Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING

GERAAMDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Geraamde begrotingsgefinancierde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 50.350.804.000,-

Figuur 2 Geraamde begrotingsgefinancierde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 2.300.813.000,-

Figuur 3 Geraamde premiegefinancierde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1mln.) Totaal € 72.409.828.000,-

Figuur 4 Geraamde premiegefinancierde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 233.665.000,-

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld.

Het wetsvoorstel strekt ertoe om de onderhavige begrotingsstaat voor het aangegeven jaar vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor dat jaar. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten vastgesteld. De in de begrotingsstaat opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenoemde begrotingstoelichting).

De Minister van Sociale Zaken en WerkgelegenheidC.E.G. Van Gennip

De Minister voor Armoedebeleid, Participatie en PensioenenC.J.Schouten

B. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ DE BEGROTINGSARTIKELEN

1. Leeswijzer

Opbouw begroting

De begroting van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) is vormgegeven conform de Rijksbegrotingsvoorschriften (RBV), die zijn gestoeld op de Comptabiliteitswet 2016. Na deze leeswijzer volgen hoofdstukken met de beleidsagenda, de beleidsartikelen en de niet-beleidsartikelen. Hoofdstuk 5 bevat paragrafen met departementspecifieke informatie, hoofdstuk 6 de bijlagen.

Beleidsagenda

In de paragraaf beleidsprioriteiten van de beleidsagenda worden de hoofdlijnen van het beleid van SZW voor het komende jaar beschreven. In de daarop volgende paragrafen wordt ingegaan op de budgettaire ontwikkelingen van de uitgaven die onder het Uitgavenplafond Sociale Zekerheid vallen en zijn enkele ingevolge de RBV verplichte tabellen opgenomen en toegelicht.

Beleidsartikelen

De begrotingsuitgaven en premiegefinancierde uitgaven luiden in constante prijzen. In de Miljoenennota 2023 is een voorziening gecreëerd voor de loon- en prijsbijstellingen op alle begrotingshoofdstukken. De hiervoor gereserveerde middelen worden via de eerste suppletoire wetten 2023 naar de departementale begrotingen overgeboekt. Bij de premiegefinancierde uitgaven wordt het effect van deze loon- en prijsstijging op een afzonderlijke regel «nominaal» in de tabellen van deze begroting opgenomen. In het onderdeel nominaal wordt de geraamde ontwikkeling van de prijzen per jaar gereserveerd.

Niet-beleidsartikelen

De begroting van SZW bevat twee niet-beleidsartikelen. Deze artikelen bevatten de apparaatsuitgaven voor het kerndepartement en de nog niet verdeelde reserveringen.

Departementspecifieke informatie

Voor de paragrafen «Sociale fondsen SZW» en «Koopkracht en specifieke inkomensaspecten» zijn geen RBV-modellen voorgeschreven. De horizontale overzichtsconstructie integratiebeleid etnische minderheden bevat een interdepartementaal overzicht van doelstellingen op dit beleidsterrein en is op de RBV gebaseerd, hoewel voor deze bijlage geen model is voorgeschreven.

Bijlagen

De begroting van SZW bevat negen bijlagen. De eerste acht van deze bijlagen zijn op basis van de RBV verplicht. Deze bijlagen betreffen de bijlage Rechtspersonen met een wettelijke taak en zelfstandige bestuursorganen, de bijlage Specifieke uitkeringen, het Verdiepingshoofdstuk, de bijlage Moties en toezeggingen, het Subsidieoverzicht, de Uitwerking Strategische Evaluatieagenda, de bijlage Rijksuitgaven Caribisch Nederland en de NGF-bijlage. De lijst van afkortingen is niet verplicht.

Begrotingsgefinancierde en premiegefinancierde regelingen en Uitgavenplafond Sociale Zekerheid

De Minister van SZW is beleidsverantwoordelijk voor de begrotingsgefinancierde regelingen zoals opgenomen in deze begroting. Zij is daarnaast ook beleidsverantwoordelijk voor een aantal regelingen die niet begrotings- maar (grotendeels) premiegefinancierd zijn. In de begrotingen en de jaarverslagen van het Ministerie van SZW wordt daarom gerapporteerd over zowel begrotingsgefinancierde als premiegefinancierde regelingen. In de beleidsartikelen waar premiegefinancierde uitgaven en ontvangsten voorkomen zijn deze opgenomen in een afzonderlijke budgettaire tabel. In de beleidsagenda (in de paragraaf Uitgavenplafond Sociale Zekerheid) en in de verdiepingsbijlage wordt gedetailleerd ingegaan op de ontwikkeling van het totaal van deze uitgaven. De analyse in de paragraaf Uitgavenplafond Sociale Zekerheid komt inhoudelijk in belangrijke mate overeen met de in de RBV voor de beleidsagenda voorgeschreven overzichtstabel van belangrijke beleidsmutaties. Laatstgenoemde tabel is daarom niet in de begroting 2023 van SZW opgenomen.

Rol en verantwoordelijkheid: taakverdeling Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen

De politieke leiding van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid bestaat uit de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen. De verdeling van de beleidsterreinen is vastgelegd in de portefeuilleverdeling van het kabinet Rutte IV. Waar in deze begroting gesproken wordt van 'de Minister', wordt bedoeld de Minister in wier portefeuille betreffend beleidsterrein valt.

Bronvermelding tabellen met kerncijfers

In tabellen waarin realisatiegegevens van kerncijfers zijn opgenomen wordt in noten onder de tabel verwezen naar de bron van deze gegevens. Hierbij wordt uitgegaan van de meest recente informatie. Dit betekent dat deze cijfers kunnen afwijken van gegevens die in vorige publicaties werden gepresenteerd. Ramingen van de kerncijfers komen – tenzij anders vermeld – voor rekening van het Ministerie van SZW.

Motie Schouw

In juni 2011 is de motie Schouw ingediend en aangenomen. Deze motie zorgt er voor dat de landenspecifieke aanbevelingen van de Raad op grond van de nationale hervormingsprogramma's een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen. In de beleidsagenda wordt ingegaan op de uitwerking van de aanbevelingen.

Groeiparagraaf

Conform de RBV 2022 is aan de begroting SZW 2023 een bijlage specifieke uitkeringen toegevoegd, waarin voor het Ministerie van SZW wordt aangegeven welke specifieke uitkeringen er uitgekeerd worden en welke voornemens er zijn voor specifieke uitkeringen. Tevens is een NGF-bijlage toegevoegd met daarin een overzicht van de projecten uit het Nationaal Groeifonds die door het Ministerie van SZW worden uitgevoerd. Aan de beleidsagenda is op grond van de RBV 2022 een openbaarheidsparagraaf toegevoegd (paragraaf 2.3 van het Beleidsverslag). In de openbaarheidsparagraaf wordt aandacht besteed aan de beleidsvoornemens inzake de uitvoering van de Wet open overheid (Woo).

2. Beleidsagenda

2.1 Beleidsprioriteiten

Inleiding

De coronacrisis was ingrijpend, maar de samenleving en de economie hebben een enorme veerkracht getoond. De steunmaatregelen, om de banen van mensen te behouden en bedrijven door de moeilijke periode heen te helpen, hebben succes gehad. De Nederlandse economie herstelde zich snel na het opheffen van de contactbeperkende maatregelen. Hierdoor was noodsteun steeds minder nodig en konden de meeste steunmaatregelen per 1 april 2022 worden stopgezet.

Ondertussen staat Nederland voor een aantal nieuwe uitdagingen waardoor opnieuw een beroep wordt gedaan op de veerkracht van onze samenleving en economie. Denk daarbij aan de oorlog in Oekraïne, de hoge inflatie en de krapte op de arbeidsmarkt. Dit zijn grote uitdagingen die ook nog eens tegelijkertijd plaatsvinden. Het is belangrijk dat we in deze zware tijden oog voor elkaar blijven houden.

De oorlog in Oekraïne leidt tot een toestroom van ontheemden uit Oekraïne naar Nederland. Het kabinet wil hen ruimhartig opvangen met leefgeld, recht op opvang, toegang tot de arbeidsmarkt en bemiddeling naar werk, als zij dit nodig hebben. Steeds meer Oekraïners zijn aan het werk. Werkende ontheemden kunnen ook kinderopvangtoeslag krijgen.

Grote groepen huishoudens hebben moeite om rond te komen door de hoge inflatie en maken zich steeds meer zorgen. Het kabinet zal niet elke tegenslag kunnen compenseren, maar heeft wel maatregelen genomen. Naast de energietoeslag en accijnsverlaging in 2022 zullen we in 2023 huishoudens met een lager- en middeninkomen extra ondersteunen met een zeer omvangrijk pakket aan maatregelen. Dit doen we op het terrein van Sociale Zaken en Werkgelegeheid door het minimumloon versneld en meer te verhogen, het kindgebonden budget te verhogen, ook in 2023 een energietoeslag uit te keren en door geld te reserveren voor huishoudens die extra ondersteuning nodig hebben. Ondanks het forse maatregelenpakket, staat Nederland voor een grote maatschappelijke opgave, waarbij overheidsbeleid alleen niet genoeg is. Zo heeft het kabinet ook een oproep gedaan aan werkgevers om de lonen te verhogen.

Werkgevers hebben moeite om personeel te vinden. De aanhoudende personeelstekorten leiden tot zorgen over de kwaliteit en beschikbaarheid van bijvoorbeeld het onderwijs, de zorg en de techniek. Daardoor komt het verdienvermogen van Nederland onder druk te staan, evenals het aanpakken van maatschappelijke opgaven zoals de klimaat- en energietransitie. Tegelijkertijd biedt de krapte op de arbeidsmarkt ook kansen voor mensen die aan de kant staan of een minder sterke positie op de arbeidsmarkt hebben. En het biedt de kans voor werkgevers om te laten zien dat goed werkgeverschap loont.

De plannen voor 2023 zijn een uitwerking van het coalitieakkoord «Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst». Het akkoord heeft de ambitie om de bestaanszekerheid te verbeteren met gelijkwaardige kansen voor iedereen. We richten ons op onevenwichtigheden op de arbeidsmarkt en armoede en schulden. Deze ambities willen we verwezenlijken door wetswijzigingen, actieprogramma’s en pilots. En we werken aan grote stelselwijzigingen, zoals de kinderopvang, pensioenen en de certificering van de uitzendsector. Deze ingrijpende wijzigingen leiden tot een structureel sterker Nederland. De mensen staan daarbij centraal en niet het systeem. De dienstverlening van de overheid is vaak te ingewikkeld. De mensen moeten ervan uit kunnen gaan dat de overheid hen vertrouwt en hen met vertrouwen tegemoet treedt.

Op zeven thema’s gaat het kabinet aan de slag met de uitdagingen van vandaag en morgen: het mogelijk maken van werk en het bieden van kansen (arbeidsmarkt, participatie en kinderopvang), het bieden van een fatsoenlijk inkomen nu en straks (inkomen en pensioenen), tot het helpen wanneer het even tegenzit (armoede & schulden). Daarbij is het van belang dat dit beleid de burger op de juiste manier bereikt (uitvoering).

1. Arbeidsmarkt in beweging

Aanpak krapte

De huidige en structurele tekorten op de arbeidsmarkt vormen een uitdaging voor het kabinet om de ambities in het coalitieakkoord waar te maken. Het aantal mensen dat kan en wil werken stijgt nauwelijks, terwijl het aantal vacatures blijft stijgen. Onder meer demografische ontwikkelingen liggen hieraan ten grondslag. De arbeidsmarkt past zich nog niet voldoende aan. Om die redenen ziet het kabinet een duidelijke rol voor de overheid in het aanpakken van krapte, zowel in haar rol als werkgever in sectoren als de zorg en het onderwijs, als door overkoepelend beleid om krapte tegen te gaan. Dit kan de overheid niet alleen. Daarom is ook de rol van werkgevers en werkenden essentieel.

Om krapte aan te pakken zet het kabinet in op het verminderen van de vraag naar arbeid, het vergroten van het arbeidsaanbod en het verbeteren van de match tussen vraag en aanbod. Het kabinet heeft een oproep gedaan aan werkgevers om bijvoorbeeld betere arbeidsvoorwaarden te bieden, anders te werven en te kijken naar onderbenutte deeltijders. Voor het kabinet is er ook werk aan de winkel. Zo gaan we bijvoorbeeld innovatie meer stimuleren, evenals meer uren werken. Ook zal het kabinet inzetten op Leven Lang Ontwikkelen (LLO) en de aansluiting verbeteren tussen initieel onderwijs en arbeidsmarkt. Samen met tal van partners verbeteren we de match tussen werkgevers en werknemers. Het kabinet onderzoekt, in aanvulling op bovenstaande acties, onorthodoxe maatregelen om personeelstekorten terug te dringen.

Naar een arbeidsmarkt die werkt voor iedereen

Het kabinet werkt aan een toekomstbestendige arbeidsmarkt. Het goed functioneren van de arbeidsmarkt is belangrijk voor mensen individueel én voor de samenleving als geheel. Een arbeidsmarkt die een positieve bijdrage aan de samenleving levert en mensen kansen biedt, is echter geen vanzelfsprekendheid meer. Te veel mensen komen in de knel, zijn onzeker over hun inkomen of dragen individueel hoge risico’s, bijvoorbeeld als ze niet verzekerd zijn voor ziekte. Naast trends als vergrijzing en globalisering, zijn beleidskeuzes en regels uit het verleden een brede oorzaak van de problemen op de arbeidsmarkt. Samen met werkenden, werkgevers en ondernemers werkt het kabinet daarom aan een toekomstbestendige arbeidsmarkt.

Het kabinet wil het aangaan van duurzame arbeidsrelaties stimuleren zodat werkenden meer werk- en inkomenszekerheid ervaren. Arbeidsovereenkomsten voor onbepaalde tijd vormen de basis voor het organiseren van structureel werk. Een vaste baan heeft zowel voor de werknemer als werkgever voordelen. Het loont voor hen in elkaar te investeren. Andere contractvormen worden waar dat nodig is beter gereguleerd, zodat ze niet meer gebruikt kunnen worden om te concurreren op arbeidsvoorwaarden. Daarbij dient werkgeverschap aantrekkelijk te zijn en behouden ondernemingen wendbaarheid om te anticiperen op veranderende omstandigheden. Het kabinet werkt aan maatregelen die bijdragen aan die ambitie.

Het kabinet wil echte zelfstandigen de ruimte geven en ondersteunen en schijnzelfstandigheid tegengaan. Zelfstandig ondernemerschap levert een belangrijke bijdrage aan de economie maar kent ook keerzijden. De kwetsbare positie van zelfstandigen is tijdens de coronacrisis extra zichtbaar geworden. Daarnaast is de bestrijding van schijnzelfstandigheid van belang vanuit het oogpunt van een houdbaar solidair stelsel. De fiscale regels en sociale zekerheid hebben prikkels die zelfstandig werken op opdrachtbasis nu aantrekkelijker maken dan arbeidsovereenkomsten. Het kabinet gaat dit aanpassen. Meer duidelijkheid rondom de beoordeling van arbeidsrelaties en maatregelen die het effectief opeisen van de rechtspositie vergemakkelijken, dragen eveneens bij aan het tegengaan van schijnzelfstandigheid. Ook het intensiveren van de handhaving speelt bij de naleving van het wettelijk kader een belangrijke rol. Samen met sociale partners en uitvoerders werkt het kabinet aan een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen, die zo wordt vormgegeven dat oneerlijke concurrentie en te grote inkomensrisico’s voor zelfstandigen worden voorkomen.

Het kabinet werkt aan een certificeringsstelsel voor uitzendbureaus en beoogt met deze stelselwijziging misstanden in de uitzendsector aan te pakken. Om een certificaat te verkrijgen en behouden, moeten uitleners aantonen dat zij voldoen aan de Certificaatnormen. Inleners moeten aantonen dat zij met gecertificeerde bedrijven werken.

Om misstanden bij arbeidsmigratie tegen te gaan, voert het kabinet de aanbevelingen uit van het Aanjaagteam bescherming arbeidsmigranten. Het eerdergenoemde certificeringsstelsel voor uitzendbureaus is één van deze aanbevelingen. Verder wordt de handhaving versterkt en verbeteren we de informatievoorziening aan arbeidsmigranten. Daarnaast zal arbeidsuitbuiting en ernstige benadeling van onder andere arbeidsmigranten beter worden aangepakt door modernisering van het Strafrecht.

Verbeterde regulering van flexibele arbeid werkt alleen als het ook in de praktijk tot uiting komt. Vooral kwetsbare groepen, zoals flexibele werknemers en arbeidsmigranten, hebben moeite met toegang tot recht. Arbeidsrecht is grotendeels civielrechtelijk, waardoor werknemers zelf in actie moeten komen bij rechtsproblemen. Het aanjaagteam bescherming arbeidsmigranten heeft gepleit voor een arbeidscommissie. Een arbeidscommissie biedt laagdrempelige ondersteuning aan kwetsbare werknemers waardoor ze gemakkelijker hun recht kunnen halen. Momenteel vindt er onderzoek plaats hoe de arbeidscommissie het beste ingezet kan worden.

Leven Lang Ontwikkelen

Om een toekomstbestendige arbeidsmarkt te realiseren, zet het kabinet in op Leven Lang Ontwikkelen (LLO). We willen dat mensen nieuwe kennis en vaardigheden opdoen, zodat ze kunnen bijdragen aan de grote opgaven van onze maatschappij, zoals de energie- en klimaattransitie. Door mensen uit te dagen zich te blijven ontwikkelen, verhogen we hun kans op het behoud of krijgen van werk. Een sterke ontwikkelcultuur binnen bedrijven en organisaties is daarvoor cruciaal. Dit vraagt gezamenlijke inzet vanuit de overheid, sociale partners, opleiders, intermediairs, uitvoeringsorganisaties en regionale arbeidsmarktpartijen.

Extra inzet op leerrechten via het STAP-budget en aanvullend beleid stimuleert deelname aan leven lang ontwikkelen. Niet alle groepen in de samenleving nemen even veel deel aan scholing. Het kabinet stelt daarom meer scholingsbudget beschikbaar voor mensen die minder initieel onderwijs hebben gevolgd en daardoor een kwetsbaarder positie op de arbeidsmarkt hebben. Vanuit het coalitieakkoord is er 4 x € 125 miljoen (voor 2023 t/m 2026) extra beschikbaar voor het bevorderen van permanente scholing. Dit wordt toegevoegd aan de STAP-regeling. Per 2023 zal het eerste deel van de aanvullende middelen beschikbaar komen voor mensen die maximaal een mbo-diploma hebben op niveau 4. Naast extra middelen zal er ook aanvullend beleid ingezet worden om deze groep extra ondersteuning te bieden.

Gezond en veilig werken

Het kabinet zorgt ervoor dat gezond en veilig werken de norm blijft, juist op een veranderende arbeidsmarkt. Met de Arbovisie 2040 zetten we onder meer in op preventie, eigen regie, en gezondheid. De Risico Inventarisatie & Evaluatie (RI&E) speelt een belangrijke rol. Daarom blijven we inzetten op de kwaliteit en naleving hiervan. Veilig werken met gevaarlijke stoffen blijft een speerpunt. De Regeling Tegemoetkoming Stoffengerelateerde Beroepsziekten (TSB) treedt in 2023 gefaseerd in werking. Met deze regeling krijgen (ex-) werknemers die door hun werk met gevaarlijke stoffen een ernstige beroepsziekte hebben opgelopen een eenmalige tegemoetkoming, wat een erkenning is van hun beroepsziekte. Ook blijft het kabinet zich inzetten om in Europees verband afspraken te maken over grenswaarden voor gevaarlijke stoffen. Daarnaast werkt het kabinet samen met diverse partners aan een Brede Maatschappelijke Samenwerking Burn-outklachten (BMS). De ambitie van de BMS is om de opwaartse trend van het aantal werkenden met burn-outklachten te keren.

Om seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld tegen te gaan, werkt het kabinet aan een nationaal actieplan. Hierbij is het voornaamste doel om een fundamentele cultuurverandering in gang te zetten. Dit vraagt om een overheid die bewustwording creëert, faciliteert, normeert, handvatten biedt en waar nodig handhaaft. Het kabinet doet dit in nauwe samenwerking met regeringscommissaris, Mariëtte Hamer, en met maatschappelijke organisaties, sociale partners, wetenschappers en ervaringsdeskundigen. Op die manier werken we aan een samenleving waarin geen plek is voor seksuele intimidatie en geweld.

Het kabinet denkt na over de toekomst van het hybride werken. Het kabinet zal in 2023 een beleidsagenda uitwerken met als doel de voor- en nadelen van thuiswerken te balanceren. Denk daarbij aan thema’s als eerlijk werk, economische groei en duurzaamheid. Hybride werken heeft ook raakvlakken met grotere transities in de samenleving, zoals digitalisering, globalisering en verduurzaming. Het hybride werken kan aan deze transities bijdragen.

Demografie

Het kabinet heeft een Staatscommissie Demografische ontwikkelingen 2050 ingesteld. Deze commissie brengt advies uit over wat het kabinet kan doen aan de maatschappelijke gevolgen van de demografische ontwikkelingen tot 2050 tegen de achtergrond van de brede welvaartsbenadering. De staatscommissie is verzocht om het advies in het vierde kwartaal van 2023 op te leveren.

Senioren zijn van grote meerwaarde voor onze samenleving en arbeidsmarkt. Die meerwaarde kan zitten in werk, in mantelzorg en in bijvoorbeeld vrijwilligerswerk. Om de positie van senioren op de arbeidsmarkt te verbeteren, werken we aan een seniorenkansenvisie. Senioren hebben namelijk een kleinere kans op werkhervatting na baanverlies dan andere leeftijdsgroepen.

2. Participatie en inclusie

Iedereen doet mee

Iedereen in Nederland verdient een goed bestaan en moet mee kunnen doen. Dat is één van onze drijfveren. Werk is de sleutel tot een inkomen, maatschappelijke participatie en integratie. De sociale zekerheid is van waarde voor zowel het individu als de samenleving als geheel. Niet iedereen heeft gelijke kansen op de arbeidsmarkt. Voor bepaalde groepen mensen is het lastiger om een baan te vinden, zoals mensen met een arbeidsbeperking of mensen met een migratieachtergrond. Daarom werkt het kabinet aan een inclusieve arbeidsmarkt waar mensen kunnen meedoen. Dit doet het kabinet onder meer via het programma ‘Verdere integratie op de Arbeidsmarkt’. Hierin is ook specifiek aandacht voor verbetering van de arbeidsmarktpositie van statushouders.

Als mensen langs de kant staan, kunnen problemen zich snel opstapelen. Naast stress en zorgen op persoonlijk vlak, is er kans op toenemende maatschappelijke kosten op het gebied van zorg en huisvesting. Daarom onderschrijft het kabinet het belang van een goede samenwerking tussen de departementen en met gemeenten en uitvoeringsorganisaties. Het belang van samenwerking tussen sociale zekerheid en andere terreinen komt bijvoorbeeld terug bij de kostendelersnorm. We wijzigen de kostendelersnorm, zodat ouders met een bijstandsuitkering geen inkomensonzekerheid ervaren wanneer hun inwonende kinderen 21 jaar worden. De beoogde inwerkingtreding is 1 januari 2023. Het doel van het kabinet is hiermee bij te dragen aan het verminderen van dak- en thuisloosheid onder jongeren.

Mensen die aan het werk willen, of hun huidige baan dreigen te verliezen, kunnen naar een regionaal mobiliteitsteam. Daar krijgen ze advisering, scholing en banen aangeboden die bij hen passen. Deze teams zijn opgericht tijdens de pandemie en willen we in 2023 behouden. Het is een regionale voordeur, waarachter tal van partijen (publiek en privaat) samenwerken. De teams zijn er voor alle burgers, dus ook voor mensen die voorheen niet of nauwelijks recht hadden op begeleiding, zoals niet-uitkeringsgerechtigden en zelfstandig ondernemers.

We willen de komende jaren meer mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt naar werk begeleiden. Daarom willen we de Participatiewet wijzigen, zodat deze meer aansluit bij de behoeften en mogelijkheden van de mensen om wie het gaat. Daarnaast maakt het wetsvoorstel het voor werkgevers eenvoudiger om deze mensen in dienst te nemen en te houden. De beoogde inwerkingtreding van dit wetsvoorstel (breed offensief) is 1 januari 2023. Daarbij is de banenafspraak een belangrijk instrument om mensen een steuntje in de rug te geven om aan de slag te gaan bij een reguliere werkgever. Ook stimuleert het kabinet de inzet van beschut werk, voor mensen die veel begeleiding of aanpassing van de werkplek nodig hebben. Mensen zoeken makkelijker werk als ze zich veilig voelen om die stap te zetten. Zoals mensen die een arbeidsbeperking hebben en bijvoorbeeld van beschut werk naar gewoon werk willen overstappen. Om die overgangen te vergemakkelijken continueert het kabinet het project ‘simpel switchen’.

