Nr. 8 NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET VERSLAG

Met belangstelling hebben wij kennisgenomen van het verslag van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport over het wetsvoorstel wijziging van de Wet publieke gezondheid in verband met de bestrijding van infectieziekten behoren tot groep A1, of een directe dreiging daarvan. Wij danken de leden voor hun inbreng en gaan graag in op de in het verslag gestelde vragen.

In deze nota zijn de vragen en opmerkingen uit het verslag integraal opgenomen in cursieve tekst en de beantwoording daarvan in gewone typografie. Waar in de beantwoording wetsartikelen zijn genoemd zonder nadere aanduiding, wordt gedoeld op (in dit wetsvoorstel voorgestelde) artikelen uit de Wet publieke gezondheid (Wpg). Op een aantal punten hebben de vragen van de leden geleid tot verbetering van het wetsvoorstel via een nota van wijziging, die tegelijk met deze nota naar aanleiding van het verslag wordt uitgebracht.

Deze nota naar aanleiding van het verslag is mede namens de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

De leden van de D66-fractie hebben met interesse kennisgenomen van het voorstel van wijziging van de Wpg in verband met de bestrijding van een epidemie van infectieziekten behorend tot groep A1, of een directe dreiging daarvan. Genoemde leden hebben geen verdere vragen aan de regering en kijken uit naar de behandeling.

De leden van de PVV-fractie hebben kennisgenomen van onderhavig wetsvoorstel. Zij stellen vraagtekens bij de noodzaak tot aanpassing van de Wpg daar waar het de bedoeling van de regering is om noodverordeningen tijdens een crisis te voorkomen.

De leden van de SGP-fractie hebben kennisgenomen van het voorstel om de Wpg (Wpg) uit te breiden met een structureel wettelijk kader voor de bestrijding van een epidemie van infectieziekten behorend tot groep A1, of een directe dreiging daarvan. Deze wet creëert een permanent wettelijk instrumentarium om maatregelen te treffen om de uitbraak van een (nieuwe) infectieziekte tegen te gaan. Het betreft bepalingen die eerder in de Tijdelijke wet maatregelen covid-19 (Twm) waren opgenomen. Op grond van de Twm zijn maatregelen genomen om covid-19 te bestrijden die enorme impact hadden op de maatschappij en economie. Nu de regering deze bepalingen permanent in de Wpg wil vastleggen, maken de leden van de SGP-fractie graag van de gelegenheid gebruik om hierover de nodige vragen te stellen.

Het lid van de BBB-fractie heeft kennisgenomen van voorliggend wetsvoorstel en heeft hier nog enkele vragen en opmerkingen over.

Het doel van dit wetsvoorstel is om de Wpg pandemisch parater te maken. De hierin opgenomen specifieke bevoegdheidsgrondslagen voor collectieve maatregelen zijn gericht op de bestrijding van een (dreigende) epidemie van A1-infectieziekten (infectieziekten met pandemisch potentieel). Kenmerkend voor een dergelijke epidemie is dat het gaat om een infectieziekte met een grote omvang, die breed om zich heen grijpt en zich niet door landsgrenzen laat tegenhouden. Of sprake is van een dergelijke ziekte zal mede aan de hand van de volgende indicatoren worden bepaald: de bevolking heeft weinig of geen immuniteit tegen de infectieziekte, de infectieziekte verspreidt zich gemakkelijk onder de bevolking, infecteert mensen en veroorzaakt zware gezondheidsklachten (bij een deel van de besmettingen). Met de voorgestelde bevoegdheidsgrondslagen kan het grootste deel van de ziekteverwekkers die een dergelijke infectieziekte kunnen veroorzaken, aangepakt worden. Dat neemt niet weg, dat bij volgende tranches andere bevoegdheidsgrondslagen aan de orde kunnen komen.

Het is uit de aard der zaak lastig te voorspellen welke onbekende (of gemuteerde) ziekteverwekker in de toekomst op kan duiken, en welke specifieke bevoegdheidsgrondslagen daarvoor aanvullend noodzakelijk zullen zijn. De regering onderzoekt voor volgende tranches of het toevoegen van nieuwe specifieke bevoegdheidsgrondslagen, noodzakelijk en proportioneel is. Het wetsvoorstel bevat een noodbevoegdheid (artikel 58d), waarvan in de daar gegeven omstandigheden gebruik kan worden gemaakt voor zover in verband met dringende omstandigheden een maatregel is vereist waarvoor nog niet is voorzien in een specifieke bevoegdheidsgrondslag.

Op welke wijze is in dit wetsvoorstel meegenomen hoe in andere, vergelijkbare democratische landen is omgegaan met de weging van de publieke gezondheid ten opzichte van andere (grond)rechten en hoe staan deze in relatie tot afspraken tussen lidstaten van de Europese Unie?

De noodzaak van overheidsoptreden ter bestrijding van infectieziekten behorend tot groep A1 vloeit mede voort uit het recht op gezondheidszorg als grondrecht (artikel 22 van de Grondwet). De strekking van dit sociale grondrecht komt overeen met wat in internationale verdragen is bepaald. Zo brengt bijvoorbeeld artikel 12 van het Internationaal verdrag inzake economische en sociale en culturele rechten (IVESCR) mee dat het recht op een zo goed mogelijke lichamelijke en geestelijke gezondheid wordt erkend door de overheid en dat ter volledige verwezenlijking van dat recht maatregelen worden genomen, zoals maatregelen ter voorkoming, behandeling en bestrijding van epidemische en endemische infectieziekten alsmede van beroepsziekten en andere infectieziekten. Een hoog niveau van de bescherming van de menselijke gezondheid is tevens verdragsrechtelijk gewaarborgd in artikel 11 van het Europees Sociaal Handvest en artikel 35 van het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie. Overheidsmaatregelen ten behoeve van de (volks)gezondheid kunnen raken aan grondrechten, zoals de persoonlijke levenssfeer of bewegingsvrijheid. De maatregelen alsook de wettelijke basis voor een beperking zelf zullen het legitieme doel moeten dienen, en voorts steeds kenbaar en voorzienbaar moeten zijn, alsmede noodzakelijk in een democratische samenleving, proportioneel en in overeenstemming met het subsidiariteitsvereiste. Gelet op de vaste jurisprudentie over het Europees verdrag inzake de rechten van de mens en andere internationale mensenrechtenverdragen kent de beoordeling van noodzakelijkheid verschillende aspecten: elke beperkende maatregel moet geschikt zijn om het doel te bereiken en er dient geen minder vergaande maatregel mogelijk te zijn waarmee hetzelfde doel bereikt kan worden (ook aangeduid als subsidiariteit). Daarnaast moet het met de maatregel gediende belang in verhouding zijn met de beperking en voor een of meer belanghebbenden bovengemiddeld nadelige gevolgen hebben (ook aangeduid als proportionaliteit).

Dit betekent dat alle lidstaten van de Europese Unie hetzelfde kader hanteren op basis waarvan de weging van de verschillende (grond)rechten plaatsvindt. Uiteraard kan deze afweging wel een andere uitwerking hebben afhankelijk van de omstandigheden in de betreffende lidstaat.

Wat betreft het standpunt van de leden van de PVV-factie dat voorgestelde vrijheidsbeperkende maatregelen onvoldoende bewezen effectief zijn, het volgende. Zoals ook de Afdeling in voornoemd advies signaleert, is in het onderhavige wetsvoorstel als eerste stap gekozen om een aantal specifieke bevoegdheidsgrondslagen op te nemen ter bestrijding van een (dreigende) epidemie van A1-infectieziekten.2 Bij (of na) het aanwijzen van een A1-infectieziekte zal worden bepaald welke set bevoegdheidsgrondslagen in werking moeten worden gesteld ter bestrijding van de betreffende (dreigende) epidemie. Wat betreft andere mogelijke instrumenten merkt de regering op dat zij voor volgende tranches nader zal onderzoeken of nieuwe specifieke bevoegdheidsgrondslagen noodzakelijk en proportioneel zijn voor het bestrijden van een mogelijke (dreigende) epidemie van A1-infectieziekten. Indien andere instrumenten als hier bedoeld onverhoopt noodzakelijk zijn en daarvoor nog niet is voorzien in een specifieke bevoegdheidsgrondslag, kan zo nodig, in de in artikel 58d gegeven omstandigheden, gebruik worden gemaakt van de in die bepaling gegeven noodbevoegdheid. Ten algemene merkt de regering op dat zij de in artikel 58d voorgestelde noodbevoegdheid noodzakelijk acht omdat zich in een crisis altijd omstandigheden kunnen voordoen waarin maatregelen nodig zijn waar op dat moment (nog) geen specifieke bevoegdheidsgrondslag voor is. Mogelijke epidemieën van A1-infectieziekten en gevolgen daarvan kunnen vooraf immers niet geheel worden overzien. In dit verband wijst de regering ook op het ongevraagd advies van de Afdeling over het (staats)noodrecht, waarin zij aanbeveelt in het kader van de modernisering van het (staats)nood- en crisisrecht vangnetvoorzieningen in de wetgeving op te nemen.3 Voorts wijst de regering op de adviesopmerking van de Afdeling dat zij het voorgestelde artikel 58d – gegeven de zo nauw mogelijk omschreven situatie waarin van de noodbevoegdheid gebruik gemaakt kan worden gedurende de behandeling van de wet tot regeling van het betrokken onderwerp – een genoegzame grondslag acht, ook uit grondwettelijk perspectief.4

Tot slot, wat betreft de opmerking van de leden van de PVV-fractie dat de noodbevoegdheid het mogelijk maakt dat schoolsluitingen, de avondklok en coronatoegangsbewijzen (ctb) alsnog worden ingevoerd, het volgende. Het is niet mogelijk om op voorhand te bepalen of een specifieke maatregel ingezet kan worden via de noodbevoegdheid. Dit moet worden bezien binnen het in artikel 58d gegeven afwegingskader en is mede afhankelijk van de epidemiologische situatie op dat moment en het type A1-infectieziekte dat noopt tot een maatregel.

De Wpg bevat van oudsher verschillende mogelijkheden om infectieziekten te bestrijden. Deze bleken echter niet toereikend bij de uitbraak van een nieuw virus dat zich snel verspreidde en leidde tot een grote druk op zorg, zoals het geval was met het virus SARS-CoV-2 (coronavirus) dat de epidemie van covid-19 veroorzaakte. De ervaringen met de (bestrijding van de) epidemie van covid-19 zijn mede daarom van groot belang geweest bij het vormgeven van dit wetsvoorstel. De bevoegdheidsgrondslagen voor collectieve maatregelen die nu worden voorgesteld, kunnen uiteraard ook in beeld komen bij de bestrijding van een A1-infectieziekte veroorzaakt door een andere ziekteverwekker die bedreigend is voor de volksgezondheid. Als bijvoorbeeld het houden van afstand van groot belang is om de kansen op besmetting met een andere ziekteverwekker te minimaliseren, kan de bestrijding gebaat zijn met de mogelijkheid om personen te verplichten afstand te houden (voorgesteld artikel 58f). Ook geheel andere ziekteverwekkers dan het coronavirus kunnen een (aanmerkelijke) kans op overlijden of ernstige schade voor de gezondheid veroorzaken voor bepaalde specifieke risicogroepen, en, zeker indien (nog) geen effectieve vaccins of medicijnen beschikbaar zijn, kan het noodzakelijk zijn om personen uit deze risicogroepen in het bijzonder te beschermen met specifieke hygiënemaatregelen (artikel 58g) of specifieke beperkingen onder daarbij gestelde waarborgen bijvoorbeeld bij zorginstellingen (artikel 58n). Bij (of na) het aanwijzen van een A1-infectieziekte zal worden bepaald welke set bevoegdheidsgrondslagen in werking moeten worden gesteld ter bestrijding van de betreffende (dreigende) epidemie.

De regering zal wat betreft andere mogelijke instrumenten bij volgende tranches nader onderzoeken of nieuwe specifieke bevoegdheidsgrondslagen noodzakelijk en proportioneel zijn voor het bestrijden van een mogelijke (dreigende) epidemie van A1-infectieziekten. Mochten bepaalde collectieve maatregelen noodzakelijk zijn, waarvoor op dat moment nog niet in een specifieke bevoegdheidsgrondslag is voorzien, dan zou in de in artikel 58d gegeven omstandigheden kunnen worden teruggevallen op de noodbevoegdheid. In andere gevallen kan een bevoegdheid tot het nemen van een nieuwe collectieve maatregel met een regulier wetsvoorstel aan uw Kamer worden voorgelegd. Zoals ook in het vorige antwoord is aangegeven is het niet mogelijk om op voorhand te bepalen of een specifieke maatregel ingezet kan worden via de noodbevoegdheid. Dit moet worden bezien binnen het in artikel 58d gegeven afwegingskader en is mede afhankelijk van de epidemiologische situatie op dat moment en het type A1-infectieziekte dat noopt tot een maatregel.

Met vrijheidsbeperking mag niet lichtvaardig worden omgegaan. Deze leden ontvangen graag overtuigende medisch-wetenschappelijke bewijzen voor elk van de afzonderlijk voorgestelde maatregelen voor het feit dat ze de verspreiding van een virus aantoonbaar en significant verminderen.

Er is wetenschappelijke overeenstemming over rangorde van effectieve soorten maatregelen bij infectieziektebestrijding. Het meest effectief zijn bronmaatregelen. Deze maatregelen, zoals het thuisblijven en direct testen bij klachten en in isolatie gaan na een positieve test, zorgen ervoor dat een besmetting zich niet verder kan verspreiden. In effectiviteit volgen daarop collectieve maatregelen zoals het beperken van het aantal contacten en het hanteren van een veilige afstand. Het gaat hier om maatregelen die van belang zijn om het risico op verspreiding vanuit personen die zelf (nog) niet weten dat ze besmettelijk te voorkomen. Ze beperken ook het risico op overdracht als de bronmaatregelen onvoldoende opgevolgd worden. Tot slot volgen individuele maatregelen zoals het dragen van een medisch mondneusmasker in drukke binnenruimtes.

Hierbij gelden een aantal algemene principes:

• – Het risico op besmetting is kleiner als er minder (intensieve) contacten zijn tussen mensen:

  • • individuen en kleine groepen bij elkaar vormen een lager risico dan grote groepen;

  • • minder mensen per m² betekenen een lager risico op besmetting;

  • • minder beweging door de binnenruimte vormt een lager risico op besmetting (bijvoorbeeld geplaceerd geeft een lager risico dan ongeplaceerd);

• – Bij contacten in de buitenlucht is het risico op besmetting lager dan bij soortgelijke contacten in een binnenruimte. Hoe groot dit verschil is hangt o.a. af van de ventilatie van de binnenruimte;

• – Korter samen zijn geeft een lager risico op besmetting dan langer samen zijn;

• – Als er verspreiding optreedt, zullen de effecten beperkter zijn als dit lokaal gebeurt ten opzichte van regionaal of zelfs landelijk (met andere woorden een lokaal evenement van beperkte grootte geeft minder risico dan een landelijk evenement met veel deelnemers).

Deze rangorde in maatregelen en de logica bij infectieziektenbestrijding vormen het uitgangspunt bij de voorgestelde bevoegdheidsgrondslagen. De effecten van maatregelenpakketten hangen in de praktijk samen met 1) een onderlinge wisselwerking tussen de verschillende genomen maatregelen, 2) de timing en context van de maatregelen en 3) het draagvlak voor en de naleving van de maatregelen op dat moment. Met andere woorden: de maatregelenpakketten die in de afgelopen jaren zijn genomen, waren steeds epidemiologisch effectief, maar dat betekent niet dat dezelfde set maatregelen in een toekomstige situatie ook effectief is (bijvoorbeeld in een ander seizoen, met een andere immuniteitsstatus onder de bevolking, ander gedrag, een ander virus of een andere coronavariant). Bij het daadwerkelijk inzetten van maatregelen zal op dat specifieke moment steeds gewogen moeten worden welke (combinatie van) maatregelen onder de dan geldende omstandigheden de meeste toegevoegde waarde biedt. Hierbij worden steeds actuele wetenschappelijke inzichten betrokken.

Er is wetenschappelijke overeenstemming over effectieve maatregelen bij infectieziektebestrijding. Het meest effectief zijn bronmaatregelen. Deze maatregelen, zoals thuisblijven en direct testen bij klachten en in isolatie gaan na een positieve test, zorgen ervoor dat een besmetting zich niet verder kan verspreiden. In effectiviteit volgen daarop collectieve maatregelen zoals het beperken van het aantal contacten en het hanteren van een veilige afstand. Het gaat hier om maatregelen die van belang zijn om het risico op verspreiding vanuit personen die zelf (nog) niet weten dat ze besmettelijk zijn te voorkomen. Ze beperken ook het risico op overdracht als de bronmaatregelen onvoldoende opgevolgd worden. Tot slot volgen individuele maatregelen zoals het dragen van een medisch mondneusmasker in drukke binnenruimtes.

Hierbij gelden een aantal algemene principes:

• – Het risico op besmetting is kleiner als er minder (intensieve) contacten zijn tussen mensen:

  • • individuen en kleine groepen bij elkaar vormen een lager risico dan grote groepen;

  • • minder mensen per m² betekenen een lager risico op besmetting;

  • • minder beweging door de binnenruimte vormt een lager risico op besmetting (bijvoorbeeld geplaceerd geeft een lager risico dan ongeplaceerd);

• – Bij contacten in de buitenlucht is het risico op besmetting lager dan bij soortgelijke contacten in een binnenruimte. Hoe groot dit verschil is hangt o.a. af van de ventilatie van de binnenruimte;

• – Korter samen zijn geeft een lager risico op besmetting dan langer samen zijn;

• – Als er verspreiding optreedt, zullen de effecten beperkter zijn als dit lokaal gebeurt ten opzichte van regionaal of zelfs landelijk (met andere woorden een lokaal evenement van beperkte grootte geeft minder risico dan een landelijk evenement met veel deelnemers).

Deze rangorde in maatregelen en de logica bij infectieziektebestrijding vormen het uitgangspunt bij de voorgestelde maatregelen. Bij het daadwerkelijk inzetten van maatregelen zal steeds gewogen worden welke maatregelen onder de dan geldende omstandigheden de meeste toegevoegde waarde bieden. Hierbij worden dan ook actuele medisch wetenschappelijke inzichten betrokken.

De regering acht het juist noodzakelijk het wettelijk instrumentarium voor de bestrijding van een (dreigende) epidemie van een A1-infectieziekte zo spoedig mogelijk op orde te brengen en daarmee niet te wachten tot de betreffende noodsituatie zich voordoet. De verspreiding van dergelijke infectieziekten levert een gevaar op voor de volksgezondheid. Het is dan zaak om snel te kunnen handelen en maatregelen te kunnen nemen om de verspreiding te voorkomen.

Ook de covid-19-epidemie heeft ons geleerd dat het noodzakelijk is om te beschikken over dergelijke wettelijke bevoegdheden. De regering wijst daarbij op de adviesopmerking van de Afdeling dat het voorstel tegemoet komt aan de noodzaak om een structurele wettelijke voorziening te treffen die de acute en ernstige gevolgen van een toekomstige epidemie, mogelijk reeds op korte termijn, het hoofd kan bieden. Zoals ook de Afdeling aangeeft is de noodzaak ook door de Tweede Kamer onderschreven.6

Daarbij komt dat we ons in het specifieke geval van covid-19, conform het advies van de KNAW en de WRR, moeten voorbereiden op scenario’s waarin sprake is van nieuwe, mogelijk ziekmakendere virusvarianten, waardoor opnieuw collectieve maatregelen noodzakelijk zijn. De totstandkoming van een passend wettelijk instrumentarium is een essentieel onderdeel van die voorbereiding.

De leden van de CDA-fractie delen de gedachte dat op korte termijn een structurele wettelijke voorziening noodzakelijk is die toepasbaar is in noodsituaties.

Daarbij beoordelen deze leden het wetsvoorstel wel op basis van enkele uitgangspunten. De overheid heeft uitdrukkelijk een grondwettelijke plicht om de gezondheid en het leven van burgers snel en effectief te beschermen, waarbij het niet alleen gaat om burgers die de infectieziekte oplopen, maar waarbij het ook gaat om burgers met andere (ernstige) aandoeningen die recht hebben op een adequate en tijdige medische behandeling. Daarbij moet in de wet echter wel helder worden vastgelegd dat maatregelen alleen genomen mogen worden als deze niet verder gaan dan strikt noodzakelijk. Daarnaast moeten maatregelen bij het beperken van grondrechten en het ingrijpen in andere zwaarwegende publieke, maatschappelijke en economische belangen voldoen aan eisen van proportionaliteit en subsidiariteit. Hierbij is onder andere van belang dat eventueel te nemen maatregelen zo tijdelijk als mogelijk moeten zijn. Ten slotte is – ondanks de noodzaak dat de regering in noodsituaties snel en daadkrachtig moet kunnen ingrijpen – democratische legitimatie en dus parlementaire betrokkenheid en zeggenschap bij het nemen van maatregelen essentieel. Tegen de achtergrond van deze uitgangspunten hebben de leden van de CDA-fractie de volgende vragen bij het wetsvoorstel. Zij stellen dat met dit wetsvoorstel wordt geregeld dat als er collectieve maatregelen bij een uitbraak van een A1-ziekte moeten worden genomen, de Ministers van (in ieder geval) Volksgezondheid, Welzijn en Sport en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een ontwerpregeling opstellen die wordt voorgehangen bij de Tweede en Eerste Kamer. De leden van de CDA-fractie vragen of per bevoegdheidsgrondslag uiteen kan worden gezet welke andere bewindspersonen mee zullen moeten tekenen bij een ontwerpregeling.

Het geheel van (staats)nood- en crisiswetgeving is zeer omvangrijk. In antwoord op vragen van de Eerste Kamer en het informatieverzoek van het lid Ephraim (Groep Van Haga) heeft de regering daarom aangegeven dat het fasering en prioritering toe wil passen bij de modernisering en herinrichting van het (staats)nood- en crisisrecht.7 Om te voorkomen dat wetgeving los van algemene uitgangspunten en beginselen van noodrecht tot stand komt, heeft het kabinet aangekondigd om allereerst een kader te willen ontwikkelen met algemene uitgangspunten voor de inrichting van het (staats)nood- en crisisrecht. Dit moet ervoor zorgen dat een zekere mate van consistentie geborgd blijft tijdens de gefaseerde aanpassing van de wet- en regelgeving. Mede omdat er momenteel geen specifieke wettelijke grondslag beschikbaar is om, indien noodzakelijk, collectieve, verplichtende maatregelen te treffen ter bestrijding van een pandemie heeft het kabinet ervoor gekozen om bij aanpassing van de Wpg niet op het kader met algemene uitgangspunten voor de modernisering van het (staats)nood- en crisisrecht te wachten. Dit kan betekenen dat het kader met algemene uitgangspunten op een later moment alsnog aanleiding geeft om de voorgestelde wijzigingen van de Wpg opnieuw te bezien. Om die reden kan de Eerste tranche wijziging Wpg niet gezien worden als een eerste stap in de modernisering van het (staats)nood- en crisisrecht. Het kader met algemene uitgangspunten wordt op korte termijn naar uw Kamer gezonden.

De leden van de PvdA-fractie begrijpen de keuze voor een eerste tranche wijzigingen van de Wpg vanuit het doel om zo snel mogelijk een structureel wettelijk kader te creëren voor de bestrijding van de coronapandemie, maar vinden het wel erg belangrijk dat ook de tweede tranche er zo snel mogelijk komt. Daarom vragen deze leden de regering wanneer de volgende tranche met de Tweede Kamer gedeeld kan worden. Kan de regering een tijdslijn aangeven?

