Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING

GERAAMDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Geraamde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 3.861,9

Figuur 2 Geraamde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 50,1

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld.

Het wetsvoorstel strekt ertoe om de onderhavige begrotingsstaat/begrotingsstaten voor het aangegeven jaar vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor dat jaar. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten vastgesteld. De in de begrotingsstaat opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenoemde begrotingstoelichting).

De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking E.N.A.J. Schreinemacher

B. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ DE BEGROTINGSARTIKELEN

1. Leeswijzer

Deze leeswijzer gaat in op de totstandkoming van de begroting voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en de opbouw van de beleidsagenda, de beleidsartikelen en de overige onderdelen van de begroting.

Algemeen

Buitenlandse betrekkingen zijn een zaak van het Koninkrijk der Nederlanden: Nederland in Europa, Aruba, Curaçao en Sint Maarten, alsmede de Nederlandse openbare lichamen in het Caribisch gebied (Bonaire, Sint Eustatius en Saba). Waar deze begroting spreekt over «Nederland» of «Nederlands» wordt daarmee bedoeld: «(van) het Koninkrijk der Nederlanden», tenzij het gaat om zaken die specifiek het land Nederland betreffen, zoals het EU-lidmaatschap en ontwikkelingssamenwerking.

Voor de uitvoering van het programma maakt de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking gebruik van het apparaat van het Ministerie van Buitenlandse Zaken.

Motie Schouw

In juni 2011 is de motie Schouw ingediend en aangenomen. Deze motie zorgt er voor dat de landenspecifieke aanbevelingen van de Raad op grond van de nationale hervormingsprogramma's een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen. De landenspecifieke aanbevelingen voor 2023 hebben geen gevolgen voor de departementale begroting voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.

Groeiparagraaf

In zowel de begroting als het jaarverslag wordt in de leeswijzer onder het kopje «Groeiparagraaf» kort aangegeven wat de belangrijkste verbeteringen in de begroting zijn ten opzichte van het vorige jaar. In dit onderdeel wordt dus niet vooruit gekeken naar nog te realiseren verbeteringen. De titel van subartikel 3.1 is gewijzigd van Seksuele en reproductieve gezondheid en rechten en hiv/aids naar Mondiale gezondheid en seksuele en reproductieve gezondheid en rechten.

Beleidsagenda

De beleidsagenda bevat de politieke hoofdlijnen van het beleid voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking van het kabinet. De beleidsagenda wordt gevolgd door een tabel met indicatoren en streefwaarden en een overzicht van de belangrijkste beleidsmatige mutaties ten opzichte van de memorie van toelichting 2022. Daarna volgt een tabel met daarin de niet juridisch verplichte uitgaven per artikelonderdeel in 2023. De beleidsagenda sluit af met een overzicht van de meerjarenplanning beleidsdoorlichtingen en een overzicht van de risicoregelingen en de toelichting hierop. De openbaarheidsparagraaf is niet in deze begroting opgenomen, omdat de begroting voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking een programmabegroting betreft. De openbaarheidsparagraaf die is opgenomen in de begroting van Buitenlandse Zaken (V) is onverkort van toepassing.

Doelmatigheid, doeltreffendheid, resultaten en streefwaarden

Sinds de memorie van toelichting 2017 worden kwantitatieve indicatoren opgenomen in de begroting. In de beleidsagenda (onderdeel 2.2) zijn de indicatoren die betrekking hebben op Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking opgenomen en samengevat in een tabel met een verwijzing naar het bijbehorende artikel.

Beleidsartikelen

A. Algemene doelstelling

Elk beleidsartikel begint met de algemene doelstelling (titel van het beleidsartikel).

B. Rol en verantwoordelijkheid

De rol en de verantwoordelijkheid van de Minister wordt beschreven aan de hand van de volgende categorieën: stimuleren, financieren, regisseren en uitvoeren. Op de beleidsterreinen voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking heeft de Minister een stimulerende, faciliterende of regisserende rol en slechts in sommige gevallen een uitvoerende rol.

C. Beleidswijzigingen

Dit is een overzicht van belangrijke wijzigingen als gevolg van nieuw kabinetsbeleid, evaluatie of voortschrijdend inzicht. Daar waar sprake is van beleidswijzigingen die in beleidsnotities zijn verschenen, is verwezen naar de betreffende notitie met het kamerstuk.

D1. Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

In het kader van «verantwoord begroten» presenteren departementen de financiële inzet op instrumentniveau. Het aantal activiteiten en het aantal financiële instrumenten van de begroting van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking is aanzienlijk. In sommige gevallen zijn de instrumenten nog niet bekend, omdat de programma’s na het verschijnen van de begroting starten en dan duidelijk wordt hoe financiering plaatsvindt. Voor deze onderdelen is het verwachte instrument gekozen.

Daarnaast geldt voor de gehele BHOS-begroting dat er niet gestuurd wordt op instrumenten maar op te bereiken resultaten. Dit kan betekenen dat de gebruikte instrumenten (subsidies, bijdragen etc.) voor hetzelfde instrumentonderdeel van jaar tot jaar kunnen verschillen. Dit is bij een aantal artikelen zichtbaar. Tevens betekent dit dat voor hetzelfde instrumentonderdeel meerder instrumenten mogelijk zijn.

D2. Budgetflexibiliteit

Per begrotingsartikel is aangegeven welk percentage van de begroting juridisch is vastgelegd. De peildatum hiervoor is per 1 januari 2023. Als onderdeel van verantwoord begroten wordt alleen de juridische verplichting voor het begrotingsjaar opgenomen. Ook wordt toegelicht hoe de juridische verplichting op artikelonderdeel is ingevuld. Aanvullend hierop is, in lijn met de rijksbrede begrotingsvoorschriften, gekozen om toe te lichten hoe de niet-juridisch verplichte middelen naar verwachting zullen worden ingezet. Dit overzicht staat onder hoofdstuk 2.4 (als onderdeel van de beleidsagenda) van de begrotingstoelichting.

E. Toelichting op de instrumenten

Per artikelonderdeel wordt inzicht gegeven in de financiële instrumenten, zoals die zijn opgenomen in de tabel onder D1.

Overige onderdelen van de begroting

Na de vijf beleidsartikelen volgen vijf bijlagen: (1) het verdiepingshoofdstuk met informatie over andere nog niet toegelichte beleidsmatige mutaties onder de beleidsagenda; (2) de lijst met moties en toezeggingen aan de Kamer; (3) het subsidieoverzicht; (4) de evaluatie- en overig onderzoek tabel; en de (5) lijst met afkortingen.

Open data/transparancy

Nederland heeft zich met 98 andere landen aangesloten bij het Open Government Partnership en met 992 andere organisaties aangesloten bij het International Aid Transparency Initiative (IATI). Het toegankelijk maken en beschikbaar stellen van informatie hoort daarbij. Via de BHOS-begrotingswebpagina wordt inzicht gegeven in de budgetten en activiteiten voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.

De relatie met de HGIS-nota

Samen met de departementale begrotingen wordt ook de HGIS-nota aan de Staten-Generaal gepresenteerd. Deze omvat naast de HGIS uitgaven en ontvangsten van Buitenlandse Zaken ook buitenlanduitgaven en ontvangsten van de andere ministeries. Deze bundeling bevordert de samenhang en samenwerking die voor een geïntegreerd en coherent buitenlandbeleid van belang zijn. De nota over de HGIS bevat een overzicht van de belangrijkste programma’s en uitgaven voor het buitenlandbeleid, waaronder een overzicht van de begrotingsontwikkelingen binnen de HGIS en bijlagen die alle buitenlanduitgaven overzichtelijk presenteren, zoals een totaaloverzicht van de buitenlanduitgaven die als officiële ontwikkelingshulp (ODA) kwalificeren. In de HGIS-nota wordt daarnaast op hoofdlijnen inzicht gegeven in de internationale klimaatfinanciering 2022 en de internationale inspanningen op migratie in 2022.

2. Beleidsagenda

2.1 Beleidsprioriteiten

Het aantreden van het kabinet Rutte IV en het coalitieakkoord zijn de aanleiding voor het opstellen van een nieuwe agenda voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Deze is verwoord in de nieuwe BHOS-nota «Doen waar Nederland goed in is», waarin doelen en prioriteiten uit het coalitieakkoord nader zijn uitgewerkt.

De oorlog in Oekraïne, handelsconflicten, de COVID-19 pandemie en de klimaatcrisis zetten druk op het verdienvermogen van ons land en belemmeren de ontwikkeling van veel andere landen. De snel veranderende geopolitieke context waarin instrumentalisering van economische relaties en afhankelijkheden een steeds grotere rol gaat spelen vraagt om versterking van de Europese weerbaarheid en van het geo-economisch instrumentarium. Deze ontwikkelingen beïnvloeden ook het internationale ondernemingsklimaat en doen een beroep op het aanpassingsvermogen en de vindingrijkheid van het internationaal opererende Nederlandse bedrijfsleven. Naast deze uitdagingen, ziet het kabinet ook kansen voor Nederland en de wereld. Het kabinet zet in op een duurzaam internationaal verdienvermogen van Nederland en op kansengelijkheid wereldwijd. Het legt nadruk op waar Nederlandse belangen en mondiale uitdagingen elkaar raken. Als gevolg van wereldwijde ontwikkelingen zoals COVID-19 en de klimaatcrisis, is er extra aandacht voor verduurzaming en digitalisering. Deze thema’s raken zowel het Nederlandse handels- als het ontwikkelingssamenwerkingsbeleid.

Het BHOS-beleid richt zich op handel, investeringen en ontwikkelingssamenwerking en hoe deze elkaar kunnen versterken. Ten aanzien van buitenlandse handel legt het kabinet de nadruk op strategisch en duurzaam handelsbeleid. Er is voor deze focus gekozen in antwoord op het coalitieakkoord, op de geopolitieke verschuivingen en op de beide transities: verduurzaming en digitalisering. Het kabinet kiest in het handelsbeleid voor: het aanbrengen van meer focus door zich te richten op een beperkt aantal prioritaire markten (om met dezelfde middelen meer resultaat te halen); het vergroten van economische weerbaarheid door ondernemers beter te beschermen tegen oneerlijke concurrentie en risico’s van strategische afhankelijkheden voor publieke belangen te mitigeren; het vergroenen van handelsbevorderende instrumenten in lijn met de klimaatafspraken van Parijs en Glasgow; en een inzet op actief handelsbeleid gebaseerd op hoge standaarden. Daarbij bevordert het kabinet totstandkoming van IMVO-wetgeving op EU-niveau en voert nationale IMVO-wetgeving in die rekening houdt met een gelijk speelveld met de omringende landen en implementatie van mogelijke EU-regelgeving.

Voor het beleid op het gebied van ontwikkelingssamenwerking, ligt het accent op het voortzetten van effectief OS-beleid, op het realiseren van de SDG's, op de thema’s water, landbouw en seksuele en reproductieve gezondheid en rechten en op het aanpakken van grondoorzaken van armoede, terreur, irreguliere migratie en klimaatverandering. Binnen deze thema’s zet het kabinet in op het aanjagen van digitalisering t.b.v. snellere en duurzame ontwikkeling. Het kabinet verhoogt het budget voor ontwikkelingssamenwerking met euro 300 miljoen in 2022 t/m 2024 en vanaf 2025 met euro 500 miljoen. Daarnaast groeit het budget vanwege het herstel van de economie na de COVID-19 pandemie. Er komt o.a. extra budget beschikbaar voor voedselzekerheid (oplopend tot euro 100 miljoen structureel), om toegang tot voedsel voor kwetsbare groepen te vergroten. Ook gaat er structureel euro 150 miljoen extra naar humanitaire hulp; het aantal vluchtelingen en ontheemden in de wereld is hoger dan ooit. Vrouwen en meisjes houden bij dit alles onze speciale aandacht, ook in het Feministisch Buitenland Beleid (FBB). Nederland behoort tot de aanjagers van internationale afspraken over gelijke kansen voor vrouwen en meisjes, gendergelijkheid en antidiscriminatie.

Het kabinetsbeleid richt zich daarnaast op de combinatie van buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking, waarbij de nadruk ligt op verduurzaming en digitalisering in – vooral - opkomende economieën. Dit zijn de zogeheten ‘combinatie-landen’, 14 landen (8 in Afrika, 4 in Azië, Colombia en Oekraïne).2 Het kabinet wil in deze landen de synergie tussen OS en het Nederlands bedrijfsleven bevorderen, door bij te dragen aan een effectieve aanpak van de twee transities. Het gaat daarbij om extra inzet om Nederlandse kennis en kunde te koppelen aan uitdagingen op het gebied van verduurzaming en/of digitalisering. Het doet dit o.a. door extra budget vrij te maken (oplopend tot euro 190 miljoen structureel) om succesvolle initiatieven op te schalen of verder te ontwikkelen.

In het BHOS-beleid wordt gekozen voor een gezamenlijke benadering; de inzet is gericht op nauwere Europese en multilaterale samenwerking. De Europese Unie (EU) is het primaire handelingspodium voor het Nederlandse buitenlandbeleid, ook op het gebied van handel en ontwikkelingssamenwerking. Zoals het coalitieakkoord zegt vragen grote mondiale uitdagingen, waaronder het realiseren van de SDG's, om een sterke en slagvaardige EU. Een coherent en met EU en de Verenigde Naties (VN) gecoördineerd beleid is onder meer nodig bij steun aan en wederopbouw in Oekraïne. De situatie in Oekraïne is onzeker en heeft directe effecten voor Nederland en de rest van de wereld. Veel ontwikkelingslanden gaan gebukt onder de secundaire effecten ervan in de vorm van hoge olie- en voedselprijzen. Voor deze landen wil het kabinet samen optrekken met sleutelspelers zoals EU, VN en de multilaterale ontwikkelingsbanken.

Het rapport van de Secretaris-Generaal (SG) van de VN ‘Our Common Agenda’ beoogt de implementatie van de Agenda 2030 te versnellen en de VN toekomstbestendig te maken, in veranderende omstandigheden. In 2023 zal de ‘Summit of the Future’ een belangrijk meetpunt voor implementatie van het rapport zijn. Nederland steunt de ambities van de SG en neemt een actieve rol op onderwerpen die overeenkomen met de eigen beleidsprioriteiten zoals klimaatadaptatie, digitalisering, de versterking van de toegang tot recht, de focus op preventie bij vredesopbouw en de centrale rol van vrouwen en meisjes.

Bij het ontwikkelen van de nieuwe BHOS-nota ‘Doen waar Nederland goed in is’ is middels consultaties gebruik gemaakt van de kennis en ervaring van onderzoekers, maatschappelijk middenveld, jongeren, bedrijfsleven en ondernemers. In het verlengde van de BHOS-nota ‘Doen waar Nederland goed in is’ zullen, in samenspraak met stakeholders, nog aantal strategieën volgen: de Afrikastrategie, de internationale Klimaatstrategie, de Global Health strategie en de Grondstoffenstrategie.

Handels- en investeringsagenda 

Investeren in een toekomstbestendig handels- en investeringssysteem

De nasleep van de COVID-pandemie en de invasie van Rusland in Oekraïne leiden tot negatieve economische gevolgen en zetten wereldwijd leveringsketens onder druk. Daarnaast blijft de EU en dus Nederland zich gesteld zien voor lange termijn uitdagingen op handelspolitiek terrein. Nederland zal zich bilateraal, in EU-verband, plurilateraal en multilateraal blijven inzetten voor versterking van het op regels gebaseerde internationale handelssysteem, onder meer via hervorming van de World Trade Organization (WTO). In onze handelspolitieke inzet in 2023 hebben we aandacht voor het gelijke speelveld, open markten en open strategische autonomie. Inspelen op de beide transities (digitalisering en vergroening), die de potentie hebben om de wereldhandel de komende jaren stevig te veranderen, vormt hierbij een belangrijke drijfveer.

De relatie tussen handel en duurzaamheid zal verder versterkt worden. Bilateraal kan dit door verdere verduurzaming van toekomstige EU-handelsakkoorden. Hierbij zet Nederland in op het promoten van hoge internationale standaarden voor arbeidsrechten en milieubescherming en naleving van gemaakte afspraken. Multilateraal kan verduurzaming van handel gerealiseerd worden door een sterkere focus hierop binnen de WTO. Nederland kan dit onder andere realiseren door een discussie te entameren over productiestandaarden in relatie tot handelspolitiek en door het lanceren van een handel & klimaat initiatief.

Nederland spant zich in 2023 in voor het uitbreiden en promoten van een mensgerichte benadering van digitalisering gebaseerd op vrijheid, openheid, bescherming en eerlijke concurrentie in de EU en wereldwijd. Internationale samenwerkingen en partnerschappen, zoals met de VS in de Trade en Technology Council, in het digitale tijdperk met oog voor de belangen van Nederlandse bedrijven en consumenten zijn daarbij cruciaal. Ook zet Nederland in op regels om digitale handel te faciliteren, door middel van bilaterale, plurilaterale en multilaterale afspraken. Een voorbeeld hiervan is het Joint Statement Initiative on e-commerce (JSI) waarin 86 WTO leden, waaronder de EU, de VS en China, onderhandelen over het creëren van regels over e-commerce.

Nederland zal blijven werken aan een duurzaam internationaal investeringssysteem. In die context zetten Nederland en de EU zich op verschillende beleidsniveaus in om het huidige systeem van investeringsbescherming te hervormen. Waar mogelijk laat Nederland investeringsgeschillenbeslechting via het nieuwe geschillenbeslechting hof verlopen.