De Participatiewet draagt bij aan de ondersteuning van veel mensen, maar in de praktijk knelt de wet voor een deel van de mensen. Het gevoel overheerst dan dat de overheid met de wet vooral op de regels let en weinig oog heeft voor de menselijke maat en de problemen waarmee zij kampen. Het kabinet wil toewerken naar een Participatiewet die eenvoudiger is, een toereikend bestaansminimum biedt en mensen passende ondersteuning biedt om mee te doen in de samenleving. Een wet met rechten en verplichtingen die zinvol en begrijpelijk zijn.

Inburgering en inclusief samenleven

Het nieuwe inburgeringsstelsel is ingegaan op 1 januari 2022. Met de invoering van deze wet start de inburgering sneller, wordt een hoger taalniveau gevraagd en wordt maatwerk en begeleiding geboden door gemeenten. Het kabinet houdt goed in de gaten of het nieuwe stelsel werkt zoals het moet werken en heeft daarbij ook volop aandacht voor de ondersteuning van inburgeraars die vallen onder de oude Wet inburgering.

We willen dat iedereen in Nederland vrij kan zijn om eigen keuzes te maken binnen de grenzen van de rechtsstaat. Dit vraagt om een weerbare en veerkrachtige samenleving. Het kabinet is voornemens de werking te versterken van de taskforce Problematisch gedrag en ongewenste buitenlandse financiering. Daarnaast werken we aan een brede aanpak van discriminatie en institutioneel racisme. Deze aanpak krijgt een plek in het Nationaal Programma tegen Discriminatie en Racisme.

Het kabinet zet in op gendergelijkheid op de arbeidsmarkt. We willen zwangerschapsdiscriminatie tegengaan en beloningsverschillen tussen mannen en vrouwen aanpakken door de controle op loonverschillen te verbeteren. Op dit moment wordt in de Europese Unie onderhandeld over de richtlijn loontransparantie. Vooruitlopend hierop gaan we de Nederlandse uitwerking van dit voorstel voorbereiden, want loontransparantie levert een belangrijke bijdrage aan de aanpak van beloningsverschillen. Naast loonverschillen spelen sociale normen een belangrijke rol. Het kabinet gaat hierover een maatschappelijke dialoog starten met burgers. Denk bijvoorbeeld aan de keuzes die mensen maken rond werk en gezin, en de vraag of en in hoeverre zij daarbij gesteund worden thuis, op het werk en door het overheidsbeleid. Het is hierbij van belang dat arbeid en zorg goed te combineren zijn. Daarom wordt bijvoorbeeld fors geïnvesteerd in kinderopvang (zie hoofdstuk 6).

3. Inkomen dat zekerheid geeft

Verhoging minimumloon

Het kabinet wil werken lonender maken en het bestaansminimum verstevigen. Qua minimumloon behoort Nederland al tot de Europese top. Een verhoging van het minimumloon past bij de oproep van het kabinet aan werkgevers om waar die ruimte bestaat, de lonen te laten stijgen. Dat is, zeker nu de inflatie uitzonderlijk hoog is, van belang voor de koopkracht van werknemers. Daar komt bij dat verhoging van het minimumloon de inkomensongelijkheid verkleint. Ook structureel draagt een passende beloning voor arbeid bij aan de welvaart van Nederland. Primair zijn sociale partners hier aan zet, de verhoging van het minimumloon is een stap vanuit de overheid die hierbij past. Zo zijn vakbonden en de Rijksoverheid als werkgever overeengekomen dat binnen de CAO Rijk per 1 juli een minimumuurloon van 14 euro geldt. Daarnaast is in de huidige markt reeds een stijging van de lonen waarneembaar. In de cao’s die in de eerste helft van 2022 werden afgesloten is een gemiddelde stijging van 3% opgenomen.

Tegen deze achtergrond heeft het kabinet besloten om het minimumloon te verhogen. De verhoging van het minimumloon is een unieke stap: voor het eerst sinds de invoering van het minimumloon in 1969 voert het kabinet een bijzondere verhoging door. Het minimumloon stijgt per 2023 met ruim 10%. De verhoging van het minimumloon komt eerder en gaat verder dan aangekondigd in het coalitieakkoord. Het kabinet vindt de versnelling en verhoging nu passend vanwege de hoge inflatie. Daarnaast omarmt het kabinet het initiatiefwetsvoorstel van de leden Kathmann (PvdA) en Maatoug (GroenLinks) voor een wettelijk minimum­uurloon op basis van een 36-urige werkweek. Hierdoor verdient elke minimumloonverdiener straks hetzelfde uurloon, waar het feitelijke uurloon nu nog afhankelijk is van de lengte van de werkweek. Na de verwachte invoering per 2024 leidt dit tot een hoger loon voor werknemers die meer dan 36 uur werken.

De verhoging van het minimumloon werkt direct door op een groot aantal regelingen. De meeste regelingen waar het minimumloon automatisch op doorwerkt, zijn onderdeel van de sociale zekerheid. Dit betekent dat met de verhoging van het minimumloon niet alleen de basis van het loongebouw wordt verstevigd. Ook het bestaansminimum, waar elke Nederlander bij tegenspoed op kan terugvallen, wordt op deze manier verhoogd. Ook de AOW stijgt mee met de verhoging van het minimumloon. Op die manier wordt de basis van AOW-gerechtigden versneld verstevigd. Het kabinet is van mening dat met het stijgen van de AOW-uitkering de noodzaak tot een aanvullende Inkomensondersteuning IOAOW vervalt. Daarom verlagen we de IOAOW in 2023 en schaffen we deze af in 2025. Per saldo leidt dit tot een hoger inkomen bij AOW-gerechtigden, waarmee het kabinet gehoor geeft aan de diverse moties uit zowel Eerste- als Tweede Kamer. Hierdoor zijn met name gepensioneerden zonder of met een laag aanvullend pensioen beter in staat om de stijgende kosten voor levensonderhoud te dragen.

Overige koopkrachtmaatregelen

Verder neemt het kabinet aanvullende koopkrachtmaatregelen. In 2023 voeren we een pakket van ruim € 15 miljard door om huishoudens te ondersteunen bij de gestegen prijzen. Op het terrein van SZW verlengen we de energietoeslag voor gezinnen met de laagste inkomens en verhogen we het kindgebonden budget in 2023 met ruim € 730 miljoen. In de jaren daarna bouwen we de verhoging van het kindgebonden budget in stappen af, waarna structureel (vanaf 2028) nog een verhoging van € 100 miljoen resteert. Met deze maatregel worden gezinnen met kinderen extra ondersteund. Ook is geld gereserveerd voor huishoudens die extra ondersteuning nodig hebben.

WIA

Daarnaast willen we zo geheten hardheden wegnemen in de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). Dit onderzoeken we in overleg met de sociale partners en met oog voor uitvoerbaarheid, betaalbaarheid en uitlegbaarheid. Het wegnemen van hardheden betreft in sommige gevallen relatief kleine ingrepen, die passen binnen het stelsel en binnen de wet. Echter, andere zaken die als hardheid benoemd worden, vloeien voort uit de fundamentele uitgangspunten waarvoor bij invoering van de WIA is gekozen. Het wegnemen daarvan vergt dan ook fundamenteel ingrijpen in het stelsel. Dit soort hervormingen zal moeten landen in een stelsel dat op dit moment onder grote druk staat door de mismatch in sociaal medische beoordelingen.

Tegelijkertijd werkt het kabinet aan de aanpak van de mismatch in sociaal medische beoordelingen. We hebben te maken met een mismatch tussen de vraag naar en het aanbod van sociaal-medische beoordelingen. Mensen moeten hierdoor lang wachten op hun beoordeling, wat onzekerheid geeft over het recht op (en de hoogte van) een uitkering. Het kabinet wil de mismatch verminderen en komen tot structurele verbeteringen in het stelsel. Dit betreft enerzijds acties van UWV om de uitvoering te verbeteren en anderzijds het tijdelijk toestaan om bepaalde sociaal-medische beoordelingen vereenvoudigd of niet uit te voeren. Voor de lange termijn wil het kabinet een integrale verkenning van het stelsel laten doen door een onafhankelijke onderzoekscommissie. Dit is nodig om te komen tot een houdbaar stelsel, waar de mismatch is opgelost en ruimte is voor nieuwe beleidsinitiatieven, bijvoorbeeld voor het wegnemen van meer fundamentele hardheden.

4. Armoede en schulden voorkomen

Aanpak armoede

Het bestrijden van armoede en het bevorderen van bestaanszekerheid zijn belangrijke en grote opgaven, die het kabinet aanpakt vanuit verschillende departementen (onderwijs, wonen en energiebeleid). De coördinatie hiervan is in handen van de minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen. Werken of meer uren werk is en blijft de belangrijkste weg om uit armoede te komen. Daarnaast heeft de overheid een taak om te voorkomen dat mensen terecht komen in de armoede. En mensen te ondersteunen om uit de armoede te komen.

Om de bestaanszekerheid van mensen te vergroten willen we regelingen vereenvoudigen, het niet-gebruik verlagen en de armoedeval tegengaan. Het versterken van de bestaanszekerheid vereist een samenhangende aanpak, daarom sluiten we aan bij programma's over zorg, onderwijs en leefbaarheid. Ook het verhogen van het minimumloon is een belangrijke pijler om bestaanszekerheid te vergroten.

Het kabinet wil voorkomen dat armoede overgaat van generatie op generatie. Een kind dat opgroeit in armoede krijgt niet alleen te maken met financiële tekorten, maar staat op tal van momenten in het leven op achterstand. Ook hebben we aandacht voor het bereiken van mensen met een laag inkomen en de sociale componenten van armoede. Te veel mensen in Nederland kampen met ernstige geldzorgen, problematische schulden of leven rondom de armoedegrens. Daar gaat enorm veel leed en verdriet achter schuil. De stress, eenzaamheid en uitsluiting die geldzorgen met zich meebrengen, beperken mensen om volwaardig deel te nemen aan de samenleving.

Het kabinet is zich ervan bewust dat het een zware opgave zal zijn de doelen te realiseren en dat de haalbaarheid van deze ambities betwist kan worden. De middelen zijn niet onuitputtelijk en de werkelijkheid is weerbarstig. Dat laat onverlet dat de ambities een aanmoediging zijn voor het kabinet en de partners om alle zeilen bij te zetten om de realisatie van deze doelen dichterbij te brengen.

Schuldenaanpak

Het kabinet continueert de schuldenaanpak en zet in op: 1) een overheid die werkt voor de burger, 2) preventie van geldzorgen en 3) sneller perspectief op een zorgeloze toekomst. We willen grotere problemen voorkomen door mensen snel ondersteuning te bieden bij het ontstaan van geldzorgen. Daarom streven wij ernaar om in 2023 zoveel mogelijk mensen de weg naar passende ondersteuning te laten vinden. Het is een verantwoordelijkheid van alle schuldeisers om oog te hebben voor de menselijke maat, waarbij de overheid het goede voorbeeld geeft. De afgelopen periode zijn stappen gezet, maar dit moet nog beter. Mensen moeten kunnen rekenen op een solide beslagvrije voet, bij samenloop van incasso- en beslagactiviteiten moeten partijen beter samenwerken om schulden te signaleren en verergering te voorkomen. Met de Rijksorganisaties streven wij er naar om in 2023 tot één gezamenlijke betalingsregeling te komen als er schulden bij meerdere organisaties zijn. In 2023 zetten we stappen om schuldhulpverleningstrajecten te verkorten en de doorstroming naar de wettelijke schuldsanering te verbeteren. Het kabinet wil daarnaast de opstapeling van schulden tegengaan door een maximum te stellen aan verhogingen en rente en incassokosten.

Sociaal minimum

Een volgende pijler voor het waarborgen van bestaanszekerheid is het sociaal minimum. Het kabinet wil het sociaal minimum elke vier jaar herijken. We willen vaststellen of dit toereikend is om van te leven en mee te doen in de samenleving. Daarom gaat een onafhankelijke commissie onderzoek doen naar het sociaal minimum, en hoe de systematiek beter kan aansluiten op de normen voor het bestaansminimum. De commissie brengt haar eindrapport voor de zomer van 2023 uit. Deze informatie over de toereikendheid van het sociaal minimum is van belang voor het beoordelen van de hoogte van minimumuitkeringen en de manier waarop die wordt vastgesteld.

Caribisch Nederland

Inwoners van Bonaire, Sint-Eustatius en Saba (BES) moeten, net zoals in Europees Nederland, kunnen voorzien in de noodzakelijke kosten voor levensonderhoud. Hiervoor moeten de inkomens worden verhoogd en de kosten van levensonderhoud worden verlaagd. Om toe te werken naar het sociaal minimum zet het kabinet in 2023 een volgende stap door het wettelijk minimumloon en de minimumuitkering (AOV, AWW en onderstand) verder te verhogen. Daarnaast verhoogt het kabinet de kinderbijslag per 1 januari en wordt beoogd per 1 juli 2023 een verdubbeling van de kinderbijslag in te voeren, voor ouders met een kind dat intensieve zorg nodig heeft. Vooruitlopend op de invoering van de dubbele kinderbijslag intensieve zorg werken we aan een tijdelijk maatregel om deze ouders te ondersteunen in de tussenliggende periode. Daarnaast verlengen we ook op Caribisch Nederland de energietoeslag in 2023, verlagen we de eigen bijdrage voor de kinderopvang en verhogen we de kinderbijslag extra om de koopkracht op Caribisch Nederland te verstevigen. Verder versterken we de arbeidsmarkt met daarin speciale aandacht voor de positie van jongeren en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

Met het wetsvoorstel Kinderopvang BES draagt het kabinet bij aan het verlagen van de kosten voor levensonderhoud. Het wetsvoorstel heeft als doel het verbeteren van de kwaliteit en het verhogen van de financiële toegankelijkheid van de kinderopvang in Caribisch Nederland. Het streven is dat het wetsvoorstel in de loop van juli 2023 gefaseerd in werking treedt. Tot die tijd kunnen ouders en kinderopvanginstellingen gebruik blijven maken van de tijdelijke subsidieregeling KO BES.

5. Een pensioen voor iedereen

Nieuw pensioenstelsel

Het kabinet werkt aan een toekomstbestendig pensioenstelsel voor huidige en toekomstige generaties. Het pensioenstelsel kent nu een aantal kwetsbaarheden. Zo moeten pensioenuitvoerders hoge reserves aanhouden. In combinatie met een langdurige periode van lage rente zorgde dit ervoor dat veel aanvullende pensioenen de afgelopen jaren niet zijn verhoogd (indexatie). Daarnaast betaalt iedereen op dit moment dezelfde premie en krijgt daarvoor dezelfde opbouw (los van de leeftijd). Deze zogenaamde doorsneesytematiek sluit onvoldoende aan bij de veranderende arbeidsmarkt, waarop werknemers vaker van baan wisselen of aan het werk gaan als zelfstandige. Het wetsvoorstel toekomst pensioenen (Wtp) pakt deze kwetsbaarheden aan met behoud van de sterke elementen van het Nederlandse pensioenstelsel, zoals een collectieve uitvoering en het gezamenlijk delen van risico’s.

Het wetsvoorstel maakt het pensioenstelsel transparanter, persoonlijker en sluit beter aan bij de ontwikkelingen in de maatschappij en op de arbeidsmarkt. In het nieuwe stelsel zullen pensioenen meer meebewegen met de economische ontwikkelingen. Gaat het goed met de economie dan zullen de pensioenen eerder stijgen en als het tegenzit ook eerder dalen. Pensioenfondsen hoeven daardoor minder hoge reserves aan te houden. Het streven is om het wetsvoorstel toekomst pensioenen op 1 januari 2023 in werking te laten treden. Vervolgens krijgen pensioenuitvoerders en sociale partners tot en met 2026 de tijd om de overstap naar het nieuwe stelsel te maken. In het pensioenakkoord zijn ook nog andere afspraken gemaakt. Bijvoorbeeld over een minder snelle stijging van de AOW-leeftijd, de mogelijkheid om bij de start van het pensioen maximaal 10% van het pensioen ineens op te nemen, en een mogelijkheid voor werknemers om een aantal jaar voor hun AOW-leeftijd te stoppen met werken. Ook investeert het kabinet fors in duurzame inzetbaarheid via een tijdelijke subsidieregeling (MDIEU) die loopt van 2021 tot en met 2025.

Meer mensen met pensioenopbouw

We nemen een aantal maatregelen waardoor zoveel mogelijk mensen pensioen opbouwen, ongeacht de arbeidsvorm. We bieden experimenteerruimte voor zelfstandigen om makkelijker zelf pensioen op te bouwen. Ook introduceren we een pensioenkader waarbij we de fiscale ruimte voor pensioensparen voor werknemers en zelfstandigen zo veel mogelijk gelijk willen trekken. Daarnaast treffen we maatregelen zodat het aantal werknemers zonder pensioenregeling afneemt. Ook is de periode waarin uitzendkrachten geen pensioen opbouwen verkort van 26 tot 8 weken. Deze maatregel maakt deel uit van het aanvalsplan Witte Vlek dat we uitvoeren samen met sociale partners en de pensioenkoepels. Eind 2023 worden de acties van het aanvalsplan afgerond.

Nabestaandenpensioen

De wet toekomst pensioenen geeft ook aandacht aan het nabestaandenpensioen. De huidige variëteit binnen het nabestaandenpensioen leidt tot onduidelijkheden bij deelnemers en hun partners met onbedoelde financiële risico’s tot gevolg. De wijzigingen in het nabestaandenpensioen zorgen ervoor dat het nabestaandenpensioen meer wordt gestandaardiseerd, adequater en begrijpelijker wordt, zodat de risico’s voor nabestaanden verkleinen.

6. Een toegankelijke kinderopvang

Stelselherziening Kinderopvang

Het kinderopvangstelsel staat aan de vooravond van een grote herziening. Tienduizenden ouders en kinderen zijn groot onrecht aangedaan met ernstige gevolgen voor alle facetten van hun leven. Het is voor het kabinet duidelijk dat de geconstateerde problemen van het toeslagenstelsel niet binnen het huidige stelsel kunnen worden opgelost. We hebben de ambitie de toeslagen af te schaffen, zodat mensen niet meer verdwalen in de ingewikkelde regelingen of te maken krijgen met hoge terugvorderingen. Het kabinet investeert daarom fors in een stelselwijziging van de kinderopvang. We kiezen voor een hoge inkomensonafhankelijke vergoeding van 96% voor alle werkende ouders en de toeslag wordt direct uitgekeerd aan kinderopvanginstellingen. Ouders betalen alleen nog een beperkte eigen bijdrage.

Met deze investeringen is het voor ouders makkelijker om arbeid en zorg te combineren. Hiermee bevorderen we de arbeidsparticipatie en economische zelfstandigheid van ouders. Dit vergroot de bestaanszekerheid van gezinnen. Daarnaast draagt een toegankelijke kinderopvang bij aan de ontwikkeling van het jonge kind en vergroot daarmee de kansengelijkheid voor kinderen. De krapte op de arbeidsmarkt onderstreept het belang van goede kinderopvang, omdat het ouders in staat stelt te werken. Tegelijkertijd heeft de kinderopvangsector zelf ook last van de krapte. De krappe arbeidsmarkt is daarom ook een aandachtspunt bij deze stelselherziening. Om op dit moment verlichting te bieden aan de krapte verlengen we bijvoorbeeld de maatregel dat beroepskrachten in opleiding ruimer ingezet kunnen worden, met twee jaar.

Een dergelijke stelselherziening kost tijd. Het is een omvangrijk traject en vraagt om zowel snelheid als zorgvuldigheid. In 2023 zullen we de eerste concrete stap zetten door de koppeling gewerkte uren los te laten, waarmee we het stelsel vereenvoudigen en (hoge) terugvorderingen voorkomen. Vooral voor ouders met onregelmatige werktijden, zoals ondernemers, waarvoor het lastig is in te schatten hoeveel uren per maand diegene werken, hebben hier baat bij. Daarnaast geven we het nieuwe stelsel vorm in nauwe samenwerking met de beoogde uitvoerder.

Maatregelen binnen huidige stelsel

In de tussentijd werken we aan verbetering van het huidige stelsel. In 2023 geven we een vervolg aan het verbetertraject kinderopvangtoeslag (KOT) om ouders meer zekerheid over de toeslag te geven en de dienstverlening te verbeteren. Ook breiden we het recht op KOT uit voor ouders met een tijdelijke indicatie voor langdurige zorg (Wlz) en ouders met een partner die buiten de EU verblijft. Daarnaast is het kabinet voornemens om mensen die gehuwd zijn en vanwege huiselijk geweld opgevangen worden in een noodopvang zelfstandig aanspraak te geven op toeslagen. Hiermee lossen we een aantal belangrijke knelpunten op die zijn uitgewerkt naar aanleiding van de motie Lodders/Van Weyenberg.

Herstel gedupeerden toeslagenaffaire

Ook het herstel voor gedupeerden van de toeslagenaffaire verdient onverminderd onze aandacht. Ook in 2023 wordt, in nauwe samenwerking met de betrokken departementen gewerkt aan de realisatie van de benodigde schone lei en compensatie voor getroffen ouders en hun kinderen. Daarbij ondersteunen we gemeenten en onze uitvoeringsorganisaties bij het kwijtschelden van schulden van gedupeerde ouders.

7. Uitvoering

Burger en overheid

In de afgelopen jaren is veel aandacht gegaan naar de relatie tussen burger en overheid. De uitvoering is waar de burger de overheid ervaart. Het kabinet wil de gesignaleerde problemen aanpakken, zoals harde regelgeving, vooringenomen handelen, het ontbreken van de menselijke maat en het geen gehoor geven aan noodsignalen. Het kabinet werkt aan het herstel van vertrouwen van burgers in de overheid. Enerzijds door de hersteloperatie Toeslagen, onder leiding van de staatssecretaris van Financiën – Toeslagen en Douane. Anderzijds door bij alle departementen kritisch te kijken naar de regels en procedures waar burgers en bedrijven mee te maken hebben. Dit doen we in het volle besef dat vertrouwen te voet komt, en te paard gaat.

Bij het verbeteren van de relatie tussen burger en overheid, is het belangrijk om zowel ambitieus als realistisch te zijn in onze verwachtingen. We werken vanuit het besef dat niet alles tegelijk kan. We benadrukken het belang van een zorgvuldige uitwerking, met oog voor de uitvoering, gemeenten, de praktijk en de samenwerking met sociale en maatschappelijke partners. We werken aan onderling vertrouwen en weten wat er speelt in onze samenleving. Mensen willen gehoord worden, en door te luisteren kan de overheid betere dienstverlening bieden. Daarom investeren we meer tijd in het ophalen van signalen uit de praktijk. Zo krijgen dienstverleners als UWV en de SVB steun om mensen en bedrijven beter te kunnen helpen. Het kabinet heeft hiervoor extra middelen gereserveerd. Hiermee investeren we in vakmanschap van de medewerkers.

Om het vertrouwen van de burger terug te winnen, zijn niet alleen investeringen nodig in dienstverlening, maar moeten we ook beter nagaan of burgers zich voldoende geholpen voelen en of de overheid zorgvuldig heeft gehandeld. Momenteel hebben we een top-down relatie met onze uitvoerders, we sturen voornamelijk op meetbare cijfers en prestaties. In plaats daarvan maken we samenwerkingsafspraken. Waarbij we de publieke waarde van de sociale zekerheid centraal stellen, dat is het bieden van werk en bestaanszekerheid voor iedereen. Dit biedt ruimte aan professionals om te doen wat nodig is. De verantwoording wordt, met een beperkt aantal kerncijfers, merkbaar in plaats van meetbaar. Daarnaast betrekken we uitvoerders eerder bij het opstellen van wet- en regelgeving.

Menselijke maat

We gaan wetten beoordelen op eenvoud, menselijke maat en uitvoerbaarheid en daarmee willen we de bestaanszekerheid vergroten. Het mag bijvoorbeeld niet zo zijn dat mensen die onbedoeld een fout maken, direct als fraudeur worden bestempeld. Professionals dienen waar mogelijk meer beslisruimte te krijgen in de uitvoering. Maar gemeenten en uitvoeringsorganisaties hebben te maken met grote hoeveelheden complexe wetten. De regels zijn vaak zo ingewikkeld dat burgers de gevolgen van veranderingen in hun situatie niet kunnen voorspellen, of afzien van het indienen van een aanvraag omdat het te ingewikkeld is. We bekijken waar we hardvochtige effecten van wetgeving kunnen oplossen. We vereenvoudigen waar nodig de regels, waarbij we uitgaan van vertrouwen en oog hebben voor ieders talent en beperkingen. Dit doen we samen met de mensen om wie het gaat. Ook zijn we gestart met het herijken van het handhavingsinstrumentarium van de uitkeringswetten, ook wel bekend als de Fraudewet. Enerzijds worden mensen beter geïnformeerd, zodat we overtredingen voorkomen. Anderzijds passen we het wettelijk kader aan waardoor recht wordt gedaan aan individuele situaties. Dit leidt naar verwachting in 2023 tot een wetsvoorstel.

