wordt op nationaal niveau aandacht besteed aan het vormgeven van toezicht en handhaving, als ook ondersteunende kaders.

Digitale Inclusie

Digitalisering biedt vele kansen, maar kent ook risico’s. Zo is het mogelijk om digitaal het persoonlijke digitale contact te blijven onderhouden met naasten en kan men digitaal zaken doen met de overheid. Te veel mensen beschikken niet over voldoende digitale vaardigheden, zoals media-wijsheid, informatievaardigheden en ICT-basisvaardigheden, om mee te komen in de samenleving en de kansen van digitalisering te benutten. We streven ernaar dat iedereen zo veel mogelijk mee kan doen in de digitale samenleving.

In 2022 zijn de (digi)basisvaardigheden van de 2,5 miljoen laaggeletterden in Nederland verhoogd door het Tel mee met Taal programma. Naast het verbeteren van de digitale vaardigheden omvat het thema Digitale Inclusie het verbeteren van de overheidsdienstverlening door deze toegankelijker, begrijpelijker en gebruiksvriendelijker te maken. Het expertisecentrum DigiToegankelijk en DigiToegankelijk Toezichts en Ondersteuningsprogramma stimuleren en ondersteunen overheden om hun websites en apps toegankelijker te maken. Gebruiker Centraal werkt aan een betere digitale toegankelijkheid en gebruiksvriendelijkheid van diensten door inclusief ontwerpen te stimuleren via het NL Design System en toetsingskader inclusie. Daarnaast stimuleert Gebruiker Centraal het gebruik van duidelijke taal, beeldtaal bij overheden (Direct Duidelijk) en is er een actieve community van en voor professionals.

Het verbeteren van de digitale toegankelijkheid, begrijpelijkheid en gebruiksvriendelijkheid moet steeds meer een onderdeel worden van een procesmatige aanpak binnen overheidsorganisaties.

Informatieveiligheid

In lijn met de Werkagenda Waardegedreven Digitaliseren is in 2022 verder gewerkt aan een cyberveilige en weerbare overheid. Door te oefenen kan de overheid zich voorbereiden en vaardiger worden in het handelen, nog voordat een echt incident zich voordoet. Vanwege het aanhoudende grote risico op ransomware aanvallen stond de gesimuleerde hackaanval van de Overheidsbrede Cyberoefening 2022 in het teken van een aanval op de kritieke systemen van een fictieve gemeente. Door het hele land namen voor het eerst 100 organisaties simultaan deel aan de cyberoefening. Gelet op de positieve respons, de steeds groter wordende groep overheden die elk jaar actief meedoet en een bijdrage levert aan het Cyberprogramma (zie hieronder) en belangstelling voorziet het simultaan oefenen duidelijk in een brede behoefte waarop het programma zal worden doorontwikkeld.

Behalve oefenen bestond het Cyberprogramma (zie: www.weerbaredigitaleoverheid.nl) uit een serie webinars met daarin onder andere aandacht voor bestuurlijke afwegingen, presentaties van instrumenten en best practices voor het verhogen van digitale weerbaarheid en procesautomatisering binnen organisaties en ketens, alsook een masterclass Redteaming. Het aantal aanmeldingen voor het online programma is deze editie gestegen tot meer dan 2500, waarmee de groei van de afgelopen jaren opnieuw is doorgezet. Het ministerie van BZK blijft zo onverminderd inzetten op haar faciliterende, ondersteunende en aanjagende rol richting alle overheden om de digitale veiligheid te verhogen.

Hoogwaardige dienstverlening één overheid

Aan de hand van de volgende drie invalshoeken wordt toegewerkt naar één overheid waarbij wij begrijpelijke, hoogwaardige en toegankelijke integrale en geïntegreerde dienstverlening aanbieden:

1. Mensen kunnen áltijd zelf kiezen via welk kanaal ze gebruik willen maken van (informatie over) publieke dienstverlening (click, call, face).

• – de complexiteit van hun persoonlijke situatie;

• – de complexiteit van wetten, regels en de organisatie met wie zij van doen hebben.

3. Mensen worden actief gewezen op kansen en risico’s en ze kunnen makkelijk gebruik maken van publieke dienstverlening. Als overheid zetten we daarbij in op slimme dienstverlening en vroegsignalering.

In april 2022 is het interbestuurlijke en overheidsbrede programma dienstverlening gestart. Dit programma werkt onder dezelfde governancestructuur als het overheidsbrede programma Werk aan Uitvoering; de Ambtelijke Commissie Uitvoering (ACU) en de Ministeriële Commissie Uitvoering (MCU).

• – Naast het persoonlijk overzicht op Rijksoverheid.nl ontvangen nabestaanden van de uitvaartondernemer nu ook een brief van de gemeente waarmee ze worden begeleid in regelzaken. Voor studenten is er een overzicht van alle financiële regelingen waarvan ze gebruik kunnen maken. Stap voor stap wordt dit ook voor andere levensgebeurtenissen gedaan.

• – 655 informatiepunten digitale overheid (IDO) in 328 gemeenten, waar mensen terecht kunnen voor brede en integrale ondersteuning bij het gebruik van publieke dienstverlening. Maar ook bij andere hulpvragen helpt het IDO. Daar waar medewerkers van een IDO niet zelf kunnen helpen worden mensen doorverwezen naar (andere) lokale welzijnsorganisaties (bijv. Sociaaljuridisch loket, het Financiële Klachteninstituut, Huurcommissie etc.).

• – Een aantal loketinitiatieven zijn ingericht en in sommige gevallen ook gestart in de praktijk. Gemeente Amsterdam is op 1 december gestart met een fysieke ingang op afspraak. Sociaal raadslieden vervullen op verschillende locaties de rol van overheidsdienstverlener. Aangesloten partners van binnen en buiten de gemeente kunnen een afspraak maken voor een burger die bij hen aanklopt met (complexe) vraag voor meerdere overheidsorganisaties.

• – Een betere digitale toegankelijkheid en beter te begrijpen overheidstaal door ondersteuning aan publieke dienstverleners te bieden en het organiseren van gratis webinars over duidelijke, inclusieve en bruikbare overheidscommunicatie en -dienstverlening.

D. Budgettaire gevolgen van beleid