Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN BUITENLANDSE ZAKEN

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 12.900,4

Figuur 2 Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 1.338,6

A. ALGEMEEN

1 1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Buitenlandse Zaken over het jaar 2022 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Buitenlandse Zaken decharge te verlenen over het in het jaar 2022 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

Minister van Buitenlandse Zaken,W.B.Hoekstra

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

Inleiding In deze leeswijzer wordt de indeling en opbouw van het jaarverslag voor het Ministerie van Buitenlandse Zaken toegelicht. In die gevallen, waarin afwijkingen van de Rijksbegrotingsvoorschriften voorkomen, wordt dit beschreven.

Het jaarverslag 2022 vormt in principe een spiegel van de memorie van toelichting zoals deze op Prinsjesdag 2021 aan de Kamer is aangeboden.

De jaarverslagen van Buitenlandse Zaken (BZ) en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS) dienen in nauwe samenhang te worden bezien. De inzet op het Nederlandse buitenlandbeleid komt tot uitdrukking in de Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS). Door deze bundeling wordt de onderlinge samenhang geïllustreerd en samenwerking en afstemming binnen de betrokken ministeries bevorderd.

Buitenlandse betrekkingen zijn een zaak van het Koninkrijk der Nederlanden: Nederland in Europa, Aruba, Curaçao en Sint Maarten, alsmede de Nederlandse openbare lichamen in het Caribisch gebied (Bonaire, Sint Eustatius en Saba). Waar dit jaarverslag spreekt over «Nederland» of «Nederlands» wordt daarmee bedoeld: «(van) het Koninkrijk der Nederlanden», tenzij het gaat om zaken die specifiek het land Nederland betreffen, zoals het EU-lidmaatschap en ontwikkelingssamenwerking.

Focusonderwerp De Tweede Kamer heeft als focusonderwerp van de Algemene Rekenkamer voor het Jaarverslag 2022 aangewezen «terugkeer naar een regulier en voorspelbaar begrotingsproces» (beroep op artikel 2.27, tweede lid, Comptabiliteitswet (CW)). Hierop wordt ingegaan onder bijlage 6 en in het Financieel jaarverslag van het Rijk.

Beleidsverslag Het beleidsverslag begint met de beleidsprioriteiten van Buitenlandse Zaken waarbij thematisch wordt ingegaan op de belangrijkste resultaten die bereikt zijn in 2022. Daarnaast is een tabel opgenomen met daarin de realisatie van de periodieke rapportages/beleidsdoorlichtingen, de openbaarheidsparagraaf, een overzicht risicoregelingen, een budgettair overzicht Oekraïne en een overzicht COVID-19 steunmaatregelen.

Vervolgens wordt op hoofdlijnen ingegaan op de algemene doelstelling, de rol en verantwoordelijkheid van de minister en de beleidsconclusies. In de beleidsconclusies is per artikel aangegeven welke beleidswijzigingen hebben plaatsgevonden in de uitvoering van het beleid en welke beleidswijzigingen hebben plaatsgevonden als gevolg van in 2022 afgerond evaluatieonderzoek. Daarbij wordt met name ingegaan op beleidsdoorlichtingen. Kwantitatieve en kwalitatieve indicatoren zijn – daar waar zinvol en haalbaar – naast en in de teksten bij de beleidsartikelen opgenomen, om de voortgang op de doelstellingen van het beleidsprogramma te laten zien.

Budgettaire gevolgen van beleid en toelichting In de tabel budgettaire gevolgen van beleid zijn de opmerkelijke verschillen tussen de begroting en de realisatie 2022 opgenomen. Voor de uitgaven worden ondergrenzen gehanteerd zoals vermeld in de Rijksbegrotingsvoorschriften 2023. Bij de verplichtingen en ontvangsten is een afwijking groter dan 10% op artikelniveau toegelicht. Waar nodig is verwezen naar de eerste of tweede suppletoire begroting.

In de budgettaire tabellen in het jaarverslag is geen onderscheid gemaakt tussen decommitteringen op oude en nieuwe verplichtingen. Alle decommitteringen worden ten gunste van de begroting gebracht.

Departementale verantwoordingsstaat en saldibalans Verschillen in de totalen tussen de verantwoordingsstaat en de saldibalans zijn het gevolg van afrondingen.

Overige onderdelen van het beleidsverslag Na de beleidsprioriteiten en beleidsartikelen volgen de niet-beleidsartikelen. Het artikel 5 is het onderdeel «Geheim». Dit artikel is bestemd voor de verplichtingen, uitgaven en ontvangsten waarvoor geldt dat openbaarmaking via toedeling aan een expliciet beleidsartikel niet in het belang van de Staat is. Artikel 6 «Nog onverdeeld» bevat de reservering voor loon- en prijsstijgingen en niet voorziene tegenvallers binnen de HGIS. Ten slotte worden op artikel 7 de apparaatsuitgaven verantwoord. In de bedrijfsvoeringsparagraaf worden de belangrijkste tekortkomingen en risico's in het begrotingsjaar benoemd. Verder wordt aandacht besteed aan de rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen en worden de belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering besproken. Het jaarverslag wordt afgesloten met de jaarrekening van Buitenlandse Zaken en zeven bijlagen: 1) Toezichtsrelaties RWT's en ZBO's 2) moties en toezeggingen, 3) afgerond evaluatie- en overig onderzoek, 4) externe inhuur, 5) sanctiebeleid en malversaties, 6) beroep op artikel 2.27, tweede lid, CW (focusonderwerp) en 7) de lijst van afkortingen.

Bedrijfsvoeringsparagraaf In de bedrijfsvoeringsparagraaf wordt verslag gedaan van de opmerkelijke zaken in de bedrijfsvoering. De bedrijfsvoeringparagraaf in het departementaal jaarverslag wijkt af van de bepaling van de Rijksbegrotingsvoorschriften dat in het jaarverslag integraal verantwoording wordt afgelegd over de bedrijfsvoering. Bij de splitsing van de begroting in 2013 in het begrotingshoofdstuk V Buitenlandse Zaken en het begrotingshoofdstuk XVII Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking zijn in navolging van een verzoek van de Algemene Rekenkamer de verantwoordelijkheden van de ministers ten aanzien van de bedrijfsvoering expliciet vastgelegd. De minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor de integrale bedrijfsvoering, met uitzondering van de procesmatige beheersing van de activiteitencyclus. De belangrijkste reden voor deze splitsing is dat het merendeel van de projecten en programma's in het kader van ontwikkelingssamenwerking worden uitgevoerd. Daarnaast is de huidige opzet van het activiteitenbeheer gestoeld op de afspraken die de toenmalige minister voor Ontwikkelingssamenwerking met de Tweede Kamer in 1998 heeft gemaakt over de reikwijdte van de ministeriële verantwoordelijkheid voor de rechtmatigheid van besteding van middelen (Kamerstukken 1997–1998 25 860, nr. 2). Het is daarom dat het voorschottenbeleid en -beheer in het onderdeel financieel en materieelbeheer in de bedrijfsvoeringsparagraaf van hoofdstuk XVII zijn opgenomen.

HGIS-jaarverslagDe Nederlandse uitgaven voor buitenlands beleid, die op verschillende departementale begrotingen staan, zijn gebundeld in de Homogene Groep Internationale Samenwerking. In aanvulling op de departementale jaarverslagen geeft het HGIS-jaarverslag een integraal overzicht van de besteding van middelen voor buitenlands beleid. Samen met de jaarverslagen van Buitenlandse Zaken en Buitenlandse Handel en Ontwikkelings samenwerking, wordt het HGIS-jaarverslag 2022 aangeboden aan het parlement.

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast. Verder werkt het ministerie van Buitenlandse Zaken met een vooraf vastgestelde wisselkoers ten opzichte van buitenlandse valuta (de corporate rate). Deze koers wordt samen met de presentatie van de begroting vastgesteld. Ontvangsten worden waar van toepassing verantwoord op de ontvangsten artikelonderdelen van beleidsartikel 2, 3, 4, 5 en 7 met uitzondering van ontvangsten zijnde restituties van Official Development Assistance (ODA)-programma’s die op beleidsartikel 5 van de begroting van BHOS worden verantwoord.

Controleverklaring en auditrapport In het kader van de wettelijke controletaak voert de Auditdienst Rijk (ADR) jaarlijks onderzoek uit naar:

a. de financiële verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen, bedoeld in de artikelen 1.1 en 2.31 van de Comptabiliteitswet 2016;

b. de niet-financiële verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen, bedoeld in de artikelen 1.1 en 2.31 van de Comptabiliteitswet 2016.

Daarnaast voert de Auditdienst Rijk onderzoek uit naar het begrotingsbeheer, het financieel beheer, de materiële bedrijfsvoering en de daartoe bijgehouden administraties van het Rijk.

Over de belangrijkste bevindingen van deze onderzoeken en van eventuele onderzoeken naar overige aspecten van de bedrijfsvoering brengt de ADR verslag uit in het jaarlijkse auditrapport waarin zowel hoofdstuk V als XVII zijn opgenomen.

B. BELEIDSVERSLAG

3. Beleidsprioriteiten

Met dit jaarverslag wordt teruggekeken op het in 2022 voorgenomen buitenlandbeleid, de daarbij gestelde ambities en waar mogelijk de behaalde resultaten.

Nederland en de wereld in 2022Het Nederlandse buitenlandbeleid heeft als doel de landsbelangen te beschermen, Nederlandse burgers in het buitenland te ondersteunen, en de ontwikkeling van de internationale rechtsorde te bevorderen. De geopolitieke context waarbinnen Nederland tracht deze doelstellingen te realiseren is in 2022 harder en complexer geworden. Door schuivende geopolitieke machtsverhoudingen, groeiende instabiliteit en grotere strategische afhankelijkheden is een grimmiger speelveld ontstaan.

De wereld was begin 2022 reeds een onrustige plek. Zo waren de COVID-19-pandemie en de gevolgen ervan nog niet voorbij toen de wereld werd geconfronteerd met de Russische invasie van Oekraïne. Oorlog is daarmee na vele jaren van afwezigheid weer terug op het Europese continent. Dit had en heeft directe gevolgen voor Nederland, de Europese Unie (EU), de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) en de rest van de wereld. Sinds het einde van de 20ste eeuw is het nog niet voorgekomen dat het buitenland zo onmiddellijk van invloed is op het binnenland en het dagelijks leven van de Nederlanders.

Dit geopolitieke kantelmoment heeft geleid tot een aantal besluiten die tot voor kort onmogelijk werden geacht. Er werd omvangrijke politieke, militaire, economische, financiële, humanitaire en culturele steun aan Oekraïne geleverd. Deze steun werd bekrachtigd tijdens de bezoeken van de Minister-President, de Minister van Buitenlandse Zaken, de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en de Minister van Defensie aan Oekraïne. Eind 2022 werd besloten tot een reservering van EUR 2,5 miljard voor het verlengen van deze steun. In EU-verband werden negen santiepaketten aangenomen. De Europese afhankelijkheid van Russische energie is in 2022 voor het overgrote deel afgebouwd en neemt in 2023 snel nog verder af. Nederland heeft een leidende rol genomen op het gebied van het versterken van waarheidsvinding en gerechtigheid in Oekraïne, en zet zich zo in overleg met Oekraïne en het Internationaal Strafhof (ICC) in voor strafrechtelijke vervolging van begane misdaden.

Het afgelopen jaar heeft het kabinet een geïntegreerde visie aan de Kamer gestuurd ten aanzien van de open strategische autonomie (OSA) van de EU. Daarbij blijft samenwerking met bondgenoten en partners het uitgangspunt. Het is van groot belang de trans-Atlantische relatie te bestendigen, juist in deze tijd van existentiële dreigingen. De samenwerking met de Verenigde Staten (VS) blijft van onverminderd belang voor veiligheid op het Europese continent en de NAVO is de hoeksteen van onze collectieve verdediging. Dit neemt niet weg dat Europa meer verantwoordelijkheid moet nemen voor de eigen veiligheid en de behartiging van Europese veiligheidsbelangen.

2022 leverde ook hogere migratiestromen naar Europa op. Voor Nederland blijft het een prioriteit om de buitengrenzen van zowel de EU als van het Koninkrijk der Nederlanden te versterken, in gezamenlijkheid met EU-lidstaten meer grip te krijgen op irreguliere migratie en secundaire migratiestromen binnen de EU tegen te gaan.

De ontwikkelingen in Oekraïne benadrukken de grotere tektonische verschuivingen die reeds in de wereld plaatsvonden. Hiervoor is effectieve internationale en multilaterale samenwerking nodig. Het is daarbij belangrijk te blijven investeren in relaties en samenwerking met de landen in Zuid-Amerika, Azië en Afrika en een betrouwbare partner te zijn, om te voorkomen dat deze landen meegaan in het narratief van landen als Rusland.

Relaties met geopolitieke mogendhedenIn een multipolaire wereld met een verschuivende machtsbalans is het meer dan ooit van belang dat Nederland gezamenlijk optrekt met gelijkgezinden. De VS is een onmisbare partner voor het behoud van de Nederlandse en Europese vrede, veiligheid en welvaart. De samenwerking met de VS, alsook met Canada en het Verenigd Koninkrijk (VK), is in het licht van de oorlog in Oekraïne nog intensiever en zichtbaarder geworden. Zo werkt Nederland zeer nauw met hen samen bij alle vormen van steun aan Oekraïne, waaronder wapenleveranties en sancties.

Als gevolg van de Russische invasie van Oekraïne zijn de bilaterale betrekkingen met Rusland beperkt tot het minimaal noodzakelijke. Deze werden tevens negatief beïnvloed door het uitwijzen van zeventien medewerkers van de Russische ambassade en handelsvertegenwoordiging wegens heimelijke activiteiten als inlichtingenofficier. In reactie hierop wees Rusland vijftien Nederlandse diplomaten uit. Het isoleren van Rusland in verschillende internationale fora en het ‘ontvlechten’ van de relaties en afhankelijkheden vanwege de Russische agressie tegen Oekraïne bepaalden verder het beleid in 2022.

Het kabinet blijft onverminderd streven naar waarheidsvinding, gerechtigheid en rekenschap voor het neerhalen van vlucht MH17. Afgelopen jaar werden drie individuen door de Nederlandse rechter in de strafzaak veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf voor het doen verongelukken van vlucht MH17 en de moord op de 298 inzittenden, alsook het betalen van schadevergoeding aan de nabestaanden (zie meest recente update over MH17). Daarnaast heeft Nederland met Australië een klacht ingediend tegen Rusland bij de Raad van de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie (ICAO). De zaak bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) over de rol van Rusland bij het neerhalen van vlucht MH17 liep in 2022 door.

De relatie met China kende een voortzetting van de verschuiving in de balans tussen openheid en beschermen, zoals beschreven in de China-notitie van 2019. Hierbij komt steeds meer nadruk te liggen op het beschermen van onze waarden en belangen en onze veiligheid. Ook (geo)politiek is China een belangrijke speler waartoe we ons moeten verhouden. In 2022 memoreerden China en Nederland vijftig jaar diplomatieke betrekkingen. Minister-president Rutte sprak met president Xi Jinping tijdens de G20-top in Bali onder andere over mogelijkheden tot samenwerking op klimaat en in de bilaterale economische betrekkingen, maar ook over mensenrechten en de Russische invasie van Oekraïne. Nederland organiseerde consultaties met de klimaatgezanten van China en Europese partners om klimaatsamenwerking verder te brengen. In de Mensenrechtenraad nam Nederland het voortouw tot een gezamenlijke verklaring van 47 landen over de mensenrechtensituatie in China, en Xinjiang in het bijzonder.

Ook in breder multilateraal kader werkte de Russische invasie in Oekraïne door. Zo is de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN) verder verlamd en gezien het Russische vetorecht niet bij machte om een grove schending van het internationaal recht te veroordelen. Het onderstreepte het belang om in breder dan alleen EU-verband op te treden, zoals met het VK, Zwitserland, Noorwegen, de VS en Canada, maar in toenemende ook met partners in de Indo-Pacific zoals Australië, India, Japan, Nieuw-Zeeland en Zuid-Korea. Het in december 2022 verschenen beleidskader Mondiaal Multilateralisme biedt de strategische kaders voor het Koninkrijk om de komende jaren samen met een zo groot mogelijke groep van gelijkgezinde landen en nieuwe partners invloed uit te oefenen op het veranderende multilaterale systeem, zodat het ook in de toekomst de vruchten kan blijven plukken van multilaterale samenwerking.