Met de tweede tranche wordt de sturing vanuit VWS via de Landelijke Functionaliteit Infectieziektebestrijding (LFI) op de GGD’en mogelijk gemaakt. Ten eerste wordt daarmee een directe sturingsbevoegdheid van de Minister van VWS op de directeur publieke gezondheid van de GGD voor de medisch-operationele processen tijdens een epidemie wettelijk geborgd. Ten tweede wordt voorzien in een grondslag om regels te kunnen stellen over de manier waarop GGD’en hun taken in het kader van de algemene infectieziektebestrijding uitvoeren zodat de kwaliteit daarvan wordt gewaarborgd. De uitwerking van het wetsvoorstel neem ik samen met de Minister van JenV, de Minister van BZK, de GGD’en, de veiligheidsregio’s, de VNG en het RIVM ter hand. Na (bestuurlijke) afstemming met veldpartijen volgt naar verwachting eind december 2022 een openbare internetconsultatie. Het streven is het wetsvoorstel voor de zomer van 2023 aan uw Kamer aan te bieden.

Begrijpen de leden van de PvdA-fractie goed dat omdat de in de wet opgenomen maatregelen in feite nog geactiveerd moeten worden op het moment dat ze nodig zijn, er als het ware sprake is van een «slapende» wet?

Hieronder volgt een puntsgewijs overzicht van de belangrijkste wijzigingen die na de consultatiefase zijn doorgevoerd in het wetsvoorstel. Hiertoe behoren naast de wijzigingen naar aanleiding van de consultatie bijvoorbeeld ook de wijzigingen naar aanleiding van het advies van de Afdeling:

• 1. Groep A1: In de consultatieversie was covid-19 aangemerkt als infectieziekte behorend tot groep A1. In het ingediende voorstel wordt covid-19 aangemerkt als infectieziekte behorend tot groep A2. Er worden vooralsnog geen infectieziekten aangemerkt als behorend tot groep A1.

• 2. Procedure voor op- en afschalen infectieziekten en (de-)activeren van bevoegdheden: In het ingediende voorstel is een procedure toegevoegd voor het op- en afschalen van infectieziekten en voor het activeren of deactiveren van bevoegdheidsgrondslagen. Dit gaat volgens dezelfde systematiek als het aanmerken van infectieziekten als behorend tot groep A1 of A2, namelijk via een regeling, gevolgd door een wetsvoorstel.

• 3. Noodbevoegdheid: De consultatieversie bevatte alleen een vangnet voor de Bes-eilanden. Hier is in het ingediende voorstel een noodbevoegdheid aan toegevoegd. In situaties waarin sprake is van een dringende omstandigheid waarin direct moet worden gehandeld en waarin paragraaf 8 niet in de benodigde bevoegdheidsgrondslagen voorziet, kunnen onder voorwaarden, met betrokkenheid van beide Kamers der Staten-Generaal, wel met spoed de nodige verplichtende collectieve maatregelen worden genomen zonder dat een beroep hoeft te worden gedaan op de mogelijkheid om de voorzitters van de veiligheidsregio’s opdracht te geven tot het vaststellen van noodverordeningen.

• 4. Bevoegdheid burgemeester en voorzitter van de veiligheidsregio: In het ingediende voorstel is het criterium wanneer de voorzitter van de veiligheidsregio dan wel de burgemeester bevoegd is, aangepast.

• 5. Toezicht BES eilanden: Aangezien de Algemene wet bestuursrecht (Awb) niet van toepassing is op de BES eilanden zijn de toezichtsbevoegdheden uit de Awb van overeenkomstige toepassing verklaard voor toezichthouders daar ter plaatse.

Tevens hebben genoemde leden het verzoek aan de regering of de regering op de conclusies en aanbeveling van het Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) en Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW)-advies «navigeren en anticiperen in onzekere tijden» kan reageren.

Zoals onderkend in de kabinetsreactie op het eerste OVV-rapport was Nederland onvoldoende voorbereid op een epidemie van de omvang van de covid-19-epidemie. Het voorliggende wetsvoorstel zorgt voor een versterkte pandemische paraatheid. Het voorstel creëert een structureel wettelijk kader voor de bestrijding van een epidemie van infectieziekten behorend tot groep A1, of een directe dreiging daarvan. Hiertoe worden bevoegdheidsgrondslagen gecreëerd om bij ministeriële regeling verplichtende collectieve maatregelen te kunnen treffen en worden waarborgen opgenomen voor de toepassing van die bevoegdheden. Hierdoor is Nederland in de toekomst beter voorbereid op een epidemie met de omvang van die van covid-19. In dat opzicht komt dit wetsvoorstel tegemoet aan één van de aanbevelingen van de OVV.

De conclusies en aanbevelingen uit het tweede OVV-rapport, die onder andere betrekking hebben op besluitvorming, rolverdeling en communicatie, zijn uitvoerend en beleidsmatig.

Naar aanleiding van het tweede OVV-rapport wordt, via een nota van wijziging die gelijktijdig naar uw Kamer is gezonden, het voorgestelde artikel 58y met betrekking tot de verantwoording en informatievoorziening richting het parlement, aangevuld met een bepaling in verband met de monitoring van maatregelen. Hiermee wordt deze bepaling in lijn gebracht met een belangrijke aanbeveling van de Onderzoeksraad voor Veiligheid13, waarin onder andere wordt gepleit voor een monitoring van de effecten van maatregelen. Het kabinet stuurt een reactie op dit rapport begin 2023 naar uw Kamer.

Naast de in de tabel opgenomen wijzigingen wordt in onderhavig wetsvoorstel artikel 20 gewijzigd en zijn de artikelen 20a en 20b nieuw ten opzichte van de Twm. In deze artikelen is de procedure voor de aanwijzing van A1-infectieziekten en het activeren en deactiveren van bevoegdheidsbepalingen opgenomen. Daarnaast is in artikel 58d een noodbevoegdheid opgenomen. Deze noodbevoegdheid is gebaseerd op het uitgangspunt dat collectieve maatregelen voor A1-infectziekten worden genomen op basis van de bevoegdhedenstructuur van hoofdstuk V, paragraaf 8, zodat geen gebruik hoeft te worden gemaakt van noodverordeningen.

Er zijn verder enkele artikelen gewijzigd die reeds waren opgenomen in de Wpg. Dit betreft de artikelen 1, 6, 8, 20, 21, 25 en 30. Deze artikelen zijn gewijzigd in verband met het toevoegen van de A1-groep.

Genoemde leden merken op dat onderhavig wetsvoorstel de eerste tranche betreft. Kan de regering de roadmap van de pandemiewet met de Kamer delen? Hoeveel tranches liggen nog in het verschiet en wat zijn, op hoofdlijnen, de inhoudelijke aanpassingen die de regering in deze tranches nog wil behandelen? Wat is het concrete tijdspad?

Begin volgend jaar zal ik een planningsbrief tranches pandemische paraatheid aan uw Kamer toesturen.

Met de tweede tranche wordt de sturing vanuit VWS via de Landelijke Functionaliteit Infectieziektebestrijding (LFI) op de GGD’en mogelijk gemaakt. Ten eerste wordt daarmee een directe sturingsbevoegdheid van de Minister van VWS op de directeur publieke gezondheid van de GGD voor de medisch-operationele processen tijdens een epidemie wettelijk geborgd. Ten tweede wordt voorzien in een grondslag om regels te kunnen stellen over de manier waarop GGD’en hun taken in het kader van de algemene infectieziektebestrijding uitvoeren zodat de kwaliteit daarvan wordt gewaarborgd. De uitwerking van het wetsvoorstel neem ik samen met de Minister van JenV, de Minister van BZK, de GGD’en, de veiligheidsregio’s, de VNG en het RIVM ter hand. Na (bestuurlijke) afstemming met veldpartijen volgt naar verwachting eind december 2022 een openbare internetconsultatie. Het streven is het wetsvoorstel voor de zomer van 2023 aan uw Kamer aan te bieden.

Voor vervolgtranches wordt geanalyseerd welke andere thema’s in het kader van de infectieziektebestrijding – inclusief pandemische paraatheid – een aanpassing van de Wpg of andere wet- en regelgeving vragen. Hierover ben ik in gesprek met onze ketenpartners. Een van de thema’s die in beeld is voor een volgende tranche is het optimaliseren van gegevensuitwisseling en de benodigde juridische grondslagen daarvoor.

De leden van de GroenLinks-fractie willen nog een overkoepelende zorg aan de regering voorleggen. Momenteel kiest de regering bij het treffen van coronamaatregelen voor maar liefst 29 maatregelenladders via het sectorenbeleid. Dat zijn 29 verschillende beleidsplannen in verschillende sectoren. Echter ontbreekt in onderhavig wetsvoorstel iedere samenhang met deze 29 maatregelenladders. Sterker, in de maatregelenladders staan zelfs bevoegdheden opgenomen waarvoor onderhavig wetsvoorstel geen juridische basis biedt. Tevens gaan de 29 maatregelenladders uit van een bepaald stoplichtsysteem die wederom geen enkele koppeling heeft met onderhavig wetsvoorstel noch hetzelfde stoplichtsysteem (de zogenoemde coronathermometer) via coronadashboard.nl. Hoe kan het dat er zó weinig samenhang bestaat tussen beleid en wetgeving, terwijl de coördinatie hiervan ligt bij hetzelfde departement? Is de regering tevreden met dit onsamenhangende resultaat? Kan de regering dit sectorenbeleid toetsen op artikel 3.1 van de Comptabiliteitswet en uitgebreid toelichten in hoeverre hier sprake is van: (1) doeltreffendheid, (2) doelmatigheid en op de samenhang hiervan?

Het uitgangspunt van de langetermijnstrategie covid-19 is een open samenleving. Dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de overheid, sectoren en burgers. Sectoren hebben, in afstemming met betrokken departementen, gewerkt aan sectorplannen. Het kabinet heeft veel waardering voor de inzet en het commitment van sectoren en is tevreden over de totstandkoming van sectorplannen en maatregelenladders. Met de sectorplannen bereiden sectoren zich voor op de verschillende scenario’s van hoe covid-19 zich kan ontwikkelen. De sectorale aanpak draagt bij aan de voorspelbaarheid van en draagvlak voor maatregelen. De sectoren hebben feedback ontvangen van verschillende experts: infectiepreventiespecialisten, arbeidshygiënisten, gedragexperts en juristen. Op basis van deze feedback hebben de sectoren waar nodig hun conceptplannen aangescherpt. Op basis van de sectorplannen hebben de betrokken departementen maatregelenladders opgesteld. De maatregelenladders zijn een overzichtelijke weergave van de maatregelen uit de sectorplannen. Een maatregelenladder loopt op van lichtere en vrijwillige preventiemaatregelen naar zwaardere en juridisch afdwingbare interventiemaatregelen. Daar waar de sectoren geen (passende) interventiemaatregelen hebben opgenomen in hun plannen, zijn deze – mede op basis van adviezen van experts – door de overheid toegevoegd in de maatregelenladders.

De maatregelenladders staan aan de basis van de besluitvorming als maatregelen nodig zijn. In de preventiefase ligt de verantwoordelijkheid bij de sectoren zelf. Hier is ruimte voor maatwerk. Als er zwaardere interventiemaatregelen nodig zijn, dan stelt het kabinet – op basis van de maatregelenladders – een maatregelenpakket op en vraagt het om advies van het OMT en het MIT. Bij het opstellen van maatregelenpakketten houdt het kabinet rekening met uitvoerbaarheid en uitlegbaarheid van maatregelen. In de besluitvorming weegt het kabinet de adviezen van het OMT en MIT en houdt het kabinet rekening met twee nevengeschikte doelen: de toegankelijkheid van de gehele zorgketen voor iedereen én de sociaal-maatschappelijke continuïteit/vitaliteit. Daarmee heeft het kabinet dus oog voor de doeltreffendheid, doelmatigheid en samenhang van maatregelen.

Een groot deel van de preventie- en interventiemaatregelen in de maatregelenladders is juridisch niet-afdwingbaar. Sectoren zijn dus zelf verantwoordelijk voor het inzetten en handhaven van deze maatregelen. Een deel van de interventiemaatregelen is – na inwerkingtreding van het wetsvoorstel en nadat covid-19 volgens de procedure van artikel 20 is aangewezen als infectieziekte behorend tot groep A1 – juridisch afdwingbaar. Een goede werking van de maatregelenladders hangt daarmee nauw samen met een voorspoedige behandeling van dit wetsvoorstel in beide Kamers. Een uitzondering hierop is het ctb. Een aantal sectoren geeft aan dat het ctb een werkbare maatregel kan zijn om renderend open te kunnen blijven tijdens een zware opleving van het coronavirus. Zoals aangegeven in de Kamerbrief van 16 september jl., valt hiertoe een separaat wetsvoorstel te overwegen ter ondersteuning van de sectorplannen, mits daarvoor draagvlak is bij uw Kamer. Zoals aangegeven ga ik hierover graag met u in gesprek.

De leden van de ChristenUnie-fractie onderschrijven de noodzaak voor een structureel wettelijk kader voor de bestrijding van een epidemie van infectieziekten behorend tot groep A1 of een directe dreiging daarvan. Zij vinden het bij de zorgplicht van de overheid horen om in een wettelijke basis te voorzien voor maatregelen ter bescherming van de gezondheid. Juist in de zorgvuldige omgang met de verschillende grondrechten, die soms kunnen botsen is een wettelijke basis essentieel en dient er een zorgvuldig kader te zijn, zodat de proportionaliteit en subsidiariteit bevorderd worden. Zij vinden dat dit kader een stevige onderbouwing moet bevatten van de noodzaak om op uitzonderlijke momenten grondrechten in te perken in het belang van de volksgezondheid, de veiligheid of de openbare orde en dat de parlementaire betrokkenheid hierin moet worden geborgd. Daarnaast zien zij dat al langer is geadviseerd om tot een actualisering van het crisisrecht te komen, zodat voorkomen wordt dat enkel het staatsnoodrecht een uitweg is, hetgeen al heel snel disproportioneel is. Met het oog op deze punten hebben deze leden enkele vragen en opmerkingen. De leden van de ChristenUnie-fractie lezen dat een wettelijk kader voor een ernstige epidemie ziet op wettelijk geborgde noodmaatregelen, soms vrijheidsbeperkend, die noodzakelijk zijn vanwege een uitbraak van een infectieziekte met een zodanige omvang en ernst dat het maatschappelijke leven erdoor wordt ontwricht. Zij merken op dat in dergelijke wet- en regelgeving een balans moet worden gevonden tussen enerzijds het overzien van toekomstige situaties en anderzijds het rekenschap geven van het feit dat niet alles voorzien kan worden. Hoe gaat de regering om met dit spanningsveld? Ziet de regering het gevaar van te veel of te weinig reguleren en welke uitgangspunten zijn daarin essentieel? Wat betekent dat voor de evaluatie van deze wetgeving? Kan de regering toelichten op welke manier deze balans in het wetsvoorstel gevonden is?

In voorbereiding op het voorliggende wetsvoorstel zijn expertsessies georganiseerd met deskundigen met een epidemiologische of virologische achtergrond en juristen. Tijdens deze sessies hebben genoemde deskundigen aangegeven welke maatregelen zij effectief achten om de epidemie van covid-19 op langere termijn te kunnen bestrijden. Ook is ingegaan op de vraag welke maatregelen effectief kunnen zijn ter bestrijding van andere A-infectiezieken anders dan covid-19 en toekomstige onbekende infectieziekten. Hieruit kwam naar voren dat de instrumenten uit de destijds voorgenomen zesde verlenging van de Twm, een gedegen grondslag zijn voor de bestrijding van een toekomstige epidemie van een A1-infectieziekte.

Ook kwam naar voren dat andere grondslagen dan opgenomen in de voorgenomen zesde verlenging – zoals de mogelijkheid om scholen te sluiten – zinvol kunnen zijn.

De leden van de PvdD-fractie zien dat het coronavirus nog aanwezig is in de maatschappij en dat waarschijnlijk ook zal blijven. Dat noopt tot voorzichtigheid en zorgvuldigheid. De absolute noodsituaties, waarin geen zicht was op het coronavirus en de bevolking nog geheel onbeschermd was, liggen naar inschatting van deze leden echter wel achter ons. In dat licht bekijken zij het voorliggende wetsvoorstel.

Parallel daaraan wegen de leden dit wetsvoorstel ten aanzien van de maatregelen die nodig zijn wanneer een nieuwe infectieziekte zou opduiken. Naar mening van deze leden moet dit wetsvoorstel voor die beide doelen passend en proportioneel zijn.

Zij zijn van mening dat de overheid nadrukkelijk de taak heeft om, in het geval van een zorgwekkende epidemische infectieziekte, op te treden ter bescherming van de volksgezondheid. Dat volgt ook direct uit grondwetsartikel 22, eerste lid. Naar mening van deze leden volgt daaruit echter ook dat de overheid een grote verantwoordelijkheid heeft om te voorkomen dat zulk optreden nodig is. Een overheid die zich niet of nauwelijks inzet voor de bevordering van de volksgezondheid en het voorkomen van infectieziekten, vermindert daarmee de legitimiteit om later, wanneer geconfronteerd met een infectieziekte, een beroep te doen op grondrecht-beperkende maatregelen. Een overheid die niet acteert ten aanzien van de vervuilende industrie of de ziekmakende leefomgeving lijkt het tenslotte niet zo’n ernst te menen met de bescherming van de volksgezondheid.

Dat brengt de leden van de PvdD-fractie bij het eerste punt. Zij vragen hoe het kan dat alleen oppervlakkig gesproken wordt over de reden dat dit wetsvoorstel nodig is. Het uitgangspunt lijkt de situatie te zijn waarin een ziektemaker al rondgaat. Met geen woord wordt gerept over het voorkomen daarvan. Echter, vaak worden we niet per toeval geconfronteerd met de problematische situatie dat zich een (zoönotische) infectieziekte voordoet en bevolking daar, door een slechte algehele gezondheid, kwetsbaar voor is. Deze situaties zijn vaak het gevolg van politieke keuzes. Keuzes ter bevordering van de volksgezondheid die de regering weigert te maken.

Sterker nog, door de politieke keuzes van de afgelopen decennia zijn de risico’s verder vergroot. Door van een dichtbevolkt land als Nederland het meest veedichte land ter wereld te maken, is Nederland een potentiële hotspot voor zoönosen, constateerde de Commissie Bekedam vorig jaar in haar adviesrapport over het beperken van zoönoserisico’s. Dit ging in de afgelopen twintig jaar ook al drie keer eerder mis, toen een dierenarts overleed aan vogelgriep, toen de Q-koortsepidemie uitbrak en toen Nederland de wereldprimeur had van een corona-uitbraak in de veehouderij, waarbij het virus tussen nerts en mens oversprong. Dat hier desondanks nog altijd onvoldoende van is geleerd, is te zien aan de wijze waarop de Nederlandse regering momenteel omgaat met de ontwikkelingen rondom het vogelgriepvirus.

Het vogelgriepvirus is voor het eerst jaarrond aanwezig gebleven, heeft zich verder verspreid en heeft meer diersoorten getroffen, waaronder zoogdieren. Er zijn, vanwege uitbraken van vogelgriep, dit jaar in Nederland al meer dan zes miljoen dieren omgebracht in de pluimvee-industrie. Het virus springt al over op mensen, ook in Europa (dit jaar nog in het Verenigd Koninkrijk en in Spanje). Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zijn wereldwijd tot nu toe zeker 863 mensen besmet geraakt met vogelgriep, van wie meer dan de helft van die mensen (455) is overleden. Deskundigen, waaronder hoogleraar virologie mevrouw Koopmans en directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding (CIb) van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), de heer van Dissel, hebben de regering gewaarschuwd dat het reëel is dat voor de mens gevaarlijkere varianten van het virus in de komende seizoenen naar Nederland zullen komen. Volgens Wageningen Universiteit is de huidige situatie rondom het vogelgriepvirus zo ernstig dat er rekening mee wordt gehouden dat het moment van een nieuwe pandemie nabij is17. Er zijn slechts vijf mutaties nodig waardoor het vogelgriepvirus is geëvolueerd tot een infectieziekte die ook van mens op mens overdraagbaar is. Twee van deze mutaties zijn al aangetroffen bij dieren. Genoemde leden zien bij het coronavirus hoe vlot mutaties zich voor kunnen doen.

Wie de werkwijze in de huidige Nederlandse pluimveehouderij beschouwt (in een dichtbevolkt land, meer dan 100 miljoen kippen, eenden en kalkoenen dicht op elkaar gehouden, stallen nabij risicovolle andere soorten als varkens en na het «ruimen» van kippenstallen deze zo snel mogelijk weer vullen met nieuwe kippen) krijgt haast de indruk dat de regering zich weinig zorgen maakt over het ontstaan van nieuwe zoönosen en ook nauwelijks inzet wil plegen op het voorkomen daarvan. In het voorliggend wetsvoorstel worden (verregaande) mogelijkheden in het leven geroepen om infectieziekten te bestrijden. Waar blijft de inzet op het voorkómen van nieuwe uitbraken van infectieziekten en dan vooral de wettelijke borging daarvan? Genoemde leden missen in het voorliggend wetsvoorstel nog altijd inzet op pandemische preventie. Hoe is dit mogelijk, na alles wat we de afgelopen drie jaar hebben meegemaakt?

Het kabinet vindt pandemische preventie van groot belang, maar regelt dit niet in het voorliggende wetsvoorstel. Het risico op een pandemische uitbraak kan niet worden uitgesloten en dit wetsvoorstel voorziet dan ook in een wettelijke basis voor het nemen van collectieve maatregelen. Uiteraard zet het kabinet wel vol in op het voorkomen van en verkleinen van de gevolgen van uitbraken. Hiervoor wordt verwezen naar de kamerbrief over het beleidsprogramma over pandemische paraatheid zoals 4 november jl. aan uw Kamer gezonden18, maar met name ook naar het Nationaal Actieplan Zoöonosen19 dat op 6 juli jl. aan uw Kamer is aangeboden. Doel van dat actieplan is om de risico’s op het ontstaan en de verspreiding van zoönosen in de toekomst verder te verkleinen en voorbereid te zijn op een eventuele uitbraak.

Deze leden hebben vaak met de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport gesproken over de noodzaak om uit voorzorg maatregelen te kunnen nemen om gezondheidsrisico’s uit de veehouderij te kunnen beperken. De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is eindverantwoordelijk op het moment dat een dierziekte op mensen overspringt. Toch heeft deze Minister geen wettelijke mogelijkheden om de kans dat dit gebeurt, te verkleinen. Waarom heeft de regering die wettelijke mogelijkheden niet gecreëerd?

Dit geldt ook voor decentrale overheden die verantwoordelijk zijn voor vergunningverlening in de veehouderij. Ook zij hebben op dit moment geen wettelijke instrumenten om inwoners te beschermen tegen gezondheidsrisico’s, aangezien volksgezondheid nu geen wettelijk criterium is in de vergunningverlening. Hierdoor kunnen nog altijd stallen met varkens naast stallen met kippen worden gebouwd, ondanks de waarschuwingen van virologen dat dit kan leiden tot gevaarlijke vermenging van virussen. Hierdoor kan nog altijd niet worden voorkomen dat nieuwe stallen met kippen, eenden of kalkoenen worden gebouwd in gebieden met watervogels, ondanks de waarschuwingen van wetenschappers dat dit de kans op vogelgriepuitbraken vergroot. Hierdoor kunnen (omgevings-)vergunningen voor uitbreiding van aantallen geiten per bedrijf niet worden geweigerd, ondanks de zorgen die er al jaren zijn over de longproblemen die worden gezien bij omwonenden van geitenhouderijen. Al meer dan elf jaar wordt onderzoek op onderzoek gestapeld om onomstotelijk bewijs te verkrijgen voor een causaal verband tussen de geitenhouderij en het vaker voorkomen van longaandoeningen bij omwonenden. De Q-koortsepidemie, die tussen 2007 en 2011 leidde tot tienduizenden besmettingen, ruim 500 chronisch zieken en een kleine honderd dodelijke slachtoffers, heeft laten zien waar dit uitstel toe kan leiden.