Bevorderen economische weerbaarheid

Nederland zet in op een gelijk internationaal speelveld, met wet- en regelgeving in Europees verband en het vergroten van de wederkerigheid bij markttoegang. Nederland en de EU zijn zich steeds bewuster geworden van het belang van economische weerbaarheid door de veranderende geopolitieke verhou­dingen in de wereld, en de toenemende inzet van economische middelen voor politieke doeleinden. Daarbij zet Nederland zich in voor (i) de bescherming van ondernemers tegen oneerlijke concurrentie met slimme EU-wetgeving, (ii) open strategische autonomie en (iii) het terugdringen van strategische afhankelijkheden in grondstoffen.

Ter ondersteuning van deze 3 pilaren zal Nederland het ontwikkelen en uitrollen van handelsgerelateerde wetgeving verder ter hand nemen, zoals een nieuw internationaal overheidsaanbestedingeninstrument, een nieuw «anti-coercion instrument» en nieuwe regels om buitenlandse subsidies die de interne markt verstoren aan te pakken.

Ook in 2023 zal worden doorgegaan met het verder analyseren van strategische afhankelijkheden en het ontwikkelen van beleid dat de risico’s van strategische afhankelijkheden voor onze publieke belangen mitigeert. Daarbij is de inzet om, gegeven de interne markt, zoveel mogelijk te komen tot beleid op EU-niveau. Het ontwikkelen van beleid voor specifieke sectoren is primair de verantwoordelijkheid van de vakministeries, zoals het Ministerie van EZK (‘slim’ industriebeleid) en het Ministerie van VWS (leveringszekerheid geneesmiddelen).

Binnen de inzet op strategische afhankelijkheden vormen kritieke grondstoffen een specifiek aandachtspunt. Door de klimaat- en energietransitie en toepassingen in hightech neemt de concurrentie om kritieke grondstoffen sterk toe. In EU-kader wordt gewerkt aan het vergroten van de voorzieningszekerheid van kritieke grondstoffen via het EU Action Plan on Critical Raw Materials, de European Raw Materials Alliance en de in ontwikkeling zijnde strategische partnerschappen omtrent grondstoffen tussen de EU en derde landen (waaronder Canada en Oekraïne). Ook zijn kritieke grondstoffen een belangrijk onderwerp binnen de Trade and Technology Council, waarin nauw wordt samengewerkt met de VS. Om een voortrekkersrol te kunnen spelen moeten we beter in kaart brengen wat de Nederlandse belangen, kwetsbaarheden en risico’s rond strategische (grondstof) afhankelijkheden zijn en hoe de toegang tot kritieke grondstoffen kan worden verbeterd. Zoals toegezegd ontvangt de Kamer voor het einde van het jaar een Grondstoffenstrategie.

Beleid en uitvoering exportcontrole strategische goederen (militair en dual-use)

Ons handelsbeleid omvat ook exportcontrole op strategische goederen, technologieën en diensten voor militair of tweeërlei gebruik (dual-use). Voorheen lag de nadruk van exportcontrole op het voorkomen van proliferatie van massavernietigingswapens, tegenwoordig staat exportcontrole steeds vaker in het licht van open strategische autonomie, behoud van technologisch leiderschap en het waarborgen van de eigen veiligheid en die van bondgenoten. De vooruitgang in een veelvoud aan sensitieve technologieën zoals kunstmatige intelligentie, quantum computing, fotonica en semiconductors, hebben een potentieel disruptief karakter. De verspreiding van dergelijke technologie, zowel in fysieke vorm als in de vorm van kennis, willen we actief controleren en waar nodig beheersen. Ook willen we onze adviesrol versterken ten aanzien van andere departementen, bijvoorbeeld voor thema’s als kennisveiligheid bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en de Wet veiligheidstoets investeringen, fusies en overnames (Wet vifo) van het Ministerie van EZK. Zo beschermen we onze ondernemers en kennisinstellingen tegen ongewenste investeringen of samenwerkingsverbanden. In de internationale exportcontroleregimes zal Nederland zich ervoor inspannen dat deze technologieën indien nodig gecontroleerd worden, daar waar dat nu nog niet het geval is. Deze internationale samenwerking is complexer geworden als gevolg van de geopolitieke situatie en het gegeven dat bijvoorbeeld Rusland deelneemt aan de meeste van deze regimes. Nederland wil een voortrekkersrol op zich nemen bij de modernisering van exportregels en zal zich er actief voor inzetten dat ondanks de toegenomen complexiteit vooruitgang op dit belangrijke onderwerp wordt geboekt. Nederland zal zich in Europees verband blijven inzetten voor verdere harmonisatie van exportcontrole en verkent de mogelijkheden om binnen de kaders van het Nederlandse beleid invulling te geven aan de wederzijdse erkenning van vergunningen. Het kabinet bepleit dat EU-lidstaten de exportcontrole op eenzelfde manier uitvoeren, zodat er een gelijk speelveld is voor het bedrijfsleven. Dit geldt ook voor de implementatie van handelsbeperkende sancties ten aanzien van goederen en diensten.

Verdienvermogen en kracht van NL: verdienkansen nu en in de toekomst

Onze economische diplomatie en ons open handelsbeleid zorgen voor een krachtige economie, waarin een derde van ons bruto binnenlands produkt (BBP) wordt verdiend aan de uitvoer van goederen en diensten. Om zo effectief mogelijk te zijn met onze publieke inzet leggen we de focus op 25 prioritaire markten met het meeste potentieel voor internationale handel. Daarbinnen hebben we extra aandacht voor kansen voor het midden- en kleinbedrijf (MKB), startups/scale-ups en vrouwelijke ondernemers. We zetten in op ondersteuning van het bedrijfsleven bij het winnen van aanbestedingen van internationale organisaties. Duurzaamheid en digitalisering zijn leidende thema’s in onze economische diplomatie en handelsinstrumentarium. Beide transities hebben de potentie om de wereldhandel en de concurrentiepositie van Nederland in de komende jaren stevig te beïnvloeden. Door met name hierop in te spelen kunnen we internationaal kansen ontwikkelen voor het Nederlandse verdienvermogen van overmorgen. De Nederlandse handelsinzet wordt duurzamer en toekomstgerichter. Zo worden exportkredieten voor fossiele energieprojecten in internationaal verband uitgefaseerd en wordt het handelsinstrumentarium vergroend. Innovatie, digitalisering en verduurzaming zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en vormen een integraal onderdeel van onze handelsinzet, in nauwe samenwerking met EZK, LNV en IenW. In de uitvoering zijn de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland voor handelsbevordering (RVO), Invest International en Atradius Dutch State Business voor internationale financiering en verzekering belangrijke partners voor het internationale bedrijfsleven. Bij de ontwikkeling en uitvoering van ons beleid werken we samen met partners uit het bedrijfsleven, binnen een geoptimaliseerd systeem van Publiek-Private Samenwerking op basis van een recent uitgevoerde evaluatie van het publiek-private landschap.

In lijn met het coalitieakkoord zet het kabinet in 2023 flinke stappen op het gebied van klimaat en verduurzaming in het kader van de economische diplomatie en handelsbevordering. Naast de uitfasering van steun aan fossiele energieactiviteiten, in lijn met de ondertekening van de COP-26 verklaring en het coalitieakkoord, wordt door het kabinet geïnvesteerd in het toekomstig Nederlands groen verdienvermogen. We zetten zo de ingezette vergroening van de handelsbevorderende instrumenten door, waaronder de inzet van handelsmissies en ambassades, in lijn met de klimaatafspraken van Parijs en Glasgow. Deze proactieve- en handelsbevorderende inzet richt zich met name op het benutten van kansen voor het internationaal actieve Nederlandse bedrijfsleven op het gebied van duurzame vormen van energie, in die sectoren waarin Nederland sterk is (zoals offshore wind en circulaire economie) of sterk wil worden (zoals waterstof). Daarnaast worden verdienkansen in adaptatie ondersteund (zoals infrastructuur die beter bestand is tegen extreem weer en klimaatslimme landbouw). Het kabinet versterkt in 2023 de Nederlandse publiek-private dialoog over internationale klimaatopgave en het behalen van de doelen van het Parijsakkoord.

Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (IMVO) is een belangrijk onderdeel van het verduurzamen van internationale waardeketens en het behalen van de SDG’s. Zoals afgesproken in het coalitieakkoord bevordert Nederland in de EU de internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen wetgeving (IMVO), en voert nationale IMVO-wetgeving in die rekening houdt met een gelijk speelveld met de omringende landen en implementatie van mogelijke EU-regelgeving. Het Europese wetsvoorstel dient als basis voor het nationale wetsvoorstel. Het kabinet streeft ernaar om de Europese en nationale voorstellen zoveel mogelijk parallel te laten lopen, en verwacht het wetsvoorstel uiterlijk in de zomer van 2023 naar de Tweede Kamer te sturen.

Ontwikkelingssamenwerking

Internationale klimaatactie

Klimaatverandering vergt een mondiale aanpak. Daarom heeft Nederland een internationale klimaatstrategie als actieplan om de uitvoering van het Akkoord van Parijs te versnellen. De nadruk ligt op terreinen waar Nederland relatief het grootste verschil kan maken, zoals klimaatweerbaarheid in Afrika, de energietransitie in Afrika en Azië en bosbehoud in de tropen.

De klimaatcrisis raakt ontwikkelingslanden het hardst. Extra investeringen in klimaatbestendige en koolstofarme ontwikkeling zijn dan ook noodzakelijk. Daarom zet Nederland internationaal in op het mobiliseren van private klimaatfinanciering, op vergroening van het beleid van multilaterale banken en op meer financiering voor klimaatadaptatie. Nederland financiert klimaatprojecten in de armste en meest kwetsbare landen, bijv. via het Groene Klimaatfonds (GCF) en het nationale klimaatfonds (DFCD). Versterking van weerbaarheid tegen de gevolgen van klimaatverandering, het tegengaan van ontbossing en verbetering van toegang tot hernieuwbare energie zijn prioritair.

In ontwikkelingslanden is het versnellen van de toegang tot hernieuwbare energie een noodzakelijk onderdeel van de energietransitie. Daarom heeft dit kabinet de doelstelling m.b.t. toegang tot hernieuwbare energie verdubbeld naar 100 miljoen mensen tussen 2015-2030, met specifieke aandacht voor toegang tot schoon koken en elektriciteit voor de allerarmsten en meest-kwetsbaren. Gelet op de investeringsbehoefte investeert Nederland niet alleen zelf in hernieuwbare energie, maar bevorderen we er ook dat anderen hierin investeren, zoals de Wereldbank en private partijen.

Tijdens COP26 hebben meer dan 140 landen, waaronder Nederland, een verklaring ondertekend om internationaal inspanningen te verhogen om ontbossing voor 2030 te stoppen. De versterkte Nederlandse inzet richt zich op beleidsbeïnvloeding binnen de EU en in internationale fora, om duurzame landbouw en handelsketens te stimuleren en innovatieve financiering voor duurzaam landgebruik op te schalen. Daarbij is er binnen het BHOS-beleid horizontaal extra aandacht voor het tegengaan van biodiversiteitsverlies; binnen ontwikkelingssamenwerking in samenhang met de Nederlandse inzet op water, voedselzekerheid en klimaat.

Voedselzekerheid en landbouw

Door klimaatverandering, conflict en COVID-19 zijn de doelen van SDG 2 (Zero Hunger) steeds verder uit zicht geraakt. Stijgende prijzen van voedsel, brandstof en kunstmest versterkten vanaf 2020 die trend. De oorlog in Oekraïne leidt tot verdere prijsstijgingen. Opvolging van de VN-voedseltop, met nadruk op een transitie naar meer duurzame voedselsystemen, is daarmee urgenter dan ooit.

Het kabinet vergroot de inzet op SDG 2 en hanteert daarbij een integrale aanpak gericht op duurzame voedselsystemen met nadruk op klimaatadaptatie, met speciale aandacht voor digitaliseringskansen, lokale capaciteitsontwikkeling en bodemvruchtbaarheid. De samenwerking tussen Nederlandse kennis en kunde en het mondiale onderzoek en innovatie voor voedselsystemen van de CGIAR wordt vernieuwd. Met o.a. de Global Alliance for Improved Nutrition (GAIN) en UNICEF wordt ingezet op betere voeding voor jonge kinderen en hun moeders. Nederland blijft zich daarnaast inspannen voor: (1) het verbeteren van de voedingssituatie waar ondervoeding ernstig is en (2) ecologisch houdbare voedselsystemen. Het vergroten van de productiviteit en de weerbaarheid van boerenfamiliebedrijven, productieve vangnetten, voedingsprogramma’s en klimaatweerbare voedselproductiesystemen maken deel uit van de inzet, evenals versterken van de rol van vrouwen als producent en consument.

Waterbeheer, drinkwater en sanitaire voorzieningen

Ook in 2023 zal Nederland inclusieve toegang tot drinkwater, sanitatie en hygiëne bevorderen om op koers te blijven voor de SDG's. Dit draagt bij aan gezondheid, waardigheid, bespaart tijd in huishoudens - vooral voor vrouwen en meisjes - en creëert ruimte voor onderwijs en productiviteit.

In maart vindt onder covoorzitterschap van Nederland en Tajikistan de VN Water Conferentie plaats. Dit biedt een podium waarop VN-lidstaten, internationale organisaties, maatschappelijke organisaties en de privatesector zich kunnen committeren aan een collectieve, inclusieve, actiegerichte agenda om de achterstand op alle watergerelateerde SDG’s in te lopen. Het gaat om toegang tot drinkwater en sanitaire voorzieningen voor betere gezondheid van ieder mens; beschikbaarheid van voldoende zoet water voor landbouw en voedselzekerheid; bescherming van huishoudens, steden, economische activiteiten en de natuur tegen droogte, overstromingen en vervuiling; en om internationale samenwerking in grensoverschrijdende stroomgebieden, waar het delen van water tot wederzijdse afhankelijkheid leidt. En marge van de conferentie zal de ‘Global Commission on the Economics of Water’ de contouren presenteren van hun visie over de benodigde veranderingen om negatieve trends van watervervuiling, - uitputting en ongelijkheid in toegang tot water en sanitatie te keren. De Commissie zal die visie uitwerken en een maatschappelijke dialoog faciliteren voor een breed gedragen actie-agenda in 2024.

Mondiale Gezondheid en SRGR

Het kabinet zet op het terrein van mondiale gezondheid extra in op Seksuele & Reproductieve Gezondheid en Rechten (SRGR), het verbeteren van betaalbaarheid en toegankelijkheid van primaire gezondheidszorg. Dit wordt nader uitgewerkt in een Nederlandse Global Health Strategie. Vooruitgang, internationale verworvenheden en financiering op het terrein van SRGR inclusief hiv/aids, staan onder grote druk. Nederland blijft een donor met durf en zet nog sterker in op thema’s en doelgroepen die cruciaal zijn maar voor anderen vaak (te) gevoelig liggen, zoals veilige abortus, seksuele voorlichting en risicogroepen zoals LHBTIQ+ personen. Dit doen we door het financieren van (internationale) ngo’s en VN-organisaties als UNFPA en UNAIDS, die zich wereldwijd inzetten voor keuzevrijheid en via SRGR partnerschappen (2021-2025). Er wordt naar mogelijkheden gekeken om impactvolle SRGR programma’s die in focuslanden en regio’s worden uitgevoerd op te schalen.

Het kabinet combineert de extra financiële inzet met diplomatieke en politieke actie in EU, VN en op landenniveau. Voor versterking van veerkrachtige primaire gezondheidssystemen onderzoeken we hoe Nederland meer kan samenwerken met het bedrijfsleven, en investeren in innovatieve oplossingen. Het kabinet intensiveert in dat kader de samenwerking met de Global Financing Facility for Every Woman, Every Child (GFF) Ook zal het kabinet extra bijdragen aan versterking van de WHO, opdat die haar coördinerende rol binnen de mondiale gezondheidsarchitectuur beter kan vervullen. Middels inzet op versterking van gezondheidssystemen, draagt het kabinet ook bij aan pandemieparaatheid en respons.

Veiligheid en Rechtsorde

Onveilige landen hebben de meeste moeite om de SDG's te halen. Volgens de Wereldbank zal armoede zich bovendien steeds meer concentreren in fragiele landen. Vrede is natuurlijk een doel op zich, maar ook een voorwaarde voor duurzame economische ontwikkeling en handel, en uitzicht op een menswaardig bestaan. Daarom zet het kabinet in op vreedzame en rechtvaardige samenlevingen. Daartoe investeert het in veiligheid voor mensen, toegang tot recht, vredesopbouw en inclusief bestuur.

Digitale technologie helpt ons om veiligheid en rechtstaat doelstellingen te behalen, zelfs in meest afgelegen gebieden. Zo nemen onze partners ‘human security surveys’ af via smartphones, waarin de lokale bevolking deelt wat de veiligheidszorgen zijn. Daarmee geven we ook vrouwen en jongeren een stem. Vervolgens steunen we lokale organisaties om zorgen omtrent veiligheid aan de orde te stellen bij de lokale autoriteiten. Nederland trekt op in EU-verband voor een geïntegreerde inzet op veiligheid en rechtsstaat. Zodat ontwikkelings-, politieke- en veiligheidsinzet met elkaar verbonden worden.