In 2022 is het belang van de Global Gateway, de EU connectiviteitstrategie, gepresenteerd. Global Gateway beoogt in de periode 2021-2027 EUR 300 miljard aan investeringen te mobiliseren met een duidelijke merknaam en een politiek narratief. Voor Nederland hebben de regio’s Afrika, Indo-Pacific en het Europees Nabuurschap prioriteit.

Regionale ontwikkelingenDoor meerdere terroristische aanslagen in Israël, raketbeschietingen uit Gaza, uitbreiding van het Israëlische nederzettingenbeleid en het hoogste aantal Palestijnse slachtoffers sinds de laatste intifada, bleef ook in 2022 de situatie volatiel met weinig toenadering tussen beide partijen. Nederland heeft in 2022 verder geïnvesteerd in de goede relaties met zowel Israël als de Palestijnse Autoriteiten. Zowel de Minister van Buitenlandse Zaken als de Minister-President hebben in 2022 een bezoek gebracht aan Israël en de Palestijnse gebieden. Doel van de bezoeken was de bevestiging van deze goede relaties en het voortzetten van de samenwerking onder andere via de trilaterale werkgroepen op het gebied van energie, water en handel, hetgeen aan beide kanten is gebeurd. In oktober vond voor het eerst in tien jaar een Associatieraad plaats tussen de EU en Israël.

De algemene en mensenrechtensituatie in Iran gaf vanaf half september 2022 aanleiding tot grote zorg vanwege het gewelddadige optreden tegen protestanten sinds de dood van Mahsa Amini op 16 september 2022 en de executies van jonge demonstranten. Mede op Nederlands initiatief heeft de EU een reeks mensenrechtensancties opgelegd en steunt het kabinet de VN fact finding missie om mensenrechtenschendingen te onderzoeken. De EU heeft Iran ook sancties opgelegd voor de levering van Unmanned Aerial Vehicles aan Rusland die worden gebruikt in Oekraïne.

In het afgelopen jaar is ingezet op het verder verstevigen van de relaties met Noord-Afrika vanwege de gedeelde en urgente belangen, onder meer op het gebied van het tegengaan van irreguliere migratie. Specifiek ten aanzien van Marokko geldt dat er afgelopen jaar vanuit beide landen duidelijke inzet is geweest om resultaten te boeken op prioritaire thema’s zoals migratie, justitie en politie, handel en cultuur. Verschillende hoogambtelijke en expertmissies hebben de samenwerking versterkt.

Nederland heeft ook het afgelopen jaar middels humanitaire hulp getracht de immense humanitaire noden in Syrië te verlichten. Ten aanzien van het conflict bleef de Nederlandse inzet en focus, ook in EU-verband, onverminderd gericht op een politieke oplossing. Speciale aandacht ging daarbij uit naar accountability. Nederland nam met Canada het initiatief om Syrië aansprakelijk te stellen voor ernstige mensenrechtenschendingen, alsook in de verschillende Mensenrechtenraadresoluties waar Nederland als lid van de Syrië-kerngroep aan meeschreef. Voorts publiceerde de Commissie van onderzoek naar het Non Lethal Assistance (NLA)-programma in Syrië haar eindrapport. De kabinetsreactie op onderzoek NLA-programma in Syrië werd op 20 december 2022 naar de Tweede Kamer verstuurd.

In het afgelopen jaar bleef het kabinet in Irak inzetten op de geïntegreerde benadering, inclusief multilaterale inzet (VN, NAVO, EU). Dit om grondoorzaken van het (hernieuwde) conflict aan te pakken, irreguliere migratie tegen te gaan en een bijdrage te leveren aan het creëren van duurzame en legitieme stabiliteit in Irak en de autonome Koerdische regio.

Ook voor het conflict in Jemen bleef een duurzame en inclusieve vrede het uitgangspunt. Voor het vinden van een oplossing voor de Safer-tanker werd in mei door Nederland en de VN als co-host een succesvolle donorconferentie gehouden. In september werd in New York aangekondigd dat voldoende middelen voor de start van de operatie zijn opgehaald.

Het EU Strategisch Partnerschap met de Golf, dat in mei 2022 werd gepresenteerd en met Raadconclusies werd verwelkomd, heeft geleid tot verdere verdieping van de samenwerking tussen de EU en de leden van de Gulf Cooperation Council op het gebied van regionale veiligheid, klimaat en energietransitie en mensenrechten.

De Russische agressie in Oekraïne onderstreept voorts het belang van het onderhouden van partnerschappen met veel landen in de Latijns-Amerikaanse en Caraïbische regio. In dit kader nam de Minister van Buitenlandse Zaken in oktober deel aan de EU-CELAC (Community of Latin American and Caribbean States) ministeriële bijeenkomst in Buenos Aires. Daarbij sprak hij bilateraal met zijn collega’s uit El Salvador, Guatemala, Chili, Peru, Ecuador, Bolivia, Colombia, Panama, Paraguay en Suriname.

Het ministerie bleef zich verder in interdepartementaal verband inspannen om grensoverschrijdende georganiseerde criminaliteit en internationale ondermijning te adresseren. Hierbij lag de focus op Latijns-Amerika en het Caraïbisch gebied (inclusief het Caribisch deel van het Koninkrijk), vanwege de belangrijke rol die de regio inneemt in de wereldwijde criminele handel en productie van drugs.

De economische, humanitaire en politieke situatie in Venezuela, het grootste buurland van het Koninkrijk, bleef in 2022 uiterst zorgwekkend. Het Koninkrijk speelde een centrale rol in het coördineren van de steun van de internationale gemeenschap voor een Venezolaanse oplossing voor de politieke crisis.

De hernieuwde samenwerking met Suriname is in 2022 bestendigd, onder andere door het werkbezoek van de Minister-President en de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking in september 2022. Tijdens dit bezoek is ook aangekondigd dat het Makandra programma, dat technische overheidssamenwerking financiert en faciliteert, is opgehoogd met EUR 4 miljoen. Tijdens de presentatie van de kabinetsreactie op het rapport Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden op 19 december heeft de Minister-President namens de regering excuses uitgesproken voor het handelen van de Nederlandse staat in het verleden: postuum aan alle tot slaaf gemaakten die wereldwijd onder dat handelen hebben geleden, aan hun dochters en zonen, en aan al hun nazaten tot in het hier en nu.

Op 17 februari 2022 bood het kabinet diepe excuses aan voor het structurele, extreme geweld van Nederlandse zijde in de jaren 1945-1949 in Indonesië, naar aanleiding van de publicatie van de resultaten van het gezamenlijke onderzoeksprogramma Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950, van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV), het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) en het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies. Op 14 december 2022 volgde een tweede, uitgebreidere kabinetsreactie waarin ook de eerste uitkomsten van het maatschappelijk debat over de resultaten van het onderzoeksprogramma zijn meegenomen.

De contacten met India zijn over de hele linie verder versterkt in 2022, waarin Nederland en India 75 jaar diplomatieke betrekkingen vierden. Hoogtepunten waren de succesvolle deelname van Minister Hoekstra aan de Raisina Dialoog en het inkomende Staatsbezoek van president Kovind in april en de uitnodiging van India aan Nederland voor de G20 onder Indiaas voorzitterschap.

Ook in 2022 richtten de Nederlandse Indo-Pacific Leidraad en de EU-strategie voor Samenwerking in de Indo-Pacific zich op versterking van de samenwerking met partners in Azië om de Nederlandse en Europese belangen op economisch, politiek en veiligheidsgebied beter te kunnen behartigen in deze belangrijkste mondiale groeiregio. 

Nederland heeft in 2022 de samenwerking met de Association of South East Asian Nations (ASEAN) en Zuidoost-Azië verder versterkt. Nederland trad op 3 augustus 2022 toe tot het Southeast Asia Treaty of Amity and Cooperation, een stap naar een meer strategisch partnerschap met ASEAN. Op 14 december vond de eerste EU-ASEAN Top plaats in Brussel, waaraan Minister-President Rutte deelnam. In het najaar tilden Nederland en Zuid-Korea tijdens bezoeken van de Minister van Buitenlandse Zaken en de Minister-President aan Seoul de bilaterale relatie naar een hoger plan in de vorm van een Strategisch Partnerschap.

In Afghanistan was in 2022 sprake van verdere verslechtering van de situatie, met name op het gebied van vrouwenrechten. Nederland heeft zich in internationaal verband sterk ingezet voor het beschermen van de mensenrechten in het land en ondersteuning van de bevolking. In 2022 is het ministerie doorgegaan met de nasleep van de evacuatie uit Kaboel middels het overbrengen van personen die daarvoor in aanmerking kwamen naar Nederland. In totaal ging het in 2022 om 1914 personen.

Instabiliteit in de Hoorn van Afrika nam aan het begin van het jaar verder toe, onder meer door het voortdurende conflict in Ethiopië. De diplomatieke inzet van Nederland in Ethiopië was, in nauwe samenspraak met EU-partners, gericht op een bijdrage leveren aan het oplossen van het conflict in Noord-Ethiopië. Ook in Soedan en Somalië zijn vredes- en staatsopbouwprocessen in 2022 nieuw leven ingeblazen. De Sahel is onverminderd een prioritaire regio. In de regio was sprake van toenemende instabiliteit: meer jihadistische aanslagen, mensenrechtenschendingen en staats- en machtsgrepen, zoals in Burkina Faso. Een aantal landen trok hun troepen terug uit missies in Mali. Tevens profileerden andere internationale spelers, zoals Rusland, zich meer in de regio. De instabiliteit heeft negatieve gevolgen voor de West-Afrikaanse kuststaten die kwetsbaar zijn voor verspreiding van jihadistisch gedachtengoed en geweld vanuit de Sahel. Nederland organiseerde met Duitsland hierover een conferentie. Ten aanzien van de Grote Meren regio spande Nederland zich met succes in voor een meer coherente en regionale EU-benadering ten aanzien van de instabiliteit in deze regio. De Nederlandse inzet heeft er ook aan bijgedragen dat de EU snel en op een gebalanceerde manier kon reageren op VN-bevindingen over statelijke steun aan gewapende groepen in oost-DRC. 

Europese samenwerkingDe EU is essentieel voor de Nederlandse vrijheid, veiligheid en welvaart. Hoe de EU door de grote transitities van deze tijd – de geopolitieke transitie, de klimaattransitie en de digitale transitie – komt zal in hoge mate bepalend zijn voor onze manier van leven in de toekomst. In lijn met het coalitieakkoord heeft Nederland in 2022 daarom een leidende rol proberen te spelen om de EU slagvaardiger, economisch sterker, groener en veiliger te maken. Nederland heeft intensief samengewerkt met gelijkgezinde landen en waar nodig kopgroepen gevormd om tot oplossingen te komen, bijvoorbeeld op de gebieden klimaat, migratie, defensie en veiligheid, handel en het tegengaan van belastingontwijking.

In antwoord op de Russische invasie van Oekraïne heeft de EU het afgelopen jaar meer geopolitieke slagkracht getoond. Allereerst via de instelling, naleving en handhaving van negen ongeëvenaarde en omvangrijke sanctiepakketten. Om een aanjagende rol te kunnen spelen bij de ontwikkeling van sancties heeft het kabinet in 2022 de Nederlandse sanctiecapaciteit en Rijksbrede coördinatie van het sanctiebeleid versterkt, onder andere door het opzetten van een sanctie-eenheid binnen het ministerie.

Het bespoedigen van de klimaattransitie is cruciaal in het huidige geopolitieke tijdsgewricht. Het behalen van het Europese klimaatdoel van ten minste 55% reductie in 2030 kwam dichterbij door het bereiken van een akkoord op een groot aantal voorstellen van het Fit for 55 pakket. Nederland was verder actief betrokken bij de totstandkoming en implementatie van de EU-Raadsconclusies klimaat- en energiediplomatie, het Europees netwerk voor klimaatgezanten en diverse EU-kopgroepen gericht op de raakvlakken van klimaat en buitenlandbeleid. Daarnaast spande Nederland zich in voor een snelle en ambitieuze implementatie van de Europese Green Deal.

Op het gebied van migratie heeft Nederland zich in 2022 sterk gemaakt voor betere registratie en screeningsprocedures aan de buitengrenzen, herstel van de implementatie van de Dublin-afspraken en het invoeren van verplichte asielgrensprocedures. Verder heeft Nederland zich in de EU hard gemaakt voor verbeterde samenwerking met belangrijke doorreis- en herkomstlanden om irreguliere migratie te beperken, terugkeer te bevorderen en migranten te beschermen. Vooral via het versterken van migratiepartnerschappen met deze landen, op basis van gelijkwaardigheid en wederzijdse belangen. Tot slot heeft de EU dit jaar een veilige haven aan ongeveer vier miljoen ontheemden uit Oekraïne geboden.

De Unie is sterk als de fundamenten van goed bestuur en de democratische rechtsstaat stevig zijn verankerd in de lidstaten en de instellingen en lidstaten gemaakte afspraken nakomen. Nederland heeft zich daarom met gelijkgestemde landen onverminderd hardgemaakt voor de effectieve inzet van het EU-rechtsstaatsinstrumentarium. Dankzij deze inzet is het gelukt om de ontvangst van EU-middelen uit het Herstelfonds door Polen en Hongarije te koppelen aan stevige hervormingen op het gebied van de rechtsstaat en is de Meerjarig Financieel Kader (MFK)-rechtsstaatsverordening voor het eerst en met succes toegepast tegen Hongarije. Tegelijkertijd leidde dit ook tot verscherpte tegenstellingen tussen EU-lidstaten en had dit impact op de bilaterale relaties, vooral met Hongarije.

De situatie in Oekraïne heeft tot extra spanningen geleid in de Westelijke Balkan. Russische invloed is het meest nadrukkelijk in Servië en in de Bosnische deelstaat Republika Srpska. Behoud van stabiliteit, intensivering van de samenwerking en ondersteuning van de hervormingsagenda in het kader van het EU-toetredingsproces staan centraal in het EU-beleid ten aanzien van deze regio.

Voor wat betreft EU-uitbreiding golden wederom in 2022 de uitgangspunten strikt, fair en betrokken en bleef vervulling van de Kopenhagencriteria centraal staan in het kabinetstandpunt met betrekking tot het toetredingsproces. Met de sterk veranderende geopolitieke context meewegende, heeft het kabinet ingestemd met het toekennen van visumliberalisatie voor Kosovo, het verlenen van kandidaat-lidstaat-status aan Oekraïne en Moldavië. Tevens besloot het kabinet ditzelfde te doen voor Georgië, onder de voorwaarde dat de prioriteiten uit de opinie van de Commissie worden behaald. De Europese Raad (ER) besloot tevens kandidaat-lidstaat-status toe te kennen aan Bosnië-Herzegovina.

Op 9 mei 2022, de Dag van Europa, sloot de Conferentie over de Toekomst van Europa af. De in Nederland in 2021 uitgevoerde nationale burgerconsultaties 'Kijk op Europa' zijn opgenomen in het eindrapport. Nederland was één van de 6 lidstaten die burgerdialogen in deze vorm heeft georganiseerd en had hierdoor een actieve inbreng in de plenaire sessies van de conferentie. In totaal namen circa 13.000 Nederlanders deel aan de consultaties. De minister sprak met deelnemers van de burgerdialogen op 9 mei in Maastricht.

De implementatie van de Herstel- en Veerkrachtplannen (HVP) van de meeste EU-lidstaten kwam afgelopen jaar op stoom. De Europese Commissie keurde ook het Nederlands HVP van EUR 4,7 miljard goed op thema’s die voor het kabinet van zwaarwegend belang zijn, zoals klimaatverandering, volkshuisvesting en de arbeidsmarkt. Ook wordt via het HVP verder geïnvesteerd in digitalisering, onderwijs en zorg.

