Nr. 9 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR NATUUR EN STIKSTOF

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 30 maart 2023

Op 15 december 2022 heeft het kabinet de Tijdelijke wet Transitiefonds landelijk gebied en natuur» (Kamerstuk 36 277) naar de Tweede Kamer verzonden. Dit wetsvoorstel strekt ertoe om tijdelijk een begrotingsfonds in te stellen, zoals aangekondigd in het coalitieakkoord. Met het fonds wil het kabinet de maatregelen bekostigen die nodig zijn om de stikstofbelasting van de natuur terug te dringen, evenals de emissies van broeikasgassen door landbouw en landgebruik. Daarnaast wil het kabinet maatregelen financieren die bijdragen aan het beschermen en ontwikkelen van de natuur en het tijdig voldoen aan de Kaderrichtlijn water en maatregelen voor de verduurzaming van de landbouw voor zover die bijdragen aan de doelen van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG).

De fondsbeheerder stelt jaarlijks een actuele versie van het Meerjarenprogramma Transitiefonds landelijk gebied en natuur vast in de vorm van een programmaboek en zendt dit conform artikel 6, eerste lid, van het wetsvoorstel, tegelijk met de ontwerpbegroting aan het parlement. Dit programmaboek bevat een budgettair overzicht van de (meerjarige) uitgaven uit het fonds en beschrijft de voortgang van de realisatie van gefinancierde maatregelen. Het maakt ook zichtbaar hoe de middelen worden verdeeld. Daarin wordt zowel inzicht gegeven over de maatregelpakketten uit de provinciale gebiedsprogramma’s als de landelijke (generieke) maatregelen, waaronder maatregelen die nodig zijn voor de transitie.

Bij de begrotingsbehandeling van de LNV-begroting 2023 is aan de Tweede Kamer toegezegd om in het voorjaar van 2023 een dummy voor de fondsbegrotingen toe te zenden (Handelingen II 2022/23, nr. 32, item 13). In deze brief geef ik hier invulling aan en ga ik eveneens in op een eerste opzet van het jaarlijkse programmaboek. Daarnaast ga ik ook in op andere bronnen van informatie die de Tweede Kamer kan gebruiken bij de behandeling van toekomstige begrotingsbehandelingen van het Transitiefonds.

Dummy Transitiefonds landelijk gebied en natuur

In mijn brief van 1 december 2022 (Kamerstuk 36 213, nr. 4), heb ik u reeds geïnformeerd over de inrichting van de fondsbegroting. Waar het toen nog niet mogelijk was de voorgestelde begrotingsstructuur te vertalen naar een concrete en uitgewerkte dummy-begroting, kan ik u inmiddels dit inzicht wel bieden alhoewel deze uitwerking nog geen concrete bedragen bevat. De opbouw van deze dummy-begroting volgt de opzet die in genoemde brief wordt geschetst: het betreft een begrotingsindeling aan de hand van de typen geldstromen. Een indeling naar beleidsdoelstellingen is niet werkbaar aangezien door de integraliteit van de opgaven één maatregel kan bijdragen aan meerdere doelstellingen. In de artikelverdeling wordt onderscheid gemaakt naar uitgaven voor gebiedsprogramma’s, uitgaven aan landelijke randvoorwaardelijke maatregelen, de Nationale Grondbankregelingen en uitgaven aan uitvoeringskosten. De dummy-begroting is separaat bijgevoegd.

Meerjarenprogramma transitie landelijk gebied en natuur

Het kabinet werkt samen met provincies via een gebiedsgerichte aanpak aan de in de inleiding genoemde opgaven. De transitie in het landelijk gebied kent een gefaseerde, meerjarige programmatische aanpak. Deze transitie is immers geen lineair proces, maar heeft een iteratief karakter. Ook andere processen, zoals het sluiten van een Landbouwakkoord, maken deel uit van dit proces en zijn daarmee van invloed op dit proces.

Gedurende de realisatie zullen er daarom nieuwe ontwikkelingen zijn en zal er bijgestuurd worden om koers te houden op het doelbereik en het faciliteren van de transitie. Om te komen tot een beheerste realisatie van alle (meerjarige) maatregelen wordt er gewerkt met een Meerjarenprogramma transitie landelijk gebied en natuur. Hierin komen alle maatregelen samen die, op het gebied van natuur, stikstof, landbouw, water en klimaat, invulling geven aan de realisatie van het beleid voor de transitie van het landelijk gebied en daarmee de doelen van het fonds. Dit omvat maatregelen of maatregelpakketten die geheel of gedeeltelijk bekostigd worden uit het fonds en dus van tevoren zijn getoetst. Het werken met een meerjarenprogramma is een beproefde aanpak bij het Deltafonds en het Mobiliteitsfonds (via het Nationaal Deltaprogramma en het MIRT-overzicht). Het meerjarenprogramma gaat niet in op de monitoring van het doelbereik, hiervoor komt een aparte rapportage waarop ik in de volgende paragraaf nader inga. Overigens is het zo dat de voortgang over de uitvoering van maatregelpakketten wel bijdraagt aan het bewaken van de voortgang op het bereiken van het fondsdoelstellingen. Hierbij zal voor de realisatie van doelstellingen voor sommige thema’s sprake zijn van een tijdsverschil (van meerdere jaren) tussen de uitvoering van maatregelen en de feitelijke realisatie van de doelen (effecten in de praktijk).