Naast vereenvoudigingen, is het ook belangrijk om in te kunnen spelen op bijzondere individuele situaties. De uitvoerders hebben grootschalige processen en aanvullende persoonlijke dienstverlening. Dat gaat meestal goed, maar soms niet. Enerzijds moeten we individuele situaties oplossen met maatwerk. Daarom zorgen we voor ruimte in de wetten en regels daar waar nodig. We verduidelijken voor de uitvoering wanneer er ruimte is om maatwerk te leveren. Anderzijds moeten we van die individuele situaties leren. Dat gaat via de maatwerkplaatsen van SVB, UWV en SZW en het Programma Maatwerk Multiprobleemhuishoudens. Zo werken we aan een lerende overheid.

Kerncijfers

Fraude en handhaving UWV, SVB en gemeenten

Bij het ontvangen van een uitkering gelden diverse verplichtingen, zoals het tijdig verstrekken van gegevens over het inkomen en het melden van samenwonen. De naleving van deze verplichtingen is een belangrijke voorwaarde voor een goed werkend stelsel van sociale zekerheid. UWV, de SVB en de gemeenten zetten diverse instrumenten in om de naleving en handhaving van wet- en regelgeving te bevorderen. Het gaat zowel om voorkomen (bijvoorbeeld door gedragsbeïnvloeding en voorlichting) als om controleren en sanctioneren (bijvoorbeeld opleggen van boetes). Van de handhavingskengetallen is in de begroting geen raming opgenomen, omdat SZW uitvoeringsorganisaties niet aanstuurt op het aantal geconstateerde fraudegevallen. In het jaarverslag van SZW worden eventuele ontwikkelingen in kengetallen geduid. De ontwikkeling van de kengetallen voor 2021 is toegelicht in het jaarverslag over 2021. Voor het jaarverslag waren cijfers van gemeenten over het laatste kwartaal van 2021 nog niet beschikbaar. Deze cijfers zijn nu toegevoegd.

Re-integratie

Tabel 4 geeft weer hoeveel mensen met een beperking door UWV aan het werk zijn geholpen.

2.2 Budgettaire ontwikkeling uitgavenplafond Sociale Zekerheid

De Minister van SZW is binnen het kabinet verantwoordelijk voor het uitgavenplafond Sociale Zekerheid. In deze paragraaf wordt een beeld gegeven van de ontwikkelingen binnen deze sector. In de begrotingsregels van dit kabinet is afgesproken dat voor mutaties van de werkloosheidsuitgaven (WW en bijstand) die niet het gevolg zijn van beleidsmatige keuzes het uitgavenplafond wordt aangepast. Dit bevordert de automatische stabilisatie van de overheidsfinanciën. Voor beleidsmatige mutaties van werkloosheidsuitgaven en bijstand wordt het plafond niet aangepast. Daarnaast wordt het plafond aangepast voor de loon- en prijsontwikkeling. Het uitgavenplafond Sociale Zekerheid wordt ook aangepast voor de maatregelen die zijn genomen in antwoord op de coronacrisis, omdat het kabinet het niet wenselijk acht hiervoor andere uitgaven te verminderen. Daarnaast wordt het plafond aangepast voor bepaalde uitgaven die te maken hebben met de noodopvang van Oekraïense ontheemden.

2.2.1 Opbouw uitgavenplafond Sociale Zekerheid

Het uitgavenplafond Sociale Zekerheid bevat zowel uitgaven van regelingen die begrotingsgefinancierd zijn als uitgaven van regelingen die premiegefinancierd zijn. De begrotingsgefinancierde uitgaven worden gefinancierd uit belastingopbrengsten. De premiegefinancierde uitgaven komen ten laste van de sociale fondsen: deze uitgaven worden gedaan door UWV en SVB. Tabel 5 bevat een toelichting op de opbouw van de uitgaven die tot het uitgavenplafond Sociale Zekerheid worden gerekend.

Allereerst wordt voor een dubbeltelling gecorrigeerd omdat sociale fondsen voor een deel worden gefinancierd uit begrotingsmiddelen, dit is de correctie voor rijksbijdragen. Dit betreft hoofdzakelijk een bijdrage aan het Ouderdomsfonds, die nodig is om de AOW-uitgaven te kunnen dekken. De opbrengsten van de AOW-premie zijn namelijk onvoldoende toereikend voor de AOW-uitgaven. In 2023 worden de uitgaven onder het uitgavenplafond hierdoor met € 24,1 miljard gecorrigeerd.

Ook zijn er uitgaven op de SZW-begroting die onder het uitgavenplafond Rijksbegroting vallen, waarvoor met € 1,7 miljard wordt gecorrigeerd. Dit betreft onder meer verschillende subsidies en opdrachten en de apparaatsuitgaven van SZW.

Voor het gedeelte van de ontvangsten dat tot de niet-belastingontvangsten wordt gerekend wordt eveneens gecorrigeerd: € 0,7 miljard (terugontvangsten Kinderopvang en terugontvangsten Tegemoetkoming ouders).

Het uitgavenplafond Sociale Zekerheid wordt in lopende prijzen uitgedrukt, wat betekent dat rekening wordt gehouden met toekomstige loon- en prijsontwikkelingen en de gevolgen daarvan voor de uitgaven. Voor de begrotingsgefinancierde regelingen zijn hiervoor middelen gereserveerd (€ 2,2 miljard in 2023). Deze middelen staan niet op de SZW-begroting, maar op een afzonderlijke begrotingspost die door de Minister van Financiën wordt beheerd.

De post overig bestaat uit middelen die op de aanvullende post bij Financiën staan. Hierin is de in=uittaakstelling ook verwerkt, dit is de tegenhanger van de eindejaarsmarge. Met de eindejaarsmarge worden middelen toegevoegd aan het volgende jaar, wat leidt tot uitgaven bovenop het afgesproken plafond. De in=uittaakstelling wordt geboekt om te voorkomen dat het plafond door het toevoegen van de eindejaarsmarge wordt overschreden.

De premiegefinancierde uitgaven zijn uitgedrukt in lopende prijzen. De post wordt gecorrigeerd voor de premiegefinancierde ontvangsten. Het gaat hier om de ontvangsten uit het Ufo (Uitvoeringsfonds voor de overheid), die overheidswerkgevers betalen ten behoeve van de WW.

De middelen voor de Wet Sociale Werkvoorziening (Wsw) en het participatiebudget maken onderdeel uit van de integratie-uitkering sociaal domein (IUSD) en staan daarom niet op de SZW-begroting. Deze uitgaven (€ 1,8 miljard in 2023) zijn wel onderdeel van het uitgavenplafond Sociale Zekerheid en worden bijgeteld.

In lopende prijzen bedragen de uitgaven onder het uitgavenplafond Sociale Zekerheid € 99,9 miljard in 2023.

2.2.2 Uitgaven uitgavenplafond Sociale Zekerheid 2022-2027

In tabel 6 wordt de opbouw van het uitgavenplafond Sociale Zekerheid per cluster van regelingen getoond. De uitgaven zijn gesaldeerd met de ontvangsten. In 2023 bedragen de totale uitgaven € 99,9 miljard. Hieronder vallen ook de uitgaven uit de noodpakketten gerelateerd aan de coronacrisis en de uitgaven voor Oekraïne. In de jaren van 2023 tot 2027 stijgen de verwachte uitgaven van € 99,9 miljard naar € 123,2 miljard. De stijging is voor een groot deel toe te wijzen aan de nominale ontwikkeling (aanpassing aan de loon- en prijsontwikkeling). Deze post bedraagt € 8,7 miljard in 2023 en stijgt naar € 23,1 miljard in 2027. Gecorrigeerd voor de nominale ontwikkeling blijven de uitgaven onder uitgavenplafond Sociale Zekerheid min of meer gelijk. Een overzicht van het verloop van de uitgaven over de jaren 2022 t/m 2027 is te vinden in de horizontale toelichting in de bijlagen bij de Miljoenennota.

De grootste uitgavenpost onder uitgavenplafond Sociale Zekerheid voor 2023 is de AOW (€ 43,51 miljard). Resterende grote uitgavenposten zijn de arbeidsongeschiktheidsregelingen (€ 15,2 miljard), de WW en bijstand (tezamen € 8,8 miljard) en de kindregelingen (€ 11,4 miljard). De verwachte uitgaven aan de AOW lopen op als gevolg van een toenemend aantal AOW-gerechtigden. De WW- en bijstandsuitgaven lopen naar verwachting de komende jaren op als gevolg van een stijging van de werkloosheid tot aan het evenwichtsniveau. De uitgaven die samenhangen met de crisispaketten vallen in de categorie ‘overig’ en zorgen in het jaar 2022 en in mindere mate 2023 voor hogere uitgaven.

2.2.3 Mutaties uitgaven uitgavenplafond Sociale Zekerheid 2022-2027

Tabel 7 geeft de mutaties weer tussen ontwerpbegroting 2022 en de ontwerpbegroting 2023. Grootste mutaties zijn de neerwaartse bijstellingen in de WW- en bijstandsuitgaven als gevolg van het lagere werkloosheidsniveau in 2022 en 2023. De uitgaven aan de maatregelen uit de NOW zijn neerwaarts bijgesteld in 2022, door lager gerealiseerde uitgaven en hogere ontvangsten uit terugvorderingen. De uitgaven aan kinderopvang en andere kindregelingen zijn naar boven bijgesteld. Dit komt door de overheveling van middelen voor CA-maatregelen en door de verwachte toename van het aantal kinderen dat gebruik maakt van kinderopvang. De verwachte nominale ontwikkeling (indexatie van de uitkeringsregelingen aan loon- en prijsontwikkelingen) is meerjarig naar boven bijgesteld op basis van CPB-cijfers.

2.2.4 Uitgaven uitgavenplafond Sociale Zekerheid en toetsing aan ijklijn

Het uitgavenplafond Sociale Zekerheid wordt jaarlijks conform de begrotingsregels bijgesteld voor loon- en prijsontwikkelingen, niet-beleidsmatige mutaties van de werkloosheidsuitgaven (onder andere de WW en bijstand), overboekingen met andere uitgavenplafonds en statistische correcties. Als gevolg hiervan is het uitgavenplafond Sociale Zekerheid in 2023 met € 0,4 miljard verhoogd.

De actuele uitgavenramingen onder het uitgavenplafond Sociale Zekerheid, zoals deze zijn weergegeven in tabel 6, dienen volgens de regels budgetdiscipline voor 2023 te worden getoetst aan het actuele uitgavenplafond Sociale Zekerheid zoals weergegeven in tabel 8. Deze plafondtoetsing wordt weergegeven in tabel 9. De uitgaven onder het uitgavenplafond Sociale Zekerheid zijn in 2023 bijgesteld naar € 99,9 miljard, terwijl het uitgavenplafond uitkomt op € 96,5 miljard. Hiermee wordt het uitgavenplafond in 2023 overschreden met afgerond € 3,4 miljard. Deze overschrijding komt grotendeels door het koopkrachtpakket uit de zomer van 2022, waarbij de dekking wordt gevonden buiten het deelplafond Sociale Zekerheid.

2.3 Openbaarheidsparagraaf

In deze paragraaf wordt toegelicht hoe SZW middelen zal inzetten om in het kader van Open op Orde de informatiehuishouding van SZW op orde te brengen om te kunnen voldoen aan de eisen van een transparante organisatie en de Wet open overheid.

SZW heeft de verbetering van haar informatiehuishouding en de implementatie van de Wet open overheid belegd in het meerjarige programma ENIGMA Informatiehuishouding Open op Orde SZW 2021-2016. Het doel is om het informatiebeheer van SZW te verbeteren, transparanter te maken en om het bewustzijn van de omgang met openbaarheid van informatie in het DNA van medewerkers en in het werk van SZW te verankeren.

Voor de gehele opgave geldt het als een grote uitdaging dit te realiseren gezien de afhankelijkheid en huidige schaarste op de arbeidsmarkt wat rijksbreed geldt. Er wordt continue naar mogelijke alternatieven gekeken.

Actief openbaar maken nota’s onder Kamerstukken

Met ingang van 20 september 2022 (Prinsjesdag) worden bij alle categorieën Kamerstukken de onderliggende beslisnota’s openbaar gemaakt. Daarmee voldoet SZW in 2023 volledig aan het actief openbaar maken van nota’s onder Kamerstukken.

Actieve openbaarmaking naar de samenleving

De Wet open overheid (Woo) heeft per 1 mei 2021 de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) vervangen. Dit betekent dat de overheid (nog) transparanter moet worden, dus ook SZW zal een deel van haar informatie (documenten) tijdig actief openbaar moeten maken naar de burger toe, daar waar de burger dat nu nog vaak via een Woo-verzoek moet opvragen.

In de Woo staat beschreven welke 11 informatiecategorieën verplicht openbaar moeten worden gemaakt onder artikel 3.3. Daarnaast is er een inspanningsverplichting voor overige informatie.

Voor de gehele overheid (centraal en decentraal) is besloten om de volgende categorieën als eerste actief openbaar te maken via PLOOI (Platform Open Overheidsinformatie): (1) Wetten en algemeen verbindende voorschriften, (2) overige besluiten van algemene strekking, (7) Vergaderstukken Staten-Generaal, (5) Organisatie en bereikbaarheidsgegevens, (8) Vergaderstukken vertegenwoordigende lichamen van decentrale overheden en (11) Convenanten. Een ingangsdatum voor die verplichtstelling(en) wordt in overleg met alle partijen nog vastgesteld. De 3 eerstgenoemde categorieën worden momenteel al openbaar gemaakt via bestaande collecties van KOOP (Kennis- en exploitatiecentrum Officiële Overheidspublicaties) en zullen door KOOP ook via PLOOI toegankelijk worden gemaakt. Daar hoeft SZW niets voor te doen. Categorie (5) betreft een aanpassing van het register overheidsorganisaties (BZK) en categorie (8) is niet van toepassing voor SZW. Resteert categorie (11) convenanten. Dit betreft voor SZW 3 à 4 documenten per jaar, waarvoor het PLOOI aanleverloket gebruikt kan worden, zodra dat beschikbaar komt. SZW zal dus zonder veel inspanning aan het verplicht actief openbaar maken van deze categorieën kunnen voldoen.

De mogelijkheid tot aansluiting op PLOOI wordt vanaf het eerste kwartaal 2023 verwacht. Er moeten echter nog veel onderzoeken worden uitgevoerd en besluiten worden genomen ten aanzien van onder andere de interoperabiliteit en aansluitvoorwaarden van PLOOI. Deze zijn voorwaardelijk voor de realisatie van PLOOI en de PLOOI aansluitingen API’s (Application Programming Interface). Maar ook voor de realisatie van de koppeling(en) aan de kant van SZW. Besluitvorming hierover wordt kort na de zomer (derde kwartaal 2022) verwacht.

Passieve openbaarmaking (Woo-verzoeken)

Het is van groot belang om burgers, wetenschappers en journalisten tijdig van informatie te kunnen voorzien ingeval zij een Woo- of informatieverzoek indienen.

Hiervoor is het noodzakelijk om binnen SZW een goed ingericht werkproces te hebben, mede omdat de afhandelingstermijn van een Woo verzoek is aangescherpt wat extra druk zet op een tijdige afhandeling. Het is daarom noodzakelijk het afhandelingsproces van de Woo-verzoeken efficiënter in te richten teneinde een tijdige afhandeling mogelijk te maken.

Het eigenaarschap van het Woo-proces is belegd bij de directie WBJA. De werkprocessen binnen WBJA zijn in kaart gebracht, als ook die bij de NLA waar 80% van de Woo-verzoeken landen. Adequate laktooling is onontbeerlijk bij de afhandeling van Woo-verzoeken. Deze is in 2023 geïmplementeerd. Daarnaast wordt de procesketen met afhandelingstermijnen in kaart gebracht waardoor de randvoorwaarden voor tijdige afhandeling van Woo-verzoeken in beeld zijn.

Verbetering van de informatiehuishouding (highlights)

Informatieprofessionals

In 2023 wordt verder ingezet op de bewustwording en het vergroten van de kennis van de SZW-medewerkers op het gebied van informatiebeheer. Er volgt een nieuwe meting van het medewerkers onderzoek Omgaan met overheidsinformatie.

Voor 1 juli 2023 dient conform de Kaderbrief de implementatie van het Kwaliteitsraamwerk Informatievoorziening (KWIV) geïmplementeerd te zijn. Het KWIV geeft aan welke eisen en competenties noodzakelijk zijn voor het informatieprofessional profiel. Het KWIV moet onderdeel gaan uitmaken van het (strategisch) personeelsbeleid -en planning van de organisatie.

Medio 2023 is de behoefte in kaart gebracht aan deskundige informatieprofessionals in de organisatie voor de uitvoering van de opgaven in de informatiehuishouding (IHH) op basis van het KWIV profiel.

Ook de kosten voor het aantrekken van extra informatieprofessionals worden hierbij in kaart gebracht en vervolgens dient hiervoor financiële dekking te worden gezocht. Dit is vooraf nog niet te begroten omdat de omvang van deze behoefte nog niet duidelijk is en hiervoor dus ook op voorhand geen budget kan worden geclaimd. Dit geldt ook voor de overige departementen.

De werving van informatieprofessionals is een grote uitdaging gezien de afhankelijkheid en huidige schaarste op de arbeidsmarkt. Er dient veel aandacht te zijn voor tijdige werving, bij- en omscholing en daar waar mogelijk aansluiten op interdepartementale wervingsinitiatieven vanuit BZK.

Informatiesystemen

In 2022 zijn de processen en systemen binnen SZW per werkveld in kaart gebracht. Er is nog geen zicht op input vanuit CIO-Rijk (‘Werkwijze om te komen tot concrete eisen voor Informatiesystemen’) voor de volgende stap: analyseren. Vooruitlopend daarop worden de bestaande regelgeving, kaders en richtlijnen voor de IHH geïnventariseerd om daaruit concrete operationele eisen voor informatiesystemen te destilleren. Daarmee wordt overzicht en inzicht in de huidige situatie (IST-situatie) gecreëerd. Hierna volgt besluitvorming over de SOLL situatie en wordt het verbeterplan en een roadmap voor het doorvoeren van de verbeteringen opgesteld.

Een goed werkend Document Management Systeem (DMS) is randvoorwaardelijk voor het op orde brengen van de informatiehuishouding (goed kunnen opslaan, archiveren en eenvoudig/snel/goed terug kunnen vinden van informatie). Er wordt in 2022 een visie opgesteld voor de korte-, middellange- en lange termijn en de mogelijke (door)ontwikkeling van Digidoc.

Parallel daaraan wordt in 2022 een marktverkenning uitgevoerd door BZK, FIN, I&W, SZW, VWS, samen met Doc-Direkt. De vijf departementen zijn allen in een fase beland waarin hun huidige DMS vervangen dient te worden. Er is behoefte aan een duurzaam, werkbaar systeem en aan tooling. Naast ‘Zoek en Vind’ functionaliteit en laktooling wordt in 2022 een ‘knop’ voor emailarchivering geïmplementeerd (naast een instructie) zodat in 2023 elke medewerker hiermee eenvoudig emails kan archiveren.

Bestuur/naleving 

Vanaf 2022 worden jaarlijks metingen – zo ook in 2023 - gehouden binnen SZW (als ook bij de overige departementen) om het volwassenheidsniveau op het gebied van informatiehuishouding te kunnen bepalen en te kunnen monitoren.

De actualisering kader selectielijst Archiefwet is eind 2023 gereed en afgestemd met het Nationaal Archief.

Financiering programma ENIGMA

Het programma ENIGMA kent in 2023 drie financieringsstromen: het programmabudget uit eigen middelen (€ 1 miljoen), het door BZK toegekende startbudget uit POK-IHH-gelden ten behoeve van Open op Orde (€ 6 miljoen), het aanvullend BZK-budget IHH-POK-gelden (€ 377.000) en de Woo gelden uitvoeringstoets FIN (€ 207.000).

2.4 Strategische Evaluatie Agenda

In de begroting 2023 is de tweede versie van de Strategische Evaluatie Agenda (SEA) opgenomen. Deze SEA draagt bij aan inzicht in de werking van beleid, om daarmee nieuw en lopend beleid waar mogelijk te verbeteren.

De thema’s van de SEA sluiten aan bij het strategisch kader van SZW. Vanuit de behoefte om meer structuur aan te brengen onder de verschillende strategische trajecten van SZW, om zo met focus en meer synergie te werken aan SZW brede kennisopbouw, is er gewerkt aan een gezamenlijk inhoudelijk kader van de missie en visie en beleidsdoelen van SZW. Dit strategisch kader is opgebouwd vanuit onze maatschappelijke opgaven (top-down) én vanuit onze kennis van hoe ons beleid werkt (bottom-up).

In deze SEA maakt SZW onderscheid tussen evaluaties en overig onderzoek. De evaluaties zijn als volgt getypeerd: ex-ante evaluaties (zoals pilots, nulmetingen en experimenten), ex-durante evaluaties (zoals monitoring en tussenevaluaties), ex-post evaluaties (zoals wets- en effectevaluaties en periodieke rapportages). Bijlage 6 bij deze begroting biedt een beschrijving per individuele evaluatie van elk thema op de SEA.

De evaluaties op deze SEA dienen niet alleen ter verantwoording van gevoerd beleid, maar zijn ook gericht op verbetering van bestaand beleid en het voorbereiden van nieuw beleid. Met de evaluaties kan op langere termijn worden beoordeeld hoe het beleid werkt en hoe we het beleid kunnen verbeteren. Het doel is om de SEA komende jaren verder te ontwikkelen tot een evaluatieplanning met onderwerpen die van belang zijn voor het SZW-veld: onderwerpen die budgettaire, politiek-bestuurlijke en/of maatschappelijke impact hebben. Hierbij hebben we aandacht voor de publieke waarde van ons beleid; ofwel de impact van beleid op de maatschappij.

Thema 1: Gezonde en veilige arbeidsomstandigheden

Het beleid omtrent gezond en veilig werken (G&VW) heeft tot doel dat werkenden in Nederland hun werk op een gezonde en veilige manier kunnen doen, zodat zij gezond blijven en werkend de pensioenleeftijd kunnen halen. Fundament van de beleidsinzet wordt gevormd door de Arbeidsomstandighedenwet, het Arbeidsomstandighedenbesluit, en de Arbeidstijdenwet. Een belangrijk deel van het beleid bestaat uit stimuleringsprogramma’s en- projecten gericht op werkgevers en werknemers, communicatie via het Arboportaal, en de dialoog met sociale partners en andere stakeholders.

SZW heeft in september 2020 een uitgebreide beleidsdoorlichting uitgevoerd, inclusief het beleidsterrein van G&VW. Op basis van deze beleidsdoorlichting, input opgehaald bij stakeholders, evenals het lopende onderzoek toekomstverkenning arbeid & gezondheid, zal de Arbovisie 2040 ontwikkeld worden. In 2023 zal vervolgens, op basis van de Arbovisie 2040, ook een beleidsagenda voor de komende 5 jaar volgen. Zowel de Arbovisie 2040 als de daaruit voortvloeiende beleidsagenda bepalen de focus en prioriteiten van de beleidsinzet de komende jaren en bieden hiermee ook een handvat om in de toekomst terug te blikken en evalueren. Een volgende periodieke evaluatie zal daarom vanaf 2028 gepland worden.

Naast genoemde trajecten, volgt G&VW de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt ten aanzien van de gezondheid en veiligheid van werkenden, door middel van een meerjarig monitoring programma. Het monitoring programma biedt input voor beleidsontwikkeling, en materiaal voor beleidsevaluaties in de toekomst.