Goed functionerende begrotingsregels zijn een belangrijke voorwaarde voor het realiseren van stabiliteit en groei. Dit kan de concurrentiekracht van de Unie ten goede komen. Hiertoe publiceerde de Europese Commissie in november 2022 voorstellen voor de herziening van de Europese begrotingsregels (Stabiliteits- en Groeipact). Dankzij de inzet van Nederland samen met gelijkgestemde lidstaten, sluiten de voorstellen op meerdere aspecten aan bij de Nederlandse inzet, zoals het behoud van de referentiewaarden van 60% voor de overheidsschuld en 3% voor het begrotingstekort.

Het afgelopen jaar zijn ook de bilaterale relaties met EU-lidstaten verder verdiept en verstevigd. Nederland heeft zich voorbereid op het Nederlands BENELUX-voorzitterschap in 2023. Er heeft een intensivering plaatsgevonden in de bilaterale relatie met Frankrijk als belangrijke strategische partner. In maart vonden er voor het eerst regeringsconsultaties plaats. De relatie met Duitsland kende op vele terreinen een intensivering, met name op klimaat en energie. En met het VK, dat ondanks Brexit een belangrijke buurland en partner blijft, werd een gezamenlijke verklaring ondertekend om de bilaterale samenwerking te verdiepen.

Veiligheid en stabiliteitUitgangspunt voor de Nederlandse inzet op het terrein van internationale veiligheid was ook in 2022 geordend langs drie pijlers: 1) voorkomen van onveiligheid waar mogelijk; 2) verdedigen van Nederland met een effectieve en moderne aanpak en; 3) versterken van ons veiligheidsfundament zoals benoemd in de Geïntegreerde Buitenland- en Veiligheidsstrategie.

1. Voorkomen van onveiligheid waar mogelijkNon-proliferatie, ontwapening en wapenbeheersing: Nederland heeft in 2022 bijgedragen aan de succesvolle uitvoering van de (uitgestelde) tiende toetsingsconferentie van het Non-Proliferatie Verdrag (NPV). Ook was Nederland in 2022 voorzitter van het Non-Proliferation and Disarmament Initiative, actieve deelnemer in het Stockholm Initiative for Nuclear Disarmament en gedeeld voorzitter van het International Partnership for Nuclear Disarmament Verification (IPNDV).

In 2022 heeft Nederland de zorgvuldige exportcontrole op militaire en dual-use goederen en technologie voorgezet. De levering van militaire goederen aan Oekraïne in reactie op de Russische invasie was hierin een bijzonder aspect. Het kabinet heeft bij het vormgeven van de leveranties een gebalanceerde benadering toegepast met zowel oog voor de noodzaak tot snel handelen als het belang van een zorgvuldige risicoanalyse.

2022 was een mijlpaal in het maken van internationale afspraken over het gebruik van explosieve wapens in bevolkte gebieden. 83 landen onderschreven in november 2022 een politieke verklaring over het beter beschermen van burgers tegen het gebruik van dergelijke wapens. In reactie op het advies van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) en de Commissie van advies inzake volkenrechtelijke vraagstukken (CAVV) over autonome wapensystemen zette het kabinet in juni 2022 de Nederlandse beleidsinzet voor de komende jaren uiteen.

Via diplomatieke inzet en programmatische steun aan multilaterale instellingen zoals de VN, het Global Counterterrorism Forum en de EU heeft Nederland in 2022 ingezet op een centrale rol voor mensenrechten en het betrekken van maatschappelijk middenveld bij terrorismebestrijding. Deze en andere onderwerpen zijn mede dankzij Nederlandse inzet stevig verankerd in de in 2022 herziene EU-Raadsconclusies over de strijd tegen terrorisme. Nederland heeft in 2022 bijgedragen aan bestrijding van terrorisme door de inzet in onder andere de Anti-ISIS Coalitie en was gastheer van de bijeenkomst over de inzet op terrorismebestrijding in Syrië, Irak, Afghanistan en Afrikaanse landen.

Daarnaast bleef Nederland inzetten op het ondersteunen van derde landen in het tegengaan en voorkomen van gewelddadig extremisme door beleidsdialoog en gerichte projectondersteuning in zes fragiele regio’s. Naast de kabinetsinzet tegen dit fenomeen was Nederland actief in multilaterale discussies over de internationale aanpak hiervan. De in 2021 versterkte inzet op het tegengaan van grensoverschrijdende criminaliteit is in 2022 voortgezet.

Ook heeft Nederland zich in het kader van preventie, het voorkomen van onveiligheid en duurzame vredesopbouw ingezet op de verdere implementatie van de Vrouwen, Vrede en Veiligheidsagenda, conform VN Veiligheidsraad resolutie 1325 en volgende resoluties. In 2022 werd de eerste interdepartementale voortgangsrapportage van het Nationaal Actieplan 1325 aan de Tweede Kamer gestuurd.

2. Verdedigen van Nederland met een effectieve en moderne aanpakIn 2022 werden in de EU en de NAVO belangrijke kaders gezet voor de toekomst van ons buitenland- en veiligheidsbeleid. De Nederlandse belangen zijn stevig verankerd in een ambitieus EU Strategisch Kompas en in het nieuwe Strategisch Concept van de NAVO. Nederland organiseerde samen met Duitsland als input voor het Strategisch Concept een succesvolle NAVO conferentie in Den Haag over ‘partnerschappen’, in aanwezigheid van secretaris-generaal Jens Stoltenberg en premier Mark Rutte.

Nederland heeft zich ingezet om de Europese Vredesfaciliteit (EPF) te gebruiken om lethale en non-lethale steun te bieden aan Oekraïne. Vanwege de omvangrijke steun aan Oekraïne is op 12 december 2022 besloten om initieel het financieringsplafond van het instrument te verhogen met EUR 2 miljard, met de mogelijkheid van een verdere verhoging in een later stadium.

Nadat de waarnemingsmissie van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) in Oekraïne vanwege een Russische blokkade opgeheven moest worden, is gezocht naar mogelijkheden om de OVSE-presentie in het land te herstellen. In overleg met Oekraïne heeft de OVSE besloten tot het opzetten van een extra-budgettair Support Programme for Ukraine. Met een bijdrage van EUR 1 miljoen hoort Nederland tot de eerste contribuanten aan dit programma. Samen met gelijkgezinde landen heeft Nederland meermaals het zogeheten Moskou Mechanisme ingeroepen, hetgeen heeft geleid tot rapporten over mensenrechtenschendingen in Oekraïne en Rusland.

Het Nederlandse initiatief om een EU Hybrid Toolbox op te zetten waarmee de EU kan reageren op hybride dreigingen is opgenomen in het EU Strategisch Kompas. De toolbox is sinds december 2022 operationeel. Er is in 2022 gewerkt aan een nieuwe internationale cyberstrategie voor Nederland. Naar verwachting zal deze in de eerste helft van 2023 aan de Tweede Kamer worden aangeboden. Nederland heeft in 2022 actief bijgedragen aan internationale coalitievorming tegen onverantwoord gedrag in het cyberdomein. Dit resulteerde onder meer in een publieke veroordeling van de Russische aanval op het satellietnetwerk van Viasat in Oekraïne. Nederland leverde daarnaast een bijdrage aan de cyberweerbaarheid van Oekraïne.

3. Versterken van ons veiligheidsfundamentHet kabinet heeft de beoogde inzet en samenhang van de Nederlandse militaire en civiele bijdragen aan missies en operaties tot medio 2025 uiteengezet. Dit vertaalde zich onder andere in verlenging, aanpassing of beëindiging van Nederlandse personele bijdragen aan missies aan de Oostflank en in de Westelijke Balkan, het Midden-Oosten, Noord-Afrika, de Hoorn van Afrika, de Golfregio en de Indo-Pacific. Met de verlenging van de Nederlandse inzet via de anti-ISIS-coalitie, de NAVO-missie in Irak en de bredere veiligheidsinzet in Irak tot eind 2023 diende het kabinet de Nederlandse veiligheidsbelangen in deze instabiele regio aan de rand van Europa. Hetzelfde geldt voor de Sahel, waar het kabinet de nationale mandaten voor de Nederlandse bijdrage aan de United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission in Mali (MINUSMA) en EU-missies tot en met eind juni 2024 verlengde. Daarnaast zijn waardevolle lessen getrokken uit de onafhankelijke eindevaluatie van de Nederlandse bijdrage aan MINUSMA tussen 2014 en 2019.

2022 was het laatste jaar van het driejarig lidmaatschap van Nederland van de VN-Mensenrechtenraad (MRR) in Geneve. Naast de focus op accountability heeft Nederland zich in de Raad onder meer ingezet voor vrijheid van meningsuiting en vrouwenrechten en gendergelijkheid, inclusief de positie van LHBTIQ+. Mede op Nederlandse instigatie stelde de MRR onderzoeksmechanismen in voor Oekraïne en Iran (Commissions of Inquiry).

Versterkte aandacht ging uit naar het waarborgen van onafhankelijke Russischtalige nieuwsvoorziening. Via het Mensenrechtenfonds (MRF) en vanuit het budget voor publieksdiplomatie draagt Nederland bij aan verschillende programma’s gericht op het steunen van onafhankelijke media in Rusland, Oekraïne en de regio, en de veiligheid van journalisten.

De Ministerraad is op 13 mei 2022 akkoord gegaan met het voorstel om met het «Feministisch Buitenlandbeleid» (FBB) nog meer aandacht te besteden aan gelijkheid in algemene zin en gendergelijkheid in het bijzonder. Dit omvat ook LHBTIQ+, alsmede aandacht voor diversiteit en inclusiviteit binnen de organisatie en binnen alle beleidsterreinen van het buitenlandbeleid, inclusief een implementatieplan voor gendermainstreaming. Om het Nederlandse FBB concreet vorm te geven organiseerde BZ in 2022 brede consultaties, waarbij ook externe partijen geraadpleegd werden. Op 8 november werd de Kamerbrief met de hoofdlijnen van het FBB aan het parlement gestuurd. Het feministisch buitenlandbeleid richt zich op vier R’en: rights (universele rechten en vrijwaring van geweld), representation (vertegenwoordigd zijn en deelnemen aan politieke besluitvorming), resources (voldoende middelen en financiering om deze doelen te realiseren) en reality check (de realisering van deze beleidsdoelen krijgen invulling die in de lokale context past).

Nederlanders wereldwijd & consulair Na twee crisisjaren waarin COVID-19 en Afghanistan een groot beslag legden op het ministerie, stond het eerste deel van 2022 opnieuw in het teken van crisis vanwege de oorlog in Oekraïne. De geleerde lessen van afgelopen jaren zijn en worden gebruikt voor het versterken van de crisisparaatheid van posten en het departement. Zo is het afgelopen jaar de consulaire crisiscapaciteit versterkt. Ook zijn de beperkingen in reisbewegingen en inreismaatregelen als gevolg van de COVID-19-pandemie gedurende 2022 afgenomen en de reisadviezen zijn hierop aangepast. In de Kamerbrief over de aanpak van COVID-19 op de lange termijn zijn de uitgangspunten vastgelegd over het reisbeleid ten aanzien van COVID-19. Binnen het ministerie zijn de benodigde voorbereidingen om toegerust te zijn voor een eventuele nieuwe uitbraak getroffen.

Nederlanders zijn het afgelopen jaar ook weer meer gaan reizen. De online reisadviezen van het ministerie werden ruim vijftig miljoen keer geraadpleegd. De eerste stappen zijn gezet naar een actueel ‘post-corona’-reisadvies, dat beter aansluit bij de wensen van Nederlandse reizigers. Onder andere door het strategisch inzetten van het gebruik van data, zoals over klantreizen en gebruikservaringen. De toename in het aantal reizigers heeft ook geleid tot meer consulaire hulpvragen. Er zijn in 2022 meer dan 5.000 consulaire hulpvragen in behandeling genomen. Het contactcentrum van het ministerie ‘Nederland WereldWijd’ (voorheen 24/7 Contactcenter) kende 1,2 miljoen klantcontactmomenten. Dit betrof alle dienstverlening van de Nederlandse overheid in relatie tot reizen naar en verblijf in het buitenland, waaronder reisadviezen, reisdocumenten, wonen en werken, DigiD, etc. Een opvallende trend in de consulaire hulpvragen was een toename van familiezaken, zoals internationale kinderontvoering, huwelijksdwang en achterlating. Na een daling van het aantal buitenlandse gedetineerden gedurende COVID-19 kende 2022 weer een stijging van het aantal detenties.

Het Rijksbrede project Loket Buitenland is afgerond en overgedragen aan Nederland WereldWijd. Het ministerie heeft hiermee, samen met 12 uitvoeringsorganisaties, een centrale rijksbrede ingang voor burgers bij de overheid gerealiseerd.

Na de versoepeling van COVID-19-reisbeperkingen nam de vraag naar visa voor kort verblijf in het Schengengebied sneller toe dan de beschikbare behandelcapaciteit. Daardoor ontstond de zeer onwenselijke situatie dat aanvragers in enkele landen te maken kregen met lange wachttijden, vaak ver boven de vastgelegde termijn van veertien dagen. In 2022 is hard gewerkt aan het vergroten van de capaciteit om de toegenomen visumaanvragen te kunnen verwerken en kan grotendeels weer binnen de normale termijn van twee weken een visumaanvraag worden verwerkt.

De paspoortdienstverlening via externe dienstverleners is verder uitgerold, zodat aanvragers minder ver hoeven te reizen voor een paspoortaanvraag. Deze dienstverlening is uitgebreid naar Madrid en Barcelona, en voorbereidingen worden getroffen voor verdere implementatie in 2023. In 2022 heeft wereldwijde implementatie van een digitaal aanvraagformulier voor een paspoort of identiteitskaart plaatsgevonden. Ook heeft het ministerie gewerkt aan de ontwikkeling van een applicatie voor het digitaal verwerken van Schengenvisumaanvragen. De implementatie daarvan wordt in 2023 verwacht. In 2022 hield de Europese Commissie een Schengenevaluatie, waarbij het Nederlandse visumproces is doorgelicht. Het ministerie is begonnen met de uitvoering van de resulterende aanbevelingen.

Het ministerie werkte in 2022 aan de strategische inzet van EU-visuminstrumenten ten behoeve van het buitenlandbeleid. Zo werd in 2022 onder andere de opschorting van de visumfacilitatieovereenkomsten met Rusland en Belarus doorgevoerd, werd er via het opschortingsmechanisme voor visumliberalisatie (het ‘noodremmechanisme’) op toegezien dat de Westelijke Balkanlanden en Oostelijke Partnerschapslanden zich houden aan de voorwaarden voor visumliberalisatie en werd middels artikel 25bis van de Visumcode ingezet op versterking van de terugkeersamenwerking met derde landen.

Internationaal cultuurbeleidHet beleidskader Internationaal Cultuurbeleid 2021-2024 beschrijft de uitgangspunten, ambities en doelstellingen van het internationaal cultuurbeleid. Het einde van veel COVID-19 beperkingen bracht kansen voor een post-COVID-19 inhaalslag met meer fysieke bijeenkomsten en voor het verder internationaliseren van de culturele sector.

Het ministerie heeft consultaties gevoerd over de brede inzet van de cultuursector, en partijen bij elkaar gebracht in reactie op de oorlog in Oekraïne. Aangezien de oorlog ook een aanval is op de culturele identiteit van het land, onderzoekt het ministerie samen met de post in Oekraïne, het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en culturele partners wat een effectieve strategie is voor verdere culturele aansluiting van Oekraïne bij de Europese familie.

In samenwerking met OCW is voortgang geboekt ten aanzien van het restitutiebeleid voor erfgoed uit een koloniale context. Met herkomstlanden wordt museumsamenwerking en herkomstonderzoek op dit terrein geëntameerd gebaseerd op hun wensen. Specifiek met Indonesië zijn al goede afspraken gemaakt voor verdere samenwerking. Ook heeft de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek een start gemaakt met het instellen van een fonds voor academische uitwisseling met landen van herkomst van cultuurobjecten uit een koloniale context. Bovendien is in 2022 gewerkt aan de intensivering van de culturele samenwerking met Suriname. Tot slot is de synergie tussen cultuur en economie verder versterkt en onder andere tot uiting gebracht tijdens de Dubai Wereldtentoonstelling.

