Nr. 10 VERSLAG HOUDENDE EEN LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN

De vaste commissie voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, belast met het voorbereidend onderzoek van dit voorstel van wet, heeft de eer verslag uit te brengen in de vorm van een lijst van vragen met de daarop gegeven antwoorden.

De vragen zijn op 4 oktober 2022 voorgelegd aan de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Bij brief van 21 oktober 2022 zijn ze door de Minister van Buitenlandse Zaken beantwoord.

Met de vaststelling van het verslag acht de commissie de openbare behandeling van het wetsvoorstel voldoende voorbereid.

De voorzitter van de commissie, Wuite

De griffier van de commissie, Meijers

In reactie op de Russische agressie tegen Oekraïne heeft de EU meer dan 1300 personen en entiteiten op de sanctielijst geplaatst, onder andere vanwege mensenrechtenschendingen en het genereren van aanzienlijke inkomsten voor de Russische staat. Ook is het verboden om met bepaalde staatsbedrijven transacties te doen. Nederland is op doorlopende basis in gesprek met partners binnen en buiten de EU over het toevoegen van personen en entiteiten aan de sanctielijsten.

Wel is recent de spoedwet trustkantoren van kracht geworden die trustdienstverlening aan cliënten gevestigd of woonachtig in Rusland en Belarus verbiedt. In de praktijk maken doorstroomvennootschappen vaak gebruikt van trustdienstverlening.

Volgens cijfers van DNB zijn directe buitenlandse investeringen uit Saoedi-Arabië (exclusief bilaterale financieringsinstellingen) gestegen van € 8,1 miljard in 2017 naar € 30,3 miljard in 2020 (bron: Nederland Handelsland 2022). De toename is vooral zichtbaar bij niet-financiële instellingen in de productiesector. In verband met vertrouwelijkheid kan DNB geen verdere details geven over de bedrijfstak.

Het IMVO-beleid van het kabinet geldt wereldwijd. Bedrijven die gebruik maken van het handelsbevorderende instrumentarium van de RVO dienen aan de IMVO-voorwaarden van de regeling te voldoen en worden gevraagd landenspecifieke IMVO-risico’s te adresseren. Daarnaast wordt in het kader van de voorlichtende inzet van de overheid extra aandacht besteed aan informatie en bewustwording aan het bedrijfsleven in landen en/of sectoren met hogere risico’s. Zo is er voor China een online business scan beschikbaar (via RVO), die bedrijven kan helpen om hun risico’s op het gebied van IMVO en breder in kaart te brengen.

Het Ministerie van Buitenlandse Zaken houdt geen overzicht bij van de inzet van de Topsectoren op eigen initiatief (als privaat netwerk) op landenniveau.

Sinds de Russische inval in Oekraïne, is de overheid zeer terughoudend ten aanzien van handelsbevordering in Rusland. Zo is Rusland geen Top-25 markt meer voor handelsbevordering, staat het handelsinstrumentarium niet meer open voor Rusland en worden geen handelsmissies of beursdeelnames naar/in Rusland georganiseerd. Dit najaar ontvangt uw Kamer een nieuwe beleidsbrief over Rusland, inclusief de inzet op economische dienstverlening.

Voor de periode voorafgaand aan de Russische invasie geldt dat door de Nederlandse overheid economische dienstverlening werd verleend aan Nederlandse ondernemers die activiteiten in Rusland (overwogen te) ontplooien, bijvoorbeeld door het verschaffen van informatie over de Russische markt en regelgeving, het in contact brengen met bedrijven en overheidsinstellingen en belangenbehartiging. Aandacht voor IMVO vormde en vormt daarbij een integraal onderdeel van de economische dienstverlening door de overheid. Voorts geldt in algemene zin dat mensenrechtenexperts en maatschappelijke organisaties reguliere gesprekspartners zijn van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, inclusief het postennetwerk, ook in relatie tot handelsbevordering en IMVO, inclusief missies. Van Nederlandse bedrijven wordt verwacht dat zij zich in Rusland houden aan de OESO-richtlijnen inzake corruptie, arbeid, mensenrechten, ketenverantwoordelijkheid, milieu en consumentenbescherming.

De overheid hecht er veel waarde aan om een betrouwbare samenwerkingspartner te zijn, zowel in Nederland als in het buitenland. Bij het ontvangen van steun is in het verleden aan bedrijven, bij deelname aan een economische missie (zonder bewindspersonen) of bij gebruik van overheidsregelingen, geen toestemming gevraagd voor het openbaarmaken van hun bedrijfsnaam. Zodoende kan ik in reactie op uw vraag, deze gegevens niet delen. Er wordt aan gewerkt om spoedig in 2023 voor toekomstige economische missies en overheidsregelingen dergelijke informatie wel op een passende manier openbaar te maken. Voor de deelname van bedrijven aan missies met bewindspersonen, verwijs ik u graag naar de website van de RVO: Documenten en Publicaties (rvo.nl)

In 2022 hebben tot nu toe economische missies plaatsgevonden naar Saoedi-Arabië op het gebied van watermanagement, afvalverwerking en e-health. Deelnemers zijn geïnformeerd over het belang van naleving van de OESO-richtlijnen, inclusief de mensenrechtenaspecten daarbinnen, via de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland en medewerkers van de ambassade in Riyad. Het onderschrijven van de OESO-richtlijnen is ook een voorwaarde voor deelname. Voorts geldt in algemene zin dat mensenrechtenexperts en maatschappelijke organisaties reguliere gesprekspartners zijn van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, inclusief het postennetwerk, ook in relatie tot handelsbevordering en IMVO, inclusief missies. Van Nederlandse bedrijven wordt verwacht dat zij zich in Saoedi-Arabië houden aan de OESO-richtlijnen inzake corruptie, arbeid, mensenrechten, ketenverantwoordelijkheid, milieu en consumentenbescherming.

Voor het antwoord over delen van bedrijfsnamen verwijs ik u naar het antwoord op vraag 5.

De ambassade informeert bedrijven die deelnemen aan economische missies naar Saoedi-Arabië over het belang van naleving van de OESO-richtlijnen, inclusief de mensenrechtenaspecten daarbinnen. Dit gaat om enkele tientallen bedrijven. Tijdens de Gulf Business Dialogue, die de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland op 30 september jl. organiseerde, heeft RVO en een medewerker van de ambassade in Riyad onder meer aandacht gevraagd voor IMVO. Aan deze bijeenkomst namen circa 100 ondernemers deel. Verder spreken medewerkers van de ambassade in Riyad gemiddeld enkele keren per week met bedrijven over zakendoen in Saoedi-Arabië. IMVO komt in die gesprekken ook aan de orde. De meerderheid van deze bedrijven zijn MKB-bedrijven die actief zijn in de sectoren tuinbouw, watermanagement, afvalverwerking, e-health en (duurzame) energie.

Voor het antwoord over delen van bedrijfsnamen verwijs ik u naar het antwoord op vraag 5.

Het aantal mensen dat bereikt kan worden met voedselhulp, is afhankelijk van verschillende factoren. Niet alleen de prijs van voedsel, maar ook bijvoorbeeld de bereikbaarheid van de getroffen bevolking en de kosten van transporten bepalen hoeveel mensen extra bereikt kunnen worden. Nederland zal in 2023 het Wereldvoedselprogramma (WFP), het VN Central Emergency Response Fund, en de Dutch Relief Alliance financieel blijven ondersteunen. Deze organisaties en fondsen spelen een belangrijke rol in het leveren van voedselhulp. WFP – de belangrijkste humanitaire organisatie voor voedselhulp – beoogt in 2023 een totaal van 150 miljoen mensen te bereiken.

Voor alle bijstellingen geldt dat deze gebaseerd zijn op de Macro Economische Verkenningen van het Centraal Planbureau.

De HGIS wordt voor het ODA en het non-ODA budget op basis van verschillende afbakeningen van de MEV-ontwikkeling gecompenseerd voor de prijsontwikkeling. Hiervoor worden BNI en BBP gebruikt.

Het ODA-budget wordt twee keer per jaar bijgesteld na publicatie van CPB-ramingen (bij CEP en bij MEV). Die bijstelling is opgebouwd uit twee delen. Het ODA-budget wordt zowel bijgesteld voor de volume-ontwikkelingen van het BNI (reële groei) als de prijsontwikkeling van het BNI. De bijstelling wordt conform de gebruikelijke systematiek verwerkt op het verdeelartikel 5.4 van de BHOS-begroting. Het ODA-budget wordt daarmee gecompenseerd voor prijsontwikkeling.

Mede afhankelijk van de ruimte op het verdeelartikel 5.4 (die onder andere samenhangt met BNI-fluctuaties en de eerstejaarskosten voor opvang van asielzoekers uit ontwikkelingslanden) wordt deze ingezet voor beleidsprioriteiten en knelpunten, waarvan ook gestegen prijzen deel uit kunnen maken.

Het non-ODA budget van de HGIS wordt conform de huidige systematiek bijgesteld voor de prijsontwikkeling van het BBP. Prijs-BBP houdt rekening met de zogenaamde ruilvoet (export minus import)

Niet elk jaar kunnen alle HGIS non-ODA budgetten gecompenseerd worden voor de loon- en prijsontwikkeling. Ik kies ervoor om in ieder geval jaarlijks de non-ODA apparaatskosten binnen de HGIS volledig te indexeren voor de loon- en prijsontwikkeling. Bij non-ODA programma-uitgaven vergt dit een afweging. Alleen als er voldoende budgettaire ruimte is kunnen programma-uitgaven in uitzonderlijke gevallen worden geïndexeerd voor loon- en prijsontwikkeling. BZ keert de non-ODA loon- en prijsbijstelling uit aan de verschillende departementen bij Voorjaarsnota. Het gaat dan in ieder geval om uitgaven voor attachés en het apparaat van het Ministerie van Buitenlandse Zaken.

Voor alle bijstellingen geldt dat deze gebaseerd zijn op de Macro Economische Verkenningen van het Centraal Planbureau. Met inflatie wordt doorgaans de consumentenprijsindex (cpi) bedoeld. De cpi is geen graadmeter voor de ontwikkeling van de hoogte van de departementale begrotingen.

Zowel het ODA als het non-ODA budget wordt volledig gecompenseerd voor de prijsontwikkeling via respectievelijk het BNI dan wel het BBP.

Subsidies worden niet automatisch geïndexeerd op basis van loon- en prijsbijstelling. Bij verstrekking van de subsidie wordt getoetst of het te realiseren doel kan worden behaald met het subsidiebedrag.

Er worden in 2023 geen uitgaven gedaan ter financiering van de Round Table on Responsible Soy (RTRS) en de Round Table on Sustainable Palm Oil (RSPO). Wel financiert Nederland NGO’s die lid zijn van RSPO/RTRS (zoals Solidaridad en CNV) en worden in het kader van het door Nederland gefinancierde NI-SCOPS programma kleinschalige boeren en andere ketendeelnemers in voorkomende gevallen ondersteund om aan RSPO-standaarden te voldoen.

IDH ontvangt in 2023 voor EUR 39,2 mln aan subsidies. Deze subsidies zijn bestemd voor het Initiative for Sustainable Landscapes (ISLA) programma (6,2 mln); het National Initiatives for Sustainable & Climate Smart Oil Palm Smallholders (NI-SCOPS) programma (2 mln); het FarmFitFund (10 mln, revolverend) en een bijdrage aan het meerjarenprogramma van IDH: Catalyzing Private Sector Solutions for the Sustainable Development Goals (21 mln).

Het ISLA-programma betreft publiek-private samenwerking in tropische landschappen die bijdragen aan de duurzame productie van agrarische producten met behoud van tropische bossen in Brazilië, Ivoorkust, Ethiopië, Kameroen, Indonesië (West-Kalimantan), Kenia en Vietnam.

Het palmolieprogramma NI-SCOPS voert IDH uit samen met Solidaridad in vier partnerlanden: Indonesië, Maleisië, Nigeria en Ghana. NI-SCOPS heeft als doel ontbossingsvrije, klimaatvriendelijke en duurzame palmolieproductie door kleinschalige boeren te stimuleren, specifiek gericht op die boeren die buiten de traditionele handelsketens van grote bedrijven vallen.

Het FarmFitFund, waar ook bedrijven in deelnemen, vermindert de risico’s voor investeringen in kleinschalige landbouw.

In het programma Catalyzing Private Sector Solutions for the SDG’s werkt IDH met bedrijven, overheden en ngo’s aan de verduurzaming van 12 sectoren (kleding industrie, cacao, koffie, thee, palm olie, sierteelt, groente en fruit, noten, sappen, aquacultuur, kruiden en vanille) in meer dan 40 landen wereldwijd. Co-financiering door bedrijven is een voorwaarde, zowel door multinationals als het MKB. Beter werk, beter loon en een beter milieu zijn leidende thema’s, en in elk programma staat gender centraal. In het onlangs gelanceerde cocoaperation project werkt IDH bijvoorbeeld samen met de Ivoriaanse overheid, cacao-handelaren, cacao-verwerkers en financiële instellingen om cacaoboeren te ondersteunen in de transitie naar een winstgevende, duurzame en weerbare cacao-productie die boeren in staat stelt een leefbaar inkomen te verdienen.

Er zijn voor 2023 geen uitgaven begroot ten behoeve van intensieve landbouwprojecten in het buitenland. Wel zijn de nodige ODA-uitgaven voorzien ten behoeve van duurzame landbouw. Zie het antwoord op vraag 271 voor een overzicht.

Deze claim herken ik niet en kan ik dus ook niet nader toelichten.

Ook in de combinatie van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking is de lokale vraag en de lokale context leidend. Nederlandse bedrijven, ngo’s en kennisinstellingen zijn hierbij partner (middel en geen doel) bij het oplossen van de lokale vraag. Zij werken hierbij samen met organisaties in ontwikkelingslanden. Zo wordt bijgedragen aan lokale private-sectorontwikkeling, in het bijzonder aan de twee transities naar digitalisering en verduurzaming.

Nederland heeft de signalen over misstanden bij de Water Supply and Sanitation Collaborative Council (WSSCC) in de overgang naar het Sanitation and Hygiene Fund (SHF) zeer serieus genomen, een klokkenluider gehoord en UNOPS om opheldering gevraagd. De auditdienst van UNOPS, de Internal Audit and Investigations Group (IAIG), heeft alle beschuldigingen ten aanzien van WSSCC uitvoerig onderzocht. Het onderzoek is vertrouwelijk gedeeld met het ministerie. Uit dit onderzoek volgt dat de aantijgingen deels gegrond bleken. De laatste betaling aan UNOPS ten behoeve van WSSCC was in december 2019 voor de uitvoering van activiteiten in de periode januari t/m december 2020. Op dat moment was er nog geen aanleiding om de betaling stop te zetten. WSSCC is per 31 december 2020 opgehouden te bestaan.

Het Sanitation and Hygiene Fund (SHF) is een nieuw opgerichte projectorganisatie die op 1 juli 2021 operationeel is geworden. Aanvankelijk heeft Nederland de ondertekening van het arrangement en betaling van de eerste bijdrage voor SHF aangehouden. Dit omdat Nederland volledige openheid van UNOPS wilde over de onregelmatigheden die bij WSSCC waren geconstateerd en aanvullende waarborgen eiste om de kans op dergelijke herhalingen binnen SHF te minimaliseren. Nederland is pas overgegaan tot committering nadat UNOPS voldoende vertrouwen had gegeven dat aan de gevraagde voorwaarden en waarborgen zou worden voldaan.

Voor grotere effectiviteit van Nederlandse hulp is een breed internationaal kader voorwaardenscheppend. Mondiaal opererende instellingen zoals organisaties van de VN en de multilaterale ontwikkelingsbanken kunnen in ontwikkelingslanden voor de juiste voedingsbodem en infrastructuur zorgen om bilaterale Nederlandse hulp zo efficiënt en effectief mogelijk te maken. Daarnaast ontwikkelen multilaterale instellingen de mondiale principes en standaarden die leidend zijn bij de implementatie van activiteiten. Het wereldwijde ontwikkelingssysteem van de VN en de internationale financiële instellingen is daarmee onmisbaar voor coherentie en coördinatie bij het realiseren van de SDG’s.

Het inzetten van publieke vernedering, lijfstraffen of andere vormen van intimidatie wordt door Nederland nooit goedgekeurd. Handboeken van de VN staan dit gedrag ook niet toe en er zijn controle- en monitoringsmechanismen aanwezig binnen de VN om de kans hiertoe te minimaliseren, maar het is niet mogelijk om exact na te gaan of dit in de praktijk toch gebeurt. Wanneer toch sprake zou zijn van foutief handelen gelden de afspraken over het tegengaan van grensoverschrijdend gedrag. Nederland zet zich continu in voor sterke interne systemen binnen de VN die het anoniem melden van misstanden mogelijk moeten maken, inclusief bescherming van iedereen die als klokkenluider aangemerkt wordt na het maken van een melding. In contracten van Nederland met de VN zijn hierover ook bepalingen opgenomen. We hanteren een zero tolerance for inaction beleid, wat wil zeggen dat we het niet accepteren als organisaties niet acteren zodra misstanden aan het licht komen.

Nederland financiert geen organisaties die zich richten op deze onwenselijke praktijken. Genoemde praktijken staan lijnrecht tegenover de inzet van Nederland die gericht is op gelijkwaardigheid en keuzevrijheid. Voordat Nederland over gaat tot het financieren van een organisatie of activiteit, al dan niet met ODA middelen, vindt een uitvoerige beoordeling plaats. Belangrijk onderdeel van deze beoordeling is een inschatting van risico’s, mogelijke neveneffecten en mitigerende maatregelen om deze risico’s te beperken die een organisatie neemt. Gefinancierde organisaties rapporteren jaarlijks en ook op basis daarvan wordt getoetst of mogelijke risico’s acceptabel zijn. Hierdoor worden de risico’s ook van indirecte financiering van onwenselijke praktijken geminimaliseerd.

Zie het antwoord op vraag 17.

Zie het antwoord op vraag 17.

Hieronder weergegeven in tabelvorm.

	Uitgaven 2023–2026	Verplichtingen Tot 2026
Totaal UNOPS	EUR 27.603.668	EUR 46.987.016
Waarvan non-ODA	EUR 0	EUR 0
Waarvan ODA	EUR 27.603.668	EUR 46.987.016
Waarvan SHF	EUR 22.865.799	EUR 29.437.782

Het Ministerie doet, met het oog op de vertrouwelijkheid, geen inhoudelijke uitspraken over specifieke klokkenluider dossiers. Algemeen geldt dat iedere klokkenluider die zich bij Buitenlandse Zaken meldt, wordt gehoord en dat het Ministerie, op basis van de gedeelde informatie, gepaste vervolgstappen neemt. Daar is in de onderhavige kwestie ook sprake van geweest. Het Ministerie kan besluiten een klokkenluider dossier te heropenen, indien deze nieuwe feiten aan het licht brengt.

Met het oog op de (privacy) gevoeligheid rond fraudeonderzoeken, dienen organisaties terughoudend om te gaan met het delen van volledige rapportages, te meer wanneer er nog juridische (vervolg)acties lopen. Exacte aantallen en specifieke organisaties zijn dan ook niet te geven. Het Ministerie maakt goede afspraken, bijvoorbeeld door het sluiten van een Memorandum of Understanding (MoU), met organisaties (en/of hun audit- en onderzoek units) om het delen van dergelijke rapportages alsnog mogelijk te maken wanneer het Ministerie dit nodig acht. In de WSSCC kwestie is hier ook sprake van geweest. Op deze manier kan het Ministerie haar controlerende functie te allen tijde naar behoren uitvoeren, zelfs wanneer rapportages vertrouwelijk zijn en niet publiek verspreid kunnen worden.

Het WSSCC fraudeonderzoek is op vertrouwelijke basis met het Expertisecentrum Malversaties (ECM) van het Ministerie gedeeld en bevat privacygevoelige informatie, dit kan zodoende niet gedeeld worden.

Voor een volledig overzicht verwijs ik uw Kamer naar de besluiten van Uitvoerende Raad van UNDP, UNFPA en UNOPS van de zogenaamde Second Regular Session2 (29 augustus-1 september jl.) en de Annual Session3 (6-10 juni jl.). Enkele van die besluiten waren zeer vergaande ingrepen in de operaties van UNOPS op een wijze waarop de Uitvoerende Raad dat normaliter niet doet. Daarover informeerde ik uw Kamer ook in Kamerstuk 2022D38039, waarin enkele genomen maatregelen werden toegelicht.

Zo is in juni besloten tot het bevriezen van alle reserves van UNOPS (met uitzondering van de operationele reserve die noodzakelijk is om lopende projecten te laten doorgaan) en alle transacties tussen reserves. Besluitvorming over de toekomst van de betwiste S3I reserve van UNOPS is naar de Uitvoerende Raad overgeheveld. Daarnaast is er een werkgroep in het leven geroepen, bestaande uit twee vertegenwoordigers van de vijf regionale groepen in de Uitvoerende Raad, die zich buigt over opties voor de inzet van de reserves van UNOPS in de toekomst en opties voor het in rekening brengen van directe en indirecte projectkosten op een manier die niet meer tot excessieve ophoping van kapitaal bij UNOPS leidt.

Ook zijn er diverse externe, onafhankelijke onderzoeken afgedwongen. Deze «reviews» moeten inzichtelijker maken wat er precies is gebeurd binnen het S3I initiatief, in welke mate eventuele misstanden bredere gevolgen hebben gehad op het werk van UNOPS, en hoe de interne controlesystemen en systemen voor risicomanagement hebben gefunctioneerd. UNOPS werd gevraagd om transparant bij te houden wat de voortgang is op diverse acties. Die informatie is publiek toegankelijk in te zien op de website4 van UNOPS.

Tot slot besloot de Uitvoerende Raad om, naast de drie reguliere sessies in 2022, een additionele Speciale Sessie te organiseren speciaal over UNOPS. Deze zal op 30 november plaatsvinden en dient bovenal om de eerste bevindingen van de externe onderzoeken te bespreken om direct te beoordelen wat de gevolgen zijn en of aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn.