Het kabinet werkt op basis van een geïntegreerde benadering in fragiele gebieden. Risico’s nemen is hierbij onvermijdelijk; Nederland werkt daarom in deze gebieden op een adaptieve manier. Op basis van de tot nu toe gedane ervaringen en geleerde lessen in landen zoals Afghanistan en Mali zal de leidraad ‘geïntegreerde benadering’ worden herzien.

Gendergelijkheid en empowerment van vrouwen en meisjes

Het Nederlands buitenlands beleid kiest met het feministisch buitenlandbeleid voor gendergelijkheid gericht op 4 R’en: rechten (het beschermen van vrouwenrechten), resources (fondsen moeten ook vrouwen ten goede komen), representation (vrouwen moeten actief betrokken worden bij beleidsvorming en -uitvoering) en reality check (er zijn geen onverhoopte negatieve gevolgen voor vrouwen). Vrouwenrechten zijn mensenrechten. Daarom zorgen we ook voor een genderlens in programma’s die niet specifiek gericht zijn op vrouwen (gendermainstreaming). Daarnaast wordt ingezet op het bevorderen van kansen voor LHBTIQ+ groepen.

SDG 5 betreft specifiek gendergelijkheid en empowerment van vrouwen en meisjes. Gendergelijkheid maakt deel uit van de SDG's en is voorwaarde voor het realiseren van inclusieve en duurzame ontwikkeling. Het kabinet blijft maatschappelijke organisaties steunen die zich inzetten voor vrouwenrechten en gendergelijkheid op landen-, regionaal en internationaal niveau. Het SDG 5 fonds (ruim 500 miljoen) richt zich hier expliciet op. Ook gender diplomatie blijft een belangrijk instrument voor de bevordering van vrouwenrechten en gendergelijkheid, inclusief seksuele en reproductieve gezondheid en rechten in internationale en regionale verdragen, resoluties en afspraken. Ook bij innovatie en digitalisering is meer aandacht nodig voor gendergelijkheid. De komende jaren zal het kabinet zich o.a. extra inzetten voor betere online bescherming van vrouwelijke activisten.

Versterking maatschappelijk middenveld

Versterking van de capaciteit van maatschappelijke organisaties is ook in 2023 een prioriteit voor het kabinet. Daarbij hoort steun aan behoud van de ruimte voor deze organisaties om deel te nemen aan het publieke debat en op te komen voor de rechten en belangen van burgers. Zo blijft Nederland onder meer via de 42 partnerschappen onder het Beleidskader Versterking Maatschappelijk Middenveld organisaties in het mondiale zuiden ondersteunen. Ook zet het kabinet zich in voor meer ruimte voor het maatschappelijk middenveld, bilateraal en in EU-, VN- en OESO/DAC-verband.

Helaas blijft wereldwijd de druk op de politieke ruimte voor het maatschappelijk middenveld onverminderd hoog. Dit kan gevolgen hebben voor onze partnerorganisaties. Daarom kunnen door Nederland gefinancierde programma’s, in overleg, indien nodig worden aangepast aan een veranderde realiteit. Maatschappelijke organisaties in het mondiale zuiden krijgen in 2022 en 2023 de kans om via de ambassades aanvragen in te dienen voor aanvullende middelen uit het Civic Space Fund (Flex Optie) waarvoor in 2022 euro 7,5 miljoen extra beschikbaar is gemaakt.3 

Migratiesamenwerking

Het kabinet ze zich extra in voor versterken van migratiesamenwerking met landen van herkomst en transit. Doel is om terugkeer en herintegrratie te bevorderen en mensenhandel en smokkel tegen te gaan. ook werkt het kabinet in dit kader de inzet op legalge en circulaire migratie uit conform coalitieakkoord. Hiertoe worden meer bilaterale middelen vrijgemaakt en de bilaterale samenwerking met relevante landen geïntensiveerd in nauwe samenwerking met het ministerie van Justitie en Veiligheid. Daarnaast zal meer aansluiting worden gezocht bij beleid, initiatieven en programma’s van de EU, in het bijzonder bij de versterkte samenwerking binnen de EU-brede migratiepartnerschappen zoals geformuleerd in het EU Migratie Pact. Dit alles met het oog op vergroting van slagkracht en verbetering van coördinatie en coherentie waarbij het bereiken van resultaten centraal staat.

Noodhulp en humanitaire diplomatie: crisisrespons en bescherming van burgers

Het aantal crises en de omvang van humanitaire noden neemt toe, de kosten van noodhulp stijgen en de omgeving waarin humanitaire hulp wordt geboden, wordt complexer. Daarom zal het kabinet extra middelen beschikbaar maken voor humanitaire hulp. Net als voorheen spant Nederland zich er daarbij internationaal voor in dat de effectiviteit en efficiëntie van hulp wordt versterkt, met aandacht voor preventie en paraatheid, en dat getroffen mensen en gemeenschappen veerkracht behouden en daardoor mogelijkheden aan kunnen grijpen om een zelfstandig leven te hervatten (o.m. door integratie van psychosociale steun te faciliteren).

Helaas is er ook een trend waarbij staten en niet-statelijke actoren het internationaal humanitair oorlogsrecht en de humanitaire principes steeds vaker schenden. De 34e Internationale Conferentie van het Rode Kruis/Rode Halve Maan in december 2023 is belangrijk als ijkpunt op dit onderwerp.

Opvang en bescherming in de regio: bescherming en kansen voor vluchtelingen en gastgemeenschappen

Wereldwijd blijf het aantal vluchtelingen en intern ontheemden stijgen, inmiddels gaat het om meer dan 100 miljoen mensen. Het kabinet heeft speciale aandacht voor het duurzaam opvangen van mensen die langdurig van huis zijn. Extra middelen worden vrijgemaakt voor versterkte inzet op sociaaleconomische integratie van ontheemden en steun aan kwetsbare gastgemeenschappen ter bevordering van hun perspectieven en zelfredzaamheid. Onderdak en basisvoorzieningen vormen waar nodig ook onderdeel van de hulp. Dat gebeurt in de Syrië-regio en de Hoorn van Afrika en binnenkort de regio rond Afghanistan o.a. via het Prospects partnerschap met UNHCR, ILO, UNICEF, IFC, en de Wereldbank. Mede op basis van de tussentijdse evaluatie in 2022 worden in 2023 waar nodig aanpassingen in programmering gemaakt en zal een vervolg op dit partnerschap worden vormgegeven.

Nederland zal in 2023 actief bijdragen aan het tweede Global Refugee Forum dat beoogt om de implementatie van het VN Global Compact on Refugees (2018) kracht bij te zetten en onder meer beloftes voor steun aan vluchtelingen en opvanglanden te monitoren. Nederland zal ervaringen en resultaten van het Prospects Partnerschap delen en aandacht vragen voor de aanbevelingen van de door Nederland in 2019 georganiseerde conferentie over Geestelijke Gezondheid en Psychosociale Steun in crisis situaties (Mental Health and Psychosocial Support (MHPSS).

Investeren in onderwijs, werk en jongeren

Jonge mensen met de juiste vaardigheden en een ondernemende geest zijn cruciaal voor economische ontwikkeling, ook in fragiele en lage inkomens-landen. De transities naar verduurzaming van de economie en naar digitalisering bieden bovendien kans op werkgelegenheid. Nederland investeert daarom in baankansen voor jonge mensen in deze sectoren en zet zich in voor het scheppen van de juiste voorwaarden voor toekomstbestendig werk en gelijke beloning.

Ondernemerschap, en meer en beter werk en inkomen voor jongeren, worden ook in 2023 gesteund via het Challenge Fund for Youth Employment (CFYE), Orange Corners, het Nexus, Skills and Jobs programma, het Local Employment for Development in Africa (LEAD) programma, Generation Unlimited en het Youth Entrepreneurship and Innovation fonds van de Afrikaanse Ontwikkelingsbank. Ook komt er als opvolger van het Orange Knowledge Programme een meerjarig nieuw programma voor beroeps- en hoger onderwijs dat aansluit bij de prioriteiten van Nederland en het betreffende land en dat zich voor onderwijscapaciteitsversterking op een beperkt aantal landen richt, met als doel een ondernemende jonge generatie met meer perspectief op de arbeidsmarkt.

Toegang tot financiering voor jonge ondernemers wordt in 2023 vergroot met innovatieve fondsen als het Dutch Good Growth Fund (DGGF), uitgevoerd door PricewaterhouseCoopers en Triple Jump en MASSIF, uitgevoerd door FMO. Hierbij blijft het kabinet samenwerken met jongeren, als leiders en als partners. In 2023 zullen de lessen uit samenwerking met de Internationale Jongerenadviescommissie worden benut om de stem van jongeren in beleidsvorming verder te versterken.

Nederland en EU-OS: EU-Afrika partnerschap; TEI; ‘delegated cooperation’

Europese en Afrikaanse leiders spraken bij de EU-Afrikaanse Unie top in februari 2022 af om hun samenwerking verder te intensiveren langs de prioriteitsgebieden van het EU-Afrika partnerschap: groene transitie, digitalisering, duurzame groei en werkgelegenheid, vrede en goed bestuur, gezondheid en migratie en mobiliteit.

Door het veranderende geopolitieke krachtenveld in Afrika is het belang van een gelijkwaardig en strategisch partnerschap met Afrika toegenomen. Daarnaast wordt Afrika hard geraakt door de gevolgen van crises zoals de COVID-19 pandemie en de oorlog in Oekraïne. Het behalen van de SDG's is daarmee verder uit zicht geraakt. Vanwege deze ontwikkelingen heeft het kabinet zich voorgenomen een ‘Afrika-strategie’ te formuleren, waarin ook wordt ingegaan op de Europese dimensie. Betrokkenheid van de EU is mede gericht op het voorkomen van destabilisering op het continent. Nederland spant zich in voor de opvolging van de uitkomsten van de EU-AU top: de gezamenlijke slotverklaring en het EU-Afrika Global Gateway Investeringspakket.

Dit kan onder meer via Team Europe Initiatieven (TEI), delegated cooperation (DC) en met gezamenlijke programma’s. Door als EU onze expertise en kennis te bundelen kunnen we onze ODA-middelen efficiënter inzetten. Team Europe initiatieven zijn grote programma’s, gericht op het vergroten van de impact en zichtbaarheid van de EU, zoals bijvoorbeeld een TEI dat jonge en startende bedrijven in Afrika ondersteunt, of een TEI in Bangladesh dat is gericht op het bevorderen van Decent Work. Via de EU D4D Hub coördineren we daarnaast activiteiten op het gebied van digitalisering. Na de aanloopfase verschuift de focus nu naar implementatie en vervolgens naar monitoren van uitvoering en resultaten

In de jaarlijkse Kamerbrief over EU Ontwikkelingssamenwerking wordt ingegaan op de betrokkenheid van Nederland bij EU-ontwikkelingssamenwerking en de door de EU bereikte resultaten4. Ook wordt in de brief ingegaan op delegated cooperation, waarbij gelden van Nederland en van de Europese Commissie worden gebundeld om uitvoering te geven aan gezamenlijke prioriteiten, via Nederlandse uitvoeringsorganisaties. BZ sluit daartoe de contracten met de Europese Commissie af. Het is een goed instrument om EU-OS samenwerking te versterken, de Nederlandse OS inzet op te schalen en de toegang van ngo’s tot EU-middelen te bevorderen. De inzet van DC wordt, na een succesvolle pilot, komend jaar verbreed naar de OS-landen en prioriteiten, conform het OS-hoofdstuk in de BHOS-nota ‘Doen waar Nederland goed in is’.

Nederlandse oplossingen voor wereldwijde uitdagingen

Digitale- en duurzaamheidstransitie in economische samenwerking (met o.a. beleid op de 14 combinatielanden)

De IOB-beleidsdoorlichting beoordeelt de inzet van BZ op hulp & handel positief, maar plaatst een aantal kritische kanttekeningen. Met name dat er weinig sturing op synergie tussen hulp en handel is geweest, en de beperkt geïntegreerde aanpak. In de BHOS-nota ‘Doen waar Nederland goed in is’, komt het kabinet hieraan tegemoet door meer focus in het BHOS-beleid aan te brengen. Concreet betekent dit dat het kabinet 14 landen heeft gekozen waarin een combinatie van Nederlandse ontwikkelingssamenwerking, handel en investeringen grote kansen biedt.

In verschillende lage- en middeninkomenslanden liggen kansen op het snijvlak van handel, investeringen en ontwikkelingssamenwerking om in samenwerking met het Nederlandse bedrijfsleven mondiale uitdagingen aan te pakken. De focus van Nederland komt hierbij te liggen op veertien - vooral - opkomende markten: acht in Afrika (Egypte, Marokko, Senegal, Ivoorkust, Ghana, Nigeria, Zuid-Afrika en Kenia) en zes daarbuiten (Vietnam, Bangladesh, India, Indonesië en Colombia, Oekraïne). In deze landen wordt publiek-private samenwerking met het Nederlandse en lokale bedrijfsleven geïntensiveerd.

De samenwerking richt zich op de verbetering van het ondernemingsklimaat in de meest kansrijke sectoren waar duidelijk is dat het Nederlandse bedrijfsleven ook actief wil en kan zijn.

Het kabinet richt zich daarbij op de twee transities van verduurzaming en digitalisering. Bij de verduurzamingstransitie wordt onder andere ingezet op hernieuwbare energie, schoon transport, vergroenen van de agri-foodsector, stimuleren van de circulaire economie, verduurzamen van handelsketens en versnellen van klimaatadaptatie. Voor digitalisering wordt onder andere ingezet op handelsmissies gericht op kansen voor Nederlandse en lokale bedrijven in tech sectoren als fintech, agritech, smart logistics, cyber/e-commerce, digitale gezondheidszorg en het bevorderen van banen in de digitale economie.

Bevorderen duurzame en inclusieve groei wereldwijd

Handel is een belangrijke motor van economische groei: ontwikkelingslanden hebben er baat bij en het biedt kansen voor bedrijven om zaken te doen, waarmee banen worden gecreëerd. Met een sterke positie in de wereldhandel onderschrijft Nederland het cruciale belang van handel voor groei en ontwikkeling. Echter, de COVID-19 crisis heeft de kwetsbaarheden in internationale handel en waardeketens blootgelegd. Het herstel van handel verloopt ongelijk, waardoor het bereiken van SDG 8 waardig werk voor iedereen en duurzame economische ontwikkeling verder uit het zicht raakt. Vooral ontwikkelingslanden worstelen met de gevolgen van de pandemie voor handel. De Afrikaanse vrijhandelszone, die in 2021 van start ging, wordt gezien als een gamechanger die bijdraagt aan de verbetering van het Afrikaanse handels- en investeringsklimaat met positieve effecten voor het MKB in ontwikkelingslanden en in Nederland. Hiermee kunnen potentieel 30 miljoen mensen uit extreme armoede worden gehaald in 20355. Nederland investeert dan ook extra in het vergemakkelijken en verduurzamen van handel, met name in Afrika. Door middel van handelsfacilitatie en het versterken van regionale handel en ketens, richt Nederland zich op het bevorderen van duurzame en inclusieve groei, weerbaarheid en armoedebestrijding waarmee kansen ontstaan voor Nederlandse bedrijven op internationale (Afrikaanse) markten en met name op het vlak van digitale handel en verduurzaming.

Daarnaast zet Nederland zich in om handelsakkoorden en ontwikkelingssamenwerking meer bijeen te brengen. Dit doen we onder andere door prioriteit te geven aan een ontwikkelingsvriendelijke opzet van Economische Partnerschapsakkoorden (EPA’s).

Verduurzaming waardeketens

In 2023 wordt verdere invulling en uitvoering gegeven aan het IMVO beleid. Ook de OS-landen, lokale producenten en handelaren die onderdeel zijn van internationale handel en waardenketens, moeten een bijdrage leveren aan en baat hebben bij verduurzaming (IMVO beleid). Daartoe stimuleren we, bij voorkeur op Europees niveau, impactanalyses in deze landen en gebruiken we de uitkomsten daarvan om in samenwerking met Europese partners en ngo’s waar nodig flankerende maatregelen te nemen. We werken toe naar een leefbaar loon en inkomen, betere arbeidsvoorwaarden, de beëindiging van kinder- en dwangarbeid en ontbossing, met name in cacao, palmolie en textielketens.

Vergroening internationaal instrumentarium

Het komende jaar zal in lijn met de motie Van der Lee (Kamerstuk 35830-XVII, nr. 6) worden ingezet op verdere vergroening van de programma’s binnen begrotingsartikel 1 Duurzame economische ontwikkeling, handel en investeringen. Hierbij werken we vanuit het bestaande instrumentarium en stimuleren en ondersteunen we organisaties die zich inzetten om projecten uit te voeren waarbij vergroening centraal staat. Met Invest International zetten we sterk in op vergroening van de projectenportefeuille en building-with-nature. De inzet op publieke infrastructuur in ontwikkelingslanden (DRIVE en D2B) wordt meer op vergroening gericht. Omdat Nederlandse bedrijven innovatief zijn en ontwikkelingslanden kunnen helpen met vergroening streeft het kabinet ernaar om 70% van de opdrachten onder deze beide programma’s te laten uitvoeren door Nederlandse bedrijven, met speciale aandacht voor het MKB. Als we een werkgelegenheidsproject ergens starten tellen we voortaan niet alleen de banen die we gecreëerd hebben, maar ook of deze bijdragen aan de transitie naar vergroening of deze dit juist vertraagt. Programma’s die deze transitie vertragen ondersteunen we niet meer. Daarnaast sturen we gericht op verdere vergroening van het instrumentarium voor private sector-ontwikkeling. We versterken de Nederlandse publiek-private dialoog over onze internationale klimaatopgave en het behalen van de doelen van het Parijsakkoord, met bijzondere aandacht voor innovatiekracht van de topsectoren en strategische bijdrage aan de duurzaamheidstransities.