Er is nu dus sprake van de vreemde situatie dat decentrale overheden, op grond van de Wpg, wel vaccinatiecampagnes moeten gaan optuigen op het moment dat er bijvoorbeeld een vogelgrieppandemie onder mensen ontstaat, maar geen wettelijke grond hebben om deze te voorkomen. Erkent de regering dat dit een zeer vreemde en onwenselijke situatie is? Is de regering bereid om dit wettelijk instrumentarium op orde te brengen, niet alleen waar het gaat om de dreiging vanuit de pluimveehouderij, maar voor alle sectoren in de veehouderij?

Deelt de regering de mening dat het voorzorgsbeginsel voorop zou moeten staan?

Deelt de regering de mening dat het voorop stellen van de volksgezondheid en het serieus nemen van het voorzorgsbeginsel betekent dat preventieve maatregelen moeten kunnen worden getroffen, indien redelijke gronden tot bezorgdheid over bepaalde ernstige gezondheidseffecten bestaan, ook in gevallen dat er nog geen onomstotelijk bewijs is van een oorzakelijk verband?

De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport wees in eerdere debatten naar de mogelijkheden die de Omgevingswet zal bieden. Nog los van de vraag of deze wet op afzienbare termijn in werking zal treden, is het maar de vraag of mensen hiermee ook daadwerkelijk zullen worden beschermd. Tot nu toe bestaat het beleid uit het opvragen van vrijblijvende adviezen en handreikingen over de gezondheidseffecten van vergunningverlening in de veehouderij. Ook in de Omgevingswet is bepaald dat in een omgevingsvisie «rekening wordt gehouden met» het voorzorgsbeginsel. Kan de regering toelichten in hoeverre in sprake is van een bindend uitganspunt?

Kan de regering uitsluiten dat ook hiermee in de toekomst de bescherming van gezondheid van mensen nog altijd zal afhangen van de bereidheid van decentrale overheden om grenzen te stellen of in te grijpen in de veehouderij?

Volksgezondheid staat voor zowel het Ministerie van VWS als het Ministerie van LNV voorop, waarbij het Ministerie van VWS en LNV eigen verantwoordelijkheden hebben en wettelijke instrumenten en uitvoeringsinstrumenten op eigen terrein. De Wpg ziet op de humane kant van de infectieziektenbestrijding en de Wet Dieren op het domein van de dierziekten. Zodra er een zoönoserisico is, neemt VWS de lead in de besluitvorming. In de Wet Dieren is vastgelegd dat de daarin geregelde gereedschapskist open kan als een ziekte naar het oordeel van de Minister van VWS een ernstig gevaar voor de volksgezondheid op kan leveren. Dan worden besluiten in gezamenlijkheid genomen.

Voor het beperken van risico’s op het ontstaan en de verspreiding van zoönosen heb ik, samen met de Minister van LNV, een Nationaal Actieplan gemaakt dat op 6 juli jl. aan uw Kamer is aangeboden. In het actieplan geeft het kabinet aan hoe de komende vier jaar het zoönosenbeleid verder wordt versterkt. Het actieplan strekt zich uit over de volle breedte van One Health (leefomgeving, veterinair en humaan), nationaal en internationaal, en richt zich op preventie, detectie en respons. Wij zien op dit moment geen aanleiding om wettelijke aanpassingen te doen.

De leden van de PvdD-fractie vragen naar een ander aspect waarmee de regering aan de voorkant kan bijdragen aan het verminderen van de ziektelast bij het rondgaan van een infectieziekte. Preventie. Eén van de kernaanbevelingen van de Commissie Bekedam was niet voor niets om vanuit een One Health-benadering niet alleen de gezondheid van dieren, maar ook het milieu en de algemene gezondheidstoestand van mensen te versterken.

De Nederlandse overheid schiet al jaren te kort in het beschermen van de volksgezondheid en het bevorderen van een zo gezond mogelijke bevolking. De voorbeelden waar de overheid nalatig is zijn legio. Vaak worden andere (economische) belangen boven de volksgezondheid gesteld. Omwonenden bij Tata Steel, Schiphol, Chemours of andere notoire vervuilers zijn aanzienlijk zieker en ongezonder dan de rest van de bevolking.

Deelt de regering de mening dat er door de regering te weinig gedaan wordt om iedereen de gezonde leefomgeving te bieden waar ze recht op hebben?

Het gaat niet alleen om vervuilende fabrieken: ook landelijk lukt het al decennia niet om aan de WHO-normen, en lange tijd zelfs ook de zwakkere EU-normen, te voldoen voor een schone(re) lucht. Tijdens de coronacrisis werd pregnant duidelijk dat een helder verband bestond tussen de luchtkwaliteit waarin mensen leven en de gevoeligheid voor het coronavirus. Een gezonde lucht had dus naar alle waarschijnlijkheid kunnen bijdragen aan een lagere ziektelast.

Zo lukt het ook al jaren niet om bindende afspraken te maken voor gezondere gehaltes vet, suiker en zout in voeding. Daarnaast is nog steeds geen suikertaks ingevoerd, laat de afschaffing van btw op groente en fruit op zich wachten, mag nog reclame worden gemaakt voor ongezonde voeding en hebben gemeenten nog steeds geen juridische mogelijkheden om fastfoodketens te weren. Allerlei zaken die allang geregeld hadden kunnen zijn. Maar door het gebrek aan beleid waarmee een gezonde leefwijze wordt gestimuleerd, is een ongezonde voedselomgeving ontstaan.

Inmiddels heeft de helft van de volwassen Nederlandse bevolking overgewicht. Ook het hebben van overgewicht bleek tijdens de coronacrisis een sterke invloed te hebben op de mate waarin iemand kwetsbaar was. Zo had dus een gezonde voedselomgeving kunnen bijdragen aan een lagere ziektelast. De regering stelt in het wetsvoorstel voor om de bepaling van een ziekte met pandemische potentieel af te laten hangen van onder andere de vraag of een infectieziekte zware klachten veroorzaakt. Ziet de regering in dat wanneer de regering niet de verantwoordelijkheid neemt in het zorgen voor bijvoorbeeld een schone lucht en een gezonde voedselomgeving, de kans groter is dat de regering een infectieziekte moet categoriseren als zijnde een ziekte met pandemisch potentieel omdat deze zware klachten veroorzaakt? Zo nee, waarom niet?

Genoemde leden vragen of de regering heeft overwogen om, ter bevordering van de volksgezondheid, bepaalde gezondheidsdoelen op te nemen in deze wet. Zo nee, waarom niet?

Het opnemen en behalen van zulke doelen zou naar de mening van deze leden kunnen bijdragen aan het verminderen van de kans dat een ziekte wordt gecategoriseerd als zijnde een ziekte met pandemisch potentieel. Daarmee wordt de kans verminderd dat de inzet van (grondrecht beperkende) maatregelen uit de voorliggende wet nodig zou zijn. Deelt de regering die mening?

Heeft de regering overwogen om bijvoorbeeld een standstil-principe in te richten voor een aantal gezondheidsindicatoren zodat (totdat gewenste niveaus zijn bereikt) de volksgezondheid zich op dat punt in ieder geval alleen nog maar mag verbeteren? Zo nee, waarom niet?

De Staatssecretaris van VWS heeft vaker met uw Kamer gesproken over de vraag of het een goed idee zou zijn om preventiedoelen vast te leggen in de wet. In het commissiedebat Leefstijlpreventie van 24 maart jl. heeft hij daarover gezegd:

«De gedachte om preventiedoelen vervolgens in de wet vast te leggen lijkt aantrekkelijk, maar ik vraag me af of het heel effectief is om de doelen te behalen. De wet is een zwaar juridisch instrument voor een doelstelling. Het doet geen recht aan de gezamenlijke verantwoordelijkheid van partijen. Je hebt op die manier namelijk een grotere mogelijkheid om weg te lopen dan als je een gezamenlijke verantwoordelijkheid ervaart door aan een preventieakkoordtafel plaats te nemen. Bovendien hangt de haalbaarheid van doelen ook af van de keuzes die mensen zelf maken. Er zijn natuurlijk doelstellingen die je tot op het laatste precisieniveau kan bereiken door wetgeving, maar op dit vlak maakt een individuele burger uiteindelijk een keuze om iets wel of niet te nuttigen. Dat is een verschil met andere wettelijk verankerde doelstellingen.» Ten aanzien van een standstil principe voor gezondheidsindicatoren geldt dezelfde afweging.

Dat doet niets af aan het belang van gemeenschappelijke gezondheidsdoelen die richting geven aan het beleid en het hanteren van indicatoren waarop gemonitord wordt. In het Gezond en Actief Leven Akkoord dat door de Staatssecretaris met gemeenten en zorgverzekeraars wordt voorbereid, zijn de doelen uit het Nationaal Preventieakkoord en de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid ook leidend voor de af te spreken maatregelen.

Is de regering verder bereid om, om de volksgezondheid goed te kunnen beschermen, daarnaast een rol voor de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport als coördinerend Minister te organiseren? Collega-Ministers die beleid willen voeren met significante negatieve gezondheidseffecten moeten daarvoor dan goedkeuring krijgen van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Een nieuwe lozingsvergunning voor gevaarlijke stoffen? Het openen van een nieuw vliegveld? Dan is toestemming van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport vereist. De leden van de PvdD-fractie denken dat dit effectief is om het volksgezondheid aspect zo in een vroegtijdig stadium te betrekken bij besluitvorming over (potentieel) schadelijke activiteiten.

Een bredere blik op gezondheid en het bevorderen van gezondheid is nodig, en hier zetten we onder de noemer Health in all Policies op in. Het Ministerie van VWS spreekt met verschillende departementen zodat het belang van gezondheid wordt meegenomen in de keuzes die gemaakt worden. Daarnaast heeft het Ministerie van VWS inmiddels ook een vaste plek aan tafel bij de Raad voor de fysieke leefomgeving, waar kabinetsbesluiten op het gebied van de fysieke leefomgeving worden voorbereid.

Bij de begrotingsbehandeling op 18 oktober jl. vroeg de fractie van de Partij voor de Dieren of ik bereid ben om een gezondheidstoets in te voeren op alle wetgeving van alle departementen. De inzet van het Ministerie van VWS is erop gericht om aan de voorkant met andere departementen in gesprek te zijn en het belang van Health in all Policies uit te dragen. Dat heeft de voorkeur boven een gezondheidstoets achteraf. Ik zie ook geen rol voor mezelf als coördinerend Minister.

De leden van de FVD-fractie constateren dat de regering in het voorstel beweert dat de voorgestelde vrijheidsbeperkende maatregelen, die inbreuk maken op grondrechten, noodzakelijk zijn. Deze maatregelen zijn echter nooit geëvalueerd op effectiviteit, zoals ook wordt bevestigd door de OVV. Genoemde leden verzoeken de regering daarom met klem om alsnog wetenschappelijk bewijs te leveren waaruit blijkt dat de voorgestelde maatregelen effectief zijn. Zij verzoeken de effectiviteit per maatregel te beargumenteren en – indien de regering hiertoe niet in staat is – het voorstel in te trekken.

Er is wetenschappelijke overeenstemming over rangorde van effectieve soort maatregelen bij infectieziektebestrijding. Het meest effectief zijn bronmaatregelen. Deze maatregelen, zoals thuisblijven en direct testen bij klachten en in isolatie gaan na een positieve test, zorgen ervoor dat een besmetting zich niet verder kan verspreiden. In effectiviteit volgen daarop collectieve maatregelen zoals beperken van het aantal contacten en het hanteren van een veilige afstand. Het gaat hier om maatregelen die van belang zijn om het risico op verspreiding vanuit personen die zelf (nog) niet weten dat ze besmettelijk te voorkomen. Ze beperken ook het risico op overdracht als de bronmaatregelen onvoldoende opgevolgd worden. Tot slot volgen individuele maatregelen zoals het dragen van een medisch mondneusmasker in drukke binnenruimtes.

Hierbij gelden een aantal algemene principes:

• – Het risico op besmetting is kleiner als er minder (intensieve) contacten zijn tussen mensen:

  • • individuen en kleine groepen bij elkaar vormen een lager risico dan grote groepen;

  • • minder mensen per m² betekenen een lager risico op besmetting;

  • • minder beweging door de binnenruimte vormt een lager risico op besmetting (bijvoorbeeld geplaceerd geeft een lager risico dan ongeplaceerd);

• – Bij contacten in de buitenlucht is het risico op besmetting lager dan bij soortgelijke contacten in een binnenruimte. Hoe groot dit verschil is hangt o.a. af van de ventilatie van de binnenruimte;

• – Korter samen zijn geeft een lager risico op besmetting dan langer samen zijn;

• – Als er verspreiding optreedt, zullen de effecten beperkter zijn als dit lokaal gebeurt ten opzichte van regionaal of zelfs landelijk (met andere woorden een lokaal evenement van beperkte grootte geeft minder risico dan een landelijk evenement met veel deelnemers).

Deze rangorde in maatregelen en de logica bij infectieziektebestrijding vormen het uitgangspunt bij de voorgestelde bevoegdheidsgrondslagen voor collectieve maatregelen. De effecten van maatregelenpakketten hangen in de praktijk samen met 1) een onderlinge wisselwerking tussen de verschillende genomen maatregelen, 2) de timing en context van de maatregelen en 3) het draagvlak voor en de naleving van de maatregelen op dat moment. Met andere woorden: de maatregelenpakketten die in de afgelopen jaren zijn genomen, waren steeds epidemiologisch effectief, maar dat betekent niet dat dezelfde set maatregelen in een toekomstige situatie ook effectief is (bijvoorbeeld in een ander seizoen, met een andere immuniteitsstatus onder de bevolking, ander gedrag, een andere coronavariant of een andere infectieziekte).

Het is buitengewoon moeilijk om de effectiviteit van een individuele maatregel te evalueren, omdat deze alleen in combinatie met het totale pakket aan maatregelen kan worden bezien, in combinatie met de specifieke context op dat moment. De effectiviteit van individuele maatregelen hangt sterk samen met de timing, context, naleving en wisselwerking met andere maatregelen. Het evalueren van een individuele maatregel in epidemiologisch perspectief is dan ook nauwelijks bruikbaar bij toekomstige besluitvorming. Dit komt doordat de uitkomst van dit soort evaluaties onderhevig is aan vele assumpties en afhankelijk is van de specifieke context, waardoor het onwaarschijnlijk is dat deze individuele maatregel in een nieuwe setting dezelfde uitkomsten geeft. Deze context behelst onder andere het moment in de epidemie, het al dan niet opvolgen van adviezen en de samenhang met andere genomen maatregelen. Internationale wetenschappelijke studies en een recent gepubliceerd rapport uit Duitsland20 onderschrijven dit ook.

Bij het daadwerkelijk inzetten van maatregelen zal steeds gewogen worden welke maatregelen onder de dan geldende omstandigheden de meeste toegevoegde waarde bieden. Hierbij worden dan ook actuele wetenschappelijke inzichten betrokken. Om goed voorbereid te zijn op toekomstige epidemieën zet ik het kabinet in op kennisontwikkeling in het kader van het beleidsprogramma pandemische paraatheid.21 Daarbij wordt bijvoorbeeld gewerkt aan kennisversterking over modellering, gedrag en virusverspreiding en detectie. Meer weten over en beter zicht krijgen op verschillende factoren draagt ook bij aan meer voorspelbaarheid van en zicht op de effectiviteit van verschillende interventies.

De leden van de SGP-fractie wijzen er allereerst op dat het toepassingskader van de voorgestelde wet gedomineerd wordt door de ervaringen die zijn opgedaan met de bestrijding van covid-19, terwijl de voorgestelde de wet bedoeld is om óók andere (nieuwe) infectieziekten te bestrijden. Het is voor hen onduidelijk of het instrumentarium dat met deze wet aan de Wpg wordt toegevoegd toepasbaar is bij andere infectieziekten in de nieuwe A1-groep. De Afdeling advisering van de Raad van State (de Afdeling) noemt in haar advies bijvoorbeeld de sluiting van scholen. Dit is niet in het wetsvoorstel opgenomen omdat de regering dit – terecht – niet proportioneel acht voor de bestrijding van covid-19, maar zou wel proportioneel kunnen zijn bij een uitbraak van een infectieziekte die zeer besmettelijk of zeer dodelijk zou zijn voor minderjarigen.

De vraag is dus in hoeverre de bepalingen van het wetsvoorstel algemeen genoeg zijn om ook toepasbaar te zijn in andere situaties. De leden van de SGP-fractie vragen de regering hierop te reageren.

Het is uit de aard der zaak lastig te voorspellen welke onbekende (of gemuteerde) ziekteverwekker in de toekomst op kan duiken, en welke specifieke bevoegdheidsgrondslagen daarvoor aanvullend noodzakelijk zullen zijn. De regering onderzoekt voor volgende tranches of het toevoegen van nieuwe specifieke bevoegdheidsgrondslagen, noodzakelijk en proportioneel is. Het wetsvoorstel bevat een noodbevoegdheid (artikel 58d), waarvan in de daar gegeven omstandigheden gebruik kan worden gemaakt voor zover in verband met dringende omstandigheden een maatregel is vereist waarvoor nog niet is voorzien in een specifieke bevoegdheidsgrondslag.

Voor de leden van de SGP-fractie is het een belangrijk punt van zorg dat na bijna drie jaar covid-19 het wettelijk instrumentarium zich nog steeds kenmerkt door een focus op het bestrijden van een infectieziekte. De omgang met covid-19 is allang geen puur epidemiologische vraagstuk meer. Er is terecht veel meer aandacht gekomen voor de economische en maatschappelijke effecten van maatregelen. Het heeft de leden van de SGP-fractie daarom verbaasd dat dit zo weinig aandacht krijgt in het wetsvoorstel. Op z’n minst zou worden verwacht dat de rol en taakopdracht van het Maatschappelijk Impact Team (MIT) wettelijk verankerd zou worden in de Wpg, zodat het ook in juridische zin een gelijkwaardige positie krijgt ten opzichte van het Outbreak Management Team (OMT). De regering geeft aan dat MIT parallel en gelijkwaardig aan het OMT de regering onafhankelijk adviseert over de aanpak van de corona-epidemie en mogelijk ook andere epidemieën met brede sociaalmaatschappelijke en economische gevolgen. Het advies van het OMT weegt echter juridisch gezien nu altijd nog zwaarder, omdat daar een wettelijke bevoegdheid aan ten grondslag ligt. Voor het MIT geldt dat niet. De leden van de SGP-fractie vragen de regering hierop in te gaan en het wetsvoorstel hierop aan te passen.

Zowel het OMT als het MIT kennen geen wettelijke grondslag in de Wpg en evenmin in dit wetsvoorstel. Er is dus geen sprake van de gesuggereerde ongelijkheid, MIT- en OMT-adviezen zijn nevengeschikt bij het bestrijden van de epidemie van covid-19 en van eventuele A1-infectieziekten

De OVV beveelt in zijn tweede rapport aan om een «reglement van orde» voor het OMT op te stellen. Deze aanbeveling sluit aan bij verbeterpunten die het RIVM en de voorzitter van het OMT zelf ook gezien hebben. Inmiddels werken zij aan het opstellen van zo’n reglement. Daarin brengen zij afspraken en uitgangspunten die er al waren samen met meer recente inzichten om het proces rondom totstandkoming van adviezen nog verder te verbeteren. Daarmee wordt ook de onafhankelijkheid van het OMT, die wordt gewaarborgd door artikel 5 van de Wet op het RIVM, explicieter en specifieker vastgelegd.

Het in werking stellen (activeren) van bevoegdheden voor collectieve maatregelen verloopt via de volgende procedure:

• 1. Voorbereiding (waaronder consultatie/advies en ambtelijke afstemming) van een ontwerpregeling van de Minister van VWS houdende aanwijzing van een infectieziekte als behorend tot groep A1. In de regeling wordt ook bepaald welke Wpg-bevoegdheden in werking worden gesteld. Daartoe kunnen behoren bevoegdheden van hoofdstuk V, paragraaf 8, Wpg (bevoegdheidsgrondslagen voor collectieve maatregelen)

• 2. Gelijktijdig ambtelijke voorbereiding en consultatie incorporatiewetsvoorstel. Aangezien dit wetsvoorstel onverwijld na vaststelling van de regeling moet worden ingediend, dient de voorbereiding hiervan eveneens in deze fase plaats te vinden.

• 3. Behandeling in de ministerraad van de ontwerp-regeling en zo mogelijk – in verband met de eis van onverwijlde indiening – ook van het ontwerpwetsvoorstel. De ministerraad dient machtiging te verlenen voor vaststelling van de regeling en voor het voor advies aan de Afdeling doen voorleggen van het ontwerp-wetsvoorstel.

• 4. Vaststelling, bekendmaking en inwerkingtreding van de regeling.

• 5. Aanbieding voordracht voor de adviesaanvraag aan Z.M. de Koning en na ontvangst van de kabinetsmissive publicatie van het ontwerp-wetsvoorstel op de wetgevingskalender, advisering door de Afdeling over het ontwerp-wetsvoorstel.

• 6. Ontvangst advies van de Afdeling en opstellen nader rapport.

• 7. Eventueel: Afhankelijk van het dictum evt. het nader rapport voor akkoord voorleggen aan de ministerraad.

• 8. Aanbieding nader rapport en (gewijzigde) wetsvoorstel met memorie van toelichting aan Z.M. de Koning.

• 9. Ondertekening Koninklijke boodschap door Z.M. de Koning en indiening wetsvoorstel bij de Tweede Kamer.

• 10. Behandeling wetsvoorstel in Tweede Kamer.

• 11. Indien het (gewijzigde) voorstel is aangenomen, behandeling wetsvoorstel in de Eerste Kamer.

• 12. Indien het wetsvoorstel wordt aangenomen door de Eerste Kamer, bekrachtiging van het wetsvoorstel, publicatie en inwerkingtreding, waarmee de categorie A1 in de Wpg aldus is aangepast. De incorporatieregeling die hieraan vooraf ging vervalt daarmee van rechtswege.

• 13. Indien het wetsvoorstel in stap 10 of 11 wordt verworpen wordt de incorporatieregeling onverwijld ingetrokken.

Na de aanwijzing als A1-infectieziekte in werking stellen van bevoegdheden voor collectieve maatregelen:

In de hierboven genoemde procedure (in stap 1) kan worden besloten een beperkte set grondslagen van hoofdstuk V, paragraaf 8 in werking te stellen. Als op een later moment alsnog aanvullend bevoegdheden nodig blijken, geschiedt dat volgens dezelfde procedure (van stap 1 e.v.). In dit geval is in stap 1 geen aanwijzing van de infectieziekte meer nodig (aangezien die aanwijzing reeds is voltooid), maar wordt enkel bepaald welke bevoegdheden alsnog in werking worden gesteld.