Het decentrale programma van de Nederlandse Vertegenwoordiging in Ramallah bestaat uit de volgende delen:

	Uitgaven 2023	Verplichtingen 2023
ODA
Rechtstaat/justitie/ veiligheid	EUR 6,5 miljoen	EUR 1,5 miljoen
Land, water en energie	EUR 10,5 miljoen	EUR 8 miljoen
Private sector ontwikkeling	EUR 2 miljoen	EUR 2 miljoen
Non-ODA
Internationaal cultuur beleid	EUR 30.000
Klein programma fonds	EUR 20.000

De Nederlandse steun aan verzoeningsprojecten wordt per 2023 verhoogd van 1 naar 1,25 miljoen per jaar (vanuit Rechtstaat/justitie/veiligheid) in antwoord op motie Mulder en Ceder van 6 juli 2022 (kenmerk 35 925 V), waarin de regering verzocht wordt in kaart te brengen in hoeverre de steun aan verzoeningsprojecten waarbij Israëlische en Palestijnse jongeren nader tot elkaar worden gebracht, vanuit Nederland en internationale fondsen kan worden geïntensiveerd. Het kabinet houdt daarnaast doorlopend mogelijkheden in de gaten om te intensiveren middels bijdragen aan internationale initiatieven. Nederland steunt ook verschillende mensenrechtenorganisaties (2023 budget EUR 2 miljoen vanuit het mensenrechtenfonds) en verleent steun vanuit centraal uitgevoerde programma’s via de VN, FAO en Wereldbank aan de Palestijnse Gebieden.

Voor een overzicht van de ODA-activiteiten in de Palestijnse Gebieden, verwijst het kabinet naar www.nlontwikkelingssamenwerking.nl .

Informatie in IATI wordt geanonimiseerd en vertrouwelijk behandeld wanneer het openbaar maken hiervan partners, hun medewerkers of eindgebruikers in gevaar kan brengen of wanneer de positie van het ministerie of de partners in het gedrang kan komen.

Hieronder weergegeven in tabelvorm. Zie voor het overzicht van geraamde uitgaven voor UNRWA ook pagina 63 van de memorie van toelichting.

	Uitgaven 2023–2027	Verplichtingen 2023–2027
Totaal UNWRA	EUR 65 mln	EUR 65 mln
Waarvan non-ODA	EUR 0 mln	EUR 0 mln
Waarvan ODA	EUR 65 mln	EUR 65 mln

Vanaf 2023 worden er geen uitgaven meer voorzien voor de directe bestrijding van COVID-19.

In bijlage 7 van de HGIS Nota 2022 (Kamerstuk 35926–1) wordt in een tabel op hoofdlijnen een indicatie gegeven van de klimaatfinanciering die in 2022 naar verwachting gerealiseerd zal worden. Op basis van een inschatting van de klimaatrelevantie van de verschillende beleidsterreinen wordt per beleidsartikel van de BHOS-begroting aangegeven welk deel van de totale middelen naar verwachting publieke klimaatfinanciering betreft. De systematiek voor de inschatting van toekomstige klimaatfinanciering voorziet niet in een begroting op het niveau van activiteiten of organisaties.

In het HGIS-jaarverslag over 2022 zal in een bijlage worden gerapporteerd over de werkelijk gerealiseerde klimaatuitgaven ten behoeve van ontwikkelingslanden. Daarin kunnen zich verschillen voordoen ten opzichte van de in de HGIS Nota 2022 geschatte bedragen. Dan is ook bekend wat is gerealiseerd op het niveau van activiteiten.

In 2021 waren de top 10 ontvangers van Nederlandse klimaatfinanciering:

Ontvanger	Ontvangen klimaat-financiering (in euro)
Dutch Fund for Climate & Development (DFCD)	35.000.000
Green Climate Fund (GCF)	30.000.000
Least Developed Countries Fund (LDCF)	19.012.500
Consortium of International Agricultural Research Centers (CGIAR) – Research and Innovation	17.322.500
Climate Investment Funds (CIF)	16.900.000
Global Environment Facility (GEF)	14.288.400
Wereldbank IDA	14.144.000
OCHA – Country Based Pooled Funds for Syria and Yemen	12.000.000
OCHA – Country Based Pooled Funds for Sudan, South Sudan and DRC	10.800.000
Access to Energy Fund (AEF)	10.000.000

Voor verdere gedetailleerde informatie over publieke klimaatfinanciering op activiteitenniveau wordt verwezen naar het openbare Klimaatdashboard5 . Daarin kan met behulp van filters informatie worden gevonden over de klimaatfinanciering per jaar, per thema, per regio en per land en voor elk project of het een activiteit betreft met klimaat als hoofd- of als nevendoelstelling, en de verdeling tussen financiering voor mitigatie, adaptatie en «niet gespecificeerd».

Zoals in het antwoord op vraag 33 is toegelicht, bevat een bijlage van de HGIS Nota (bijlage 7 van HGIS Nota 2023; Kamerstuk 36201–1) een tabel op hoofdlijnen met een indicatie van de klimaatfinanciering op basis van ramingen van de totale klimaatrelevante uitgaven per beleidsartikel. Door de gebruikte systematiek is het niet mogelijk om uitgaven en verplichtingen vooraf op activiteitenniveau uit te splitsen. In het HGIS-jaarverslag over 2023 zal in een bijlage worden gerapporteerd over de werkelijk gerealiseerde klimaatuitgaven per beleidsartikel. Details over die uitgaven zullen dan terug te vinden zijn in het bovengenoemde openbare Klimaatdashboard6.

Alle door Nederland gerapporteerde internationale klimaatfinanciering komt uit ODA. Alle financiering die ten goede komt aan landen die door de OESO-DAC als ontwikkelingslanden worden gedefinieerd en waarvan de financiering ontwikkelingsgerelateerd is (volgens de criteria van de OESO-DAC), worden gerekend als ODA.

Met een extern rapport en in het HGIS-jaarverslag publiceert het kabinet sinds 2015 de gemobiliseerde private klimaatfinanciering voor ontwikkelingslanden van het voorgaande jaar. Het is enkel achteraf vast te stellen hoeveel private klimaatfinanciering is gemobiliseerd.

Jaar	Gemobiliseerde private klimaatfinanciering
2015	EUR 73 miljoen
2016	EUR 209 miljoen
2017	EUR 405 miljoen
2018	EUR 498 miljoen
2019	EUR 864 miljoen
2020	EUR 592 miljoen
2021	EUR 620 miljoen
Totaal t/m 2021	EUR 3.261 miljoen

Voor de berekening achteraf van de privaat gemobiliseerde klimaatfinanciering baseert Nederland zich op de methodologie van de OESO-DAC. De basisprincipes van deze methodologie zijn toegelicht in het rapport over de door Nederland gemobiliseerde private klimaatfinanciering in 20217. Deze methodologie is sinds 2015 in ontwikkeling om de informatieverzameling te verbeteren.

Zie ook Kamerstuk 35925-XVII van 11 november 2021. Er worden geen specifieke activiteiten gefinancierd gericht op Nederland. Een gedeelte binnen de financiering van het beleidskader Versterking Maatschappelijk Middenveld gaat naar het beïnvloeden van het maatschappelijk debat internationaal, dus ook in Nederland. Daarbinnen wordt aandacht gevraagd voor mondiale vraagstukken gerelateerd aan de duurzame ontwikkelingsdoelen, zoals klimaat, SRGR, vrouwenrechten, consumptie en voeding. Een exacte uitsplitsing naar uitgaven en verplichtingen voor Nederland specifiek is niet te maken.

Onderstaande beantwoording gaat in op het gedelegeerd ODA-landenbudget voor Mali op de BHOS-begroting. In Mali is er geen sprake van non-ODA-budgettering. Indirecte land-specifieke bijdragen via niet-gedelegeerde budgetten geven doorgaans een onvolledig beeld en zijn daarom niet opgenomen in onderstaande tabel.

Verder werkt BHOS met gedelegeerde landenbudgetten die gedurende het begrotingsjaar nog kunnen worden aangepast. Dit betekent dat de bedragen voor de jaren 2013 t/m 2021 realisaties zijn weergegeven. Voor 2022 en verder betreffen de genoemde bedragen de momenteel geraamde uitgaven.

Jaar	Gedelegeerd landenbudget (raming)	Gedelegeerd landenbudget (realisatie)
2013		43.765.477
2014		32.885.543
2015		33.598.719
2016		29.355.781
2017		29.172.628
2018		40.572.621
2019		33.351.871
2020		25.512.329
2021		42.512.012
2022	46.300.000
2023	51.700.000
2024	52.600.000
2025	53.300.000
2026	52.000.000
2027	52.000.000
2028	52.000.000

CETA is nog niet in werking getreden. Het verdrag zal in werking treden als de EU, alle EU lidstaten en Canada het verdrag geratificeerd hebben. Op dit moment hebben 16 van de 27 EU lidstaten CETA geratificeerd.

Sinds de ondertekening van het verdrag is de verdragstekst niet gewijzigd. Na inwerkingtreding van het verdrag zijn verdragswijzigingen mogelijk, met instemming van de verdragspartijen en met inachtneming van de gebruikelijke verdragswijzigingsprocedures van de partijen.

Het handelsdeel van het verdrag wordt voorlopig toegepast sinds 21 september 2017. Sinds de voorlopige toepassing is een aantal besluiten genomen door het Gemengd Comité en door de gespecialiseerde comités onder CETA. Deze zien op de toepassing en uitvoering van het verdrag en zijn uiteengezet in onderstaande tabel.

Naast besluiten zijn er ook aanbevelingen gedaan, deze vindt u in een tweede tabel.

Datum	Comité		Besluit		EU-Besluitvormingsproces
26-09-2018	Gemengd Comité		001/2018: adopting its rules of procedure and of the Specialised Committees		Besluit (EU) 2018/1062 van de Raad van 16 juli 2018 Dit Raadsbesluit is aangenomen met QMV op grond van artikelen 91, 100(2), 207(4), eerste alinea, en 218(9) VWEU.
27-11-2018	Comité inzake handel en duurzame ontwikkeling		001/2018: met betrekking tot de opstelling van lijsten van personen die bereid zijn om te fungeren als panellid als bedoeld in hoofdstuk 23 en hoofdstuk 24 van de overeenkomst		Besluit (EU) 2018/1464 van de Raad van 28 september 2018 Dit Raadsbesluit is aangenomen met QMV op grond van artikelen 207(4), eerste alinea, en 218(9) VWEU.
29-01-2021	Gemengd Comité		001/2021: Inzake de administratieve en organisatorische aangelegenheden met betrekking tot de werking van de Beroepsinstantie		Besluit (EU) 2020/678 van de Raad van 18 mei 2020. Dit Raadsbesluit is, nadat is vastgesteld dat sprake is van consensus tussen de lidstaten, aangenomen met QMV op grond van artikelen 207(4), eerste alinea en 218(9) VWEU.
29-01-2021	Gemengd Comité		002/2021: tot vaststelling van een procedure voor het geven van uitleggingen overeenkomstig artikel 8.31, lid 3, en artikel 8.44, lid 3, onder a), van de CETA, als bijlage bij zijn reglement van orde		Besluit (EU) van de Raad 2020/679 van 18 mei 2020. Dit Raadsbesluit is, nadat is vastgesteld dat sprake is van consensus tussen de lidstaten, aangenomen met QMV op grond van artikelen 207(4), eerste alinea, en 218(9) VWEU.
29-01-2021	Comité voor Diensten en Investeringen		001/2021 tot vaststelling van een gedragscode voor leden van het Gerecht, de leden van de Beroepsinstantie en de bemiddelaars		Besluit (EU) van de Raad 2020/680 van 18 mei 2020. Dit Raadsbesluit is, nadat is vastgesteld dat sprake is van consensus tussen te lidstaten, aangenomen met QMV op grond van artikelen 218(9) en 207(4) eerste alinea van het VWEU.
29-01-2021	Comité voor Diensten en Investeringen		002/2021 tot vaststelling van regels voor bemiddeling bestemd voor de partijen bij investeringsgeschillen		Besluit (EU) 2020/681 van de Raad van 18 mei 2020 Dit Raadsbesluit is, nadat is vastgesteld dat sprake is van consensus tussen de lidstaten, aangenomen met QMV op grond van artikelen 218(9) en 207(4) eerste alinea van het VWEU.
Aanstaand	Gemengd comité inzake wederzijdse erkenning van beroepskwalificaties		Besluit inzake wederzijdse erkenning van beroepskwalificaties voor architecten		Dit besluit moet nog genomen worden. De Kamer is 27 september jl. geïnformeerd middels een Kamerbrief over de intentie om met dit besluit in te stemmen.

Datum	Comité / Groep	Document
26-09-2018	Gemengd Comité	Recommendation 001/2018 of 26 September 2018 of the CETA Joint Committee on trade, climate action and the Paris Agreement
26-09-2018	Gemengd Comité	Recommendation 002/2018 of 26 September 2018 of the CETA Joint Committee on Trade and Gender
26-09-2018	Gemengd Comité	Recommendation 003/2018 of 26 September 2018 of the CETA Joint Committee on Small and Medium-sized Enterprises
16-11-2018	Joint Sectoral Group on Pharmaceuticals1	Administrative Arrangement under Article 15.3(b-g) of the Protocol on the Mutual Recognition of the Compliance and Enforcement Programme regarding Good Manufacturing Practices for Pharmaceutical Products

Zie de tabel opgenomen in het antwoord op vraag 38.

Zie de tabel opgenomen in het antwoord op vraag 38.

De Trade and Technology Council is een overlegplatform zonder besluitvormende bevoegdheid, bedoeld om de samenwerking tussen de Europese Unie en de VS te verbeteren. EU lidstaten zitten niet aan tafel maar worden door de Commissie in het gehele proces betrokken. Concrete stappen door Nederland, in de zin van nieuw beleid of de uitvoering daarvan, worden via bestaande besluitvormingsprocedures genomen en niet via de TTC.

De uitvoering van exportcontrolebeleid, zoals de afgifte van exportvergunningen voor dual-use goederen, betreft een nationale bevoegdheid. Het beleid op zich is een gecombineerd stelsel van Europese en nationale wet- en regelgeving en samenwerking met verdragsondertekenaars in de multilaterale exportcontroleregimes. Daarbij is logischerwijs sprake van wisselende partnerschappen, waarin Nederland zowel als individueel land als ook als lidstaat van de EU (met de Europese Commissie) optreedt. Zoals aangegeven in het antwoord op vraag 41, is de TTC een overlegplatform zonder besluitvormende bevoegdheid.

Verplichtingen worden meestal aangegaan voor meerjarige bijdragen. Dit kan van jaar tot jaar resulteren in een schommeling in de stand van het verplichtingenbudget. Meerdere grote meerjarige bijdragen waarvoor in een bepaald jaar een verplichting wordt aangegaan, kunnen leiden tot een hogere stand van de verplichtingen in dat jaar dan de stand van de uitgaven.

In 2020 is voor de partnerschappen voor Versterking Maatschappelijk Middenveld ruim EUR 1,2 miljard verplicht voor 2021 tot en met 2025. Omdat hiermee een substantieel deel van het kasbudget is vastgelegd, is voor de komende jaren minder vrije ruimte voor het aangaan van nieuwe verplichtingen. Daarom is het verplichtingenbudget lager dan het kasbudget.

Zie hieronder de geraamde uitgaven voor 2022 en 2023 (stand ontwerpbegroting 2023) op de gevraagde categorieën. Het besluit om bij Najaarsnota EUR 70 miljoen uit generale middelen beschikbaar te stellen voor de winterization van Oekraïne is hierin daarom niet verwerkt.

Bedragen in X miljoen	2022	2022	2022	2023	2023	2023
BNI X 1 miljard		928,184			988,520
		%BNI	% ODA budget		%BNI	% ODA budget
Totale ODA-budget	5.957	0,64	100	6.181	0,62	100
ODA op BHOS begroting	3.433	0,37	57,6	3.753	0,38	60,7
Klimaatverandering-adaptatie (art 2.3 Klimaat)1	288	0,03	4,8	307	0,03	5,0
Het Nederlandse bedrijfsleven / Overig bedrijfsleven2	539	0,06	9,0	589	0,06	9,5
Wederopbouw OEK	0	0,00	0,0	0	0,00	0,0
Overig OEK	70	0,01	1,2	50	0,01	0,8
Overige OEK uit BZ-begroting	10	0,00	0,2	0	0,00	0,0
Opvang asielzoekers in Nederland (ODA deel JenV en OCW) incl. 150 miljoen opvang OEK vluchtelingen	739	0,08	12,4	628	0,06	10,2
Overige uitgaven	1.775	0,19	29,8	1.800	0,18	29,1

De volgende tabel geeft weer welk deel van de ODA uitgaven in 2023 naar verwachting terecht komt in de LIC’s, LMIC’s, MIC’s en HIC’s. Het gaat hierbij om de voorlopige inschatting van de directe en indirecte uitgaven naar deze landen. De niet naar land geoormerkte regionale of wereldwijde bijdragen via bijvoorbeeld multilaterale instellingen, internationale NGO’s en IFI’s staan in de categorie «Niet gespecificeerd». Nederlandse organisaties zijn verantwoordelijk voor ongeveer 36% van de uitvoering van ontwikkelingssamenwerkingsactiviteiten.

Inkomensgroep	2023
Niet gespecificeerd	51%
High income	0%
Low income	28%
Lower middle income	16%
Upper middle income	5%
Totaal	100%

Voor de gehele BHOS-begroting geldt dat er niet gestuurd wordt op instrumenten, maar op te bereiken resultaten. Dit kan betekenen dat de gebruikte instrumenten (subsidies, bijdragen etc.) voor hetzelfde instrumentonderdeel van jaar tot jaar kunnen verschillen. Dit is bij een aantal artikelen zichtbaar. Tevens betekent dit dat voor hetzelfde instrumentonderdeel meerder instrumenten mogelijk zijn. Bij het samenstellen van de begroting maakt BHOS een inschatting van te gebruiken instrumenten, maar die kan dus gedurende het jaar veranderen waarvan dan in de suppletoire wetten en het jaarverslag melding wordt gemaakt.

Deze tabel komt uit de rijksbegrotingsvoorschriften en is een zogenaamde staffel waarmee wordt bepaald of een toelichting nodig is in de artikelsgewijze toelichting op de mutaties in de tabellen die inzicht geven in de budgettaire gevolgen van beleid. De tabel is opgenomen in de leeswijzer van de begroting om inzicht te geven in de wijze waarop de begroting tot stand komt. In de begroting 2023 gaat het om een totaal van (per saldo) EUR 368 miljoen aan mutaties en om 700 mutaties op instrumentniveau.

Omdat Nederland niet budgetteert op kanalen kan deze informatie alleen achteraf worden gegeven. Onderstaande tabel toont per beleidsartikel het percentage van de uitgaven in 2021 aan lokale of regionale partners. Uitgaven via andere kanalen, zoals multilaterale instellingen, internationale NGO’s en IFI’s, zullen ook voor een deel bij lokale partners terecht komen. Deze informatie wordt niet separaat bijgehouden.

Kanaal	Beleidsartikel	Omschrijving	2021
Lokale partners	1701	Duurzame economische ontwikkeling, handel en investeringen	0.3%
	1702	Duurzame ontwikkeling, voedselzekerheid, water en klimaat	0.2%
	1703	Sociale vooruitgang	1.1%
	1704	Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling	0.2%
	1705	Multilaterale samenwerking en overige inzet	0.0%
	Subtotaal		1.9%
Overige kanalen	1701	Duurzame economische ontwikkeling, handel en investeringen	17.2%
	1702	Duurzame ontwikkeling, voedselzekerheid, water en klimaat	23.1%
	1703	Sociale vooruitgang	24.3%
	1704	Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling	23.9%
	1705	Multilaterale samenwerking en overige inzet	9.7%
	Subtotaal		98.1%
Totaal			100.0%

De oorlog in Oekraïne, handelsconflicten, de COVID-19 pandemie en de klimaatcrisis zetten druk op het verdienvermogen van ons land en belemmeren de ontwikkeling van veel andere landen. Met de nieuwe beleidsnota «Doen waar Nederland goed in is» kiest het kabinet daarom ook voor het aanpakken van meerdere crises in de wereld. Als gevolg van de oorlog in Oekraïne intensiveert het kabinet structureel op het behalen van voedselzekerheidsresultaten om een bijdrage te leveren aan de sterk toegenomen wereldwijde voedselonzekerheid. Vanaf 2025 zal de intensivering structureel EUR 100 miljoen per jaar zijn.

Ja, bij het kiezen voor focus in het handelsbeleid is gekozen voor de 25 prioritaire markten die economisch van grote waarde zijn. Daarnaast zijn geopolitieke trends en ontwikkelingen, veiligheid, innovatiekracht en -samenwerking en inzet op verduurzaming meegenomen in de selectie van deze markten. Met de Russische oorlog in Oekraïne is rekening gehouden door Rusland van de lijst van 25 prioritaire markten te halen en Oekraïne aan te merken als combinatieland voor buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking.

De mondiale klimaat- en energietransitie biedt een breed scala aan internationale verdienkansen voor het Nederlands bedrijfsleven. Zo wijst het IEA naar marktkansen voor sectoren als wind, zon, energieopslag en waterstof (geschat op cumulatief 27 biljoen dollar tot 2050). Binnen de exportkredietverzekering zijn in de afgelopen jaren diverse maatregelen genomen en nieuwe verzekeringsproducten geïmplementeerd om Nederlandse bedrijven beter te ondersteunen in het verzilveren van deze groene kansen. Een voorbeeld hiervan is de introductie van de groendekking, waarmee bedrijven worden geholpen om financiering aan te trekken voor investeringen en onderzoek die groene export stimuleren.

Over de vergroening van de exportkredietverzekering vindt overleg plaats met bedrijven, onder andere via de Rijkscommissie. Tevens heeft over dit onderwerp recentelijk een publieke consultatie plaatsgevonden via de website van Atradius. Daarnaast is in het kader van de uitwerking van de COP26-verklaring in 2022 een tijdelijke High Level Groep opgericht waarin bedrijven en overheid gezamenlijk onder meer de mogelijkheden om de ekv verder te vergroenen hebben besproken.

In de tabel hieronder treft u het verloop van het ODA-budget vanaf 2017. Bedragen voor 2022 en verder betreffen geraamde uitgaven.

ODA 2017–2027	bedragen in miljoenen EUR
2017	4.492
2018	4.833
2019	4.741
2020	4.752
2021	4.497
2022	5.957
2023	6.181
2024	6.474
2025	7.058
2026	7.325
2027	7.568

Nederland draagt concreet bij aan het tegengaan van vaccinongelijkheid door financiering van onder meer Gavi, the vaccine alliance, dat als doel heeft kinderen wereldwijd eerlijke toegang te geven tot immunisatieprogramma’s. Gavi zet daarbij in op gelijke toegang voor alle mensen, inclusief kwetsbare groepen. Daarnaast bevordert Gavi de markt voor vaccins en ontwikkelt het samen met de Afrikaanse Unie een strategie om de diversiteit en capaciteit van farmaceuten in Afrika te verbreden. Ook beoogt Nederland verdere aandacht te geven aan bevorderen van duurzame lokale productie en wereldwijde toegang tot gezondheidsproducten. Zo organiseert NL samen met de WHO het World Local Production Forum. Zoals aangegeven in de begroting wordt op dit gebied nauw samengewerkt met VWS. In het kader van de inzet op mondiale gezondheid draagt VWS ook financieel bij aan onder meer WHO en de Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI).