Thema 2: Leven lang ontwikkelen

De beleidsinstrumenten onder het thema leven lang ontwikkelen (LLO) stimuleren en faciliteren mensen om zichzelf verder te ontwikkelen en duurzaam inzetbaar te blijven op de arbeidsmarkt. Met name op een arbeidsmarkt die steeds in beweging is, wordt het belang van LLO steeds groter. LLO helpt werkloosheid voorkomen door kennis en vaardigheden actueel te houden, het stimuleert doorgroeien in de loopbaan, het geeft meer voldoening en werkplezier en meer inkomen. LLO draagt daarmee bij aan het goed functioneren van de arbeidsmarkt, het beter matchen van vraag en aanbod en het kunnen realiseren van ambities op het gebied van de klimaat- en energietransities, innovatie en groei. Een sterke ontwikkelcultuur is daarvoor cruciaal, waarin het voor mensen en voor bedrijven vanzelfsprekend is om zich te blijven ontwikkelen. Daarnaast wordt er steeds meer toegewerkt naar een op skills-gerichte arbeidsmarkt. Daarin zijn niet alleen diploma’s van belang, maar ook vaardigheden, competenties, kennis en bekwaamheid. De doelen van dit thema sluiten aan bij het SZW-doel ‘mensen ontwikkelen zich en kunnen zich ontwikkelen’.

Op dit moment lopen er diverse subsidieregelingen die gericht zijn op werkenden of werkgevers: zoals de SLIM-regeling, het STAP-budget, NL leert door en de expeditie-regeling. Voor deze subsidieregelingen zijn al evaluatieplanningen opgesteld en opgenomen in de SEA 2023. Deze evaluaties geven inzicht in de vraag of de instrumenten doeltreffend en doelmatig zijn. Met deze evaluaties werken we toe naar een periodieke rapportage waarin we kijken naar de samenhang tussen de instrumenten. Wens is om hiermee inzicht te krijgen in de toegankelijkheid en het gebruik van de regelingen voor de verschillende groepen werkenden. In het bijzonder gaat het om de groepen flexwerkers en lager opgeleiden. Zij maken over het algemeen namelijk weinig gebruik van scholing. Daarnaast is er behoefte aan inzicht in de mate waarin scholing aansluit op de arbeidsmarkt. Met de huidige arbeidsmarktkrapte is intersectorale mobiliteit steeds belangrijker. Echter mensen blijven doorgaans hun gehele loopbaan in dezelfde sector werken. Er is daarom behoefte om de onderliggende motivatie en mechanisme voor intersectorale mobiliteit te onderzoeken en hoe daar binnen het LLO beleid beter op ingezet kan worden. Tot slot wordt gekeken of het mogelijk is om in deze rapportage te kijken naar de samenhang tussen instrumenten op het thema LLO en verwante instrumenten van andere thema’s, zoals van werk naar werk, scholingsbudgetten in de WW en leerwerkloketten.

Thema 3: Arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden

De beleidsinstrumenten onder het thema Arbeidsverhoudingen en -voorwaarden beschermen en versterken de positie van werkenden en bevorderen op die manier het functioneren van de arbeidsmarkt (evenwicht tussen werkgevers en werknemers). De beleidsinstrumenten onder dit thema zijn divers: van de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag die ervoor zorgt dat iedere werknemer een minimum loon ontvangt, tot de Wet arbeidsvoorwaarden voor gedetacheerde werknemers in de EU, tot beleid rondom gelijke behandeling op de werkvloer.

In 2020 is de beleidsdoorlichting naar artikel 1 Arbeidsmarkt van de SZW-begroting afgerond. De belangrijkste conclusie van de beleidsdoorlichting was dat niet of nauwelijks te beoordelen was in hoeverre de doelen van artikel 1 worden bereikt, omdat de instrumenten moeilijk te koppelen zijn aan de doelen van artikel 1 en omdat weinig voor de beleidsdoorlichting bruikbare evaluaties van de instrumenten zijn uitgevoerd.

Om te zorgen dat er bij de volgende periodieke rapportage wel uitspraken gedaan kunnen worden over onder andere de bijdrage van beleid aan het bereiken van de doelen is artikel 1 opgesplitst in een aantal thema’s, waaronder arbeidsverhoudingen en -voorwaarden. Komend jaar wordt de beleidstheorie van het thema uitgewerkt en worden instrumenten gekoppeld aan de overkoepelende doelen van het gehele thema. Om te voorkomen dat er net als bij de vorige doorlichting onvoldoende bruikbaar evaluatiemateriaal beschikbaar is wordt komende jaren gekeken welke inzichtbehoeften er zijn en welke onderzoeken uitgevoerd dienen te worden.

Inzichtbehoeften komen voort uit veranderingen in de instrumenten en/of veranderingen in de maatschappij. Voor de inzichtbehoeften die voortkomen uit instrumentwijzigingen staan verschillende evaluaties gepland, zoals de Wet arbeidsmarkt in Balans, de Implementatiewet herziene detacheringsrichtlijn en de Meldingsplicht Wet Arbeidsvoorwaarden gedetacheerde werknemers in de Europese Unie. Ook op handen zijnde wijzigingen vormen aanleiding om onderzoek te plannen, zoals het onderzoek ‘Inventariseren onderliggende problemen bij niet effectueren arbeidsrechten door werknemers’. Betere gegevens over de omvang en de aard van dit probleem zijn noodzakelijk voor de inrichting van mogelijke maatregelen en het beoordelen van de effectiviteit en efficiëntie van beleid.

Thema 4: Arbeid, zorg en de ontwikkeling van het kind

Het beleid van SZW op het gebied van arbeid en zorg en de ontwikkeling van het kind valt uiteen in de onderwerpen kinderopvang, kinderbijslag en het kindgebonden budget (tegemoetkoming ouders) alsook arbeid en zorg (onder andere zwangerschaps- , bevallings-, geboorte- en ouderschapsverlof).

Dit thema in de SEA maakt inzichtelijk dat het beleid enerzijds ziet op het bevorderen van arbeidsparticipatie en anderzijds op het bieden van inkomensondersteuning aan ouders. Het biedt mensen controle op hun werk en leven en tegelijk de mogelijkheid zich te kunnen ontwikkelen. De regelingen voortvloeiend uit dit beleid hebben ten slotte het streven een bijdrage aan de ontwikkeling van het kind en het bestrijden van armoede onder kinderen te leveren. De komende 4 jaren zal middels evaluaties in en van dit thema als geheel het beleid van SZW (op onderwerpen die raken aan arbeid en zorg en de ontwikkeling van het kind) nader worden bezien. Wat zijn de doelen van dit SZW beleid, welke inzichtbehoefte bestaat er op dit vlak maar vooral ook waar is overlap en waar ontbreekt kennis of een eventuele hogere doelomschrijving en link met ander (SZW of rijks-)beleid.

De driesplitsing in onderwerpen kinderopvang, tegemoetkoming ouders, geboorteverlof (in relatie tot ander verlofregelingen) kent nu een evaluatieplanning per onderwerp maar zal uiterlijk in 2026 middels een overkoepelende analyse nader worden bekeken op samenhang en onderbouwing van beleid.

Kinderopvang

Het coalitieakkoord ‘omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’ van het kabinet Rutte IV bevat het voornemen voor een grote herziening van het kinderopvangstelsel. Het kinderopvangbeleid kent twee hoofddoelen: de arbeidsparticipatie van ouders bevorderen en de ontwikkeling van het kind stimuleren. Kinderopvang moet daarom kwalitatief goed zijn, toegankelijk en betaalbaar.

Betaalbare kinderopvang is nodig om ouders te ondersteunen in hun mogelijkheid om werk en zorg te combineren. Het kabinet wil het door een inkomensonafhankelijke vergoeding voor ouders aantrekkelijk maken om arbeid en zorg voor kinderen te combineren, waardoor de arbeidsparticipatie van ouders, met name vrouwen, wordt bevorderd. Het eerste periodieke onderzoek beslaat de periode 2015-2022, waar ingezoomd zal worden op het ene doel van kinderopvang waar nu in toenemende mate belangstelling voor is en waar we op het moment de minste kennis over bezitten, namelijk over het stimuleren van de ontwikkeling van kinderen. We zoeken de relatie tussen het beleid om te komen tot kwalitatief goede, toegankelijk en betaalbare kinderopvang én de ontwikkeling van kinderen. Voorts onderzoeken we aan de hand van een nulmeting van het beleid van het huidige coalitieakkoord juist het andere doel van de kinderopvang; de arbeidsparticipatie waar nu nieuwe maatregelen voor worden ontwikkeld. Voor de bevordering van de arbeidsparticipatie is het belangrijk dat ouders van jonge kinderen actief blijven op de arbeidsmarkt. Bovendien zorgt goede kinderopvang er ook voor dat kinderen worden gestimuleerd in hun ontwikkeling. De inzichten van onderzoek naar de huidige kennisbehoefte over de ontwikkeling van kinderen en het te volgen nieuwe beleid op arbeidsparticipatie van ouders zal tezamen een reflectie kunnen bieden op het totaal beleid kinderopvang in Nederland.

Gezien de planning van de in het coalitieakkoord aangekondigde stelselwijziging kan de volgende evaluatie, en ook de overkoepelende analyse, (gedeeltelijk) samenvallen met invoering van het nieuwe stelsel. Het stimuleren van de arbeidsparticipatie is een van de doelen van de stelselherziening en de invoering van het nieuwe stelsel kan worden gebruikt als startpunt ten behoeve van het onderzoeken van de doelmatigheid en doeltreffendheid van de stelselherziening, voorafgegaan door een nulmeting. Hierbij zal gebruik worden gemaakt van opgedane kennis sinds de vorige beleidsdoorlichting op dit doel.

Tegemoetkoming ouders

Het huidige kabinet gaat verder met het verbeteren van het huidige toeslagenstelsel. Daarnaast heeft het kabinet de ambitie om op termijn de toeslagen af te schaffen. Het huidige stelsel is complex en moet eenvoudiger worden. Ook moet ouders meer zekerheid gegeven worden. Gelet op deze breed gedragen wens om het toeslagenstelsel op termijn te laten verdwijnen en het gegeven dat het kindgebonden budget hier onderdeel van uitmaakt, zal deze kabinetsperiode onderzoek worden gedaan naar een alternatief voor het kindgebonden budget, zodat deze gereed is ten behoeve van een volgende formatie. Een ambtelijke werkgroep heeft reeds onderzoek gedaan naar hoe de inkomensondersteuning verbeterd kan worden. Van de uitkomsten is in twee deelrapporten verslag gedaan. Het eerste deelrapport van Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) Toeslagen betreft de uitkomsten gericht op de verbetermogelijkheden binnen het bestaande stelsel, het tweede deelrapport onderzoekt ook opties daarbuiten. Beide rapporten gaan in op de beleidskeuzes die aan het toeslagenstelsel ten grondslag liggen. Verder wordt momenteel het IBO-vereenvoudiging uitgevoerd, dat ook waardevolle uitkomsten zal bieden voor de kindregelingen.

Om aan de ambitie van het kabinet te voldoen, is het van belang dat alle voor de kindregelingen onderdelen volledig in kaart zijn gebracht. Ten aanzien van de kinderbijslag zijn er naar aanleiding van de vorige beleidsdoorlichting van artikel 10 twee vervolgonderzoeken gedaan: het onderzoek naar de dubbele kinderbijslag intensieve zorg en onderzoek naar dubbele kinderbijslag om onderwijsredenen. Deze onderzoeken bieden een gedegen inzicht in de verschillende kanten van de kinderbijslag.

Met deze evaluatieplanning wordt ingegaan op een drietal vragen die nog open staan om te kunnen komen tot een gedegen voorstel voor een mogelijk nieuw stelsel aan kindregelingen en hiermee ook tot een gedegen syntheseonderzoek tegemoetkoming ouders in 2025.

In de uit te voeren onderzoeken is het van belang dat er voldoende aandacht is voor het burgerperspectief en denk- en doenvermogen van de burger. In de nieuw voor te stellen regeling is het zodoende van belang dat er breed wordt gekeken: is de sociale zekerheid de plek voor de nieuwe regeling, of zijn er mogelijkheden in de fiscaliteit waarmee je het onderdeel van de kindregelingen kunt inregelen? De onderzoeken kunnen gezamenlijk de voorbereiding voor een volgende formatie vormen.

Arbeid en zorg

De kern van de Wet Arbeid en Zorg (Wazo) is betere mogelijkheden te creëren voor de combinatie van arbeid en zorg. In de Wet Arbeid en Zorg zijn alle wettelijke verlofvormen opgenomen zoals calamiteiten- en ander kort verzuimverlof; zwangerschaps- en bevallingsverlof, kortdurend en langdurend zorgverlof. Recent zijn daar geboorteverlof en betaald ouderschapsverlof bijgekomen. Beide wijzigingen (inclusief evaluaties van de wijzigingen) worden hieronder toegelicht.

Op 1 januari 2019 is de Wet invoering extra geboorteverlof (WIEG) in werking getreden. Sindsdien hebben partners in loondienst na de geboorte van hun kind recht op eenmaal het aantal werkuren per week aan geboorteverlof, met loondoorbetaling door de werkgever. Per 1 juli 2020 is het geboorteverlof uitgebreid en hebben partners in loondienst daarnaast recht op vijf keer het aantal werkuren per week aan aanvullend geboorteverlof. Met de WIEG is beoogd een positieve bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van de band tussen de partner en het kind. Ook is beoogd de kansen van vrouwen op de arbeidsmarkt te vergroten, omdat met de invoering van de WIEG minder verschil kwam in de duur van het verlof voor moeders en dat voor partners. In februari jl. is een rapport met de eerste evaluatie van de WIEG opgeleverd aan de Tweede Kamer. De evaluatie was primair gericht op het aanvullend geboorteverlof en gaf geen aanleiding tot wijziging van de WIEG. Er wordt aanvullend onderzoek uitgevoerd naar de samenstelling van de groep en de achterliggende beweegredenen om geen of minder verlof op te nemen.

Met de inwerkingtreding van de Wet betaald ouderschapsverlof vanaf 2 augustus 2022 komen werknemers ook in aanmerking voor een uitkering wegens ouderschapsverlof. In de evaluatie van de Wet betaald ouderschapsverlof wordt naast het gebruik en de effecten van de invoering van het betaald ouderschapsverlof, ook opnieuw aandacht besteed aan het gebruik, de effecten en de doelmatigheid van het geboorteverlof. Zodoende kan ook het gezamenlijke effect van het geboorteverlof en het betaald ouderschapsverlof op de arbeidsparticipatie, de verdeling van zorgtaken tussen partners en de gezondheid van het kind worden onderzocht. Een jaar na inwerkingtreding, dus in de tweede helft van 2023, vindt de invoerings­toets van de Wet betaald ouderschapsverlof plaats en wordt verder invulling gegeven aan de evaluatieplanning rond betaald ouderschaps- en geboorteverlof.

Thema 5: Pensioen en oudedag

Ten behoeve van een toekomstbestendig pensioenstelsel is samen met sociale partners in 2019 het pensioenakkoord gesloten. De maatregelen die voortvloeien uit het pensioenakkoord zijn bedoeld voor de verbetering van de oudedagsvoorziening en moeten perspectief bieden op een koopkrachtig pensioen. Dit sluit aan bij het SZW doel ‘mensen hebben een vangnet bij ouderdom’. Daarnaast bevat het pensioenakkoord tijdelijke maatregelen met betrekking tot duurzame inzetbaarheid en eerder stoppen met werken. Dit sluit aan bij het SZW doel ‘mensen hebben (duurzaam) gezond en veilig werk’.

De maatregelen met betrekking tot de oudedagsvoorziening en een koopkrachtig pensioen zijn uitgewerkt in het wetsvoorstel Toekomst Pensioenen (WTP). Daarnaast wordt via de Wet bedrag ineens, RVU en verlofsparen meer keuzevrijheid geïntroduceerd bij de start van de uitkeringsfase van het ouderdomspensioen. Deze wetten zijn nog niet van kracht, maar vooruitlopend hierop worden de evaluaties (deels) al geagendeerd in de SEA. Daarnaast wordt gedurende de implementatiefase van de WTP (2023-2027) de voortgang van het transitieproces gemonitord. In 2027 is de transitie naar het nieuwe pensioenstelsel afgerond. De effecten van deze transitie worden in de jaren daarna zichtbaar. De periodieke rapportage voor ‘oudedagsvoorziening’ is daarom voorzien voor 2028/2029.

De tijdelijke maatregelen met betrekking tot duurzame inzetbaarheid en eerder stoppen met werken zijn onder andere uitgewerkt in de subsidieregeling Maatwerk duurzame inzetbaarheid en Eerder Uittreden (MDIEU), de Regeling voor vervroegde uittreding (RVU) en de uitbreiding van verlofsparen. Deze regelingen worden gemonitord en geëvalueerd. Een periodieke rapportage op dit onderwerp is vooralsnog voorzien voor 2026. Naast opgedane ervaringen met de MDIEU en RVU, wordt bekeken of er verbinding gelegd kan worden met het thema ‘leven lang ontwikkelen’ en met gezondheidsthema’s rondom ouder worden.

Thema 6: Armoede en schulden

Om mensen in de problemen een vangnet te bieden en te helpen om uit de problemen te komen, is er beleid vanuit de rijksoverheid op het gebied van armoede en schulden. Met de ‘Aanpak geldzorgen, armoede en schulden’ wordt aan de slag gegaan met acties die bijdragen aan het op orde krijgen van bestaanszekerheid voor meer, en zo mogelijk, alle mensen. Dit gebeurt langs drie lijnen: geldzorgen, armoede en schulden. Het doel is om het aantal kinderen dat in armoede opgroeit, het aantal mensen dat in armoede leeft, en het aantal huishoudens met problematische schulden te verminderen.

Om de voortgang van de ambities op deze terreinen inzichtelijk te maken, wordt in samenspraak met betrokken partijen een brede monitor opgesteld, waarin alle deelonderwerpen van de aanpak terugkomen en de doorvertaling naar concrete doelstellingen voor de korte, middellange en lange termijn gemaakt wordt. Voor het meten van de kwantitatieve voortgang wordt gebruik gemaakt van de niet-veel-maar-toereikend norm van het SCP. In samenspraak met de planbureaus en betrokken partijen zal worden gekeken naar een brede set aanvullende kwantitatieve en kwalitatieve indicatoren. In het project ‘Datadelen armoede en schulden’ worden afspraken gemaakt om hulpverlening bij armoede en schulden op uniforme wijze en met minimale administratieve lasten te registreren. Voor de monitoring en evaluatie zullen beschikbare statistieken gebruikt worden, en worden in samenspraak met betrokken partijen aanvullende indicatoren uitgewerkt. In 2025 wordt de aanpak geldzorgen, armoede en schulden geëvalueerd.

Thema 7: Bijstand en participatie

In Nederland bestaat een vangnet voor wie (tijdelijk) niet zelf in de noodzakelijke kosten van het bestaan kan voorzien. Sinds 2015 wordt een deel van dat vangnet geregeld met de Participatiewet. Deze wet is net als zijn voorgangers bedoeld om mensen die het tegenzit inkomensondersteuning te bieden via de bijstand en weer (gedeeltelijk) aan het werk te helpen. Samenhangend met de Participatiewet stimuleert de Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten werkgevers om mensen met een arbeidsbeperking in dienst te nemen. Deze wetten dragen bij aan de visie van SZW dat iedereen de kans moet krijgen om mee te doen en zich te ontwikkelen, en dat we tegelijkertijd zorgen voor een vangnet als het tegenzit.

Op 13 maart 2020 is de Beleidsdoorlichting artikel 2 over de Bijstand, Participatiewet en Toeslagenwet gepubliceerd, waarin de eindevaluatie van de Participatiewet door het SCP van 19 november 2019 meegenomen is. De conclusie was dat de Participatiewet ondanks enkele positieve resultaten de komende jaren nog flink wat werk behoeft om succesvol te kunnen zijn. Die conclusie is relevant voor een grote groep mensen in de bijstand. Sindsdien zijn er samen met gemeenten en andere partijen meerdere beleidsinitiatieven gestart om de Participatiewet te verbeteren. De Participatiewet wordt uitgebreid gemonitord, zo verschijnt jaarlijks een monitoringsbrief Participatiewet en twee keer per jaar een factsheet Participatiewet met de belangrijkste cijfermatige ontwikkelingen. In de monitoring en evaluatie van de Participatiewet wordt ook nadrukkelijk aansluiting gezocht bij ontwikkelingen in het sociaal domein.

Een van de doelstellingen van de Participatiewet is een integrale dienstverlening. Op dit moment bestaat er al specifieke aandacht voor het onderzoeken van potentiële brede baten (bijvoorbeeld op het gebied van zorggebruik) die kunnen ontstaan bij dienstverlening aan bijstandsgerechtigden. Daarnaast is er ook aandacht voor de oorzaken en gevolgen van niet-gebruik van bijstandsregelingen. Deze onderwerpen zullen de komende jaren prominent aan de orde komen bij onderzoek naar de werking van de Participatiewet. Een periodieke rapportage van de effecten van het huidige beleid zal in 2026/2027 verschijnen.

Thema 8: Jonggehandicapten

Het thema jonggehandicapten omvat de doelstelling om jonggehandicapten de kans te bieden zich te ontwikkelen zodat ze zelf kunnen bijdragen aan hun toekomst in de vorm van betaald werk en hen een financieel vangnet te bieden als zij niet zelf kunnen voorzien in een inkomen.

Op basis van de bevindingen uit de beleidsdoorlichting Wajong in 2017 is de Wajong aangepast. Met de Wet vereenvoudiging Wajong zijn diverse maatregelen in de Wajong verwerkt die er onder meer voor zorgen dat meer (gaan) werken loont, dat Wajongers altijd terug kunnen vallen op de Wajong en dat Wajongers hun uitkering behouden als zij onderwijs (gaan) volgen. Daarnaast is UWV in 2017 gestart met een nieuw dienstverleningsmodel voor het activeren van jonggehandicapten met arbeidsvermogen. De onderzoekplanning staat daarom de komende periode in het teken van het afronden van een periodieke rapportage naar de effectiviteit van deze dienstverlening en het voorbereiden op een wetsevaluatie in 2025. Met deze wetsevaluatie geven we gelijktijdig invulling aan de periodieke rapportage jonggehandicapten.

Thema 9: Werkloosheid werknemers

Het thema ‘werkloosheid bij werknemers’ omvat de doelstelling om werknemers te beschermen tegen de financiële gevolgen van werkloosheid en hen te stimuleren het werk te hervatten. Voor dit thema wordt op dit moment een periodieke rapportage opgesteld die naar verwachting begin 2023 naar de Tweede Kamer zal worden gestuurd. Het plan van aanpak voor deze rapportage en ook de inzichtbehoefte die eraan ten grondslag ligt zijn uitgebreid beschreven in een Kamerbrief.

De onderzoeksplanning voor de komende jaren zal in grote mate worden bepaald door de conclusies die worden getrokken in de periodieke rapportage. Die rapportage zal inzichtelijk maken welke aspecten binnen dit thema nader onderzoek vergen om in de toekomst nog betere conclusies te kunnen trekken over de doeltreffendheid en de doelmatigheid van het gevoerde beleid. Los van deze rapportage lopen op dit moment twee onderzoeken binnen dit thema. Dit zijn een onderzoek naar knelpunten in de WW in het kader van het traject om te komen tot vereenvoudiging en een onderzoek naar de werking van de sollicitatieplicht in de WW.

Thema 10: Ziekte en arbeidsongeschiktheid werknemers

Het thema ‘ziekte en arbeidsongeschiktheid’ omvat de doelstelling om werknemers te beschermen tegen de financiële gevolgen van ziekte en arbeidsongeschiktheid en hen te stimuleren het werk te hervatten.

De mid-term review die in 2022 aan de Tweede Kamer is gestuurd geeft inzicht in de doorontwikkeling van de WGA dienstverlening in de periode 2017-2021 en geeft een eerste beeld van de samenstelling van het dienstverleningsbestand, de opzet van de dienstverlening en de eerste resultaten. Op dit moment wordt gewerkt aan de voorbereidingen voor een richtinggevend traject binnen dit thema. Onderdeel van de aanpak waarmee invulling wordt gegeven aan één van de ambities uit het coalitieakkoord, namelijk het wegnemen van ‘hardheden’ uit de WIA, is het aankondigen van een commissie die de opdracht krijgt om integraal te bezien of, en zo ja welke, fundamentele hervormingen er nodig zijn om het stelsel van ziekte en arbeidsongeschiktheid op de lange termijn menselijk, eerlijk, uitvoerbaar en betaalbaar te houden. De commissie en de opdracht die zij krijgt moet nog vorm krijgen. Het idee is dat de commissie een aantal toekomstscenario’s presenteert, waarin in ieder geval rekening gehouden wordt met de benodigde ruimte voor de aanvullende ambities voor het stelsel, zoals een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen, en waarin ook een duurzame oplossing voor de huidige mismatch op het terrein van sociaal-medisch beoordelingen wordt gepresenteerd. De verwachting is dat de commissie ook kan aangeven welke aspecten binnen dit thema nader onderzoek vergen in de toekomst.