Wat betreft het buiten werking stellen (deactiveren) van bevoegdheden voor collectieve maatregelen:

Dit geschiedt volgens dezelfde procedure als de aanwijzing van A1-infectieziekten. In dit geval is in stap 1 alleen nodig dat wordt bepaald welke bevoegdheden buiten werking worden gesteld. Een andere optie is om in stap 1 te regelen dat de A1-aanwijzing geheel vervalt, waarmee het in het geheel niet meer mogelijk is om bevoegdheden voor collectieve maatregelen in werking te stellen, of om te regelen dat de infectieziekte in een andere groep (A2, B1, B2) wordt geplaatst. In dat laatste geval zal (na advisering) tevens moeten worden bepaald welke bevoegdheden voor de bestrijding van A2-infectieziekten in werking moeten worden gesteld.

Ja. Voor elke krachtens hoofdstuk V, paragraaf 8, vast te stellen ministeriële regeling dient – aan de hand van de actuele stand van de epidemie van de betreffende infectieziekte, de wetenschappelijke inzichten en voortgang van de bestrijding – een beoordeling plaats te vinden van de noodzaak, geschiktheid, proportionaliteit en subsidiariteit. Indien genomen maatregelen niet langer aan de genoemde eisen voldoen, dient afschaling plaats te vinden, hetgeen is geëxpliciteerd in artikel 58c. Naar aanleiding van de vragen en opmerkingen over artikel 58b in het verslag, alsmede gedurende het rondetafelgesprek met professoren Bovend’Eert, Gerards en Toebes en de heer Loof van het College voor de Rechten van de Mens, wordt via de gelijktijdig met deze nota ingediende nota van wijziging voorgesteld artikel 58b te herformuleren en hier ook het maatschappelijk welzijn bij te betrekken. In de toelichting bij de nota van wijziging wordt nader ingegaan op de inhoud en betekenis van artikel 58b.

Genoemde leden vragen of de regering kan aangeven welke ziektes zij voornemens is om op de lijst van A1-infectieziektes te zetten. Zij vragen of de regering voornemens is Sars-CoV-2 als A1-infectieziekte te bestempelen. Zo ja, wanneer kan de Kamer een incorporatiewet hiertoe uiterlijk verwachten? Ligt er een wetsvoorstel klaar om direct na inwerkingtreding van onderhavig wetsvoorstel ingediend te worden? Zo nee, onder welke omstandigheden zou in het geval van Sars-CoV-2 wel een A1-infectieziekte moeten worden volgens de regering?

In het ontwerp van onderhavig wetsvoorstel zoals dat voorlag bij de Afdeling gold een termijn van acht weken. De Afdeling was echter van oordeel dat de parlementaire zeggenschap in het voorstel verbeterd kon worden door daarin te regelen dat het wetsvoorstel tot incorporatie van de aanwijzing van een infectieziekte als behorend tot de groep A1, niet binnen acht weken maar onverwijld moet worden ingediend. Op die manier wordt bewerkstelligd dat het parlement zo snel mogelijk – en niet pas relatief lang nadat (een of meer van) de bevoegdheden van hoofdstuk V, paragraaf 8 van het wetsvoorstel kunnen worden ingezet – bij de beoordeling van de aanwijzing als A1-infectieziekte wordt betrokken, aldus de Afdeling.

Dit advies is overgenomen. De regering acht het met de Afdeling van belang dat het parlement zo snel als mogelijk betrokken wordt bij de beoordeling van de aanwijzing als A1-infectieziekte, gelet op het feit dat daarbij bevoegdheden van paragraaf 8, hoofdstuk V, Wpg, kunnen worden geactiveerd. Met de term onverwijld wordt daaraan uitdrukking gegeven.

Artikel 58d, eerste lid, kan uitsluitend toepassing vinden in de volgende situatie:

• – er moet sprake zijn van een dringende omstandigheid waarin direct moet worden gehandeld. De regering beoogt met deze criteria tot uitdrukking te brengen dat het gaat om situaties waarin met grote spoed moet worden gehandeld en waarin dus niet eerst een (spoed)wetsvoorstel kan worden afgewacht. Uit de aard der zaak kan een spoedregeling – anders dan een spoedwetsvoorstel – binnen een aantal dagen worden vastgesteld en in werking treden;

• – voorts moet sprake zijn van ontoereikendheid: de specifieke bevoegdheidsgrondslagen uit hoofdstuk V, paragraaf 8, Wpg, bieden geen toereikende grondslag. Het kan gaan om een situatie waarin de benodigde grondslag niet in de Wpg is opgenomen maar ook om een situatie waarin er wel een benodigde grondslag is die evenwel niet kan worden ingezet, omdat deze voor de betreffende omstandigheid bijvoorbeeld niet proportioneel wordt geacht; de toets van artikel 58b vindt immers ook toepassing als het gaat om een ministeriële regeling op grond van artikel 58d;

• – voor de volledigheid benadrukt de regering dat bij toepassing van deze bepaling ook in ogenschouw moet worden genomen of er grondrechten in het geding zijn en zo ja, of een eventuele beperking van grondrechten gerechtvaardigd is (zoals ook geëxpliciteerd in 58b).

Kan de regering per maatregel die in de bestrijding van covid-19 is ingezet, maar die geen expliciete wettelijke grond in de voorliggende wet krijgt, aangeven of deze zou kunnen worden ingevoerd op basis van de noodbevoegdheid?

In het onderhavige wetsvoorstel heeft de regering er als eerste stap voor gekozen een aantal specifieke bevoegdheidsgrondslagen op te nemen ter bestrijding van een (dreigende) epidemie van A1-infectieziekten. De voorgestelde noodbevoegdheid, opgenomen in artikel 58d van het wetsvoorstel, is noodzakelijk gezien de onvoorzienbaarheid van alle toekomstige A1-infectieziekten. Mogelijke epidemieën van A1-infectieziekten en gevolgen daarvan kunnen vooraf immers niet geheel worden overzien. In een crisis kunnen zich altijd omstandigheden voordoen waarin maatregelen nodig zijn waar op dat moment (nog) geen specifieke bevoegdheidsgrondslag voor is. In dit verband wordt voorts gewezen op het ongevraagd advies van de Afdeling over het (staats)noodrecht, waarin zij aanbeveelt in het kader van de modernisering van het (staats)nood- en crisisrecht vangnetvoorzieningen in de wetgeving op te nemen.24

Met dit wetsvoorstel wordt ook gestreefd naar bestendigheid. Het is noodzakelijk om te voorzien in een structureel wettelijk kader zodat doelmatig en slagvaardig kan worden opgetreden tegen epidemieën van A1-infectieziekten. De regering constateert dat ook de Afdeling de keuze voor een relatief beperkt bevoegdhedeninstrumentarium in dit wetsvoorstel als eerste stap verdedigbaar acht. Met de regering acht de Afdeling de in het voorgestelde artikel 58d neergelegde noodregeling tegen deze achtergrond te meer onmisbaar. De Afdeling geeft voorts aan dat zij de noodbevoegdheid, gegeven de zo nauw mogelijk omschreven situatie waarin hiervan gebruik gemaakt kan worden, een genoegzame grondslag acht, ook uit grondwettelijk perspectief.25

Het wetsvoorstel voorziet in een regeling van parlementaire betrokkenheid bij maatregelen waarbij een voorhangprocedure het uitgangspunt is. De ontwerp-regeling met de voorgenomen maatregelen wordt in dat geval aan beide Kamers voorgelegd voordat deze wordt vastgesteld. De regering wil daarmee bereiken dat het debat over voorgenomen maatregelen goed gevoerd kan worden. Indien sprake is van een dringende omstandigheid waarin direct moet worden gehandeld of indien een maatregel niet langer noodzakelijk of proportioneel is, kan de ministeriële regeling zonder bovengenoemde voorhangprocedure worden vastgesteld en binnen twee dagen na vaststelling aan beide Kamers worden gezonden. Hierbij is dus sprake van een nahangprocedure. De hierboven geschetste procedures verschillen ten opzichte van de Twm waarin alleen was voorzien in een nahangprocedure, met al dan niet uitgestelde inwerkingtreding. Zowel bij de voor- als nahangprocedure beschikken beide Kamers over het reguliere instrumentarium (het stellen van vragen, het indienen van moties, het indienen van een initiatiefwetsvoorstel) en voorts komt aan de Tweede Kamer een blokkeringsrecht toe.

Op het moment dat de regering een (voorgenomen) ministeriële regeling aanbiedt aan het parlement is een zorgvuldige communicatie naar het publiek van groot belang. Met het aanbieden aan het parlement wordt immers de (voorgenomen) besluitvorming openbaar en zal hier door media over bericht worden en mogelijk door belanghebbenden op de (voorgenomen) besluitvorming publiekelijk gereageerd worden. Daarom is het belangrijk om per situatie te bekijken of en welke communicatie vanuit de overheid daarbij past, dit hangt ook af van de inhoud van de voorgenomen besluitvorming. Het houden van een persconferentie is daarbij één van de mogelijk in te zetten instrumenten. Of een persconferentie het geëigende instrument is hangt af van de specifieke omstandigheden en zal per geval bekeken worden. Uitgangspunt hierbij is heldere, eenduidige communicatie over de te nemen maatregelen.

Er is wetenschappelijke overeenstemming over effectieve maatregelen bij infectieziektebestrijding. Het meest effectief zijn bronmaatregelen. Deze maatregelen, zoals thuisblijven en direct testen bij klachten en in isolatie gaan na een positieve test, zorgen ervoor dat een besmetting zich niet verder kan verspreiden. In effectiviteit volgen daarop collectieve maatregelen zoals beperking van het aantal contacten en het hanteren van een veilige afstand. Het gaat hier om maatregelen die van belang zijn om het risico op verspreiding vanuit personen die zelf (nog) niet weten dat ze besmettelijk te voorkomen. Ze beperken ook het risico op overdracht als de bronmaatregelen onvoldoende opgevolgd worden. Tot slot volgen individuele maatregelen zoals het dragen van een medisch mondneusmasker in drukke binnenruimtes.

Hierbij gelden een aantal algemene principes:

• – Het risico op besmetting is kleiner als er minder (intensieve) contacten zijn tussen mensen:

  • • individuen en kleine groepen bij elkaar vormen een lager risico dan grote groepen;

  • • minder mensen per m² betekenen een lager risico op besmetting;

  • • minder beweging door de binnenruimte vormt een lager risico op besmetting (bijvoorbeeld geplaceerd geeft een lager risico dan ongeplaceerd);

• – Bij contacten in de buitenlucht is het risico op besmetting lager dan bij soortgelijke contacten in een binnenruimte. Hoe groot dit verschil is hangt o.a. af van de ventilatie van de binnenruimte;

• – Korter samen zijn geeft een lager risico op besmetting dan langer samen zijn;

• – Als er verspreiding optreedt, zullen de effecten beperkter zijn als dit lokaal gebeurt ten opzichte van regionaal of zelfs landelijk (met andere woorden een lokaal evenement van beperkte grootte geeft minder risico dan een landelijk evenement met veel deelnemers).

Deze rangorde in maatregelen en de logica bij infectieziektebestrijding vormen het uitgangspunt bij het treffen van maatregelen. Bij het daadwerkelijk inzetten van maatregelen zal steeds gewogen worden welke maatregelen onder de dan geldende omstandigheden de meeste toegevoegde waarde biedt. Hierbij worden dan ook actuele medisch wetenschappelijke inzichten betrokken. De uitkomst van deze logica is onderdeel van het OMT-advies.

De effectiviteit van maatregelen hangt in de praktijk samen met 1) een onderlinge wisselwerking tussen de verschillende genomen maatregelen, 2) de timing en context van de maatregelen en 3) het draagvlak voor en de naleving van de maatregelen op dat moment. Met andere woorden dezelfde set maatregelen kan in verschillende situaties verschillende uitkomsten geven. Het is buitengewoon moeilijk om de effectiviteit van een individuele maatregel te evalueren, omdat deze alleen in combinatie met het totale pakket aan maatregelen kan worden bezien, in combinatie met de specifieke context op dat moment. De effectiviteit van individuele maatregelen hangt sterk samen met de timing, context, naleving en wisselwerking met andere maatregelen.

Het belang van evaluatie van genomen maatregelenpakketten en monitoring ten behoeve van besluitvorming staat voor het kabinet overigens niet ter discussie. Er is intensief contact tussen internationale experts om maatregelenpakketten af te stemmen en van elkaar te leren. Dit is een doorlopende exercitie, waarin het RIVM vanuit Nederland een internationaal gewaardeerde partner is. Het RIVM inventariseert op dit moment in Europees verband hoe de maatregelenpakketten en hun effecten in verschillende landen onderling geëvalueerd kunnen worden.

Om goed voorbereid te zijn op toekomstige epidemieën zet ik in op kennisontwikkeling in het kader van het beleidsprogramma pandemische paraatheid.26 Daarbij wordt bijvoorbeeld gewerkt aan kennisversterking over modellering, gedrag en virusverspreiding en detectie. Meer weten over en beter zicht krijgen op verschillende factoren draagt ook bij aan meer voorspelbaarheid van en zicht op de effectiviteit van verschillende interventies.

De leden van de PvdA-fractie lezen in de memorie van toelichting dat waarborgen zijn opgenomen om de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging, de vrijheid van vergadering en betoging en het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, waaronder het huisrecht, te beschermen. Deze leden zijn benieuwd hoe de regering de afweging heeft gemaakt voor welke grondrechten deze extra waarborg nodig is. Kan de regering deze keuze verder toelichten?

De in het wetsvoorstel opgenomen waarborgen ter bescherming van grondrechten betreffen in principe álle grondrechten. In de memorie van toelichting is in het bijzonder ingegaan op de manier waarop deze waarborgen díe grondrechten beschermen die het eerst of het meest geraakt kunnen worden door de maatregelen die het wetsvoorstel mogelijk maakt. Omdat in een epidemie grondrechten die te maken hebben met intermenselijk contact, zoals de vrijheid van betoging en vrijheid van vergadering eerder onder druk komen te staan dan sommige andere grondrechten, zoals het recht van petitie, het stemrecht of het recht op een eerlijk proces is in de toelichting bijzondere aandacht besteed aan de eerste categorie.

De leden van de GroenLinks-fractie delen één van de kerndoelen van onderhavig wetsvoorstel, betreffende het creëren van een adequaat wettelijk instrumentarium om in het belang van de volksgezondheid verplichtende collectieve maatregelen te kunnen treffen voor de bestrijding van infectieziekten. Tegelijkertijd vragen de genoemde leden of binnen het departement en aanpalende instanties zoals het RIVM eerst een evaluatie heeft plaatsgevonden over de covid-19-pandemie, alvorens over te gaan tot onderhavig wetsvoorstel? Zo ja, wat zijn die desbetreffende lessen geweest uit de covid-19-pandemie en hoe vertalen deze lessen zich naar onderhavig wetsvoorstel? Zo nee, waarom heeft er geen evaluatie plaatsgevonden over zowel het (parlementaire) proces als de effectiviteit van de maatregelen? Kan per collectieve maatregel in een schema aangegeven worden wat tot nu toe geëvalueerd is en wat de uitkomsten van deze evaluaties zijn? Kan voor de getroffen maatregelen ook schematisch weergegeven worden op welke wijze de regering achteraf terugkijkt op de proportionaliteit van de getroffen maatregelen?

Het belang van evaluatie van genomen maatregelenpakketten en monitoring ten behoeve van besluitvorming staat voor het kabinet niet ter discussie. Er is intensief contact tussen internationale experts om maatregelenpakketten af te stemmen en van elkaar te leren. Dit is een doorlopende exercitie, waarin het RIVM vanuit Nederland een internationaal gewaardeerde partner is. Het RIVM inventariseert op dit moment in Europees verband hoe de maatregelenpakketten en hun effecten in verschillende landen onderling geëvalueerd kunnen worden.

Er zijn en worden diverse evaluaties uitgevoerd over de epidemie van covid-19. De uitkomsten daarvan worden op vele manieren verwerkt in beleid. Gedurende de hele epidemie zijn de effecten van de maatregelenpakketten en de verspreiding van het virus gemonitord. Hierbij is gebruik gemaakt van modellering door het RIVM en evaluatie van eerdere maatregelen. Deze modellering is voortdurend geëvalueerd en gevalideerd aan de hand van het daadwerkelijke verloop van de epidemie. Inzichten hieruit zijn telkens meegenomen bij het opstellen van voorgestelde maatregelen.

Om goed voorbereid te zijn op toekomstige epidemieën zet het kabinet in op kennisontwikkeling in het kader van het beleidsprogramma pandemische paraatheid.27 Daarbij wordt bijvoorbeeld gewerkt aan kennisversterking over modellering, gedrag en virusverspreiding en detectie. Meer weten over en beter zicht krijgen op verschillende factoren draagt ook bij aan meer voorspelbaarheid van en zicht op de effectiviteit van verschillende interventies.

Specifiek voor het onderhavige wetsvoorstel blijven de algemene principes van infectieziektenbestrijding overeind en deze zijn ook gebruikt bij de totstandkoming van dit wetsvoorstel. Het meest effectief zijn bronmaatregelen. Deze maatregelen, zoals thuisblijven en direct testen bij klachten en in isolatie gaan na een positieve test, zorgen ervoor dat een besmetting zich niet verder kan verspreiden. In effectiviteit volgen daarop collectieve maatregelen zoals beperken van het aantal contacten en het hanteren van een veilige afstand. Het gaat hier om maatregelen die van belang zijn om het risico op verspreiding vanuit personen die zelf (nog) niet weten dat ze besmettelijk zijn te voorkomen. Ze beperken ook het risico op overdracht als de bronmaatregelen onvoldoende opgevolgd worden. Tot slot volgen individuele maatregelen zoals het dragen van een medisch mondneusmasker in drukke binnenruimtes.

Hierbij gelden een aantal algemene principes:

• – Het risico op besmetting is kleiner als er minder (intensieve) contacten zijn tussen mensen:

  • • individuen en kleine groepen bij elkaar vormen een lager risico dan grote groepen;

  • • minder mensen per m² betekenen een lager risico op besmetting;

  • • minder beweging door de binnenruimte vormt een lager risico op besmetting (bijvoorbeeld geplaceerd geeft een lager risico dan ongeplaceerd);

• – Bij contacten in de buitenlucht is het risico op besmetting lager dan bij soortgelijke contacten in een binnenruimte. Hoe groot dit verschil is hangt o.a. af van de ventilatie van de binnenruimte;

• – Korter samen zijn geeft een lager risico op besmetting dan langer samen zijn;

• – Als er verspreiding optreedt, zullen de effecten beperkter zijn als dit lokaal gebeurt ten opzichte van regionaal of zelfs landelijk (met andere woorden een lokaal evenement van beperkte grootte geeft minder risico dan een landelijk evenement met veel deelnemers).

Voor een slagvaardige en wendbare zorg tijdens perioden van extreem hoge druk op zorg bijvoorbeeld als gevolg van een epidemie, is het noodzakelijk om de organisatie van de zorg op onderdelen te optimaliseren. Verbeterpunten betreffen onder meer de regie en sturing in tijden van crisis en de samenwerking in de regio. Dit wordt bevestigd door de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV)28, ook het expertteam COVID-zorg29 komt tot deze conclusie.

Ketenpartners in acute zorg zoals huisartsen, huisartsenposten, ziekenhuizen, UMC’s, regionale ambulancevoorzieningen, wijkverpleging, verloskundigen, GGZ, VVT, GHOR en GGD’en zijn samen met de zorgverzekeraars verbonden in het ROAZ. In het IZA30 heb ik met deze partijen de afspraak gemaakt dat eind Q4 2023 elke ROAZ-regio een ROAZ-beeld opstelt dat inzicht biedt in de knelpunten in de acute zorg in deze regio. Op basis daarvan stellen alle ROAZ’en een plan op over het toekomstbestendig organiseren van de (acute) zorg in de regio. De maatregelen uit dit plan dragen bij aan de organisatie van de zorg in de reguliere situatie en bewijzen hun diensten op de momenten dat de druk sterk oploopt.

Zoals reeds aan uw Kamer gemeld31 32, werk ik aan inbedding van meer (centrale) regie en sturing in de zorgketen. Onderdeel daarvan is het expliciteren van de verschillende verantwoordelijkheden en een inventarisatie van de daarvoor benodigde wetgeving. In afwachting van de uitkomsten van deze inventarisatie investeer ik in de positie van het Regionaal Overleg Acute Zorg (ROAZ’en), bijvoorbeeld door in gesprek te gaan over een effectieve governance van het ROAZ. Daarbij worden lessen uit de coronacrisis toegepast en geborgd.

Het onderzoek naar de meerwaarde van het concentreren van specifieke patiëntgroepen in crisissituaties is nog niet afgerond, de pilot loopt nog. De eerste resultaten hieromtrent verwacht ik in Q1–2023.

Na (bestuurlijke) afstemming met veldpartijen volgt naar verwachting eind december 2022 een openbare internetconsultatie. Het streven is voor de zomer van 2023 het wetsvoorstel aan uw Kamer aan te bieden. Een programmaorganisatie die sinds 3 juni 202233 is ondergebracht bij het RIVM werkt voortvarend aan de inrichting van de LFI. De LFI wordt verantwoordelijk voor de voorbereiding op een toekomstige epidemie van een A-infectieziekte met landelijke impact en de operationele aansturing van GGD’en tijdens een dergelijke epidemie. Zoals ik uw Kamer onlangs in de Kamerbrief beleidsprogramma pandemische paraatheid heb geïnformeerd34, heeft de programmaorganisatie LFI inmiddels de eerste stappen gezet in het ontwerpen van de functies in de koude fase, zoals het opzetten van scenario’s. Naar verwachting is de definitieve inrichting van de LFI medio 2023 gereed. Daarbij kan men denken aan functies zoals opleiden, trainen en oefenen ten aanzien van de medisch-operationele processen en het ontwikkelen van opschalingsprocessen rondom bron- en contactonderzoek. Uiteraard is daarna ook sprake van een verdere doorontwikkeling.

De covid-19-epidemie heeft tot veel nieuwe vormen van samenwerking en instrumentarium in de zorg geleid die het kabinet voornemens is om ook voor de toekomst te behouden. De leden van de CDA-fractie vragen nader toe te lichten om welke nieuwe vormen van samenwerking het hier gaat en welke concrete stappen worden ondernomen om het voornemen van de regering te realiseren.

Tijdens de covid-19-epidemie is een intensieve samenwerking tussen partijen in de zorgketen doorslaggevend gebleken om de hoge druk op de zorg aan te kunnen. Het is in het belang van de kwaliteit en toegankelijkheid van de zorg dat de intensieve samenwerking die de afgelopen twee jaar in de ROAZ’en is ontstaan tussen de curatieve zorg, de langdurige zorg en de publieke gezondheid in stand blijft en zo nodig wordt versterkt en/of uitgebreid. In crisistijd kan de bestaande samenwerking snel en vloeiend worden opgeschaald. In de AMvB acute zorg (Uitvoeringsbesluit Wkkgz) is daarom geregeld dat bijvoorbeeld ook aanbieders van wijkverpleging, eerstelijnsverblijf, Wlz-zorg en geriatrische revalidatiezorg deelnemers zijn van het ROAZ. Ook is geregeld dat tenminste de grootste zorgverzekeraar in de regio moet worden uitgenodigd en dat de andere zorgverzekeraars worden geïnformeerd.

De regering schrijft dat het voornemen is om allereerst een kader te ontwikkelen met algemene uitgangspunten voor de inrichting van het nood- en crisisrecht, en verwijst daarbij naar de brief van de Minister van Justitie en Veiligheid van 30 mei 202235. In die brief meldt de Minister dat zij verwacht dat dit kader spoedig na de zomer van 2022 gereed zal zijn. Genoemde leden vragen wat momenteel de stand van zaken is en wanneer de Kamer het genoemde kader zal ontvangen.