Het budget voor extra inzet om kennis en kunde van Nederlandse bedrijven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties te koppelen aan uitdagingen op het gebied van verduurzaming en/of digitalisering (oplopend tot EUR 190 miljoen structureel) wordt niet volledig toegevoegd aan begrotingsartikel 1.3. Per jaar wordt EUR 4 miljoen toegevoegd aan begrotingsartikel 1.1 voor zover het gaat om handels- en investeringsbevordering die ontwikkelingslanden ten goede komt.

Graag verwijs ik naar het antwoord op vraag 13 over de BHOS-nota. De extra middelen worden niet uitsluitend of voornamelijk verstrekt aan het Nederlandse bedrijfsleven, maar aan lokale overheden en bedrijven in ontwikkelingslanden, internationale en Nederlandse partners, al naar gelang het meest effectief is.

Dit bedrag is volledig ODA.

Conform de OESO-regels wordt het genoemde bedrag niet ingezet als gebonden hulp, omdat de vraag en de regelgeving in ontwikkelingslanden leidend zijn.

Zoals ook geantwoord op vraag 158 over de BHOS-nota, is het beleid niet gebaseerd op trickle down. Onderzoeken van onder meer de OESO en de Wereldbank wijzen uit dat we de SDG’s en de klimaatdoelen alleen kunnen bereiken samen met een sterke private sector, in het bijzonder het Midden- en Kleinbedrijf (MKB). Het MKB is wereldwijd de motor voor economische ontwikkeling en zorgt voor structurele banen en inkomsten, ook voor de armsten. Met hun markt- en innovatiekracht is het MKB een belangrijke partner voor het realiseren van economische groei. Met belastingafdrachten van het MKB worden publieke goederen gefinancierd. Genoemde middelen zullen met name gericht worden op regio’s, markten en sectoren waarin veel armen leven en actief zijn, zodat het MKB hiermee direct en indirect bijdraagt aan het verminderen van armoede en ongelijkheid (pro-poor growth).

Voor een synthese van de meest actuele onderbouwing over de combinatie van hulp en handel zie bijlage C van IOB Rapport Gedeelde belangen wederzijds profijt – Beleidsdoorlichting BHOS artikel 1. IOB geeft daarbij aan wat de korte- en lange-termijn effecten zijn en ook waar dit niet is aan te tonen.

Als het budget voor ontwikkelingssamenwerking verhoogd zou worden zou bepaald moeten worden hoeveel bestemd zou zijn voor humanitaire hulp, en daarbinnen voor voedselhulp. Bovendien is het aantal mensen dat bereikt kan worden met voedselhulp, afhankelijk van verschillende factoren. De prijs van voedsel en ook bijvoorbeeld de bereikbaarheid van de getroffen bevolking en transporten bepalen hoeveel mensen bereikt kunnen worden. Wel staat vast dat Nederland in 2023 Wereldvoedselprogramma (WFP), het VN Central Emergency Response Fund, en de Dutch Relief Alliance blijven ondersteunen. Deze organisaties en fondsen spelen een belangrijke rol in het leveren van voedselhulp. WFP – de belangrijkste humanitaire organisatie voor voedselhulp – beoogt in 2023 een totaal van 150 miljoen mensen te bereiken.

De meeste landen in de Europese Unie zijn gelijkgezind als het gaat om gendergelijkheid. Daarbij zijn de Scandinavische landen, Frankrijk, Spanje, België en Luxemburg met Nederland het meest uitgesproken. Buiten de EU werken we op dit thema veel samen met landen zoals Verenigd Koninkrijk, Noorwegen, Canada, Australië en Nieuw Zeeland. Daarnaast zijn er steeds meer Latijns-Amerikaanse landen die zich uitspreken voor gendergelijkheid, zoals Mexico, Argentinië, Chili en Colombia. In Afrika is dat vooral Zuid-Afrika, en bijvoorbeeld Liberia – dat net als Nederland een Feministisch Buitenlandbeleid heeft.

Bij de respons op COVID-19 en op het terrein van pandemieparaatheid wordt nauw samengewerkt met VWS, onder andere bij vaccindonaties van VWS waar vanuit BZ een Taskforce werd opgezet om deze te faciliteren. Daarbij wordt steeds een taakverdeling gehanteerd tussen BZ en VWS in lijn met het mandaat van de ministeries. De relaties met CEPI liggen vooral bij VWS, ontwikkeling van vaccins is immers vooral ook in het belang van Nederland. Waar het gaat om medische producten gericht op ontwikkelingslanden ligt het voortouw bij BHOS. Zo worden uit de BHOS begroting de Product Development Partnerships gefinancierd.

Op het gebied van weeshuistoerisme is bij het Ministerie van BZ een coördinator voor dit thema aangesteld en werkt BZ nauw samen met de Ministeries van J&V en Financiën. Met het Ministerie van J&V is dit voornamelijk m.b.t. de mogelijkheid een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) verplicht te stellen voor dit type vrijwilligerswerk. Hierbij is ook het SEAH-expertise punt van BZ nauw betrokken. Met het Ministerie van Financiën wordt samengewerkt rond de ANBI-status.

In het nog te verschijnen actieplan beleidscoherentie voor ontwikkeling wordt de inzet van verschillende ministeries op het verkleinen van de voetafdruk beschreven. Hierin wordt ook verwezen naar de in het regeerakkoord genoemde vergroening van het handelsinstrumentarium.

Jaarlijks zal de TK worden geïnformeerd over de voortgang op het actieplan beleidscoherentie, gedurende het jaar is er daarom contact en uitwisseling tussen de verschillende departementen op de verschillende thema’s.

Subdoelstellingen en indicatoren van voortgang worden beschreven in het actieplan beleidscoherentie voor ontwikkeling. Dit wordt voor het einde van het jaar met de Tweede Kamer gedeeld. Tussendoelstellingen of prioriteiten binnen de reeds geprioriteerde thema’s (verkleinen voetafdruk, onwettige geldstromen en vaccin en gezondheidsongelijkheid) vormen geen onderdeel van het actieplan.

Het Feministisch Buitenland beleid wordt de komende maanden ontwikkeld en daarbij wordt ook onderzocht of er additionele investeringen nodig zijn op gendergelijkheid.

Keuzes rond additionele inspanningen volgen uit het te ontwikkelen Feministisch Buitenlandbeleid. Gedurende dit proces geeft NL, naast de al bestaande inzet, in haar bilaterale en multilaterale betrekkingen extra aandacht aan het belang van verdergaande integratie van, en focus op, vrouwenrechten en gendergelijkheid, inclusief LHBTIQ+ personen en gemarginaliseerde groepen. Daarmee vergroot NL met andere gelijkgezinde landen de noodzakelijke politieke- en maatschappelijke aandacht, ruimte en inzet voor gendergelijkheid.

Het kabinet heeft toegezegd zijn fair share te willen leveren aan de wederopbouw. Het needs assessment van de Wereldbank laat zien dat Oekraïne minstens USD 349 miljard nodig heeft over een periode van tien jaar. Daarbovenop heeft Oekraïne voor volgend jaar USD 38 miljard aan begrotingssteun nodig.

Het kabinet hecht eraan dat bijdragen bij voorkeur gecoördineerd worden binnen de EU, de G7, VN, Wereldbank en IMF en buigt zich momenteel over de omvang en de wijze waarop en wanneer steun verleend gaat worden. Gezien de grote onzekerheden op de middellange en lange termijn zal het kabinet een gefaseerde aanpak hanteren. In elke fase van de wederopbouw zal worden gekeken en gehandeld naar behoefte en urgentieniveau. Prioriteit nu is de steun tot eind 2022 om Oekraïne de winter door te helpen. Het kabinet maakt, voorbehoudend parlementaire goedkeuring, hiervoor aanvullend EUR 70 miljoen vrij uit algemene middelen die bij najaarsnota aan de BHOS-begroting zullen worden toegevoegd. Deze bijdrage zal via de Wereldbank lopen. Ook wordt vooruit gekeken naar de early recovery die nodig is voor 2023 en 2024. De middellange termijn–2026 tot 2032- zal daarna volgen. Gezien de vele onzekerheden is het daarvoor nu nog erg vroeg.

Uw kamer is eerder geïnformeerd over de steun aan Oekraïne.8En uw kamer zal blijvend worden geïnformeerd over de Nederlandse wijze van inzet op de wederopbouw in Oekraïne.

In december 2021 heeft de EU samen met andere WTO-leden een verklaring inzake handel en milieu ondertekend. In lijn met deze verklaring zet de Europese Commissie namens de EU in op het verder brengen van de discussie over handel in groene klimaatgoederen, en -diensten. Ondertekenaars van de verklaring werken aan de opvolging hiervan in informele werkgroepen. Momenteel is onder de WTO-leden die aan deze discussies deelnemen beperkt animo voor een concrete vervolgstap. Nederland blijft vooralsnog inzetten op het bevorderen van de discussie, en heeft hier ook in G20 verband een oproep toe gedaan.

Het ligt voor de hand dat voorafgaand aan het openen van nieuwe onderhandelingen de herziene EU inzet ten aanzien van handel en duurzame ontwikkeling onderdeel wordt van het mandaat van de Raad aan de Commissie. Voor wat betreft lopende onderhandelingen met derde landen, heeft de Raad reeds een mandaat aan de Commissie gegeven. Ook heeft de EU in deze onderhandelingen in een aantal gevallen al tekstvoorstellen gedeeld voor handel en duurzame ontwikkeling met onderhandelingspartners waarin de nieuwe inzet nog niet is verwerkt. Binnen de Raad lijken de meeste lidstaten er voorstander van om per geval te bekijken hoe hiermee om te gaan.

Overigens bevat de Mededeling van de Commissie van juni jl. inzake handel en duurzame ontwikkeling een twintigtal actiepunten die zowel betrekking hebben op bestaande als op toekomstige handelsakkoorden. Het kabinet heeft ingezet op spoedige opvolging van actiepunten onder bestaande akkoorden, waar dit geen verandering van de verdragstekst behoeft. De inzet is er dus op gericht om afspraken over handel en duurzaamheid effectief te implementeren onder zowel bestaande als toekomstige handelsakkoorden.

Voor de ontwikkeling van de grondstoffenstrategie wordt rekening gehouden met verschillende aspecten, waaronder voorzieningszekerheid, circulariteit, de impact van de Nederlandse vraag naar grondstoffen in ontwikkelingslanden, internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen en de impact op het klimaat. Hierover zijn we in gesprek met vertegenwoordigers van bedrijven, bracheorganisaties, kennisinstellingen, ngo’s en het maatschappelijk middenveld. Er is een bijeenkomst met een brede insteek georganiseerd over de grondstoffenstrategie op 7 oktober jl. Deze bijeenkomst is bezocht door meer dan 100 genodigden. Hierbij is naast aan bovengenoemde partijen een gerichte uitnodiging gestuurd aan het Nederlandse maatschappelijke middenveld met expertise en netwerk in OS-landen. Ook wordt de consultatie van de Afrikastrategie benut. Juist de samenwerking met al deze stakeholders is van essentieel belang voor de totstandkoming en uitvoering van ons grondstoffenbeleid.

Het gaat hier om de Nederlandse inzet om internationale standaarden ten aanzien van milieu en arbeidsrechten middels bilaterale handelsakkoorden te promoten. Streven is dat verdragspartijen zich in handelsakkoorden committeren aan de naleving van dergelijke akkoorden en samenwerken aan genoemde thema’s. Middels een regelmatige dialoog tussen verdragspartijen wordt op implementatie van afspraken toegezien.

De onderhandelingen over een handelsakkoord tussen de EU en de Gulf Cooperation Council, waar Saoedi-Arabië lid van is, liggen stil. Door de Chinese sancties ligt ook het proces rond het EU-China Comprehensive Agreement on Investment (CAI) stil. Op 20 mei 2021 heeft het EP een motie aangenomen waarmee het goedkeuringsproces van het CAI effectief wordt bevroren zolang de Chinese sancties van kracht blijven.

De consultaties voor de Nederlandse mondiale gezondheidsstrategie zijn afgerond. Middels verschillende thematische consultaties zijn meer dan 200 stakeholders uit maatschappelijk middenveld, kennisinstellingen, de private sector en jongeren uit binnen- en buitenland, alsmede de EU, andere landen en internationale organisaties, waaronder de WHO geconsulteerd. Ook heeft een internetconsultatie plaatsgevonden.

Voor de toekomstgerichte context analyse voor de Afrikastrategie zijn in zowel Nederland als Afrika kennisinstituten aangeschreven voor input. Hierop zijn meer dan 50 reacties ontvangen en verwerkt. Eind oktober en november zullen internationale- en maatschappelijke organisaties, jongeren, private sector en overheden in zowel Nederland alsook op het Afrikaanse continent geconsulteerd worden om de beoogde inzet van Nederland aan te scherpen.

De Internationale Klimaatstrategie is op 7 oktober jl. aan de Tweede Kamer verzonden. Voor de totstandkoming van deze rijksbrede strategie is dankbaar geput uit drie rondetafelgesprekken onder leiding van de Klimaatgezant met bedrijven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties over de themagebieden klimaatmitigatie, adaptatie en innovatie. Input voor de klimaatstrategie werd ook ontleend aan de internetconsultatie voor de BHOS nota en het rondetafelgesprek over klimaat waaraan de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking deelnam.

Ook voor de grondstoffenstrategie hebben consultaties met bedrijfsleven, kennisinstellingen en maatschappelijk middenveld plaatsgevonden.

Zie het antwoord op vraag 73. Momenteel is geen sprake van een concreet initiatief waarover belanghebbenden geconsulteerd kunnen worden. Overigens wisselt het Ministerie van Buitenlandse Zaken regelmatig van gedachten over handelspolitiek met bedrijfsleven, ngo’s, vakbonden en regionale overheden middels het Breed Handelsberaad. Daar wordt regelmatig ook over de discussies over milieu in WTO-verband gesproken.

De doelgroep is primair gedefinieerd als mensen die nu geen toegang hebben tot moderne energie. Volgens de cijfers van het SDG7 Global Tracking report 2022 hebben wereldwijd 733 miljoen mensen geen elektriciteit en 2,4 miljard mensen geen toegang tot oplossingen voor schoon koken. De voornaamste focus van de inzet van NL om toegang tot elektriciteit te bieden betreft de rurale bevolking in sub-Sahara Afrika, waar naar schatting ongeveer 600 miljoen mensen geen elektriciteit hebben. Bij toegang tot schoon koken zijn vooral vrouwen en kinderen, die veelal uren per dag doorbrengen rond open vuur en daardoor blootgesteld worden aan ernstige luchtvervuiling, kwetsbaar. Naar schatting van de WHO leidt dat jaarlijks tot 3,2 miljoen doden.

Binnen deze doelgroep geeft Nederland extra aandacht aan mensen die niet via duurzame marktmodellen bereikt kunnen worden omdat ze daar te arm of kwetsbaar voor zijn. De Wereldbank schatte in 2020 dat mondiaal 112 miljoen mensen, inclusief female-headed huishoudens, zelfs de simpelste en goedkoopste zonne-energiesystemen niet konden betalen, ook niet met een financieringsoplossing. De inschatting is dat dit aantal gegroeid is door de COVID-19 crisis. Ten aanzien van schoon koken ontbreken data, maar is de problematiek, gezien de genderbarrières binnen huishoudens, naar verwachting nog groter.

Internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (IMVO) is een belangrijk onderdeel van het verduurzamen van internationale waardeketens en het behalen van de SDG’s. De introductie van IMVO-wetgeving heeft als doel om ondernemingen te stimuleren bij te dragen aan de eerbiediging van mensenrechten en milieu in hun eigen activiteiten en via hun waardeketen. In essentie wordt bedrijven gevraagd de risico’s in hun waardeketens voor mens en milieu in kaart te brengen, te prioriteren en aan te pakken. Op deze manier wordt de relatie tussen handel en duurzaamheid verder versterkt.

Het kabinet zal in EU verband inzetten op het bevorderen van de discussie over handel en milieu, waaronder over productiestandaarden. Deze inzet kan gepleegd worden via bijeenkomsten van de Raad (Handelscomité) en in contact met de Europese Commissie. Een eventuele aanleiding hiervoor kan het rapport over productiestandaarden (milieu en arbeid) zijn dat in opdracht van het Nederlandse kabinet is uitgevoerd en waarover uw Kamer binnenkort nader geïnformeerd zal worden9.

Nederland heeft belang bij een open, eerlijk en op regels gebaseerd internationaal handels- en investeringssysteem. Naast de inzet in WTO verband voor handelsafspraken zijn bilaterale EU handelsverdragen die regels stellen en digitale handel faciliteren een belangrijk instrument. Bovendien kunnen bilaterale afspraken een opstap zijn naar plurilaterale en multilaterale afspraken. Juist op het digitale vlak ontbreken vaak regels die de bedrijven en consumenten zekerheid en vertrouwen geven in internationale online markten. Zo kan toegang tot buitenlandse markten worden vergemakkelijkt, kunnen handelsbelemmeringen worden weggenomen en kunnen nieuwe kansen worden gecreëerd voor ondernemers en consumenten in de EU en derde landen. Dit draagt ook bij het normstellende effect van EU-regels.

Technologie speelt in toenemende mate een rol in geopolitiek. Het is voor de EU van belang om nauw samen te werken met internationale partners en dat geldt zeker voor de VS. De TTC is een belangrijk platform voor trans-Atlantisch overleg over handel en technologie en via die band van belang voor de Nederlandse economie.

Over exportcontrole van halfgeleiderproducten geldt dat het kabinet niet ingaat op specifieke casuïstiek. Over het aanvullende strategische kader voor exportcontrole van semiconductortechnologie is 18 december 2020 een vertrouwelijke brief aan uw kamer gezonden.

Het kabinet doelde in deze passage op oneerlijke concurrentie tussen bedrijven en landen door middel van bijvoorbeeld industriële subsidies, het voortrekken van staatsgeleide bedrijven of het afsluiten van de eigen markt. Internationale handelsregels spelen een belangrijke rol in het scheppen van een gelijk speelveld, omdat hiermee bepaald wordt welke economische praktijken geoorloofd zijn en welke niet. Hieruit vloeit voort dat indien een WTO-lid in strijd met deze regels handelt, dit als oneerlijk wordt gezien.

Hoewel oneerlijke concurrentie van derde landen door middel van vervuilende en oneerlijke productie inderdaad een probleem kan zijn, benadert het kabinet dit probleem niet vanuit de optiek van een gelijk speelveld, maar vanuit het verlangen klimaatverandering tegen te gaan en internationale arbeidsnormen te bevorderen.

Een hoeveelheid aan factoren heeft invloed op de concurrentiepositie van EU producten ten opzichte van non-EU producten, waaronder klimatologische omstandigheden, kennis en infrastructuur.

De Nederlandse overheid controleert de export van goederen die op basis van internationale afspraken worden gezien als «strategische goederen». Hieronder vallen bijvoorbeeld militaire- en dual-use (DU) goederen. DU goederen zijn goederen die zowel onschuldig civiel gebruik kennen, als gevoelig militair gebruik. U kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan rakettechnologie of verrijkt uranium.

Exportcontrole door de overheid maakt het mogelijk om strategische goederen op een verantwoorde manier te exporteren en is daarom een integraal onderdeel van het Nederlandse handelsbeleid.

Bij het beoordelen van een aanvraag voor een exportvergunning wordt op een case-by-case basis een inschatting gemaakt op het risico op ongewenst eindgebruik of omleiding naar ongewenste bestemmingen, die de combinatie van exporteur, ontvanger en goederen met zich meebrengen.

Het Internationaal Aanbestedingsinstrument (IPI) heeft tot doel om Europese bedrijven betere toegang te laten krijgen tot markten voor overheidsopdrachten in derde landen. Onder het IPI kan de EU niet tot uitsluiting van buitenlandse ondernemingen overgaan in verband met mensenrechtenschendingen. Toegang tot de EU-aanbestedingsmarkt kan onder het instrument enkel worden beperkt in verband met aanhoudende markttoegangsrestricties in een derde land.

De introductie van IMVO-wetgeving heeft als doel om ondernemingen te stimuleren bij te dragen aan de eerbiediging van mensenrechten en milieu in hun eigen activiteiten en via hun waardeketen. De positie van het kabinet ten opzichte van de door de Europese Commissie voorgestelde richtlijn inzake Corporate Sustainability Due Diligence is vastgelegd in het BNC-fiche van 7 april 2022 (kamerstuk 2212, nr. 3393). Het uitsluiten van overheidssteun in geval van een sanctie vanwege het niet-nakomen van de verplichtingen onder de richtlijn is alleen geëxpliciteerd voor nationale overheidssteun vanuit de lidstaten, niet voor Europese overheidssteun en niet voor het inkoopbeleid van overheden. Het kabinet pleit ervoor ook inkoopbeleid te betrekken bij deze bepaling, en vanwege bevordering van het gelijke speelveld ook uitsluiting van steun van EU-instellingen in de richtlijn op te nemen.

Over het aanvullende strategische kader voor exportcontrole van semiconductortechnologie is 18 december 2020 een vertrouwelijke brief aan uw kamer gezonden.

Bij vergunningaanvragen voor export van strategische goederen, programmatuur en technologie toetst het kabinet expliciet op het risico op mensenrechtenschendingen. Indien zorgen bestaan ten aanzien van het eindgebruik of de eindgebruiker in relatie tot mensenrechtenschendingen, wordt een vergunningaanvraag afgewezen.

Het verminderen van strategische afhankelijkheden en mitigeren van de risico's voor onze publieke belangen is een van de speerpunten binnen het Nederlandse beleid ten aanzien van open strategische autonomie. Uw Kamer ontvangt binnenkort een brief met een overzicht van het beleid ten aanzien van open strategische autonomie, inclusief strategische afhankelijkheden. Uw kamer is eerder specifiek geïnformeerd over het kabinetsbeleid ten aan zien van strategische afhankelijkheden in november 2021 en april 2022 (35 925 XVII; 32 735–339).

Door de aanwezigheid van hoogtechnologische en innovatieve industrie heeft Nederland cruciale posities verworven in verschillende mondiale waardeketens. Dit technologisch leiderschap leidt tot nieuwe vragen over de relatie tussen geopolitiek, veiligheid, technologie en economie. Hoewel marktwerking en een open economie het uitgangspunt van het Nederlandse handelsbeleid blijft, is interventie soms noodzakelijk uit het oogpunt van nationale en/of economische veiligheid. Dat kan defensief zijn, maar ook offensief, bijvoorbeeld op het vlak van publieke investeringen in innovatie.