PostennetOm als Nederland invloedrijk te blijven moet het postennet meebewegen met de huidige ontwikkelingen. Dit betekent wereldwijd meer samen werken op prioritaire onderwerpen, zoals democratie, mensenrechten, internationaal recht, de klimaat- en energietransitie, fysieke en economische veiligheid, strategische afhankelijkheden, economische weerbaarheid, kansengelijkheid en irreguliere migratie. Daarom heeft het kabinet besloten om in deze kabinetsperiode het postennet te versterken. Hiervoor is een oplopende reeks geld beschikbaar van EUR 17 miljoen in 2022 oplopend tot EUR 52 miljoen structureel vanaf 2025. Met deze versterking kunnen de Nederlandse belangen wereldwijd nog beter worden gediend.

Na het aantreden is het kabinet gestart met deze versterkingsoperatie en wordt deze in de periode 2022-2025 ingevuld. Onze diplomatieke posten, die worden bemenst vanuit alle departementen, zijn Rijksbrede dienstverleners; voor het hele Koninkrijk en voor alle ministeries. Kern van de plannen is een uitbreiding van de formatie op de belangrijke thema’s uit het coalitieakkoord. In de eerste plaats door extra formatie binnen de posten in de EU-landen, maar ook daarbuiten, door in te zetten op prioritaire thema’s zoals mensenrechten, versterking coalities, veiligheid en ondermijning, betere en toegankelijkere dienstverlening voor Nederlanders in het buitenland, economische diplomatie, de hulp/handel agenda, Global health, klimaat en grondoorzaken migratie. Dat geldt ook voor een aantal directies in Den Haag, daar een sterker postennet onlosmakelijk is verbonden met het departement. Medio 2022 zijn de eerste medewerkers op de posten en in Den Haag gestart. Daarnaast investeert het ministerie in crisisparaatheid, onder andere door het verder inrichten van een permanente crisisstructuur. Een grotere organisatie met grotere beleidsambities in een complexere en meer veeleisende (inter)nationale omgeving vergt ook sterkere ondersteuning op het gebied van veiligheid, IT en bedrijfsvoering. Ook op deze onderdelen is extra capaciteit ingezet en voorzien.

Nederland als gastlandNederland bleef in 2022 een aantrekkelijk gastland voor diplomatieke missies en internationale organisaties (IO’s), waaronder de hier gevestigde internationale hoven en tribunalen. Het ministerie heeft samengewerkt met andere ministeries, gemeenten, uitvoeringsinstanties en de veiligheidssector aan beleidsontwikkeling, heldere regelgeving en professionele uitvoering. Zo werkte het ministerie onder andere samen met externe partners aan verbeterde preventie van veiligheidsincidenten via intensievere voorlichting.

Extra aandacht werd besteed aan heldere en tijdige communicatie richting de doelgroep van ruim 25,000 geprivilegieerden verbonden aan diplomatieke missies en IO’s. De informatiebeveiliging van het digitale registratiesysteem van personen met diplomatieke status werd verder verbeterd. Verkeersovertredingen door personen die in Nederland diplomatieke immuniteit genieten, daalden door betere signalering en voorlichting verder tot 70% ten opzichte van 2019.

Meer dan 70 inkomende bezoeken van hoogwaardigheidsbekleders evenals vijf staatsbezoeken (twee inkomend, drie uitgaand) werden voorbereid, gefaciliteerd en begeleid. Het bezoekenoverleg ten behoeve van de coördinatie van bezoeken van Zijne Majesteit de Koning aan het buitenland en van buitenlandse staatshoofden aan Nederland werd verder geprofessionaliseerd, waardoor meer strategische aandacht voor de lange termijn bezoekenagenda van het Koninklijk Paar werd gegenereerd.

Meerdere internationale conferenties werden georganiseerd, waaronder de Ukraine Accountability Conference die de aanzet was voor verdere betrokkenheid van Nederland bij de vervolging van verantwoordelijken voor Russische oorlogsmisdaden in Oekraïne.

3.1 Realisatie periodieke rapportages / beleidsdoorlichtingen

Beleidsdoorlichtingen en Periodieke Rapportages voor Buitenlandse Zaken worden uitgevoerd door de Directie Internationaal Onderzoek en Beleidsevaluatie (IOB). Tot 2019 zijn beleidsdoorlichtingen uitgevoerd per beleidsthema. In de periode 2019-2022 zijn beleidsdoorlichtingen uitgevoerd per begrotingsartikel. Vanaf 2023 worden periodieke rapportages uitgevoerd per beleidsthema conform de Strategische Evaluatie Agenda.

Tot 2018 maakte het Gastlandbeleid (nu beleidsartikel 1.3) onderdeel uit van beleidsartikel 4. Gastlandbeleid is daarom meegenomen in de doorlichting van beleidsartikel 4 die in 2019 aan de Tweede Kamer is aangeboden. Zie ook de tabel op de website van Rijksfinancien.nl. Voor meer informatie over de onderliggende onderzoeken, zie bijlage 3 - Afgerond evaluatie- en overig onderzoek.

3.2 Openbaarheidsparagraaf

In de kabinetsreactie op het rapport ‘Ongekend onrecht’ heeft het kabinet onder andere maatregelen aangekondigd gericht op actieve openbaarmaking van informatie en op verbetering van de informatiehuishouding bij de ministeries (‘Open op orde’). Ook het ministerie van Buitenlandse Zaken werkt aan een continue verbetering van de informatiehuishouding en grotere transparantie van overheidsinformatie richting burger en parlement.

In het kader van het rijksbrede programma «Open op Orde» werkt BZ sinds 2021 aan het verbeteren van de informatiehuishouding. Alle activiteiten worden uitgevoerd als onderdeel van 'het Actieplan Informatiehuishouding BZ'. Het actieplan wordt, conform generieke afspraken, uitgevoerd binnen vier actielijnen die zich richten op:1) versterking van professionele ondersteuning binnen de informatiehuishouding (actielijn Informatieprofessionals), 2) het meer onder controle brengen van de informatiestromen (actielijn volume en aard van informatie), 3) verbetering van de informatiesystemen (actielijn informatiesystemen) 4) verbetering van sturing en naleving (actielijn sturing en naleving). Voor de uitvoering van het actieplan is in 2022 door het kabinet EUR 2,6 miljoen aan BZ ter beschikking gesteld.

In het kader van actielijn 1 is een herstructureringsplan voor het cluster Informatiemanagement opgesteld en, na positief advies van de Ondernemingsraad, vastgesteld. De werving van nieuwe Functionarissen Informatiehuishouding start begin 2023.

Actielijn 2 omvat de deelactiviteiten wat betreft het saneren van de netwerkschijven, het afbouwen van het papieren archief, het vernietigen van digitale archieven en de actualisatie van de BZ-selectielijst. Deze activiteiten lopen allemaal. De aangepaste selectielijst is concept gereed en afgestemd met het Nationaal Archief. Deze wordt in voorjaar 2023 vastgesteld. Verder bevat actielijn 2 de deelactiviteit voor e-mailarchivering. Het rijksbrede implementatietraject hiervoor is eind 2022 gestart. Volgens planning zal de implementatie eind 2023 zijn afgerond. Met betrekking tot de deelactiviteit «archivering van appberichten» wordt het nieuwe rijksbrede beleid afgewacht dat wordt opgesteld naar aanleiding van de adviezen over dit onderwerp die recent zijn uitgebracht. Voor de deelactiviteit aansluiting op het Platform Open Overheidsinformatie (PLOOI) wordt de oorspronkelijke aanpak herzien naar aanleiding van het advies van Bureau ICT-toetsing (BIT) hierover. De deelactiviteiten «archivering van websites» en «actieve openbaarmaking informatieverstrekking Kamer» zijn afgerond.

Binnen actielijn 3 is de deelactiviteit voor de nieuwe SharePoint-omgeving als basisvoorziening voor de informatiehuishouding van BZ grotendeels gereed. Deze nieuwe omgeving wordt in de eerste helft van 2023 in gebruik genomen.

Als onderdeel van actielijn 4 is de beheersregeling informatiemanagement BZ geactualiseerd. Deze is in concept gereed. Het instellen van een adviescommissie Informatiehuishouding (IHH) wordt heroverwogen. Voor de deelactiviteit «doorontwikkeling kwaliteitssysteem» is BZ aangesloten bij de rijksbrede klankbordgroep IHH Dashboard.

3.3 Overzicht risicoregelingen

Raad van Europa De garanties voor de Ontwikkelingsbank van de Raad van Europa zijn vastgesteld in EUR en laten geen verandering zien. De Ontwikkelingsbank van de Raad van Europa is in 1956 opgericht met het doel om de Raad van Europa eigen financiële middelen te geven om zelfstandig activiteiten te kunnen uitvoeren. De bank verstrekt leningen voor uitvoering van projecten aan overheden en andere instanties op de volgende drie gebieden: integratie van vluchtelingen en migranten, duurzame en inclusieve (economische) groei, en klimaat. Het vermogen van de bank is opgebouwd uit bijdragen van de eenenveertig lidstaten en de aandeelhouders. Per ultimo december 2022 bedraagt het totale aandelenkapitaal ruim EUR 5,5 miljard, het Nederlands aandeel hiervan bedraagt 3,633%. Het garantiekapitaal betreft het niet volgestorte gedeelte van het Nederlandse aandeel. Premieheffing is niet van toepassing.

3.4 3.4 Budgettair overzicht Oekraïne

In de onderstaande tabel staan uitgaven die verband houden met de Russische invasie in Oekraïne. Het gaat hierbij om directe steun uit de begroting van BZ. Uitgaven gerelateerd aan derde-orde effecten zijn hierin niet opgenomen. Omdat de uitgaven incidenteel zijn geweest en niet meerjarig, zijn de kasuitgaven identiek aan de verplichtingen.

Toelichting

Artikel 1.1

Vanaf artikel 1.1 is de organisatie van het Ukraine Accountability Conference op 14 juli 2022 betaald.

Artikel 1.2

Vanaf artikelonderdeel 1.2 zijn diverse uitgaven gedaan voor het ondersteunen van mensenrechtenverdedigers.

Artikel 2.1

Vanaf artikel 2.1 is een bijdrage geleverd aan het Ukraine Capacity Trust Fund (UCAPTF) van de NAVO.

Artikel 2.2

Vanaf artikel 2.2 is er steun geleverd aan de cyberweerbaarheid van Oekraïne.

Artikel 2.3

Vanaf artikel 2.3 zijn er bijdragen geleverd aan het UCAPTF en de Special Monitoring Mission van de OVSE. Ook is er via het Mine Action and Cluster Munition Programme steun verleend aan humanitaire ontmijningsactiviteiten in Oekraïne.

Artikel 2.4

Vanaf artikel 2.4 zijn er via het MATRA-programma diverse activiteiten ten behoeve van het versterken van de rechtsstatelijkheid van Oekraïne gesteund.

3.5 Overzicht COVID-19 steunmaatregelen

Deze tabel geeft een overzicht van de COVID-19 steunmaatregelen die op de begroting van Buitenlandse Zaken zijn genomen. Een uitgebreid overzicht is te vinden op https://www.rijksfinancien.nl/corona-visual. In dit overzicht zijn alleen EMU-relevante corona-uitgaven opgenomen. De niet EMU-relevante corona-uitgaven zijn terug te vinden onder de belangrijkste beleidsmatige mutaties en de toelichting op de financiële instrumenten.

4. Beleidsartikelen

Artikel 1: Versterkte internationale rechtsorde

A. Algemene doelstelling

Het bevorderen van een goed functionerende internationale rechtsorde inclusief gastlandbeleid, met een blijvende inzet op mensenrechten, als integraal onderdeel van het buitenlandbeleid.

Een sterke rechtsorde en eerbiediging van mensenrechten maken de wereld stabieler, veiliger, vrijer en welvarender. Dit vereist goed functionerende internationale instellingen en organisaties met een breed draagvlak en voortdurende inzet tegen straffeloosheid. De positie van Nederland als gastland voor IO’s en diplomatieke missies, in het bijzonder organisaties met een mandaat op het gebied van vrede en recht, biedt een goed uitgangspunt voor de bevordering van de ontwikkeling van internationale rechtsorde. Deze rechtsorde is onlosmakelijk verbonden met universele mensenrechten. De bevordering van mensenrechten is een kernelement van het Nederlands buitenlandbeleid.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De regering zet zich concreet in voor de volgende prioritaire thema’s: vrijheid van meningsuiting (off- en online), de vrijheid van religie en levensovertuiging, gelijke rechten voor vrouwen en meisjes, mensenrechtenverdedigers, gelijke rechten voor lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen, transgender en intersekse personen, en de internationale rechtsorde/strijd tegen straffeloosheid. Daarnaast heeft Nederland de verantwoordelijkheid de in Nederland gevestigde instellingen te ondersteunen opdat deze onafhankelijk, veilig en efficiënt kunnen functioneren.

De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor:

C. Beleidsconclusies

Mensenrechtenbeleid en het VN-mensenrechtensysteemNederland heeft met de organisatie van de ministeriële Ukraine Accountability Conference op 14 juli in Den Haag een leidende rol gepakt op de bevordering van accountability voor oorlogsmisdrijven als gevolg van de Russische agressieoorlog tegen Oekraïne. In deze context besloot het kabinet daarnaast EUR 2 miljoen bij te dragen aan de inzet van het Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR) in Oekraïne, gericht op bewijsvergaring van mensenrechtenschendingen. Ook droeg Nederland extra middelen bij aan de capaciteit van NGO’s om bewijs te verzamelen, zodat deze geschikt is voor judiciële procedures. De Koninklijke Marechaussee leverde, onder vlag van het internationale strafhof, (forensische) expertise ter ondersteuning van onderzoek naar oorlogsmisdrijven door de Oekraïense Procureur-Generaal.

De extra inzet naar aanleiding van de Russische inval in Oekraïne sluit aan bij de Nederlandse inspanningen ten behoeve van de uitvoering van de derde pijler van de VN gericht op mensenrechten. Nederland was in 2022 vijfde grootste donor van OHCHR, in lijn met de begroting, ingezet als core-financiering (vrijwillige bijdrage) en specifiek op thema’s als accountability, vrijheid van meningsuiting, gelijke rechten voor LHBTIQ+, vrijheid van religie en levensovertuiging en Special Procedures. Genoemde mensenrechtenprioriteiten werden voorts volgens plan bilateraal ondersteund vanuit het Mensenrechtenfonds. Zo zijn in 2022 vier allianties geselecteerd voor de uitvoering van het programma Safety for Voices. Dit programma is gericht op de verhoogde online en offline veiligheid van mensenrechtenverdedigers en van journalisten wereldwijd. 

GastlandbeleidHet ontwikkelde en uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten in 2022 waren conform de verwachtingen, zoals opgenomen in de BZ-begroting.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Verplichtingen

De verplichtingenrealisatie op artikel 1 Versterkte internationale rechtsorde valt ten opzichte van de vastgestelde begroting 2022 EUR 147,5 miljoen hoger uit, waarvan EUR 80,8 miljoen reeds is gemeld in de eerste suppletoire begroting en de tweede suppletoire begroting. Deze stijgingen hielden verband met het aangaan van nieuwe meerjarige verplichtingen binnen het Mensenrechtenfonds, vertraging in de uithuizing van de huurders van het Vredespaleis, verlenging van het VN-mandaat voor het Speciaal Tribunaal Libanon en de organisatie van de Ukraine Accountability Conference in juli 2022. Een verdere stijging van het verplichtingenbudget is toegelicht in de Decemberbrief Buitenlandse Zaken 2022 en hield verband met het aangaan van een vijfjarige subsidieovereenkomst met de Carnegie Stichting, het meerjarig vastleggen van de algemene vrijwillige bijdrage aan de OHCHR en van een committering aan de OHCHR voor het veldkantoor in Oekraïne. Tenslotte werden weer meerjarige verplichtingen aangegaan binnen het Mensenrechtenfonds.