Over het algemeen zal een nieuwe infectieziekte, op basis van de eigenschappen en een advies van de experts, wanneer het belang van de volksgezondheid dat vordert, aangewezen worden als behorend tot groep A1 of A2 en, als er sprake is van besmettingen in Nederland, bestreden worden; dit noemen we de warme fase. De directe sturingsbevoegdheid van de Minister van VWS via de Landelijke Functionaliteit Infectieziektebestrijding zal voor beide groepen infectieziekten (A1 en A2) gelden, en wordt gebruikt wanneer deze ziekte een landelijke impact in Nederland heeft en vraagt om grootschalige bestrijding. Als er geen besmettingen zijn in Nederland is er sprake van de koude fase. Zo behoren ebola, polio en virale hemorragische koortsen nu tot groep A ziekten, maar vindt er geen bestrijding plaats en bevinden we ons dus in de koude fase. In die fase is vooral monitoring en surveillance van belang en gericht ingrijpen in geval van een besmetting in Nederland.

Deze leden zijn benieuwd hoe dit wetsvoorstel zich verhoudt tot de Twm met betrekking tot de betrokkenheid van het parlement. Kan de regering toelichten hoe de betrokkenheid van de Tweede Kamer in het geval van de Twm zich verhoudt tot de voorliggende wet? Kan de regering daarbij per genomen maatregel via de Twm, zoals deze maatregelen genoemd worden op bladzijde 10 van de memorie van toelichting, aangeven of en hoe de betrokkenheid van de Tweede Kamer verschilt tussen de twee wetten?

Het wetsvoorstel voorziet op vier manieren in zeggenschap van de Tweede en Eerste Kamer:

• – bij de totstandkoming van deze wet;

• – in de procedure tot vaststelling van de incorporatiewet, volgend op de ministeriële aanwijzing tot (of ongedaanmaking van) de kwalificatie als A1-ziekte;

• – in de procedure tot vaststelling van de incorporatiewet voor het na de aanwijzing als A1-infectieziekte activeren of deactiveren van bevoegdheden voor het nemen van collectieve maatregelen, volgend op de ministeriële regeling houdende het in- of buiten werking stellen van genoemde bevoegdheden;

• – in de procedure tot vaststelling van de wet die is vereist bij eventuele inzet van de noodbevoegdheid (artikel 58d).

Wat betreft de maatregelen geldt het volgende:

Het wetsvoorstel bepaalt dat maatregelen worden genomen bij regeling van de Ministers van VWS en BZK, in overeenstemming met het gevoelen van de ministerraad. De regelingen worden bij beide Kamers voorgehangen en bij spoed of afschaling kan een nahang plaatsvinden. Het parlement kan daarbij gebruik maken van zijn reguliere instrumentarium (het stellen van vragen, het indienen van moties, het indienen van een initiatiefwetsvoorstel). Bij het nemen of afschalen van collectieve (spoed)maatregelen door (in ieder geval) de Ministers van VWS en BZK is daarnaast in het wetsvoorstel voorzien in zeggenschap van de Tweede Kamer via een blokkeringsrecht. Deze systematiek komt grotendeels overeen met de Twm met de volgende verschillen: de Twm kende alleen een nahangprocedure en afschaling kon niet via een spoedprocedure, de ministeriële regeling werd vastgesteld door in ieder geval de Ministers van VWS, BZK en JenV.

De leden van de ChristenUnie-fractie lezen in het Advies van de Afdeling dat zij voorliggend wetsvoorstel beschouwt als een eerste noodzakelijke stap in de herziening van het staatsnoodrecht. Zij vragen waarom de regering deze reflectie niet lijkt te onderschrijven.

Genoemde leden vragen de regering naar de voortgang van de herziening van het staatsnoodrecht. Zij vragen hoe de regering daarbij het advies van de Afdeling, in de bijlage bij het advies op voorliggend wetsvoorstel, betrekt en of er ook zaken zijn, bijvoorbeeld ten aanzien van het niet opnemen van een voor- of nahangbepaling bij collectieve maatregelen, waar de regering met de leden van de ChristenUnie-fractie initiële bedenkingen bij heeft. Genoemde leden zien een coördinerende rol voor de Minister van Justitie en Veiligheid bij de herijking van het staatsnoodrecht. Zij vragen of de regering dit onderschrijft en op welke termijn de regering nadere stappen zal zetten en welke dat zullen zijn. Zij vragen hoe de regering de lessen uit de coronatijd – tot nu tot- leert bij de nadere invulling van die wetgeving.

Mede omdat er momenteel geen specifieke wettelijke grondslag beschikbaar is om, indien noodzakelijk, collectieve, verplichtende maatregelen te treffen ter bestrijding van een pandemie, heeft de regering ervoor gekozen om bij aanpassing van de Wpg, niet op het kader met algemene uitgangspunten voor de modernisering van het (staats)nood- en crisisrecht te wachten. Tegelijkertijd streeft het kabinet wel naar een coherent stelsel van (staats)nood- en crisisrecht. Dit kan betekenen dat het kader met algemene uitgangspunten op een later moment alsnog aanleiding geeft om de voorgestelde wijzigingen van de Wpg opnieuw te bezien. Om die reden kan de Eerste tranche wijziging Wpg niet gezien worden als een eerste stap in de modernisering van het (staats)nood- en crisisrecht. Het kader met algemene uitgangspunten wordt op korte termijn naar uw Kamer gezonden. De adviezen van de Raad van State bij voorliggend wetsvoorstel en de lessen die kunnen worden getrokken uit de coronatijd, zijn meegewogen bij de ontwikkeling van dit kader. In de betreffende brief wordt ook ingegaan op de voorgenomen vervolgstappen ten aanzien van de modernisering en herinrichting van het (staats)nood- en crisisrecht. De Minister van Justitie en Veiligheid vervult daarbij als stelselverantwoordelijke een coördinerende rol, maar treedt niet in de ministeriele verantwoordelijkheid van andere bewindspersonen.

De leden van de SGP-fractie constateren dat het voorliggend wetsvoorstel daarnaast moet worden gezien tegen de bredere achtergrond van het staatsnood- en crisisrecht. Reeds voor de coronacrisis werd geconstateerd dat de bestaande (deels op de Grondwet gebaseerde) noodwetgeving verouderd is. De Minister van Justitie en Veiligheid heeft in een brief aan de Tweede Kamer in mei 2022 aangegeven te verwachten spoedig na de zomer van 2022 een kader met algemene uitgangspunten voor de inrichting van het nood- en crisisrecht gereed te hebben. Deze brief laat helaas op zich wachten en wordt nu in november 2022 verwacht. Wordt deze brief nog betrokken bij de nota naar aanleiding van het verslag en een eventuele nota van wijziging? Of wordt dit slechts meegenomen in een volgende fase en nieuwe «tranches» van wetgeving?

Het doel van dit wetsvoorstel is om de Wpg pandemisch parater te maken. In de Wpg zijn al diverse grondslagen opgenomen ten aanzien van quarantaine, testen en vaccinatie. De Eerste tranche Wpg zorgt ervoor dat de Wpg, daar waar nodig, wordt versterkt. Zo creëert het voorgestelde artikel 58r de mogelijkheid om een thuisquarantaineplicht in het leven te roepen voor inreizigers uit aangewezen gebieden. Daarnaast creëert het voorgestelde artikel 58p de mogelijkheid om aanbieders van bedrijfsmatig vervoer te verplichten om uitsluitend reizigers te vervoeren die een negatieve testuitslag dan wel een verklaring zoals bedoeld in het voorgestelde artikel 58u kunnen tonen. Bovendien zullen bij een uitbraak of opleving van een infectieziekte behorend tot groep A1 verschillende adviezen ten aanzien van quarantaine, testen en vaccinatie gelden die afhankelijk zijn van de dan geldende epidemiologische situatie. Dergelijke adviezen zullen worden meegewogen in het beleid inzake de bestrijding van de betreffende A1-infectieziekte.

In hoeverre is het overzicht van maatregelen dat de regering op 15 maart 2022 stuurde in reactie op een toezegging op het lid Tielen in een debat op 16 februari 2022, gebruikt bij de overwegingen voor de grondslagen voor dit wetsvoorstel? Welke mate van effectiviteitsonderzoek is gezocht, gevonden en gebruikt?

De voorgestelde grondslagen voor maatregelen in het onderhavige wetsvoorstel zijn mede gebaseerd op de maatregelen die tijdens de epidemie van covid-19 zijn getroffen. Die maatregelen en ook de voorgestelde maatregelen in het onderhavige wetsvoorstel zijn bovenal gebaseerd op de algemene principes van infectieziektebestrijding.

Gedurende de hele epidemie van covid-19 zijn de effecten van de maatregelenpakketten en de verspreiding van het virus gemonitord. Hierbij is gebruik gemaakt van modellering door het RIVM en evaluatie van eerdere maatregelen. Deze modellering is voortdurend geëvalueerd en gevalideerd aan de hand van het daadwerkelijke verloop van de epidemie. Inzichten hieruit zijn meegenomen bij het opstellen van de voorgestelde maatregelen. Er is intensief contact tussen internationale experts om maatregelenpakketten af te stemmen en van elkaar te leren. Dit is een doorlopende exercitie, waarin het RIVM vanuit Nederland een internationaal gewaardeerde partner is. Het RIVM inventariseert op dit moment in Europees verband hoe de maatregelenpakketten en hun effecten in verschillende landen onderling geëvalueerd kunnen worden.

Om goed voorbereid te zijn op toekomstige epidemieën zet ik in op kennisontwikkeling in het kader van het beleidsprogramma pandemische paraatheid.37 Daarbij wordt bijvoorbeeld gewerkt aan kennisversterking over modellering, gedrag en virusverspreiding en detectie. Meer weten over en beter zicht krijgen op verschillende factoren draagt ook bij aan meer voorspelbaarheid van en zicht op de effectiviteit van verschillende interventies.

Op welke wijze wordt in de praktijk gekozen voor het RIVM dan wel het OMT bij het adviseren over de inschaling van infectieziekten in de nieuwe groep A1? Door wie wordt die keuze gemaakt38?

Uiteraard wil de regering leeftijdsdiscriminatie voorkomen. Tegelijkertijd is het niet zo dat onderscheid naar leeftijd automatisch discriminatie is. Van vele ziektes is bekend dat zij in verschillende leeftijdsgroepen zeer uiteenlopende gevolgen hebben. Van diverse «kinderziektes» zoals waterpokken zijn de gevolgen op jonge leeftijd beperkt tot een kort ongemak, maar deze ziektes kunnen op latere leeftijd levensbedreigend zijn. Ook in meer algemene zin is bij zeer jonge kinderen het immuunsysteem nog in ontwikkeling en neemt bij ouderen de effectiviteit juist weer af. Hierdoor kan het zijn dat maatregelen ter bestrijding van een epidemie moeten worden afgesteld op de variatie in ernst voor verschillende leeftijdsgroepen. Wanneer onderscheid wordt gemaakt naar leeftijd moet hier te allen tijde een zwaarwegende, objectieve reden voor zijn zodat geen sprake is van discriminatie.

De inzet van een toegangsbewijs is niet opgenomen in het wetsvoorstel, omdat de wet is gebaseerd op de zesde verlenging van de Twm. De regering redeneert dat deze «politiek en maatschappelijk gevoelig ligt». Is dit laatste het belangrijkste argument? Zo ja, op welke wijze heeft de regering geprobeerd om die gevoeligheid te verminderen, zodat dit toegangsbewijs wel overwogen kan worden? Zo nee, welke andere argumenten zijn er om de inzet van een toegangsbewijs niet op te nemen in deze eerste tranche?

De inzet van het ctb dient bij te dragen aan de sociaal-maatschappelijke en economische continuïteit/vitaliteit en/of het toegankelijk houden van de gehele zorgketen voor iedereen. Het ctb kan bijdragen aan het (veilig) openhouden van sectoren, en daarmee aan het openhouden van de samenleving; het uitgangspunt van de langetermijnstrategie covid-19. Niet alleen een hoge leeftijd betekent dat het risico op ernstige ziekte groter is maar ook in jongere leeftijdsgroepen kan een onderliggende ziekte of kwetsbare gezondheid aanleiding zijn voor ziekenhuisopname bij infectie. Anders dan situaties waarin sprake is van leeftijdsdifferentiatie (denk bijvoorbeeld aan de verkoop van alcoholische dranken of sigaretten), gaat het bij de toepassing van een toegangsbewijs niet alleen om bescherming van de persoon zelf maar juist ook om de bescherming van kwetsbare groepen die niet altijd op basis van leeftijd kunnen worden gecategoriseerd. Om die reden vraagt het kabinet zich af in hoeverre leeftijdsdifferentiatie effectief kan zijn. Daarom acht het kabinet de inzet van leeftijdsdifferentiatie onwenselijk.

De grondslag voor de toegang tot (zorgaanbieders en) zorglocaties is onduidelijk over degene die bepaalt of en hoe deze grondslag wordt toegepast in de praktijk. Hoe zit dit precies en hoe werkt het vervolgens?

Op de zorgaanbieder rust een zorgplicht die inhoudt dat de zorgaanbieder er voor dient te zorgen dat bezoekers die aanwezig zijn op de zorglocatie de bij artikel 58f tot en met 58i gestelde regels redelijkerwijs in acht kunnen nemen. De invulling van deze zorgplicht zal grotendeels door zelfregulering gebeuren. Handreikingen, zoals bijvoorbeeld de handreiking Bezoek en sociaal contact voor de verpleeghuissector, kunnen behulpzaam zijn bij het invullen van die zorgplicht. Het kan zijn dat de getroffen maatregelen onvoldoende zijn en daarom heeft de zorgaanbieder de bevoegdheid om beperkingen of voorwaarden te stellen aan de toegang tot de zorglocatie indien dit noodzakelijk is om verspreiding van de betreffende ziekteverwekker naar dan wel vanuit de zorglocatie tegen te gaan. Het gaat daarbij om personen die niet bij de zorg, jeugdhulp of maatschappelijke ondersteuning betrokken zijn of die geen mantelzorger zijn. Bij alle maatregelen die een zorgaanbieder neemt is het van belang dat zij genomen worden in overleg met (vertegenwoordigers van) cliënten en personeel. Zorgaanbieders dienen rekening te houden met de veiligheid van cliënten als met de persoonsgerichtheid van de maatregelen. Vooral in instellingen waar mensen langdurig verblijven is dit van belang. Het ontvangen van bezoek is voor cliënten en hun familie van groot belang. In het vijfde lid van artikel 58n zijn dan ook een aantal vormen van toegang benoemd waarop de beperkingen die de zorgaanbieder treft geen betrekking kunnen hebben. Zo kan, behoudens uitzonderlijke omstandigheden, altijd tenminste één familielid of naaste op bezoek en kan bezoek niet worden beperkt in de stervensfase. Het vijfde lid van artikel 58n is op dit onderdeel verduidelijkt via de gelijktijdig met deze nota ingediende nota van wijziging.

In het geval een zorgaanbieder de zorgplicht niet naleeft kan de Minister van VWS een aanwijzing met concrete maatregelen of in geval van spoed een bevel geven. Ook kan er een ministeriële regeling worden getroffen die beperkingen of andere voorwaarden oplegt ten aanzien van bezoek om de verspreiding van de ziekteverwekker tegen te gaan. Een dergelijke ministeriële regeling zal alleen worden getroffen als de maatregelen die de zorgaanbieder heeft genomen onvoldoende zijn gebleken om verspreiding van de ziekteverwekker tegen te gaan. Het kan in een dergelijke ministeriële regeling gaan om het verbinden van voorwaarden aan bezoek. Deze beperking dient dan wel noodzakelijk en proportioneel te zijn om de verspreiding van de ziekteverwekker tegen te gaan en de volksgezondheid te beschermen. Er wordt ook rekening gehouden met de consequenties die dit meebrengt voor cliënten en patiënten. Bezoek van naasten is vooral van belang voor mensen die langdurig in een instelling verblijven. Een ministeriële regeling die geldt voor het gehele land ligt daarom niet voor de hand, maatwerk ligt meer voor de hand.

Op welke wijze zijn de grondslagen voor inreisverplichtingen en inreizen gebaseerd of gelieerd aan geldende afspraken op EU-niveau?

Bij enkele grondslagen wordt aangegeven dat «de woning» is uitgezonderd. Genoemde leden vinden dat terecht, maar hebben gezien dat tijdens zowel de acute als de beheersfase van de covid-pandemie hier anders op werd gehandeld. Kan de regering aangeven in hoeverre dit wetsvoorstel ook het risico in zich heeft dat ingegrepen wordt achter de voordeur? Hoe kan de regering expliciet uitsluiten dat voor alle mogelijke wettelijke maatregelen geldt dat «de woning» uitgezonderd is en blijft?

In het wetsvoorstel wordt een onderscheid gemaakt tussen openbare plaatsen, publieke plaatsen en besloten plaatsen. De woning valt binnen de categorie van besloten plaatsen. Daar waar in het wetsvoorstel collectieve maatregelen (mede) zien op besloten plaatsen is een uitzondering opgenomen voor woningen. Dit betekent dat in het wetsvoorstel woningen zijn uitgezonderd bij het nemen van collectieve maatregelen. Wel is in het wetsvoorstel geregeld dat personen op een woonadres in thuisquarantaine kunnen gaan. Controle op de naleving van de thuisquarantaine kan daarom wel bij een woonadres plaatsvinden. Ook is in het wetsvoorstel de mogelijkheid voorzien dat maatregelen die gelden binnen zorglocaties ook van toepassing kunnen zijn op de woongedeelten van de zorglocatie. Deze woongedeelten zijn voor de bewoners hun woning, maar zijn tegelijkertijd deel van een zorglocatie. Deze locaties worden zoveel mogelijk als woning behandeld, maar dit is niet altijd volledig mogelijk. Verder is in het wetsvoorstel de mogelijkheid opgenomen dat, indien zich een dringende omstandigheid voordoet waarin een reeds in het wetsvoorstel opgenomen grondslag niet toereikend is en waarin direct moet worden gehandeld er bij ministeriele regeling andere collectieve maatregelen genomen kunnen worden (de noodbevoegdheid op grond van artikel 58d). In dit artikel zijn woningen niet uitgezonderd aangezien op voorhand niet valt uit te sluiten dat voor de bestrijding van een epidemie van infectieziekten behorend tot groep A1 of een directe dreiging daarvan in het belang van de volksgezondheid ook collectieve maatregelen in een woning noodzakelijk kunnen blijken. Het inzetten van de noodbevoegdheid vergt een zorgvuldige procedure, zoals is neergelegd in dat artikel, en ook is artikel 58b daarop van toepassing. Bovendien geldt ook bij het gebruik van deze noodbevoegdheid dat grondrechten enkel beperkt mogen worden onder strenge voorwaarden, zoals weergegeven in artikel 58b. De eigen woning staat centraal in het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, de woning is bij uitstek de plaats waar eenieder zich vrij en onbespied moet weten. De drempel voor proportionaliteit van collectieve maatregelen in woningen is dan ook bijzonder hoog, niet voor niets is dit in de rest van het wetsvoorstel nadrukkelijk uitgesloten. Gelet op de aard van deze noodbevoegdheid zal met de toepassing daarvan dus zeer terughoudend moeten worden omgegaan, zeker wat betreft woningen.

De leden van de D66-fractie zijn positief over het voornemen om de Wpg aan te passen, zodat een eerste stap wordt gezet voor een structurele wettelijke voorziening om eventueel volgende golven het hoofd te bieden. Goed om te zien is dat het hierbij gaat om een slapend recht voor de Minister om in geval van nood maatregelen uit de gereedschapskist te halen. Genoemde leden moedigen de Minister dan ook aan om deze aanpassing zo spoedig mogelijk, na instemming, in te voeren. Hierbij hebben deze leden nog een aantal vragen.

Zo vragen de leden van de D66 fractie de regering hoe de maatregel «voorwaarden openstelling publieke plaatsen en evenementen» zich verhoudt tot de niet opgenomen inzet van een test- en/of vaccinatiebewijs als toegangsbewijs. Zijn deze maatregelen wel voorzien in één van de volgende tranches?

De onder artikel 58h en 58i Wpg opgenomen bepalingen hebben geen betrekking op de inzet van een test-, vaccinatie- of herstelbewijs als toegangsbewijs. Wel kan onder «voorwaarden openstelling publieke plaatsen en evenementen» een maximum aan het aantal bezoekers, al dan niet gerelateerd aan de grootte van de beschikbare ruimte, worden verstaan. Daarnaast valt te denken aan het werken met reserveringen, het afnemen van een gezondheidscheck, het hanteren van bepaalde sluitingstijden of het voldoen aan bepaalde eisen met betrekking tot ventilatie. Hierbij geldt dat de maatregelen uit de maatregelenladders aan de basis zullen staan bij de eventuele inzet van maatregelen in de bestrijding van de epidemie van covid-19.

Het is lastig te voorspellen welke onbekende A1-infectieziekte zich kan voordoen, en welke andere maatregelen op dat moment noodzakelijk en geschikt zullen zijn. Voor volgende tranches zal de regering nader onderzoeken of nieuwe specifieke bevoegdheidsgrondslagen noodzakelijk en proportioneel zijn voor het bestrijden van een mogelijke (dreigende) epidemie van A1-infectieziekten.

Voor wat betreft de bestrijding van de covid-19-epidemie geldt dat uit de maatregelenladders blijkt dat het coronatoegangsbewijs (1G of 3G) voor een aantal sectoren een wenselijke een werkbare maatregel kan zijn bij een heftige opleving van het coronavirus. Voor onder andere de culturele sector, de evenementensector en veel recreatieve sectoren leidt een afstandsnorm tot ingrijpend capaciteitsverlies met de facto sluiting als gevolg. Zoals aangegeven in de Kamerbrief van 16 september jl., valt hiertoe een separaat wetsvoorstel, specifiek gericht op covid-19 te overwegen ter ondersteuning van de sectorplannen, mits daarvoor draagvlak is bij uw Kamer. Zoals aangegeven gaat het kabinet hierover graag met u in gesprek.

Verder vragen deze leden of de regering verder kan uitwijden over het specifieke tijdspad en verdere planning om de (voorliggende eerste tranche van de) aanpassing van de Wpg. Vanwege de vereiste spoed wordt bij vaststelling van de datum van inwerkingtreding afgeweken van de zogeheten vaste verandermomenten. Om die reden zal worden afgeweken van de minimuminvoeringstermijn van drie maanden. Genoemde leden vragen hoe snel de aanpassing in dit geval in werking kan treden, dit met het oog op de winter en de schommelingen in coronabesmettingen.

Het wetsvoorstel dient zowel door de Tweede Kamer als de Eerste Kamer te worden aangenomen. Beide Kamers gaan over de eigen planning. Hierdoor kan de regering geen specifiek tijdspad geven. Aangezien momenteel geen specifieke wettelijke grondslag beschikbaar is om collectieve, verplichtende maatregelen te treffen ter bestrijding van covid-19 ziet de regering graag een voorspoedige behandeling van het wetsvoorstel in uw Kamer en, vervolgens de Eerste Kamer.

Het tijdstip van inwerkingtreding zal bij koninklijk besluit worden bepaald, evenwel is het voornemen het wetsvoorstel zo spoedig mogelijk in werking te laten treden. Door afwijking van de vaste verandermomenten kan voorliggend wetsvoorstel nadat het is aangenomen door beide Kamers en het wetsvoorstel is bekrachtigd, onverwijld daarna worden gepubliceerd en op zijn vroegst de dag daarna in werking treden.