Het internationaal aanbestedingsinstrument, de verordening buitenlandse subsidies en een anti-dwanginstrument zullen de strategische afhankelijkheden van kritieke grondstoffen niet direct verminderen.

Het internationaal aanbestedingsinstrument en de verordening buitenlandse subsidies zullen wel bijdragen aan een gelijker speelveld – respectievelijk wederkerigheid in de toegang tot markten voor overheidsopdrachten en het adresseren van concurrentieverstoringen op de interne markt. Een anti-dwang instrument zou economische dwang middels dergelijke afhankelijkheden door derde landen kunnen afschrikken en tegengaan. Hiermee zou het anti-dwang instrument op termijn de risico’s van strategische grondstofafhankelijkheden kunnen verminderen.

De annexatie zal geen enkele juridische of feitelijk gevolg hebben voor de Europese en Nederlandse opstelling ten opzicht van het grondgebied van Oekraïne zoals internationaal erkend. De annexatie zal op korte termijn geen gevolgen hebben voor de Europese voorzieningszekerheid van kritieke grondstoffen. Van de 30 kritieke grondstoffen die de EU onderscheidt, heeft Oekraïne een klein aandeel in de verwerking van gallium en scandium, maar is voor deze grondstoffen geen belangrijk winningsland voor de EU (zie mededeling Europese Commissie; COM(2020) 474 Final). De Donbas regio is rijk aan kritieke grondstoffen als titanium en lithium die in de toekomst interessant zouden zijn voor de EU, maar deze grondstoffen zijn ook elders in de wereld aanwezig.

Exportcontrole is een instrument dat verantwoorde internationale handel bevordert. Het biedt ondernemers voorspelbaarheid in de vorm van een duidelijk kader over wanneer export vrije doorgang kan vinden en wanneer juist niet. Hierdoor wordt het gelijke speelveld voor Europese exporteurs versterkt, wat bijdraagt aan de open strategische autonomie van de EU. Aan het besluit om wel of geen vergunning te verlenen, gaat een zorgvuldige weging tussen verschillende belangen vooraf, waarbij veiligheidsbelangen uiteindelijk boven economische belangen gaan.

Omdat er relatief veel technische kennis en ervaring belegd is in de afdeling exportcontrole binnen BHOS heeft deze momenteel een adviserende rol richting departementen waar beleid gemaakt en uitvoering gegeven wordt aan preventie van ongewenste kennis- en technologieoverdracht. Deze (technische) capaciteit wordt de komende tijd versterkt, mede met het oog op deze interdepartementale adviesrol. Denk hierbij aan thema’s als kennisveiligheid bij Ministerie van OCW en de Wet veiligheidstoets investeringen, fusies en overnames (Wet vifo) van het Ministerie van EZK.

Hiermee wordt bedoeld dat de proactieve inzet van het kabinet zich met name concentreert op handelskansen in 25 markten met de grootste waarde en kansen ter versterking van het duurzame internationale verdienvermogen van Nederland. Door te prioriteren kan de overheid, gegeven de beschikbare mensen en middelen, meer resultaten boeken. De prioriteitsmarkten zijn primair bepaald op basis van een economisch model waarin een weging plaatsvindt op basis van marktomvang (30%), bilaterale handel (60%) en toegevoegde waarde economische diplomatie (10%). De inzet in de prioriteitsmarkten vindt in samenhang met het IMVO-beleid plaats, inclusief zorgvuldige aandacht voor risico’s op het gebied van mensenrechten. Tevens wordt van alle Nederlandse bedrijven verwacht dat zij de OESO IMVO-richtlijnen onderschrijven.

Nederlandse bedrijven hebben op onder andere groene waterstof en offshore wind veel kennis en technologie te bieden, ook in het buitenland. Voor een effectieve ondersteuning daarvan vindt publiek-privaat overleg plaats over exportkansen en handelsbevorderende activiteiten in veelbelovende prioriteitsmarkten Ook worden met regelmaat buitenlandse delegaties ontvangen die geïnteresseerd zijn in samenwerking met het Nederlandse bedrijfsleven en kennisinstellingen op het terrein van de energietransitie. Verder worden jaarlijks masterclasses georganiseerd in Nederland voor buitenlandse overheden en bedrijven uit (potentiële) focuslanden voor offshore wind en waterstof, waarbij een overzicht wordt gegeven van recente ontwikkelingen op dit terrein en van producten en diensten van Nederlandse bedrijven uit deze sectoren.

Zie het antwoord op vraag 91. Technologische ontwikkelingen vereisen dat continu wordt gewogen welke zaken opgenomen moeten worden op de controlelijsten van de verschillende exportcontroleregimes en daarmee onder exportcontrole vallen. Hierover wordt dan ook veelvuldig onderhandeld.

Er is sprake van een snelle ontwikkeling van verschillende opkomende technologieën die een impact hebben op onze nationale veiligheid, zoals kunstmatige intelligentie, kwantum en fotonica. De meerderheid van deze opkomende technologieën zijn onderdeel van de gesprekken in het Wassenaar Arrangement, dat derhalve een belangrijk forum is om de ambities te realiseren. Zowel Rusland als Oekraïne zijn lid van het Wassenaar Arrangement, dat besluit op basis van volledige consensus. Dit zal besluitvorming de komende periode mogelijk compliceren.

Er vinden regelmatig consultaties plaats met bedrijven die in hun bedrijfsvoering te maken hebben met exportcontrole. Dit gebeurt o.a. door het organiseren van exportcontrole seminars en deelname aan de jaarlijkse conferentie over exportcontrolebeleid die door de Europese Commissie wordt georganiseerd. Daarnaast vindt er een jaarlijkse actualisering van de controlelijsten plaats die als bijlage van de EU Dual-Use Verordening zijn te raadplegen.

Verdere harmonisatie van het EU wapenexportbeleid moet concreet vorm krijgen via de herziening van het gemeenschappelijk standpunt inzake wapenexport (sinds 2008 van kracht). Deze herziening wordt in principe in 2024 afgerond. In dit herzieningsproces zit Nederland onder andere samen met Frankrijk een focusgroep voor die kijkt naar passende exportcontrole ten behoeve van gezamenlijk ontwikkelde en geproduceerde militaire goederen. Waar opportuun zal ik mijn Europese collega’s wijzen op het belang van verdere harmonisatie van het Europese exportcontrolebeleid.

Zoals beschreven in het coalitieakkoord (Kamerstuk 2021D50025) zal nationale IMVO-wetgeving worden ingevoerd die rekening houdt met een gelijk speelveld met de omringende landen en implementatie van mogelijke EU-regelgeving. Het wetgevende voorstel van de Europese Commissie inzake de Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) zal als basis dienen voor het nationale wetsvoorstel, dat vooruitloopt op de implementatie van de toekomstige CSDDD. Het streven is om beide voorstellen zoveel mogelijk parallel op te laten lopen. Dat laatste houdt ook in dat wijzigingen die voorzien worden in de conceptrichtlijn meegenomen kunnen worden in het nationale wetstraject. Aangebrachte wijzigingen in de conceptrichtlijn kunnen in het regeringsvoorstel worden aangebracht tot en met de stemming in de Tweede Kamer.

Het kabinet spant zich internationaal in voor het verhogen van de klimaatambities en het versnellen van de transitie en waardeert hierin de publiek-private dialoog. Zo is de Internationale Klimaatstrategie (IKS) ontwikkeld aan de hand van een aantal publiek-private ronde tafelgesprekken onder leiding van de Klimaatgezant. Deze aanpak wil het kabinet we in 2023 graag voortzetten bij de uitvoering van de IKS. Het kabinet doet dit in de vorm van bredere publiek-private bijeenkomsten alsook gesprekken van de bewindspersonen met specifieke stakeholders. De hernieuwbare energie inzet richting de armste landen bespreken we bijvoorbeeld in de context van NL Energy compact met 26 partijen die op dit vlak actief zijn. Ook met de gecombineerde inzet van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking in veertien lage middeninkomenslanden ziet het kabinet kansen om in samenwerking met private partijen met Nederlandse kennis en kunde bij te dragen aan het behalen van de doelen van het Parijsakkoord. De publiek-private dialoog wordt ook gevoerd in het kader van het mobiliseren van private financiering voor klimaatdoelen. Het kabinet werkt hierop al nauw samen met financiële partijen en zet daarbij ook in op het mobiliseren van pensioenkapitaal. Over de dialoog en samenwerking met innovatieve bedrijven en kennisinstellingen bij klimaatfinanciering zal ik u zoals verzocht in de Motie Erkens Boucke (kamerstuk 31 793, nr 216) informeren in het eerste kwartaal van 2022.

Conform de beleidsbrief Internationale inzet bosbehoud en bosherstel van 2020 (Kamerstuk 30 196 nr. 708), maakt het kabinet gebruik van diplomatieke inzet en financiële middelen om bij te dragen aan het doel om ontbossing uiterlijk in 2030 te stoppen. Het gaat daarbij om beleidsbeïnvloeding binnen en buiten de EU; ondersteuning van multi-stakeholder initiatieven; versterking van publieke en private governance voor bossen; financiering van innovatieve programma’s en bijdragen aan (multilaterale) fondsen; en ondersteuning van ontwikkelingslanden bij verduurzaming. Zoals aangekondigd in de BHOS-nota, wordt de financiële inzet voor bossen geleidelijk opgevoerd en zal in 2025 een verdubbeling zijn gerealiseerd tot tenminste EUR 50 miljoen per jaar. Mede in het licht van de EU-ontbossingsverordening, pleit het kabinet in de EU nadrukkelijk voor versterkte inzet op samenwerking met bosrijke landen die veel van onze agro-grondstoffen produceren, om hen te helpen bij de transitie naar duurzame, ontbossingsvrije productie.

In EU handelsakkoorden committeren verdragspartijen zich aan de effectieve implementatie van multilaterale milieuakkoorden waar ze partij bij zijn, waaronder de Overeenkomst van Parijs. Middels een regelmatig dialoog zien zij hierop toe. Bosbehoud kan onderdeel zijn van de nationale klimaatplannen om klimaatambities waar te maken, en in dat kader ook in de dialoog besproken worden. Daarnaast bevatten akkoorden bepalingen over duurzaam bosbeheer. In juni jl. heeft de Commissie een Mededeling gepubliceerd met een twintigtal actiepunten om de inzet op implementatie, monitoring en handhaving van afspraken over duurzame ontwikkeling te versterken. Deze actiepunten hebben ook betrekking op de bovengenoemde duurzaamheidsbepalingen.

De internationale klimaatstrategie betreft een rijksbrede strategie, waaraan interdepartementaal wordt bijgedragen in de uitvoering. Voor wat betreft Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking geldt dat ik, zoals uiteengezet in de beleidsnota «Doen waar Nederland goed in is», biodiversiteit als dwarsdoorsnijdend onderwerp sterker wil verbinden binnen Ontwikkelingssamenwerking, vooral op het gebied van water, voedselzekerheid en klimaat. Daarnaast heb ik hier ook in het handelsbeleid bijzondere aandacht voor. Voor wat betreft ontbossing, verwijs ik graag naar het antwoord onder vraag 105. Het kabinet zet hiertoe het hele spectrum van beleidsinstrumenten in.

De internationale klimaatstrategie ziet op de rijksbrede aanpak en beperkt zich wat betreft de voetafdruk tot de Nederlandse CO₂-voetafdruk. Het Actieplan beleidscoherentie voor ontwikkeling dat momenteel wordt herzien, en, in het bijzonder, het National Biodiversity Strategy and Action Plan (NBSAP) dat volgend jaar zal worden opgesteld, zullen de inzet ten aanzien van de bredere voetafdruk beschrijven.

Voor ongeveer de helft van de gemobiliseerde private klimaatfinanciering is dit onbekend. Dit deel betreft de gemobiliseerde private klimaatfinanciering door de multilaterale ontwikkelingsbanken. Van het overige deel is in 2021 60% van de privaat gemobiliseerde klimaatfinanciering ten behoeve gekomen aan mitigatie, 25% aan adaptatie en voor 15% kan dit onderscheid niet worden gemaakt.

Zoals ook geconcludeerd in het IOB rapport «Financiële toezeggingen in transitie»10 is het complexer om private financiering aan te trekken voor adaptatieprojecten dan voor mitigatieprojecten. Ook blijkt uit dit rapport dat van de onderzochte publieke inzet ten behoeve van de mobilisatie van private klimaatinvesteringen de verdeling adaptatie en mitigatie respectievelijk 41% en 44% is; er is ook nog restcategorie. Daarnaast is het enkel achteraf vast te stellen of gemobiliseerde private financiering ten goede is gekomen aan mitigatie of adaptatie-financiering en zijn de publieke sturingsmogelijkheden beperkt, onder meer vanwege lokale marktomstandigheden. Het kabinet zet zich in voor projectontwikkeling en financiering van adaptatieprojecten met specifieke programma’s, waaronder het Dutch Fund for Climate and Development (streefcijfer van 65% voor adaptatie).

Over het totaal kan geen verdeling worden gegeven of geschat. Dit komt ten eerste omdat binnen de publieke klimaatfinanciering voor 28% (de Rio-marker cross-cutting) niet gespecificeerd kan worden welke deel adaptatie en mitigatie is terwijl deze inzet daar wel aan bijdraagt. Daarom spreekt Nederland bij de besteding aan adaptatie over meer dan de helft van de publieke klimaatfinanciering gegeven de 50% met Rio-marker adaptatie en de 22% met Rio-marker cross-cutting dat ook deels aan adaptatie wordt besteed. Ten tweede is bij de gemobiliseerde private klimaatfinanciering van ongeveer de helft niet bekend hoe de verdeling tussen mitigatie en adaptatie is (zie ook antwoord op vraag 109).

Nederland richt zich bij de mobilisatie van private klimaatfinanciering primair op lage inkomenslanden (LICs)11 en lage midden-inkomenslanden (LMICs). Uit het IOB rapport «Financiële toezeggingen in transitie»12 blijkt dat van de onderzochte publieke inzet ten behoeve van de mobilisatie van private klimaatinvesteringen 47% gericht was op LICs en 28% op LMICs. De gemobiliseerde private klimaatfinanciering in LICs en LMICs bedroeg in 2021 respectievelijk 16% en 75% van het totaal waarvoor dit onderscheid te maken valt. Voor de multilaterale banken, die ongeveer de helft van de gemobiliseerde private klimaatfinanciering voor hun rekening nemen, is dit onderscheid onbekend.

Van de publieke klimaatfinanciering ging in 2021 ruim EUR 200 miljoen van de in totaal EUR 638 miljoen via bilaterale of regionale programma’s direct naar activiteiten in LICs. Voor programma’s met een mondiale dekking of voor de ongeoormerkte bijdragen via ontwikkelingsbanken en andere multilaterale instellingen, is de verdeling minder gemakkelijk te maken of niet bekend. IOB stelde op basis van een gedetailleerde analyse van de klimaatfinanciering in 2019 vast dat 60% ervan was toegewezen aan lage inkomenslanden, waarvan 69% voor op adaptatie gerichte activiteiten.

De Locally Led principes kennen meerdere dimensies die per project verschillen en zijn daarmee lastig te meten en te agregeren via de gebruikte managementsystemen. Daardoor is het niet mogelijk zo’n inschatting te maken.

Lokaal geleide interventies met sterke partnerschapscomponenten versterken de aanvaarding en legitimiteit van interventies en activiteiten op landenniveau. In de nieuwe BHOS-nota is lokalisering derhalve opgenomen als een van de zes werkwijzen voor maximale ontwikkelingsimpact.

Omdat er geen beleidsmarker bestaat voor betrokkenheid van door lokale door vrouwen en/of jongeren geleide organisaties, en activiteiten derhalve niet als zodanig door de gebruikte managementsystemen kunnen worden geïdentificeerd, is het niet mogelijk zo’n inschatting te maken.

De Nederlandse overheid verwacht van alle uitvoerende partijen en voor alle programma’s dat lokale vrouwen en jongeren actief in de probleemstelling, ontwerp en planning, besluitvorming, uitvoering en ook monitoring worden betrokken. In bijvoorbeeld programma’s onder het Power of Voices Subsidiekader, waarvan Global Alliance for Green and Gender Action, African Activists for Climate Justice en Green Livelihood Alliance zich specifiek op klimaat richten, wordt die betrokkenheid nu wel actief gemonitord maar is het voor die programma’s nog te vroeg om daar nu al resultaten over te vermelden.

Multistakeholder samenwerking met daarin een belangrijke rol voor maatschappelijke organisaties inclusief vakbonden, staat centraal in de Nederlandse inspanningen op het gebied van verduurzaming van handelsketens. Strategische partnerschappen met (coalities van) maatschappelijke organisaties («Power of Voices») spelen hierin een belangrijke rol. Het tegengaan van ontbossing, door stimulering van duurzame, ontbossingsvrije ketens, is belangrijk onderdeel van deze inzet. Het versterken van het partnerschap met productielanden respectievelijk (kleine) producenten en andere stakeholders daar, in het bijzonder jongeren en vrouwen, is daarbij van groot belang. Nederland zet zich er voor in dat zij – waar relevant en mogelijk ook op het hoogste niveau – in deze dialoog kunnen participeren. Zo zorgt onze partner Solidaridad dat (kleinschalige) vrouwelijke cacaoboeren in West-Afrika een stem hebben in de dialoog tussen West-Afrikaanse landen en de EU over duurzame cacao.

Met de vergrote inzet op SDG 2 is het inderdaad de bedoeling om substantieel meer mensen te bereiken. De prijsstijgingen zetten deze ambitie echter onder druk: hogere prijzen kunnen leiden tot een lager bereik van producenten en consumenten. De mate waarin dat effect optreedt kan op voorhand niet goed worden ingeschat. Uit de resultatenrapportages van de komende jaren zal blijken hoeveel meer mensen daadwerkelijk werden geholpen.

Ja. De Global Commission bouwt voort op de Dasgupta Review (Economics of Biodiversity, 2021) en beschouwt de relevante schakels van de hydrologische cyclus (ook) als natuurlijk kapitaal, en daarmee als nature based solution.

De nature based solutions-benadering zal naar alle verwachting, conform de Nederlandse inzet, onder verschillende (centrale) thema’s van de conferentie worden geagendeerd. Deze thema’s worden eind oktober in de Algemene Vergadering van de VN in New York bepaald.

Nederland wordt internationaal erkend als een deskundige en innovatieve partner voor landbouwontwikkeling en voedselzekerheid en speelt in VN-verband een zichtbare en onderscheidende rol met onze aanpak van hulp, handel en investeringen. Kennis, capaciteit en bedrijvigheid vormen een rode draad, met name vanuit de Topsectoren Agrifood, Tuinbouw & Uitgangsmaterialen en Water en vanuit de agrarische kennisinstellingen zoals Wageningen UR. Nederland werkt bij voorkeur in inclusieve en transparante partnerschappen om publieke, private en maatschappelijke sterktes, belangen en zorgen zo efficiënt en effectief mogelijk met elkaar te verbinden. Deze wijze van werken draagt daarmee positief bij aan het competitief vermogen van de agrarische sector in Nederland. Voorbeelden zijn SeedNL, waarmee de Nederlandse zaaizaadsector bijdraagt aan productiviteitsverbetering en tegelijkertijd nieuwe markten aanboort, of zilte landbouw, waarbij Nederlandse kennis en kunde wordt ingezet om voedselproductie in verzilte gebieden mogelijk te maken.

Nederland zet zich in om wereldwijd op het hoogste politieke niveau aandacht te vragen voor water en lidstaten te mobiliseren tot het maken van concrete toezeggingen voor de «Water Action Agenda», dat de toezeggingen bundelt en is gericht op een versnelde uitvoering van alle watergerelateerde SDG’s. regeringen, de VN, internationale financiële instellingen en de private sector worden opgeroepen water integraal op te nemen in hun beleid en wereldwijde inspanningen op het gebied van water beter te coördineren. Nederland zet zich in om de uitkomsten van de conferentie binnen de VN goed te borgen en steunt het voorstel van een groot aantal landen om een speciale VN-gezant voor water aan te stellen. Dit zal bijdragen aan de verdere verankering van het thema binnen de VN.

De Nederlandse mondiale gezondheidsstrategie is u toegekomen op 21 oktober 2022.

Nederland versterkt de rol van vrouwen als producent binnen SDG 2 door met name hun toegang tot land, productiemiddelen en kennis te helpen vergroten. Dat gebeurt bijvoorbeeld in programma’s die waardeketens versterken, landrechten bevorderen en beroepsopleidingen verzorgen. In landen waar de positie van vrouwen onder druk staat wordt extra aandacht besteed aan het vergroten van participatie en zeggenschap door vrouwen.

Nederland geeft zowel middels directe bijdragen aan Global Fund, WHO en UNAIDS, als via de inzet op versterking van gezondheidssystemen invulling aan de bestrijding van TBC. Zo draagt Nederland in 2.023 EUR 60 miljoen bij aan het Global Fund, dat ongeveer 25% van het budget inzet voor de bestrijding van TBC. Nederland draagt dus via dit kanaal 15 mln EUR direct bij aan de bestrijding van TBC. Ook de WHO en UNAIDS, die ongeoormerkt door Nederland worden gesteund, zetten zich in voor de bestrijding van TBC. Het is daarom niet mogelijk precies aan te geven hoeveel van onze bijdrage aan WHO en UNAIDS voor bestrijding van TBC wordt ingezet.

Op dit moment wordt via het dit jaar aflopende Product Development Partnerships (PDP) programma productontwikkeling voor de bestrijding van TBC gesteund. De thematische invulling van het PDP programma vanaf 2023 is nog niet bekend.

Daarnaast zal Nederland extra investeren in versterking van gezondheidssystemen en in SRGR. Hierdoor wordt de capaciteit van landen om ziekten zoals TBC maar ook HIV te bestrijden versterkt.

Een onderscheid tussen financiering voor SRGR en TBC is niet goed te maken. Zo komt de Nederlandse financiering voor UNAIDS ten goede aan SRGR, maar ook ten dele aan de bestrijding van TBC. Ook de financiering van het Global Fund komt deels ten goede aan SRGR (wat betreft de inzet op HIV) en voor een ander deel aan TBC.

Zie het antwoord op vraag 123.