Uitgaven

Artikelonderdeel 1.1De uitgavenrealisatie op artikelonderdeel 1.1 Goed functionerende internationale instellingen met een breed draagvlak valt ten opzichte van de vastgestelde begroting 2022 EUR 6,0 miljoen hoger uit. Deze verhoging betreft een som van mutaties. De afname op het budget Internationaal recht (subsidies/regelingen) en de toename op het budget Internationaal recht (bijdrage internationale organisaties) worden met name veroorzaakt door administratieve interne overhevelingen (zie eerste suppletoire begroting). Het uitgavenbudget op Internationaal recht (opdrachten) is met EUR 3,1 miljoen gestegen als gevolg van de organisatie van de Ukraine Accountability Conference in juli 2022 en de High Level Round Table Anti-corruptie in november 2022. Daarnaast is vanwege een hogere liquiditeitsbehoefte de verplichte bijdrage aan het ICC 2023 reeds in 2022 betaald.

Artikelonderdeel 1.2De uitgavenrealisatie op artikelonderdeel 1.2 Bescherming en bevordering van mensenrechten valt ten opzichte van de vastgestelde begroting 2022 EUR 4,9 miljoen hoger uit. In de eerste suppletoire begroting is een stijging gemeld die verband houdt met de toekenning van structurele additionele middelen vanuit het coalitieakkoord voor het thema mensenrechten en een generale compensatie van Oekraïnegerelateerde uitgaven. De mutaties binnen artikelonderdeel 1.2 zijn het gevolg van verschuivingen door verdere decentralisatie van het Mensenrechtenfonds, waarbij meer uitgaven als bijdrage werden verstrekt. Daarnaast is sterker ingezet op multilaterale organisaties.

Artikelonderdeel 1.3De uitgavenrealisatie op artikelonderdeel 1.3 Gastlandbeleid internationale organisatie valt ten opzichte van de vastgestelde begroting 2022 EUR 5,0 miljoen hoger uit. Deze stijging betreft met name het Vredespaleis (bijdrage aan agentschappen) en de Carnegie Stichting (subsidies/regelingen). De stijging van het uitgavenbudget voor het Vredespaleis is toegelicht in de eerste suppletoire begroting. In de tweede suppletoire begroting en in de Decemberbrief Buitenlandse Zaken 2022 is het budget voor subsidies/regelingen Carnegie Stichting naar boven bijgesteld.

Artikel 2: Veiligheid en stabiliteit

A. Algemene doelstelling

Het bevorderen van de Nederlandse en internationale veiligheid en stabiliteit door doelgerichte bilaterale en multilaterale samenwerking en het bevorderen van democratische transitie in prioritaire gebieden, vooral in de ring rond Europa. Veiligheid is geen vanzelfsprekendheid. De internationale omgeving verandert snel en ingrijpend. Wat er in de wereld om ons heen gebeurt, heeft direct gevolgen voor onze eigen veiligheid en voor onze welvaart. Veel van de grensoverschrijdende dreigingen waaraan Nederland bloot staat, zijn van een dusdanige omvang en complexiteit dat een geïntegreerde aanpak en samenwerking in internationaal verband geboden is. Voorbeelden zijn de proliferatie van massavernietigingswapens, terrorisme en gewelddadig extremisme, ongewenste buitenlandse inmenging door statelijke actoren, grensoverschrijdende criminaliteit en cyberdreigingen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De basis voor de inzet van het kabinet op internationaal veiligheidsbeleid ligt besloten in de Geïntegreerde Buitenland- en Veiligheidsstrategie (GBVS) die in het voorjaar van 2018 aan de Tweede en Eerste Kamer is aangeboden. De GBVS aanpak beschrijft drie pijlers: onveiligheid voorkomen waar mogelijk, verdedigen tegen urgente dreigingen waar noodzakelijk en het versterken van ons veiligheidsfundament. Om de daarbij benoemde 13 doelen te behalen is de samenhangende inzet nodig van defensie, diplomatie, economie, ontwikkelingssamenwerking, politie, inlichtingendiensten, en justitie. Dit onderwerp strekt zich dus uit naar andere begrotingen, zoals Defensie, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, Justitie en Veiligheid, Binnenlandse Zaken en Koninkrijks relaties en Economische Zaken en Klimaat. Onze veiligheidsbelangen vergen een wereldwijde inzet voor de veiligheid van Nederlanders, Nederland en het Koninkrijk.

De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor:

C. Beleidsconclusies

Oorlog in Oekraïne De Russische oorlog in Oekraïne raakt direct aan de veiligheidsbelangen van Nederland en Europa. Ten laste van de BZ-begroting komen de bijdragen aan het NAVO Ukraine Comprehensive Assistance Package Trust Fund (UCAPTF) van EUR 25 miljoen en de bijdrage aan OVSE Support Programme for Ukraine (EUR 1 miljoen). In de in 2022 in het leven geroepen Nationale Veiligheidsraad (NVR) spraken bewindspersonen over de grootste en meest eminente dreigingen waarmee Nederland zich geconfronteerd ziet, waaronder de oorlog in Oekraïne.

Ondanks beperkingen vanwege COVID-19 is het merendeel van de onderdelen van beide programma’s van het Nederlands Fonds voor Regionale Partnerschappen (NFRP) volgens planning uitgevoerd. Sommige programma’s onder Shiraka zijn niet doorgegaan in verband met COVID-19. De Russische invasie van Oekraïne heeft de NFRP-MATRA-programma’s in Oekraïne beïnvloed, waardoor de programma’s zijn aangepast aan de nieuwe context. Extra geld voor MATRA in Oekraïne heeft projecten mogelijk gemaakt die desinformatie bestrijden, zich richten op ‘Mental Health and Psychosocial Support’ en op conflictresolutie. Uit de evaluatie van het Shiraka-programma (Shiraka Training Program (STP) en Government to Government (G2G)) is naar voren gekomen dat het programma bijdraagt aan de ontwikkeling van goed bestuur, het democratische proces en instituties, alsook de versteviging van bilaterale relaties en de diplomatieke inzet van Nederland in de doellanden. Tegelijkertijd is geconstateerd dat door de beperkte omvang van het programma de impact in de landen beperkt blijft. Daarnaast worden de mogelijkheden van het programma onderbenut. Met de posten wordt bezien waar het Shiraka programma meer kan worden ingezet.

In 2022 is uitvoering gegeven aan het Makandra-programma waarbij door middel van het leveren van technische assistentie de capaciteit van de Surinaamse overheid is versterkt, bijvoorbeeld op het vlak van financieel toezicht van de Centrale Bank van Suriname, hervorming van de publieke gezondheidszorg en vakmanschap trainingen voor de politie. Om het programma verder te verbreden en verdiepen is besloten het budget meerjarig op te hogen en het programma uit te breiden naar de sectoren water, klimaat en onderwijs.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

Artikelonderdeel 2.4De realisatie voor de bevordering van veiligheid, stabiliteit en rechtsorde in internationaal verband is lager dan begroot. Een deel hiervan is toegelicht in de eerste suppletoire begroting, en betreft een overheveling naar het Ministerie van Defensie voor de beveiliging van personeel van een aantal hoog-risico posten. Daarnaast viel de Nederlandse contributie aan VN-crisisbeheersingsoperaties lager uit dan geraamd, zoals toegelicht in de tweede suppletoire begroting.

Artikelonderdeel 2.5De realisatie voor de bevordering van transitie in prioritaire gebieden is lager dan begroot. Dit is met name het gevolg van de onderuitputting op het budget van het Shiraka-programma. OntvangstenArtikelonderdeel 2.40De realisatie van de ontvangsten is hoger uitgevallen door twee restituties vanuit het NAVO Afghanistan National Army Trust Fund, dat is stopgezet.

Artikel 3: Effectieve Europese samenwerking

A. Algemene doelstelling

De algemene doelstelling is een effectieve Europese samenwerking om de Europese Unie en haar lidstaten zo vreedzaam, welvarend en sterk mogelijk de toekomst in te loodsen. Europa is essentieel voor onze welvaart, vrijheid en veiligheid. Een actieve opstelling van Nederland in het Europese besluitvormingsproces en in de bilaterale relaties met Europese partners is dan ook in het directe belang van Nederlandse burgers en bedrijven. Door consequent en constructief optreden kan Nederland zijn invloed binnen de Europese Unie vergroten. Zo kan Nederland mede vorm geven aan ontwikkelingen in Europa die direct van invloed zijn op onze economische, sociale en politieke toekomst.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Binnen de Europese Unie wordt gewerkt aan economische groei, werkgelegenheid, gezonde overheidsfinanciën van de lidstaten en toekomstbestendige Europese samenwerking gericht op hoofdzaken en toegevoegde waarde. Daarnaast zullen het uittredingsproces van het Verenigd Koninkrijk, de Europese migratieproblematiek en de (aanloop naar) onderhandelingen over een nieuw meerjarig financieel kader de aandacht vragen. Tot slot zet Nederland zich in voor effectief extern beleid, inclusief een versterkt gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid.

De Staat van de Unie bevat de geïntegreerde visie van de regering op de Europese samenwerking en de rol van Nederland daarbij.

De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor:

C. Beleidsconclusies

Aanvankelijk werd verwacht dat COVID-19 ook in 2022 een grote stempel zou zetten op de bilaterale relaties en internationale verhoudingen (Begroting 2022, p.8). De COVID-19-pandemie bevindt zich sinds het voorjaar van 2022 echter in een duidelijk andere, endemische fase, waarbij het virus een blijvende maar aanzienlijk minder grote indruk achterlaat op het werk van BZ. Daarom zijn sinds het voorjaar van 2022 de COVID-19-crisisstructuren binnen BZ afgeschaald en zijn internationale overlegstructuren (zoals de Cross-Border Taskforce COVID-19) tijdelijk gestopt. Wat betreft de Nederlandse inzet om zoveel mogelijk COVID-19 afspraken in EU-verband te maken: In 2022 werd hier eenmalig vanaf geweken door enkele lidstaten met het unilateraal beëindigen van EU-brede inreisverboden.

De Europese Vredesfaciliteit bleek cruciaal in de reactie van de Europese Unie op de Russische agressie tegen Oekraïne. Vanuit dit mechanisme is in 2022 EUR 3 miljard beschikbaar gesteld voor de levering van lethale en niet-lethale militaire steun aan de Oekraïnse strijdkrachten. Eind 2022 hebben de EU-lidstaten besloten de begroting van de EPF aan te vullen met EUR 2 miljard (in 2018 prijzen, conform Europese begrotingssystematiek), om ruimte te creëren voor additionele steun aan Oekraïne en om EPF-steun aan andere partners en EU-missies en operaties te kunnen continueren.

Ook dit jaar heeft Nederland zich ingespannen voor een integrale Europese aanpak binnen het kader van het Pact voor Asiel en Migratie. Na het eerder vastlopen van de onderhandelingen over het gehele pakket, heeft het kabinet het initiatief van het Frans voorzitterschap om een stap-voor-stapaanpak te hanteren dan ook zeer verwelkomd. Dat de afronding van de eerste stap afgelopen zomer resulteerde in een Raadspositie op de Eurodac- en screeningsverordening is een belangrijke stap voorwaarts. Beide voorstellen dragen bij aan robuuste grens- en registratieprocedures en zijn in de huidige geopolitieke context essentieel om de EU weerbaarder te maken.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Verplichtingen

De mutaties in het verplichtingenbudget lopen parallel aan de mutaties op de uitgaven, die hieronder worden toegelicht.

Uitgaven en ontvangstenArtikelonderdeel 3.1 en 3.10

Bovenstaande tabel geeft een overzicht van alle mutaties die in 2022 hebben plaatsgevonden in het kader van de EU-afdrachten. De EU afdrachten (art 3.1) en de ontvangsten (art 3.10) samen bepalen de netto afdrachten aan de EU. Afwijkingen op totaalbedragen ten opzichte van de tabel budgettaire gevolgen van beleid kunnen ontstaan door toepassing van voorschriften op afrondingen.

Hieronder worden de mutaties kort toegelicht. Voor een uitgebreidere toelichting verwijzen we naar de betreffende begrotingsstukken.

Bij de eerste suppletoire begroting heeft een aantal correcties op de raming van 2022 plaatsgevonden. Hieronder worden de belangrijkste genoemd. De eerste is een correctie in de afrekening van de zesde aanvullende EU-begroting, DAB 6 (Draft Amending Budget, EUR -1,0 miljoen). Deze betalingen zijn over de jaargrens heen geschoven en het budgettaire kaseffect is daardoor niet in 2021, maar in 2022 neergeslagen. Er heeft tevens een nacalculatie over de periode 2017-2020 (EUR 86,6 miljoen) plaatsgevonden. Daarnaast is het surplus van de Europese begroting 2021 (EUR -189,9 miljoen) verwerkt, de lumpsumkorting die Nederland ontvangt op de bni-afdracht geactualiseerd en de bijdrage van het Verenigd Koninkrijk aan de EU-begroting (EUR 2,7 miljoen) aangepast. Als laatste zijn de invoerrechten geactualiseerd om te corrigeren voor het onbedoelde saldo-effect dat gedurende het jaar optreedt (EUR 1,1 miljard) en hebben er twee nabetalingen van in totaal EUR 18,1 miljoen bruto (EUR 14,5 miljoen netto) plaatsgevonden voor de invoerrechten.

Bij de Miljoenennota 2023 is tevens een aantal correcties op de raming doorgevoerd. De eerste betreft de jaarlijkse technische aanpassing van de Europese Commissie (EUR 94,1 miljoen). De tweede betreft de effecten van de Lenteraming van de Europese Commissie op de bni-afdracht, btw-afdracht, invoerrechten en plasticafdracht, de overige inkomsten van de EU-begroting en de bijdrage van het VK aan de EU-begroting (EUR -118 miljoen). De derde betreft een nabetaling van EUR 122 miljoen bruto (EUR 96,9 miljoen netto) naar aanleiding van de inspectie door de Europese Commissie over de Nederlandse boekhouding van de invoerrechten. Deze middelen zijn na aftrek van de perceptiekostenvergoeding overgeheveld vanaf de reservering op de aanvullende post naar de BZ-begroting. Tot slot zijn de invoerrechten geactualiseerd om te corrigeren voor het onbedoelde saldo-effect dat gedurende het jaar optreedt.

Bij de tweede suppletoire begroting is de raming aangepast wegens een nabetaling van EUR 134,6 miljoen bruto (EUR 103,9 miljoen netto), naar aanleiding van de inspectie door de Europese Commissie van de Nederlandse boekhouding van de invoerrechten. Daarnaast worden naar aanleiding van de actualisatie van de inkomstenraming bij de Najaarsnota 2022 de uitgaven op de invoerrechten verhoogd met EUR 352 miljoen.

Tenslotte zijn bij Slotwet de realisaties over 2022 verwerkt. De uiteindelijke gerealiseerde uitgaven komen EUR 581 miljoen lager uit dan geraamd bij de tweede suppletoire begroting. Dit wordt deels veroorzaakt doordat Nederland de EU-afdrachten raamt op het jaarlijkse uitgavenplafond uit het MFK 2021-2027, inclusief de speciale instrumenten die boven dit plafond worden gefinancierd. Van dit totale uitgavenplafond is er minder uitgegeven op EU-niveau dan geraamd. Naar verwachting worden deze middelen bij de technische aanpassing in juli 2023, conform afspraken in het MFK, toegevoegd aan de plafonds voor 2023 en 2024. Dit betekent dus dat ceterus paribus de bni-afdracht in 2023 en 2024 zal stijgen. Over de gehele MFK-periode leidt dit echter niet tot een hogere afdracht van Nederland aan de EU. Daarnaast is de realisatie van de invoerrechten lager dan de raming bij de tweede suppletoire begroting. De gerealiseerde ontvangsten (perceptiekostenvergoeding en overige ontvangsten) komen EUR 71,4 miljoen lager uit dan geraamd. Per saldo komen de totale afdrachten lager uit dan geraamd in de tweede suppletoire begroting (circa EUR -509,6 miljoen).