Mobiliseren van de private sector voor de SDG's

Het mobiliseren van private financiering is cruciaal om de SDG's en klimaatdoelen te bereiken. Door middel van innovatieve programma’s wordt publiek geld als hefboom ingezet voor het mobiliseren van private investeringen. Zo dragen (internationale) financiële spelers als vermogensbeheerders en banken bij aan investeringen in ontwikkelingslanden en -doelen. Dat gebeurt voor klimaatmitigatie en adaptatie, private sectorontwikkeling en MKB, landbouw en water.

In 2023 werkt Nederland aan opschaling van innovatieve programma’s, door deze (beter) te verbinden aan de inzet van de EU, multilaterale ontwikkelingsbanken en andere donoren. In 2023 worden ook innovaties gesteund die op grotere schaal geld mobiliseren voor de SDG's, bijvoorbeeld van pensioenfondsen.

Hoog-risico kapitaal wordt beschikbaar gesteld via het Dutch Good Growth Fund (DGGF), zodat uitvoerder Invest International maximaal kan bijdragen aan het financieren van innovatieve plannen van het MKB voor verduurzaming in ontwikkelingslanden. Het succesvolle DGGF en MASSIF, die samen ruim 68.000 directe banen ondersteunden, worden opgeschaald voor nog meer directe banen.

In samenwerking met de Europese Commissie en de lidstaten wordt in 2023 bovendien gewerkt aan een zogenoemd Team Europe Initiative (TEI) om de aanwas van financierbare bedrijfsplannen van jonge en startende ondernemers te vergroten.

2.2 Indicatoren en streefwaarden Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking

Bij de vormgeving van beleidsinstrumenten en activiteiten wordt standaard aandacht besteed aan doelmatigheid en doeltreffendheid. Bij de identificatie en beoordeling van activiteiten, zorgt een toets op beleidsrelevantie en kwaliteit, en de afweging van alternatieven (zgn. «Quality at Entry») voor borging van kwaliteit en het verkrijgen van beter inzicht in de realisatie van de beleidsprioriteiten. Daarnaast vindt periodiek een analyse plaats van de samenhang en kwaliteit van het activiteitenportfolio per thema of land (de portfolioschouw). Bij de portfolioschouw van alle hoofdthema’s van ontwikkelingssamenwerking ligt de focus op behaalde resultaten en onderliggende analyses, mede op basis van indicatoren en streefwaarden.

Indicatoren maken het effect van interventies meetbaar en drukken dit uit in te bereiken en bereikte streefwaarden op diverse niveaus: impact, outcome, output en input. De indicatoren en streefwaarden in deze begroting liggen voornamelijk op outcome niveau, en zijn SMART geformuleerd (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden). Voor het meten van de doelen op het gebied van voedselzekerheid worden geen outcome maar output indicatoren gebruikt, die zorgen voor preciezere en meer betrouwbare gegevens.

De streefwaarden en indicatoren zijn afgeleid van de Sustainable Development Goals (SDGs), die internationaal zijn afgesproken tijdens de VN-top daarover in september 2015. Deze goals worden zowel nationaal als internationaal gemonitord. In de indicatorentabel is een verwijzing opgenomen naar de corresponderende SDG.

Doelen en ambities strekken zich uit over een langere termijn. Inspanningen in ontwikkelingssamenwerking zullen in veel gevallen pas na een aantal jaar vruchten afwerpen en niet lineair verlopen. Voor de lange termijn wordt de horizon van 2030 van de SDGs gehanteerd. Deze termijn wordt voor de BHOS-begroting opgesplitst in drie overzienbare periodes van eerst vier en dan twee keer vijf jaar. De indicatoren en eventueel bijbehorende streefwaarden zullen daarom periodiek worden bijgesteld (eerste periode van 2017 tot en met 2020; tweede van 2021–2025 en derde van 2026–2030). Uitzonderingen zijn water, sanitaire voorzieningen en voorlichting over hygiëne, en klimaat waarvoor per indicator reeds streefwaarden zijn vastgelegd voor 2030, het eindjaar van de SDGs.

De werkelijk behaalde resultaten worden gerapporteerd in het Jaarverslag met een toelichting op de succes- en faalfactoren. De realisaties voor de indicatoren in het jaar 2019 (voor buitenlandse handel is het 2020) worden gehanteerd als referentiewaarden. De meeste streefwaarden zijn uitgedrukt in absolute getallen die in een jaar worden bereikt (aantal personen, organisaties). In een aantal gevallen betreffen de streefwaarden cumulatieve waarden (dus een optelsom van de bereikte resultaten in alle jaren binnen de meetperiode).

Omdat niet alle resultaten kwantitatief meetbaar en aggregeerbaar zijn, dienen deze indicatoren en streefwaarden in samenhang te worden bezien met de overige in deze begroting geformuleerde (kwalitatieve) doelen en resultaten. Aanvullende resultaten en nadere toelichting op ontwikkelingssamenwerking zijn terug te vinden op www.osresultaten.nl.

Het CBS brengt op verzoek van het kabinet vanaf 2019 elk jaar in september een publicatie uit waarin nader wordt ingegaan op de internationalisering van de Nederlandse economie en de effecten daarvan op onder andere economische groei, werkgelegenheid en productiviteit.

2.3 Belangrijkste beleidsmatige mutaties

In dit onderdeel wordt een overzicht op hoofdlijnen gegeven van de belangrijkste mutaties die zijn opgetreden tussen de begroting 2022 en de huidige begroting voor 2023. Een deel van de mutaties is al eerder toegelicht in de eerste suppletoire begroting 2022.

In deze begroting zijn de intensiveringen van het coalitieakkoord kabinet Rutte IV verwerkt en de beleidsvoornemens die voortvloeien uit de BHOS-nota 'Doen waar Nederland goed in is' die in juni 2022 aan de Kamer is gezonden. De dekking daarvan wordt gevormd door enerzijds de intensiveringen vanuit het coalitieakkoord en anderzijds een herverdeling van middelen vanaf het verdeelartikel 5.4. De intensiveringen worden aanvullend toegelicht in de Kamerbrief over de uitwerking van de beleidsmatige intensiveringen bij de BHOS-nota conform comptabiliteitswet artikel 3.1, die uw Kamer gelijktijdig met deze begroting ontvangt.

Toelichting

• 1. De stijging op het beleidsartikel duurzaam handels- en investeringssysteem, inclusief IMVO, is voor het bevorderen van handelscoherentie, waaronder het verduurzamen van mondiale handelsketens en IMVO-wetgeving zoals toegelicht in de BHOS-nota «Doen waar Nederland goed in is». De stijging is gedekt vanuit het verdeelartikel 5.4. 

• 2. In 2023 en 2024 wordt een bedrag van euro 5,3 miljoen per jaar overgeheveld naar de begroting van het ministerie van Financiën voor de uitvoering van de controles door de Douane in het kader van het sanctieregime voor Rusland.

• 3. De intensiveringen voor versterkte private sector en arbeidsmarkt in ontwikkelingslanden, gedekt vanuit het verdeelartikel 5.4, betreffen de inzet ten behoeve van de combi-landen, de vergroening van de financieringsinstrumenten, handelscoherentie en innovatieve financiering voor ontwikkeling conform de BHOS-nota «Doen waar Nederland goed in is». De intensivering op dit artikelonderdeel is aangevuld met euro 50 miljoen als gevolg van de positieve cMEV-bijstelling voor de wederopbouw van infrastructuur in Oekraïne via het DRIVE-instrument.

• 4. De aanvullende beleidsinzet op het beleidsartikel voor voedselzekerheid wordt gedekt vanuit het verdeelartikel 5.4 en richt zich op het uitbannen van honger en ondervoeding, het verhogen van klimaatweerbare productiviteit en inkomen van kleinschalige voedselproducenten, het verduurzamen van land- en watergebruik en het versterken van capaciteit en kennis- en innovatiesystemen, conform de BHOS-nota «Doen waar Nederland goed in is». Dit is aangevuld met euro 25 miljoen als gevolg van de positieve cMEV-bijstelling.

• 5. Het budget voor waterbeheer en toegang tot water en sanitatie neemt, gedekt vanuit verdeelartikel 5.4, meerjarig toe voor een klimaatbestendige, koolstofarme watersector, ingericht op extra droge en extra natte perioden en de WASH-sector op kimaatbestendige, koolstofarme voorzieningen, in lijn met de BHOS-nota «Doen waar Nederland goed in is».

• 6. Het budget voor klimaat neemt meerjarig toe. Bij eerste suppletoire begroting is reeds vanuit het verdeelartikel 5.4 en vanwege de bij coalitieakkoord Rutte IV toegekende middelen budget beschikbaar gesteld. In deze begroting wordt dat verder aangevuld met middelen vanaf het verdeelartikel 5.4. De intensiveringen houden verband met de internationale toezegging om middelen beschikbaar te maken voor klimaatactie in OS-landen, zoals ook toegelicht in de eerste suppletoire begroting BHOS en op aanvullende beleidsinzet op hoofddoelen van klimaatmitigatie en klimaatadaptatie in ontwikkelingslanden. Hieronder vallen de deelthema's groene energie-investering in Afrika, verminderde ontbossing, versterken weerbaarheid voor de meest kwetsbaren en multilaterale klimaatfondsen. Deze deelthema’s zijn in lijn met de BHOS-nota «Doen waar Nederland goed in is».

• 7. Het budget op artikel 3.1 voor «mondiale gezondheid en seksuele en reproductieve gezondheid en rechten» is meerjarig verhoogd zoals toegelicht in de eerste suppletoire begroting en de BHOS-nota «Doen waar Nederland goed in is». Deze verhoging is gedekt uit de toegekende intensiveringsmiddelen uit het coalitieakkoord Rutte IV en uit het verdeelartikel 5.4. De inzet is gericht op verbeterde toegang tot SRGR, versterking van veerkrachtige primaire gezondheidssystemen, versterking van innovatiekracht voor mondiale gezondheid en respons op COVID-19 en pandemieparaatheid.

• 8. Het budget op het artikel voor humanitaire hulp wordt meerjarig verhoogd, gedekt vanuit het verdeelartikel 5.4 en in lijn met de BHOS-nota «Doen waar Nederland goed in is». Dit is aangevuld met euro 34 miljoen als gevolg van de positieve cMEV-bijstelling. De hoge humanitaire nood als gevolg van onder meer conflict, klimaatverandering en de coronacrisis stijgt verder door toegenomen wereldwijde voedselonzekerheid als gevolg de oorlog in Oekraïne, zoals ook naar voren komt in het Global Humanitarian Overview van de VN (OCHA),Global Humanitarian Overview 2022, March Update (Snapshot as of 31 March 2022) - World | ReliefWeb. De humanitaire hulp wordt grotendeels ongeoormerkt ingezet via VN-organisaties en fondsen, de internationale beweging van het Rode Kruis/Rode Halve Maan en de Dutch Relief Alliance. De stijging van het budget in 2022 is toegelicht in de eerste suppletoire begroting en houdt verband met de gevolgen van de oorlog in Oekraïne, dit geldt voor zowel hulp aan Oekraïne als hulp aan andere landen.

• 9. De budgetten voor opvang in de regio zijn meerjarig opgehoogd vanuit toegekende intensiveringsmiddelen uit het coalitieakkoord Rutte IV zoals toegelicht in de eerste suppletoire begroting en aanvullend vanuit het verdeelartikel 5.4. Ingezet wordt op het bieden van perspectief aan ontheemden en kwetsbare gastgemeenschappen in landen die grote aantallen vluchtelingen opvangen. Dit gebeurt via verschillende beleidsinstrumenten, zoals bijdragen aan internationale organisaties en subsidies, met name op de Hoorn van Afrika, de MENA-regio, en de Afghanistan regio.

• 10. Het budget op het beleidsartikel voor multilaterale samenwerking wordt meerjarig verhoogd en gedekt vanuit het verdeelartikel 5.4. Het gaat om een ongeoormerkte structurele verhoging in lijn met het Funding Compact van de VN. Hiermee committeert de VN zich aan betere transparantie en verantwoording over resultaten, de implementatie van hervormingen en vergrote efficiëntie.

• 11. Het beleidsartikel voor overig armoedebeleid wordt meerjarig verhoogd vanuit het verdeelartikel 5.4 en is gericht op sociale bescherming van kwetsbare groepen, in lijn met de inzet op het verminderen van armoede en ongelijkheid zoals genoemd in de BHOS-nota «Doen waar Nederland goed in is» en het AIV-advies (Sociale Bescherming in Afrika).

• 12. Naar aanleiding van de nieuwe macro-economische ramingen van het Centraal Plan bureau (CPB) is het ODA-budget bij de eerste suppletoire begroting 2022 meerjarig verhoogd door de ontwikkeling van het Bruto Nationaal Inkomen (BNI). Het Nederlandse ODA-budget voor ontwikkelingssamenwerking (Official Development Assistance, ODA) is gekoppeld aan de omvang van het BNI. De ruimte die op het verdeelartikel is ontstaan als gevolg van deze BNI-bijstelling is meerjarig herverdeeld over de verschillende beleidsartikelen. Conform de BHOS-nota «Doen waar Nederland goed in is» is budget toebedeeld aan de onderwerpen: Combinatie hulp & handel, Voedselzekerheid, Klimaat, Global Health, Humanitaire hulp, Opvang in de regio en Multilateraal. Als gevolg van deze overhevelingen is het verdeelartikel eerst neerwaarts bijgesteld.

  Overige mutaties op het verdeelartikel zijn toegelicht in eerste suppletoire begroting 2022 waaronder de gestegen asieltoerekening aan ODA voor de opvang van eerstejaars asielzoekers uit DAC-landen (naast de hogere uitgaven waarmee in het coalitieakkoord al rekening werd gehouden).

  Vervolgens is het verdeelartikel naar boven bijgesteld naar aanleiding van een positieve macro-economische raming als gevolg van de concept-MEV van het CPB. Een deel van deze bijstelling (euro 75 miljoen) wordt gereserveerd op het verdeelartikel 5.4 anticiperend op fluctuaties in de asieltoerekening voor eerstejaarsopvang. In het voorjaar van 2023 wordt de nacalculatie van 2022 verwerkt. Deze reservering kan hierdoor niet elders worden ingezet. Daarnaast wordt euro 50 miljoen overgeheveld naar artikelonderdeel 1.3 voor de wederopbouw van infrastructuur in Oekraïne, euro 25 miljoen naar voedselzekerheid en euro 34 miljoen naar Humanitaire hulp.

Toelichting

• 1. De ontvangsten op artikelonderdeel 5.23 worden vanaf 2022 t/m 2025 geraamd op euro 1,73 miljoen door de rente-ontvangsten vanuit een achtergestelde converteerbare schuldenfaciliteit. Deze faciliteit beoogt op een innovatieve manier valutarisico’s weg te nemen voor lokale leningnemers en financiële instellingen in het kader van een versterkte private sector en arbeidsmarkt in ontwikkelingslanden.

2.4 Planning Strategische Evaluatie Agenda

Voor een uitgebreide uitwerking van de Strategische Evaluatie Agenda, zie «Bijlage 4: Strategische Evaluatie Agenda» van deze begroting.

Voor het meest recente overzicht van de uitvoering van de Strategische Evaluatie Agenda tot nu toe, zie de «Tabel realisatie Strategische Evaluatieagenda» uit het jaarverslag 2021.

Voor het meest recente overzicht van de realisatie van beleidsdoorlichtingen en Periodieke Rapportages bij de Rijksoverheid, klik op deze link: Ingepland en uitgevoerd onderzoek.

2.5 Overzicht risicoregelingen

Toelichting op overzicht risicoregelingen

FOM

De Faciliteit Opkomende Markten (FOM) is medio 2016 opgegaan in het Dutch Trade and Investment Fund (DTIF). De komende jaren betreffen daarom louter het beheer en afbouw van de bestaande portefeuille. De middelen die de komende jaren vrijvallen worden toegevoegd aan het DTIF.

DGGF

Het DGGF bestaat uit drie onderdelen:

– Onderdeel 1 voorziet in het financieren van Nederlands midden- en kleinbedrijf dat ontwikkelingsrelevante investeringen wil doen in lage- en middeninkomenslanden.

– Onderdeel 2 financiert het lokaal midden- en kleinbedrijf in lage- en middeninkomenslanden.

– Onderdeel 3 voorziet in het financieren en verzekeren van het Nederlandse midden- en kleinbedrijf dat wil exporteren naar lage- en middeninkomenslanden.

Binnen alle drie de onderdelen van het DGGF is het mogelijk om garanties te verstrekken, waarvoor kostendekkende premies worden betaald. Voor onderdeel 2 dat uitgevoerd wordt door PwC en Triple Jump houdt de fondsbeheerder zelf een reserve aan ter grootte van de verstrekte garanties, waardoor het begrotingsrisico voor BHOS nihil is.