Zie ook het antwoord op vraag 123. Nederland geeft ongeoormerkte bijdragen aan de Global Fund, WHO en UNAIDS. Zij werken wereldwijd aan de bestrijding van TBC. Doordat Nederland ongeoormerkt bijdraagt kunnen organisaties de bijdrage besteden waar noden het hoogst zijn. Het is dan ook niet mogelijk financiering uit te splitsen per land. Ook de via het PDP kader gesteunde productontwikkeling heeft een wereldwijd bereik.

Ja, de WHO rapporteert jaarlijks het Global Tubercolosis Report. Volgens het meest recente rapport13 worden wereldwijd jaarlijks ruim 10 miljoen mensen ziek door tuberculose (TBC). Wereldwijd is TBC de 13e doodsoorzaak en de tweede belangrijkste infectiedoder na COVID-19. Wereldwijd daalt de TBC-incidentie met ongeveer 2% per jaar. Sinds 2000 zijn naar schatting 66 miljoen levens gered door tijdige diagnose en behandeling van TBC.

Op het gebied van mondiale gezondheid zet Nederland vooral in op Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten (SRGR) en op versterking van primaire gezondheidssystemen. Hierbij investeert het kabinet in het volledige spectrum van SRGR maar richt het zich specifiek ook op die thema’s en doelgroepen die voor anderen in ontwikkelingslanden vaak (te) gevoelig liggen, zoals veilige abortus, seksuele voorlichting en specifieke risicogroepen zoals LHBTIQ+. Binnen de inzet op SRGR en versterken van gezondheidssystemen kijkt het kabinet nadrukkelijk hoe innovatie een rol kan spelen en samenwerking met de private sector kan worden versterkt.

De voorziene uitgaven lastens begrotingsartikel 3.1 van de BHOS begroting, 531 mln EUR in 2023, komen volledig ten goede aan de Nederlandse inzet op mondiale gezondheid. Hierbij worden uitgaven op het gebied van bijvoorbeeld klimaat en water, die deels ook ten goede komen aan verbetering van gezondheid, niet meegerekend.

Voor wat betreft de uitgaven van VWS in 2023 gaat het om de inzet op internationale samenwerking en kennisontwikkeling via het European Partnership on Pandemic Preparedness en de Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI) voor de ontwikkeling van vaccins tegen opkomende infectieziekten (EUR 3 mln) en de VWS bijdrage aan de WHO voor het Partnerprogramma (EUR 4 mln).

Uit de ranking van de voortgang op de SDG’s zoals bijgehouden door de VN kan worden afgeleid dat de hoogst scorende landen, het minst moeite hebben om de SDG’s te behalen. De vier Scandinavische landen staan bovenaan met een realisatie van 82 tot 86%.

De uitvoerende partners die met dergelijke digitale systemen werken gebruiken uitgebreide data bescherming en privacy protocollen om ervoor te zorgen dat informatie zo veilig mogelijk kan worden verwerkt.

Bij de herziening van de Leidraad Geïntegreerde Benadering zal een breed scala aan relevante actoren geconsulteerd worden, zodat zo veel mogelijk relevante lessen meegenomen kunnen worden.

Het aanvaarden en managen van risico’s is onvermijdelijk om resultaten te bereiken, zeker in fragiele gebieden. Bij aanvang van programma’s en projecten wordt een zorgvuldige risico-inschatting gemaakt en worden passende mitigerende maatregelen getroffen. Dit gebeurt op basis van specifieke context- en conflictsensitiviteitsanalyses. Zowel het ministerie als de uitvoerende organisaties dragen hierin de risico’s. Met «adaptieve manier» van werken, ook wel adaptief programmeren genoemd, wordt bij het ontwerp van het programma meer ruimte gelaten dan bij reguliere programmering voor fundamentele bijsturing wanneer de situatie daar om vraagt. Deze bijsturing vindt plaats in nauwe samenwerking tussen het ministerie en de betrokken uitvoeringspartners. Hiermee wordt het monitoren en de hieruit mogelijk volgende aanpassingen in een programma, inclusief eventueel nieuwe mitigerende maatregelen voor het beperken van de risico’s, een meer frequente en gezamenlijke aangelegenheid.

Het IOB-evaluatierapport van MINUSMA in Mali (2022) stelt dat de geïntegreerde benadering niet duidelijk was geconceptualiseerd en geoperationaliseerd. In de kabinetsreactie op het rapport is onderkend dat de toepassing van de geïntegreerde benadering voor betrokkenen in de missie door de jaren heen niet altijd duidelijk is geweest. Hierdoor bestond een wisselend beeld van wat het geïntegreerde karakter van de Nederlandse inspanningen inhield. Het kabinet neemt de aanbevelingen die ten aanzien van de geïntegreerde benadering in de evaluatie worden gedaan mee in de ontwikkeling van het interdepartementale beleid rondom de geïntegreerde benadering. De IOB post-missie beoordeling van de geïntegreerde politiemissie in Kunduz in Afghanistan geeft de aanbeveling om te blijven investeren in geïntegreerde interdepartementale samenwerking tijdens missies. Deze aanbeveling heeft het kabinet ter harte genomen en ligt o.a. ten grondslag aan het voornemen om de Leidraad Geïntegreerde Benadering te herzien.

Zie het antwoord op vraag 130.

Het Civic Space Fund bestaat uit twee onderdelen: het reguliere Civic Space Fund en de Flex optie. Voor het reguliere Civic Space Fund (EUR 9 miljoen op jaarbasis) is geen minimum bedrag vastgesteld voor activiteiten, al wordt een minimum van EUR 25.000 en meerjarige financiering aangemoedigd.

De Civic Space Fund Flex optie (EUR 1 miljoen op jaarbasis, opgehoogd met EUR 7,5 miljoen te besteden in 2022 en 2023) is inzetbaar voor kortlopende projecten en kent een drempelbedrag van EUR 100.000 per activiteit.

Er is geen specifiek visa-regime voor mensenrechtenverdedigers in gevaar. Als een mensenrechtenverdediger in acuut gevaar verkeert en zich tot NL wendt voor bescherming, wordt binnen bestaande kaders gekeken welke procedure de geëigende weg is voor het beoogde verblijfsdoel. Nederland biedt o.a. tijdelijke opvang aan mensenrechtenverdedigers en journalisten via het Shelter City programma.

Dat zal een combinatie van beide zijn. De kosten van noodhulp zijn gestegen. Niet alleen door de prijsstijgingen van voedsel en energie, maar ook doordat mensen in conflictgebieden lastig te bereiken zijn. Tegelijkertijd gaan we er wel vanuit dat met de inzet van structurele extra middelen vanaf 2023 ook meer mensen geholpen kunnen worden.

Het kabinet zet zich actief in om, met behulp van een internationale migratiestrategie, migratiesamenwerking te intensiveren en richt zich specifiek op het ontwikkelen/aangaan van migratiepartnerschappen met belangrijke landen van herkomst en transit, voornamelijk in de regio’s Noord-Afrika, Sub-Sahara Afrika en het Midden-Oosten. De inzet is een gelijkwaardig partnerschap met een brede relatie waarin wordt samengewerkt op en afspraken gemaakt over zaken als handel, hulp en steun bij opvang, terugname van uitgeprocedeerde asielzoekers en tegen gaan van irreguliere migratie. Het betreft zowel ODA als non-ODA middelen.

Het kabinet zal zich de komende periode extra inzetten voor betere online bescherming van vrouwelijke mensenrechtenverdedigers en maatschappelijke organisaties via programmatische en diplomatieke inzet. Zo verkent het kabinet momenteel een nieuw programma met het Digital Defenders Partnership. Dit programma legt de nadruk op beschermen en trainen van uitgesloten of gediscrimineerde groepen waaronder vrouwelijke mensenrechtenverdedigers, zodat zij veiliger online kunnen opereren. Vanuit het mensenrechtenfonds worden nieuwe programma’s (Safety for Voices beleidskader) geselecteerd die zich richten op veiligheid van mensenrechtenverdedigers, waaronder vrouwelijke activisten. Hierbij gaat speciale aandacht uit naar digitale veiligheid. Het centrale thema van de Commission on the Status of Women (CSW) in 2023 is bovendien nauw verbonden aan gelijke rechten online; als gebruikelijk zal Nederland een actieve, progressieve rol spelen tijdens de onderhandelingen over de agreed conclusions van de CSW in 2023. Voor de genoemde inzet worden bestaande financiële middelen uitgetrokken.

De Nederlandse inzet tegen mensenhandel richt zich vanuit BHOS perspectief vooral op West- en Noord Afrika. Daarin is de focus op bilaterale samenwerking, maar ook op regionale initiatieven omdat mensenhandel- en mensensmokkelroutes zich vaak niet aan landsgrenzen houden.

Nederland zet zich internationaal in tegen mensenhandel volgens een 4p-aanpak: prevention (voorkomen), protection (bescherming), prosecution (vervolgen van daders) en partnerships (samenwerken). Het inzetten van perspectief draagt met name bij aan de eerste P: het voorkomen van slachtofferschap. Het is daarbij belangrijk dat kwetsbaarheden van mensen, bijvoorbeeld economische afhankelijkheid, worden weggenomen. Ook is het van belang om slachtoffers en overlevers van mensenhandel perspectief te bieden bij hun herintegratie na eventuele terugkeer.

Eenmalig is hiervoor in 2.022 EUR 150 miljoen vanuit de BHOS-begroting beschikbaar gesteld en overgeheveld naar de begroting van JenV.

Een deel van het ODA-budget wordt, conform de richtlijnen van OESO-DAC, al jarenlang gebruikt voor uitgaven aan eerstejaarsopvang van asielzoekers uit DAC-landen in Nederland. De meest recente meerjarenraming zoals verwerkt in de BHOS-begroting 2023 is hieronder weergegeven. De verwachting is dat dit verder toeneemt.

Verwachte asieltoerekening (bedrag x EUR 1 miljoen)

	2023	2024	2025	2026	2027
Bedrag	628	632	631	637	645

Zoals recent door de Standing Commission of the Red Cross and Red Crescent werd aangekondigd is de 34e Internationale Conferentie van het Rode Kruis en de Rode Halve Maan uitgesteld tot eind oktober 2024. Over de concrete Nederlandse inzet wordt uw Kamer te zijner tijd geïnformeerd. Nederland heeft in ieder geval speciale aandacht voor de uitvoering van de resolutie over geestelijke gezondheid en psychosociale steun als onderdeel van noodhulp die tijdens de 33^e Internationale Conferentie werd aangenomen.

Als onderdeel van de jongerenstrategie Youth at Heart investeert het kabinet in programma’s voor onderwijs, werk en jongeren in Libanon, Jordanië, Irak, Egypte, Algerije, Tunesië, Marokko, Somalië, Ethiopië, Soedan, Kenia, Oeganda, Burundi, Burkina Faso, Mali, Nigeria, Niger, Senegal, Ghana, Mozambique, Angola en Bangladesh.

Nederland pleit stelselmatig voor integratie van mentale gezondheidszorg en psychosociale hulp (MHPSS) in crisisrespons (noodhulp, programmering in langdurige crises, opvang in de regio, conflictpreventie, vredesopbouw) en zoekt hiervoor relevante fora en instrumenten. Zo richt het einddocument van het Uitvoerend Comité van de VN Vluchtelingenorganisatie UNHCR zich in 2022 specifiek op MHPSS voor vluchtelingen en gastgemeenschappen. In 2023 zal Nederland zich aan de hand hiervan inzetten om meer programma’s en donorbijdragen MHPSS-inclusief te maken. Mede door Nederlandse initiatieven zijn in 2021 en 2022 materialen (richtlijnen, een toolkit en beleidsaanbevelingen) ontwikkeld om integratie van MHPSS en vredesopbouw te faciliteren. Nederland zal in 2023 met bondgenoten deze materialen helpen bekend te stellen en te laten gebruiken. Daardoor wordt het bieden van kwalitatieve psychosociale steun in vredesopbouwprogramma’s haalbaar voor meer organisaties. Verder werkt Nederland ook in 2023 met de Rode Kruis Rode Halve Maan Beweging (RCRC) aan de uitvoering van de RCRC resolutie over MHPSS in crisisrespons.

Door expliciete onderkenning van MHPSS in de internationale crisisaanpak te bevorderen, versterkt Nederland de financiële basis voor MHPSS wereldwijd.

Gerichte, MHPSS-specifieke financiering wordt ook in 2023 verstrekt aan twee faciliterende programma’s: een mechanisme om snel MHPSS-experts uit te zenden en de uitrol van een MHPSS-dienstencatalogus (het MHPSS Minimum Services Package).

Het grootste gedeelte van het noodhulp budget wordt uitgegeven via ongeoormerkte bijdragen aan internationale organisaties en via de subsidieovereenkomsten met de Dutch Relief Alliance en het Nederlandse Rode Kruis. Daarnaast wordt thematische financiering verstrekt die ten goede komt aan training van hulpverleners en diplomaten gericht op het realiseren van humanitaire actie en toegang; advisering over de veiligheid van hulpverleners; initiatieven op het terrein van MHPSS, accountability en het tegengaan van gebruik van honger als oorlogswapen; en activiteiten gericht op kennisontwikkeling. Binnen dit thematische budget worden geen activiteiten gefinancierd die direct ten goede komen aan onderwijs.

Er is geen specifiek budget gereserveerd voor de uitvoering van de Youth at Heart agenda. De inzet op jongeren krijgt gestalte binnen de verschillende thematische programma’s en fondsen op onderwijs, jeugdwerkgelegenheid en opvang in de regio. Voor het overige betreft het beleidsmatige en diplomatieke inzet. Het enige programma dat direct gelieerd is aan Youth at Heart is de ondersteuning ten behoeve van de internationale Jongerenadviescommissie. Hiervoor is in 2023 een budget gereserveerd van EUR 150.000.

De opvolger van het Orange Knowledge Program, het nieuwe Beroeps- en Hoger Onderwijsprogramma, zal van start gaan medio 2023. Het budget komt uit beleidsartikel 3.4 Onderwijs.

In aanloop naar het Global Refugee Forum in 2023 zal Nederland voortbouwen op het einddocument van het Uitvoerend Comité van de VN Vluchtelingenorganisatie UNHCR in 2022 dat specifiek gaat over MHPSS voor vluchtelingen en gastgemeenschappen. Nederland blijft ook na afloop van het Global Refugee Forum aandacht vragen voor MHPSS voor vluchtelingen en ontheemden in relevante internationale bijeenkomsten, en in de dialoog met VN instanties en het maatschappelijk middenveld. De aanbevelingen van de door Nederland georganiseerde Mind the Mind now14 conferentie in 2019 en de (technische) aanwijzingen die sindsdien door experts en organisaties zijn opgesteld vormen hierbij een belangrijke leidraad.

De Nederlandse bijdrage aan gezamenlijke programma’s op EU niveau, Team Europe Initiatieven (TEI), en delegated cooperation (DC) bestaan momenteel uitsluitend uit ODA-middelen.

De EU-bijdrage aan gezamenlijke programma’s wordt gefinancierd uit het Neighbourhood, Development and International Cooperation Instrument (NDICI). Ten minste 93% van het NDICI is ODA.

Op dit moment wordt gewerkt aan een meerjarig vervolg op de huidige Jongerenadviescommissie-pilot, ingaand per 2023. De beleidsvoornemens rondom het luisteren naar jongeren zoals aangegeven in de BHOS beleidsnota en de recente Kamerbrief voortgang Youth at Heart zijn daarbij leidend.

De Afrikaanse Continentale Vrijhandelszone (AfCFTA) is weliswaar formeel van start gegaan, maar feitelijk nog grotendeels in ontwikkeling. De Afrikaanse vrijhandelszone is opgericht met het oog op het wegnemen van handelsbelemmeringen zoals tarieven voor de intra-Afrikaanse handel, zowel in goederen als in diensten. De AfCFTA gaat niet over de handel tussen Afrikaanse markten en de Europese Unie, maar kan na voltooiing wel de basis vormen voor handelsafspraken tussen de EU en de AfCFTA.

Binnen de AfCFTA moeten de deelnemende Afrikaanse landen en regionale economische gemeenschappen nog verder onderhandelen over de precieze uitwerking en implementatie van het Afrikaanse vrijhandelsakkoord. De diepgaande effecten zijn daardoor naar verwachting pas over 5 à 10 jaar zichtbaar. Gezien het intra-Afrikaanse karakter van de AfCFTA, verwacht men op de langere termijn hoofdzakelijk positieve effecten voor het Afrikaanse bedrijfsleven. De AfCFTA vergroot op termijn echter ook de tariefvrije Afrikaanse zone waarbinnen in Afrika producerende Nederlandse bedrijven die producten kunnen afzetten. De door u gevraagde informatie is op dit moment derhalve nog niet voorhanden.

Graag verwijs ik u naar de voortgangsrapportage handelsakkoorden, waarvan uw Kamer een geactualiseerde versie ontvangt bij iedere geannoteerde agenda voor de Raad Buitenlandse Zaken Handel (RBZ-Handel).15 De meest recente voortgangsrapportage ging uw Kamer toe als bijlage bij de Geannoteerde Agenda voor de informele RBZ-Handel van 30-31 oktober 2022 (Kamerstuk 2022Z19582). In deze rapportage wordt een overzicht gegeven van de lopende onderhandelingen en de verwachtingen voor de komende jaren, voor zover bekend.

Zoals ook geantwoord op vraag 167 over de BHOS-nota constateert IOB in haar beleidsdoorlichting van artikel 1 van de BHOS-begroting dat er met name mogelijkheden liggen voor de combinatie hulp, handel en investeringen in (lage) middeninkomenslanden, omdat het ondernemingsklimaat daar al enigszins ontwikkeld is, terwijl er nog tal van ontwikkelingsvraagstukken liggen waar bedrijven (inclusief Nederlandse) een oplossing voor kunnen bieden. Daarom zet dit kabinet in op 14 landen in deze categorie en zal het conform IOB-aanbeveling hier meer sturing geven aan de gecombineerde inzet van hulp, handel en investeringen.

Zoals door de IOB beleidsdoorlichting van artikel 1 van de BHOS begroting is aanbevolen, zijn de combinatielanden gekozen uit een groep lage-middeninkomenslanden waar zowel nog grote ontwikkelingsuitdagingen zijn, als waar Nederlandse expertise een positieve bijdrage kan leveren op het terrein van duurzaamheid en/of digitalisering.

Historische aanwezigheid is in deze keuze meegewogen, zodat er een solide basis ligt onder onze inzet.

De 8 markten waar in Afrika zijn bijvoorbeeld dezelfde 8 markten waar de afgelopen jaren – in nauw overleg met de Taskforce handelsbevordering Afrika, VNO-NCW, RVO en Invest International – kansentrajecten zijn opgezet.

Oekraïne is als 14^e combinatieland toegevoegd met het oog op mogelijke bijdragen aan de wederopbouw van dit land en verzoeken hiertoe uit de Kamer.

Nederland en Marokko hebben een brede relatie met diverse wederzijdse belangen. Er zijn met Marokko geen afspraken gemaakt dat Nederland niet openlijk spreekt over mensenrechten. Nederland en Marokko hebben een open en constructieve relatie waarbij ook mensenrechten onderdeel zijn van de brede politieke dialoog. Het kabinet ziet ruimte om de reeds goede handelsrelatie tussen Nederland en Marokko verder te versterken. Thema’s waarop wordt gericht zijn water, duurzame energie en landbouw. In dit kader zijn afgelopen jaren al (digitale) handelsmissies en andere activiteiten georganiseerd bijvoorbeeld op het gebied van water, waterstof en samenwerking in een «Centre d’Excellence» voor de tuinbouwsector.

Nederland blijft, in samenwerking met de EU en andere internationale partners, ook in de twintig genoemde focuslanden in gesprek over de Europese positie ten aanzien van de oorlog in Oekraïne zodat de Russische invasie internationaal zo breed mogelijk wordt veroordeeld. Zie ook mijn recente antwoorden op Kamervragen van het lid Klink over «het charmeoffensief van Rusland in Afrikaanse landen» (Kamerstuk 2022Z15804 d.d. 26 september 2022).

Het staat landen vrij financieel-economische banden met derde landen op te bouwen. Natuurlijk heeft dit kabinet wel aandacht voor de invloed van China, en de gevolgen daarvan, in de focuslanden. Het is echter niet eenvoudig goed inzicht te geven hoeveel China in, door China of andere landen, als BRI aangemerkte projecten investeert, datzelfde geldt voor schulden aan China en voorwaarden bij Chinese leningen in andere landen.

Nederland trekt in EU-verband op om ontwikkelingsdoelstellingen te bereiken en de gezamenlijke inzet te versterken. De implementatie van de Global Gateway, de connectiviteitsstrategie van de Europese Unie, biedt de EU aanknopingspunten om zich steviger als geopolitieke speler te positioneren en bij te dragen aan de open strategische autonomie van de EU, gelijktijdig met het behalen van ontwikkelingsimpact in partnerlanden. De Europese geostrategische aanpak van connectiviteit via Global Gateway beperkt zich overigens niet tot deze focuslanden: het is een mondiale strategie waar geopolitieke, handels- en ontwikkelingsbelangen samenkomen en waar uitdrukkelijk samenwerking met de G7 en G20 wordt gezocht.

In de BHOS-nota wordt ingezet op verschillende categorieën landen. De OS-focuslanden zijn primair bepaald op basis van continuïteit in het OS-beleid en impact op langere termijn. We blijven ons de komende periode daarom richten op landen uit de drie eerder geselecteerde focusregio’s. Landen met een brede OS-relatie vallen (in principe) in de Wereldbank-categorie van lage inkomenslanden en kennen grote uitdagingen om de SDG’s te behalen. Landen met een OS-relatie op specifieke doelen kunnen ook in de Wereldbank-categorieën laag- of hoger-middeninkomensland vallen. Deze landen kennen specifieke uitdagingen waar Nederland op grond van historie en expertise een toegevoegde rol kan spelen.

Voor de top-25 prioriteitsmarkten van handel zijn het handelsvolume- en potentieel leidend (zie ook het antwoord op vraag 96) en bij de combinatielanden is de lijst tot stand gekomen op basis van kansen voor een gecombineerde beleidsinzet van handel en ontwikkelingssamenwerking.

Via subsidieverlening aan en strategische partnerschappen met (consortia van) maatschappelijke organisaties, waaronder de Power of Voices partnerschappen, worden maatschappelijk organisaties in staat gesteld een belangrijke rol te spelen in de totstandkoming, implementatie en monitoring van publiek-private samenwerking. Denk bijvoorbeeld aan de rol van vakbonden bij het STITCH-programma, waarin zij met bedrijven samenwerken aan betere arbeidsomstandigheden in de textielindustrie.