Artikelonderdeel 3.2Zoals gemeld in de eerste suppletoire begroting valt de Nederlandse bijdrage aan het Europees Ontwikkelingsfonds voor 2022 lager uit op basis van een geactualiseerde raming van de Europese Commissie. Daarnaast vond in 2022 een verrekening plaats met een teruggave van resterende middelen uit het 8e en 9e EOF.

Artikelonderdeel 3.3 De uitgavenrealisatie op artikelonderdeel 3.3 Een hechtere Europese waardengemeenschap valt ten opzichte van de vastgestelde begroting 2022 EUR 1,6 miljoen hoger uit. Deze stijging is het gevolg van een verhoogde contributie aan de Raad van Europa om het wegvallen van de jaarlijkse bijdrage van Rusland te compenseren en is reeds toegelicht in de tweede suppletoire begroting.

Artikelonderdeel 3.5De uitgavenrealisatie op artikelonderdeel 3.5 Europese Vredesfacilteit valt ten opzichte van de vastgestelde begroting 2022 EUR 5,6 miljoen hoger uit. In de eerste suppletoire begroting is deze bijstelling al vermeld: omdat een deel van de middelen voor de Europese Vredesfaciliteit niet kon worden uitgegeven in 2021 zijn deze als eindejaarsmarge doorgeschoven naar 2022.

Artikel 4: Consulaire dienstverlening en uitdragen Nederlandse waarden

A. Algemene doelstelling

Het verlenen van goede consulaire diensten aan Nederlanders in nood in het buitenland, evenals het verstrekken van reisdocumenten aan Nederlanders in het buitenland. Daarnaast levert het kabinet een bijdrage aan een gereguleerd personenverkeer door de Nederlandse inbreng in het Europese visumbeleid en is verantwoordelijk voor de visumverlening kort verblijf.

Het versterken van de Nederlandse cultuursector door internationale uitwisseling en presentatie; verbindingen leggen met economische diplomatie en andere prioriteiten van geïntegreerd buitenlandbeleid, zoals het mensenrechtenbeleid en veiligheidsbeleid.

De strategische inzet van publieksdiplomatie door het postennetwerk en BZ heeft als doel begrip en draagvlak te vergroten voor het geïntegreerde buitenlandbeleid (HGIS) en het eenduidig versterken van de beeldvorming over Nederland bij buitenlandse doelgroepen via de publieke band. De aanpak verstevigt het netwerk van beleidsbeïnvloeders die de besluitvorming op voor Nederland relevante beleidsterreinen kunnen beïnvloeden.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor:

Consulaire dienstverlening

Visumbeleid kort verblijf van het Koninkrijk der Nederlanden

Doorlooptijden visumaanvragen: percentage visumaanvragen kort verblijf dat binnen 15 dagen wordt afgehandeld.

Bron: Ministerie van Buitenlandse Zaken

De norm voor de doorlooptijd van visumaanvragen (Schengen) bedraagt 15 dagen conform de EU Visumcode (in werking getreden per 2.2.2020). Deze periode kan in bijzondere gevallen worden verlengd tot 45 dagen.

Tijdens de ‘visumdip’ als gevolg van de coronapandemie was de besliscapaciteit bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken tijdelijk afgeschaald. Het ministerie bevond zich in 2022 in een herstartfase van het visumproces en werkte er aan de besliscapaciteit op te voeren naar het pre-corona niveau. Na corona was er naast de jaarlijkse reguliere groep verwachte aanvragen ook sprake van een grote groep ‘inhaalaanvragen’: Aanvragers die door corona niet had kunnen reizen en dit alsnog wilden doen. Hierdoor werd de vraag naar visa groter dan de besliscapaciteit.

NB: De doorlooptijd is het aantal dagen dat zit tussen het indienen van een ontvankelijke visumaanvraag tot aan het moment van bekendmaken of uitreiken van de beslissing op de aanvraag.

Nederlandse cultuur De uitvoering van het Internationaal Cultuurbeleid (ICB) is een gedeelde verantwoordelijkheid van de Minister van Buitenlandse Zaken (bij wie ook de coördinatie ligt), de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Het beleidskader voor het ICB wordt steeds voor een periode van vier jaar vastgesteld (beleidskader internationaal cultuurbeleid 2021–2024). De inzet op het gebied van Publieksdiplomatie valt onder de verantwoordelijkheid van de Minister van Buitenlandse Zaken.

Publieksdiplomatie De inzet op het gebied van publieksdiplomatie valt onder de verantwoordelijkheid van de Minister van Buitenlandse Zaken.

C. Beleidsconclusies

Consulaire zakenHet beleid met betrekking tot consulaire bijstand en visumverlening is ongewijzigd gebleven. Wel was 2022 een intensief jaar, zowel op consulair gebied (met oog op de oorlog in Oekraïne), als qua visumverlening (inzet om wachttijden voor aanvragen visum terug te brengen). Dit jaar is de besliscapaciteit voor visa verbeterd, waardoor aan het einde van 2022 slechts in een klein aantal landen nog beperkingen golden (onder andere Turkije, Marokko, Ghana en Senegal) en daardoor de wachttijden voor aanvragen van een visum buiten de Europees gestelde termijn vielen van twee weken. Met de komst van een nieuwe consulaire crisisunit heeft het ministerie ter versterking van de crisisstructuur verder geïnvesteerd in het verbeteren en actualiseren van bestaande protocollen, infrastructuur en het opleiden en trainen van medewerkers. Hiervoor is extra personeel beschikbaar gemaakt. Ook op het gebied van reisadviezen heeft een aantal onderzoeken plaatsgevonden, waarvan de resultaten en conclusies in 2023 geïmplementeerd zullen worden. De onderzoeken waren gericht op wat de Nederlandse reiziger wil weten en wat deze van de overheid verwacht. Verder is de (toegang tot) dienstverlening aan Nederlanders in het buitenland verbeterd middels het Rijksbrede Project Loket Buitenland, dat bestendigd is in Nederland Wereldwijd, en het openen van aanvraaglocaties voor reisdocumenten via externe dienstverleners in Madrid en Barcelona.

Internationaal cultuurbeleidIn het licht van de oorlog zijn ten behoeve van versterkte inzet in Oekraïne brede consultaties met (culturele) partners over de inzet van de culturele sector uitgevoerd. Dit heeft onder andere geleid tot uitbreiding van de focuslanden met Oekraïne, om daarmee ook meer cultuurfondsen te kunnen ontsluiten voor het land, en tot ideeën voor 2023 voor het ontwikkelen van sterkere banden tussen Nederlandse en Oekraïnse professionele culturele gemeenschappen. In 2022 zijn extra middelen uitgegeven via het Steunfonds voor creatieve cultuurmakers die zich als gevolg van de oorlog in Oekraïne in Nederland bevinden. Bovendien is na de Russische inval in Oekraïne de samenwerking met Russische culturele staatsinstellingen opgeschort en kon het culturele programma in Rusland niet volledig worden uitgevoerd.

PublieksdiplomatieVia publieksdiplomatie richt het ministerie zich op doelgroepen die van belang zijn bij het ontwikkelen, bereiken en uitdragen van beleidsdoelstellingen op het terrein van buitenlandbeleid.

In 2022 werden kansen ruimschoots benut om na de COVID-19-crisis weer samen te werken met publieke en private partners uit binnen- en buitenland. Een voorbeeld hiervan is de inzet van het bezoekersprogramma waarmee mensenrechtenactivisten en journalisten naar Nederland konden reizen voor scholing, training en het aangaan van dialoog met verschillende Nederlandse organisaties. Ook werd er via uitgaande Staatsbezoeken aandacht besteed aan internationaal ondernemen en de expertise van Nederlandse bedrijven.

Posten hebben in lijn met de wens van de Kamer de Nederlandse belangen gewaarborgd en het Nederlands waardenstelsel uitgedragen, juist ook in landen waarmee we van mening verschillen. Zo hebben posten vanuit publieksdiplomatie in samenwerking met World Press Photo een gendertentoonstelling op dertien plekken wereldwijd gerealiseerd, waarvoor media aandacht is verkregen en beslissers en hun beïnvloeders zijn bereikt. Met de inzet van de media en het maatschappelijk middenveld draagt het buitenlandbeleid bij aan het verstevigen van vrijheid van meningsuiting en persvrijheid.

De internationale positioneringsstrategie van Nederland, die onder regie van BZ wordt uitgevoerd, leverde hiervoor eenduidige boodschappen en instrumenten voor activiteiten die zijn ingezet op internationaal erkende dagen en belanghebbende conferenties en evenementen, waaronder de Ukraine Accountability Conference, de COP27-klimaatconferentie en het Nederlands paviljoen op de Expo in Dubai. Verder zijn de evenementen ingezet ter ondersteuning van de aanpak van crises.

Ook de online kanalen van posten en BZ zijn ingezet voor engagement met buitenlandse doelgroepen en beeldvorming over Nederland. Het gaat hier om de website Netherlands and You, het NL platform, en kanalen van posten op Facebook, Twitter, LinkedIn en Instagram. Hier is ook op de aangewezen dagen opgekomen voor mensenrechten, inclusief gendergelijkheid, persvrijheid en vrijheid van meningsuiting.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Verplichtingen

De mutaties in het verplichtingenbudget lopen parallel aan de mutaties op de uitgaven, die hieronder worden toegelicht. Verder zijn er meerjarige contracten vastgelegd in het consulaire domein, onder andere voor visumstickers en diverse toeleveranciers.

In de eerste suppletoire begroting is de stijging van de verplichtingen voor Consulaire dienstverlening toegelicht. Verder is er een verplichting opgenomen voor een onderzoek naar de Nederlandse inzet Afghanistan. Als laatste is er de stijging door meerdere projecten die vallen onder het programma ondersteuning buitenlands beleid (POBB).

Uitgaven

Artikelonderdeel 4.1 Zoals gemeld in de eerste suppletoire begroting zijn de uitgaven voor Loket Buitenland gestegen door verschuivingen uit 2021 en door een overheveling van apparaat.

De lagere uitgaven van Gedetineerdenbegeleiding komen doordat de subsidie in 2023 zal worden uitgekeerd. Dit bedrag wordt dus als eindejaarsmarge meegenomen naar volgend jaar.

Artikelonderdeel 4.2In de eerste suppletoire begroting is de stijging van de consulaire informatiesystemen al uitgewerkt. Dit komt onder meer door de uitgaven om te voldoen aan de voorwaarden voor de BMVI-subsidie (het instrument voor grensbeheer en visa).

De uiteindelijke uitgaven voor consulaire informatiesystemen vallen lager uit doordat een deel van de kosten in 2023 zal komen. De uitgaven (voor onder meer het Nieuw Visum Informatiesysteem, biometrie en Front and Back Office) zijn als eindejaarsmarge meegenomen.

Artikelonderdeel 4.4In 2022 heeft de Koning staatsbezoeken afgelegd aan Oostenrijk, Zweden en Griekenland en een werkbezoek aan Californië en Texas (VS). Daarnaast heeft de Koning twee inkomende Staatsbezoeken ontvangen van India en Italië. Door de coronacrisis konden veel eerder geplande inkomende en uitgaande bezoeken niet doorgaan. In 2022 is dit deels gecompenseerd. De uiteindelijke uitgaven waren hierdoor hoger dan begroot. In de tweede suppletoire begroting is het budget eenmalig verhoogd met EUR 400.000.

De hogere uitgavenrealisatie op dit artikelonderdeel is in de eerste suppletoire begroting al vermeld: het onderzoek van het NIOD naar de 20 jaar inzet in Afghanistan. Verder zijn de uitgaven verhoogd voor meerdere projecten die vallen onder het POBB.

OntvangstenArtikelonderdeel 4.10 en 4.20 Naast de in de eerste suppletoire begroting genoemde stijging van BMVI-subsidies en MVV-gelden, is er ook sprake van hogere visa ontvangsten en hogere ontvangsten voor paspoorten.

De BMVI-subsidies worden gedesaldeerd met artikel 4.2. De overige ontvangsten van artikel 4.10 en 4.20 worden gedesaldeerd met artikel 7.1.2.

5. Niet-beleidsartikelen

Artikel 5: Geheim

Artikel 6: Nog onverdeeld (HGIS)

A: De Homogene Groep Internationale Samenwerking De HGIS is een budgettaire overzichtsconstructie binnen de Rijksbegroting, die is ingesteld in 1997 als onderdeel van de herijking van het buitenlandbeleid. In de HGIS worden de buitenlandactiviteiten van de departementen gebundeld. Daarmee is in één oogopslag zichtbaar welke uitgaven Nederland doet in het kader van internationale samenwerking. Jaarlijks wordt de inzet op de HGIS gepubliceerd door middel van een HGIS-nota en jaarverslag. Deze verschijnen tegelijkertijd met de overige begrotings stukken (bij Prinsjesdag en Verantwoordingsdag).

De middelen die onderdeel zijn van de HGIS, staan op de diverse departementale begrotingen. De betreffende ministers zijn zelf verantwoordelijk voor de eigen HGIS-onderdelen binnen de begroting. De HGIS werkt als een parapluconstructie om de uitgaven te kunnen bundelen. Voor loon- en prijsstijgingen (inclusief wisselkoers-ontwikkelingen) en niet-voorziene tegenvallers is binnen de HGIS vanuit de Bruto Nationaal Inkomen (BNI)-bijstelling een reservering opgenomen op dit artikel (artikel 6, nog onverdeeld (HGIS)) op de begroting van BZ. Compensatie voor loon- en prijsbijstelling van apparaatsuitgaven (BZ-personeel en attachés van andere departementen) vindt met voorrang plaats uit deze reservering. Daarbij wordt voor de HGIS rekening gehouden met het buitenlandcomponent van deze uitgaven.

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven en verplichtingen

Het budget voor het artikel – Nog onverdeeld – heeft betrekking op de HGIS en hierop heeft geen realisatie plaatsgevonden. Zoals ook in de eerste suppletoire begroting is opgenomen betreft de mutatie het saldo van bijstellingen op grond van aanpassing van BNI- en bbp-ramingen door het CPB, verwerking van de HGIS-eindejaarsmarge 2021, het verwerken van de loon- en prijsbijstellingen binnen de HGIS en overboekingen naar diverse begrotingen, zoals binnen de HGIS is overeengekomen. Binnen de HGIS is budget vrijgemaakt voor een aantal uitvoeringsknelpunten (tariefstijging Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, gestegen contributie voor het European Centre for Medium-Range Weather Forecasts en de Wereldtentoonstelling Dubai), het continueren van programma's zoals Blue Deal fase 2 en het financieren van twee onderzoeken naar Afghanistan (NIOD onderzoek en een onderzoek naar de evacuatie-operatie uit Afghanistan). Ten slotte wordt, zoals opgenomen in de tweede suppletoire begroting, een deel van het budget opgevraagd in 2023 via de eindejaarsmarge.

Artikel 7: Apparaat

Personele en materiële uitgaven Dit artikel betreft de apparaatsuitgaven van zowel het postennetwerk in het buitenland als het departement in Den Haag, exclusief de personele uitgaven voor de politieke leiding en attachés van andere ministeries. Het omvat de verplichtingen voor en uitgaven aan het ambtelijk personeel, de overige personele uitgaven en het materieel.

Personeel De personele uitgaven vallen uiteen in de volgende categorieën: (1) Uitgaven voor het ambtelijk personeel werkzaam op het ministerie in Den Haag. Dit betreft de algemene ambtelijke leiding van het departement (met uitzondering van de secretaris-generaal, plaatsvervangend secretaris generaal en directeuren-generaal), de beleidsdirecties en de ondersteunende diensten. (2) Uitgaven voor het uitgezonden personeel op de ambassades (zoals salaris, vergoedingen en dienstreizen). (3) Uitgaven voor het lokaal aangenomen personeel op de ambassades.