De regering erkent, zoals ook verwoord in het nader rapport, dat het bij de bestrijding van een (dreigende) epidemie van een A1-infectieziekte mogelijk moet zijn gebruik te maken van de bedoelde aanwijzingsbevoegdheid en artikel 58k gaat daar in beginsel ook vanuit. De mogelijkheid om bij ministeriële regeling plaatsen aan te wijzen waar de aanwijzings- en bevelsbevoegdheid niet geldt, kan in het bijzonder worden toegepast op plaatsen waar samenkomsten plaatsvinden ten behoeve van het belijden van godsdienst of levensovertuiging als bedoeld in artikel 6 van de Grondwet. Uitgangspunt van het wetsvoorstel is dat de uitoefening van het recht op het vrij belijden van het geloof of de levensovertuiging zo min mogelijk wordt beperkt. Zoals in de artikelsgewijze toelichting van artikel 58k, vijfde lid, staat beschreven, genieten plaatsen waar samenkomsten plaatsvinden ten behoeve van het belijden van godsdienst of levensovertuiging als bedoeld in artikel 6 van de Grondwet, van oudsher in wetgeving bescherming. Dit is onder andere terug te zien in artikel 12, aanhef en onder b, van de Algemene wet op het binnentreden, waarin een waarborg is opgenomen dat in ruimten bestemd voor godsdienstoefeningen of bezinningssamenkomsten van levensbeschouwelijke aard gedurende de godsdienstoefening of bezinningssamenkomst in beginsel niet kan worden binnengetreden.

Het wordt in beginsel aan beheerders van locaties, dus ook aan religieuze (koepel)organisaties zelf overgelaten te bepalen hoe aan de zorgplicht wordt voldaan. Zoals ook is aangeven in de memorie van toelichting heeft de regering vertrouwen in deze werkwijze gezien de ervaringen ten tijde van de covid-19 bestrijding, waarbij religieuze organisaties zelf protocollen ontwikkelden ter naleving van de maatregelen. Bij een epidemie van een A1-infectieziekte kunnen dergelijke protocollen opnieuw worden ingezet. Indien het bij de bestrijding van een (dreigende) epidemie van een A1-infectieziekte onverhoopt noodzakelijk wordt geacht de aanwijzings- of bevelsbevoegdheid in te zetten, kan ervan worden afgezien gebruik te maken van de uitzondering van artikel 58k, vijfde lid.

In de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel is daarnaast aangegeven dat ook andere besloten plaatsen bij ministeriële regeling kunnen worden uitgezonderd, indien het gelet op het bijzondere karakter van de desbetreffende besloten plaats niet wenselijk is om een aanwijzingsbevoegdheid in te zetten. De uitzonderingsmogelijkheid is dan ook niet beperkt tot bepaalde besloten plaatsen.

De leden van de PVV-fractie vragen bij wie het initiatief ligt om een ziekte weer af te voeren van groep A1 of A2-lijst. Wanneer, door wie en hoe vaak is dit in het verleden gebeurd?

Bij het aanwijzen van een A1-infectieziekte (of daarna) wordt bepaald welke bevoegdheden moeten worden geactiveerd.

Voor elke krachtens hoofdstuk V, paragraaf 8, vast te stellen ministeriële regeling dient – aan de hand van de actuele stand van de epidemie van de betreffende infectieziekte, de wetenschappelijke inzichten en voortgang van de bestrijding – een beoordeling plaats te vinden van de noodzaak, geschiktheid, proportionaliteit en subsidiariteit. Naar aanleiding van de vragen en opmerkingen over artikel 58b in het verslag, alsmede gedurende het rondetafelgesprek met professoren Bovend’Eert, Gerards en Toebes en de heer Loof van het College voor de Rechten van de Mens, wordt via de gelijktijdig met deze nota ingediende nota van wijziging voorgesteld artikel 58b te herformuleren en hier ook het maatschappelijk welzijn bij te betrekken. In de toelichting bij de nota van wijziging wordt nader ingegaan op de inhoud en betekenis van artikel 58b.

Deze leden vragen of de regering het uitgangspunt deelt dat van maatregelen zo goed als mogelijk de effectiviteit aangetoond moet worden. Welke acties worden ondernomen om de effectiviteit van potentiële maatregelen feitelijk beter te onderbouwen?

Het belang van evaluatie van genomen maatregelenpakketten en monitoring ten behoeve van besluitvorming staat voor het kabinet niet ter discussie. Er is intensief contact tussen internationale experts om maatregelenpakketten af te stemmen en van elkaar te leren. Dit is een doorlopende exercitie, waarin het RIVM vanuit Nederland een internationaal gewaardeerde partner is. Het RIVM inventariseert op dit moment in Europees verband hoe de maatregelenpakketten en hun effecten in verschillende landen onderling geëvalueerd kunnen worden. De effectiviteit van individuele maatregelen hangt sterk samen met de timing, context, naleving en wisselwerking met andere maatregelen. Het evalueren van een individuele maatregel in een specifieke context is dan ook nauwelijks bruikbaar bij toekomstige besluitvorming.

Om goed voorbereid te zijn op toekomstige epidemieën zet ik in op kennisontwikkeling in het kader van het beleidsprogramma pandemische paraatheid. Daarbij wordt bijvoorbeeld gewerkt aan kennisversterking over modellering, gedrag en virusverspreiding en detectie. Meer weten over en beter zicht krijgen op verschillende factoren draagt ook bij aan meer voorspelbaarheid van en zicht op de effectiviteit van verschillende interventies.

Voor een volledig overzicht van de inspanningen op dit gebied verwijs ik naar mijn brief van 11 november 2022.42 In de brief over het beleidsprogramma pandemische paraatheid die uw Kamer 4 november heeft ontvangen, ga ik nog nader in op de kennisversterking op dit gebied.43

Het klopt dat ieder Kamerlid een stemming kan aanvragen en dat een meerderheid daarover besluit. Een stemming als bedoeld in het voorgestelde artikel 58c, vierde lid, zou zonder nadere voorziening alleen kunnen plaatsvinden als een meerderheid (een debat en een) stemming wenst. In de Tijdelijke wet maatregelen covid-19 was een overeenkomstige bepaling door middel van het amendement Buitenweg c.s. ingevoegd.44 Daarbij was door de indieners toegelicht dat dit vierde lid is toegevoegd, omdat besluiten in de Tweede Kamer worden genomen bij meerderheid van stemmen, maar dat met deze bepaling een derde van het grondwettelijk aantal leden, 50 Kamerleden, volstaat om de Tweede Kamer over te laten gaan tot stemming. Aangezien dit amendement bij de behandeling van de Tijdelijke wet maatregelen covid-19 in de Tweede Kamer met algemene stemmen is aangenomen, is een overeenkomstige bepaling ook opgenomen in het voorliggende wetsvoorstel.

De voorgestelde procedure ziet er dan als volgt uit:

• – Een Kamerlid wil graag dat er gestemd wordt over de regeling;

• – Indien 50 kamerleden dat voorstel steunen, zal een (debat en een) stemming over de regeling plaatsvinden;

• – Indien een meerderheid van de Kamer besluit niet in te stemmen met de regeling, vervalt deze van rechtswege.

Zowel het OMT als het MIT kennen geen wettelijke grondslag in de Wpg en evenmin in de eerste tranche. MIT- en OMT-adviezen zijn nevengeschikt bij het bestrijden van de epidemie van covid-19 en van eventuele A1-infectieziekten.

De taak voor het MIT is wettelijk vastgelegd in het instellings- en benoemingsbesluit van het Maatschappelijk Impact Team Voorlopig dat de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid uw Kamer op 19 augustus van dit jaar heeft doen toekomen. Het MIT is ingesteld voor de duur van twee jaar met de mogelijkheid om de instellingsduur hierna te verlengen.

De Wpg legt de leiding in de bestrijding van een infectieziekte bij de burgemeester of de voorzitter van de veiligheidsregio. In deze zin is de regio indeling van de infectieziektebestrijding ingedeeld op het niveau van veiligheidsregio’s en gemeenten. Deze systematiek wordt logischerwijs daarmee ook gebruikt voor differentiatie en maatwerk.

Deze indeling staat daarmee los van de uitvoering van de motie Bergkamp, voor een uitwerking van deze motie verwijs ik naar mijn brief die ik u heb toegestuurd op 5 oktober jongstleden.47

Artikel 58d, eerste lid, kan uitsluitend toepassing vinden in de volgende situatie:

• – er moet sprake zijn van een dringende omstandigheid waarin direct moet worden gehandeld. De regering beoogt met deze criteria tot uitdrukking te brengen dat het gaat om situaties waarin met grote spoed moet worden gehandeld en waarin dus niet eerst een (spoed)wetsvoorstel kan worden afgewacht. Uit de aard der zaak kan een spoedregeling – anders dan een spoedwetsvoorstel – binnen een aantal dagen worden vastgesteld en in werking treden.

• – voorts moet sprake zijn van ontoereikendheid: de specifieke bevoegdheidsgrondslagen uit hoofdstuk V, paragraaf 8, Wpg, bieden geen toereikende grondslag. Het kan gaan om een situatie waarin de benodigde grondslag niet in de Wpg is opgenomen maar ook om een situatie waarin er wel een benodigde grondslag is die evenwel niet kan worden ingezet, omdat deze voor de betreffende omstandigheid niet proportioneel wordt geacht; de toets van artikel 58b vindt immers ook toepassing als het gaat om een ministeriële regeling op grond van artikel 58d.

• – voor de volledigheid benadrukt de regering dat bij toepassing van deze bepaling ook in ogenschouw moet worden genomen of er grondrechten in het geding zijn en zo ja, of een eventuele beperking van grondrechten gerechtvaardigd is (zoals ook geëxpliciteerd in 58b). Het is niet voorzienbaar of er bij de bestrijding van een toekomstige A1-infectieziekte sprake kan zijn van een dringende omstandigheid waarin direct gehandeld moet worden en waarbij de specifieke bevoegdheidsgrondslagen ontoereikend zijn, op grond waarvan het noodzakelijk en proportioneel is om een test- en vaccinatiebewijs als toegangsbewijs in te zetten. Het is namelijk niet te zeggen hoe een toekomstige epidemie van een A1-infectieziekte eruit ziet. Het hangt daarom af van de specifieke omstandigheden om te kunnen beoordelen welke maatregelen voor dat moment noodzakelijk en proportioneel zijn. Op dit moment kan daarom niet de conclusie worden getrokken dat een test- en/of vaccinatiebewijs als toegangsbewijs nooit voldoet aan de voorwaarden van artikel 58d.

De afdeling Advisering constateert dat bepaalde bevoegdheden ontbreken die in geval van een zeer ernstige pandemie noodzakelijk kunnen zijn, zoals de bevoegdheid tot sluiting van scholen. Daarbij is van belang dat een structurele wettelijke voorziening niet slechts gebaseerd kan zijn op de recente ervaringen met covid-19, maar van toepassing moet kunnen zijn op andere toekomstige pandemieën die naar hun aard mogelijkerwijs een (deels) ander instrumentarium zullen vergen. De leden van de CDA-fractie vragen of de regering nader kan uitleggen waarom zij geen grondslag voor het sluiten van scholen in het wetsvoorstel heeft opgenomen.

In voorbereiding op het voorliggende wetsvoorstel zijn expertsessies georganiseerd met deskundigen met een epidemiologische of virologische achtergrond en juristen. Tijdens deze sessies hebben genoemde deskundigen aangegeven welke maatregelen zij effectief achten om de epidemie van covid-19 op langere termijn te kunnen bestrijden. Ook is ingegaan op de vraag welke maatregelen effectief kunnen zijn ter bestrijding van andere A-infectiezieken anders dan covid-19 en toekomstige onbekende infectieziekten. Hieruit kwam naar voren dat de instrumenten uit de destijds voorgenomen zesde verlenging van de Twm, een gedegen grondslag zijn voor de bestrijding van een toekomstige epidemie van een A1-infectieziekte. Ook kwam naar voren dat andere grondslagen dan opgenomen in de voorgenomen zesde verlenging, zinvol kunnen zijn.

De grondslag voor het beperken van fysiek onderwijs was geen onderdeel van de zesde verlenging.

Over het mogelijk toevoegen van aanvullende grondslagen wordt opgemerkt dat de regering voor volgende tranches nader zal onderzoeken of nieuwe specifieke bevoegdheidsgrondslagen noodzakelijk en proportioneel zijn voor het bestrijden van een mogelijke (dreigende) epidemie van infectieziekten behorend tot groep A1. Indien andere instrumenten noodzakelijk zijn en daarvoor nog niet is voorzien in een specifieke bevoegdheidsgrondslag, kan zo nodig, in de in artikel 58d gegeven omstandigheden, gebruik worden gemaakt van de in die bepaling gegeven noodbevoegdheid.

De vraag welke precieze maatregelen op welk moment effectief zijn, is afhankelijk van verschillende elementen en kan niet op voorhand aangegeven worden, zo geeft de regering aan. Een van de door de regering genoemde redenen hiervoor is dat de navolging van maatregelen fluctueert. Genoemde leden vragen wanneer de regering met een plan komt hoe de navolging van maatregelen structureel te verbeteren. Welke lessen heeft de regering geleerd van de coronapandemie op het gebied van gedrag(swetenschap) die bij een volgende coronagolf en/of een volgende pandemie gebruikt kunnen worden?

Over het mogelijk toevoegen van aanvullende grondslagen wordt opgemerkt dat de regering voor volgende tranches nader zal onderzoeken of nieuwe specifieke bevoegdheidsgrondslagen noodzakelijk en proportioneel zijn voor het bestrijden van een mogelijke (dreigende) epidemie van infectieziekten behorend tot groep A1. Indien andere instrumenten, zoals het beperken/verbieden van groepsvorming, noodzakelijk zijn en daarvoor nog niet is voorzien in een specifieke bevoegdheidsgrondslag, kan zo nodig, in de in artikel 58d gegeven omstandigheden, gebruik worden gemaakt van de in die bepaling gegeven noodbevoegdheid.

Zij constateren dat het nieuwe artikel 58f, waarmee een grondslag voor een veilige afstand gecreëerd wordt, op enkele punten afwijkt van het artikel 58f uit de Twm. Zo was destijds in de wet opgenomen dat de veilige afstand wordt vastgesteld «gehoord het RIVM». De leden van de CDA-fractie vragen waarom dit in het nieuwe artikel 58f weg is gelaten.

Het is een vast onderdeel van beleidsvorming dat aan deskundigen advies wordt gevraagd. Dit behoeft niet expliciet in de wet opgenomen te worden. Zo zal ook bij het vaststellen van de veilige afstand eerst advies ingewonnen worden bij deskundigen op dat gebied, waaronder het RIVM.

Daarnaast wordt de veilige afstand in het onderhavige wetsvoorstel bij ministeriële regeling vastgelegd, en niet bij algemene maatregel van bestuur zoals dat in de Twm het geval was. De regering geeft aan dat hiervoor gekozen is zodat de veilige afstand zo snel mogelijk ingesteld en afgeschaald kan worden. De leden van de CDA-fractie wijzen er echter op dat de eerdere algemene maatregel van bestuur veilige afstand op basis van de Tijdelijke wet net als de nieuwe ministeriële regeling een voorhang van één week kende. Snelheid van handelen is derhalve geen reden om de veilige afstand nu niet meer bij algemene maatregel van bestuur te regelen. Kan de regering hierop ingaan en helder uiteenzetten waarom er voor een ministeriële regeling wordt gekozen? Heeft dit er mee te maken dat een algemene maatregel van bestuur niet bij spoed nagehangen kan worden?

Gelet op de gewenste uniformiteit en eenduidigheid in de procedures voor het nemen van maatregelen, en met het oog op de slagvaardigheid, is ervoor gekozen de veilige afstand bij ministeriële regeling vast te stellen. Het gaat hier alleen om het daadwerkelijk bepalen van de grootte van de veilige afstand, want de norm dat er een veilige afstand moet worden gehouden, staat al in het voorgestelde wetsartikel. Deze wettelijke norm zal eerst volgens de procedure van artikel 20a of 20b, met parlementaire betrokkenheid, geactiveerd moeten worden, alvorens de afstand kan worden vastgesteld. Vervolgens zal de ministeriële regeling waarin de grootte van de veilige afstand wordt bepaald via de daarvoor geijkte procedure (artikel 58c) aan beide Kamers worden voorgelegd. Beide Kamers kunnen daarbij gebruik maken van hun reguliere instrumentarium en voorts komt daarbij aan de Tweede Kamer een blokkeringsrecht toe. Hiermee is naar onze mening de procedure voor het instellen van de veilige afstand met voldoende waarborgen omkleed.

De gewenste snelheid en slagkracht bij het bepalen van de veilige afstand ziet niet alleen op het vergroten van de veilige afstand, maar ook op het afschalen of afschaffen ervan, zodra dat kan. Hiervoor acht de regering de procedure van een ministeriële regeling geschikter dan de procedure voor het tot stand brengen of wijzigen van een algemene maatregel van bestuur.

In het vijfde lid van het voorgestelde artikel 58k wordt aangegeven dat geen aanwijzingen of bevelen (door de Minister, voorzitter veiligheidsregio en burgemeester) kunnen worden gegeven op plaatsen in gebruik ten behoeve van een verkiezing of op andere bij ministeriële regeling aangewezen plaatsen. De leden van de CDA-fractie begrijpen dat de mogelijkheid van de ministeriële regeling in dit verband in het bijzonder toegepast zal worden ten aanzien van plaatsen waar samenkomsten plaatsvinden als bedoeld in artikel 6 van de Grondwet.

Deze leden vragen waarom de regering er niet voor kiest om plaatsen waar samenkomsten plaatsvinden ten behoeve van het belijden van godsdienst of levensovertuiging op wetsniveau uit te zonderen van de mogelijkheid van aanwijzingen of bevelen, net zoals zij dat wel doet voor plaatsen in gebruik ten behoeve van een verkiezing. Kan de regering op zijn minst toezeggen dat te allen tijde het uitgangspunt is dat plaatsen waar samenkomsten plaatsvinden als bedoeld in artikel 6 van de Grondwet worden aangewezen als plaatsen waar geen aanwijzingen of bevelen kunnen worden gegeven, en dat hier alleen onderbouwd van afgeweken kan worden (pas toe of leg uit)?

Dit ligt anders voor plaatsen waar samenkomsten plaatsvinden ten behoeve van het belijden van godsdienst of levensovertuiging en de regering kiest ervoor daarvoor geen uitzondering in de wet vast te leggen. Met een dergelijke uitzondering op wetsniveau is de regering minder slagvaardig en flexibel bij de keuzes om een ernstige volksgezondheidssituatie het hoofd te bieden. In de memorie van toelichting is aangegeven dat de mogelijkheid om bij ministeriële regeling plaatsen aan te wijzen waar de aanwijzings- en bevelsbevoegdheid niet geldt, in het bijzonder kan worden toegepast op plaatsen waar samenkomsten plaatsvinden ten behoeve van het belijden van godsdienst of levensovertuiging als bedoeld in artikel 6 van de Grondwet. Het wordt in beginsel aan de religieuze (koepel)organisaties zelf overgelaten te bepalen hoe aan de zorgplicht wordt voldaan. Zoals ook is aangeven in de memorie van toelichting heeft de regering vertrouwen in deze werkwijze gezien de ervaringen ten tijde van de covid-19 bestrijding, waarbij religieuze organisaties zelf protocollen ontwikkelden ter naleving van de maatregelen. Bij een epidemie van een A1-infectieziekte kunnen dergelijke protocollen opnieuw worden ingezet.

In de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel is daarnaast aangegeven dat ook andere besloten plaatsen bij ministeriële regeling kunnen worden uitgezonderd, indien het gelet op het bijzondere karakter van de desbetreffende besloten plaats niet wenselijk is om een aanwijzingsbevoegdheid in te zetten. De uitzonderingsmogelijkheid is dan ook niet beperkt tot bepaalde besloten plaatsen.

Allereerst wordt opgemerkt dat de Twm – anders dan onderhavig wetsvoorstel – enkel in een nahangprocedure voorzag. Wel bestond er een nahang met uitgestelde inwerkingtreding en een nahang waarbij de ministeriële regeling onverwijld in werking kon treden (bij spoed). Het wetsvoorstel voorziet in een regeling van parlementaire betrokkenheid bij maatregelen waarbij een voorhangprocedure het uitgangspunt is, en in geval van spoed of bij afschaling kan worden gekozen voor een nahangprocedure. Dit neemt overigens niet weg dat beide Kamers ook buiten die momenten gebruik kunnen maken van hun regulier instrumentarium. Het kabinet zal altijd per geval afwegen of het, vanwege dringende omstandigheden waarin direct moet worden gehandeld, noodzakelijk is om in plaats van de voorhangprocedure een nahangprocedure te hanteren. Dit zal steeds een nieuwe afweging van het kabinet vragen. De regeling van artikel 58c vereist dit ook, hetgeen ook blijkt uit de expliciet voorgeschreven motiveringsplicht. De benodigde snelheid van handelen om de maatregelen zo doelmatig mogelijk te laten zijn, wordt daarbij uitdrukkelijk meegenomen in de overwegingen. Te denken valt aan een exponentiele toename van het aantal besmettingen die binnen afzienbare tijd tot onhoudbare druk op de toegankelijkheid van de zorg voor iedereen en/of op de sociaalmaatschappelijk en economische continuïteit en vitaliteit leidt. Voorbeelden hiervan voor covid, die ook (maar niet exclusief) voorstelbaar zijn voor toekomstige epidemieën, zijn uitgewerkt op basis van de WRR-scenario’s in de brief van 13 oktober jl.48.

Genoemde leden vragen of de mogelijkheid om een ministeriële regeling in te laten gaan zonder een voorhangperiode van een week, zoals beschreven in artikel 58c, derde lid, ook bestaat voor ministeriële regelingen die worden opgesteld op basis van de noodbevoegdheid uit artikel 58d.

Het klopt dat een ministeriële regeling op grond van artikel 58d volgens de procedure van artikel 58c, derde lid, (de spoedprocedure) tot stand wordt gebracht. Dat betekent dat de regeling in overeenstemming met het gevoelen van de ministerraad tot stand wordt gebracht en moet worden nagehangen bij beide Kamers. Aan beide Kamers komt in het kader van deze nahang het gebruikelijke instrumentarium toe, zoals het indienen van moties, en ingevolge artikel 58c, komt aan de Tweede Kamer voorts het in dat artikellid geregelde blokkeringsrecht toe. De regeling vervalt als deze wordt geblokkeerd door de Tweede Kamer.

Een reisverbod is een zeer ingrijpende maatregel die de mogelijkheid tot reizen ontneemt. De quarantaineplicht behoudt de mogelijkheid tot reizen, en beperkt tegelijkertijd de introductie en verspreiding van infectieziekten behorend tot groep A1. De quarantaineplicht zorgt ervoor dat virusvarianten met een negatieve impact op het verloop van de epidemie zich trager verspreiden in Nederland, doordat personen die risico hebben gelopen op besmetting in een risicogebied geen contact hebben met anderen en daarmee het risico op verspreiding drastisch verminderen.

In het verleden is de quarantaineplicht een doeltreffend middel gebleken bij de bestrijding van covid-19. Het kabinet deed dit door quarantaineplichtige reizigers te informeren, te ondersteunen, en alleen als het echt niet anders kan, te beboeten.

Het OMT kreeg tijdens de epidemie van covid-19 een unieke en bijzondere rol. In de 25 jaar vóór de epidemie kwam een OMT elk jaar ongeveer één of twee keer bij elkaar. Bij covid-19 kwam het OMT bijna 100 keer bij elkaar. De adviezen speelden een belangrijke rol in de besluiten van het kabinet die merkbaar waren voor iedereen in Nederland.