De huidige onderzoeken uit de onderzoeksplanning vormen waardevolle input voor de commissie en vormen de bouwstenen voor een overkoepelende periodieke evaluatie op dit thema gepland voor 2025.

Thema 11: Inkomensondersteuning nabestaanden en wezen

Het beleid omtrent nabestaanden en wezen beschermt deze groepen tegen financiële gevolgen van het verlies van partner of ouder(s). Op basis van de Algemene nabestaandenwet (Anw) biedt de overheid met de nabestaandenuitkering en wezenuitkering een vangnet om bestaanszekerheid te garanderen voor deze groepen.

In 2019 is er in de beleidsdoorlichting geconcludeerd dat de nabestaandenuitkering doeltreffend is geweest. Doordat de maatregel erg generiek is zijn er aanknopingspunten om het beleid doelmatiger te maken. Op verzoek van SZW is er in navolging van dit onderzoek een verkennend kwalitatief onderzoek uitgevoerd naar de wezenuitkering. Uit dit onderzoek blijkt dat zowel de doeltreffendheid als doelmatigheid van de wezenuitkering te verbeteren zijn. Budgettaire effecten en de potentiële impact op de uitvoering zijn nog niet meegenomen bij deze vervolgonderzoeken. De hieronder genoemde evaluatie agendering sluit hierop aan door beter te kijken naar de specifieke behoeften en situatie van de wees door middel van onderzoek naar mogelijk niet-gebruik van de wezenuitkering, onderzoek naar kostenbehoefte van wezen, onderzoek naar de situatie van oudere wezen en een verkennend onderzoek naar de afbakening van de doelgroep, en werkt hiermee toe naar de volgende periodieke evaluatie op dit thema in 2026.

Thema 12: Integratie en maatschappelijke samenhang

SZW wil bijdragen aan een inclusieve en sociaal stabiele samenleving waarin mensen in alle verscheidenheid met elkaar samen leven en zonder belemmeringen kunnen participeren in de maatschappij. Het beleid van Integratie en maatschappelijke samenhang richt zich op het bevorderen van gelijkwaardige kansen en posities op de arbeidsmarkt, een snelle en goede inburgering van nieuwkomers, het stimuleren van samenleven in verscheidenheid, het weerbaar maken tegen ongewenste beïnvloeding en het versterken van de sociale stabiliteit.

In 2016 is een integrale en samenhangende evaluatie uitgevoerd van het integratiebeleid, die uitmondde in de synthesestudie beleidsdoorlichting integratiebeleid. Er werd geconcludeerd dat er voortgang zichtbaar was in termen van doelbereik, maar dat dit niet gold voor de arbeidsmarkt. Deze conclusie vormde de aanleiding voor het ontwikkelen van het beleidsprogramma Verdere Integratie op de Arbeidsmarkt (VIA), en is vervolgens vormgegeven met pilot studies en bijbehorende evaluaties waarvan de inzichten via de Werkagenda VIA breder uitgerold worden. Voor de komende periode wordt inzicht in werking van het beleid verder vergroot door een periodieke rapportage in 2023, en in de jaren na 2023 aangevuld met monitoring en evaluatie van de Werkagenda VIA en de nieuwe Inburgeringswet en evaluaties van een aantal acties gericht op het bevorderen van samen leven.

Beleidsonderwerpen rondom Samenleven en Weerbare Samenleving bevinden zich veelal in de beleidsontwikkelingsfase en zijn daarom niet evenredig vertegenwoordigd in de evaluatieplanning. Het onderzoek voor deze beleidsonderwerpen is de eerstkomende jaren met name gericht op vorming en onderbouwing van het beleid.

Thema 13: Uitvoering SUWI stelsel

De Wet Structuur Uitvoeringsorganisatie Werk en Inkomen (de Wet SUWI) regelt de structuur voor de uitvoering van taken met betrekking tot de arbeidsvoorziening en sociale verzekeringswetten. Deze structuur moet bijdragen aan twee hoofddoelen: het bieden van bestaanszekerheid en het bevorderen van arbeidsparticipatie.

In 2021 is de beleidsdoorlichting naar de uitvoering van het SUWI-stelsel in de periode 2015-2020 afgerond waarbij de focus lag op de doeltreffendheid en doelmatigheid van het SUWI-stelsel en de betrokken uitvoeringsorganisaties. Het oordeel van de onderzoekers was over het algemeen positief, maar het ontbrak de onderzoekers soms aan informatie om harde conclusies te kunnen trekken op basis van het synthese-onderzoek. Om te voorkomen dat er bij een volgende periodieke rapportage te weinig onderzoeksmateriaal voorhanden is om de uitvoering binnen het SUWI-stelsel goed te kunnen evalueren en waar mogelijk de uitvoering van het SUWI-stelsel te kunnen verbeteren, is er zoals aan de Tweede Kamer gecommuniceerd een onderzoeksprogrammering opgesteld. Deze moet als basis gaan dienen voor de periodieke rapportage die (vermoedelijk) in 2025 plaats zal vinden. Geplande onderzoeken naar het niet-gebruik van sociale regelingen, de governance van het BKWI en Inlichtingenbureau en de functie en het doel van cliëntenparticipatie binnen het SZI domein zijn opgenomen in de SEA 2023 en beogen de randvoorwaarden voor een goede uitvoering in kaart te brengen. Onderzoeken reeds opgenomen in de SEA 2022 dragen bij aan het vergroten van inzichten in de effectiviteit van de regionale samenwerking, de effectiviteit van de dienstverlening en de werking van het handhavingsbeleid. Andere onderzoeksthema's zijn onder andere wendbaarheid en doelmatigheid.

Thema 14: Corona

De overheid heeft meer dan 200 financiële steunmaatregelen getroffen om werkenden en bedrijven door de coronacrisis te helpen. Eind 2020 verstuurden de ministers van Financiën (FIN), Economische Zaken en Klimaat (EZK) en Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) een Kamerbrief met daarin een eerste uitwerking van de evaluatieplanning (Kamerstukken II 2020/21, 35 420, nr. 227). Het gaat daarbij vooralsnog om de budgettair meest omvangrijke maatregelen op het terrein van SZW, EZK en FIN die zich primair richten op baanbehoud en het steunen van ondernemers die geraakt zijn door de coronacrisis, zoals de NOW, Tozo en TVL/TOGS. Ook bevat de brief een overzicht van de monitoringsactiviteiten.

De ministeries werken de evaluatie-aanpak verder uit met behulp van enkele onafhankelijke deskundigen vanuit de wetenschap en de planbureaus. Hiernaast heeft het CPB in 2021 een eerste analyse van macro-economische effecten opgeleverd (Kamerstukken II 2021/22, 35 420, nr. 453) en voert het CPB in 2022 een vervolgonderzoek uit.

Naast de meer omvangrijkere maatregelen die onderdeel uitmaken van bovengenoemde Kamerbrief, worden ook de andere steunpakketten van SZW geëvalueerd, zowel voor Europees- als Caribisch Nederland. Voor de meeste steunmaatregelen wordt 2023 voorzien als evaluatiemoment voor doeltreffendheid en doelmatigheid. In de tussentijd worden maatregelen gemonitord en vinden er tussentijdse evaluaties plaats.

Voor een interactieve versie van de Strategische Evaluatie Agenda en het meest recente overzicht van de realisatie van beleidsdoorlichtingen, klik op deze link. Voor een verdere onderbouwing van de Strategische Evaluatie Agenda, zie «Bijlage 6: Uitwerking Strategische Evaluatie Agenda».

2.5 Overzicht risicoregelingen

Voor de begroting 2023 zijn er geen risicoregelingen.

Tot en met de begroting 2022 stonden de leningen die het Ministerie van SZW verleent aan asielstatushouders die vallen onder de Wet inburgering 2013 onder de risicoregelingen. Deze leningen vallen echter niet onder de rijksbreed gehanteerde definitie van risicoregelingen.

2.6 Overzicht coronamaatregelen

Het kabinet heeft diverse (nood)maatregelen genomen om de coronacrisis het hoofd te bieden. Deze paragraaf geeft een overzicht van de corona gerelateerde maatregelen op de begroting van SZW. Een uitgebreid overzicht is te vinden op https://www.rijksfinancien.nl/overheidsfinancien-coronatijd.

In augustus 2022 heeft de minister het Maatschappelijk Impact Team (MIT) ingesteld. Het MIT zal adviseren over de sociaalmaatschappelijke en economische gevolgen van het coronabeleid en eventueel ander beleid ter bestrijding van infectieziekten met pandemisch potentieel.

Toelichting op de coronamaatregelen

Tijdelijke noodmaatregel overbrugging voor werkgelegenheid (NOW)

De Tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging Werkbehoud (NOW) is ingezet om werkgevers die door de coronacrisis met omzetverlies te maken hadden te compenseren. Met de tegemoetkoming NOW werden werkgevers ondersteund in de loonkosten, waardoor banen behouden konden blijven. Werkgevers die te maken hadden met minstens 20% omzetverlies kwamen in aanmerking voor de regeling. Om werkgevers snel van dienst te kunnen zijn, hebben zij een voorschot ontvangen op basis van het verwachte omzetverlies. In totaal zijn er 8 NOW-tranches ingezet, waarvan de laatste afliep op 1 april 2022. Achteraf vindt de subsidievaststelling plaats op basis van het daadwerkelijke omzetverlies. Ook wordt gekeken of werkgevers de loonkosten daadwerkelijk hebben doorbetaald. De subsidievaststellingen voor de meeste NOW-tranches vinden nog plaats.

Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo)

De Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo) heeft als doel ondernemers te ondersteunen tijdens de coronacrisis. De regeling is voor zelfstandig ondernemers, waaronder zzp’ers. Ondersteuning kon tot 1 oktober 2021 worden aangevraagd in de vorm van een aanvullende uitkering voor levensonderhoud en/of een lening voor bedrijfskapitaal.

Tegemoetkoming eigen bijdrage kinderopvang

Vanwege de kabinetsmaatregelen rondom COVID-19 is de kinderopvang­sector gedurende enkele periodes gesloten geweest. Ouders met kinderopvangtoeslag, ouders met gemeentelijke subsidiëring en personen zonder overheidsvergoeding die de factuur hebben doorbetaald tijdens de periode(s) dat de kinderopvang gesloten was, konden voor een tegemoetkoming van de eigen bijdrage in aanmerking komen. Daarnaast kunnen ouders die in de eerste sluitingsperiodes (voorjaar 2020 en winter 2020/21) te weinig TTKO hadden ontvangen op basis van de op dat moment bekende kinderopvanggegevens, een additionele tegemoetkoming op basis van de kinderopvanggegevens zoals die op 1 mei 2022 bekend waren.

Arbeidsbemiddeling Caribisch Nederland

Betreft extra inzet op arbeidsbemiddeling in Caribisch Nederland. Dit om te voorkomen dat als gevolg van de coronacrisis werkloos geworden lokale arbeidskrachten onnodig (lang) aan de kant blijven staan en een (steeds) grote(re) afstand tot de arbeidsmarkt krijgen.

NL leert door

Deze maatregel bestaat uit het aanbieden van online scholing en ontwikkel‐adviezen en een ondersteunende campagne om de kansen van scholing onder de aandacht te brengen. Dit helpt mensen die door de crisis hun baan zijn verloren of dreigen te verliezen zich te (her)oriënteren op baankansen en daarvoor zo nodig (online) scholing te volgen.

Crisisdienstverlening (regionale mobiliteitsteams)

Een deel van de mensen die hun baan verliezen of met werkloosheid worden bedreigd, is gebaat bij extra ondersteuning om snel en gericht de weg te vinden naar ander werk. Specifiek voor deze mensen is een nieuwe aanpak van aanvullende (crisis)dienstverlening ontwikkeld, waarin werkgeversorganisaties, vakbonden, gemeenten en UWV samenwerken in regionale mobiliteitsteams om mensen naar werk te begeleiden. De regeling loopt tot eind 2022. Daarnaast is een tijdelijke impuls beschikbaar om mensen uit de doelgroep banenafspraak betrokken te houden bij de arbeidsmarkt en hun vaardigheden en competenties te behouden. En er is een regeling om praktijkleren in het MBO te stimuleren. De bedragen uit de tabel betreffen alleen de middelen die op de begroting SZW staan. Er zijn ook middelen overgeboekt naar andere departementen.

Waarborgfonds

De motie Segers c.s. (Kamerstukken II 2020/21, 35 570, nr. 24) verzoekt het kabinet om te komen tot een Waarborgfonds dat garant staat voor saneringskredieten. Het kabinet heeft hiervoor € 30 miljoen euro beschikbaar gesteld. Voor een periode van vijf jaar wordt er via een subsidie een bodemstorting van maximaal € 6 miljoen per jaar gedaan aan de Stichting Toegang Bemiddeling Beheer Gelden van de NVVK. Deze stichting beheert het Waarborgfonds. De eerste bodemstorting heeft reeds plaats gevonden. Eind 2021 is het Waarborgfonds van start gegaan. Er zijn reeds verscheidene kredietbanken aangesloten op het Waarborgfonds. Naar verwachting sluiten zich komend jaar meer kredietbanken aan.

Versnellen brede schuldenaanpak

Met de middelen voor de versnelling en intensivering worden initiatieven uitgevoerd die voortvloeien uit diverse rondetafelgesprekken die zijn gevoerd in het kader van de armoede- en schuldenaanpak. De reeks in de tabel betreft het kasritme, alle verplichtingen zijn inmiddels aangegaan.

3. Beleidsartikelen

3.1 Artikel 1 Arbeidsmarkt

A. Algemene doelstelling

De overheid draagt bij aan evenwichtige arbeidsverhoudingen en -voorwaarden door kaders te stellen en waar van toepassing toe te zien op de naleving daarvan. De overheid bevordert en stimuleert een inclusieve arbeidsmarkt en gezonde en veilige arbeidsomstandigheden.

De overheid bevordert het functioneren van de arbeidsmarkt door bescherming te bieden en de belangen van werknemers te waarborgen in evenwicht met de belangen van de onderneming. De overheid voorziet hierbij in een minimumniveau van arbeidsrechtelijke bescherming, onder andere ten aanzien van de arbeidsomstandigheden, arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden, met inachtneming van de eigen verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. Daarnaast draagt zij zorg voor een op de arbeidsmarkt toegesneden arbeidsmigratiebeleid.

De overheid vindt het belangrijk dat werknemers en zelfstandigen hun werk onder goede condities kunnen verrichten. Dit is ook van belang voor het vergroten van de arbeidsparticipatie en de arbeidsproductiviteit, het beperken van uitval door ziekte en arbeidsongeschiktheid, en het bevorderen van de duurzame inzetbaarheid van werknemers.

• – arbeidsverhoudingen, waaronder de Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (cao), de Wet op het algemeen verbindend en het onverbindend verklaren van bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten (avv) en de Wet op de ondernemingsraden (WOR);

• – arbeidsrechtelijke bescherming, waaronder de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag (Wml), wet- en regelgeving met betrekking tot gelijke behandeling en de Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs (Waadi);

• – toelating van arbeidsmigranten, waaronder de Wet arbeid vreemdelingen (Wav);

• – de Wet arbeidsvoorwaarden gedetacheerde werknemers in de Europese Unie (WagwEU);

• – maatregelen tegen schijnconstructies van werkgevers, waaronder de Ketenaansprakelijkheid voor loon;

• – de Wet tegemoetkomingen loondomein (Wtl);

• – de Wet arbeidsmarkt in balans (Wab).

Bij het realiseren van deze doelstelling is een belangrijke taak weggelegd voor sociale partners. Zij zijn verantwoordelijk voor het maken van onderlinge afspraken over arbeidsvoorwaarden en arbeidsverhoudingen en het bieden van veilige en gezonde werkomstandigheden. De overheid bevordert dat sociale partners hier vorm en uitvoering aan geven en voert hiertoe overleg met hen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

• – de vaststelling van de hoogte van het wettelijk minimumloon (Wml) en het maximumdagloon;

• – het bevorderen van goede arbeidsverhoudingen, onder andere door het recht op onderhandeling door sociale partners te waarborgen en het in stand houden van een adequate overlegstructuur met de sociale partners;

• – het bevorderen dat werkgevers en werknemers gezonde en veilige arbeidsomstandigheden en een goed werktijden- en verzuimbeleid realiseren;

• – het bevorderen dat werkenden gezond en vitaal kunnen doorwerken tot de pensioengerechtigde leeftijd;

• – het zorgdragen voor gelijke kansen voor en tijdens arbeidsdeelname;

• – het stimuleren en faciliteren van postinitiële scholing ten behoeve van het optimaal functioneren van de arbeidsmarkt;

• – de handhaving van de wet- en regelgeving door de Nederlandse Arbeidsinspectie.

De Minister van Financiën is primair verantwoordelijk voor de fiscale wet- en regelgeving. Wanneer fiscale instrumenten worden ingezet om doelstellingen in het kader van het arbeidsmarktbeleid te realiseren, is de Minister van SZW hiervoor medeverantwoordelijk.

C. Beleidswijzigingen

Leven lang ontwikkelen

Stimulans arbeidsmarktpositie (STAP)

Met het STAP-budget kan iedereen, die 18 jaar of ouder is en een band heeft met de Nederlandse arbeidsmarkt, vanaf begin 2022 subsidie aanvragen waarmee scholing, gericht op eigen ontwikkeling en duurzame inzetbaarheid, ingekocht kan worden. Het STAP-budget bedraagt per individu maximaal € 1.000 per jaar en vormt een aanvulling op alle individuele budgetten die door private partijen zoals werkgevers, sociale partners en O&O-fondsen ter beschikking worden gesteld.

In het coalitieakkoord is afgesproken permanente scholing via leerrechten te bevorderen. Volgens het principe van leerrechten heeft elke Nederlander, vanuit het algemene belang dat met onderwijs wordt gediend, een basaal recht op publiek bekostigd onderwijs in zijn leven. In de huidige context van publiek gefinancierd onderwijs is daarom het doel van deze afspraak uit het coalitieakkoord om mensen met minder genoten opleidingsjaren meer toegang tot postinitiële scholing te bieden.

Voor de uitvoering van de afspraak uit het coalititieakkoord wordt de STAP-regeling benut. Vanaf 2023 worden de additionele middelen uit het coalitieakkoord binnen de STAP-regeling ingezet als compartiment voor de doelgroep praktisch geschoolden (tot en met mbo4). Hierdoor kunnen de middelen op korte termijn - en toch haalbaar voor de uitvoering - voor deze groep worden gereserveerd. Daardoor wordt het STAP-budget voor deze groep beter toegankelijk en kunnen meer maximaal mbo-4 opgeleiden extra scholing volgen.

Stimuleringsregeling LLO in MKB

Het kabinet heeft besloten om het budget voor stimulering van LLO in het MKB vanaf 2025 met € 10 miljoen te verlagen en deze middelen in te zetten als dekking voor uitvoeringstegenvallers. Met deze ombuiging blijft het jaarlijkse budget even hoog als het budget voor de SLIM-regeling vóór 2025. Dat komt doordat het budget voor de SLIM tot 2025 € 10 miljoen lager was vanwege een driejarige overboeking van jaarlijks € 10 miljoen naar OCW. De besparing van € 10 miljoen na 2025 betekent dus in de praktijk geen versobering van de regeling.

Inclusieve arbeidsmarkt

Wet tegemoetkomingen loondomein

Arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden

Transitievergoeding MKB

Kleine werkgevers die de activiteiten van hun onderneming beëindigen vanwege pensionering of overlijden hebben, onder voorwaarden, recht op compensatie van de transitievergoeding. Het onderdeel compensatie transitievergoeding bij bedrijfsbeëindiging vanwege ziekte van de werkgever is nog niet in werking getreden. Op dit moment is nog niet duidelijk of, en zo ja wanneer, er tot een werkbaar sociaal-medisch beoordelingskader voor ziekte van de werkgever kan worden gekomen. Het opstellen van een dergelijk kader is buitengewoon complex gebleken. De mogelijke invoeringsdatum van het betreffende onderdeel is daarom tegen het licht gehouden. Besloten is dit onderdeel van de regeling niet eerder in werking te laten treden dan per 1 januari 2024. De beleidsmatige middelen die hierdoor vrijvallen in 2023 worden ingezet als dekking voor uitvoeringstegenvallers. De komende periode wordt verder onderzocht of inwerkingtreding op 1 januari 2024 mogelijk is.

Beter beschermen van flexibele werknemers

Het kabinet wil de positie van flexibele werknemers in tijdelijke contracten, oproepcontracten en uitzendcontracten verbeteren, in lijn met de adviezen van de SER op dit punt. Flexibele arbeidsrelaties moeten niet gebruikt worden om te concurreren op arbeidsvoorwaarden en de inkomenszekerheid van mensen moet verbeterd worden. Over deze onderwerpen is het kabinet in gesprek met sociale partners. De voorstellen van het kabinet zijn opgenomen in de hoofdlijnenbrief over de arbeidsmarkt die medio 2022 naar de Tweede Kamer is gestuurd (Kamerstukken II 2021/22, 29 544, nr. 1112).

Verduidelijking en opeisbaarheid regels rondom beoordeling arbeidsrelaties

Het kabinet wil de regels rondom de beoordeling van arbeidsrelaties verduidelijken om het huidige «grijze gebied» tussen werknemerschap en het werken buiten dienstbetrekking als zelfstandige te verkleinen. In de hoofdlijnenbrief arbeidsmarkt die medio dit jaar naar de Tweede Kamer is gestuurd is deze ambitie kenbaar gemaakt (Kamerstukken II 2021/22, 29 544, nr. 1112). In 2023 wordt gewerkt aan de uitwerking van de in die hoofdlijnenbrief aangekondigde ambities. Het is ongewenst dat onduidelijkheid over de beoordeling van de arbeidsrelatie werkgevenden, werkenden en toezichthouders in de weg zit. Ook al zijn er de afgelopen jaren al stappen gezet rondom de verduidelijking van de grenslijn tussen werknemer en zelfstandige (aanpassing Handboek Loonheffingen, pilot webmodule beoordeling arbeidsrelaties), het verduidelijken van wet- en regelgeving rondom de gezagsverhouding kan helpen hier verdere stappen te zetten. Parallel hieraan zal de (pilotversie) webmodule beoordeling arbeidsrelaties doorontwikkeld worden om werkenden en werkgevende te ondersteunen bij het verkrijgen van zoveel mogelijk duidelijkheid over de juridische kwalificatie van (voorgenomen) arbeidsrelaties.

Naast bovenstaande verduidelijking van regels rondom de beoordeling van arbeidsrelaties is het van belang om met name werkenden met beperkte onderhandelingsmacht te helpen om hun rechtspositie (als werknemer) op te kunnen eisen. Ook deze ambitie is in de hoofdlijnenbrief arbeidsmarkt aangekondigd (Kamerstukken II 2021/22, 29 544, nr. 1112). Allereerst zet het kabinet in Europees verband in op het verder effectief uitwerken van een rechtsvermoeden bij platformwerk. De Europese Commissie heeft specifiek voor platformwerk een richtlijnvoorstel gedaan betreffende de verbetering van arbeidsvoorwaarden bij platformwerk. Een weerlegbaar rechtsvermoeden is een belangrijk onderdeel van dat voorstel. Het kabinet wil daarnaast inzetten op een breder rechtsvermoeden om schijnzelfstandigheid ook op andere plekken dan binnen de platformsector tegen te gaan. De problematiek van kwetsbare werkenden die hun rechtspositie niet effectief op kunnen eisen speelt immers niet alleen in de platformsector.

Implementatie nieuwe Europese regels voor grensoverschrijdende detachering in het wegvervoer

De Mobiliteitsrichtlijn is een onderdeel van het eerste EU-mobiliteitspakket voor de wegvervoersector. Andere onderdelen van dit pakket worden door het Ministerie van Infrastructuur en Water geïmplementeerd. De Mobiliteitsrichtlijn bevat regels voor het grensoverschrijdend detacheren van buitenlandse chauffeurs naar Nederland. Deze regels zijn aangepast aan de specifieke aard van de wegvervoersector. Het wetsvoorstel ter implementatie van de Mobiliteitsrichtlijn is deze zomer bij de Tweede Kamer ingediend met het oog op een zo spoedig mogelijke inwerkingtreding.

Concurrentiebeding

Zeker in tijden van krapte is een goede werking van de arbeidsmarkt noodzakelijk. Vorig jaar is een duidelijk probleem gesignaleerd met de werking van het concurrentiebeding (Kamerstukken II 2021/22, 29 544, nr. 1089). Het gebruik van het concurrentiebeding blijkt zodanig breed dat het tot een ongerechtvaardigde beperking van de noodzakelijke arbeidsmobiliteit kan leiden. Met het oog op de problematiek en de door sociale partners gedeelde noodzaak om het concurrentiebeding te hervormen, is het voornemen een aanpassing van het concurrentiebeding nader uit te werken en vervolgens een voorstel tot aanpassing te doen. Het streven is om de Tweede Kamer hierover in 2023 te informeren.