Materieel De materiële uitgaven hebben betrekking op de uitgaven voor de exploitatie van en investeringen in het departement in Den Haag en de vertegenwoordigingen in het buitenland. Hieronder vallen onder andere de verplichtingen en uitgaven voor (1) huisvesting zoals huur van kanselarijen, residenties, personeelswoningen en het kantoor in Den Haag, klein onderhoud en bouwkundige projecten, (2) beveiligingsmaatregelen, (3) ICT uitgaven zoals automatisering en communicatiemiddelen en (4) bedrijfsvoeringsuitgaven. Specifiek wordt van de materiële uitgaven aangegeven welk deel hiervan betrekking heeft op ICT uitgaven en hoeveel van de uitgaven via een Rijksbrede shared serviceorganisatie (SSO) worden verricht.

Verplichtingen

De verplichtingenrealisatie is normaliter gelijk aan de kasrealisatie op het apparaatsartikel (v=k methode). Echter is in 2022 een grote verplichting aangegaan voor de aankoop van een nieuwe kanselarij in Brussel, zoals toegelicht in de eerste incidentele suppletoire begroting 2022.

Uitgaven

Personele uitgaven:

Ontvangsten

De ontvangsten zijn lager uitgevallen dan begroot. In de eerste suppletoire begroting is toegelicht dat de ontvangsten met ruim EUR 17 miljoen afnamen vanwege een bijsteling van de verwachte verkoopopbrengsten binnen de vastgoedportefeuille van het ministerie. Bij tweede suppletoire begroting is de raming opnieuw naar beneden bijgesteld met ruim EUR 18 miljoen.

Nader toegelicht

I: Huisvesting

Doel van het huisvestingsbeleid van BZ is om ambassadekantoren waar mogelijk functioneel en doelmatig in te richten ter ondersteuning van de modernisering van de diplomatie. Panden worden afgestoten, aangeschaft of verbouwd conform een op functionaliteit gericht rationaliseringsplan en rekening houdend met de duurzaamheidsdoelstellingen die voortvloeien uit het Parijs Akkoord. Hiermee wordt tevens een structurele bezuiniging ingevuld op de huisvestingsuitgaven in het buitenland, zoals in eerdere kabinetten is afgesproken.

Teneinde de gewenste efficiëntieslag te kunnen maken is in 2013 een middelenafspraak overeengekomen tussen BZ en Financiën (het zogenaamde 'Huisvestingsfonds'). Deze afspraak is in vergelijkbare vorm in 2019 verlengd tot en met 2025. Daarbij is afgesproken dat ontvangsten uit de verkoop van onroerend goed in het buitenland in latere jaren kunnen worden ingezet voor investeringen die samenhangen met de voorgenomen besparingen op de huisvesting in het buitenland en de verduurzaming van de huisvestingsportefeuille.

Zoals toegezegd tijdens het Wetgevingsoverleg op 12 juni 2017 over het jaarverslag van het Ministerie van Buitenlandse Zaken 2016 is hieronder een overzicht opgenomen van de onroerend goed mutaties die gemoeid zijn met de middelenafspraak van de afgelopen vijf jaar. De uiteindelijke opbrengsten van verkoop zijn onder meer afhankelijk van de vastgoedmarkt in de betreffende landen. Op 31 december 2022 was het saldo voor investeringen EUR 39,7 miljoen. Vastgoed investeringen en/of aankopen zijn verricht in 2022 voor EUR 56,8 miljoen en voor EUR 2,8 miljoen aan vastgoed is verkocht in 2022. Daarnaast is middels een kasschuif budget in 2022 toegevoegd vooruitlopend op toekomstige ontvangsten. Dit is opgenomen onder de regel opbrengsten.

• – 2018: Inkomsten uit verkoop van panden in Bogota, Port of Spain en Rabat. Investeringen in o.a. Bamako, Kabul, Juba en Tunis

• – 2019: Gerealiseerde verkopen en uitgaven in diverse panden conform masterplan: verkopen in o.a. Londen, Khartoum en uitgaven ten behoeve van huisvesting in Jakarta, Juba, Bagdad en Kaboel.

• – 2020: De verwachte verkopen in o.a Lima, San Jose en Kiev zijn gerealiseerd. Andere verkopen zijn vertraagd door COVID-19. Investeringen in o.a. Washington, Rabat en Ankara.

• – 2021: Gerealiseerde verkopen en uitgaven in diverse panden conform de meerjarenplanning: verkoop in Seoul. Investeringen o.a. in Sydney, Caracas, Atlanta, Bangalore en wereldwijd veiligheidsproject

• – 2022: Inkomsten uit verkoop van o.a. pand in Lagos. Daarnaast is er budget toegevoegd middels een kasschuif vooruitlopend op toekomstige ontvangsten. Investeringen hebben plaatsgevonden conform de meerjarenplanning in Brussel, Londen, Milaan en Beiroet.

II: Kengetallen personeel

6. Bedrijfsvoeringsparagraaf

Het Ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ) besteedt op een gestructureerde wijze aandacht aan de bedrijfsvoering. Via de interne planning- en controlcyclus waaronder de begrotings- en jaarplancyclus en het toezichtarrangement bewaakt BZ of de doelstellingen op doelmatige en rechtmatige wijze worden gerealiseerd. Waar nodig wordt bijgestuurd.

Deze paragraaf gaat in op de bedrijfsvoeringvraagstukken die zich gedurende het begrotingsjaar 2022 hebben voorgedaan en waarvan de informatieverstrekking voor het inzicht en de oordeelsvorming door de Tweede Kamer van belang is. Op basis van de Rijksbegrotingsvoorschriften informeren wij u over onder meer risico’s van misbruik en oneigenlijk gebruik (M&O), verduurzaming van de BZ-organisatie en informatiebeveiliging.

Paragraaf 1: Uitzonderingsrapportage

Rechtmatigheid Er hebben zich geen overschrijdingen en/of bijzonderheden voorgedaan.

Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatieEr zijn geen bijzonderheden te melden.

Begrotingsbeheer, financieel beheer en de materiële bedrijfsvoering

InkopenHet ministerie heeft in 2022 de inkooporganisatie en het inkoopbeheer verder versterkt. Zo is gewerkt aan inbedding van de inkoopbeheeractiviteiten in de lijn bij BZ-directies en de Financiële Service Organisatie. Tevens is het informatie-dashboard voor het inkoopbeheer op basis van de verkregen inzichten doorontwikkeld . Als onderdeel van het BZ proces Grip op Inkoop is in 2022 voor het eerst een in-control verklaring afgegeven.

De spendanalyse laat een verbetering van de kwaliteit van de contractadministratie zien, al is er ruimte voor verdere verbetering van het contractenregister. Soms zijn ten onrechte alleen de uitgaven als verplichting vastgelegd in plaats van het contractbedrag. Omdat deze bedragen niet op doelmatige wijze zijn te achterhalen, heeft het CDI-office (Coördinerend Directeur Inkopen) de mate van onrechtmatigheid niet exact kunnen vaststellen. Het CDI-office is van mening dat gelet op aard van de verplichtingen - veelal kortlopend - er geen sprake is van een materieel verschil als nader dossieronderzoek had plaatsgevonden. In 2023 wordt ingezet op verdere verbetering van het contractenregister.

Overbruggingsovereenkomsten CategoriemanagementBZ is door het Ministerie van IenW geïnformeerd dat de ADR overbruggingscontracten (Interim Management & Organisatieadvies, Inkoopadvies en Auditdiensten) als «onrechtmatig» heeft beoordeeld. In 2022 zijn de raamovereenkomsten voor Inkoopadvies, en Auditdiensten (percelen 1 en 3) rechtmatig tot gunning gekomen. Het ministerie van IenW heeft dit toegelicht in de Bedrijfsvoeringsparagraaf van haar jaarverslag. Als gevolg daarvan worden verplichtingen die op deze nadere overeenkomsten onder de overbruggingsovereenkomsten worden aangegaan als onrechtmatig bestempeld. Over 2022 gaat het bij BZ om circa 1,1 miljoen euro. Het ministerie van IenW verwacht in 2023 te kunnen voorzien in de rechtmatige raamovereenkomsten voor Auditdiensten perceel 2 en Interim Management & Organisatieadvies.

Beheer vastgoed en huisvestingIn 2022 heeft de Directie Huisvesting en Facilitaire Zaken (DHF) stappen gezet om de huisvestingsvisie te implementeren. Zo is een investeringspakket voor de komende jaren op hoofdlijnen opgesteld, zijn de duurzaamheidsdoelstellingen vastgesteld en geïntegreerd in de besluitvorming van de directie en is de fysieke component van hybride werken geborgd in het werk van DHF. Met de organisatieontwikkeling van de directie ligt DHF grotendeels op koers: nagenoeg alle functies zijn vervuld, de reorganisatie is geëvalueerd en waar nodig kan DHF snel schakelen om huisvestingsprojecten op te pakken, zoals bijvoorbeeld rond de verwerving en ontwikkeling van nieuwe huisvesting in Brussel. Zoals ook wordt geconstateerd door de Algemene Rekenkamer, heeft DHF nog belangrijke uitdagingen. Met name gaat het om de noodzakelijke verbetering van het informatiemanagement rondom de huisvestingsprocessen. Daarnaast betreft het nadenken over een alternatieve financieringswijze voor de instandhouding van de BZ-huisvestingsportefeuille, voor na de periode van het genoemde investeringspakket, dat nog geheel wordt gefinancierd uit de opbrengst van een grote verkoop die op dit moment wordt voorbereid.

In 2022 zijn projecten opgeleverd in o.a. Juba, Milaan, Seoul en Bangalore en aankopen gerealiseerd in Dublin, Rabat en Brussel. Door de oorlog in Oekraïne zijn huisvestingsprojecten in Rusland stil te komen liggen en heeft BZ te maken met significant hogere (energie)prijzen.

Huisvesting NLIn 2022 is de BZ-organisatie terug naar kantoor gegaan. In de cijfers zien we dat het aantal medewerkers dat op kantoor werkt, lager is dan voor de COVID periode, maar iets hoger dan bij andere ministeries. In samenspraak met alle departementen heeft BZK besloten dat elk departement voorlopig naar een flexnorm van 0,7 werkplek per fte gaat. BZ heeft momenteel minder werkplekken dan deze norm. Afgesproken is dat additionele werkplekken in het gebouw Rijnstraat 8 vrijgemaakt zullen worden.

Voor de tijdelijke maar noodzakelijke extra fysieke beveiliging op Rijnstraat 8 is een bouwkundig ontwerp gemaakt, aangevuld met elektronische en organisatorische maatregelen. Dit gehele pakket wordt in 2023 ingevoerd, voor de resterende tijd dat BZ nog in Rijnstraat 8 blijft.

BZK is bezig met een plan voor de middellange termijn, waar een zgn. unilocatie voor BZ deel van uitmaakt: een gebouw uitsluitend voor BZ, waarin de hele organisatie weer in hetzelfde gebouw gehuisvest wordt.

Misbruik en oneigenlijk gebruik en fraude en corruptieIn deze rapportage worden misbruik en oneigenlijk en fraude en corruptie separaat beschreven. Misbruik en oneigenlijk gebruik ziet op het opzettelijke handelen van externe partijen in de BZ-activiteitencyclus waarbij gebruik wordt gemaakt van misleiding om een onrechtmatig of onwettig voordeel te verkrijgen. Het onderdeel fraude en corruptie ziet op het onrechtmatig handelen van BZ-medewerkers. De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor de integrale bedrijfsvoering, met uitzondering van de projectmatige beheersing van de activiteitencyclus inclusief het beleid ten aanzien van misbruik en oneigenlijk gebruik. Deze valt onder de verantwoordelijkheid van de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.

Risico’s op misbruik en oneigenlijk gebruikBZ beschikt over beleid en procedurebeschrijvingen, die zijn opgenomen in het Handboek Bedrijfsvoering Buitenlandse Zaken (HBBZ). Conform afspraak worden vermoedens en gevallen van misbruik en oneigenlijk gebruik in de BZ-activiteitencyclus, gemeld bij het Expertisecentrum Malversaties (ECM) van het ministerie. Parallel is het meldpunt integriteit van VCI verantwoordelijk voor meldingen ten aanzien van interne fraude of grensoverschrijdend gedrag. Vermoedens van grensoverschrijdend gedrag bij uitvoerende partners binnen de activiteitencyclus worden afgehandeld door het Expertisepunt SEAH.

Meldingen misbruik en oneigenlijk gebruikIn 2022 zijn 7 vermoedens van misbruik en oneigenlijk gebruik rond BZ activiteiten gemeld bij ECM (ter vergelijking 2021: 4). Meer informatie ten aanzien van (vermoedens van) misbruik en oneigenlijk gebruik rond BHOS activiteiten is opgenomen in de bijlage «sanctiebeleid en malversaties» van het jaarverslag Buitenlandse Zaken 2022.

• – versterking van internationale informatie- en kennisuitwisseling t.a.v. detectie en preventie van misbruik en oneigenlijk gebruik;

• – lancering van een melderspagina waarop externe melders (vermoedens van) misbruik en oneigenlijk gebruik eenvoudiger kunnen melden.

BZ heeft een werkend stelsel van interne beheersingsmaatregelen die zijn gericht op het mitigeren van bovenstaande risico’s. Zo voert BZ op halfjaarlijkse basis een totaalomspannende verbandscontrole uit op de ontvangsten inzake reisdocumenten. In de keten van factuurverwerking tot en met betalen zijn waarborgen ingebouwd om te voorkomen dat ongeautoriseerde betalingen plaatsvinden. Zo wordt bijvoorbeeld in het betaalproces gewerkt met prestatieverklaring en een vier-ogen-principe. Ook moeten kasverschillen boven de € 150 voorgelegd worden aan de directeur FEZ. In 2022 heeft de directie Veiligheid, Crisiscoördinatie en Integriteit een risicoanalyse integriteit uitgevoerd. Naar aanleiding daarvan is een handreiking ontwikkeld voor hoog-risicoposten om het risico op integriteitsschendingen bij het inkoop- en aanbestedingsproces te reduceren. De handreiking is eind 2022 vastgesteld.

In 2022 hebben bovengenoemde risico’s zich in beperkte mate voorgedaan. Onder meer is op een van de posten op lokale schaal fraude gepleegd met cheques. Op een andere post is corruptie vastgesteld in het consulaire proces. Gezien de beperkte financiële omvang per visum is de inschatting dat de schade die hiermee gepaard ging, beperkt is. N.a.v. alle geconstateerde fraudezaken zijn brede passende maatregelen genomen.

Overige aspecten van de bedrijfsvoering

Archivering In het kader van het rijksbrede programma «Open op Orde» is verder gewerkt aan het structureel verbeteren van de informatiehuishouding van BZ. Hiervoor is het Actieplan Informatiehuishouding BZ geactualiseerd. Belangrijkste onderdeel van dit actieplan betreft de realisatie van de vernieuwde SharePoint-omgeving die als basisvoorziening voor de informatiehuishouding voor de BZ-organisatie zal worden ingezet. De voorbereiding hiervoor is grotendeels afgerond en het systeem zal in de eerste helft van 2023 in gebruik worden genomen. Het deelproject ‘Webarchivering’ is afgerond. In het vierde kwartaal van 2022 is het rijksbrede implementatietraject e-mailarchivering gestart. BZ neemt deel aan dit traject en zal aansluiten op de rijksbrede voorziening die in dit kader wordt gerealiseerd. De overige deelprojecten van het actieplan lopen nog. Verder is de in het actieplan beschreven formatieve uitbreiding van functies binnen de informatiehuishouding verder uitgewerkt in een herinrichtingsplan voor het cluster Informatiemanagement. De Ondernemingsraad heeft over dit plan een positief advies uitgebracht. De werving voor de nieuwe functies is gestart.