De onafhankelijkheid van het RIVM en het OMT wordt gegarandeerd op basis van artikel 5 van de wet op het RIVM. De OVV beveelt in zijn tweede rapport aan om een «reglement van orde» voor het OMT op te stellen. Deze aanbeveling sluit aan bij verbeterpunten die het RIVM en de voorzitter van het OMT zelf ook gezien hebben. Inmiddels werken zij aan het opstellen van zo’n reglement. Daarin brengen zij afspraken en uitgangspunten die er al waren samen met meer recente inzichten om het proces rondom totstandkoming van adviezen nog verder te verbeteren. Daarmee wordt de onafhankelijkheid van het OMT explicieter en specifieker vastgelegd.

Het kabinet deelt de opvatting van het OVV dat het belangrijk is om te zorgen voor een goede monitoring en evaluatie van effecten en uitvoeringsaspecten van maatregelen. Gedurende de hele epidemie zijn de effecten van de maatregelenpakketten en de verspreiding van het virus gemonitord. Hierbij is gebruik gemaakt van modellering door het RIVM en evaluatie van eerdere maatregelen. Deze modellering wordt voortdurend geëvalueerd en gevalideerd aan de hand van het daadwerkelijke verloop van de epidemie en de actuele context. Inzichten hieruit worden meegenomen bij het opstellen van nieuwe maatregelen. Zo wordt steeds wetenschappelijke toetsing uitgevoerd om te controleren of het vooraf gemodelleerde effect in de werkelijkheid ook uitpakt zoals voorspeld. Deze wetenschappelijke toetsing laat zien dat de effectiviteit van de ingevoerde maatregelenpakketten voor het terugdringen van het aantal besmettingen evident is. Er is ook intensief contact tussen internationale experts om maatregelenpakketten af te stemmen en van elkaar te leren. Dit is een doorlopende exercitie, waarin het RIVM vanuit Nederland een internationaal gewaardeerde partner is. Het RIVM inventariseert op dit moment in Europees verband hoe de maatregelenpakketten en hun effecten in verschillende landen onderling geëvalueerd kunnen worden.

Om goed voorbereid te zijn op toekomstige epidemieën zet ik in op kennisontwikkeling in het kader van het beleidsprogramma pandemische paraatheid. Daarbij wordt bijvoorbeeld gewerkt aan kennisversterking over modellering, gedrag en virusverspreiding en detectie. Meer weten over en beter zicht krijgen op verschillende factoren draagt ook bij aan meer voorspelbaarheid van en zicht op de effectiviteit van verschillende interventies.

Naar aanleiding van het tweede OVV-rapport wordt, via een nota van wijziging die gelijktijdig naar uw Kamer is gezonden, het voorgestelde artikel 58y met betrekking tot de verantwoording en informatievoorziening richting het parlement, aangevuld met een bepaling in verband met de monitoring van maatregelen. Hiermee wordt deze bepaling in lijn gebracht met een belangrijke aanbeveling van de Onderzoeksraad voor Veiligheid51, waarin onder andere wordt gepleit voor een monitoring van de effecten van maatregelen. Het kabinet stuurt een reactie op dit rapport begin 2023 naar uw Kamer.

De leden van de PvdA-fractie zien dat de collectieve maatregelen, die in dit wetsvoorstel worden voorgesteld, gelijk zijn aan de collectieve maatregelen die zijn voorgesteld in de zesde verlenging van de Twm. Deze leden zijn benieuwd of de regering verwacht dat deze maatregelen voldoende zullen zijn voor een coronagolf van vergelijkbare omvang als de golven uit 2020, 2021 en 2022.

De maatregelenladders staan aan de basis van besluitvorming als maatregelen nodig zijn tegen de verspreiding van covid-19. In de preventiefase ligt de verantwoordelijkheid bij de sectoren zelf. Als er zwaardere interventiemaatregelen nodig zijn, dan stelt het kabinet – op basis van de maatregelenladders – een maatregelenpakket op en vraagt het om advies van het OMT en het MIT. Bij het opstellen van maatregelenpakketten houdt het kabinet rekening met uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid van maatregelen.

Een groot deel van de preventie- en interventiemaatregelen in de maatregelenladders is juridisch niet-afdwingbaar. Een deel van de interventiemaatregelen is – na inwerkingtreding van het wetsvoorstel en nadat covid-19 volgens de procedure van artikel 20 is aangewezen als infectieziekte behorend tot groep A1 – juridisch afdwingbaar. Een goede werking van de maatregelenladders hangt daarmee nauw samen met een voorspoedige behandeling van de eerste tranche Wpg in beide Kamers. Een uitzondering hierop is het coronatoegangsbewijs (ctb). Een aantal sectoren geeft aan dat het ctb een werkbare maatregel kan zijn om renderend open te kunnen blijven tijdens een zware opleving van het coronavirus. Zoals aangegeven in de Kamerbrief van 16 september jl., valt hiertoe een separaat wetsvoorstel te overwegen ter ondersteuning van de sectorplannen, mits daarvoor draagvlak is bij uw Kamer. Zoals aangegeven gaan wij hierover graag met u in gesprek.

De leden van de PvdA-fractie zijn benieuwd welke criteria de regering wil hanteren voor het vervangen van de voorhang- met de nahangprocedure bij spoed. Deze leden zijn benieuwd waarom de criteria voor zo’n spoedprocedure niet zijn opgenomen in de wet. Deelt de regering de mening van deze leden dat de juiste verankering van zo’n spoedprocedure misbruik kan voorkomen?

Het wetsvoorstel voorziet in een regeling van parlementaire betrokkenheid bij maatregelen waarbij een voorhangprocedure het uitgangspunt is, en in indien sprake is van een dringende omstandigheid waarin direct moet worden gehandeld of indien een maatregel niet langer noodzakelijk of proportioneel is, kan besloten worden de nahangprocedure te volgen, in welk geval de ministeriële regeling binnen twee dagen na vaststelling naar het parlement wordt gezonden. Het parlement staat hierbij het reguliere instrumentarium ter beschikking en voorts kan de Tweede Kamer binnen een week beslissen niet in te stemmen met de regeling.

Het kabinet zal altijd per geval afwegen of het, vanwege dringende omstandigheden waarin direct moet worden gehandeld, noodzakelijk is om in plaats van de voorhangprocedure een nahangprocedure te hanteren. Dit zal steeds een nieuwe afweging van het kabinet vragen. De regeling van artikel 58c vereist dit ook, hetgeen ook blijkt uit de expliciet voorgeschreven motiveringsplicht. De benodigde snelheid van handelen om de maatregelen zo doelmatig mogelijk te laten zijn wordt daarbij uitdrukkelijk meegenomen in de overwegingen. Te denken valt aan een exponentiele toename van het aantal besmettingen die binnen afzienbare tijd tot onhoudbare druk op de toegankelijkheid van de zorg voor iedereen en/of op de sociaalmaatschappelijk en economische continuïteit en vitaliteit leidt. Voorbeelden hiervan voor covid, die ook (maar niet exclusief) voorstelbaar zijn voor toekomstige epidemieën, zijn uitgewerkt op basis van de WRR-scenario’s in de brief van 13 oktober jl.52

Zij zijn van mening dat het gebruik van persconferenties om maatregelen aan te kondigen en vervolgens pas na afloop het parlement te vragen om deze maatregelen goed te keuren, de zeggenschap van het parlement belemmert. Effectieve bestrijding van infectieziekten hangt immers af van menselijk gedrag. Naleving van maatregelen kan worden ondermijnd als maatregelen eerst door de regering worden aangekondigd, en zij hier kort daarna op moeten terugkomen als het parlement besluit zo’n maatregel niet goed te keuren. Deelt de regering de mening dat de gang van zaken met eerst een persconferentie en vervolgens parlementaire inspraak effectieve controle van het parlement ondermijnt? Zo ja, hoe is geborgd dat dit in de toekomst anders gaat? Zo nee, waarom niet?

Het wetsvoorstel voorziet in een regeling van parlementaire betrokkenheid bij maatregelen waarbij een voorhangprocedure het uitgangspunt is. De ontwerp-regeling met de te voorgenomen maatregelen wordt in dat geval aan beide Kamers voorgelegd voordat deze wordt vastgesteld. De regering wil daarmee bereiken dat het debat over voorgenomenmaatregelen goed gevoerd kan worden. De leden van de PvdA merken terecht op dat de naleving van maatregelen gebaat is bij zo min mogelijk onduidelijkheid over de maatregelen. Dat is een gedeelde overtuiging. Indien sprake is van een dringende omstandigheid waarin direct moet worden gehandeld of indien een maatregel niet langer noodzakelijk of proportioneel is, kan de ministeriële regeling zonder bovengenoemde voorhangprocedure worden vastgesteld en binnen twee dagen na vaststelling aan beide Kamers worden gezonden. Hierbij is dus sprake van een nahangprocedure. De hierboven geschetste procedures verschillen ten opzichte van de Twm waarin alleen was voorzien in een nahangprocedure, met al dan niet uitgestelde inwerkingtreding. Zowel bij de voor- als nahangprocedure beschikken beide Kamers over het reguliere instrumentarium en voorts komt aan de Tweede Kamer een blokkeringsrecht toe.

Op het moment dat de regering een (voorgenomen) ministeriële regeling aanbiedt aan het parlement is een zorgvuldige communicatie naar het publiek van groot belang. Met het aanbieden aan het parlement wordt immers de (voorgenomen) besluitvorming openbaar en zal hier door media over bericht worden en mogelijk door belanghebbenden op de (voorgenomen) besluitvorming publiekelijk gereageerd worden. Daarom is het belangrijk om per situatie te bekijken of en welke communicatie vanuit de overheid daarbij past, dit hangt ook af van de inhoud van de voorgenomen besluitvorming. Het houden van een persconferentie is daarbij één van de mogelijk in te zetten instrumenten. Of een persconferentie het geëigende instrument is hangt af van de specifieke omstandigheden en zal per geval bekeken worden. Uitgangspunt hierbij is heldere, eenduidige communicatie over de te nemen maatregelen.

De regering deelt niet de opvatting van de leden van de PvdA dat een persconferentie voorafgaand aan de periode waarin de (voorgenomen) ministeriële regeling bij de Kamers ligt een effectieve controle van het parlement ondermijnt. De Kamers kunnen de (voorgenomen) regeling immers nog beoordelen en – indien dit noodzakelijk wordt geacht – via regulier instrumentarium oproepen tot wijziging daarvan en voorts kan de Tweede Kamer zoals aangegeven, binnen de voor- of nahangtermijn besluiten om niet in te stemmen met de (voorgenomen) regeling. Als dan teruggekomen moet worden op aangekondigde maatregelen is dat – vanuit communicatief perspectief en gedragsperspectief – niet ideaal. Bij de keuze van de inzet van communicatiemiddelen, waaronder het houden van een persconferentie, moet de mogelijkheid dat wordt teruggekomen op aangekondigde maatregelen daarom afgewogen worden tegen het voordeel van de snelheid in communicatie. Hierbij zal in de communicatie rekening gehouden worden met het feit dat de (voorgenomen) regeling bij het parlement ligt en dit kan leiden tot een wijziging van de aangekondigde maatregelen.

Artikel 58n,vierde lid maakt het mogelijk dat bij ministeriële regeling beperkingen of andere voorwaarden worden opgelegd ten aanzien van ontvangen van bezoek, om de verspreiding van de ziekteverwekker tegen te gaan. Een dergelijke ministeriële regeling zal alleen worden getroffen als de maatregelen die de zorgaanbieder heeft genomen onvoldoende zijn gebleken om verspreiding van de ziekteverwekker tegen te gaan. Het kan in een dergelijke ministeriële regeling gaan om het verbinden van voorwaarden aan bezoek. Deze beperking dient dan wel noodzakelijk en proportioneel te zijn om de verspreiding van de ziekteverwekker tegen te gaan en de volksgezondheid te beschermen. Het proportionaliteitsvereiste brengt mee dat daarbij rekening wordt gehouden met de consequenties van de beperkingen voor cliënten en patiënten. Daarom bepaalt dit artikel dat de toegang niet wordt beperkt indien het belang van de volksgezondheid niet opweegt tegen het belangen van cliënten en patiënten bij die toegang. Bezoek van naasten is vooral van belang voor mensen die langdurig in een instelling verblijven. Een ministeriële regeling die geldt voor het gehele land ligt daarom niet voor de hand, maatwerk ligt meer voor de hand. In het geval van het opstellen van een ministeriële regeling maakt de Minister van VWS de afweging tussen het belang van de volksgezondheid en de belangen van cliënten en patiënten. Per geval en/of type zorginstelling moet worden bekeken of besmetting met een infectieziekte behorend tot groep A1 een reëel risico is, dat niet anders voorkomen kan worden dan door bijvoorbeeld een bezoekregeling in te stellen. Wanneer een ministeriële regeling een beperking oplegt dient de betreffende locatie zich aan die regeling te houden. De zorglocatie hoeft niet zelf opnieuw een afweging te maken.

Met het vijfde lid, onder a, wordt bewerkstelligd dat cliënten en patiënten in ieder geval bezoek kunnen krijgen van tenminste één familielid of naaste behoudens uitzonderlijke omstandigheden. Het vijfde lid van artikel 58n is op dit onderdeel verduidelijkt via de gelijktijdig met deze nota ingediende nota van wijziging.

In een crisissituatie kunnen zich uitzonderlijke gevallen voordoen dus kan er reden zijn om bezoek geheel niet toe te laten. Te denken valt aan situaties van gecohorteerde verpleging afgezonderd van andere ruimtes in een locatie. Uit het artikel vloeit overigens wel voort dat een mantelzorger altijd toegang tot de zorglocatie moet hebben, en kan derhalve dus op bezoek bij de betreffende cliënt/patiënt.

De leden van de GroenLinks-fractie vinden het interessant om te vernemen dat de groep A-infectieziekten in onderhavig wetsvoorstel is opgesplitst door groep A1 en groep A2. Tegelijkertijd roept het bij deze leden ook de vraag op hoe dit zich verhoudt tot de vijf coronascenario’s die zijn gedefinieerd door de WRR en KNAW. Waarom is er niet voor gekozen om deze vijf scenario’s terug te laten komen in de wet?

Het wetsvoorstel voorziet in een regeling van parlementaire betrokkenheid bij maatregelen waarbij een voorhangprocedure het uitgangspunt is. De ontwerp-regeling met voorgenomen maatregelen wordt in dat geval aan beide Kamers voorgelegd voordat deze wordt vastgesteld. De regering wil daarmee bereiken dat het debat over de maatregelen goed gevoerd kan worden. De naleving van maatregelen is gebaat bij zo min mogelijk onduidelijkheid over de maatregelen. Dat is een gedeelde overtuiging. Indien sprake is van een dringende omstandigheid waarin direct moet worden gehandeld of indien een maatregel niet langer noodzakelijk of proportioneel is kan de ministeriële regeling zonder bovengenoemde voorhangprocedure worden vastgesteld en binnen twee dagen na vaststelling naar het parlement worden gezonden. Hierbij is dus sprake van een nahangprocedure. De hierboven geschetste procedures verschillen ten opzichte van de Twm waarin alleen was voorzien in een nahangprocedure, met al dan niet uitgestelde inwerkingtreding. Zowel bij de voor- als nahangprocedure beschikken beide Kamers over het reguliere instrumentarium en voorts komt aan de Tweede Kamer een blokkeringsrecht toe. Op het moment dat de regering een (voorgenomen) ministeriële regeling aanbiedt aan het parlement is een zorgvuldige communicatie naar het publiek van groot belang. Met het aanbieden aan het parlement wordt immers de (voorgenomen) besluitvorming openbaar en zal hier door media over bericht worden en mogelijk door belanghebbenden op de (voorgenomen) besluitvorming publiekelijk gereageerd worden. Daarom is het belangrijk om per situatie te bekijken of en welke communicatie vanuit de overheid daarbij past, dit hangt ook af van de inhoud van de voorgenomen besluitvorming. Het houden van een persconferentie is daarbij één van de mogelijk in te zetten instrumenten. Of een persconferentie het geëigende instrument is hangt af van de specifieke omstandigheden en zal per geval bekeken worden. Uitgangspunt hierbij is heldere, eenduidige communicatie over de te nemen maatregelen.

Ik meen dat het parlement, zowel in de afgelopen periode bij de bestrijding van de epidemie van covid-19 als bij de bestrijding van eventuele toekomstige A1-infectieziekten in staat was en is om kabinetsbeleid bij te sturen. Ook in een situatie waarin de maatregelen al zijn gecommuniceerd. De Kamers kunnen de (voorgenomen) regeling immers nog beoordelen en – indien dit noodzakelijk wordt geacht – via regulier instrumentarium oproepen tot wijziging daarvan en voorts kan de Tweede Kamer zoals aangegeven, binnen de voor- of nahangtermijn besluiten om niet in te stemmen met de (voorgenomen) regeling. Als dan teruggekomen moet worden op aangekondigde maatregelen is dat – vanuit communicatief perspectief en gedragsperspectief – niet ideaal. Bij de keuze van de inzet van communicatiemiddelen, waaronder het houden van een persconferentie, moet de mogelijkheid dat wordt teruggekomen op aangekondigde maatregelen daarom afgewogen worden tegen het voordeel van de snelheid in communicatie. Hierbij zal in de communicatie rekening gehouden worden met het feit dat de (voorgenomen) regeling bij het parlement ligt en dit kan leiden tot een wijziging van de aangekondigde maatregelen.

Is de regering ervan op de hoogte dat de Raad van State nog in april 2022 stelde dat de ministeriële regeling niet de norm zou moeten zijn maar een algemene maatregel van bestuur bij het treffen van collectieve maatregelen? Waarom geeft de regering de voorkeur (wederom) voor ministeriële regelingen in plaats van de algemene maatregel van bestuur, ondanks de gegronde kritiek hierop? Kan de regering met verwijzingen naar relevante wet- en regelgeving (zoals de Aanwijzing voor de regelgeving en adviezen van de Raad van State) deze keuze motiveren? Hoe denkt de regering dat onderhavig wetsvoorstel de onwenselijke situatie voorkomt dat het besluitvormingsproces dusdanig wordt ingericht dat het parlement alsnog ertoe wordt gedwongen om te «tekenen bij het kruisje»? Hoe garandeert onderhavig wetsvoorstel dat de Kamer voldoende tijd en gelegenheid heeft om maatregelen te kunnen wegen?

Gelet op de gewenste uniformiteit en eenduidigheid in de procedures voor het nemen van maatregelen, en met het oog op de slagvaardigheid, is ervoor gekozen de maatregelen bij ministeriële regeling vast te stellen. Het gaat hier alleen om het daadwerkelijk toepassen van de maatregel, want de bevoegdheidsgrondslag zelf staat al in de voorgestelde wetsartikelen. De gewenste snelheid en slagkracht bij het toepassen van maatregelen ziet niet alleen op het inzetten van de maatregel, maar ook op het afschalen of afschaffen ervan, zodra dat kan. Ook hiervoor acht de regering de procedure van een ministeriële regeling geschikter dan de procedure voor het tot stand brengen of wijzigen van een algemene maatregel van bestuur. Het wetsvoorstel biedt zo enerzijds de grondwettelijk vereiste, specifieke wettelijke basis voor beperkende maatregelen, terwijl het anderzijds beoogt de flexibiliteit te bieden die noodzakelijk zal zijn om daar waar nodig te kunnen op- en afschalen, hetgeen geschiedt bij ministeriële regeling.

De regering deelt de lezing van de leden van de GroenLinks fractie van het advies van de Afdeling uit april 2022 niet. De regering wijst in dit verband ook op de adviesopmerking van de Afdeling53, dat zij gegeven de uitzonderlijke situatie en de tijdelijkheid van noodsituaties waarop het voorstel betrekking heeft, juist kan instemmen met de in het wetsvoorstel gemaakte afweging om gezien de vereiste spoed, te voorzien in een systematiek van delegatie waarbij maatregelen bij ministeriële regeling worden genomen, opgeschaald, en afgeschaald.54 Dit alles op basis van, in beginsel, de in het wetsvoorstel opgenomen specifieke bevoegdheidsgrondslagen. Zolang dit binnen de wettelijke grenzen geschiedt, laat de Grondwet dat ook toe.55

Wat betreft de parlementaire betrokkenheid wordt het volgende opgemerkt. De wettelijke normen zullen eerst volgens de procedure van artikel 20 of 20a, met parlementaire betrokkenheid, geactiveerd moeten worden, alvorens de daarop te baseren maatregel vastgesteld kan worden. Vervolgens zal de ministeriële regeling waarin de maatregel is uitgewerkt via de daarvoor geijkte procedure (artikel 58c) aan beide Kamers worden voorgelegd. Voor de totstandkoming van ministeriële regelingen is in voorliggend wetsvoorstel als uitgangspunt voorzien in een voorhangprocedure, op grond waarvan deze regelingen dus al in het ontwerpstadium aan het parlement moeten worden voorgelegd. Hierbij is een voorhangtermijn van één week opgenomen. Deze termijn stelt het parlement in staat om over de voorgenomen maatregelen met de regering van gedachten te wisselen, voordat deze worden vastgesteld. In geval van dringende omstandigheden of bij afschaling kan een nahang plaatsvinden. Beide Kamers kunnen bij deze procedures gebruik maken van hun reguliere instrumentarium en bovendien komt aan de Tweede Kamer een blokkeringsrecht toe. Dit betreft vaste inspraakmomenten. Wat betreft de nahangprocedure merkt de regering ten slotte op dat het kabinet altijd per geval zal afwegen of het noodzakelijk is om deze procedure toe te passen in plaats van de voorhangprocedure. Dit zal steeds een nieuwe afweging van het kabinet vragen. De regeling van artikel 58c vereist dit ook, hetgeen ook blijkt uit de expliciet voorgeschreven motiveringsplicht. De benodigde snelheid van handelen om de maatregelen zo doelmatig mogelijk te laten zijn, wordt daarbij uitdrukkelijk meegenomen in de overwegingen. Te denken valt aan een exponentiele toename van het aantal besmettingen die binnen afzienbare tijd tot onhoudbare druk op de toegankelijkheid van de zorg voor iedereen en/of op de sociaalmaatschappelijk en economische continuïteit en vitaliteit leidt. Voorbeelden hiervan voor covid, die ook (maar niet exclusief) voorstelbaar zijn voor toekomstige epidemieën, zijn uitgewerkt op basis van de WRR-scenario’s in de brief van 13 oktober jl.56.

Hiermee is de procedure voor de toepassing en opschaling of afschaling van maatregelen naar de mening van de regering met voldoende waarborgen omkleed. Ook de Afdeling acht de wijze waarop de parlementaire betrokkenheid in het wetsvoorstel vorm krijgt en het met het oog daarop noodzakelijke evenwicht tussen democratische legitimatie en bestuurlijke slagkracht, voor dit moment toereikend.57

De regering stelt dat wanneer sprake is spoed, de voorhangprocedure vervangen kan worden door een nahangprocedure. Tevens kan het in werking treden van de spoedprocedure effect hebben op de termijnplicht. Waarom zijn in de wet geen criteria opgenomen wanneer de regering mag overgaan tot deze zogenoemde spoedprocedure? Waarom is in de wet geen maximale tijdsduur opgenomen hoe lang een spoedprocedure geldig mag zijn? Kan de regering voorbeelden geven in welke casussen zij het rechtvaardig acht om gebruik te maken van een spoedprocedure? Deelt de regering de zorg van de leden van de GroenLinks-fractie dat een spoedprocedure ook misbruikt kan worden of genormaliseerd kan worden?