Om een buffer op te kunnen bouwen en de schommelingen in de tijd op te kunnen vangen wordt voor onderdeel 1 en 3 van het DGGF gebruik gemaakt van het instrument 'interne begrotingsreserve'. De reserve wordt gevuld vanuit de middelen die voor de onderdelen 1 en 3 van het DGGF beschikbaar zijn voor garanties. De uiteindelijke hoogte van de begrotingsreserve is gerelateerd aan de hoogte van de garantieplafonds die voor de onderdelen 1 en 3 per onderdeel van het DGGF zijn vastgesteld, respectievelijk 1:2 en 1:3. Het garantieplafond voor de onderdelen 1, 2 en 3 is vastgesteld op euro 675 miljoen.

De voorwaarden van het DGGF zijn medio 2018 aangepast voor steun op maat aan Nederlandse bedrijven die willen opereren in risicovolle landen. Daarnaast zijn de financierings- en ondersteuningsmogelijkheden voor het midden- en kleinbedrijf verruimd en zullen Nederlandse investeerders, exporteurs en startups beter en sneller worden bediend en waar nodig technische assistentie krijgen. Overigens is het risicoprofiel van de regeling door deze aanpassingen niet gewijzigd.

Onderdeel 1 (uitvoerder Invest International Public Programmes B.V.)

Met ingang van 1 oktober 2021 is de uitvoering van DGGF Onderdeel 1 overgedragen door RVO.NL aan Invest International Public Programmes B.V.

Als een commerciële partij (vaak een bank) bereid is mee te financieren zal er worden getracht een garantie in te zetten als instrument. Met dit instrument zal de overheid borg staan voor een percentage van de financiering die een bank, lokaal dan wel Nederlands, geeft. De Nederlandse staat neemt een deel van de risico’s over, waardoor een bank eerder geneigd zal zijn financiering te verschaffen. Ook is het mogelijk dat de overheid borg staat voor een gedeelte van de financiering in het geval van een tekort aan onderpand van de Nederlandse MKB’er.

De inzet van het DGGF is om in het geval van lokale banken samen te werken met zogenaamde netwerkbanken, zijnde banken met een uitgebreid netwerk en/of vele vestigingen in DGGF-landen.

DGGF onderdeel 2 (Price Waterhouse Coopers / Triple Jump)

Het totaal beschikbare kasbudget van DGGF onderdeel 2 is euro 365 miljoen. Om de fondsbeheerder in de gelegenheid te stellen dit budget volledig in te kunnen zetten zullen zij, conform het toetsingskader, voor een hoger bedrag contracten moeten kunnen aangaan met intermediaire fondsen. Het gaat hier dus om een overcommitteringsruimte in de vorm van een garantie aan de fondsbeheerder van maximaal euro 100 miljoen (garantieplafond). De fondsbeheerder zal zelf een reserve aanhouden voor het verstrekken van garanties aan intermediaire fondsen.

Onderdeel 3 (uitvoerder Atradius)

De aanvullende EKV, die bij onderdeel 3 van het DGGF wordt verstrekt, werkt hetzelfde als de reguliere EKV. De politieke en commerciële risico's van exporttransacties worden verzekerd. Er kan aanspraak worden gemaakt op de polis als één van de gedekte schadeoorzaken leidt tot non-betaling van de vordering. De waaier van specifieke verzekeringen (bijvoorbeeld, exporteurs- en bankpolis, werkkapitaaldekking en garantiedekkingen etc.) die bij de EKV worden gevoerd, kunnen ook onder onderdeel 3 van het DGGF worden verzekerd. Met onderdeel 3 van het DGGF wordt een aanvulling geboden op de mogelijkheden onder de reguliere EKV voor ontwikkelingsrelevante exporttransacties. De noodzaak is er in gelegen dat een aantal exporttransacties nu geen doorgang vindt, terwijl die wel ontwikkelingsrelevant zijn. Daarnaast biedt onderdeel 3 van het DGGF financiering voor kleine transacties (tot euro 5 miljoen) waarvoor geen bankfinanciering verkregen kan worden. In die gevallen wordt de financiering ook verzekerd.

DRIVE

Met DRIVE worden investeringen in publieke infrastructuurprojecten gefaciliteerd die bijdragen aan een goed ondernemingsklimaat en de ontwikkeling van de private sector in lage- en middeninkomenslanden. DRIVE doet dit middels het verstrekken van subsidies met of zonder terugbetalingsverplichting (lening of a fonds perdu) aan het bedrijfsleven. Daarnaast kunnen ook garanties worden verstrekt en is er aanvullende EKV beschikbaar. Het garantieplafond voor DRIVE is vastgesteld op euro 55 miljoen per jaar tot en met 2020. Daarnaast kan Atradius bij deze transacties het kredietrisico van de commerciële tranches verzekeren. Ter afdekking van de risico’s en ter compensatie van de mismatch in de tijd tussen (premie)inkomsten en uitgaven (ten behoeve van schades), is afgesproken een interne begrotingsreserve aan te houden volgens de hefboom 1:4. Tevens is bij de start van DRIVE besloten tot een minimale omvang van de begrotingsreserve van euro 12,5 miljoen ter dekking van het extra financiële risico dat de Staat kan gaan lopen door het verstrekken van garanties en verzekeringen.

DTIF

Het Dutch Trade and Investment Fund (DTIF) is een garantieregeling. Het DTIF verstrekt financieringen (garanties, leningen, wissels) voor directe investeringen en export van Nederlandse bedrijven, indien banken en andere financiële instellingen deze financiering niet bieden, en er wordt voldaan aan de criteria die gelden voor publieke interventie. Het DTIF is nonODA en is beschikbaar voor landen die niet worden bediend door het DGGF. Hierdoor verbetert de synergie tussen de handels- en OS-agenda. Ten behoeve van het DTIF worden de bestaande (garantie)regelingen FOM en Finance for Internationale Business (FIB) afgebouwd. In de periode 2016-2021 bedraagt het totale budget euro 107 miljoen. Het garantieplafond is vastgesteld op euro 140 miljoen. Er wordt een kostendekkende premie geheven en de regeling wordt uiterlijk in 2022 geëvalueerd. Ter afdekking van de risico’s en ter compensatie van de schommelingen in de tijd tussen (premie)inkomsten en uitgaven (ten behoeve van schades), is een begrotingsreserve ingesteld. Deze begrotingsreserve wordt gevuld op basis van de hefboom 1:4. Tevens is bij de start van DTIF besloten tot een minimale omvang van de begrotingsreserve van euro 5 miljoen ter dekking van het extra financiële risico dat de Staat kan gaan lopen door het verstrekken van garanties en verzekeringen.

NIO

De NIO is in 1965 opgericht als volledige dochter van de Nationale Investeringsbank. Deze was destijds een volledige staatsbank en is in 1945 opgericht om de Marshall hulp te kanaliseren naar het Nederlandse bedrijfsleven. Het doel van de dochteronderneming NIO was leningen te verstrekken aan ontwikkelingslanden onder gunstige voorwaarden zodat deze landen, die destijds geen toegang hadden tot de reguliere kapitaalmarkt, in staat werden gesteld ontwikkelingsrelevante investeringen te doen. Deze leningen hadden een lange looptijd en een lage rente. Deze zogenaamde bilaterale concessionele leningen waren destijds een onderdeel van het Nederlandse ontwikkelingssamenwerkingsbeleid. In een overeenkomst die in 1993 is gesloten tussen de minister voor Ontwikkelingssamenwerking en NIO is geregeld dat de Staat garant staat voor de financiering van NIO. De Staat heeft zich jegens NIO verplicht om middelen ter beschikking te stellen in het geval NIO niet zelfstandig in staat is om (her)financiering aan te trekken op de kapitaalmarkt voor reeds verstrekte leningen wegens incidentele krapte. Tevens heeft de Staat zich verplicht om de NIO te compenseren in geval debiteuren in gebreke blijven, voor zover dat ertoe zou leiden dat de NIO zelf niet is om aan zijn verplichtingen kan voldoen. Eind jaren negentig is de Nationale Investeringsbank geprivatiseerd en in 2000 zijn de aandelen NIO overgenomen door FMO. Na 2001 zijn geen nieuwe concessionele leningen door NIO verstrekt. NIO bleef vanaf dat moment verantwoordelijk voor het beheer van de afgesloten leningen. In 2010 heeft De Staat de aandelen van FMO overgenomen. Premieheffing is niet van toepassing en de komende jaren zijn gericht op de volledige afbouw van de portefeuille.

Regionale Ontwikkelingsbanken

AfDB (African Development Bank)

De garanties voor de Afrikaanse Ontwikkelingsbank Groep zijn in SDR vastgesteld. De nominale waarde van een aandeel bedraagt SDR 10.000. Inmiddels kent de Afrikaanse Ontwikkelingsbank 81 lidstaten: 54 regionale en 27 niet-regionale leden. De Bank verstrekt niet-concessionele leningen aan kredietwaardige Afrikaanse landen. De bank heeft aandelenkapitaal waarvan 6% daadwerkelijk ingelegd (paid-in capital), de andere 94% geldt als garantiekapitaal (callable capital). De AfDB richt zich op een specifiek terrein (armoedebestrijding, inclusieve groei, duurzame ontwikkeling) dat onvoldoende wordt gedekt door commerciële banken. Nederland heeft een aandeel van 0,85% in de Bank. Op basis van het garantiekapitaal is de AfDB in staat goedkoop geld aan te trekken op kapitaalmarkten en dit door te lenen aan landen voor ontwikkelingsdoeleinden. Premieheffing is niet van toepassing.

AsDB (Asian Development Bank)

De garanties voor de Aziatische Ontwikkelingsbank (AsDB) zijn in SDR vastgesteld. De AsDB werd in 1966 opgericht door een groep van 31 landen, waaronder Nederland. Sindsdien is het gegroeid naar 68 lidstaten: 49 regionale en 19 niet-regionale. De AsDB heeft als mandaat het bevorderen van economische groei en regionale samenwerking in Azië en de Stille Oceaan regio. Sinds 1999 is de overkoepelende doelstelling van de bank armoedebestrijding. De bank heeft aandelenkapitaal waarvan 5% daadwerkelijk ingelegd (paid-in capital), de andere 95% geldt als garantiekapitaal (callable capital). Het aandeel garantiekapitaal wordt door lidstaten vastgesteld tijdens afspraken over kapitaalverhogingen. De Board (raad van bewindvoerders) bestaat uit 12 leden. Nederland zit in een kiesgroep met Canada, Denemarken, Finland, Ierland, Noorwegen en Zweden. De bewindvoerder van deze kiesgroep is altijd een Canadees. Premieheffing is niet van toepassing.

IDB (Inter-American Development Bank)

De IDB-Groep garanties voor de Inter-American Development Bank (IDB) zijn in USD vastgesteld. De IDB-Groep, opgericht in 1959, bestaat naast de IDB uit IDB Invest (de private sector poot), en het IDB Lab (innovatie). De IDB heeft 48 lidstaten waarvan 26 lenende landen. Naast Canada en de VS zijn de overige 20 lidstaten ‘niet regionale landen’ buiten het westelijk halfrond, waaronder Nederland (sinds 1976). De Bank wordt gefinancierd op basis van het aandelenkapitaal, waarvan lidstaten een deel inleggen en een deel in de vorm van garanties verstrekken. Op basis van het aandelenkapitaal verstrekt de IDB leningen aan de nationale overheden en aan particuliere bedrijven in de regionale landen. Het Nederlandse aandeel bedraagt 0,200%. Daarnaast bedraagt het Nederlandse aandeel in IDB Invest 0,67%. Premieheffing is niet van toepassing.

3. Beleidsartikelen

Artikel 1: Duurzame economische ontwikkeling, handel en investeringen

A. Algemene doelstelling

Versterken van het internationaal verdienvermogen van Nederland, nu en in de toekomst, verminderen van armoede en maatschappelijke ongelijkheid, bevorderen van duurzame inclusieve groei wereldwijd, waarbij wordt ingespeeld op mondiale transities. Nederland werkt aan een toekomstbestendig handels- en investeringssysteem, gebaseerd op hoge standaarden, Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO), vergroening van het handelsinstrumentarium, bevordering van de economische weerbaarheid en versterking van de private sector en arbeidsmarkt in ontwikkelingslanden.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Het vergt een kabinetsbrede inspanning om deze doelstellingen te verwezenlijken. De minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking werkt hiertoe in het bijzonder samen met de minister van Financiën, de staatssecretaris Fiscaliteit en Belastingdienst, de minister van Economische Zaken en Klimaat, de minister voor Klimaat en Energie, de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, de minister voor Rechtsbescherming, en de minister van Infrastructuur en Waterstaat.

De minister is verantwoordelijk voor:

C. Beleidswijzigingen

De IOB Beleidsdoorlichting BHOS art 1. beoordeelt de relevantie van de interventies op het vlak van hulp en handel positief. Er worden kritische kanttekeningen geplaats met betrekking tot de effecten op de lange termijn, ‘sturing op synergie tussen hulp en handel’ en ‘geïntegreerde aanpak’. Het kabinet komt hieraan tegemoet door meer focus in het gecombineerde handels-, ontwikkelingssamenwerkings- en investeringsbeleid aan te brengen.

Met extra FTE’s, budget en actiever in samenspraak met lokale belanghebbenden en het Nederlandse bedrijfsleven (inclusief MKB), maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen, worden kansen ontwikkeld binnen de transities op het gebied van duurzaamheid en digitalisering in 13 (lage) middeninkomenslanden. Nederland zet in op vergroening van het PSD-instrumentarium en geeft prioriteit aan kansen op het gebied van vergroening om in lijn te zijn met de klimaatafspraken van Parijs en Glasgow.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Budgetflexibiliteit

Artikelonderdeel 1.1 Duurzaam handels- en investeringssysteem inclusief MVO is volledig juridisch verplicht. Voor dit onderdeel zijn meerjarige subsidies verstrekt voor de bestrijding van kinderarbeid en de verdere implementatie van de IMVO convenanten en de verdragscontributies voor WTO en OESO.

Artikelonderdeel 1.2 Versterkte Nederlandse handels- en investeringspositie is volledig juridisch en bestuurlijk verplicht. De 50% juridische verplichte uitgaven betreft de subsidies aan de stichting NL in Business en de regeling DTIF die wordt uitgevoerd door Invest International. De 50% bestuurlijk verplichte uitgaven betreffen voornamelijk diverse regelingen en werkzaamheden die de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland en Invest International uitvoeren.

Artikelonderdeel 1.3 Versterkte private sector en arbeidsmarkt in ontwikkelingslanden is voor ongeveer 53% juridisch verplicht door de implementatie van de BHOS-nota ‘Doen waar Nederland goed in is’ met meerjarige overeenkomsten. Grote subsidies betreffen programma’s voor ontwikkeling voor infrastructuur zoals Building Prospects, ORIO, PIDG en DRIVE. Daarnaast subsidies duurzame productie en handel met IDH en Solidaridad en subsidies voor financiële sectorontwikkeling zoals MASSIF (via FMO), DGGF en het Health Insurance Fund (HIF).

Het bestuurlijk gebonden budget betreft de opdrachtverlening aan RVO en Invest International. De beleidsmatig geserveerde gelden betreft de intensiveringen vanaf 2023.

E. Toelichting op de financiële instrumenten

1.1 Duurzaam handels- en investeringssysteem incl. MVO

De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking is beleidsinitiërend en coördinerend op het gebied van handelspolitiek. Het belangrijkste orgaan hiervoor is de Interdepartementale Raad voor Handelspolitiek (IRHP). Op basis van de uitkomsten in de IRHP neemt Nederland deel aan onderhandelingen en officiële besprekingen op bilateraal, communautair en multilateraal niveau (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling - OESO, World Trade Organisation - WTO). Vanuit dit budget worden de jaarlijkse contributies aan de verschillende partijen gefinancierd.

Er is sprake van structurele voortzetting van programma’s ter ondersteuning van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, in relatie tot de totstandkoming en implementatie van de IMVO-convenanten (Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen). Dit is in het Regeerakkoord afgesproken.

Er wordt ingezet op bijdragen aan beleidsondersteuning en –onderzoek en -evaluatie, alsmede incidentele projecten.

Uitgaven ten behoeve van de bestrijding kinderarbeid vallen onder MVO en beleidsondersteuning ODA. Er wordt ingezet op drie terreinen: Een bijdrage aan de International Labour Organisation; subsidies via het door RVO uitgevoerde Fonds Bestrijding Kinderarbeid en een subsidie aan de Alliantie Stop Kinderarbeid.

1.2 Versterkte Nederlandse handels- en investeringspositie Programma’s internationaal ondernemen

De regeling Starters International Business (SIB) bestaat uit individuele coaching-, missie- en kennisvouchers voor startende mkb-ondernemingen die de stap willen maken naar buitenlandse markten.

Met het Programma Strategische Beurzen worden collectieve promotionele activiteiten ondersteund voor een succesvolle positionering van Nederlandse topsectoren en clusters in buitenlandse markten.

Het instrument Partners for International Business (PIB) ondersteunt de structurele positionering van clusters van Nederlandse bedrijven, met name uit topsectoren, op voor Nederland kansrijke markten. Daarbij geldt als richtlijn, dat clusters van bedrijven (eventueel aangevuld met kennisinstellingen), die een grote en langdurige kans op een buitenlandse markt zien, maar tegen marktbelemmeringen aanlopen, gebruik kunnen maken van de faciliteit.

Het instrument DHI helpt ondernemers met een drietal modules waarvoor ondernemers een aanvraag kunnen indienen: demonstratieprojecten, haalbaarheidsstudies en investeringsvoorbereidingsstudies.