Informatiebeveiliging Informatiebeveiliging is voor BZ van cruciaal belang. Het lijdt geen twijfel dat onvoldoende informatiebeveiliging vergaande en ontregelende gevolgen kan hebben. De focus lag in 2022 op het afronden en structureel borgen van de activiteiten en resultaten van het Olympia project. Dit project had tot doel tekortkomingen op het gebied van governance, organisatie, accreditaties en risicomanagement en incidentmanagement weg te nemen. Hiervoor zijn o.a. de Governance Risk management & Compliance (GRC)-tool en Incidentregistratietool geïmplementeerd. Daarnaast zijn beheersmaatregelen uit de BZ-baseline nader uitgewerkt en deels geïmplementeerd. Ook zijn in 2022 accreditaties verleend en heeft BZ het proces van bewaken, aanvragen en afgeven van accreditaties geborgd in de lijnorganisatie. Tot slot zijn de controles op toegang tot gevoelige informatie aangescherpt. Het verder aanscherpen van de toegang tot BZ-informatie wordt de komende jaren programmatisch aangepakt.

Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) In 2022 heeft BZ de verantwoordelijkheid voor het verwerken van persoonsgegevens in de lijn versterkt door het reeds bestaande AVG-coördinatorenoverleg en het AVG-managementoverleg aan te vullen met themasessies. Onder meer over het updaten van de Standard Contractual Clauses. Dit met het oog op het actualiseren van het overzicht van de persoonsgegevens die doorgegeven worden buiten de Europese Economische Ruimte (EER), waarvoor BZ in 2022 een start heeft gemaakt. Op basis van dit overzicht zijn directies gestart met het uitvoeren van Data Transfer Impact Assessments (DTIA’s) en het updaten van de Standard Contractual Clauses (SCC’s) aan de hand van de nieuwe modellen. Uit onderzoek van het privacyteam in 2022 blijkt dat het huidige AVG Verwerkingsregister geen mogelijkheid biedt voor het publiceren van gegevensverwerkingen die geregistreerd zijn in het verwerkingsregister. In 2023 wordt verdere invulling gegeven aan de opgestelde planning voor publicatie.

Op basis van feedback van de AVG-coördinatoren heeft het privacyteam in het vierde kwartaal een aanpassing in de werkwijze gemaakt. Het team werkt bijvoorbeeld met het vier-ogen-principe, wat onder meer de uniformiteit en kwaliteit zal bevorderen in gegeven adviezen. Hierbij is de focus verlegd van kwantiteit naar kwaliteit. In 2022 is de Informatiebeveiliging- & privacyvragenlijst verstuurd naar alle risicovolle directies en posten. Naast opvolging van de aanbevelingen uit de vragenlijst monitort het Information Security Centre de opvolging van aanbevelingen door de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) op de gegevensverwerking met betrekking tot het Schengen Visa.

In februari 2022 heeft de AP BZ een boete opgelegd die betrekking heeft op de huidige applicatie die wordt gebruikt bij het afhandelen van Schengen visumaanvragen. BZ informeerde visum-aanvragers onvoldoende over de gegevens die gedeeld werden met andere partijen (art. 13 AVG). Ook was de beveiliging van de verwerking van de persoonsgegevens onvoldoende gewaarborgd (art. 32 AVG). Op beide onderdelen heeft de AP tevens een last onder dwangsom opgelegd om de overtreding te beëindigen. BZ heeft in maart 2022 aan de opvolging van het eerste lastonderdeel voldaan. Dit is schriftelijk bevestigd door de AP. Om opvolging te geven aan het tweede lastonderdeel heeft BZ een Plan van Aanpak opgesteld en voorgelegd aan de AP. In oktober zijn de benodigde documenten ingeleverd bij de AP. De AP heeft op onderdelen ingestemd met de maatregelen die door BZ zijn voorgedragen en doorgevoerd. Goedkeuring op de resterende onderdelen en een formele bevestiging over het voldoen aan het tweede lastonderdeel is eind 2022 nog niet gegeven.

Paragraaf 2: Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen

Grote ICT-projecten Het project FOBO (Front Office Back Office) heeft tot doel consulaire klanten moderne dienstverlening te bieden en de afhandeling van visumaanvragen digitaal te administreren. Het digitale loket (de frontoffice) voor visumaanvragen is al enige tijd operationeel. Onder de naam EIDOS is in het Rijks ICT-dashboard het nieuwe backofficesysteem om Schengen- en Caribische visumaanvragen mee te verwerken geregistreerd. Dit systeem ondersteunt het visumproces met een digitale werkstroom en past binnen de digitaliserings- en innovatiedoelstellingen rondom consulaire dienstverlening. Implementatie van het backofficesysteem moet leiden tot een efficiënter en effectiever visumproces. In maart 2022 is de applicatie voor het digitaal verwerken van de Caribische visumaanvragen operationeel geworden. Naar verwachting start in 2023 de implementatie van de applicatie voor het digitaal verwerken van Schengen visumaanvragen.

Activiteiten Audit Committee Het Strategisch Audit Committee van BZ heeft met de departementsleiding van gedachten gewisseld over onderwerpen zoals verduurzaming, IT, wendbaarheid postennet, strategische evaluatieagenda, huisvesting buitenland, auditprogrammering, (interim) auditrapport en verantwoordingsonderzoek van de Algemene Rekenkamer. Het Strategisch Audit Committee is vier keer bijeengekomen. Er is een evaluatie uitgevoerd onder de leden. Uitkomst daarvan was dat men over het algemeen tevreden is over de invulling van de aanbevelingen van de evaluatie van 2019/2020. Een van de verbetersuggesties uit de zelfevaluatie van 2022 is dat de vraagstelling voor advies nog concreter kan. Het Strategisch Audit Committee heeft drie externe leden. De benoeming van een extern lid waarvan de zittingstermijn begin 2023 afloopt is met twee jaar verlengd.

Paragraaf 3: Belangrijkste ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering

PersoneelsbeleidSociaal psychologische en arbeidsmarkt begeleiding van voormalig collega’s uit AfghanistanDe begeleiding van voormalige collega’s uit Afghanistan op het vlak van sociaal psychologische begeleiding en oriëntatie op de arbeidsmarkt is per 30 december 2022 beëindigd. De psychosociale zorg is voltooid. De inspanningen van de Hoofddirectie Personeel en Organisatie (HDPO) en de ingeschakelde bedrijfsmaatschappelijk werkers en tolken zijn per 1 mei 2022 afgerond. SPARK is als intermediaire organisatie opgetreden en heeft, met de inzet van jobcoaches, tenminste tien voormalige stafleden aan een baan in Nederland geholpen, waarvan twee bij BZ.

Banenafspraak - positieve ervaring met het nieuwe format voor Meet & Match bijeenkomsten In 2022 is het format voor kennismakingen van leidinggevenden en sollicitanten gewijzigd; bij de interne Meet & Match lag de focus op wat de kandidaat nodig heeft om goed te kunnen functioneren. Dit blijkt succesvol. Verder werden trainingen gevolgd over job carven/craften door HR Adviseurs van HDPO.

Evaluatie HR-Adviseur voor de Medewerker De pilot ‘HR-Adviseur voor de Medewerker (HRAM)’ is positief geëvalueerd. De functie blijkt aan een grote behoefte te voldoen en levert een positieve bijdrage aan arbeidsrust en arbeidsverhoudingen. De pilot zal tot medio 2025 worden voortgezet. De structurele inbedding van deze rol zal worden meegenomen in de evaluatie van het P-beleid.

Start evaluatie personeelsbeleid De Terms of Reference voor de tweede evaluatie van het personeelsbeleid werd 18 november 2022 door de Bestuursraad goedgekeurd. In november en december 2022 is de ADR (de evaluator) aan de slag gegaan om een voorstel te formuleren voor de evaluatie. Tevens werd in deze maanden door HDPO gewerkt aan de samenstelling van de referentiegroep en adviesgroep voor deze evaluatie, die tussen januari en juni 2023 zal plaatshebben.

Start onderzoek Diversiteit in doorstroom in (top) managementfuncties bij andere organisaties In juli 2022 werd de opdracht bevestigd aan de ADR om voor BZ een onderzoek te doen naar hoe andere organisaties in Nederland (overheid en bedrijfsleven) de doorstroom van groepen die onder de doelstellingen voor diversiteit en inclusie (D&I) bij BZ vallen hebben georganiseerd. Aan de ADR is concreet gevraagd wat deze andere organisaties doen om de doorstroom van vrouwen, personen met een bi-culturele achtergrond en LHBTIQ+ personen in (top) managementfuncties te bevorderen met als doel na te gaan wat BZ daarvan kan leren. Dit onderzoek ging in 2022 van start, het finale rapport wordt verwacht in het eerste kwartaal van 2023.

Kwalitatief onderzoek naar obstakels en aanjagers doorstroom vrouwen bij BZ Dit onderzoek dat wordt uitgevoerd door een externe onderzoeker is eind 2022 van start gegaan. Het doel van het onderzoek is na te gaan hoe BZ de eigen doelstelling van genderpariteit op alle leidinggevende niveaus in de praktijk vormgeeft, en welke obstakels (negatieve factoren) en stimulerende maatregelen (positieve factoren) invloed hebben op de doorstroom. De verwachting is dat het onderzoeksrapport medio 2023 beschikbaar zal zijn.

Evaluatie NCIF In 2022 is de ADR gevraagd het Bureau van de Nationaal Coördinator Internationale Functies (NCIF) te evalueren. Dit bureau bevordert de benoeming van Nederlanders op strategische posities bij internationale organisaties. Uit de evaluatie blijkt dat het werk van Bureau NCIF nationaal en internationaal breed wordt gewaardeerd. Daarnaast geven de onderzoekers een aantal suggesties ter verbetering van het functioneren van het bureau en van de sturings- en verantwoordingscyclus. De aanbevelingen van de ADR-rapportage worden door BZ opgevolgd.

Omzetting tijdelijk dienstverband in vast dienstverband en interne werving IBBZ In 2022 heeft BZ een inhaalslag gemaakt om uitvoering te geven aan de rijksbrede koers naar vast dienstverband op vaste formatie. Zo is bijvoorbeeld een intern het traject Internationaal Beleidsmedewerker Buitenlandse Zaken (IBBZ, ‘klasje’) opgezet voor startende beleidsmedewerkers in tijdelijke dienst Deze exercitie is voor alle contractanten die per 1 september 2022 minimaal 1 jaar bij BZ in dienst waren eind 2022 afgerond. Contracten van medewerkers die het komende jaar 1 jaar in dienst zijn zullen ook op deze manier worden omgezet bij het voldoen aan de daarvoor geldende criteria. Nieuwe medewerkers die worden geworven op de vaste formatie krijgen nu in principe meteen een tijdelijk dienstverband met uitzicht op vaste dienst aangeboden. De interne IBBZ werving in 2022 heeft een groep van 55 nieuwe IBBZ medewerkers opgeleverd.

Diversiteit & Inclusie (D&I)2022 toont een gemengd beeld. Op alle niveaus ontplooit BZ activiteiten om D&I te bevorderen. HDPO richt zich vooral op training en opleiding van leidinggevenden en werving, selectie en doorstroom van medewerkers. BZ haalt de doelstellingen op medewerkers met een migratieachtergrond. Voor participatie van collega’s met een (arbeids)beperking groeit zowel het bewustzijn in de organisatie als de realisatie (vooral Binnenwerk). Voor LHBTIQ+-inclusie hoort BZ ook dit jaar weer tot de top: nummer twee in de categorie overheid bij de benchmark van Work Place Pride, waarmee overigens niet is gezegd dat BZ daar geen verdere ambitie meer heeft. Voor genderpariteit blijven resultaten vooralsnog achter bij de BZ-doelstelling (50% vrouwen op hogere functies in 2025). Per zomer 2022 is van de Plaatsvervangend Directeuren-Generaal/directeuren 43% vrouw en van de Chefs de Poste 38% vrouw.

Verkenning Racisme Op 12 december 2022 werd een verkennend onderzoek naar racisme bij het ministerie van Buitenlandse Zaken openbaar gemaakt. Dit rapport schetst met citaten uit diepte-interviews een indringend beeld van de vormen waarin racisme zich manifesteert en hoe dit door de medewerkers op het departement en op de posten in het buitenland wordt ervaren.

Een projectgroep, bestaande uit de directeuren van de inhoudelijk meest betrokken directies en onder leiding van de Plaatsvervangend Secretaris-Generaal, zet de aanbevelingen uit de verkenning om in concrete acties. Deze moeten leiden tot structurele veranderingen van zowel de cultuur als de processen van de organisatie. De uitwerking van de aanbevelingen verloopt langs drie sporen: 1) erkenning, bewustwording en structurele cultuurverandering; 2) verbeteren en vereenvoudigen van de meldingsstructuur; 3) bouwen aan een organisatie waar voor racisme, discriminatie en andere vormen van uitsluiting geen plaats is.

De verkenning heeft veel losgemaakt in de organisatie en er is duidelijk behoefte aan informatie, meedenken en meepraten. Via periodieke communicatie worden collega’s wereldwijd op de hoogte gehouden van de activiteiten van de projectgroep. Collega’s richten zich ook buiten deze kanalen tot (leden van) de projectgroep met creatieve ideeën over mogelijke stappen die bijdragen aan de noodzakelijke veranderingen. Verschillende sociale netwerken organiseren eigen activiteiten om het gesprek hierover op gang te houden.

Integriteit, veilige werkomgeving, diversiteit en inclusieEen veilige werkomgeving, integer gedrag en diversiteit & inclusie (hieronder afgekort tot D&I) zijn voor het ministerie van Buitenlandse Zaken belangrijke onderwerpen. Ook in 2022 kregen zij brede aandacht, ook omdat uit het in 2021 rijksbreed gehouden Medewerkertevredenheidsonderzoek (MTO) bleek dat te veel BZ-collega’s zich (nog) niet veilig voelen in de organisatie. Tevens bleek uit het externe onderzoek naar meldingsbereidheid bij BZ dat deze laag ligt. Publicatie van het eindrapport met bevindingen en adviezen, vergezeld van een managementreactie, volgen begin 2023. In de algehele aanpak van de directie Veiligheid, Crisiscoördinatie en Integriteit (VCI) lag de focus in 2022 zowel op aandacht voor preventie, als voor repressie (reactief).

PreventieEr is gewerkt aan een nieuwe ministeriële klachtenregeling en een nieuwe Klachtencommissie is samengesteld. Er zijn twee nieuwe factsheets over seksuele intimidatie ontwikkeld. Voor leidinggevenden die binnen hun team de onderwerpen integriteit en een veilige werkomgeving willen bespreken werden enkele nieuwe middelen met betrekking tot het voorkomen van seksuele intimidatie ontwikkeld. Het betrof de tool ‘Your Voice’ en de presentatie in (aanloop naar) de Week van de integriteit van een serie podcastvideo’s.

Ter ondersteuning van leidinggevenden, medewerkers en vertrouwenspersonen zijn opnieuw de ‘Leadershift training’ en de training ‘Integer en sociaal veilig werken: ‘Doing the right thing’ aangeboden. En in samenwerking met stichting Sexmatters vond een pilot training plaats waarin de rol van de omstander centraal stond. In de ‘Diversity and Accessibility week’ vonden bij BZ diverse evenementen plaats, waaronder een conversatie met de Italiaanse ambassadeur en enkele Webinars over discriminatie en racisme.

Het team vertrouwenspersonen is verder geprofessionaliseerd. Zo is het aantal departementale vertrouwenspersonen uitgebreid en meer divers samengesteld. Na opheffing van de beperkingen met betrekking tot Covid-19 kon in 2022 ook de training ‘Vertrouwenspersoon op een post’ weer in fysieke vorm worden aangeboden.

RepressieMet het D&I team werd een drietal sessies georganiseerd om directies en posten handvatten te geven hoe aan de slag te gaan met D&I/Veilige werkomgeving in het kader van het jaarplan. De best practices worden gedeeld om andere directies/posten te inspireren.

M.b.t. de in 2022 uitgevoerde risicoanalyse integriteit op het inkoop- en aanbestedingsproces van hoog-risicoposten wordt verwezen naar de paragraaf ‘Misbruik en Oneigenlijk Gebruik, Fraude’.

I-portfolioHet primaire proces en de bedrijfsvoering van BZ zijn in grote mate afhankelijk van digitale informatievoorziening en betrouwbare financiële informatie. Hieronder zijn projecten uit BZ’s I-portfolio uitgelicht die voor de ondersteunende processen het meest prioritair zijn.