Ongeveer 50% van de ca. 125 contracten binnen de programma’s voor publieke infrastructuur in deze periode zijn met Nederlandse partijen getekend. Ongeveer 25% is met bedrijven uit ontwikkelingslanden en 25% andere bedrijven (waaronder Chinese). In bijna alle gevallen zijn lokale bedrijven betrokken als toeleverancier of onderaannemer. Op die manier zorgt ook een project met een internationale aannemer voor kennisoverdracht en lokale werkgelegenheid.

Met flankerende maatregelen worden de vrijwillige maatregelen bedoeld ter bevordering van IMVO. Deze maatregelen kunnen onder meer bedrijven die onder toekomstige wetgeving vallen helpen aan deze wetgeving te voldoen. Voorbeelden zijn het IMVO-steunpunt voor bedrijven en een instrument voor sectorale samenwerking.

Daarnaast richt ik mij op het verder versterken van het partnerschap met productielanden, in het bijzonder de combi-landen, om hen te ondersteunen bij het verduurzamen van (hun deel) van de productie en handelsketens met Nederlandse en Europese bedrijven. Bestaande multi-stakeholder programma’s en partnerschappen (via o.a. Solidaridad, IDH, STITCH en ander Power of Voices programma’s, ILO) vormen daartoe een goede basis. Op het gebied van flankerende maatregelen trek ik zoveel mogelijk samen op met de Europese Commissie en andere EU-lidstaten via o.a. Team Europe Initiatives (TEI).

De concrete maatregelen betreffen activiteiten via zowel onze diplomatieke inspanningen als via programma’s met partners. Diplomatieke inspanningen richten zich op het agenderen van leefbaar loon en inkomen op de internationale agenda. Zo heeft België zich deze zomer aangesloten bij het Nederlands/Duitse Joint Statement en de daarbij behorende samenwerking, en heeft de ILO tijdens de laatste Internationale Arbeidsconferentie een duidelijk mandaat geformuleerd voor meer engagement in het internationale debat rondom leefbaar loon en inkomen. De programma’s met partners, waaronder Solidaridad en IDH, maar bijvoorbeeld ook projecten onder het Fonds Verantwoord Ondernemen, hebben hun eigen doelstellingen op leefbaar loon en inkomen. Dit wordt gemeten in de jaarlijkse OS-resultatenrapportage onder de indicator «Number of direct beneficiaries supported to have raised incomes» (zie ook beantwoording vraag 174). Daarnaast werken we via programma’s zoals het Vakbondsmedefinancieringsprogramma en het Dutch Employers Cooperations Program (DECP) aan sociale dialoog, waarmee de sociale partners ook in staat worden gesteld te onderhandelen over betere lonen.

Nee, zoals ik ook in het Notaoverleg BHOS-Nota heb bevestigd zal de overheid van het betreffende land de opdracht (ook) dan verlenen aan de aanbieder met de meest gunstige prijs-kwaliteit.

Dit betreffen programma’s waarbij ODA wordt ingezet om private financiering te mobiliseren. Op die manier dragen private investeerders, zoals vermogensbeheerders en banken, bij aan de ontwikkelingsdoelen die via deze programma’s worden gerealiseerd.

Een voorbeeld hiervan is Climate Investor Two binnen het Dutch Fund for Climate and Development (DFCD), dat investeert in water en ecosystemen. Hier wordt ODA ingezet om projecten te ontwikkelen, en om een deel van de risico’s van commerciële financiers af te dekken. Op deze manier wordt beoogd met USD 340 miljoen aan ODA van verschillende donoren, USD 750 miljoen private financiering te mobiliseren. Huidige investeerders in het fonds zijn onder andere: Aegon, Bank Nederlandse Gemeenten en KLP (Noors pensioenfonds).

Nederland meet jaarlijks de private financiering die in het betreffende jaar is gemobiliseerd. Het rapport hierover geeft een overzicht van de mobilisatie van de verschillende innovatieve programma’s. (zie: Rapport Mobilised private climate & biodiversity finance: 2021 report[1])

Door gepaste zorgvuldigheid toe te passen kunnen ondernemingen, waaronder financiële instellingen, risico’s voor mens en milieu in hun waardeketen voorkomen en aanpakken, op die manier kunnen zij bijdragen aan het behalen van de SDG’s. Met IMVO-wetgeving wil het kabinet verder bevorderen dat ondernemingen gepaste zorgvuldigheid toepassen in lijn met de OESO-richtlijnen en UNGP’s. Ten behoeve van publieke consultatie zal dit najaar een concept wetsvoorstel worden gepubliceerd. Dit concept heeft ook betrekking op de reikwijdte en de vereisten in de nationale wet.

Het kabinet heeft in het coalitieakkoord afgesproken dat het in de EU de internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen wetgeving (IMVO) bevordert en nationale IMVO-wetgeving invoert die rekening houdt met een gelijk speelveld met de omringende landen en implementatie van mogelijke EU-regelgeving. Naast wetgeving maken ook andere maatregelen deel uit van de smart mix van maatregelen, gericht op het verhogen van het aantal bedrijven dat de uitgangspunten van IMVO toepast, bijvoorbeeld een IMVO-steunpunt voor bedrijven, het stimuleren van sectorale samenwerking, en het stellen van voorwaarden aan het buitenlandinstrumentarium voor bedrijven en aan rijksinkoop. Voor het vaststellen van de voortgang is een nieuwe meting voorzien.

Omdat het hier gaat om ontwikkelingseffecten voor de lage- en middeninkomenslanden heeft de genoemde uitsplitsing geen meerwaarde.

De indicatoren zijn SMART geformuleerd (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden) en gekoppeld aan de doelen per beleidsterrein. Het streven naar leefbaar loon is een beleidsdoel dat niet binnen het beleidsterrein buitenlandse handel valt en staat daardoor niet in de tabel. Voor overige beleidsdoelen geldt dat niet alle resultaten kwantitatief meetbaar en aggregeerbaar zijn. De indicatoren van het handelsbeleid moeten daarom in samenhang worden bezien met de overige in de begroting geformuleerde (kwalitatieve) doelen en resultaten.

Onderschrijving van de OESO-richtlijnen en/of de UNGPs wordt gemeten wanneer een onderneming in publiek beschikbare bronnen zoals het meest recente jaarverslag, duurzaamheidsverslag of de website een expliciete verwijzing naar een van deze richtlijnen maakt of door te beschrijven hoe ketenverantwoordelijkheid is verankerd in beleid en managementsystemen. Deze werkwijze is in de rapportage17 van de eerste tussenmeting van de 90%-doelstelling beschreven.

De eerste tussenmeting die is uitgevoerd over de gehele onderzoeksgroep is gepubliceerd in april 2020. Het resultaat van het aandeel grote bedrijven in Nederland dat de OESO-richtlijnen expliciet onderschrijft als referentiekader voor hun internationale activiteiten bedroeg toen 35 procent.

In de jaren 2021 en 2022 zijn geen tussenmetingen uitgevoerd en er zijn voor die jaren dus geen referentiewaardes beschikbaar.

Via een doordachte beleidsmix van elkaar versterkende vrijwillige- en verplichte maatregelen wordt bevorderd dat bedrijven de internationale kaders voor IMVO toepassen. Zie ook beantwoording vraag 172.

De begrotingsindicator « internationaal ondernemerschap» is niet voorzien van een streefwaarde. Met deze indicator wordt inzicht verschaft in de relatie tussen een aantal handelsbevorderende instrumenten en exporttoename van het betreffende bedrijf. Daarbij dient wel in ogenschouw te worden genomen dat de export van bedrijven door vele factoren wordt beïnvloed en daardoor in methodisch opzicht sprake is van zogenoemde «beperkte causaliteit» (de export toename kan niet rechtstreeks aan het handelsinstrument worden toegerekend).

De indicator in de memorie van toelichting18 is kwantitatief, maar er wordt via twee andere indicatoren19 ook gemonitord op fatsoenlijk werk. Dit komt terug in de jaarlijkse OS-resultatenrapportage. Daarnaast wordt er in de programma’s gestuurd op het bereiken van de meest kwetsbare groepen, zoals small scale traders en small scale farmers, uitsplitst naar jongeren/ouderen, man/vrouw. Inzet daarbij is dat deze specifieke doelgroepen meer en betere toegang krijgen tot lokale, regionale en internationale markten en dat verdringing van de lokale markt wordt voorkomen.

Voor programma’s op jeugdwerkgelegenheid wordt gerapporteerd op het aantal banen, het aantal ondernemingen en het aantal jongeren met een hoger inkomen. Streefcijfers worden op programmaniveau afgesproken; het Challenge Fund for Youth Employment (CFYE) heeft bijvoorbeeld als doel om tweehonderd duizend jongeren (waarvan 50% vrouw) werk en inkomen te bieden.

Met deze indicatoren met streefwaarden kunnen we de voortgang van de programma’s monitoren en bijsturen. Rapporteren op de afgesproken indicatoren is verplicht.

Er wordt nog altijd ingezet op verbeteren van toegang tot juridische bijstand en verbeterde toegang tot juridische instellingen voor vrouwen en mannen. Hierbij blijft het doel dat 50% van «het aantal mensen dat toegang heeft tot recht» vrouw is. De programma’s gaan uit van verschillende barrières voor mannen en vrouwen en er wordt specifiek ingezet op toegang tot recht voor kwetsbare groepen. Via consultaties voor het feministisch buitenland beleid wordt onderzocht hoe verdere invulling hieraan kan worden gegeven binnen alle beleidsterreinen, waaronder beleid gericht op het verbeteren van toegang tot recht.

De streefwaarde 2021–2025 is berekend op basis van de resultaten in het verleden en een significante toename in het budget voor komende jaren. Er van uitgaande dat de toename in budget leidt tot eenzelfde bijdrage aan deze indicator, zal deze streefwaarde naar verwachting gehaald worden.

De financiering via begrotingsartikel 1.3 draagt in zijn geheel bij aan het behalen van SDG8.

De financiering via begrotingsartikel 1.3 draagt in zijn geheel bij aan het behalen van SDG8-doelen.

De intensiveringen voor versterkte private sector en arbeidsmarkt in ontwikkelingslanden betreffen de inzet ten behoeve van de combinatielanden, de vergroening van de financieringsinstrumenten, handelscoherentie en innovatieve financiering voor ontwikkeling conform de BHOS-nota Doen waar Nederland goed in is. De intensivering op dit artikelonderdeel is aangevuld met EUR 50 miljoen voor de wederopbouw van infrastructuur in Oekraïne via het DRIVE-instrument.

Instrument	Bedrag x EUR miljoen in 2023	Beleidsdoel
Subsidies (regelingen)
Financiële sector ontwikkeling	2	Innovatieve financiering voor ontwikkeling
Economic governance and institutions	13	Combinatielanden
Marktontwikkeling en markttoegang	5	Handelscoherentie
Duurzame productie en handel	5	Handelscoherentie
Leningen
Financiële sector ontwikkeling	10	Combinatielanden Vergroening financieringsinstrumen-tarium
Opdrachten
(Jeugd)werkgelegenheid	5	Combinatielanden
Bijdrage aan (inter)nationale organisaties
Infrastructuurontwikkeling	80	Vergroening financieringsinstrumen-tarium en inzet Oekraïne
Marktontwikkeling en markttoegang	10	Handelscoherentie
Totaal	130

In de meerjarige begroting 2023 is het verschil tussen het budget op artikel 1.3 in 2022 (EUR 430,509 miljoen) en 2023 (EUR 517,910 miljoen) de genoemde EUR 87,401 miljoen.

De € 130 miljoen aan intensiveringen op artikel 1.3 staat per instrument verwerkt in tabel 8 van de begroting op pagina 38. De verdeling is weergegeven in de tabel bij beantwoording van vraag 187.

Van de EUR 84 miljoen uit de beslisnota gaat EUR 4 miljoen naar artikel 1.1 en EUR 80 miljoen naar artikel 1.3. De intensivering is aangevuld met EUR 50 miljoen als gevolg van de positieve cMEV-bijstelling. Er is geen sprake van een additionele EUR 46 miljoen voor artikel 1.3. Voor de totale verdeling van de EUR 130 miljoen op artikel 1.3 zie het antwoord op vraag 187. De totale intensivering op artikel 1 bedraagt EUR 134 miljoen.

Het gehele budget van begrotingsartikel 1.3 is ODA.

De extra middelen voor investeringen voor versterkte private sector en arbeidsmarkt in ontwikkelingslanden zijn in zijn geheel uit het verdeelartikel 5.4 gefinancierd. In kamerbrief 36180–2 is de volgende uitwerking van deze intensiveringen gestuurd:

Bedrag x EUR miljoen

Artikel-onderdeel	Versterkte private sector en arbeidsmarkt in ontwikkelingslanden	2023	2024	2025	2026	2027
1.3	Handelscoherentie	20	30	30	30	35
1.3	Combilanden BH en OS	18	22	22	22	22
1.3	Financiële instrumenten1	40	55	65	120	125
1.3	Innovatieve Financiering voor Ontwikkeling	2	4	4	4	4

De intensivering op dit artikelonderdeel is aangevuld met EUR 50 miljoen als gevolg van de positieve cMEV-bijstelling voor de wederopbouw van infrastructuur in Oekraïne via het DRIVE-instrument.

De EUR 130 miljoen aan mutaties op artikel 1.3 staat per instrument verwerkt in tabel 8 van de begroting op pagina 38. De verdeling staat in het antwoord op vraag 187.

In 2023 en 2024 wordt een bedrag van EUR 5,3 miljoen (non-ODA) per jaar overgeheveld naar de begroting van het Ministerie van Financiën voor de uitvoering van de controles door de Douane in het kader van het sanctieregime voor Rusland. De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking is hiervoor de opdrachtgever.

Hieronder treft u de stand van het verdeelartikel 5.4 in de BHOS-begroting 2023 (zie ook pagina 69) en het totaal aan herverdeelde middelen vanaf het verdeelartikel naar de beleidsartikelen sinds de eerste suppletoire begroting 2022.

(bedrag x EUR 1 miljoen)	2023	2024	2025	2026	2027
Stand verdeelartikel 5.4 ontwerpbegroting 2023	73	351	649	781	1.137

(bedrag x EUR 1 miljoen)	2023	2024	2025	2026	2027
Herverdeeld vanuit verdeelartikel 5.4 sinds eerste suppletoire begroting 2022	629	615	685	785	825

Het «Leave No One Behind»-principe staat centraal in het Nederlandse ontwikkelingssamenwerkingsbeleid, dat daarmee is gericht op inclusie van alle kwetsbare groepen. Hoewel elke kwetsbare groep uiteraard zijn eigen noden kent en hier binnen activiteiten ook aandacht voor is, werkt Nederland niet met targets voor specifieke doelgroepen.

In EU verband zijn hier geen afspraken over gemaakt. Wel spreekt het multilaterale akkoord van Kopenhagen over «nieuw en additioneel», maar bevat geen definitie. Over het concept «nieuw en additioneel» bestaat internationaal geen consensus. In de praktijk is het onderscheid tussen ontwikkelingsdoelstellingen en klimaatdoelstellingen door hun samenhang vaak moeilijk te maken. Zo levert de toegang tot hernieuwbare energie zowel een bijdrage aan het verminderen van CO2-uitstoot als van energie-armoede, en is klimaatadaptatie een integraal onderdeel van voedselprogramma’s. Het behalen van SDG’s kan alleen succesvol zijn, indien duurzame ontwikkeling voorop staat, waarbij rekening gehouden wordt met gevolgen van klimaatverandering en de transformatie naar koolstofarme, klimaatweerbare ontwikkelingspaden.

Alle financiering die ten goede komt aan landen die door de OESO-DAC als ontwikkelingslanden worden gedefinieerd en waarvan de financiering ontwikkelingsgerelateerd is (volgens de criteria van de OESO-DAC), worden gerekend als ODA. Ook de publieke klimaatfinanciering is onderdeel van het ODA-beleid en -budget.

Waar mogelijk en relevant wordt MHPSS opgenomen in programma’s die zijn gericht op ontheemden en kwetsbare gastgemeenschappen. MHPSS vormt een integraal onderdeel van het PROSPECTS partnerschap, dat specifiek gericht is op deze groepen.

Verwachte asieltoerekening (bedrag x EUR 1 miljoen)

	2023	2024	2025	2026	2027
Bedrag	628	632	631	637	645
% totaal ODA- budget	10,2	9,8	8,9	8,8	8,5

Een deel van het ODA-budget wordt, conform de richtlijnen van OESO-DAC, al jarenlang gebruikt voor uitgaven aan eerstejaarsopvang van asielzoekers uit DAC-landen in Nederland er is daaraan geen maximum verbonden. Wel heeft het kabinet in het verleden generale middelen beschikbaar gesteld als zich een piek voordeed.

Eerstejaarsopvang van asielzoekers uit DAC-landen wordt gefinancierd uit het ODA-budget.

Verwachte asieltoerekening (bedrag x EUR 1 miljoen)

	2023	2024	2025	2026	2027
Bedrag	628	632	631	637	645

Naast dit deel van de uitgaven (ongeveer 84% van het totaal) wordt er ook een deel door JenV gefinancierd. Dat deel wordt niet uitgesplitst naar eerstejaarsopvang en laterejaarsopvang. Het deel van de uitgaven door JenV is ongeveer 16% van de totale kosten van de eerstejaarsopvang. Dat betreft onder meer de uitgaven voor de overhead en de eigen gebouwen van het COA.

Omdat het oorspronkelijke toetsingskader van de garantiefaciliteit in 2020 afliep was in 2021 en 2022 het garantieplafond 0 in afwachting van de vernieuwing van het toetsingskader. Voor de jaren 2023 tot en met 2027 is eenzelfde garantieplafond voorzien als gold onder de oude garantiefaciliteit, namelijk. EUR 55 miljoen per jaar.

Fossiele projecten zijn reeds volledig uitgesloten van ondersteuning door de aanvullende EKV die vanuit het Dutch Good Growth Fund (DGGF) wordt aangeboden. Hiermee voldoet deze regeling aan de in Glasgow ondertekende COP26-verklaring.

SDR’s (Special Drawing Rights), speciale trekkingsrechten, zijn de internationale reserve valuta gecreëerd door het IMF. De waarde wordt bepaald op basis van de Amerikaanse dollar, de euro, de Chinese yuan, de Japanse yen en Britse pond sterling. De nominale waarde per aandeel van SDR 10.000 heeft momenteel een tegenwaarde van EUR 12.100.

Canada is in deze kiesgroep de grootste aandeelhouder van de AsDB. De afspraak die is gemaakt in deze kiesgroep is dat Canada daarom de bewindvoerder levert.

Zie het antwoord op vraag 61.

De intensiveringen op het ODA-budget zijn bedoeld om ontwikkelingsimpact door private sectorontwikkeling in OS-landen te genereren, en niet om Nederlandse bedrijven te subsidiëren.

Het kabinet versterkt het combinatiebeleid van BH en OS met programma’s onder artikel 1.3 van de BHOS-begroting omdat het een coherent handelsbeleid en de inzet van de private sector, in samenwerking met overheden, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen nodig acht om SDG8 te halen.

De beleidsdoorlichting van IOB bevestigt de relevantie van de combinatie voor doelmatig en doeltreffend beleid, mits gefocust, goed aangestuurd en gericht op een beperkt aantal landen waar dit ook meerwaarde heeft.

Zie het antwoord op vraag 209.

Zie het antwoord op vraag 62.

Zie de antwoorden op vragen 62 en 209.

In 2021 was 99,5% van beleidsartikel 1.3 ODA-uitgaven die direct of indirect ten goede kwam aan ontwikkelingslanden. 0,5% van de uitgaven betrof non-ODA uitgaven.

In 2021 ging 20% van de uitgaven op beleidsartikel 1.3 naar de lage- middeninkomenslanden. 13% van de uitgaven ging naar de allerarmsten in de lage- inkomenslanden. 62% van de uitgaven werd niet naar land gespecificeerd. Het gaat hier om regionale of wereldwijde bijdragen via b.v. multilaterale instellingen, internationale NGO’s en IFI’s.

Artikel onderdeel		Inkomenscategorie	2021
17.1.3	Private sector	Niet specificeerd per land	62%
		High income	0%
		Low income	13%
		Lower middle income	20%
		Upper middle income	5%
Totaal			100%

Zie antwoord op vraag 214.

Het drempelbedrag voor de Flex optie van het Civic Space Fund is inmiddels al verlaagd van EUR 250.000 naar EUR 100.000. Voor elke activiteit vanuit het CSF wordt beoordeeld of deze voldoet aan de richtlijnen van het fonds. Daarnaast biedt het departement ondersteuning aan posten bij vragen over activiteiten en het fonds. Het verder verlagen van het drempelbedrag voor verzoeken om een bijdrage uit het Civic Space Flex Fund zou kunnen leiden tot een grotere hoeveelheid aanvragen. Als gevolg van de gekozen modaliteit, waarbij posten iedere activiteit die uit dit fonds wordt gefinancierd zelf beheren, brengt iedere additionele aanvraag een directe verhoging van de werklast van zowel de posten en het departement met zich mee.

Zie het antwoord op vraag 216.

In de kamerbrief «Stand van zaken uitvoering moties en toezeggingen inzake uitfasering fossiele brandstoffen exportkredietverzekeringen en vergroening handelsinstrumentarium» (Kamerstuk 2022Z1794320 d.d. 28 september 2022) wordt uiteengezet hoe het handels- en exportinstrumentarium wordt vergroend en in lijn wordt gebracht met Parijs en Glasgow. Van bedrijven wordt verwacht dat zij de OESO-richtlijnen richtlijnen toepassen en daarbij risico’s in de keten – waaronder op het terrein van ontbossing – in kaart brengen en mitigeren.

Zie ook: Staatscourant 2022, 25681 | Overheid.nl > Officiële bekendmakingen (officielebekendmakingen.nl) 21

Zoals aangegeven in de beantwoording van vraag 220 is het subsidieprogramma sectorale samenwerking vastgesteld voor de periode 2022–2025. Pijler 1 van het programma kent een subsidieplafond van 9 miljoen euro voor activiteiten van ondernemingen en maatschappelijke organisaties om hun internationale waardeketens te verduurzamen, waarbij 6 miljoen euro beschikbaar is voor ondernemingen en 3 miljoen euro voor maatschappelijke organisaties. Daarbij geldt dat ondernemingen en brancheorganisaties maximaal 50 procent van de subsidiabele kosten tot een maximum van 200.000 euro per samenwerkingsverband per jaar krijgen vergoed. Voor maatschappelijke organisaties, als partner in een samenwerkingsverband, is maximaal 100 procent van de subsidiabele kosten beschikbaar, tot een maximum van 100.000 euro per jaar voor de aangesloten maatschappelijke organisaties tezamen.