Onderaan deze brief ga ik uitgebreider in op de kenmerken en opzet van het programmaboek behorend bij het meerjarenprogramma.

Relatie fondsbegroting, programmaboek en andere informatievoorziening

In het kader van het uitoefenen van het budgetrecht van de Tweede Kamer is het mijn streven om de Kamer jaarlijks tijdig van adequate informatie te voorzien die gebruikt kan worden bij de jaarlijkse behandeling van de Fondsbegroting. Ik werk hierbij toe naar een set van (in ieder geval) vier stukken: de fondsbegroting, het programmaboek, een rapportagevorm over het doelbereik van de NPLG-doelen en een NPLG-kamerbrief.

Op de eerste twee stukken ben ik hiervoor reeds dieper ingegaan. Om te komen tot het derde stuk – een rapportagevorm over de voortgang van de doelen – is verdere ontwikkeling van methoden en de daarvoor noodzakelijk te verzamelen data en informatie noodzakelijk. Dit geldt ook voor afspraken met de bij de bestaande stelsels betrokken partijen, aanpassingen van frequentie van dataverzameling, analyse en rapportage. Ik streef ernaar dat deze zo optimaal mogelijk aansluiten op de jaarlijkse fondsbegroting, het programmaboek en de ijkmomenten in 2025 en 2028. Concreet betekent dit dat ik een eerste rapportagevorm over het doelbereik van de NPLG-doelen verwacht bij de behandeling van de fondsbegroting 2026 (te versturen bij Prinsjesdag 2025). Voor de behandeling van fondsbegroting 2024 en fondsbegroting 2025 zal ik de Tweede Kamer via een appreciatie informeren over de belangrijkste conclusies uit bestaande monitor rapportages die er zijn voor de afzonderlijke NPLG-doelen. Hierbij gaat het onder andere om de wettelijk voorgeschreven rapportages van de Wet Stikstofreductie en Natuurverbetering (Wsn), de Klimaat- en Energieverkenning (KEV) en de «Staat van Ons Water».

Het vierde stuk – de NPLG-Kamerbrief – bevat in elk geval de uitkomsten en de besluiten van de jaarlijkse bestuurlijke overleggen die ik voornemens ben te gaan voeren in het kader van het NPLG. De budgettaire gevolgen van de besluiten, die opgenomen staan in de NPLG-Kamerbrief worden uiteraard via de reguliere begrotingsmomenten ter autorisatie aan de Kamer voorgelegd.

Naast deze reguliere stukken kan ik mij goed voorstellen dat ook andere relevante stukken en Kamerbrieven hieraan toegevoegd worden. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan uitkomsten van evaluaties of brieven over actuele ontwikkelingen. Dit zal per jaar verschillen.

Ontwikkelproces en verwachtingen Prinsjesdag 2023

Gelet op het stadium van de ontwikkeling van het NPLG, de eventuele andere ontwikkelingen – zoals het sluiten van een Landbouwakkoord – en de toetsing van de provinciale gebiedsprogramma’s in de zomer zal in de eerste versie van de fondsbegroting worden gewerkt met budgettaire tabellen waarin de dan bekende indicatieve bedragen zijn opgenomen. Dat wil zeggen dat voor de provincies nog geen meerjarige definitieve budgetten zijn vastgesteld, maar dat wel inzichtelijk is waar indicatief rekening mee kan worden gehouden per provincie. Dat zal – waar mogelijk – ook gebeuren met middelen voor nationale maatregelen en afspraken uit het Landbouwakkoord. Voor het Programmaboek geldt dat deze naar verwachting nog een aantal «veronderstellingen of aannames» zal bevatten die pas in latere versies van programmaboeken verder uitgewerkt of uitgehard kunnen worden.

In de verdere ontwikkeling van de opzet van de fondsbegroting, het programmaboek en overige informatievoorziening wil ik graag ruimte geven aan de wensen van de Kamer.

Mocht er daarom behoefte zijn om over dit onderwerp nader van gedachten te wisselen dan ben ik hiertoe van harte bereid.

De Minister voor Natuur en Stikstof, Ch. van der Wal-Zeggelink