Dutch Trade and Investment Fund

Voor Nederlandse bedrijven die actief zijn op buitenlandse markten is een effectief functionerend handelsinstrumentarium, evenals goede economische diplomatie van groot belang. Het bestaande non-ODA financieringsinstrumentarium zorgt er voor dat optimaal ingespeeld wordt op veranderende marktomstandigheden en financieringsbehoeftes. Maatwerk en flexibiliteit wordt hierbij geboden. Het Dutch Trade and Investment Fund (DTIF) biedt financiering voor investeringen en export van MKB en grote bedrijven, indien banken en andere financiële instellingen deze financiering niet bieden en er voldaan wordt aan de criteria die gelden voor publieke interventie. Daarnaast voorziet het in verdiscontering (liquide maken) van wissels (exportfinanciering) en verschaffen van werkkapitaal. Het DTIF beoogt synergie met DHI (Demonstratie, Haalbaarheids- en Investeringsstudies).

Versterking concurrentiepositie Nederland

Ter versterking van de concurrentiepositie van Nederland wordt ingezet op publiek-private samenwerking en afstemming van de export-, investeringen innovatie bevorderende activiteiten van de overheid en het bedrijfsleven. NL Works is ingericht als ‘werkplaats’ waar projecten gericht op specifieke landen, sectoren en maatschappelijke uitdagingen in publiek-private consortia worden opgepakt. Zeker om toegang te krijgen tot groeimarkten is dit een vruchtbare manier van werken. Ook kan er vanuit de werkplaats meer worden gedaan met contacten en ‘leads’ die voortvloeien uit handelsmissies.

Invest International

Het structurele budget voor projectontwikkeling van Invest International wordt gebruikt voor een subsidie aan Invest International.

Wereldtentoonstelling

Nederland positioneert zich via een vierjarige campagne in aanloop naar, tijdens en na de Wereldtentoonstelling Osaka EXPO 2025. Bij de invulling van de Nederlandse deelname wordt nauw samengewerkt met het bedrijfsleven, Rijks- en lagere overheden, en kennisinstellingen. Het hier gepresenteerde budget is exclusief de apparaatskosten.

China-strategie

In samenspraak met RVO (Rijksdienst voor ondernemend Nederland) is een pakket aan acties en maatregelen uitgewerkt waarmee invulling wordt gegeven aan de beleidsnotie ‘Nederland-China: een nieuwe balans’. Zo wordt onder meer een ‘capability building’ programma opgezet voor het bedrijfsleven, bestaande uit diverse thematische modules (bijvoorbeeld over Intellectueel Eigendomsrecht). Daarnaast wordt gewerkt aan een ‘online awareness tool’. Ook de capaciteit ten behoeve van inkomende bezoeken zal worden versterkt, met een zogenoemd ‘visitors office’, vooral bedoeld voor versterken van de regie en advies aan en samenwerking met decentrale overheden.

Rijksdienst voor ondernemend Nederland

RVO is de centrale uitvoeringsorganisatie voor publieke handelsbevordering. Zij voert het financiële instrumentarium uit en faciliteert netwerken en contacten op het gebied van handels- en investeringsbevordering. Ook neemt RVO belemmeringen voor het bedrijfsleven weg, via het beschikbaar maken van kennis, informatie en contacten.

1.3 Versterkte private sector en arbeidsmarkt in ontwikkelingslanden

Markt ontwikkeling en markttoegang

Innovatie wordt ondersteund door een fonds dat bestaat uit twee complementaire sporen: 1) het in Nederland succesvolle Small Business Innovation Research (SBIR) instrument, en 2) door het ondersteunen van SDG co-innovation challenges voor lokale bedrijven.

Met de bijdrage aan zowel de West Africa Trade Facility als aan Trade Mark East Africa wordt regionale handel bevorderd en markttoegang vergroot in regio’s deel uitmakend of grenzend aan de focusregio’s. Regionale handel is van belang voor de aanvoer van voedsel en medicijnen, en zorgt voor banen en economisch herstel.

Het Centraal Bureau voor Import uit Ontwikkelingslanden (CBI), onderdeel van RVO, richt zich op realisatie van export van ontwikkelingslanden naar de Europese Unie.

Economic governance and institutions

Verbetering van fiscale wetgeving en uitvoering (en beleidsplannen van lokale overheden) in ontwikkelingslanden door capaciteitsopbouw via multi- en bilaterale kanalen zal tot hogere belastingopbrengsten moeten leiden. Capaciteitsopbouw richt zich op versterken en transparanter maken van belastingstelsels, het verbeteren van boekenonderzoeken en verdragsbeleid. Het komend jaar wordt geïntensiveerd op capaciteitsopbouw in de focus-regio’s onder andere door deelname in het Global Tax Program van de Wereldbank en via de OECD zullen ontwikkelingslanden gesteund worden bij vraagstukken rondom internationale belasting en de implementatie van internationale belastingafspraken. De verbetering van fiscale rechtszekerheid en belastinginning komt tot uiting in de scores van landen op de Doing Business Index van de Wereldbank-groep en geleidelijk hogere belasting/Bruto Binnenlands Product ratio’s.

Het Vakbondsmedefinancieringsprogramma (VMP) versterkt de arbeidsrechten en recht op fatsoenlijk werk waaronder leefbaar loon voor werknemers in lage- en lage middeninkomenslanden door middel van versterking van de sociale dialoog, versterking van arbeidsrechten in de ketens van een aantal risicosectoren en het vergroten van kansen van jongeren op de lokale arbeidsmarkt.

Het hoofddoel van het Dutch Employers Cooperations Programme (DECP) en van het Programma Uitzending Managers (PUM) is het verbeteren van het ondernemingsklimaat door het versterken van werkgeversorganisaties in ontwikkelingslanden. Dit wordt onder meer gerealiseerd door peer-to-peer advies, het geven van trainingen en organisatie van (regionale) netwerkconferenties. De inzet richt zich onder meer op versterking van sociale dialoog capaciteit.

Agriterra, een internationale specialist in coöperatieve ontwikkeling, helpt coöperaties in ontwikkelingslanden en creëert door boeren geleide bedrijven. Agriterra maakt hierbij gebruik van Nederlandse landbouwkennis en ervaring.

Financiële sectorontwikkeling

Het Dutch Good Growth Fund (DGGF) is een revolverend fonds dat financiering verschaft aan Nederlandse en aan lokale bedrijven voor ontwikkelingsrelevante en risicodragende investeringen en exporttransacties. Sinds 2018 zijn de financierings- en ondersteuningsmogelijkheden voor het Nederlandse midden- en kleinbedrijf verruimd om deze beter en sneller te bedienen. In 2022 wordt het DGGF opgetopt.

Met ingang van de begroting 2021 wordt het DGGF niet meer apart vermeld in de tabel budgettaire gevolgen van beleid maar als onderdeel van Financiële sectorontwikkeling. Specifieke financiële gegevens van het DGGF zijn opgenomen in het overzicht risicoregelingen, het overzicht revolverende fondsen en de saldibalans. Deze laatste twee overzichten zijn onderdeel van het jaarverslag.

Het door FMO beheerde revolverende fonds MASSIF stelt leningen beschikbaar voor kleine en middelgrote ondernemingen in ontwikkelingslanden. Specifieke aandacht daarbij voor het vergroten van toegang tot financiering van innovatieve bedrijven en vrouwelijke en jonge ondernemers.

Affirmative Finance Action for Women in Africa is het programma van de AfDB om financiering aan vrouwelijke ondernemers in Afrika te bevorderen door leningen van lokale financiële instellingen aan vrouwelijke ondernemers aantrekkelijker te maken, technische assistentie te verlenen en vrouwelijke ondernemers te helpen met hun business plan.

Het door IFC uitgevoerde Private Sector Development in het MENA-programma betreft steun aan een samenspel van activiteiten, alle gericht op het (doen) ontwikkelen van de private sector in een 8-tal landen in de MENA regio.

Via het One Acre Fund worden kleinschalige boeren, waarvan 60% vrouw, in natura ondersteund om productie en inkomen te verhogen.

Het Health Insurance Fund verbetert op innovatieve wijze de betaalbaarheid en de kwaliteit van de zorg via het opzetten van ziektekostenverzekeringen en verstrekken van technische assistentie en krediet aan zorgverleners.

Infrastructuurontwikkeling

Een subsidie is verstrekt aan FMO voor het Building Prospects infrastructuurfonds. Dit fonds is een voortzetting van het Infrastructure Development Fund. Met de extra bijdrage zal vooral meer geïnvesteerd worden in de focusregio’s.

Via Invest International wordt DRIVE en haar voorganger ORIO ondersteund. Dit zijn programma’s waarmee geld geïnvesteerd wordt in publieke infrastructuur die randvoorwaardelijk is voor economische ontwikkeling en private sectorontwikkeling. Het betreft infrastructuur in de focussectoren transport & logistiek, water en sanitatie, kustbescherming, voedselzekerheid, hernieuwbare energie en gezondheidszorg (met name SRGR). Bij projecten wordt ingezet op groene inclusieve oplossingen voor infrastructuurvoorzieningen (bijvoorbeeld building with nature). Ook zullen DRIVE-middelen beschikbaar worden gesteld voor de wederopbouw van infrastructuur in Oekraïne.

In multilateraal verband wordt geïnvesteerd in de Private Infrastructure Development Group (PIDG), een multi-donor initiatief dat private investeringen in infrastructuur mobiliseert, met name in fragiele staten. PIDG heeft voor elke fase in de infrastructuurontwikkeling (van vroege fase ontwikkeling tot vercommercialisering) een aantal faciliteiten opgericht die aan het bedrijfsleven subsidies, garanties en leningen verstrekken.

Via IFC wordt de Public Private Partnership Advisory-activiteit uitgevoerd. Dit betreft steun aan de voorbereiding en uitvoering van publiek private partnerships gericht op infrastructuurontwikkeling in verschillende landen in Afrika.

Duurzame productie en handel

Met ondersteuning van programma’s van organisaties als Initiatief Duurzame Handel (IDH) en Solidaridad wordt beoogd innovatieve, opschaalbare oplossingen te introduceren ten behoeve van het integraal verduurzamen van de productie van onder andere palmolie, textiel en cacao.

Het Fonds Verantwoord Ondernemen (FVO), uitgevoerd door RVO, steunt bedrijven om via een multi-stakeholderaanpak risico’s en misstanden in hun waardeketen aan te pakken die voorbij gaan aan de verantwoordelijkheid van een individueel bedrijf. Het FVO ondersteunt daarmee ook de IMVO-convenanten.

Door stimulering van nationale en internationale publiek-private samenwerking met het bedrijfsleven wordt een impuls gegeven aan de ontwikkeling van de lokale private sector en aan investeringen door het Nederlandse bedrijfsleven in ontwikkelingslanden. Hierbij staat het bijdragen aan de SDG’s centraal. Bijvoorbeeld de SDG-partnerschapsfaciliteit die zich middels publiek private partnerschappen inzet op innovatieve oplossingen vanuit het Nederlandse bedrijfsleven ter verbetering van inkomen, werkomstandigheden en voedselzekerheid in ontwikkelingslanden.

Het Farmfit Fund, uitgevoerd door IDH, dient ter financiering van een programma voor versterking van en toegang tot financiële diensten voor kleinschalige boeren en MKB in de agrarische sector in ontwikkelingslanden in samenwerking met het internationale bedrijfsleven.

(Jeugd)werkgelegenheid

In 2019 is het Challenge Fund for Youth Employment (CFYE) van start gegaan. Het hoofddoel van het CFYE is het creëren van toekomstperspectief, middels fatsoenlijk werk en inkomen, voor 200.000 jongeren in het Midden-Oosten, Noord-Afrika, West-Afrika/Sahel en de Hoorn van Afrika. Het Challenge Fund besteedt speciale aandacht aan gelijke kansen voor jonge vrouwen op de arbeidsmarkt. Het gaat om creatie van nieuwe banen door bijvoorbeeld ondersteuning van (MKB)-bedrijven met groeipotentieel en door jongeren en vrouwen te stimuleren om een eigen onderneming te starten, verbetering van de aansluiting van beroepsonderwijs bij de marktvraag, stageplaatsen en leer-werkplekken in het bedrijfsleven. Steun is gericht zijn op innovatieve, landenspecifieke oplossingen met cofinanciering van andere financiers en eigen bijdragen van met name private partijen.

Het subsidieprogramma Local Employment in Africa for Development (LEAD) is een tweede fase ingegaan en draagt bij aan de versterking van de economische positie van jongeren in Afrika.

Nexus onderwijs en werk

Een fonds dat is beschikbaar voor geïntegreerde activiteiten die aansluiting tussen scholing en werk bevorderen in een aantal landen. Het beschikbare budget wordt ingezet via Nederlandse ambassades ter plekke.

Artikel 2: Duurzame ontwikkeling, voedselzekerheid, water en klimaat

A. Algemene doelstelling

B. Rol en verantwoordelijkheid

Om deze doelstelling te realiseren, werkt de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking nauw samen met de minister en de staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat, de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, de minister en staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat en de Minister van Financiën.

De minister is verantwoordelijk voor:

C. Beleidswijzigingen

Internationale klimaatactie

In lijn met het coalitieakkoord verhoogt het kabinet haar internationale inzet op klimaat, zowel voor het beperken van klimaatverandering als het aanpassen aan klimaatverandering. De recente rapporten van het IPCC benadrukken nog sterker de enorme gevolgen van klimaatverandering en de urgentie van klimaatactie. Ook tonen de rapporten dat in ontwikkelingslanden de financiering met een factor van 5 tot 7 achterblijft. Het kabinet richt zich daarom op versterking van haar internationale inzet op klimaat, zowel voor het beperken van klimaatverandering als het aanpassen aan klimaatverandering. Het kabinet richt zich daarbij op versterking van de weerbaarheid tegen de gevolgen van klimaatverandering, het tegengaan van ontbossing en het verbeteren van toegang tot hernieuwbare energie. Om het financieringsgat te overbruggen zet het kabinet ook sterker in op het mobiliseren van private klimaatinvesteringen.

Landbouw en voedselzekerheid

Nederland gaat structureel intensiveren op het behalen van voedselzekerheidsresultaten om een bijdrage te leveren aan de sterk toegenomen wereldwijde voedselonzekerheid. Vanaf 2025 zal dat EUR 100 miljoen zijn; oplopend tot EUR 75 miljoen in 2024. Nederland wil hiermee voorkomen dat SDG2 «zero hunger’ steeds verder uit beeld raakt nu door COVID-19 en de oorlog in Oekraïne honger wereldwijd toeneemt en de verwachting is dat dit verder doorstijgt. Met de extra structurele intensiveringsmiddelen zullen de streefwaarden voor jaarverslagindicatoren tenminste 20% naar boven toe worden bijgesteld met een focus op de Sahel en de Hoorn van Afrika. Dit beoogt dat, ondanks de gestegen voedsel-, kunstmest- en energieprijzen, op jaarbasis gemiddeld een extra 4 miljoen mensen toegang krijgt tot betere voeding, een extra 2 miljoen kleinschalige voedselproducenten hun landbouwproductiviteit/inkomen verhoogt en ongeveer 1 miljoen hectare landbouwgrond duurzamer gebruikt gaat worden.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Budgetflexibiliteit

Voor het thema voedselzekerheid (artikel 2.1) zijn de geplande uitgaven voor 86% juridisch verplicht en voor 14% beleidsmatig gereserveerd. Onder het instrument subsidies zijn o.a. verplicht de programma’s met SNV, IFDC, GAIN en programma’s die door RVO worden uitgevoerd alsmede activiteiten die door de ambassades worden uitgevoerd. Onder het instrument bijdragen zijn o.a. verplicht de programma’s met IFAD, de Wereldbank, FAO, CABI, SUN en de CGIAR, alsmede programma’s waarvoor de ambassades middelen gedelegeerd hebben gekregen. Het beleidsmatig gereserveerde percentage van het budget is bestemd voor bijdragen aan activiteiten gericht op het versterken van duurzame voedselproductiesystemen, inclusief bodemvruchtbaarheid en de weerbaarheid voor klimaatverandering in deze sector, en verbeterde voeding.

Voor het thema Water (artikel 2.2) zijn de in 2023 geplande uitgaven voor 95% juridisch verplicht en voor 5% beleidsmatig gereserveerd. Onder het instrument subsidies zijn o.a. verplicht de programma’s met IHE Delft, Vitens Evides International, de Unie van Waterschappen, Aqua4All, stichting WASTE en programma’s die door RVO worden uitgevoerd alsmede activiteiten die door de ambassades worden uitgevoerd. Onder het instrument bijdragen zijn o.a. verplicht de programma’s met de Wereldbank, FAO, UNICEF en UNOPS, alsmede programma’s waarvoor de ambassades middelen gedelegeerd hebben gekregen. Het beleidsmatig gereserveerde percentage van het budget zal worden besteed aan het opschalen van succesvolle programma’s die de toegang tot drinkwater, sanitatie en hygiëne (WASH) vergroten en innovatieve financiering in WASH katalyseren. Daarnaast zal budget worden ingezet voor programma’s die bijdragen aan duurzaam gebruik van water en energie voor voedselproductie en het verhogen van waterproductiviteit in de landbouw en worden middelen ingezet voor de financiering van de VN2023 Waterconferentie.