Pijler 2 is uitsluitend bedoeld voor ondersteuning van maatschappelijke organisaties voor hun rol bij de implementatie van IMVO-convenanten. Het subsidieplafond is daarbij vastgesteld op 2,3 miljoen euro.

Voor de periode 2019 tot en met 2024 is ten opzichte van het bovenstaande al eerder additioneel 2,6 miljoen euro per jaar beschikbaar gesteld voor de uitvoering van IMVO-convenanten.

Bij beantwoording van vraag 220 is de verdeling over 2019, 2020 en 2021 aangegeven.

Zoals aangegeven in de beantwoording van vraag 220 en 221 kent pijler 1 van het nieuwe subsidieprogramma een subsidieplafond van 9 miljoen euro voor activiteiten van ondernemingen en maatschappelijke organisaties om hun internationale waardeketens te verduurzamen. Alle sectoren kunnen gebruik maken van het subsidieprogramma. De overheid zal de mogelijkheden onder het subsidieprogramma onder de aandacht brengen bij de bestaande IMVO-convenanten en door algemene promotie onder andere via het IMVO-steunpunt en stakeholders.

Er is meerjarig financiering vastgelegd voor het IMVO steunpunt. Op basis van het aantal en het soort vragen die binnenkomen bij het steunpunt kan nieuwe dienstverlening worden ingericht of capaciteit van de dienstverlening worden uitgebreid. Hierover blijven we met RVO in gesprek.

Om bedrijven duidelijkheid te bieden waar ze terecht kunnen én de relevante expertise van stakeholders te ontsluiten, kunnen bedrijven een beroep op hun expertise doen via het loket van RVO. Met vakbonden en andere stakeholders maakt het steunpunt afspraken over het aantal vragen dat de organisatie bereid is op te vangen binnen het eigen budget en over welke periode de organisatie hiervoor inzetbaar is. Naast andere bestaande subsidieprogramma’s (bijvoorbeeld op het terrein van sectorale samenwerking) is hiervoor vooralsnog geen aparte financiering voorzien.

Het kabinet onderschrijft het belang van sectorale samenwerking. Ook het nieuwe instrument zal het voor Nederlandse ondernemingen vergemakkelijken om te ondernemen in lijn met de OESO-richtlijnen en UNGP’s. De beoogde impact van sectorale samenwerking, als onderdeel van de doordachte mix van maatregelen, is vermindering van negatieve gevolgen voor mens en milieu in waardeketens van Nederlandse ondernemingen, doordat ondernemingen gezamenlijk werken aan het identificeren, aanpakken of mitigeren van mogelijke negatieve gevolgen of toegang tot herstel bieden en hierbij samenwerking kunnen zoeken met maatschappelijke organisaties.

Als voorwaarde voor subsidieverlening moet een samenwerkingsverband kunnen aantonen welke externe stakeholders, op een betekenisvolle manier, worden betrokken bij de voorgenomen activiteiten op één of meerdere stappen van gepaste zorgvuldigheid, in lijn met de OESO-richtlijnen. Dit moet worden aangetoond via het plan van aanpak en via de uitvoering van dit plan.

Onder het nieuwe subsidieprogramma voor sectorale samenwerking kan een samenwerkingsverband een collectief klachtenmechanisme oprichten. Als voorwaarde wordt gesteld dat het collectief klachtenmechanisme ingericht moet zijn op basis van de gestelde eisen in de UNGP’s. Binnen de subsidie is ondersteuning voorzien voor sectorale initiatieven om hun plannen te bestendigen in lijn met OESO-richtlijnen en UNGP’s.

Het kabinet werkt op verschillende manieren aan het stimuleren van (internationaal) maatschappelijk verantwoord ondernemen. Een manier is via maatschappelijk verantwoord inkopen (MVI). Voor rijksinkoop is daarbij de rijksinkoopstrategie Inkopen met Impact, die het kabinet in 2019 met uw Kamer deelde, leidend (kst TK 2019–20, 26 485, nr. 331). Medeoverheden zijn autonoom in het bepalen van hun inkoopbeleid. Het Rijk spoort hen echter aan maatschappelijk verantwoord in te kopen, middels het Nationaal Plan MVI 2021–2025, dat alle overheden stimuleert om hun inkoopkracht in te zetten voor het realiseren van maatschappelijke doelen. Deze strategie heeft als doel om maatschappelijk verantwoord inkopen de norm te maken binnen de overheid en zo duurzame, innovatieve en sociale ontwikkeling te stimuleren.

De wijze waarop bedrijven via inkoop worden aangezet tot maatschappelijk verantwoord ondernemen en de vorm waarin deze MVI-voorwaarden worden opgenomen in inkooptrajecten verschilt. Er kunnen minimumeisen gesteld worden of beoordelingscriteria (zoals gunningscriteria) worden gehanteerd. Hoewel de werking van deze typen «voorwaarden» en de bijbehorende controle verschilt, zijn ze in alle gevallen bindend voor bedrijven die zakendoen met de overheid.

Onderdeel van het rijksinkoopbeleid op het gebied van MVI is de verplichte toepassing van Internationale Sociale Voorwaarden (ISV). Bij het huidige inkoopbeleid van de rijksoverheid geldt de verplichting tot het toepassen van ISV als contractvoorwaarde in alle Europees aanbestede contracten in de acht risico categorieën met de meeste ISV-risico’s die de rijksoverheid voor haar inkopen heeft vastgesteld. Dat betekent dat in die gevallen het bedrijf dat de aanbesteding wint, verplicht is om tijdens de looptijd van het contract een risicoanalyse uit te voeren, een plan van aanpak aan te leveren ter voorkoming of reductie van negatieve gevolgen voor mens en milieu van activiteiten in de internationale keten en vervolgens openbaar moet rapporteren over de effecten van deze aanpak. Deze due diligence-aanpak is gebaseerd op de OESO Richtlijnen.

Naast de verplichte toepassing van ISV kunnen inkopers binnen en buiten het Rijk ISV ook vrijwillig toepassen.

In de uitvoeringsagenda ISV staat welke 19 concrete stappen er genomen zullen worden om de toepassing van ISV binnen de Rijksinkoop te verbeteren. In de Uitvoeringsagenda is bewust gekozen voor een mix van acties, die deels gericht is op verbetering van de huidige verplichte toepassing, deels op het stimuleren van de vrijwillige toepassing van ISV, en deels op onderzoek naar de vraag of deze verplichting standaard breder moet worden toegepast dan de huidige acht risico-categorieën.

Het kabinet vindt de aantrekkelijkheid van Nederland als vestigingsland van belang. De inzet hiervoor vindt primair vanuit het Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) plaats. Daar waar sprake is van kansrijke en passende investeringen in Nederland kan het postennetwerk van Buitenlandse Zaken door middel van contacten en inzet van economische diplomatie een ondersteunende rol vervullen.

Als bedrijven via hun verbondenheid met een topsector gebruik willen maken van het handelsinstrumentarium van RVO, gelden voor deze bedrijven dezelfde reguliere IMVO-voorwaarden van het BHOS-instrumentarium.

De economische reisagenda komt in afstemming met de departementen, topsectoren – bedrijfsleven en decentrale overheden en als onderdeel van de gecoördineerde reisagenda tot stand. De voorstellen voor economische missies en inkomende en uitgaande bezoeken daarin sluiten zoveel mogelijk aan bij de beleidsprioriteiten uit de BHOS-nota, zoals de 25 prioritaire markten.

In zijn algemeenheid geldt dat van Nederlandse bedrijven wordt verwacht dat zij zich in Rusland houden aan de OESO-richtlijnen inzake corruptie, arbeid, mensenrechten, ketenverantwoordelijkheid, milieu en consumentenbescherming. Het ministerie is bekend met het follow the money artikel, maar beschikt momenteel zelf niet over informatie over mogelijke schendingen van OESO-richtlijnen door Nederlandse bedrijven in Tsjetsjenië.

De IMVO-voorwaarden die gekoppeld zijn aan het BHOS-bedrijfsleveninstrumentarium zijn inderdaad niet nieuw. Er wordt wel nagedacht over mogelijk verbreding van de toepassing. Voor economische missies zonder bewindspersoon wordt momenteel bijvoorbeeld samen met RVO gewerkt aan een proportioneel IMVO-kader.

In de Kamerbrief van 13 juni 2022 (kenmerk 2022–0000258488) heeft de Minister van Binnenlandse Zaken mede namens de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking de uitvoeringsagenda Internationale Sociale Voorwaarden (ISV) aangeboden. Deze uitvoeringsagenda geeft uitvoering aan de motie van het lid Van Raan (PvdD), die de regering eerder verzocht om ambitieuze en meetbare doelstellingen op te stellen voor het toepassen van de ISV in de gunningscriteria van aanbestedingen van de (Rijks)overheid, en de Kamer daarover te informeren. Hoewel de toepassing van ISV als gunningscriterium geen onderdeel is van de huidige verplichte toepassing van ISV (deze verplichting ziet immers op de toepassing als contractvoorwaarde) wordt zowel bij het Rijk als bij medeoverheden al wel met deze toepassing geëxperimenteerd. In het kader van de Uitvoeringsagenda wordt nader onderzocht wat de mogelijkheden zijn (binnen de juridische kaders van onder andere de Aanbestedingswet) om ISV als selectie- of gunningscriterium toe te passen. Momenteel wordt gewerkt aan de voorbereiding van dit onderzoek.

Gezien de ontwikkelingen op klimaat en biodiversiteit zet Nederland zich in de OESO Working Party on Responsible Business Conduct (WPRBC) in voor een grondige herziening van het milieuhoofdstuk. Daarnaast wordt er ingezet op het opnemen van het thema dierenwelzijn in de richtlijnen, zoals eerder al toegezegd aan de Tweede Kamer. In het mensenrechtenhoofdstuk ondersteunt Nederland het belang van het expliciet benoemen van de veiligheid van mensenrechtenverdedigers in de richtlijnen, in lijn met de Nederlandse inzet in mensenrechtenbeleid.

Met betrekking tot de Nationale Contactpunten voor de OESO-richtlijnen (NCP’s) zet Nederland in op gerichte aanpassingen op de voorgeschreven processen van het NCP-werk, die de effectiviteit van de NCP’s adresseren en maximaal ondersteunen. Hiermee wordt ook beoogd een bijdrage te leveren aan de functionele gelijkwaardigheid van de verschillende nationale NCP’s.

Zie de antwoorden op vragen 62 en 209.

«Sensitieve technologieën» is een verzamelbegrip voor technologieën waarvan het eindgebruik een potentieel risico vormt voor de nationale veiligheid. Hierbij kan gedacht worden aan technologieën die een toepassing kennen in (toekomstige) wapens, een risico vormen voor vitale infrastructuur of een sterke ongewenste afhankelijkheid creëren.

Het gehele artikel 1.3 heeft het versterken van het ondernemingsklimaat en de ontwikkeling van de private sector in lage- en middeninkomenslanden als doel. Dit doel wordt bereikt zowel door directe- als indirecte financiering.

ODA aan het bedrijfsleven (Nederlands en internationaal) gaat veelal om uitvoering van een OS-doel door een bedrijf, lokaal, internationaal of Nederlands, dat daar een product of dienst voor levert, bijvoorbeeld door het uitvoeren van een studie, het beheren van een fonds of het leveren van infrastructuur aan een ontwikkelingsland.

Bedragen x EUR 1.000	2018	2019	2020	2021
Uitgaven artikel 1.3	425.304	390.367	416.637	415.502

Het kabinet hanteert een kabinetsbrede aanpak ter ondersteuning van het Nederlandse MKB. Er vindt geen berekening plaats over de betrokkenheid van het MKB onder begrotingsartikel 1 waardoor er geen percentages kunnen worden verstrekt.

Tegelijkertijd geldt dat het handelsbevorderend instrumentarium uit artikel 1.2 gericht is op het Nederlandse bedrijfsleven met een sterke concentratie op het MKB (moties Klink 35 925 XVII nr 21 en Moonen 35 529 nr 3291). Een indicator hiervoor is de dienstverlening door RVO die – op basis van registratie door de RVO – voor minimaal 90% is gericht op het MKB (minder dan 250 medewerkers).

Artikelen 1.1 en 1.3 richt zich op het bevorderen van het ondernemingsklimaat en de ontwikkeling van de private sector in lage- en middeninkomenslanden en richt zich sterk op het lokale MKB. In een aantal gevallen zijn Nederlandse MKB-bedrijven betrokken maar hierover worden geen percentages bijgehouden.

Het gehele artikel 1.3 is bedoeld voor de versterking van het MKB in ontwikkelingslanden ten behoeve van werk en inkomen (SDG8). Dit gebeurt direct en indirect, door versterking van het lokale ondernemingsklimaat. Dit artikel is niet bedoeld ter versterking van lokale ngo’s, hoewel wel met lokale ngo’s wordt samengewerkt om genoemd doel te bereiken

Voor een tabel met de uitgaven op artikel 1.3 zie vraag 240.

Ja de EUR 50 miljoen bestemd voor wederopbouw aan Oekraïne is al verwerkt in tabel 8. Het is toegevoegd aan het budgetinstrument bijdragen aan (inter-)nationale organisaties. Daarmee is het budget voor 2.023 EUR 123 miljoen.

De in de vraag genoemde EUR 26 miljoen kan ik niet plaatsen.

Zie het antwoord op vraag 187.

In de IMVO-beleidsnota van oktober 2020 (Kamerstuk 26 485, nr. 337) is aangegeven dat de overheid partij blijft bij de huidige IMVO-convenanten voor de termijn waarvoor deze convenanten zijn afgesloten en dat zij met dezelfde inzet aan tafel blijft zitten wat betreft de onderhandelingen die al liepen toen de beleidsnota werd gepubliceerd. Ook wordt de subsidie aan de Sociaal Economische Raad ter ondersteuning van de totstandkoming en uitvoering van de IMVO-convenanten voortgezet voor de afgesproken termijn.

Armoede van ouders is een belangrijke grondoorzaak van kinderarbeid. Dit werd ook onderkend in de Durban Call to Action23 , het uitkomstendocument van de vijfde internationale kinderarbeidconferentie (mei 2022). Het bevorderen van een leefbaar loon is niet de enige maar wel een belangrijke manier om kinderarbeid tegen te gaan. Voor de specifieke inzet van het kabinet op leefbaar loon, zie antwoord op vraag 168.

Voor Rusland zijn in de genoemde periode ruim 40 SIB-aanvragen goedgekeurd en voor Saoedi-Arabië 12. Over de genoemde periode hebben geen PIB-programma’s inzake Rusland plaatsgevonden. Voor Saoedi-Arabië zijn in de genoemde periode twee PIB-programma’s gestart op het terrein van duurzame tuinbouw (ook gericht op VAE en Qatar) en afvalverwerking. Via het strategische beurzenprogramma heeft de Topsector Agri & Food in de genoemde periode de Nederlandse landbouwsector kunnen presenteren tijdens de jaarlijkse Golden Autumn beurs in Moskou. Voor Saoedi-Arabië is geen gebruik gemaakt van het strategische beurzenprogramma.

Voor het antwoord over delen van bedrijfsnamen verwijs ik u naar het antwoord op vraag 5.

Informatie over de deelnemers van de handelsmissies met bewindspersonen is openbaar en terug te vinden op de website van de RVO. Zo maakten bijvoorbeeld eind vorig jaar bij de handelsmissies naar de VAE in het kader van de EXPO Nederlandse landbouwbedrijven onderdeel uit van de delegatie. In 2022 maakte een landbouwbedrijf onderdeel uit van de digitale handelsmisse gericht op circulaire economie in China. Het recente bezoek van Minister-President Rutte en Minister Schreinemacher aan Suriname bood voor enkele Nederlandse ondernemers uit deze sector de gelegenheid zakelijke kansen in Suriname te verkennen (een verslag van dit bezoek wordt binnenkort aan de Kamer verzonden). De geplande missie onder leiding van Minister Schreinemacher naar Vietnam 28-30 november a.s. heeft als thema »duurzame economie en industrie» en is mogelijk interessant voor bedrijven in de duurzame landbouw. De werving voor deze missie is nog niet gesloten en deelname daarom nog niet bekend.

De missieplanning 2023 is nog niet afgerond. Minister Schreinemacher is voornemens om in het voorjaar met een handelsmissie af te reizen naar Noord-Frankrijk op het terrein van HTSM, o.m. in de agrosector (agritech).

Zodra de handelsmissies bekend zijn worden ze vermeld op de evenementenkalender van RVO.nl (https://www.rvo.nl/evenementen).

De kosten van een missie variëren. Ze zijn afhankelijk van de grootte van de missie, de bestemming en het aantal deelnemers. Zo kost deelname aan een missie met bewindspersoon EUR 950 en kleinere sectorale en startup missies EUR 500. De reis- en verblijfkosten zijn voor eigen rekening van de deelnemers. Het budget loopt per missie uiteen van EUR 20.000 voor een kleine innovatiemissie tot gemiddeld EUR 200.000 voor een grote «flagship» missie met een bewindspersoon.

Het «capacity building» programma is door RVO in samenwerking met Evofenedex en NLinBusiness uitgerold onder de naam «International Business Academy». Bedrijven kunnen zich inschrijven en online modules volgen over tal van relevante onderwerpen over zakendoen met China, zoals de bescherming van intellectueel eigendom, «business etiquette» en IMVO.

De online awareness tool is een digitaal instrument dat door middel van vraag en antwoord bedrijven helpt bij het in kaart brengen van voor hen specifieke risico’s in hun zakendoen met China. De tool werkt als een soort digitaal stroomschema, biedt de bedrijven achtergrondinformatie en tips t.b.v. het mitigeren van de risico’s bij het zakendoen in en/of met China.

Omdat de uitvoering van (een deel van) het hoofdstuk voor duurzame handel en investeringen van de Chinastrategie (namelijk die onderdelen die op pagina 41 nader worden toegelicht) valt onder de totale opdracht die BZ aan de RVO heeft gegeven, wordt de China-strategie als zodanig in de tabel niet genoemd.

Zie het antwoord op vraag 243.

In 2021 werd op beleidsartikel 2 EUR 215 miljoen euro aan klimaatadaptatie uitgegeven dat is 50% van de EUR 432 miljoen euro klimaatuitgaven op dat artikel en 28% van de EUR 757 miljoen totale uitgaven op dat beleidsartikel.

In 2021 werd op beleidsartikel 2 ruim 122 miljoen euro aan klimaatmitigatie uitgegeven dat is 28% van de 432 miljoen euro klimaatuitgaven op dat artikel en 16% van de EUR 757 miljoen totale uitgaven op dat beleidsartikel.

Prognoses van gemobiliseerde private klimaatfinanciering zijn gebaseerd op de afgelopen jaren, wat voor beleidsartikel 2 neerkomt op een bedrag dat ongeveer gelijk is aan het in 2021 gerealiseerde bedrag van EUR 138 miljoen. De daadwerkelijke mobilisatie is pas achteraf vast te stellen.

Het kabinet zet zich zowel in voor de mobilisatie van private klimaatfinanciering gericht op adaptatie als op mitigatie. Zo wordt met de Nederlandse bijdrage aan het Climate Investor One bijgedragen aan private investeringen in de opwekking van duurzame energie (mitigatie). Met de oprichting van het Dutch Fund for Climate and Development richt het kabinet zich specifiek op private sector mobilisatie voor adaptatie, onder meer op het terrein van water en landgebruik.

Met het Dutch Fund for Climate and Development (DFCD) beoogt het kabinet bij te dragen aan het tekort van financierbare projecten, met name op het terrein van klimaatadaptatie. De «Origination Facility» van het DFCD ondersteunt de ontwikkeling van projecten, in nauwe samenwerking met toekomstige investeerders, zoals FMO en Climate Fund Managers. Op deze wijze wordt gewaarborgd dat de projecten aansluiten bij de mogelijkheden van financiële instellingen. Voorbeelden van projecten van het DFCD zijn ontziltingsinstallaties in Kenia, klimaatresistente rijszaden in Vietnam, afvalwaterzuivering in Mali en herbebossing in Ghana en Sierra Leone.

Ook Private Infrastructure Development Group (PIDG) combineert projectontwikkeling met financieringsinstrumenten, ten behoeve van investeringen in infrastructuur in Sub Sahara Afrika en zuidoost Azië. PIDG richt zich op het oplossen van marktfalen en de economische opbrengsten van infrastructuurinvesteringen in lage inkomenslanden zichtbaar te maken. Hierbij kan gedacht worden aan windmolenparken of zonne-energie.

Het fonds Climate Investor One (CIO) heeft met een innovatieve fondsstructuur institutionele investeerders aangetrokken voor het financieren van projecten op het gebied van voor hernieuwbare energie. Voorbeelden van projecten van CIO zijn windmolens in Vietnam, zonnepanelen in verschillende Aziatische landen en een run-of-river waterkrachtcentrale in Uganda.

Binnen beleidsartikel 2.1 wordt niet gestuurd op kanalen, derhalve worden bestedingen niet uitgesplitst naar type uitvoerder. Bovendien zijn de scheidslijnen niet scherp: in veel multilaterale programma’s wordt bijvoorbeeld gewerkt met en via lokale maatschappelijke organisaties.

Binnen beleidsartikel 2.1 wordt niet gestuurd op kanalen, derhalve worden bestedingen niet uitgesplitst naar type uitvoerder. Ook kan niet op voorhand worden aangegeven welk deel van de extra middelen via ambassades zal worden besteed, aangezien de meerjarige landenstrategieën nu nog in ontwikkeling zijn.

De EUR 5 miljoen voor ecologisch houdbare voedselsystemen en EUR 4 miljoen voor uitbannen honger zijn ramingen gebaseerd op aflopende projectfinancieringen. Inmiddels zijn er nieuwe verplichtingen aangegaan (o.a. met IFAD en UNICEF) waardoor de daadwerkelijke uitgaven voor 2022 hoger zullen uitvallen. De definitieve uitgaven zullen zichtbaar zijn in het BHOS jaarverslag over 2022.

Zoals vermeld in de kamerbrief stand van zaken hulp, herstel en wederopbouw Oekraïne van 27 september jl. zal de kamer over de inzet van de extra gelden nader worden geïnformeerd in antwoord op de eerder bij het debat over de landbouw en visserijraad ingediende motie Thijssen c.s. (Kamerstuk 21 501-32 nr. 1447), die de regering verzoekt om nog dit jaar een stappenplan op te stellen om bij te dragen aan de verbetering van de mondiale voedselzekerheid.