Implementatie herziening Europese Blauwe Kaart

De Blauwe Kaart is de Europese kennismigrantenregeling en regelt de voorwaarden voor toegang en verblijf van kennismigranten in de Europese Unie. Op 27 november 2021 is een herziening van de Blauwe Kaart-richtlijn in werking getreden. De richtlijn kent minder strenge toegangscriteria dan zijn voorganger en meer flexibele opties om gebruik te maken van intra-EU-mobiliteit. Samen met het Ministerie van Justitie en Veiligheid wordt gewerkt aan de implementatie van de richtlijn, die uiterlijk in november 2023 in Nederlandse wet- en regelgeving moet zijn omgezet.

Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag

Het kabinet wil werken lonender maken en het bestaansminimum verstevigen. In het coalitieakkoord ‘Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’ heeft het kabinet zich daarom voorgenomen het wettelijk minimumloon stapsgewijs te verhogen. Bij Voorjaarsnota 2022 en Miljoenennota 2023 heeft het kabinet besloten om de in het coalitieakkoord voorgenomen bijzondere verhoging van het minimumloon – met in totaal 7,5 procent – al per 1 januari 2023 door te voeren en deze verder te verhogen naar 8,05 procent. Inclusief de reguliere indexatie stijgt het minimumloon per 1 januari 2023 dan in totaal met 10,15 procent. Op de verdere beleidsmatige ontwikkelingen ten aanzien van het wettelijk minimumloon is verder uitgebreid ingegaan in hoofdstuk 2 van deze begroting (paragraaf 2.1 Beleidsprioriteiten).

Actieplan grensoverschrijdend gedrag

Het kabinet werkt met veldpartijen aan een nationaal actieplan om seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld tegen te gaan. Het betreft hier een meerjarige inzet die is gericht op het creëren van een duurzame verandering waarin het kabinet in samenwerking met alle belanghebbenden tot een cultuurverandering wil komen door zich uit te spreken en te faciliteren, normeren, handvatten te bieden en waar nodig te sanctioneren om grensoverschrijdend gedrag te voorkomen.

Bescherming Arbeidsmigranten

Arbeidscommissie

In het rapport van het Aanjaagteam bescherming arbeidsmigranten is aanbevolen om een arbeidscommissie in het leven te roepen om de toegang tot het recht te verbeteren. Het SER-advies adviseert om de aanbevelingen van het Aanjaagteam onverkort uit te voeren. Politieke besluitvorming tot oprichting van de arbeidscommissie vindt dit najaar plaats, waarbij ook alternatieven gewogen zullen worden. In het coalitieakkoord zijn structurele middelen gereserveerd voor de uitwerking van de aanbevelingen van het Aanjaagteam, waaronder de arbeidscommissie.

Certificering

Het kabinet werkt toe naar een certificeringsstelsel voor terbeschikkingstelling op de arbeidsmarkt. Het Aanjaagteam bescherming arbeidsmigranten en de SER hebben geconcludeerd dat dit bij ter beschikking gestelde arbeidskrachten te vaak misgaat en heeft aanbevolen hier een stelsel van verplichte certificering voor in te richten. Het kabinet is, met brede steun van de Tweede Kamer en in nauwe samenwerking met sociale partners, al ver gevorderd in de uitwerking daarvan. De Tweede Kamer heeft medio dit jaar een brief ontvangen over de hoofdlijnen van de concrete uitwerking van dat stelsel (Kamerstukken II 2021/22, 29 861, nr. 92). 

Modernisering artikel 273f van het Wetboek van Strafrecht

In het coalitieakkoord is afgesproken dat artikel 273f van het Wetboek van Strafrecht (Sr) wordt gemoderniseerd, om zo de vervolging van daders van arbeidsuitbuiting te verbeteren. Een effectieve strafrechtelijke aanpak van arbeidsuitbuiting, een van de verschijningsvormen van mensenhandel, blijkt in de praktijk veelal lastig vanwege de vele eisen van artikel 273f Sr en bijkomende aansprakelijkheidsvoorwaarden die in de jurisprudentie tot stand zijn gekomen. Een wetswijziging zal naar alle waarschijnlijkheid leiden tot een beter instrumentarium om arbeidsuitbuiting te bestrijden waardoor daders van mensenhandel in meer gevallen strafrechtelijk kunnen worden aangepakt. In 2023 zal het wetsvoorstel naar verwachting bij de Tweede Kamer worden ingediend.

Aanpassing lagere regelgeving Wet arbeid vreemdelingen

Op 1 januari 2022 is het wetsvoorstel voor aanpassing van de Wet arbeid vreemdelingen in werking getreden (onder andere maximale duur tewerkstellingsvergunningen van 1 naar 3 jaar). Tijdens de behandeling van dit wetsvoorstel in de Tweede Kamer is een amendement ingediend dat ziet op een verplichting voor werkgevers om arbeidsmigranten scholing op het gebied van de Nederlandse taal aan te bieden. Dit amendement dient nader uitgewerkt te worden in lagere regelgeving. De streefdatum voor implementatie is 1 januari 2023.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Geschatte budgetflexibiliteit

De uitgaven op artikel 1 Arbeidsmarkt zijn voor 74% juridisch verplicht voor het jaar 2023. Per financieel instrument wordt dit onderstaand toegelicht.

Inkomensoverdrachten

De inkomensoverdrachten zijn gebaseerd op wet- en regelgeving en derhalve voor 100% juridisch verplicht. Het betreft de uitgaven aan de regelingen Lage-inkomensvoordeel (LIV), Loonkostenvoordelen (LKV’s) en Minimumjeugdloonvoordeel (Jeugd-LIV).

Subsidies

Van het overige subsidiebudget algemeen is naar schatting 48% juridisch verplicht en 52% beleidsmatig gereserveerd. Deze inschatting is gemaakt op basis van de kasrealisaties van vorig jaar.

Van het programmabudget van MDIEU van in totaal € 127,4 miljoen in 2023 is € 67 miljoen bedoeld om te voldoen aan openstaande verplichtingen en daarmee juridisch verplicht. Het overige deel van het beschikbare budget is gereserveerd voor aan te gane verplichtingen in 2023. Omdat dit onderdeel is van de afspraken in het Pensioenakkoord is de overige € 60,4 miljoen bestuurlijk gebonden. In 2023 is 53% van het programmabudget van de MDIEU juridisch verplicht en 47% bestuurlijk gebonden.

Van het programmabudget van Nederland leert door van in totaal € 38 miljoen in 2023 is € 36,6 miljoen juridisch verplicht en € 1,7 miljoen beleidsmatig gereserveerd.

Van het programmabudget van Stimuleringsregeling LLO in MKB van in totaal € 57,2 miljoen in 2023 is € 56,5 miljoen juridisch verplicht en € 0,7 miljoen beleidsmatig gereserveerd.

Van het programmabudget van de Stimulans Arbeidsmarktpositie (STAP) is in 2023 € 285,6 miljoen bestemd voor de uitbetaling van subsidies, waarvan 100% beleidsmatig gereserveerd is. € 19 miljoen is bestemd voor uitvoeringskosten, waarvan 63% bestuurlijk gebonden is en 37% beleidsmatig gereserveerd. € 1 miljoen is bestemd voor het Programma Leercultuur dat beleidsmatig gereserveerd is.

Van het programmabudget van de Tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW) is 100% juridisch verplicht (€ 404,8 miljoen).

Van het programmabudget van het Meerjarig Investeringsprogramma Duurzame Inzetbaarheid en Leven Lang Ontwikkelen (MIP DI&LLO) is in 2023 € 3 miljoen juridisch verplicht en € 2,5 miljoen beleidsmatig gereserveerd.

Opdrachten

Van het opdrachtenbudget op artikel 1 is naar schatting 35% juridisch verplicht en 65% beleidsmatig gereserveerd. Deze inschatting is gemaakt op basis van de kasrealisaties van vorig jaar.

Bekostiging

De jaarlijkse bijdrage aan de SER Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeuringen en de bijdrage aan Netspar zijn 100% juridisch verplicht.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

De bijdragen aan andere begrotingen zijn voor 100% juridisch verplicht. Dit betreft de jaarlijkse bijdrage aan onder meer de Gezondheidsraad en het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb).

Bijdrage aan agentschappen

De bijdragen aan agentschappen zijn voor 100% juridisch verplicht. Dit is de jaarlijkse kennisvraag aan het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en de bijdrage aan het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB).

Budgettaire gevolgen van beleid premiegefinancierd

E. Toelichting op de financiële instrumenten

Inkomensoverdrachten

De inkomensoverdrachten in dit artikel vallen onder de Wet tegemoetkomingen loondomein (Wtl). Onder de Wtl vallen het Lage-inkomensvoordeel, het Minimumjeugdloonvoordeel en de Loonkostenvoordelen. Alle regelingen zijn tegemoetkomingen in de loonkosten aan werkgevers voor het in dienst nemen van specifieke doelgroepen. De tegemoetkomingen worden na afloop van het kalenderjaar uitbetaald. Werkgevers krijgen bijvoorbeeld in 2023 de tegemoetkoming uitbetaald voor werknemers die in 2022 in dienst zijn. De Wtl-tegemoetkomingen gelden niet voor werknemers boven de AOW-gerechtigde leeftijd.

Lage inkomensvoordeel

Het Lage-inkomensvoordeel (LIV) bestaat sinds 2017. Het LIV is een tegemoetkoming in de loonkosten aan werkgevers met als doel banen te creëren en te behouden voor werknemers aan de basis van de arbeidsmarkt. Met ingang van 2021 is de tegemoetkoming voor werkgevers per werknemer met een uurloon tussen de 100 en 125% van het minimumloon € 0,49 per uur en maximaal € 960 per kalenderjaar. Omdat het LIV bedoeld is om substantiële banen te creëren, behoren werknemers alleen tot de LIV-doelgroep als zij minimaal 1.248 uur per jaar gewerkt hebben.

Budgettaire ontwikkelingen

De begrote uitgaven aan het LIV dalen vanaf 2022 omdat de hoogte van de tegemoetkoming per 2021 (uitbetaling in 2022) is verlaagd van € 0,51 naar € 0,49 per uur. Door de verhoging van het wettelijk minimumloon (WML) per 1 januari 2023, nemen de uitgaven aan het LIV in 2024 (vanwege uitbetaling in jaar t+1) naar schatting toe met € 170,0 miljoen. In 2024 (uitbetaling in 2025) wordt de verhoging van het wettelijk minimumloon budgettair neutraal opgevangen binnen het LIV. Vanaf 2025 (uitbetaling in 2026) wordt het LIV afgeschaft.

Minimumjeugdloonvoordeel

Het minimumjeugdloonvoordeel (Jeugd-LIV) bestaat sinds 2018. Het is geïntroduceerd ter compensatie van de verhoging van het minimumjeugdloon per 1 juli 2017 en per 1 juli 2019. Het Jeugd-LIV compenseert werkgevers tijdelijk voor deze loonkostenstijgingen.

Budgettaire ontwikkelingen

Per 1 januari 2023 wordt het wettelijk minimumloon (WML) verhoogd. Dit leidt in 2024 (vanwege uitbetaling in jaar t+1) tot een stijging van de uitgaven van naar schatting € 9,0 miljoen. Met ingang van 2024 (uitbetaling 2025) wordt het Jeugd-LIV afgeschaft ter dekking van de temporisering van de verhoging van de AOW-leeftijd.

Loonkostenvoordelen

De Loonkostenvoordelen (LKV’s) bestaan sinds 2018. Er zijn vier typen LKV: LKV Ouderen, LKV Arbeidsgehandicapten, LKV Herplaatsen Arbeidsgehandicapten en LKV Doelgroep Banenafspraak en scholingsbelemmerden. De LKV’s zijn tegemoetkomingen in de loonkosten voor werkgevers met als doel werkgevers te stimuleren om specifieke groepen met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt in dienst te nemen.

LKV Ouderen, LKV Arbeidsgehandicapten en LKV Herplaatsen Arbeidsgehandicapten

• – Als een werkgever een uitkeringsgerechtigde aanneemt van 56 jaar of ouder, geeft dat recht op het LKV Ouderen.

• – Als een werkgever een werknemer aanneemt met een WIA-uitkering, geeft dat recht op het LKV Arbeidsgehandicapten. Werknemers vallen onder voorwaarden ook onder deze LKV-doelgroep als zij na afloop van de WIA-wachttijd minder dan 35% arbeidsongeschikt zijn, of als zij een WAO- of WAZ-uitkering hebben.

• – Als een werknemer met een WIA-uitkering de werkzaamheden bij zijn huidige werkgever hervat, geeft dat recht op het LKV Herplaatsen Arbeidsgehandicapten. Werknemers vallen onder voorwaarden ook onder deze doelgroep als zij een WAO-uitkering hebben en de werkzaamheden bij de oude werkgever hervatten.

De tegemoetkoming voor het LKV Ouderen, het LKV Arbeidsgehandicapten en het LKV Herplaatsing Arbeidsgehandicapten is € 3,05 per uur en maximaal € 6.000 per jaar. De maximale duur van deze tegemoetkomingen is 3 jaar minus de eventuele tijd dat de werkgever voor de betreffende werknemer een premiekorting ontving. Uitzondering hierop is de LKV Herplaatsen Arbeidsgehandicapten, die voor maximaal een jaar wordt toegekend.

Budgettaire ontwikkelingen

De voorgestelde nieuwe systematiek voor bovenstaande loonkostenvoordelen leidt tot extra uitgaven van structureel € 25 miljoen, die worden gedekt binnen de loonkostenvoordelen. De verandering in de voorwaarden van het LKV Herplaatsen Arbeidsgehandicapten werknemer leidt ook tot een stijging van de uitgaven van naar schatting € 0,6 miljoen structureel.

Daarnaast nemen de uitgaven vanaf 2026 voor bovenstaande loonkostenvoordelen met circa € 28 miljoen af doordat per 2025 (uitbetaling in 2026) de hoogte van de tegemoetkoming van het LKV Ouderen, LKV Arbeidsgehandicapten en LKV Herplaatsen Arbeidsgehandicapten wordt verlaagd. Deze maatregel wordt genomen ter dekking van een per saldo tegenvaller bij uitkeringsregelingen die ontstond na verwerking van uitvoeringsinformatie en de meest recente raming van het CPB. In het voorjaar wordt de precieze invulling bekeken.

LKV Banenafspraak en scholingsbelemmerden

Als een werkgever een werknemer uit de doelgroep Banenafspraak in dienst neemt, is er recht op het LKV Banenafspraak en scholingsbelemmerden. Dit betreft bijvoorbeeld mensen die onder de Participatiewet vallen en geen wettelijk minimumloon kunnen verdienen, mensen die op een reguliere werkplek werken met een Wsw-indicatie en Wajongers met arbeidsvermogen. Hetzelfde geldt voor zogenoemde scholingsbelemmerden, die de afgelopen 5 jaar door ziekte of gebrek belemmering hebben ondervonden bij het volgen van onderwijs. De tegemoetkoming is € 1,01 per uur en maximaal € 2.000 per jaar.

Om de duurzaamheid van de banen voor mensen uit de doelgroep banenafspraak te vergroten, worden twee wijzigingen beoogd in het LKV banenafspraak. Het LKV banenafspraak wordt structureel beschikbaar in plaats van maximaal drie jaar na in dienst treden. Daarnaast kunnen werkgevers het LKV banenafspraak toepassen voor alle werknemers die ze in dienst hebben en niet alleen voor de werknemers die onlangs in dienst zijn getreden. Ook wordt de doelgroepverklaring afgeschaft. Deze maatregelen vergen wetswijziging en zijn beoogd per 2025.

Budgettaire ontwikkelingen

Naar verwachting stijgen de uitgaven aan het LKV door de groeiende doelgroep van het LKV Banenafspraak. Daarnaast zijn er vanaf 2026 middelen gereserveerd voor het structureel beschikbaar maken van het LKV Banenafspraak voor iedereen uit de doelgroep.

Transitievergoeding na 2 jaar ziekte

Vanaf 1 april 2020 worden werkgevers gecompenseerd voor de transitievergoeding die zij moeten betalen bij ontslag van een twee jaar zieke werknemer. De compensatie is afhankelijk van de hoogte van de bij ontslag betaalde transitievergoeding.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven liggen in 2022 naar verwachting hoger dan in latere jaren, onder meer omdat er nog uitgaven met terugwerkende kracht plaatsvinden. Daarnaast komen de uitgaven op korte termijn hoger uit door de hogere uitval van werknemers wegens long-Covid. In latere jaren neemt dit effect naar verwachting af en dalen de uitgaven naar verwachting licht.

Compensatieregeling Transitievergoeding MKB

Op 1 januari 2021 is de compensatieregeling Transitievergoeding MKB bij bedrijfsbeëindiging vanwege pensionering of overlijden van de werkgever in werking getreden. De compensatiemogelijkheid bij bedrijfsbeëindiging vanwege ziekte van de werkgever treedt niet eerder in werking dan in 2024. De compensatie is afhankelijk van de hoogte van de bij ontslag aan de werknemer betaalde transitievergoeding.

Budgettaire ontwikkelingen

Er is in 2023 nog beperkt sprake van verdere ingroei voor de reeds in werking getreden onderdelen van de regeling. Daarnaast liggen de uitgaven vanaf 2024 naar verwachting hoger in verband met het in werking treden van de compensatiemogelijkheid bij bedrijfsbeëindiging vanwege ziekte van de werkgever.

Subsidies

Maatwerkregeling Duurzame Inzetbaarheid en Eerder Uittreden

Een van de maatregelen uit het pensioenakkoord betreft een tijdelijke subsidieregeling die ziet op het faciliteren van sectorale maatwerkafspraken rondom duurzame inzetbaarheid, langer doorwerken en eerder uittreden. Sociale partners in sectoren kunnen in gezamenlijk overleg subsidieaanvragen indienen met als doel het duurzaam inzetbaar houden van werkenden, het faciliteren van langer doorwerken en het wegnemen van knelpunten bij het realiseren van regelingen die tijdelijk zijn vrijgesteld van de heffing voor regelingen voor vervroegd uittreden (RVU-heffing). Binnen de MDIEU is in de periode 2021-2025 subsidie beschikbaar voor sectoranalyses en activiteitenplannen. Uitbetaling van subsidie vindt gefaseerd plaats in de jaren na subsidietoekenning. Hierdoor is het totale budget van € 1 miljard uitgesmeerd over de jaren 2021 tot en met 2027.

Overige subsidies

Dit betreft verschillende subsidies op het beleidsterrein van arbeidsverhoudingen en gezond en veilig werken. Onder andere wordt subsidie verleend aan de SER ten behoeve van het programma Diversiteit in bedrijf, aan Fairwork voor ondersteuning aan (potentiële) slachtoffers arbeidsuitbuiting, aan stichting De letselschade Raad en aan de Long Alliantie Nederland ter preventie van werkgerelateerde longziekten.

Stimulans arbeidsmarktpositie (STAP)

Het STAP-budget is een uitgavenregeling waarmee het individu in staat wordt gesteld om scholing in te zetten voor de eigen ontwikkeling en duurzame inzetbaarheid. In het kader van STAP is ook een regeling scholingsadviezen opgezet (bekostigd uit de beschikbare middelen voor het STAP-budget). Vanaf 2023 worden additionele middelen uit het coalitieakkoord (€ 125 miljoen per jaar tot en met 2026) binnen de STAP-regeling ingezet als compartiment voor de doelgroep praktisch geschoolden (tot en met mbo4).

Meerjarig investeringsprogramma / Duurzame Inzetbaarheid (DI) en Leven Lang Ontwikkelen (LLO)

In 2020 is het meerjarige investeringsprogramma duurzame inzetbaarheid en leven lang ontwikkelen (MIP) opgezet. Met dit programma is structureel € 10 miljoen beschikbaar. In 2023 lopen de activiteiten van het MIP door, met als doel om bewustwording te creëren en kennis (door) te ontwikkelen. Naast communicatieactiviteiten en het verbinden van wetenschap en praktijk, is in 2022 de Expeditieregeling gestart om een maatschappelijke beweging te stimuleren waarin interventies, werkwijzen en methodieken op het gebied van DI en LLO vaker, beter en sneller worden toegepast. Het kas- en verplichtingenritme van de Expeditieregeling is aanzienlijk aangepast, enerzijds omdat de tijdvakken van de Expeditieregeling in 2022 en 2024 openen, anderzijds omdat nabetalingen voor de vaak langdurige projecten in latere jaren plaatsvinden.

Stimuleringsregeling LLO in MKB

In 2020 is de Stimuleringsregeling leven lang ontwikkelen voor mkb-bedrijven (SLIM) samenwerkingsverbanden en grootbedrijven in de sectoren landbouw, horeca en recreatie gestart. Vanwege de lange doorlooptijd van de projecten financiert het kasbudget in een gegeven begrotingsjaar zowel de openstaande verplichtingen als bevoorschotting van nieuwe projecten. Hierdoor komt het kasbudget niet altijd overeen met het subsidieplafond van de regeling.

NL leert door

Het NL leert door programma is opgezet in het kader van crisis- en herstelmaatregelen waar door middel van leren en ontwikkelen wordt ingezet op het behoud van werk of de overgang naar nieuw werk voor mensen die als gevolg van de coronacrisis in de problemen zijn gekomen. Het programma bestaat uit drie subsidieregelingen: NL leert door met inzet van ontwikkeladvies, NL leert door met inzet van scholing en NL leert door met inzet van sectoraal maatwerk. In 2023 staat budget gereserveerd voor de afronding van het laatste tijdvak van de regeling NL leert door met inzet van scholing en voor de nabetalingen voor de regeling NL leert door met inzet van sectoraal maatwerk.

Tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW)

De NOW is ingezet om bedrijven te ondersteunen in de loonkosten tijdens de coronapandemie en daarmee banen te behouden. In totaal zijn er 8 NOW-tranches ingezet, waarvan de laatste afliep op 1 april 2022. Na afloop van de subsidieperiode wordt de definitieve subsidie vastgesteld op basis van het daadwerkelijke omzetverlies en de loonsom. Momenteel vinden de definitieve subsidievaststellingen plaats door UWV. Deze leiden tot eindafrekeningen tussen werkgevers en UWV (nabetalingen en terugvorderingen).

Ieder jaar vindt een afrekening per NOW-tranche plaats, waarbij het door SZW aan UWV beschikbaar gestelde bedrag voor de uitbetaling van NOW-subsidies wordt vergeleken met wat op dat moment de inschatting is van de totale NOW-uitgaven per tranche (dat wil zeggen nadat alle vaststellingen hebben plaatsgevonden). Deze afrekening is wat in de begroting van SZW landt als uitgave dan wel ontvangst.

In 2023 dienen veel werkgevers een definitieve vaststellingsaanvraag in te dienen. De huidige verwachting is dat SZW in 2023 een bedrag van € 405 miljoen dient na te betalen aan UWV voor de uitbetaling van de NOW 4 tot en met 6.

Opdrachten

Het opdrachtenbudget wordt divers ingezet voor het stimuleren van gezond en veilig werken en evenwichtige arbeidsverhoudingen. Een deel van het opdrachtenbudget heeft betrekking op het wagenpark van de Nederlandse Arbeidsinspectie. Daarnaast zijn er middelen gereserveerd voor onderzoek en voorlichtingscampagnes.

Bekostiging

Het bedrag voor bekostiging betreft de jaarlijkse bijdrage aan de SER Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeuringen en de bijdrage aan Netspar.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Dit betreft de jaarlijkse bijdrage aan het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb).

Bijdrage aan agentschappen

Ten behoeve van de jaarlijkse kennisvraag aan het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) is ruim € 4 miljoen gereserveerd.

Ontvangsten

De algemene ontvangsten betreffen een verscheidenheid aan ontvangsten. Dit betreft onder andere de eigen bijdragen van medewerkers van de Nederlandse Arbeidsinspectie ten behoeve van een andere dienstauto dan het standaardaanbod. Er kunnen tevens terugontvangsten zijn van voorschotten bij subsidieregelingen.

De boeteontvangsten betreffen ontvangsten uit boetes opgelegd door de Nederlandse Arbeidsinspectie. De raming van de boeteontvangsten is met onzekerheid omgeven. Boeteontvangsten hangen onder andere af van het aantal bedrijven dat wordt bezocht, op welke punten wordt geïnspecteerd en wat bij deze inspecties wordt geconstateerd. Boeteontvangsten zijn niet taakstellend. De Arbeidinspectie stuurt niet op het behalen van de geraamde boeteontvangsten. Zij stuurt uiteraard wel op het innen van de opgelegde boetes.

Tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW)

De NOW is ingezet om bedrijven te ondersteunen in de loonkosten tijdens de coronapandemie en daarmee banen te behouden. In totaal zijn er 8 NOW-tranches ingezet, waarvan de laatste afliep op 1 april 2022. Na afloop van de subsidieperiode wordt de definitieve subsidie vastgesteld op basis van het daadwerkelijke omzetverlies en de loonsom. Momenteel vinden de definitieve subsidievaststellingen plaats door UWV. Deze leiden tot eindafrekeningen tussen werkgevers en UWV (nabetalingen en terugvorderingen).

Ieder jaar vindt een afrekening per NOW-tranche plaats, waarbij het door SZW aan UWV beschikbaar gestelde bedrag voor de uitbetaling van NOW-subsidies wordt vergeleken met wat op dat moment de inschatting is van de totale NOW-uitgaven per tranche (dat wil zeggen nadat alle vaststellingen hebben plaatsgevonden). Deze afrekening is wat in de begroting van SZW landt als uitgave dan wel ontvangst.

In 2023 dienen veel werkgevers een definitieve vaststellingsaanvraag in te dienen. De huidige verwachting is dat SZW in 2023 € 193 miljoen terugontvangt van UWV met betrekking tot de afwikkeling van de NOW 1 tot en met 3.

Extracomptabele fiscale regelingen

Naast de in dit begrotingsartikel genoemde instrumenten, zijn er fiscale regelingen die betrekking hebben op dit beleidsterrein. De Minister van Financiën is hoofdverantwoordelijk voor de wetgeving en uitvoering van deze regelingen en voor de budgettaire middelen. In onderstaande tabel is ter informatie het budgettaire belang van deze regelingen vermeld. De cijfers zijn ontleend aan de corresponderende bijlage ‘Fiscale regelingen’ in de Miljoenennota. Naast de fiscale regelingen die in onderstaande tabel zijn opgenomen, heeft ook de Levensloopverlofkorting betrekking op dit beleidsartikel. Voor een beschrijving van de regelingen, de doelstelling, de ramingsgrond, een verwijzing naar de laatst uitgevoerde evaluatie en het beoogde jaar van afronding van de volgende evaluatie, wordt verwezen naar de bijlage bij de Miljoenennota ‘Toelichting op de fiscale regelingen’.

Kerncijfers

Arbeidsmarkt

Na de coronacrisis en het aflopen van de steunpakketten heeft de economie weer bijna de normale dynamiek hervonden, wat zorgt voor meer mobiliteit op de arbeidsmarkt. De werkloosheid is historisch laag, het aantal werkenden hoog en er zijn meer vacatures dan werklozen. Dit biedt kansen voor mensen die nu aan de kant staan, waardoor de arbeidsparticipatie kan toenemen.

Het aantal werkenden is in 2021 toegenomen in vergelijking met 2020: zie de onderstaande tabel. Het aantal werklozen en inactieven (de niet-beroepsbevolking) is afgenomen. In totaal waren er 408.000 mensen werkloos en 3,5 miljoen mensen inactief. Het werkloosheidspercentage was in 2021 lager dan de jaren ervoor (4,2%) en is afgenomen voor elke leeftijdsgroep. Op regionaal niveau geeft het vernieuwde arbeidsmarktdashboard van UWV inzicht in verschillende arbeidsmarktindicatoren.

Het aantal flexibele contracten is na de afname in 2020 weer toegenomen in 2021. Verder steeg het aantal mensen met een vast contract en het aantal zelfstandigen verder. Het aandeel vaste contracten binnen de totale populatie is stabiel gebleven op 57%. Naarmate mensen een hoger opleidingsniveau hebben, hebben ze vaker een vast contract en minder vaak een flexibel contract.

Gezond en veilig werken

Het ziekteverzuim is licht gestegen (van 4,7% naar 4,9%). Het aandeel werknemers met een arbeidsongeval met ten minste één dag verzuim ligt sinds 2020 op een iets lager niveau ten opzichte van de jaren daarvoor. Het beeld voor 2021 is daarmee in lijn. Het aantal incidenten met gevaarlijke stoffen ligt de laatste jaren op 0 tot 3 incidenten op jaarbasis. In 2021 zijn 2 incidenten met gevaarlijke stoffen gemeld.

Arbeidsverhoudingen en -voorwaarden

De ontwikkeling van het aantal werknemers dat onder een cao valt hangt samen met het aantal bij SZW aangemelde cao’s in het betreffende onderzoeksjaar. Dit is afhankelijk van de looptijd van cao’s en kan per jaar verschillen, evenals het aantal werknemers dat onder de aangemelde, lopende cao’s valt.

Tussen 2020 en 2021 was er sprake van een toename van het aantal afgegeven tewerkstellingsvergunningen. Dit komt onder meer doordat er door het vervallen van de coronamaatregelen waaronder het opheffen van reisbeperkingen meer aanvragen zijn gedaan. De stijging wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door een toename van het aantal verleende tewerkstellingsvergunningen ten behoeve van buitenlandse studenten die bijkomende werkzaamheden verrichten (van 4.215 in 2020 naar 6.115 in 2021). Daarnaast is de stijging veroorzaakt door 555 tewerkstellingsvergunningen dan wel gecombineerde vergunningen die voor het eerst in 2021 zijn verleend aan werkgevers voor Britten als gevolg van Brexit.

Handhaving

De Nederlandse Arbeidsinspectie is toezichthouder en opsporingsinstantie van het Ministerie van SZW op de terreinen gezond, veilig en eerlijk werk en bestaanszekerheid voor iedereen. Ook voert de Arbeidsinspectie op het gebied van pgb- en declaratiefraude opsporingstaken uit voor het Ministerie van VWS. Net als de strafrechtelijke opsporing op het terrein van SZW vinden deze onderzoeken plaats onder gezag van het Openbaar Ministerie.

Het kabinet Rutte III heeft in 2018 structureel extra middelen vrijgemaakt voor de handhavingsketen van de Arbeidsinspectie (oplopend tot € 50 miljoen in 2022). Eind 2018 is dat bedrag aangevuld met een extra € 0,5 miljoen voor de aanpak van arbeids(markt)discriminatie bij werving en selectie (Kamerstukken II 2018/19, 29 544, nr. 846). In de SZW Begroting 2018 en 2019 en in diverse Kamerbrieven zijn de met deze extra middelen te behalen doelen verwoord (Kamerstukken II 2017/18, 34 775 XV, nr. 1, Kamerstukken II 2017/18, 34 775 XV, nr. 74, Kamerstukken II 2018/19, 35 000 XV, nr. 1, Kamerstukken II 2018/19, 29 544, nr. 846). Ook in 2023 stuurt de Arbeidsinspectie aan de hand van kerncijfers «Inspectie Control Framework (ICF)» op het behalen van deze doelen.

Het kabinet Rutte IV maakt met zijn coalitieakkoord structureel middelen vrij voor onder andere arbeidsmarkt, arbeidsmigratie, mensenhandel/arbeidsuitbuiting en discriminatie. Als gevolg van de daarbij aangekondigde maatregelen zal de toezichtstaak van de Arbeidsinspectie de komende jaren naar verwachting groter worden. Haar formatie wordt daartoe vanaf 2022 in drie jaar structureel uitgebreid.

De Arbeidsinspectie blijft investeren in de verdere ontwikkeling van haar werkwijze. Naast de door het kabinet Rutte III gewenste versterking van de inspectieketen betreft dit de verdere verankering binnen de organisatie van het programmatisch werken en de beweging van outputsturing naar sturing op maatschappelijk effect (‘van streepjes naar effect’). Dat uit zich onder meer in de opname van hieraan gerelateerde kerncijfers in de SZW Begroting sinds 2018.

De Arbeidsinspectie heeft een nieuw Meerjarenplan 2023-2026. De hiertoe opnieuw uitgevoerde risico- en omgevingsanalyses laten zien dat de risico’s die in de vorige meerjarenperiode prioritair van aard waren, dat in de komende periode in belangrijke mate blijven. De Arbeidsinspectie werkt in haar actieve programmering op basis van deze geprioriteerde risico’s. Via de afhandeling van meldingen van burgers, organisaties en partners zal zij waar nodig ook op niet-geprioriteerde risico’s acteren. Meldingen en de opvolging daarvan vormen ook de komende jaren een substantieel aandachtsgebied van de Arbeidsinspectie. Ruwweg de helft van al haar inspanningen richt zich op dit gebied.

De Arbeidsinspectie komt in de praktijk regelmatig onwenselijke of schadelijke situaties tegen waarbij zij niet bevoegd is om op te treden. De Arbeidsinspectie wil de komende jaren over dergelijke situaties een duidelijk signaal afgeven, zodat andere partijen daarop wel actie kunnen ondernemen. Hierin past ook dat zij vroegtijdig waarschuwt voor situaties of constructies die weliswaar legaal zijn, maar toch een schadelijke uitwerking hebben op gezond, veilig en eerlijk werk.

De Arbeidsinspectie werkt ook in de periode 2023-2026 programmatisch om complexe vraagstukken effectief aan te pakken en om zich snel aan te kunnen passen als zich veranderingen in de maatschappelijke omgeving voordoen. Dit actieve toezicht vindt in de komende meerjarenperiode plaats vanuit elf programma’s gericht op herkenbare maatschappelijke risico’s. Met deze programma’s moeten de effecten van deze risico’s verminderd worden en bouwt de Arbeidsinspectie in belangrijke mate voort op de programmering van de afgelopen jaren.

Hardnekkige maatschappelijke problemen op het inspectiedomein zijn vervlochten met andere beleidsterreinen en raken het werk op internationaal, nationaal, regionaal en gemeentelijk niveau. Voor een effectieve aanpak in het programmatisch georganiseerd toezicht wil de Arbeidsinspectie samenwerken met internationale, nationale en regionale toezichthouders.

De in tabel 20 getoonde kerncijfers geven op hoofdlijnen de ontwikkelingen weer in haar speerpunten en haar bijdrage aan de realisatie van maatschappelijk effect.

Kerncijfers

De Arbeidsinspectie houdt vast aan de doelen die naar aanleiding van de eerdergenoemde extra middelen uit het regeerakkoord Rutte III zijn geformuleerd. Dat zijn een herstel van de balans tussen reactieve inspecties en actieve op preventie gerichte inspecties op het terrein van Gezond en Veilig en een verhoging van het aandeel gezamenlijke inspecties bij Brzo- bedrijven (Besluit risico's zware ongevallen) naar tenminste 90%. Daarnaast wil de Arbeidsinspectie haar niveau van informatiegestuurd werken in 2023 verhogen. Bovendien streeft de Nederlandse Arbeidsinspectie naar een verdubbeling van haar interventiedekking eerlijk werk in 2023 naar 2%.

De kerncijfers «Capaciteitsinzet» geven weer hoe de beschikbare capaciteit is verdeeld over de diverse domeinen. Er is een wervingsmodel opgesteld waardoor de capaciteitsinzet de komende jaren groeit naar de gewenste inzet op de verschillende domeinen in 2023.

Handhavingspercentages geven een indicatie van de bijdrage van de Arbeidsinspectie aan het beoogde maatschappelijk effect. Het handhavingspercentage bij eerste inspectie biedt inzicht in de mate waarin zij erin slaagt om risicogericht te inspecteren, dus om werkgevers te bezoeken die de regels overtreden. Dit is voldoende het geval als daarvan bij meer dan de helft van de bezochte bedrijven sprake is. Het handhavingspercentage bij herinspectie zegt iets over de mate waarin de Arbeidsinspectie erin slaagt om een gedragsverandering te realiseren bij werkgevers die de regels niet naleefden. Als de Nederlandse Arbeidsinspectie daarin voldoende slaagt, ligt het handhavingspercentage bij herinspectie onder de 50%.

3.2 Artikel 2 Bijstand, Participatiewet en Toeslagenwet

A. Algemene doelstelling

De overheid ondersteunt bij het vinden van werk en biedt inkomensondersteuning en aangepaste arbeid aan hen die dat nodig hebben.

Wie kan werken, moet dat ook doen. Dit is in de eerste plaats in het belang van de betrokkene zelf: werk zorgt voor economische en financiële zelfstandigheid, draagt bij aan het gevoel van eigenwaarde en biedt kansen om volop mee te doen in de samenleving. De overheid streeft naar een transparant en activerend sociaal zekerheidsstelsel dat mensen enerzijds ondersteunt en prikkelt om (weer) aan het werk te gaan als dat kan en dat hen anderzijds de zekerheid biedt van een adequaat vangnet als dat echt nodig is.

Mensen hebben de verantwoordelijkheid om in het eigen inkomen te voorzien en nemen daartoe zelf het initiatief. Alleen als het vinden van werk op eigen kracht niet lukt, helpt de overheid hierbij door ondersteuning bij re-integratie of beschut werk aan te bieden. Aan mensen die (tijdelijk) niet in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien biedt de overheid een sociaal vangnet in de vorm van bijstand. Daarbij streeft de overheid ernaar om het aantal loketten waar uitkeringsgerechtigden mee te maken hebben te beperken.

De overheid biedt inwoners van Caribisch Nederland waar nodig re-integratieondersteuning en inkomensondersteuning op grond van de Onderstandsregeling.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister heeft een systeemverantwoordelijkheid. In dit kader stimuleert de Minister het vinden van werk door middelen beschikbaar te stellen aan gemeenten ten behoeve van re-integratie-inspanningen, sociale werkvoorziening en loonkostensubsidies, en financiert zij de inkomensondersteuning en de loonkostensubsidies.

• – de vaststelling van de hoogte van de algemene bijstandsniveaus;

• – het ter beschikking stellen aan en verdelen van middelen onder gemeenten voor de inkomensvoorziening en de loonkostensubsidies vanuit de Participatiewet, waarin begrepen zijn de IOAW, IOAZ en algemene bijstand voor zelfstandigen;

• – het ter beschikking stellen aan en verdelen van middelen onder gemeenten voor de uitvoering van het Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004;

• – het houden van systeemtoezicht; het toepassen van interbestuurlijke toezichtinstrumenten indien de medeoverheden op ernstige wijze onrechtmatig handelen of nalaten rechtmatig te handelen. Het verzamelen van informatie om op landelijk geaggregeerd niveau te kunnen beoordelen of het systeem werkt, en zo niet, wanneer en in welke vorm aanpassingen van dat systeem wenselijk zijn;

• – de budgetmutaties en de extrapolatie van de meerjarenraming van het in de integratie-uitkering sociaal domein opgenomen SZW-aandeel en de verdeling daarvan die aansluit bij de gedecentraliseerde taak;

• – de sturing van en het toezicht op de rechtmatige, doeltreffende en doelmatige uitvoering door de SVB (AIO, bijstand buitenland) en UWV (TW);

• – de organisatie van de eigen uitvoering binnen het verband van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN).

Het Rijk verschaft gemeenten middelen voor de uitvoering en geeft de wet- en regelgeving vorm waarbinnen deze uitvoering plaatsvindt. Binnen deze wettelijke kaders hebben gemeenten beleidsvrijheid om maatwerk te bieden waarmee participatie zo optimaal mogelijk wordt ondersteund. Het Rijk stelt een toereikend macrobudget aan de gemeenten beschikbaar om loonkostensubsidies en bijstandsuitkeringen te betalen. Het macrobudget wordt zoveel mogelijk op basis van objectieve factoren onder de gemeenten verdeeld, vanaf 2022 wordt het deelbudget voor loonkostensubsidies op basis van historische uitgaven over gemeenten verdeeld. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de rechtmatige en doeltreffende uitvoering van de Participatiewet en aan genoemde wet verwante wetten en voorzieningen. Gemeenten zijn hiermee onder meer verantwoordelijk voor de handhaving van de naleving van verplichtingen door personen die een beroep doen op deze wetten. Bij ernstig onrechtmatig handelen of nalaten rechtmatig te handelen in de gemeentelijke uitvoering van de Participatiewet kan de Minister een aanwijzing geven aan een college, overgaan tot het optreden namens een nalatige gemeente dan wel een besluit tot vernietiging door de Kroon voordragen. De interbestuurlijke interventie heeft geen betrekking op de doelmatigheid en de doeltreffendheid van de uitvoering, welke een louter gemeentelijke aangelegenheid zijn.

C. Beleidswijzigingen

Participatiewet in balans

In de uitvoering van de Participatiewet worden door burgers en professionals hardheden ervaren. Strikte eisen en verantwoordelijkheden leiden soms tot onbedoelde en ongewenste effecten, waarbij men in de uitvoering weinig tot geen ruimte voelt om in specifieke situaties het benodigde maatwerk te bieden.

In 2021 is een traject gestart om de Participatiewet te verbeteren. Als onderdeel van dit traject is de Participatiewet in lijn met het coalitieakkoord gewogen op eenvoud, menselijke maat en uitvoering. Het traject is opgepakt als een brede maatschappelijke opgave. Samen met bijstandsgerechtigden, gemeenten, de SVB en andere partijen zijn ervaren hardheden en knelpunten geïnventariseerd, achterliggende oorzaken geanalyseerd en oplossingsrichtingen geformuleerd.

Verschillende verbeteringen aan de Participatiewet zijn in voorbereiding (Kamerstukken II 2021/22, 34 352, nr. 253). Het wetstraject om de kostendelersnorm te wijzigen in de Participatiewet is inmiddels in gang gezet, dit loopt mee in het wetsvoorstel Breed Offensief. Op 5 juli 2022 heeft de Tweede Kamer ingestemd met het wetsvoorstel Breed Offensief. Inwerkingtreding van dit wetsvoorstel is, na behandeling en goedkeuring door de Eerste Kamer, per 1 januari 2023 voorzien.

De overige verbeteringen worden de komende periode nader uitgewerkt in twee sporen. Doel van het eerste spoor is om ruimte te genereren om in de uitvoering de ondersteuning vanuit de wet meer toe te kunnen spitsen op de situatie van de bijstandsgerechtigde. Waar nodig zal hiervoor wetgeving worden aangepast, maar gelijktijdig zullen verbeteringen in de praktijk en uitvoering aangebracht worden. In het tweede spoor, dat gelijktijdig wordt opgepakt met andere departementen, gemeenten, de SVB, de sociaal ontwikkelbedrijven en andere betrokkenen, ligt de focus op versterken van bestaanszekerheid in brede zin, perspectief/integraliteit met aanpalende wetgeving in het sociaal domein, en handhaving.

Het jaar 2023 zal het zwaartepunt zijn van het voorbereiden en doorvoeren van de verbeteringen. Streven is om deze verbeteringen waar wetgeving voor nodig is per 1 januari 2024 in te voeren.

Aanpak geldzorgen, armoede en schulden

Voor de aanpak stelt het kabinet in 2023 € 118 miljoen, in 2024 € 102 miljoen, in 2025 € 95 miljoen en vanaf 2026 structureel € 73 miljoen beschikbaar. Daarnaast is het kabinet voornemens om daar bovenop vanaf 2026 structureel € 27 miljoen uit de enveloppe arbeidsmarkt, armoede en schulden in te zetten voor dit doel. Deze toevoeging is afhankelijk van de uitkomsten van monitoring en evaluatie. Daarmee zou het totale structurele budget voor de aanpak op € 100 miljoen komen.

De uitzonderlijk hoge inflatie vraagt daarnaast om aanvullende, incidentele inzet. Om stapeling van sociale en maatschappelijke problemen te voorkomen wordt daarom door het kabinet incidenteel € 200 miljoen extra beschikbaar gesteld. De middelen zijn bestemd voor enerzijds gerichte tegemoetkomingen (zoals bijzondere bijstand, voedselbanken, initiatieven die deelname van kinderen aan school en samenleving financieel borgen) en anderzijds voor extra capaciteit, snelheid en effectiviteit in de schuldhulpverlening. De precieze inzet van de middelen wordt nader uitgewerkt.

Ook in 2023 stelt het Rijk € 1,4 miljard beschikbaar zodat gemeenten huishoudens tot 120 procent van het sociaal minimum een energietoeslag van 1300 euro uit kunnen keren. Hiermee worden deze huishoudens ondersteund bij het opvangen van de hogere energieprijzen. De energietoeslag is onderdeel van het grotere pakket om de koopkracht van lagere inkomens te ondersteunen.

Preventie van geldzorgen

Het kabinet wil geldzorgen vóór zijn. We willen voorkomen dat geldzorgen ontstaan, willen geldzorgen snel in beeld krijgen en willen voorkomen dat beginnende problemen verergeren. Naast het versterken van financiële educatie en het beperken van financiële risico’s (van bijvoorbeeld achteraf betalen) investeert het kabinet in het in kaart brengen en opschalen van effectieve aanpakken gericht op de preventie van geldzorgen. Het kabinet zet in op het faciliteren van lokale coalities van partijen dicht om mensen heen, die dreigende of beginnende geldzorgen kunnen signaleren, het gesprek hierover aangaan en ondersteuning bieden of doorverwijzen naar de juiste hulp.

Laaggeletterdheid is een van de oorzaken voor geldzorgen. Er zijn in Nederland 2,5 miljoen laaggeletterden, dit zijn mensen met weinig basisvaardigheden. Zij hebben vaak moeite met het regelen van geldzaken. Naar schatting heeft ongeveer de helft van de mensen met betalingsachterstanden moeite met lezen en schrijven. Met het interdepartementale programma Tel mee met Taal, via de Wet Educatie Beroepsonderwijs (WEB) gelden, wordt met extra middelen geïnvesteerd in het versterken van basisvaardigheden van jong en oud. Deze inzet draagt eraan bij dat de stap van werk(loosheid) naar werk kleiner wordt en dat mensen meer grip op hun geldzaken kunnen krijgen. De uitbreiding van de WEB-gelden vraagt vanuit de envelop arbeidsmarkt, re-integratie, armoede en schulden (SZW) een bedrag van structureel € 5 miljoen per jaar vanaf 2023 en wordt uitgekeerd via de begroting van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Armoede

Het kabinet zet erop in om de bestaanszekerheid te versterken door het voorkomen en aanpakken van armoede- en schuldenproblematiek. Het kabinet is gestart met een ambitieus interdepartementaal en interbestuurlijk programma aanpak preventie van geldzorgen, armoede en schulden. In 2022 zal het kabinet stappen zetten in de uitvoering van dit programma en daarbij de behoeften van mensen centraal zetten. Bij de aanpak van armoede zal bijzondere aandacht zijn voor de aanpak van kinderarmoede. Een kind dat opgroeit in een gezin met armoede krijgt niet alleen te maken met financiële tekorten, maar staat ook op achterstand op andere punten in het leven. Wij zetten ons in om deze kansenongelijkheid aan te pakken. De ambitie is daarom om het aantal kinderen dat opgroeit in armoede in vier jaar tijd te halveren. Ook zal er aandacht zijn voor de sociale componenten van armoede (zoals het risico van sociale uitsluiting) en de verbinding met werk worden gelegd: werken of meer uren werk is een belangrijke weg om uit armoede te komen. Verder neemt het kabinet maatregelen om bestaanszekerheid beter te borgen: zo gaat het wettelijk minimumloon omhoog en daarmee ook het sociaal minimum. 

Om de bestaanszekerheid te versterken, wil het kabinet het sociaal minimum elke vier jaar herijken om vast te stellen of dit toereikend is om van te leven en mee te doen in de samenleving. De eerste stap is dat, naar aanleiding van de motie Omtzigt, een onafhankelijke commissie sociaal minimum aan de slag is. Deze commissie gaat, in lijn met de motie Omtzigt, onderzoek doen naar het sociaal minimum voor verschillende huishoudtypen; de systematiek van het sociaal minimum en scenario’s hoe de systematiek beter kan aansluiten op de normen voor het bestaansminimum. De taakopdracht is op 8 juli 2022 aan de Tweede Kamer verstuurd. De commissie presenteert binnen een jaar haar eindrapport.

Schulden

De afgelopen jaren zijn goede resultaten bereikt met de brede schulden­aanpak. Het kabinet bouwt hierop met deze aanpak voort met als doel om een nog grotere beweging in gang te zetten. Het kabinet kijkt daarbij ook nadrukkelijk naar het inzetten op bewezen effectieve interventies en bestedingen van wat er al is en werkt. Het kabinet geeft hierbij prioriteit aan: 1) preventie en vroegsignalering, 2) versnelling van schuldhulpverlening en betere toegang tot de wettelijke schuldsanering (Wsnp) en 3) verdere verbetering van de (rijks)incasso met oog voor de menselijke maat. Uitgangspunt is een sneller perspectief op een financieel zorgeloze toekomst: het kabinet schaalt effectieve hulpverleningspakketten op en borgt de kwaliteit van de schuldhulpverlening en bewindvoering. Het kabinet zet in op het verbeteren van de samenwerking tussen schuldenbewind, schuldhulpverlening en wettelijke schuldsanering vanuit burger perspectief.