De in 2023 geplande uitgaven voor klimaat (artikel 2.3) zijn voor 95% juridisch verplicht en voor 5% beleidsmatig gereserveerd. De BHOS-nota «Doen waar Nederland goed in in» stelt expliciete beleidsdoelen die vragen om intensivering van de inzet op klimaatadaptatie, bossen en toegang tot hernieuwbare energie. Deze doelen worden primair nagestreefd door intensivering van bestaande meerjarige uitvoeringsprogramma’s. Onder het instrument subsidies zijn dit o.a. bijdragen aan het Nationaal Klimaatfonds (DFCD), het Central African Forest Initiative (CAFI) en het Access to Energy Fund (AEF). Onder het instrument bijdragen gaat het om middelen voor o.a., het Least Developed Country Fund (LDCF), de Climate Investment Funds (CIFs), het Groene Klimaatfonds (GCF), de Global Environment Facility en Energising Development (EnDev).

E. Toelichting op de financiële instrumenten

2.1 Voedselzekerheid

Realiseren van ecologisch houdbare voedselsystemen

Via bilaterale programma’s van ambassades en vanuit het ministerie wordt met subsidies en bijdragen ingezet op versterken van ecologisch houdbare voedselsystemen (inclusief klimaat). Belangrijke activiteiten zijn het SNV-programma Climate Resilient Agriculture For Tomorrow, CRAFT (subsidie), het Pro-ARIDES Programma in West-Afrika (subsidie) en twee regionale programma’s van resp. IFAD en Wereldbank. Om de gevolgen van de Russische oorlog tegen Oekraïne op de wereldwijde voedselzekerheid te mitigeren wordt onder meer het Crisis Response Initiative van IFAD ondersteund.

Bevorderen van inclusieve en duurzame groei in de agrarische sector

Duurzame ontwikkeling van de agrarische sector krijgt voor een belangrijk deel vorm via de bilaterale programma’s van de ambassades. Via bijdragen en subsidies investeren zij in productiviteitsverbetering, beleid, markttoegang en ketenontwikkeling. Een voorbeeld is de inzet in Soedan waar in nauwe samenwerking met de lokale private sector ingezet gaat worden op lokale voedselketenontwikkeling en productiviteitsverbetering bij kleinschalige boer(inn)en. Via diverse internationale NGO’s worden programma’s gesteund die werken aan landbouwontwikkeling in meerdere landen, zoals het 2-Scale programma dat geleid wordt door het International Fertilizer Development Center (IFDC).

Subsidies voor het versterken van publiek-private samenwerking dragen bij aan het mobiliseren en uitwisselen van beschikbare kennis en kunde vanuit NL en in de prioritaire regio’s. Dit krijgt onder andere vorm via het SDG-partnerschap programma (opdracht RVO) ter ondersteuning van samenwerking tussen bedrijven in partnerlanden en NL-bedrijven en maatschappelijke organisaties.

Nederland draagt in VN-verband substantieel bij aan internationale landbouw en voedselorganisaties. Via bijdragen aan het International Fund for Agricultural Development (IFAD) wordt kleinschalige landbouw en plattelandsontwikkeling ondersteund en samenwerking met de FAO krijgt vorm via het Food and Nutrition Security Resilience Program en via programma-bijdragen vanuit de ambassades (o.a. Bangladesh en Zuid-Soedan). Met de Wereldbank werkt Nederland samen op sociale vangnetten (o.a. in Ethiopië) en op klimaatweerbare landbouw in de Sahel. Nederland participeert ook in het door de Wereldbank beheerde Global Agriculture and Food Security Program (GAFSP).

Versterking van kennis en capaciteitsopbouw ten behoeve van voedselzekerheid

Er wordt geïnvesteerd in samenwerkingsverbanden die kennis en kunde van de Nederlandse private sector, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties koppelen aan capaciteitsversterking in lage inkomenslanden, zoals via het kennisprogramma van het Netherlands Food Partnership en het door RVO uitgevoerde Land@scale programma. Met de bijdrage aan de Consultative Group on International Agricultural Research (CGIAR) wordt internationaal landbouwkundig- en voedingsonderzoek uitgevoerd. Via delegated cooperation worden EU-middelen (Desira) gecombineerd met Nederlandse middelen verstrekt aan WUR en World Vegetable Center voor onderzoek naar verbeterde groententeelt.

Uitbannen van de huidige honger en ondervoeding

Via de bilaterale programma’s in de focuslanden wordt door ambassades met subsidies en bijdragen aan publieke, private en maatschappelijke partners geïnvesteerd in vergroting van toegang tot gezond en nutriëntenrijk voedsel. Zo worden bijvoorbeeld in Benin en Burundi schoolkinderen dagelijks van gezonde maaltijden voorzien die geleverd worden door lokale boer(inn)en.

Met de Global Alliance for Improved Nutrition (GAIN) en CARE (subsidies) wordt in Benin, Nigeria, Uganda, Kenia, Ethiopië en Mozambique ingezet op het substantieel vergroten van het aantal kwetsbare consumenten dat het gehele jaar door gezonde diëten kan consumeren.

Met UNICEF (bijdrage) wordt in Niger, Burkina Faso, Sudan en Burundi gewerkt aan betere voeding voor jonge kinderen en hun moeders.

Samenwerking met andere donoren en versterken van lokaal beleid wordt gestimuleerd door een Nederlandse bijdrage aan de Scaling Up Nutrition (SUN) movement.

2.2 Water

Verbeterd waterbeheer

Financiële instrumenten zijn bilaterale programma’s van ambassades in partnerlanden en centraal gefinancierde programma’s via multilaterale instellingen, RVO (onder andere private sector instrumentarium) en maatschappelijke organisaties, waterbedrijven en kennisinstellingen.

Met het nieuwe programma Reversing the Flow is een instrument ontwikkeld om de waterveiligheid van gemeenschappen in kwetsbare situaties te versterken. Activiteiten die door deze gemeenschappen zelf worden ontwikkeld, zullen in 2022 zijn gericht op het vergroten van weerbaarheid, incl. ‘bouwen met de natuur’.

Het Wereldbank Global Water and Sanitation Partnership blijft in de huidige COVID-19 crisis een belangrijke speler bij het mobiliseren van kennis om de water- en sanitatie respons binnen de WB emergency respons (USD 14 miljard) en de daarop volgende recovery (USD 160 miljard) vorm te geven en lopende programma’s te herstructureren. Dit programma is binnen de WB ook van groot belang bij het adresseren van de water- en sanitatie- problematiek in de post-COVID-19 crisis.

Drinkwater en sanitaire voorzieningen (WASH)

Kenmerkend voor het drinkwater, sanitatie en hygiëne programma (WASH) is het streven naar financiële innovatie en hefboomwerking om te komen tot lokale financieringsoplossingen die bijdragen aan het vergroten van de investeringen in SDG 6. Daartoe wordt ingezet via bilaterale programma’s in partnerlanden en via centraal gefinancierde programma’s van multilaterale instellingen, RVO (onder andere private sector instrumentarium) en maatschappelijke organisaties, waterbedrijven en kennisinstellingen.

In 2022 zullen naar verwachting 2,2 miljoen mensen met Nederlandse financiering toegang krijgen tot veilig drinkwater en 3,8 miljoen mensen tot sanitaire voorzieningen. De Nederlandse inzet is tevens gericht op het mobiliseren van extra geld voor deze sector en het ontwikkelen van lokale financieringsoplossingen. Teneinde het behalen van de WASH-doelstellingen zoveel mogelijk zeker te kunnen stellen, ondersteunt Nederland een nieuw wereldwijd WASH-fonds dat in 2022 operationeel zal worden en is gericht op het toegankelijk maken van verbeterde sanitaire voorzieningen en hygiëne voor mensen in landen in de Sahel en de Hoorn van Afrika met geen of weinig toegang tot deze faciliteiten.

2.3 Klimaat

Klimaatprogramma’s

Nederland zet internationaal met klimaatprogramma’s, -bijdragen en -diplomatie in op alle drie de doelen van de Overeenkomst van Parijs: klimaatmitigatie, het beperken van de opwarming van de aarde tot maximaal 1,5°C; klimaatadaptatie, het minimaliseren van en weerbaar maken voor de effecten van klimaatverandering; en het in lijn brengen van financiële stromen met genoemde doelen.

Aan adaptatie en weerbaarheid worden grote bijdragen gedaan vanuit de programma’s op het gebied van water en voedselzekerheid, maar ook vanuit artikelonderdeel 2.3, onder andere met programma’s die de landschapsbenadering hanteren, activiteiten die ontbossing tegengaan (waar adaptatie en mitigatie hand in hand gaan) en de bijdragen aan multilaterale klimaatfondsen.

Nederland draagt bij aan de strijd tegen ontbossing en bosdegradatie, door binnen de EU en in internationale fora het beleid te beïnvloeden, duurzame landbouw en handel te stimuleren, en innovatieve financiering voor duurzaam bosbeheer en landgebruik aan te bieden. Als stap naar een verdubbeling van de Nederlandse inzet op bosbehoud verhoogt Nederland de bijdrage aan het Central African Forest Initiative (CAFI), een multi-donor fonds voor bosbescherming in het Congobekken verder. Daarnaast ondersteunt Nederland onder meer het Amazone Initiatief van de Inter American Development Bank.

Om de verhoogde doelstelling op toegang tot hernieuwbare energie voor 100 miljoen mensen in OS-landen in 2030 te bereiken, verhoogt Nederland selectief en stapsgewijs de bijdrage aan succesvolle programma’s binnen de energietoegangsportefeuille. Nederland investeert direct in toegang tot elektriciteit en schoon koken voor de armsten (via het Energising Development Partnership en de resultaatafhankelijke subsidieregeling SDG 7 Results), het mobiliseren van private investeringen (via het Access to Energy Fund, de Clean Cooking Alliance en GET.Invest), en het mobiliseren van multilaterale investeringen (via het Energy Sector Management Assistance Program ( ESMAP) van de Wereldbank en samenwerking met IFC). Nederland ondersteunt de aanscherping van de mondiale SDG 7 beleidsinzet (via de Verenigde Naties).

Multilaterale klimaatfondsen spelen een belangrijke rol. Daarom levert Nederland significante bijdragen aan de Climate Investment Funds (CIF), het Groene Klimaatfonds (GCF), het Global Environment Facility, het Least-Developed Countries Fund en UN Environment Programme (UNEP). Nederland ondersteunt de private sector klimaatinzet van multilaterale banken via het IFC Climate Advisory Partnership en EBRD High Impact Partnership for Climate Action.

We blijven ons inzetten om de private sector te bewegen tot versnelling en uitbreiding van klimaat-relevante investeringen in ontwikkelingslanden. Een voorbeeld hiervan is het nationale klimaatfonds Dutch Fund for Climate and Development (DFCD) dat de weerbaarheid van ontwikkelingslanden tegen klimaatverandering versterkt en bijdraagt aan emissiereductie.

Met de vergrote inzet op klimaat en landgebruik hebben we ook oog voor de drivers van biodiversiteitsverlies. Naast de verhoogde bijdrage aan het Global Environment Facility (GEF), het officiële uitvoeringskanaal van het VN-biodiversiteitsverdrag, verbinden we biodiversiteit sterker als dwarsdoorsnijdend onderwerp binnen ontwikkelingssamenwerking, vooral op het gebied van water, voedselzekerheid en klimaat.

Klimaatdiplomatie

Klimaatdiplomatie blijft een belangrijke rol spelen. Met gelijkgezinde landen wordt bilateraal, multilateraal en in coalities wereldwijd ingezet op verhoging van de ambitie in de transities die nodig zijn voor de doelen van de Overeenkomst van Parijs. Daarbij zetten we ook in op de vergroening van multilaterale banken.

Voor activiteiten gericht op de ondersteuning van onder andere combi-landen bij hun transities naar hernieuwbare energie, circulaire economie, et cetera beheert RVO de klimaat- en energieresponsfaciliteit.

Het feministisch buitenlandbeleid is ook van belang, zowel in de uitvoering van de door Nederland gefinancierde programma’s, als in de klimaatdiplomatie. Vrouwen spelen immers ook op klimaatgebied een belangrijke rol als agents of change.

Duurzaam gebruik van grondstoffen en circulaire economie

Nederland zet in op internationale multi-stakeholder partnerschappen om verantwoorde grondstoffenwinning in ontwikkelingslanden te vergroten en de klimaat-impact ervan te verkleinen, o.a. via het European Partnership for Responsible Minerals (EPRM), de Climate Smart Mining Facility van de Wereldbank en het Intergovernmental Forum on Mining, Minerals, Metals and Sustainable Development. Ook steunt Nederland een platform dat gericht is op een betere positie van vrouwen in de mijnbouw.

Om de duurzaamheidstransitie te versnellen en toegang tot de daarvoor benodigde grondstoffen te borgen zal Nederland inzetten op het concreet vormgeven van grondstoffenbeleid dat aansluit op het EU Action Plan on Critical Raw Materials en tegelijkertijd in nauwe verbinding staat met het nationale programma circulaire economie.

Artikel 3: Sociale vooruitgang

A. Algemene doelstelling

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

C. Beleidswijzigingen

In lijn met het coalitieakkoord zal extra worden bijgedragen aan mondiale gezondheid. Dit wordt nader uitgewerkt in een Nederlandse mondiale gezondheidsstrategie, die omschrijft hoe Nederland kan bijdragen aan betere gezondheid voor iedereen en tegelijkertijd een nieuwe mondiale gezondheidscrisis kan helpen voorkomen. Daarbij vindt extra inzet plaats op SRGR in het bijzonder op thema’s en doelgroepen die cruciaal zijn, maar voor anderen in ontwikkelingslanden vaak (te) gevoelig liggen, zoals veilige abortus, seksuele voorlichting en specifieke risicogroepen zoals LHBTIQ+-personen. Daarnaast wordt meer nadruk gelegd op versterking van primaire gezondheidssystemen. In de focuslanden worden daartoe succesvolle programma’s opgeschaald. Tevens wordt extra bijgedragen aan de Global Financing Facility (GFF) van de Wereldbank dat zich richt op zorg rond zwangerschap en bevalling in 36 lage-inkomenslanden en bijdraagt aan systeemversterking. Ook zal in het kader van de inzet van het kabinet op mondiale gezondheid de samenwerking worden geïntensiveerd met de WHO die met een extra structurele bijdrage wordt ondersteund. We werken meer samen met de private sector en investeren in innovatieve oplossingen op het gebied van distributie, e-health en versterking van veerkrachtige primaire gezondheidszorg, op gebieden waar Nederland specifieke meerwaarde heeft. Op korte termijn blijven we met extra middelen bijdragen aan het indammen van de COVID-19 pandemie via de Access to COVID-19 Tools Accelerator (ACT-A). Nu de beschikbaarheid van vaccins sterk is toegenomen ligt vooral nadruk op gereedheid van landen vaccinatiecampagnes uit te voeren en op de versterking van gezondheidssystemen.

De Product Development Partnerships (PDP’s), gericht op de ontwikkeling en het toegankelijk maken van medicijnen, vaccins, diagnostica en andere producten in zullen meerjarig worden voortgezet. Hiervoor start in 2023 een nieuw PDP financieringskader.

Voor de bestrijding van seksuele uitbuiting van kinderen wordt een internationale subsidietenderprocedure opgesteld van EUR 5 miljoen per jaar die thematisch beperkt is tot het bestrijden van seksuele uitbuiting van kinderen. Hierop kunnen allianties van maatschappelijke organisaties naar analogie van financieringskader Strenghtening Civil Society (2021-2025) een voorstel indienen.

In 2023 wordt een nieuw meerjarig beroeps -en hoger onderwijsprogramma gestart, gericht op de groei van een ondernemende, jonge en weerbare generatie met meer perspectief op de arbeidsmarkt en in de samenleving. Als gevolg van de verscherpte focus in de Nederlandse onderwijsinzet op beroeps- en hoger onderwijs eindigt de steun aan de mondiale fondsen die zich richten op basisonderwijs.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Budgetflexibiliteit

De budgetten voor alle beleidsdoelen op dit artikel zijn voor het overgrote deel juridisch verplicht of beleidsmatig gereserveerd en voornamelijk intensiveringsmiddelen uit het coalitieakkoord. In de loop van 2022 zullen nog een aantal nieuwe verplichtingen worden aangegaan voor de centrale budgetten voor SRGR en Onderwijs.

E. Toelichting op de financiële instrumenten

3.1 Mondiale gezondheid en seksuele en reproductieve gezondheid en rechten

De inzet voor Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten (SRGR) blijft een belangrijke pijler binnen het Nederlandse ontwikkelingssamenwerkingsbeleid. Nederland blijft zich inzetten voor keuzevrijheid voor vrouwen en meisjes, goede informatievoorziening en toegang tot anticonceptie. Nederland investeert extra in mondiale gezondheid met als doel primaire gezondheidssystemen te versterken, te zorgen voor betere toegang tot essentiële zorg en diensten voor vrouwen, meisjes en gemarginaliseerde groepen in het bijzonder. Dit draagt ook bij aan het vergroten van de weerbaarheid tegen pandemieën.

Onder subsidies wordt via het SRGR-partnerschappen programma gedurende de periode 2021-2025 zeven partnerschappen ondersteund, bestaande uit het Nederlands en zuidelijk maatschappelijk middenveld. Deze partnerschappen zijn gericht op capaciteitsversterking, waarbij de nadruk ligt op pleitbezorging voor het vergroten van kennis en toegang tot SRGR voor jongeren alsmede op meer respect voor SRGR van mensen aan wie deze nog wordt onthouden. In aanvulling hierop worden ook internationale NGO’s gesteund die zich wereldwijd inzetten voor keuzevrijheid, informatievoorziening en toegang tot SRGR dienstverlening. Daarbij is het uitgangspunt voor Nederland dat politieke en diplomatieke inzet voor SRGR en gendergelijkheid en behoud van de internationale verworvenheden samengaan met financiële steun.