Onder de budgetlijnen van sub-artikel «Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties» van beleidsartikel 2.1 zijn voor 2023 uit centrale middelen de volgende multilaterale bijdragen gecommitteerd:

Budgetlijn	Internationale organisatie	Gecommitteerde bijdrage 2023
Realiseren ecologische houdbare voedselsystemen	IFAD Wereldbank Asian Dev. Bank	EUR 10 mln. EUR 4 mln. EUR 1 mln.
Bevorderen inclusieve, duurzame groei in de agrarische sector	IFAD FAO	EUR 22,5 mln. EUR 4 mln.
Kennis & capaciteitsopbouw ten behoeve van voedselzekerheid	CGIAR	EUR 20 mln.
Uitbannen huidige honger en voeding	UNICEF	20 mln.

De overige middelen onder deze vier budgetlijnen zijn nog niet gecommitteerd. De budgetlijn «Voedselzekerheid» betreft de decentrale (ambassade)programma’s, waarbinnen ook kan worden bijgedragen aan specifieke landenprogramma’s van multilaterale organisaties.

Er wordt binnen de bestedingen onder beleidsartikel 2.1 niet uitgesplitst naar type landbouwpraktijk. Dat is ook vrijwel ondoenlijk, aangezien het in het veld doorgaans gaat om vraag gestuurde, geïntegreerde werkwijzen, waarin agro-ecologische en andere praktijken samenkomen binnen een op ecologische duurzaamheid gerichte inzet.

Zie antwoord op vraag 268.

De programma’s onder kennis en capaciteitsopbouw ten behoeve voedselzekerheid hebben een sterk accent op partnerschappen met lokale organisaties. Zo werkt het Orange Knowledge Programme aan lokale institutionele capaciteit in onderwijs en onderzoek en is het onderzoek van de Consultative Group on Agricultural Research lokaal ingebed, zowel op het niveau van boeren en boerinnen, als in relatie tot nationale onderzoek en voorlichtingsdiensten. Ook bij de inzet van Nederlandse kennis, bijvoorbeeld op gebied van zaaizaad via SeedNL, is sprake van intensieve uitwisseling met kennis van lokale boeren/boerinnen en met lokale instituten.

Zie antwoord op vraag 263.

Het Dutch Fund for Climate and Development loopt tot 2037 en de financiering van het kabinet tot 2024. De eerste fase evaluatie is voorlopig voorzien voor eind 2023 en wordt publiek beschikbaar gesteld.

Zoals beschreven in de internationale klimaatstrategie wordt er gewerkt aan de vormgeving van een nieuw klimaatfonds. De start van dit fonds is beoogd voor 2025.

Nederland onderschrijft het belang van de 10 elementen voor operationalisering van agro-ecologie, zoals opgesteld door de VN Voedsel en Landbouw Organisatie (The 10 elements of agroecology (fao.org) 24 ). Deze elementen zijn alle nastrevenswaardig, maar vormen als geheel geen blauwdruk voor interventies. In de uitvoering wordt per project gekeken wat mogelijk is binnen de betreffende lokale context en in aansluiting op de prioriteiten en vraag van voedselproducerende boeren en boerinnen.

Nederland heeft zich op 7 maart 2022 formeel aangesloten bij de Coalition on Agroecology and Regenerative Agriculture. Het Ministerie van LNV neemt deel aan de policy working group van deze coalitie. Wageningen UR is lid van de research working group.

Partners die onder dit begrotingsonderdeel Nederlandse steun ontvangen zijn met name internationale NGO’s (zoals GAIN en CARE) en multilaterale organisaties (zoals UNICEF, WFP, UNOPS en WB). De verhouding is ongeveer 60:40. Deze organisaties werken in de uitvoering nauw samen met publieke, private en maatschappelijke organisaties.

Een voorbeeld van de wijze waarop biodiversiteit sterker wordt geïntegreerd als gevolg van deze inzet, is de Nederlandse bijdrage aan de Consultative Group on International Agricultural Research (CGIAR). CGIAR doet onderzoek naar landbouw- en voedselsystemen in de context van de klimaatcrisis. In de vormgeving van de hernieuwde bijdrage aan CGIAR, heeft Nederland extra gelet op de biodiversiteitsrelevantie, waarmee de Nederlandse middelen nu ook bijdragen aan onderzoek naar, bijvoorbeeld, de bevordering van agrobiodiversiteit.

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de bijdragen over de periode 2011 – 2021. De cijfers over 2022 zijn nog niet bekend. De met publieke middelen gemobiliseerde private financiering wordt sinds 2020 gemeten. Voor biodiversiteit wordt niet apart begroot, omdat biodiversiteit op de begroting van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking geen eigenstandige budgetallocatie kent maar wordt gemainstreamdonder bestaande begrotingsartikelen. De omvang van de biodiversiteitsfinanciering wordt bepaald op basis van de gedane uitgaven en de aan activiteiten toegekende OESO DAC Rio Markers voor biodiversiteit.

Jaar	Publiek (mln. EUR) afgerond	Privaat (mln. EUR)
2011	65	n/a
2012	91	n/a
2013	75	n/a
2014	62	n/a
2015	51	n/a
2016	89	n/a
2017	93	n/a
2018	117	n/a
2019	105	n/a
2020	121	12.1
2021	102	16.5

De bijdrage aan het GEF is niet separaat zichtbaar in de begroting. De bijdrage is onderdeel van de binnen beleidsartikel 2.3 Klimaat onder het kopje «Bijdrages aan (inter-)nationale organisaties» opgenomen budgetlijn »Klimaat algemeen».

Binnen de EU levert Duitsland de grootste bijdrage aan internationale biodiversiteit. Duitsland droeg tussen 2017–2021 ongeveer 750 miljoen euro bij; een bedrag dat tot 2025 zal stijgen tot 1,5 miljard euro. Ook Frankrijk en de Europese Commissie gelden als voorname donoren. Nederland volgt na Italië, Zweden en Denemarken.

Nederland heeft ervoor gekozen de verhoging van de bijdrage aan het Global Fund te koppelen aan een verhoging van de bijdrage aan UNAIDS en WHO. Deze organisaties zijn essentieel voor de uitvoering van de programma’s van het Global Fund. In totaal verhoogt Nederland de bijdrage aan deze drie organisaties met 48 miljoen EUR voor de komende drie jaar. Een verhoging van de bijdrage aan alleen het Global Fund met 30% zou een extra bijdrage voor de bestrijding van de drie ziekten met EUR 46 miljoen hebben betekend. Daarnaast zal Nederland extra investeren in versterking van gezondheidssystemen en in SRGR. Hierdoor wordt de capaciteit van landen om ziekten zoals TBC en HIV te bestrijden versterkt.

In 2021 en 2022 werden lastens deze budgetlijn ook de extra uitgaven voor de bestrijding van COVID-19 gefinancierd. Hieraan werd in 2.021 EUR 98 miljoen en in 2.022 EUR 110 miljoen besteedt. In 2023 en verder worden geen uitgaven meer voorzien voor de bestrijding van COVID-19. Hierdoor komt deze budgetlijn vanaf 2023 lager uit.

Zie het antwoord op vraag 285.

Nederland steunt de volgende mondiale fondsen op basisonderwijs: het Global Partnership for Education (GPE) en Education Cannot Wait (ECW). De steun voor ECW loopt volgens het huidige contract af in 2022 en voor GPE in 2025. De stop van de Nederlandse steun aan mondiale fondsen op basisonderwijs heeft geen gevolgen voor lopende projecten omdat deze fondsen werken met gecommitteerde donorbijdragen.

De gevolgen zijn naar verwachting beperkt omdat de huidige Nederlandse bijdragen aan mondiale fondsen voor basisonderwijs relatief bescheiden zijn. Zo is het huidige Nederlandse aandeel in de donorbijdragen (2021–2025) van het Global Partnership for Education 1,5 procent en is het Nederlandse aandeel in de totale donorbijdragen van Education Cannot Wait slechts 2,8 procent.

Van de centrale bestedingen uit begrotingsartikel 3.1 gaat ca. 63% naar SRGR activiteiten. Voorbeelden van bijdragen die niet of niet volledig toe te schrijven zijn aan SRGR zijn de bijdragen GAVI, de WHO, Global Fund en Global Financing Facility. Het aandeel van SRGR activiteiten kan nog wat oplopen omdat het PDP programma nog niet in dit percentage is meegenomen omdat partners nog moeten worden geselecteerd. De decentrale bestedingen uit begrotingsartikel 3.1 zijn vrijwel volledig toe te schrijven aan SRGR.

De begroting toont de bedragen die meerjarig zijn gereserveerd. Tot en met 2025 is hiervoor een verplichting aangegaan met GPE dat zich richt op basisonderwijs. Gezien de nieuwe focus op beroeps- en hoger onderwijs zullen de gereserveerde middelen na 2025 daarvoor worden ingezet. Hierover wordt uw Kamer bij de Voorjaarsnota nader geïnformeerd.

De Nederlandse steun aan Education Cannot Wait en het Global Partnership for Education (GPE) zullen na afloop van de lopende contracten niet worden verlengd. Het contract voor Education Cannot Wait bedraagt EUR 21 miljoen (waarvan EUR 6 miljoen geoormerkt voor COVID-19respons) en loopt af in 2023. Voor 2022 is een laatste betaling van EUR 1 miljoen begroot. De lopende bijdrage aan het Global Partnership for Education (GPE) loopt tot en met 2025 met een bedrag van EUR 10 miljoen per jaar.

Het PDP programma richt zich op producten die ten goede komen aan SRGR, armoede gerelateerde ziektes of nieuwe en terugkerende epidemieën in lage- en middeninkomenslanden. Het programma staat open voor productontwikkeling voor mentale gezondheidsproblemen, al is dit is geen voorwaarde voor het ontvangen van steun via het PDP programma.

Nederland brengt politici niet in positie middels haar buitenlandbeleid. Via versterking van het maatschappelijk middenveld en gesprekken met autoriteiten draagt Nederland bij aan goed functionerende, inclusieve democratieën. Via Power of Women programma’s gaat er hierbij specifiek aandacht uit naar pleitbezorging voor politieke participatie van vrouwen en gemarginaliseerde groepen in lage en lage middeninkomenslanden. Dit programma loopt van 2021–2025.

Het Civic Space Fund staat alleen open voor posten in geselecteerde landen die vermeld staan op de OESO-DAC lijst25 . Rusland en Saoedi-Arabië komen niet voor op deze lijst en Russische en Saoedische maatschappelijke organisaties komen dus niet aanmerking voor steun uit het Civic Space Fund.

Ja. IFFEd blijft een veelbelovend initiatief voor innovatieve financiering van onderwijs. Het Kabinet is momenteel bezig met de technische beoordeling van de gewijzigde opzet van IFFEd en onderzoekt hoe het zich verhoudt tot het nieuwe BHOS beleid met een focus op beroeps- en hoger onderwijs. Deze beoordeling vormt de basis voor besluitvorming over eventuele Nederlandse deelname aan IFFEd.

Nederland richt zich op integratie van MHPSS in noodhulp, opvang in de regio, conflictpreventie en vredesopbouw, zowel binnen het Nederlandse beleid als in de aanpak van de internationale gemeenschap in zijn geheel. Nederland financiert geen grote specifieke MHPSS-programma’s, maar neemt MHPSS mee in generieke programma’s, en ongeoormerkte en multilaterale bijdragen op het gebied van noodhulp, migratie en ontheemding (o.a. COMPASS en PROSPECTS Partnerschappen) en conflictpreventie en vredesopbouw.

Wel worden twee specifieke MHPSS-programma’s gefinancierd, die organisaties bijstaan bij het integreren van MHPSS in hun werk: een mechanisme om snel MHPSS-experts uit te zenden en een MHPSS-dienstencatalogus (het Minimum Services Package) met handvatten om psychosociale noden te identificeren en kosten van MHPSS te berekenen. Voor deze twee programma’s samen is in 2023 ruim EUR 2 mln gereserveerd.

Het kabinet draagt bij aan de SDG’s, waarbinnen middels het principe «leave no one behind» aandacht uitgaat naar uitgesloten, gemarginaliseerde en kwetsbare groepen. Voorts zet het kabinet, via diverse financiële en diplomatieke middelen, er op in dat gemarginaliseerde en kwetsbare groepen wordt versterkt. Hiertoe bestaan verschillende fondsen waaronder het beleidskader Versterking Maatschappelijk Middenveld, alsmede het Mensenrechtenfonds. Waar nodig, voor wat betreft specialistische kennis, kan daarnaast kennis worden ingehuurd uit het budget van de relevante thema’s van art. 4

Voor wat betreft Humanitaire Hulp stelt Nederland met ongeoormerkte, flexibele financiering humanitaire organisaties in staat om noodhulp te verstrekken op grond van humanitaire basisbeginselen. Daar hoort ook speciale aandacht bij voor extra kwetsbare groepen, zoals kinderen. Deze organisaties kunnen de kosten daarvoor in hun budgetten verweven. Er wordt hier door Nederland geen percentage aan verbonden. Het is niet mogelijk om de budgetontwikkeling ten behoeve van verschillende gemarginaliseerde of anderszins kwetsbare groepen te kwantificeren.

Uw Kamer zal zoals te doen gebruikelijk begin 2023 per brief worden ingelicht over de humanitaire inzet in 2023. Daarbij zal ook nader worden ingegaan op de diplomatieke en financiële inzet ter versterking van efficiëntie en effectiviteit van het humanitaire systeem.

Over monitoring van de impact van psychosociale zorg als onderdeel van humanitaire hulp verwijs ik naar de beantwoording van de feitelijke vragen bij de Beleidsnota BHOS «Waar Nederland goed in is» (vraag 132) en naar antwoord op vraag 307 hieronder.

Wereldwijd stijgt het aantal ontheemden. Juist daarom wordt het reguliere budget voor Opvang in de Regio aanzienlijk verhoogd de komende jaren van 128 miljoen euro naar een totaal van 298 miljoen euro in 2026. NL intensiveert hiermee de inzet op duurzame oplossingen voor de opvang van vluchtelingen in hun regio van herkomst, zodat zij daar een eigen leven kunnen opbouwen. Dit kan voorkomen dat mensen door reizen.

Nederland richt de programmering van bilaterale klimaatrelevante projecten (op het gebied van voedselzekerheid, water, toegang tot hernieuwbare energie en bossen) nadrukkelijk op mensen die het hardst geraakt worden door klimaatverandering, zoals in de Hoorn van Afrika en de Sahel. De mate waarin die projecten vervolgens private investeringen weten te mobiliseren wordt achteraf geïnventariseerd.

Nederlandse klimaatfondsen, die zijn ontworpen om ook private investeringen mobiliseren, krijgen een specifieke opdracht mee om focus op de meest kwetsbare landen te borgen. Zo moet het Dutch Fund for Climate and Development minimaal 25% investeren in de minst ontwikkelde landen.

In multilaterale programma’s kan Nederland dit alleen borgen door bijdragen te leveren aan fondsen en programma’s die specifiek gericht zijn om de meest kwetsbare landen, zoals het Least Developed Countries Fund van de Global Environment Facility.

Nederland zet sinds enkele jaren in op het bevorderen van integratie van MHPSS en vredesopbouw/conflictpreventie. In eerste instantie is hierop ingezet via de vredesopbouw instanties van de VN, omdat daar het zwaartepunt ligt van beleidsmatige discussie en beïnvloeding. In de dialoog met partners uit het maatschappelijk middenveld wordt ook ingezet op opname van MHPSS binnen vredesopbouw/conflictpreventie projecten. Veel organisaties ontplooien reeds activiteiten op dit thema. Dit is geen voorwaarde voor financiering, aangezien een analyse van de noden van de lokale bevolking de basis moet vormen van de inzet.

Er is binnen het humanitaire budget geen directe financiering aan community based organisations voorzien. Nederland financiert dergelijke organisaties via VN-noodhulpfondsen op landenniveau- de country based pooled funds (CBPF) – en via het partnerschap met de Dutch Relief Alliance (DRA) en het Rode Kruis. In totaal is EUR 310 miljoen beschikbaar voor het DRA partnerschap in de periode 2022–2026. In 2021 ging 26% van het budget naar lokale organisaties. In 2021 ging vanuit de pooled funds 35% van het budget van deze humanitaire fondsen naar lokale organisaties. Dit jaar draagt Nederland EUR 105 miljoen bij aan de CBPF.

Het postennetwerk beschikt niet over een noodhulpbudget gericht op het bereiken van gemarginaliseerde groepen. Voor het bereiken van gemarginaliseerde groepen kunnen posten daar waar mogelijk aan hen gedelegeerde middelen inzetten, zoals het Mensenrechtenfonds. Financiering van de humanitaire organisaties die zich onder leiding van de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHCR) bezighouden met bescherming van de meest kwetsbaren tijdens humanitaire crises, vindt centraal vanuit de BHOS begroting plaats.

Het betreft EUR 145 mln. extra middelen voor opvang in de regio« in de ontwerpbegroting 2023 ten opzichte van t.o.v. de ontwerpbegroting 2022. Zoals uit tabel 3 «belangrijkste beleidsmatige uitgavenmutaties t.o.v. vorig jaar» (pagina 25) blijkt, is in 2.022 EUR 60 mln. en in 2.023 EUR 145 mln. extra beschikbaar gemaakt ten opzichte van de ontwerpbegroting 2022.

Zie het antwoord op vraag 296.

Nederland bepleit integratie van MHPSS in alle crisisrespons, inclusief maar niet uitsluitend in humanitaire hulp. Effectiviteit en impact van MHPSS worden bekeken als onderdeel van integraal beleid. In de nu lopende evaluatie van de Nederlandse humanitaire hulp 2015–2020 door de onafhankelijke directie Internationaal Onderzoek en Beleidsevaluatie (IOB), wordt ook de inzet op MHPSS al meegenomen.

Nederland bepleit, zoals aangegeven in de beantwoording van de feitelijke vragen bij de Beleidsnota BHOS «Waar Nederland goed in is», toepassing in alle crisisrespons van het Monitoring and Evaluation Framework voor MHPSS dat is ontwikkeld door de Inter Agency Standing Committee MHPSS Referentiegroep. Ook in eigen resultaatraamwerken neemt Nederland waar mogelijk streefcijfers op met betrekking tot MHPSS. Op termijn kunnen de effecten van een MHPSS-inclusieve aanpak gerichter worden onderzocht in effectiviteits- en impact-evaluaties. Omdat er in een context met beperkte wereldwijde (expert)capaciteit een balans moet worden gezocht tussen monitoring en evaluatie en het lenigen van de noden zelf, is dit een proces van langere adem.

Het opvang in de regio beleid richt zich op een beperkt aantal landen met zeer grote aantallen vluchtelingen waar Nederland in samenwerking met overheden werkt aan perspectief voor vluchtelingen en gastgemeenschappen. Libië behoort daar niet toe. Wel wordt met Nederlandse steun door IOM en UNHCR hulp geboden aan vluchtelingen en migranten in Libië. Daarnaast blijft Nederland zich diplomatiek en in EU-verband inzetten om de situatie van migranten in detentiecentra te verbeteren. Daaronder valt bijvoorbeeld de inspanningen om veilige toegang tot de detentiecentra voor humanitaire organisaties te verzekeren.

De aanpak van mensensmokkel is één van de prioriteiten van het migratiebeleid. Dit gebeurt in nauwe samenwerking met alle betrokkenen, o.a. met de Koninklijke Marechaussee, het Openbaar Ministerie en het Ministerie van Justitie en Veiligheid. Daarbij wordt gewerkt met het zogenaamde «barrièremodel» dat er o.a. op gericht is om het verdienmodel te ontwrichten. Legale migratie kan inderdaad bijdragen aan het verkleinen van het verdienmodel van mensensmokkelaars en mensenhandelaren, maar de strijd hiertegen behoeft een alomvattende aanpak. De oorzaken van mensensmokkel zijn veel diverser.

De gehele reservering op het verdeelartikel in 2023, en mogelijk meer, zal naar verwachting nodig zijn vanwege de verwachte hoge asieluitgaven in 2022 en daarop volgende jaren. Dit betekent dat de uitgaven vermoedelijk hoger zullen uitvallen dan EUR 628 miljoen. De volgende meerjarenraming van de eerstejaars asieluitgaven wordt bij Voorjaarsnota 2023 vastgesteld en verwerkt. De raming over 2022 wordt bij Najaarsnota aangepast.

Het is niet de verwachting dat er een restant overblijft op het verdeelartikel 5.4 in 2023. Mocht dat zo zijn dan zullen die middelen bij eerste suppletoire begroting 2023 worden herverdeeld.

Een vrijwillige bijdrage aan een multilaterale instelling is niet een verplichte bijdrage zoals een verdragsrechtelijke bijdrage (contributie) dat wel is.

Wel is het zo dat na het vastleggen van een (meerjarige) vrijwillige bijdrage door middel van een overeenkomst een verplichting ontstaat om te betalen.

Nederland heeft in 2022 een voortrekkersrol gepakt op het thema Jongeren, Onderwijs en Werk. Ook tijdens de EU-AU top dit voorjaar was dit een prioriteit, in lijn met de Motie Koekkoek c.s. Samen met Denemarken heeft Nederland zich binnen de EU sterk gemaakt voor betekenisvolle jongerenparticipatie tijdens de top. Ook organiseerde Nederland voorafgaand aan de top consultaties met internationale jongeren en nam Nederland deel aan verschillende side events en sessies waarin jongeren(vraagstukken) centraal stonden.

Nederland zal haar inspanningen op de genoemde thema’s in 2023 voortzetten. Zo is het Kabinet voornemens te investeren in een nieuw en langjarig beroeps- en hoger onderwijsprogramma, met als doel om jongeren beter voor te bereiden op de arbeidsmarkt en het lokale onderwijssysteem te versterken. Nederland blijft zich inzetten voor betekenisvolle jongerenparticipatie, ook in de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking met Afrikaanse landen.

De rol van de Ambassadeur voor Jongeren, Onderwijs en Werk was en is van groot belang voor het internationaal uitdragen van deze agenda. Daarom heb ik besloten deze functie de komende jaren te continueren, zie ook de Kamerbrief voortgang jongerenstrategie Youth at Heart (Kamerstuk 34 952-180). De nieuwe ambassadeur zal op korte termijn starten.

De SDG toets maakt al onderdeel uit van het Integraal Afwegingskader. Voor de specifieke toets m.b.t. impact op OS landen, wordt op dit moment gesproken met de betrokken ministeries om halfjaarlijks relevante voornemens voor nieuw beleid en regelgeving in kaart te brengen. Door aankomend beleid en wet- en regelgeving vooraf te inventariseren kan in het beginstadium van beleidsvorming aandacht gevraagd worden voor het toepassen van deze toets.

Dit zal ook in een aparte brief voor het begrotingsdebat toegelicht worden, conform de toezegging van de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking in het commissiedebat van 28 september jl.