Ondersteuning van kwetsbare jongeren naar werk

Gemeenten krijgen € 8 miljoen in 2023 voor het ondersteunen naar werk van schoolverlaters met een structurele achterstand op de arbeidsmarkt. Het gaat om jongeren zonder startkwalificatie uit het praktijkonderwijs of voortgezet speciaal onderwijs of door voortijdige schooluitval en jongeren uit het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) met nadruk op niveau 1/entree en 2 in de beroepsopleidende leerweg. Doel is in onderlinge samenwerking met de school en de regionale meld- en coördinatiefunctie te zorgen voor een sluitende, integrale aanpak van school naar vervolgonderwijs of werk en bij uitval weer terug naar school of werk. Bij transities is immers het risico groter dat kwetsbare jongeren tussen wal en schip belanden, niet participeren en buiten beeld raken met alle problemen van dien.

Breed Offensief

Om de arbeidskansen van mensen met een beperking te vergroten heeft het kabinet een breed offensief gelanceerd (Kamerstukken II 2018/19, 34 352, nr. 115, nr. 138, nr. 163). Het Breed Offensief bevat verschillende maatregelen die ervoor moeten zorgen dat meer mensen met een beperking aan het werk komen en blijven. Diverse maatregelen zijn reeds in uitvoering en bij lagere regelgeving doorgevoerd. Zo is een gestroomlijnd werkproces loonkostensubsidie (LKS) ontworpen, is een uniforme loonwaardemethode Participatiewet per 1 juli 2021 in werking getreden (Stb. 2021, 113) en wordt het budget voor LKS met ingang van 2022 op basis van realisatie over gemeenten verdeeld (Stb. 2021, 442). Dit stimuleert gemeenten om LKS in te zetten en daarmee de arbeidskansen te vergroten van mensen die niet zelfstandig het wettelijk minimumloon kunnen verdienen.

Voor een aantal van de voorstellen is wetswijziging noodzakelijk. Belangrijke onderdelen uit het wetsvoorstel zijn het vereenvoudigen van de inzet van het instrument loonkostensubsidie (LKS), het bevorderen van ondersteuning op maat, het werken lonender maken voor mensen met een beperking en het maken van een uitzondering op de vierwekenzoektermijn voor mensen met een evidente beperking. Bovendien is de wijziging van de kostendelersnorm uit het coalitieakkoord aan het wetsvoorstel toegevoegd. De Tweede Kamer heeft het wetsvoorstel op 5 juli 2022 aanvaard. Het streven is dat het wetsvoorstel, onder het voorbehoud van behandeling door de Eerste Kamer, op 1 januari 2023 wordt ingevoerd. Twee wijzigingen (wijziging van de no-riskpolis en herziening van de studietoeslag) uit het wetsvoorstel Breed Offensief zijn via de Verzamelwet 2022 al in werking getreden.

Het macrobudget voor participatiewetuitkeringen is structureel met € 40 miljoen verhoogd zodat mensen die in deeltijd met loonkostensubsidie werken een groter gedeelte van hun inkomen kunnen behouden. Voor de overige voorstellen uit het Breed Offensief is incidenteel € 53 miljoen beschikbaar gesteld. Hiervan is na overleg met gemeenten reeds € 42 miljoen ingezet. Over de resterende middelen vindt nog overleg plaats met gemeenten om tot een doelmatige besteding te komen.

Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten

De banenafspraak uit het Sociaal Akkoord van 2013 heeft tot doel om meer mensen met een arbeidsbeperking aan het werk te helpen bij reguliere werkgevers. Met de sociale partners is afgesproken 125.000 banen voor deze doelgroep te creëren. De opgave voor markt en overheid tot en met 2021 was om 80.000 extra banen te realiseren ten opzichte van de nulmeting. In 2021 is de landelijke doelstelling van 80.000 extra banen (sector en markt samen) met 72.809 banen net niet gehaald. De coronacrisis zal hieraan hebben bijgedragen, hoewel de mate van invloed hiervan op het realiseren van banen voor de doelgroep niet duidelijk is.

Met 60.966 extra banen heeft de sector markt de doelstelling van 60.000 banen weer gehaald. De overheidswerkgevers hebben de doelstelling ook in 2021 niet gehaald. Ten opzichte van de nulmeting heeft de sector overheid 11.842 extra van de afgesproken 20.000 extra banen gerealiseerd. Het resultaat van de sector overheid over 2021 geeft dus geen aanleiding om de quotumregeling te deactiveren.

De minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen heeft de Tweede Kamer op 7 juli 2022 (Kamerstukken II 2021/22, 34 352, nr. 255) geïnformeerd over de resultaten banenafspraak 2021 en de gesprekken over de toekomst van de banenafspraak. Daarin zijn enkele vervolgstappen aangekondigd om de banenafspraak te verbeteren en de inzet van overheidswerkgevers te verstevigen. Het wetsvoorstel vereenvoudigde banenafspraak gaat naar UWV en Belastingdienst voor het actualiseren van de uitvoeringstoetsen. Op basis van onder andere de uitvoeringstoetsen zal de minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen een definitief besluit nemen over het al dan niet indienen van het wetsvoorstel bij de Tweede Kamer.

Verhoging Onderstand Caribisch Nederland

Om toe te werken naar het ijkpunt sociaal minimum op Caribisch Nederland moeten de inkomens worden verhoogd en de kosten van levensonderhoud worden verlaagd. Het kabinet zet in 2023 een volgende stap door onder andere de Onderstand Caribisch Nederland te verhogen. De exacte verhoging is mede afhankelijk van de beleidsmatige stijging van het minimumloon. Dit is nog onderwerp van gesprek met de openbare lichamen en de sociale partners op de eilanden.

Energietoeslag Caribisch Nederland

Vanwege de gestegen prijzen voor energie zal, in navolging van 2022, ook in 2023 een energietoeslag van € 1.300 worden uitgekeerd op Caribisch Nederland.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Geschatte budgetflexibiliteit

De uitgaven op artikel 2 Bijstand, Participatiewet en Toeslagenwet zijn voor 98,9% juridisch verplicht voor het jaar 2023. Per financieel instrument wordt dit onderstaand toegelicht.

Inkomensoverdrachten

De inkomensoverdrachten zijn voor 100% juridisch verplicht. In algemene zin geldt dat inkomensoverdrachten die gebaseerd zijn op wet- en regelgeving voor 100% juridisch verplicht zijn. De inkomensoverdrachten worden gefinancierd door rijksbijdragen aan uitvoerende instellingen, zoals gemeenten (Macrobudget participatiewetuitkeringen, dat vóór oktober 2022 wordt toegekend/verplicht en betrekking heeft op 2023), UWV (Toeslagenwet € 0,4 miljard) en de SVB (AIO € 0,4 miljard).

Subsidies

De subsidies zijn voor 49% juridisch verplicht. De circa 51% (€ 13,5 miljoen) kasmiddelen waarvoor nog ruimte is om verplichtingen aan te gaan, hebben betrekking op geplande subsidies voor armoede onder kinderen (€ 10 miljoen) en bestaan uit overige (incidentele) algemene subsidies (€ 4 miljoen).

Opdrachten

De opdrachten zijn voor 1,6% juridisch verplicht. Het gaat om circa € 1,0 miljoen. Verder zijn er veel projecten waarbij al bestuurlijk is toegezegd dat deze in volgende jaren kunnen doorlopen, deze zijn als bestuurlijk gebonden aangemerkt. Ook zijn er nieuwe reserveringen voor volgende jaren die als beleidsmatig gereserveerd zijn aangemerkt.

Bekostiging

Met de goedkeuring in 2015 van het meerjarige kennisprogramma, zoals dat door ZonMw wordt uitgevoerd, is het budget 100% juridisch verplicht.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Net zoals het instrument bekostiging is de bijdrage voor de uitvoeringskosten van ZonMw ook voor 100% verplicht.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

De bijdrage aan Financiën is 100% juridisch verplicht en vormt een compensatie voor de auditwerkzaamheden in het kader van de uitvoering van het Europees Sociaal Fonds (ESF).

Bijdrage aan sociale fondsen

De bijdrage aan sociale fondsen is 100% juridisch verplicht en vormt compensatie van gestegen werkgeverslasten, onder de voorwaarde dat de werkgevers (de gemeenten) en werknemers die verantwoordelijk zijn voor de pensioenen van de Wsw een akkoord bereiken over een structurele oplossing voor het pensioenfonds PWRI. De financiële compensatie wordt jaarlijks gegeven tot uiterlijk 2057.

Bijdrage aan agentschappen

Net zoals het instrument bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken is ook de bijdrage aan de Rijksdienst Voor Ondernemen Nederland (RVO) 100% juridisch verplicht. Dit vormt een compensatie voor de auditwerkzaamheden in het kader van de uitvoering van het Europees Sociaal Fonds (ESF).

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

De bijdrage aan het Administratief Centrum voor de sociale zekerheid van Rijnvarenden (CASS) is 100% verplicht.

E. Toelichting op de financiële instrumenten

Inkomensoverdrachten

Macrobudget participatiewetuitkeringen

Het Macrobudget participatiewetuitkeringen voorziet in de middelen voor bijstandsuitkeringen, loonkostensubsidies, IOAW, IOAZ en bijstand voor levensonderhoud van ondernemers. Voor alle gemeenten tezamen wordt het macrobudget voor 2023 geraamd op € 6,0 miljard. In 2023 wordt hiervan een bedrag van € 1,2 miljoen gereserveerd voor de vangnetregeling 2021. Bij de verdeling van het voorlopig macrobudget wordt hiermee rekening gehouden. De vangnetuitkering is bedoeld voor gemeenten waarvan het tekort op het budget op grond van artikel 69 Participatiewet de geldende eigenrisicodrempel overstijgt. Alle gemeenten met een tekort, dat over 2021 meer bedraagt dan 7,5% en over 2019, 2020 en 2021 samen ook meer bedraagt dan 7,5% van het budget 2021, kunnen een beroep doen op de vangnetregeling 2021, gefinancierd uit het macrobudget 2023. In tabel 24 wordt de opbouw van het budget gespecificeerd.

Algemene bijstand

De algemene bijstand op grond van de Participatiewet voorziet in een sociaal vangnet voor personen die niet zelfstandig in hun bestaan kunnen voorzien.

Wie komt er voor in aanmerking?

Iedereen die rechtmatig in Nederland verblijft en woont en die hier te lande in zodanige omstandigheden verkeert of dreigt te geraken dat hij niet over de middelen beschikt om in de noodzakelijke kosten van bestaan te voorzien, kan in aanmerking komen voor bijstand. Dat houdt in dat iedereen met een inkomen onder het sociaal minimum en onvoldoende eigen vermogen recht heeft op bijstand.

Hoe hoog is de bijstand?

De hoogte van de bijstandsuitkering is afhankelijk van leeftijd en leefsituatie. In tabel 25 zijn de bijstandsnormen opgenomen voor gehuwden/samenwonenden en alleenstaanden/alleenstaande ouders van 21 jaar tot de AOW-gerechtigde leeftijd die niet samenwonen met meerderjarige medebewoners. Voor gehuwden en alleenstaanden van 21 jaar of ouder die samenwonen met één of meer meerderjarige personen waarmee kosten kunnen worden gedeeld, geldt op grond van de kostendelersnorm een lager bedrag. Bijstandsgerechtigden van 18 tot 21 jaar ontvangen een lagere uitkering.

Budgettaire ontwikkelingen

Op basis van de CPB-raming van de werkloosheid wordt vanaf 2023 een oplopend bijstandsbestand verwacht. De invoering van een aantal wetswijzigingen leidt ook tot een oploop in de raming van de bijstandsuitgaven. Door een inperking van andere regelingen doen komende jaren naar verwachting meer personen een beroep op de bijstand. Dit zijn onder andere de invoering van de Participatiewet (per 2015) en de invoering van het onderdeel WW-duurverkorting in de Wet werk en zekerheid, die inmiddels is vervangen door de Wet arbeidsmarkt in balans. Ook zorgt de aanpassing van de kostendelersnorm voor hogere bijstandsuitgaven vanaf 2023 (Kamerstukken II 2021/22, 35 394, nr. 22).

Beleidsrelevante kerncijfers

Tabel 26 toont de geraliseerde en geraamde omvang van het aantal bijstandsuitkeringen. De Factsheet Participatiewet bevat meer informatie over de ontwikkeling en samenstelling van het bijstandsvolume.

Loonkostensubsidie (LKS)

Het instrument LKS voorziet werkgevers van een compensatie voor de lagere loonwaarde van een werknemer op basis van de Participatiewet.

Wie komt er voor in aanmerking?

Gemeenten kunnen LKS inzetten voor mensen die niet het Wettelijk minimumloon (WML) kunnen verdienen. Het gaat om mensen voor wie de gemeente verantwoordelijk is om hen te ondersteunen bij het vinden van werk. Dat kan dus gaan om mensen die bijstand ontvangen, mensen die een IOAW- of IOAZ-uitkering ontvangen, mensen die met behulp van een andere voorziening van de gemeente al aan het werk zijn, maar ook om mensen zonder uitkering.

Hoe hoog is de loonkostensubsidie?

De hoogte van de LKS is gelijk aan het verschil tussen het bruto WML en de vastgestelde loonwaarde. De LKS bedraagt maximaal 70% WML (inclusief vakantietoeslag), vermeerderd met een vergoeding voor de werkgeverslasten. De vergoeding bedraagt per 1 januari 2022 23,5%. Gedurende het eerste halfjaar van een dienstbetrekking kan ook forfaitaire LKS worden ingezet. Deze bedraagt 50% van het wettelijk minimumloon, wederom vermeerderd met een vergoeding voor werkgeverslasten. Tijdens dat halfjaar wordt de loonwaarde van de werknemer bepaald.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven voor LKS worden voor 2023 geraamd op € 377 miljoen. De uitgaven aan loonkostensubsidie nemen jaarlijks toe doordat de doelgroep van LKS sinds invoering van de Participatiewet ingroeit.

Beleidsrelevante kerncijfers

Wetten inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW) en gewezen zelfstandigen (IOAZ)

De IOAW-uitkering is een aanvulling op het (gezins)inkomen tot bijstandsniveau voor oudere werkloze werknemers. Anders dan bij de Participatiewet hoeven werkloze ouderen, die vaak vermogen in spaargeld of eigen huis hebben, in de IOAW hun vermogen niet aan te spreken.

De IOAZ is een uitkering voor ouderen die noodgedwongen zijn gestopt met hun werk als zelfstandige, omdat de inkomsten daaruit onvoldoende waren. De IOAZ-uitkering vult het (gezins)inkomen aan tot het bijstandsniveau. In de IOAZ wordt rekening gehouden met de bijzondere positie van zelfstandigen en hun (bedrijfs)vermogen.

Wie komt er voor in aanmerking?

• – Werknemers die geboren zijn voor 1 januari 1965, na hun 50e verjaardag recht hebben gekregen op een loongerelateerde WGA-uitkering en van wie de WGA-uitkering is beëindigd, omdat zij niet langer ten minste 35% arbeidsongeschikt zijn.

De IOAZ is bedoeld voor oudere zelfstandigen tussen de 55 jaar en de AOW-gerechtigde leeftijd, die hun bedrijf of zelfstandig beroep na hun 55e verjaardag hebben beëindigd. Om in aanmerking te komen voor een uitkering moet de gewezen zelfstandige onder andere voldoen aan voorwaarden betreffende het gemiddeld jaarinkomen in de drie jaar voorafgaand aan de aanvraag, het verwachte inkomen uit beroep of bedrijf bij voortzetting van het bedrijf en het aantal uren en de duur van de werkzaamheden als zelfstandige.

Hoe hoog is de IOAW/IOAZ?

De hoogte van de IOAW/IOAZ uitkering is afhankelijk van de leefsituatie. Een overzicht van de bruto bedragen staat in tabel 30. In de IOAW en IOAZ geldt sinds 2015 de kostendelersnorm voor alleenstaande kostendelers. Voor alleenstaanden en alleenstaande ouders is de norm 50% van de gehuwdennorm, indien zij samenwonen met één of meer meerderjarige personen.

Budgettaire ontwikkelingen

De IOAW-uitgaven dalen vanaf 2023 door de beperkende voorwaarde dat het IOAW-recht alleen geldt voor personen geboren voor 1965. Dit leidt ertoe dat in 2023 minder mensen een beroep kunnen doen op de IOAW. In de meerjarenraming wordt rekening gehouden met een opwaarts effect als gevolg van de verhoging van de AOW-leeftijd en de doorstroom vanuit de WW. Doordat mensen later de AOW-leeftijd bereiken, blijven ze langer in de IOAW. Door de verwachte oplopende werkloosheid stromen er meer personen uit de WW naar de IOAW. De uitgaven aan de IOAZ nemen beperkt toe door de verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd.

Beleidsrelevante kerncijfers

Bijstand zelfstandigen levensonderhoud (Bbz 2004)

De toelichting op het Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004 staat later in het artikel. Alleen het deel dat onderdeel is van het Macrobudget participatiewetuitkeringen wordt hier toegelicht. Dit is het onderdeel bijstand dat kan worden verstrekt om te voorzien in de kosten van levensonderhoud voor zelfstandigen.

Wie komt er voor in aanmerking?

Startende ondernemers vanuit een uitkering en gevestigde zelfstandigen die aan de voorwaarden van het Bbz voldoen, zoals wanneer hulp via een andere weg niet meer mogelijk is en het inkomen onvoldoende is.

Hoe hoog is de Bbz-uitkering?

De uitkering voor levensonderhoud is gelijk aan die van de algemene bijstand (zie tabel 25) als aanvulling voor levensonderhoud.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven voor Bbz levensonderhoud in 2023 worden geraamd op € 46 miljoen. Na afloop van de Tozo per 1 oktober 2021 is een deel van de Tozo-gerechtigden doorgetroomd naar het Bbz. Naar verwachting is deze groep vanaf 2023 uitgestroomd.

Beleidsrelevante kerncijfers

Handhaving

Sinds het tweede kwartaal van 2020 maakt de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo) onderdeel uit van de Bijstandsdebiteuren en -fraudestatistiek van het CBS. De kerncijfers handhaving Participatiewet laten de afgelopen jaren een stabiel beeld zien. In 2021 is de ultimo stand van de cijfers redelijk gelijk aan 2020 en iets lager dan in 2019, mogelijk te verklaren door de coronacrisis.

Het is primair de bevoegdheid en verantwoordelijkheid van het lokale betuur om een goede invulling te geven aan de handhaving. Waar nodig en mogelijk faciliteert het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid daarbij, veelal in samenwerking met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en Divosa. Dit doet zich onder andere voor bij de aanpak van complexe misbruikrisico's of wijzigingen in wet- en regelgeving. VNG en Divosa zijn in dit verband ook nauw betrokken bij het in in 2021 gestarte onderzoek naar het Handhavingsinstrumentarium binnen de (bredere) sociale zekerheid. Het onderzoek kijkt naar mogelijke aanpassingen in het beschikbare handhavingsinstrumentarium zowel om beter maatwerk te kunnen leveren als om effectiever te kunnen handhaven in gevallen van opzet of grove schuld. De VNG rapporteert ten slotte in de signaleringsbrief jaarlijks over de signalen op het gebied van fraude en doet beleidsaanbevelingen.

Bijstand zelfstandigen bedrijfskrediet (Bbz 2004)

Startende, gevestigde en beëindigende zelfstandigen kunnen voor financiële ondersteuning onder voorwaarden een beroep doen op het Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004. Met dit besluit wordt beoogd kansrijke vanuit een uitkering startende ondernemers een steuntje in de rug te geven en zelfstandigen met tijdelijke financiële moeilijkheden in staat te stellen hun werkzaamheden voort te zetten. De bijstand kan worden verstrekt in de vorm van een uitkering om te voorzien in de kosten van levensonderhoud en in de vorm van bedrijfskredieten.

Wie komt er voor in aanmerking?

Startende ondernemers vanuit een uitkering en gevestigde zelfstandigen die aan de voorwaarden van het Bbz voldoen, zoals wanneer hulp via een andere weg niet meer mogelijk is en het inkomen onvoldoende is.

Hoe hoog is de Bbz-uitkering en het bedrijfskapitaal?

De maximale hoogte van de bijstand voor bedrijfskapitaal wordt in onderstaande tabel vermeld. De bedragen worden jaarlijks aangepast voor gestegen prijzen.

Budgettaire ontwikkelingen

Hier wordt het onderdeel van het Bbz over bedrijfskredieten toegelicht. Het bijstandsonderdeel van het Bbz om te voorzien in de kosten van levensonderhoud is onderdeel van het macrobudget en wordt toegelicht onder Macrobudget participatiewetuitkeringen. De uitgaven in 2023 bestaan voornamelijk uit vergoedingen aan gemeenten van kapitaalverstrekkingen die zij in 2021 hebben uitgegeven.

Tijdelijke overbruggingsgeregeling zelfstandig ondernemers (Tozo)

Gemeenten geven uitvoering aan een extra tijdelijke voorziening voor zelfstandigen, de Tijdelijke overbruggingsregeling voor zelfstandige ondernemers (Tozo). De Tozo betreft een tijdelijke regeling en vanaf 1 oktober 2021 is het niet langer mogelijk een aanvraag voor levensonderhoud of bedrijfskapitaal op grond van de Tozo in te dienen. Uitkeringen ten behoeve van levensonderhoud zijn per 1 oktober 2021 afgelopen.

Wie komt er voor in aanmerking?

Zelfstandigen van wie het (huishoud)inkomen als gevolg van de coronacrisis onder het sociaal minimum is geraakt en die aan de overige voorwaarden voldoen, ontvangen aanvullende bijstand. Ondernemers die als gevolg van de coronacrisis liquiditeitsproblemen ervaren, kunnen gedurende de hele looptijd van de Tozo een lening voor bedrijfskapitaal aanvragen.

Hoe hoog is de Tozo-uitkering en het krediet?

De maximale hoogte van de aanvullende bijstand was gelijk aan de bijstandsnormen voor algemene bijstand (tabel 25). Voor bedrijfskredieten gold dat er een lening van maximaal € 10.271,- werd verstrekt.

Budgettaire ontwikkelingen

De Tozo is een tijdelijke regeling in 2020 en 2021. Gemeenten geven uitvoering aan de Tozo en ontvangen daarvoor voorschotten. Op basis van declaratie worden de werkelijke uitgaven van gemeenten vergoed. De uitvoeringskosten worden vergoed op basis van een vast bedrag per besluit op aanvraag. In 2023 vindt definitieve verrekening plaats over de uitgaven in 2021. Vanaf 2024 vindt de afwikkeling met gemeenten plaats met betrekking tot terugbetalingen van kapitaalverstrekkingen. Deze worden onder de ontvangsten verantwoord.

Aanvullende inkomensvoorziening ouderen (AIO)

Ouderen met geen of een onvolledig opgebouwd AOW-pensioen, of ouderen met een volledig opgebouwd AOW-pensioen en een partner jonger dan de AOW-gerechtigde leeftijd kunnen recht hebben op algemene bijstand. Deze bijstand kan worden aangevraagd bij de SVB.

Wie komt er voor in aanmerking?

Personen die de AOW-gerechtigde leeftijd hebben, rechtmatig in Nederland wonen en niet genoeg inkomen of vermogen hebben om in hun levensonderhoud te voorzien.

Hoe hoog is de AIO?

De AIO is een uitkering op huishoudenniveau en vult aan tot bijstandsniveau. De hoogte van de AIO-uitkering hangt af van het inkomen en de leefsituatie. In onderstaande tabel zijn de normen opgenomen voor gehuwden/samenwonenden en alleenstaanden zonder meerderjarige medebewoners. Voor AIO-gerechtigden die samenwonen met één of meer meerderjarige personen waarmee kosten kunnen worden gedeeld, geldt op grond van de kostendelersnorm een lager bedrag.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten van de AIO nemen de komende jaren toe. Deze budgettaire ontwikkeling houdt verband met de verwachte stijging van het aantal AIO-gerechtigden vanwege vergrijzing en doorwerking van de afschaffing van de partnertoeslag in de AOW vanaf 2015. Vanaf 2025 wordt een grotere groei in de uitkeringslasten verwacht ten opzichte van eerdere jaren. In het Pensioenakkoord is een 2/3-koppeling van de AOW-leeftijd vanaf 2025 afgesproken. Hierdoor wordt de AOW-leeftijd in 2025 tot en met 2027 niet verhoogd. In de jaren dat de AOW-leeftijd niet stijgt bereiken relatief veel mensen de AOW-leeftijd, dit heeft een opwaarts effect op de instroom in de AIO.

Beleidsrelevante kerncijfers