Intensivering in de focusregio’s krijgt voor een belangrijk deel gestalte via landen specifieke programma’s. Hierbij ligt ook nadruk op versterking van primaire gezondheidssystemen. Kennisdeling en uitwisseling van expertise vanuit bestaande en nieuwe landenprogramma’s in de focusregio’s, en het departement is gericht op bredere netwerken en scherpere technische dialoog en keuzes.

Via opdrachten worden Publiek Private Partnerschappen gefinancierd gericht op het bevorderen van de ontwikkeling van geneesmiddelen, vaccins en diagnostica om armoede en SRGR-gerelateerde ziekten en aandoeningen te voorkomen en te bestrijden. Het Product Development Partnership (PDP) programma wordt ook de komende jaren voortgezet. Hiertoe is een nieuw kader opgesteld.

Een aantal internationale organisaties met mandaat op het gebied van gezondheid krijgt algemene vrijwillige en/of geoormerkte bijdragen (WHO, UNFPA, UNAIDS, GFATM, UNICEF, GAVI). In de samenwerking met deze organisaties krijgt versterking van primaire gezondheidssystemen, maar ook het belang van toegang tot gezondheid voor de meest kwetsbare bevolkingsgroepen en het belang van onderlinge samenwerking, vooral in hun landenprogramma’s, bijzondere beleidsaandacht. Ook blijft Nederland een belangrijke financier van het supplies programma van UNFPA, dat voorbehoedsmiddelen en medicijnen aan 46 prioritaire landen levert.

Nederland blijft in ieder geval op korte termijn, bijdragen aan het indammen van de COVID-19 pandemie via de Access to COVID-19 Tools Accelerator (ACT-A) en draagt bij aan het verbeteren van pandemieparaatheid en preventie. Dit betreft additionele financiering die niet ten koste gaat van reguliere financiering van SRGR en basisgezondheid.

Onder vrouwenrechten en keuzevrijheid is de Nederlandse bijdrage aan het Trust Fund van de Global Financing Facility for Every Woman, Every Child begroot. Dit fonds onder de Wereldbank steunt lage- en lage-middeninkomens landen in het versterken van hun gezondheidssystemen op het gebied van onder andere SRGR, maar ook moeder- en kindzorg. Tevens steunt de GFF samen met internationale en nationale partners, waaronder het maatschappelijk middenveld, overheden om hun financiering voor gezondheidssystemen te verbeteren en verduurzamen.

3.2 Vrouwenrechten en gendergelijkheid

Gendergelijkheid vergt de inzet van alle instrumenten van buitenlands beleid. Vrouwenrechten en gendergelijkheid zijn geïntegreerd in de speerpunten en anderen prioritaire beleidsterreinen van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.

In 2021 zijn onder het SDG 5 fonds (2021 ‒ 2025) drie nieuwe programma’s van start gegaan die zich specifiek richten op vrouwenrechten en gendergelijkheid: Leading from the South (LFS) II, Power of Women (POW) en Women, Peace and Security (WPS). Het SRHR Partnership Fund onder SDG 5 wordt gefinancierd vanuit begrotingsartikelonderdeel 3.1. Onder het SDG 5 fonds valt het leeuwendeel van de uitgaven op begrotingsartikelonderdeel 3.2, naast bijdragen aan enkele andere organisaties (waaronder UN Women en Wereldbank) en bijdragen op landenniveau.

Zuidelijke vrouwenrechtenorganisaties hebben een cruciale rol bij het aanjagen, agenderen, bepleiten en monitoren van vrouwenrechten en gendergelijkheid. Het LFS II programma ondersteunt via vier vrouwenrechtenfondsen direct vrouwenrechtenorganisaties in het Zuiden en versterkt zuidelijk zeggenschap.

Het POW programma is de opvolging van Funding Leadership Opportunities for Women (FLOW) II en wordt uitgevoerd door zes consortia van vrouwenrechtenorganisaties. Programma’s zijn vooral gericht op versterking van pleitbezorging voor politieke en economische participatie en leiderschap van vrouwen en het tegengaan van geweld tegen vrouwen en meisjes. POW en LFS II laten zien dat Nederland investeert in vrouwenrechtenorganisaties en leiderschap, waar Nederland zich ook internationaal hard voor maakt als co-lead van de Generation Equality Forum (GEF) Actie Coalitie voor Feminist Movements and Leadership.

Het WPS programma is de opvolger van het Nationaal Actieplan 1325 (NAP)-programma en wordt uitgevoerd door consortia van NGO’s in het kader van het vierde Nationaal Actieplan 1325 (2021 ‒ 2025). Hiermee wordt uitvoering gegeven aan de intensivering van diplomatieke inzet en steun voor de volwaardige deelname van vrouwen aan conflictpreventie, vredesonderhandelingen, vredes- en wederopbouw en bescherming van vrouwen en meisjes in conflictsituaties.

Voor alle programma’s onder het SDG 5 fonds geldt dat zij meer dan voorgaande programma’s zijn gericht op focusregio’s, deelname en leiderschap van (zuidelijke) vrouwenrechtenorganisaties versterken en strategische partnerschappen zijn van NL overheid en maatschappelijke organisaties.

3.3 Maatschappelijk middenveld

De ruimte voor het maatschappelijk middenveld staat in grote mate onder druk. Het kabinet blijft dan ook inzetten op steun aan het versterken van het maatschappelijk middenveld in zijn rol als pleiter en beïnvloeder. De in 2021 gestarte 42 strategische partnerschappen onder het beleidskader Versterking Maatschappelijk Middenveld geven tot en met 2025 uitvoering aan deze inzet.

Ook wordt samengewerkt met het CIVICUS-netwerk, dat de handelingsruimte voor maatschappelijke organisaties mondiaal meet. Partnerorganisatie ICNL ondersteunt overheden en ngo’s voor een adequate wetgeving ten behoeve van de politieke ruimte voor maatschappelijke organisaties en sociale bewegingen.

Via het Civic Space Fund (CSF), gekanaliseerd via ambassades, worden direct lokale partners gesteund. Hiervoor zijn in 2022 en 2023 eenmalig additionele middelen beschikbaar voor het flexibele deel van het CSF. Het Voice-fonds, dat de meest gemarginaliseerde en gediscrimineerde groepen een stem geeft, wordt voortgezet in tien geselecteerde landen en ondersteunt gediscrimineerde groepen. Het gaat met name om jongeren en ouderen, inheemse groepen en etnische minderheden, LHBTQI+ groepen, mensen met een beperking en vrouwen en meisjes die te maken hebben met geweld en uitbuiting.

3.4 Onderwijs

De Nederlandse onderwijsinzet krijgt een verscherpte focus op beroeps- en hoger onderwijs. In 2023 wordt een nieuw, meerjarig beroeps- en hoger onderwijsprogramma gestart, gericht op de groei van een ondernemende, jonge en weerbare generatie met meer perspectief op de arbeidsmarkt en in de samenleving. Het kabinet zet de bestaande inzet op de nexus tussen onderwijs en werk voor jongeren in negen landen in focusregio’s voort (zie artikelonderdeel 1.3). Daarnaast levert Nederland een bijdrage aan Generation Unlimited (GenU), een publiek-privaat-jongeren partnerschap dat zich richt op het versterken van vaardigheden van jongeren en begeleiding naar de arbeidsmarkt. Het Orange Knowledge Programme (OKP) wordt in 2023 afgerond. De Nederlandse bijdrage aan het Global Partnership for Education (GPE) wordt na afloop van het lopende contract (in 2025) beëindigd. Hoewel de Innovative Finance Facility for Education (IFFEd) de afgelopen jaren nog niet van de grond is gekomen, blijft het kabinet zoeken naar innovatieve financieringsmodellen gericht op beroeps- en hoger onderwijs.

Artikel 4: Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling

A. Algemene Doelstelling

Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling door het voorkomen en terugdringen van gewelddadig conflict en het bevorderen van vreedzame, rechtvaardige en inclusieve samenlevingen. We doen dit door te investeren in veiligheid voor mensen, toegang tot recht, vredesopbouw en inclusief bestuur. Tevens zetten we in op het bevorderen van migratiesamenwerking, het verbeteren van de perspectieven van vluchtelingen en gastgemeenschappen (met focus op bescherming, onderwijs en werk) en het verlenen van noodhulp ter leniging van humanitaire nood wereldwijd, via internationale en nationale partners.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

C. Beleidswijzigingen

Het aantal vluchtelingen en intern ontheemden was nooit eerder zo hoog. Het kabinet maakt daarom meer geld vrij voor het langdurig opvangen van vluchtelingen in de regio. Ook de inzet op humanitaire hulp wordt geïntensiveerd, in het licht van de toenemende aantal conflicten en de gevolgen daarvan. Mensen wereldwijd ondervinden de gevolgen van de stijgende kosten voor onder meer voedsel, energie en kunstmest, met grote gevolgen voor mensen in nood, in een wereld die ook getekend wordt door (de gevolgen van) de COVID-19 pandemie en klimaatverandering. De extra inzet t.a.v. humanitaire hulp beoogt de noden van de meest behoeftigen te verlichten.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Budgetflexibiliteit

Het budget voor humanitaire hulp (artikelonderdeel 4.1) is voor 59% juridisch verplicht.

De subsidies zijn geheel verplicht. In 2022 zijn meerjarige subsidies verleend aan de Dutch Relief Alliance en het Nederlandse Rode Kruis onder het subsidiebeleidskader Humanitaire hulp 2022–2026. Het subsidieplafond is geheel benut.

Het beleidsmatig gereserveerde bedrag is bestemd voor crisis-specifieke bijdragen humanitaire hulp waaronder de «country-based pooled funds» van de VN, voor acute noodhulp en voor bijdragen thematische noodhulp, waaronder aan geestelijke gezondheid en psychosociale hulp (MHPSS).

Voor opvang en bescherming in de regio en migratiesamenwerking (artikelonderdeel 4.2) is 25% juridisch verplicht.

De subsidies zijn juridisch verplicht voor ruim euro 1 miljoen, dit betreft geplande slotbetalingen volgend uit toekenningen verstrekt uit het subsidiebeleidskader Migratie en Ontwikkeling 2019–2022.

De bijdragen zijn juridisch verplicht voor ca. euro 70 miljoen, dit betreft voor ca. euro 50 miljoen het bilaterale partnerschapsprogramma PROSPECTS met de Wereldbank, IFC, UNHCR, UNICEF en ILO en voor ca. euro 20 miljoen het bilaterale partnerschapprogramma COMPASS met IOM.

Naar verwachting zal het niet aangesproken deel van het Opportunity Fund van het genoemde partnerschapsprogramma PROSPECTS met de Wereldbank, IFC, UNHCR, UNICEF en ILO ca. euro 10 miljoen belopen per 1 januari 2023, dit is opgenomen als bestuurlijk gebonden.

Beleidsmatig gereserveerd zijn de middelen om het het partnerschap met internationale organisaties om te voorzien in opvang en bescherming in de regio te vernieuwen. Ook wordt de samenwerking met NGO’s in 2023 vorm gegeven.

De programma's op het gebied van veiligheid en rechtstaatontwikkeling (artikelondereel 4.3) zijn voor een groot deel (94%) juridisch verplicht. Dit betreft ca. euro 126 miljoen aan landenprogramma’s waarvoor de ambassades middelen gedelegeerd hebben gekregen. Subsidies verstrekt uit centrale middelen zijn juridisch verplicht voor ruim euro 30 miljoen. Dit betreft het strategische partnerschappen met VNG-I voor 8,6 miljoen. Toegekende subsidies met een verwachte uitgave < 5 miljoen betreffen subsidies aan het Centre For Humanitarian Dialogue Geneve, St The Hague Institute for Innovation of Law, International Center For Transitional Justice, stichting vredesbeweging PAX Nederland, Transparancy International (UK), International Alert, International Peacebuilding Alliance- Interpeace, Stichting Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael, New York University, SJAC, Van Vollenhoven Instituut, European Institute Of Peace, Impunity Watch en ICMP. De bijdragen voor veiligheid en rechtsorde zijn juridisch verplicht voor ca euro 44 miljoen. Dit betreft het Peace Building Fund voor ca. euro 20,5 miljoen en verder kleinere bijdragen aan het UN programma Global Programme Rule of Law & Human Rights, UNDP-DPPA Joint programme conflict prevention, het Multi-Year Appeal van UNDPPA, UNDP RSF Liptako-Gourma Region, IDEA, ICMP en IDLO. Onder opdrachten is het begrote bedrag volledig verplicht in een onderzoeksprogramma onder een consortium geleid door Clingendael.

Beleidsmatig gereserveerd zijn middelen om onder meer bij te dragen aan het Peace and Statebuilding Fund van de Wereldbank en om landenprogramma’s te kunnen intensiveren en opschalen indien nodig.

E. Toelichting op de financiële instrumenten

4.1 Humanitaire Hulp

Zoals gebruikelijk informeert het kabinet de Tweede Kamer aan het begin van het nieuwe begrotingsjaar over de humanitaire crises en de Nederlandse inzet op het gebied van noodhulp in het afgelopen jaar. Deze brief zal daarnaast ook een vooruitblik op de financiële inzet van humanitaire middelen in 2023 bieden.

4.2 Opvang en bescherming in de regio en migratiesamenwerking

Opvang en bescherming in de regio

Nederland draagt bij aan een partnerschap met de Wereldbank, IFC, ILO, UNICEF en UNHCR in een strategisch samenwerkingskader waarbinnen landen specifieke programma’s worden uitgewerkt, met de focus op onderwijs en werk voor vluchtelingen en kwetsbare lokale bevolking. Het partnerschap voorziet eveneens in een meer strategische beleidsdialoog met deze organisaties die een voortrekkersrol spelen bij de transformatie van een humanitaire naar een ontwikkelingsaanpak in landen die veel vluchtelingen opvangen. De bijdrage wordt in 2023 vernieuwd. Nederland werkt met ngo’s gericht op opvang en bescherming in de regio.

Nederland steunt via subsidies en bijdragen programma’s gericht op onderwijs voor vluchtelingenkinderen, toegang tot voorzieningen, bescherming van kwetsbare groepen en werk voor vluchtelingen en kwetsbare gastgemeenschappen.

Migratiesamenwerking

Bijdragen aan programma’s voor migratie en ontwikkeling van IOM en maatschappelijke organisaties in Nederland ter bevordering van vrijwillige terugkeer en herintegratie van ex-asielzoekers uit ontwikkelingslanden.

Bijdragen aan het ondersteunen van brede partnerschappen op migratieterrein met prioritaire herkomst-, transit- en opvanglanden, door financiering van activiteiten die belangrijk zijn voor betrokken ontwikkelingslanden en die bijdragen aan beter migratiemanagement, betere bescherming en perspectieven voor vluchtelingen en gastgemeenschappen, tegengaan van uitbuiting en mishandeling van migranten, bestrijding mensensmokkel/-handel, datacollectie en onderzoek, voorkomen van irreguliere migratie en het bevorderen van terugkeer en herintegratie, bevorderen van dataverzameling –analyse inzake migratiestromen.

Daarnaast subsidieert Nederland activiteiten gericht op migratiesamenwerking.

4.3 Veiligheid en Rechtstaatontwikkeling

Onder legitieme stabiliteit wordt vooral via het instrument subsidies met een beperkt aantal multilaterale en niet-gouvernementele organisaties samengewerkt en is op landenniveau een aantal ngo’s actief.

Bevordering van inclusieve vredes- en politieke processen, bestaande uit conflictpreventie, mediation en inclusief bestuur op lokaal en nationaal niveau, wordt voor het overgrote deel uitgevoerd via subsidies aan een mix van nationale en internationale NGO’s. Daarnaast wordt bijgedragen aan het United Nations Peace Building Fund.

Subsidies voor een beter functionerende rechtsorde worden geheel gefinancierd via een aantal grote, internationaal opererende organisaties op het gebied van democratisering, lokaal bestuur, politieke partijen en parlementen samen met lokale organisaties. Via de landenprogramma’s van ambassades worden zowel bijdragen als subsidies vertrekt.

Artikel 5: Multilaterale samenwerking en overige inzet

A. Algemene doelstelling

Multilaterale samenwerking en inclusieve groei door versterkte multilaterale betrokkenheid en overige inzet; de inzet van cultuur en sport in ontwikkelingslanden om een sociale en kansrijke samenleving te stimuleren en het bevorderen van maatschappelijke betrokkenheid in Nederland.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

De coördinatie van de nationale rijksbrede implementatie van de SDG-afspraken.

C. Beleidswijzigingen

Op het gebied van cashtransfers zal extra worden ingezet. Gebruik van cashtransfers is een goed geëvalueerd instrument waarmee bewezen effectief sociale zekerheid kan worden geboden en armoede bestreden. Cashtransfers verbeteren de toegang tot voedsel, onderwijs, gezondheidszorg, werkgelegenheid, en de positie van vrouwen in ontwikkelingslanden.

In lijn met de Funding Compact afspraken (kwalitatieve en meerjarige financiering) en als gevolg van de intensiveringen volgende uit de BHOS-nota «Doen waar Nederland goed in is» en BNI correcties zal ingezet worden op het verhogen van de Algemene Vrijwillige Bijdrages van enkele VN instellingen en het Joint SDG Fund.

D. Budgettaire gevolgen van beleid