Het wetsvoorstel voorziet in een regeling van parlementaire betrokkenheid bij maatregelen waarbij een voorhangprocedure het uitgangspunt is, en in geval van spoed of bij afschaling kan worden gekozen voor een nahangprocedure. Dit betreft vaste inspraakmomenten. Dit neemt niet weg dat beide Kamers ook buiten die momenten gebruik kunnen maken van hun regulier instrumentarium en bovendien komt aan de Tweede Kamer een blokkeringsrecht toe. Het kabinet zal altijd per geval afwegen of het, vanwege dringende omstandigheden waarin direct moet worden gehandeld, noodzakelijk is om in plaats van de voorhangprocedure een nahangprocedure te hanteren. Dit zal steeds een nieuwe afweging van het kabinet vragen. De regeling van artikel 58c vereist dit ook, hetgeen blijkt uit de expliciet voorgeschreven motiveringsplicht. De benodigde snelheid van handelen om de maatregelen zo doelmatig mogelijk te laten zijn wordt daarbij uitdrukkelijk meegenomen in de overwegingen.

De procedure voor de toepassing van en opschaling of afschaling van maatregelen is naar de mening van de regering met voldoende waarborgen omkleed. Ook de Afdeling acht de wijze waarop de parlementaire betrokkenheid in het wetsvoorstel vorm krijgt en het met het oog daarop noodzakelijke evenwicht tussen democratische legitimatie en bestuurlijke slagkracht, voor dit moment toereikend.58

Deze leden willen benadrukken dat naar aanleiding van motie Westerveld59 onafhankelijk onderzoek werd verricht naar de effectiviteit van de coronatoegangsbewijzen. Daaruit kwam naar voren dat de effectiviteit van een 2G-coronatoegangsbewijs tegen zou vallen en het 1G-coronatoegangsbewijs het meest effectieve coronatoegangsbewijs was; ondanks herhaaldelijk ontkennen hiervan in eerdere kabinetscorrespondentie en correspondentie van het RIVM. Deze ervaring onderschrijft het belang van het verrichten van gedegen onafhankelijk onderzoek naar de effectiviteit van zware collectieve maatregelen, zowel als deze maatregelen al zijn genomen alsmede wanneer de regering voornemens is deze te nemen. Tegelijkertijd is dergelijk onderzoek tot op heden uitgebleven. De maatregelen van onderhavig wetsvoorstel komen voort uit de zesde verlenging van de Twm. De regering stelt dat deze maatregelen stuk voor stuk effectief zijn en trekt deze conclusie «op basis van adviezen van het OMT». De leden van de GroenLinks-fractie vinden deze onderbouwing wel erg mager. Wellicht zijn er nog andere proportionele maatregelen die nóg veel effectiever zijn dan de huidige gereedschapskist maar vooralsnog ontbreken. Of wellicht bevat de gereedschapskist nu maatregelen waarvan de verwachting is dat deze nauwelijks effect sorteren. Is de regering bereid om op korte termijn alsnog onafhankelijk de effectiviteit van verschillende pandemiemaatregelen te onderzoeken in verschillende scenario’s, en het resultaat van dit onderzoek de Kamer te laten doen toekomen? Voorgenoemde suggestie ligt ook in de lijn met de aanbevelingen van het tweede OVV-rapport.

Het belang van evaluatie van genomen maatregelenpakketten en monitoring ten behoeve van besluitvorming staat voor het kabinet niet ter discussie. Er is intensief contact tussen internationale experts om maatregelenpakketten af te stemmen en van elkaar te leren. Dit is een doorlopende exercitie, waarin het RIVM vanuit Nederland een internationaal gewaardeerde partner is. Het RIVM inventariseert op dit moment in Europees verband hoe de maatregelenpakketten en hun effecten in verschillende landen onderling geëvalueerd kunnen worden.

Tijdens de epidemie van covid-19 zijn de effecten van de maatregelenpakketten en de verspreiding van het virus gemonitord. Hierbij is gebruik gemaakt van modellering door het RIVM en evaluatie van eerdere maatregelen. Deze modellering wordt voortdurend geëvalueerd en gevalideerd aan de hand van het daadwerkelijke verloop van de epidemie. Inzichten hieruit worden meegenomen bij het opstellen van nieuwe maatregelen. Zo wordt steeds wetenschappelijke toetsing uitgevoerd om te controleren of het vooraf gemodelleerde effect in de werkelijkheid ook uitpakt zoals voorspeld. Deze wetenschappelijke toetsing laat zien dat de effectiviteit van de ingevoerde maatregelenpakketten voor het terugdringen van het aantal besmettingen evident is. Het kabinet is voornemens om ook bij volgende epidemieën op vergelijkbare manier de effecten van maatregelen te monitoren en evalueren. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van alle relevante actuele wetenschappelijke inzichten bij het inzetten van maatregelen.

Om goed voorbereid te zijn op toekomstige epidemieën zet ik in op kennisontwikkeling in het kader van het beleidsprogramma pandemische paraatheid. Daarbij wordt bijvoorbeeld gewerkt aan kennisversterking over modellering, gedrag en virusverspreiding en detectie. Meer weten over en beter zicht krijgen op verschillende factoren draagt ook bij aan meer voorspelbaarheid van en zicht op de effectiviteit van verschillende interventies. In de brief over het beleidsprogramma pandemische paraatheid die uw Kamer 4 november heeft ontvangen, ga ik nog nader in op de kennisversterking op dit gebied.63

Er is wetenschappelijke overeenstemming over rangorde van effectieve soorten maatregelen bij infectieziektebestrijding. Het meest effectief zijn bronmaatregelen. Deze maatregelen, zoals het thuisblijven en direct testen bij klachten en in isolatie gaan na een positieve test, zorgen ervoor dat een besmetting zich niet verder kan verspreiden. In effectiviteit volgen daarop collectieve maatregelen zoals het beperken van het aantal contacten en het hanteren van een veilige afstand. Het gaat hier om maatregelen die van belang zijn om het risico op verspreiding vanuit personen die zelf (nog) niet weten dat ze besmettelijk te voorkomen. Ze beperken ook het risico op overdracht als de bronmaatregelen onvoldoende opgevolgd worden. Tot slot volgen individuele maatregelen zoals het dragen van een medisch mondneusmasker in drukke binnenruimtes.

Hierbij gelden een aantal algemene principes:

• – Het risico op besmetting is kleiner als er minder (intensieve) contacten zijn tussen mensen:

  • • individuen en kleine groepen bij elkaar vormen een lager risico dan grote groepen;

  • • minder mensen per m² betekenen een lager risico op besmetting;

  • • minder beweging door de binnenruimte vormt een lager risico op besmetting (bijvoorbeeld geplaceerd geeft een lager risico dan ongeplaceerd);

• – Bij contacten in de buitenlucht is het risico op besmetting lager dan bij soortgelijke contacten in een binnenruimte. Hoe groot dit verschil is hangt o.a. af van de ventilatie van de binnenruimte;

• – Korter samen zijn geeft een lager risico op besmetting dan langer samen zijn;

• – Als er verspreiding optreedt, zullen de effecten beperkter zijn als dit lokaal gebeurt ten opzichte van regionaal of zelfs landelijk (met andere woorden een lokaal evenement van beperkte grootte geeft minder risico dan een landelijk evenement met veel deelnemers).

Deze rangorde in maatregelen en de logica bij infectieziektenbestrijding vormen het uitgangspunt bij de voorgestelde bevoegdheidsgrondslagen. De effecten van maatregelenpakketten hangen in de praktijk samen met 1) een onderlinge wisselwerking tussen de verschillende genomen maatregelen, 2) de timing en context van de maatregelen en 3) het draagvlak voor en de naleving van de maatregelen op dat moment. Met andere woorden: de maatregelenpakketten die in de afgelopen jaren zijn genomen, waren steeds epidemiologisch effectief, maar dat betekent niet dat dezelfde set maatregelen in een toekomstige situatie ook effectief is (bijvoorbeeld in een ander seizoen, met een andere immuniteitsstatus onder de bevolking, ander gedrag, een ander virus of een andere coronavariant). Bij het daadwerkelijk inzetten van maatregelen zal op dat specifieke moment steeds gewogen moeten worden welke (combinatie van) maatregelen onder de dan geldende omstandigheden de meeste toegevoegde waarde biedt. Hierbij worden steeds actuele wetenschappelijke inzichten betrokken.

Gedurende de epidemie van covid-19 zijn de effecten van de maatregelenpakketten en de verspreiding van het virus gemonitord. Hierbij is gebruik gemaakt van modellering door het RIVM en evaluatie van eerdere maatregelen. Deze modellering wordt voortdurend geëvalueerd en gevalideerd aan de hand van het daadwerkelijke verloop van de epidemie. Inzichten hieruit worden meegenomen bij het opstellen van nieuwe maatregelen. Zo wordt steeds wetenschappelijke toetsing uitgevoerd om te controleren of het vooraf gemodelleerde effect in de werkelijkheid ook uitpakt zoals voorspeld. Deze wetenschappelijke toetsing laat zien dat de effectiviteit van de ingevoerde maatregelenpakketten voor het terugdringen van het aantal besmettingen evident is. In de besluitvorming zijn de epidemiologische effecten steeds afgewogen tegen de maatschappelijke (neven)effecten die in kaart werden gebracht via de Sociaal Maatschappelijke reflectie van het SCP en de Gedragsreflecties van de RIVM Gedragsunit.

Het is achteraf niet vast te stellen of met alternatieve maatregelen dezelfde of betere resultaten mogelijk waren geweest.

Deze overwegingen staan echter los van de voorgestelde bevoegdheidsgrondslagen. Deze zijn bovenal gebaseerd op algemene uitgangspunten van infectieziektenbestrijding. Het doel van dit wetsvoorstel is om de Wpg pandemisch parater te maken. Als zodanig zijn de maatregelen die zijn opgenomen in het wetsvoorstel van toepassing in diverse contexten aangaande A1-infectieziekten.

Een andere vraag die genoemde leden hebben is in relatie tot de maatregelen in verband met inreizen. Het inreizen blijkt een effectieve manier, voornamelijk in de vroege fase, om de verspreiding van een ziektekiem te beperken. Hoe verhoudt dan de hoogte van de drempel die wenselijk is voor een inreisverbod zich tot de hoogte van de drempel die wenselijk is voor de andere maatregelen?

Een maatregel als het inreisverbod is een verdergaande maatregel dan de maatregelen die in dit wetsvoorstel zijn opgenomen, zoals een testverplichting of quarantaineplicht. In het geval van laatstgenoemde maatregelen kan de reiziger, in tegenstelling tot het inreisverbod, het land wel inreizen maar wordt het risico op verspreiding van een infectieziekte voorafgaand en na de reis verkleind.

Het verdergaande karakter van het inreisverbod maakt deze maatregel zowel effectief als ingrijpend voor de reiziger. Daarom ligt de drempel voor het instellen van het inreisverbod hoger en wordt het wenselijk geacht dat deze enkel wordt ingesteld in een noodsituatie, bijvoorbeeld in het geval van het ontstaan van een nieuw virus of nieuwe variant van een reeds bekend virus.

Worden infectieziekten die nog niet in Nederland aanwezig zijn al wel geclassificeerd door het RIVM? Is het voor de classificatie vereist dat de ziekte reeds in mensen aangetroffen wordt? Kan de regering zich bijvoorbeeld voorstellen dat de vogelgriep al geclassificeerd kan worden als A-ziekte omdat bij een uitbraak ervan het maatschappelijke leven dreigt te ontwrichten?

Op dit moment wordt volstaan met het regelen van bevoegdheidsgrondslagen voor collectieve maatregelen waarmee al ervaring is opgedaan tijdens de bestrijding van de epidemie van covid-19. Die maatregelen en ook de voorgestelde bevoegdheidsgrondslagen in het onderhavige wetsvoorstel zijn bovenal gebaseerd op de algemene principes van infectieziektebestrijding. Met de opgenomen bevoegdheidsgrondslagen kan het grootste deel van de ziekteverwekkers die een dergelijke infectieziekte kunnen veroorzaken, aangepakt worden. Dat neemt niet weg, dat de regering voor de volgende tranches onderzoekt of het toevoegen van nieuwe specifieke bevoegdheidsgrondslagen voor collectieve maatregelen, noodzakelijk en proportioneel is voor het bestrijden van een toekomstige epidemie van infectieziekten behorend tot groep A1.

De differentiatie die de regering voorstelt in de te nemen maatregelen is voor de leden van de ChristenUnie-fractie een logische afweging, waarbij zij ten aanzien van het lokale en regionale maatwerk vragen hoe de regering dit in de uitvoering nader invult. Kan de regering enkele casussen ten voorbeeld geven voor de ideale invulling?

Het wetsvoorstel creëert een structureel wettelijk kader voor de bestrijding van een epidemie van infectieziekten behorend tot groep A1, of een directe dreiging daarvan. Aangezien elke infectieziekte en epidemie zijn eigen karakteristieken heeft is niet een ideaalbeeld weer te geven in welke gevallen en op welk moment lokale en regionale differentiatie noodzakelijk is. Wel kan in zijn algemeenheid worden aangeven in welke situaties lokale en regionale differentiatie noodzakelijk kan zijn.

Zo is het denkbaar dat in bijvoorbeeld Europees Nederland maatregelen noodzakelijk zijn, terwijl dit in Caribisch Nederland niet het geval is, of andersom. Ook kan het in bijvoorbeeld grensregio’s of regio’s met een bepaalde attractie noodzakelijk zijn om meer of andere maatregelen te treffen dan in andere regio’s, bijvoorbeeld omdat in een regio het pandemisch beeld kritieker is, of omdat het gaat om een waar veel mensen op afkomen.

Zoals benoemd in het vorige antwoord is het in ieder geval noodzakelijk dat gedifferentieerd kan worden tussen Europees Nederland en Caribisch Nederland. Het is daarnaast voor te stellen dat in geval van een toekomstige epidemie van een A1-infectieziekte regionaal differentiëren noodzakelijk is. Desalniettemin moet in deze situaties worden stilgestaan bij de bekende nadelen van bijvoorbeeld verminderde duidelijkheid voor burgers of het zogenaamde «waterbed-effect» waarbij burgers vanwege een verschil in maatregelen uitwijken naar andere regio’s. Voor elke krachtens hoofdstuk V, paragraaf 8, vast te stellen ministeriële regeling dient – aan de hand van de actuele stand van de epidemie van de betreffende infectieziekte, de wetenschappelijke inzichten en voortgang van de bestrijding – een beoordeling plaats te vinden van de noodzaak, geschiktheid, proportionaliteit en subsidiariteit. Bij het maken van de afweging of regionale differentiatie van maatregelen in een specifiek geval, noodzakelijk is en voldoet aan de overige eisen zoals neergelegd in artikel 58b, vind een brede weging plaats en zullen regionale medeoverheden betrokken worden. Naar aanleiding van de vragen en opmerkingen over artikel 58b in het verslag, alsmede gedurende het rondetafelgesprek met professoren Bovend’Eert, Gerards en Toebes en de heer Loof van het College voor de Rechten van de Mens, wordt via de gelijktijdig met deze nota ingediende nota van wijziging voorgesteld artikel 58b te herformuleren en hier ook het maatschappelijk welzijn bij te betrekken. In de toelichting bij de nota van wijziging wordt nader ingegaan op de inhoud en betekenis van artikel 58b.

De regering kiest ervoor om in dit wetsvoorstel de maatregelen op te nemen die zijn voorgesteld in de zesde verlenging van de Twm. In de memorie van toelichting beschrijft de regering dat gebleken is dat deze maatregelen geschikt en effectief kunnen zijn, omdat ze eerder van kracht zijn geweest in de covid-19-bestrijding. Is de regering het met de leden van de ChristenUnie-fractie eens dat alleen het feit dat maatregelen eerder van kracht zijn geweest nog geen reden is om ervan uit te gaan dat een maatregel effectief is?

De voorgestelde bevoegdheidsgrondslagen zijn mede gebaseerd op de maatregelen die tijdens de epidemie van covid-19 zijn getroffen. Die maatregelen en ook de voorgestelde bevoegdheidsgrondslagen zijn echter bovenal gebaseerd op de algemene principes van infectieziektenbestrijding.

Deze leden zijn met de regering van mening dat voor de rechtvaardiging van concrete maatregelen een goede onderbouwing van de noodzaak en proportionaliteit van deze maatregelen vereist is. Zij vragen op welke manier en op welk moment de regering deze onderbouwing zal geven, indien de effectiviteit van een bepaalde maatregel, of een set aan maatregelen, onzeker is, onbekend is of sterk afhankelijk is van tal van andere factoren zoals gedrag, variant van het virus of infectiegraad

In het wetsvoorstel zijn de waarborgen van noodzaak, geschiktheid, proportionaliteit en subsidiariteit geëxpliciteerd (artikel 58b). De onderbouwing van deze bij het nemen van maatregelen te maken afweging bestaat in het geval van de huidige epidemie van covid- uit een epidemiologische situatie, een sociaal-maatschappelijke beeld en adviezen over de verwachte effecten, zowel op de epidemie als op andere terreinen. In de brieven die recentelijk aan uw Kamer verzonden zijn, is beschreven waarom de epidemiologische situatie moeilijk te voorspellen is en voor toekomstige epidemieën ook zal zijn en waarom de effectiviteit van maatregelen ter bestrijding van de epidemie niet precies kunnen worden bepaald, maar wel effectief zijn.68

Naar aanleiding van de vragen en opmerkingen over artikel 58b in het verslag, alsmede gedurende het rondetafelgesprek met professoren Bovend’Eert, Gerards en Toebes en de heer Loof van het College voor de Rechten van de Mens, wordt via de gelijktijdig met deze nota ingediende nota van wijziging voorgesteld artikel 58b te herformuleren en hier ook het maatschappelijk welzijn bij te betrekken. In de toelichting bij de nota van wijziging wordt nader ingegaan op de inhoud en betekenis van artikel 58b.

De Afdeling acht het relatief beperkte bevoegdhedeninstrumentarium als eerste stap in passende wetgeving verdedigbaar. Voor een volgende fase adviseert de Afdeling wel een meer gevulde «gereedschapskist» met een goed slot erop. De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen welke reflecties de regering daarop heeft, zowel ten aanzien van de te overwegen maatregelen, als de verdere invulling van «het goede slot» bij het openen en weer sluiten.

Het doel van dit wetsvoorstel is om de Wpg pandemisch parater te maken. Als zodanig zijn de maatregelen die zijn opgenomen in het wetsvoorstel van toepassing in diverse contexten aangaande A1-infectieziekten. Dit is een belangrijk onderscheid ten opzichte van de Tijdelijke wet maatregelen covid-19 (Twm). Een toegangsbewijs maakt, zoals de leden van de ChristenUnie, terecht opmerken, geen onderdeel uit van de voorgestelde maatregelen in het wetsvoorstel.

Specifiek ten aanzien van de bestrijding van de epidemie van covid-19 geldt dat het ctb in de huidige epidemiologische context minder effectief dan onder de alfa- en deltavariant van het virus is in het verkleinen van het risico op transmissie en daarmee op ernstige ziekte. Dit hoeft niet te betekenen dat een vergelijkbaar toegangsbewijs in een andere epidemiologische context, met een nieuw virus of nieuwe variant van het huidige virus, dezelfde mate van effectiviteit kent. Zo concludeert de TU Delft:69

«Het Risico Taxatie Model laat zien dat de invoering van ctb-beleid het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames onder bezoekers van ctb-locaties kan verlagen, in zowel de Deltavariant als in de Omikronvariant scenario’s. Het invoeren van 1G heeft een veel grotere invloed op het verlagen van besmettingen en ziekenhuisopnames onder bezoekers dan het invoeren van 2G of 3G. De effectiviteit van 2G en 3G is lager in de Omikronvariant scenario’s dan in de Deltavariant scenario’s.

Uit deze conclusies blijkt onder meer dat een coronatoegangsbewijs wel degelijk effectief kan zijn. Wel is de mate van effectiviteit afhankelijk van de epidemiologische context. Indien overwogen wordt om de inzet van een ctb specifiek voor covid-19 in een separaat wetsvoorstel op te nemen, moet gelet op het voorgaande worden bezien op welke wijze en in welke vorm het ctb effectief ingezet kan worden om sluiting van sectoren te voorkomen. Het kabinet is overigens van mening dat een wetsvoorstel dat de inzet van een ctb mogelijk maakt voor de bestrijding van de epidemie van covid-19 enkel overwogen moet worden als daar ook draagvlak voor is bij uw Kamer. Het kabinet gaat hierover dan graag met u in gesprek.

Overigens is het de vraag of de conclusie juist is, dat een ctb op basis van vaccinatie nauwelijks uitvoerbaar is, gezien de herhaalprikken, het ontbreken van registratie over reeds doorgemaakte corona-infecties en de effectiviteit van de basisserie vaccins, waar het ctb eerder op was gebaseerd, niet meer op deze wijze bestaat. Immers, er worden nog steeds Digitale Corona Certificaten (DCC) uitgegeven. Een basisserie en een herhaalprik leiden tot een geldig DCC.

De leden van de SGP-fractie vragen welke criteria gebruikt worden om te bepalen of een ziekte groep A1 dan wel A2 is. In de memorie van toelichting worden drie indicatoren gebruikt. Zijn dit alle indicatoren die het RIVM/OMT hanteert? Genoemde leden vragen of deze drie indicatoren ook gelden voor A2-ziekten. Zo ja, welke criteria gelden er dan aanvullend voor A1-ziekten?

Het gaat hier om verschillende maatregelen met een verschillend rechtskarakter. Deze zal ik hieronder afzonderlijk behandelen.

Hierbij wordt opgemerkt dat covid-19 in het huidige wetsvoorstel geen A1-infectieziekte is, hierdoor kan 58d niet worden ingezet voor enige maatregel ter bestrijding van covid-19. Indien covid-19 wordt aangemerkt als A1-infectieziekte dan is toepassing van artikel 58d mogelijk indien aan de daarin gestelde voorwaarden is voldaan.

De voorwaarden van artikel 58d zijn de volgende:

• – er moet sprake zijn van een dringende omstandigheid waarin direct moet worden gehandeld. De regering beoogt met deze criteria tot uitdrukking te brengen dat het gaat om situaties waarin met grote spoed moet worden gehandeld en waarin dus niet eerst een (spoed)wetsvoorstel kan worden afgewacht. Uit de aard der zaak kan een spoedregeling – anders dan een spoedwetsvoorstel – binnen een aantal dagen worden vastgesteld en in werking treden;

• – voorts moet sprake zijn van ontoereikendheid: de specifieke bevoegdheidsgrondslagen uit hoofdstuk V, paragraaf 8, Wpg, bieden geen toereikende grondslag. Het kan gaan om een situatie waarin de benodigde grondslag niet in de Wpg is opgenomen maar ook om een situatie waarin er wel een benodigde grondslag is die evenwel niet kan worden ingezet, omdat deze voor de betreffende omstandigheid bijvoorbeeld niet proportioneel wordt geacht; de toets van artikel 58b vindt immers ook toepassing als het gaat om een ministeriële regeling op grond van artikel 58d;

• – voor de volledigheid benadrukt de regering dat bij toepassing van deze bepaling ook in ogenschouw moet worden genomen of er grondrechten in het geding zijn en zo ja, of een eventuele beperking van grondrechten gerechtvaardigd is (zoals ook geëxpliciteerd in 58b).

Het is niet voorzienbaar of er bij de bestrijding van een toekomstige A1-infectieziekte sprake kan zijn van een dringende omstandigheid waarin direct gehandeld moet worden en waarbij de specifieke bevoegdheidsgrondslagen ontoereikend zijn, op grond waarvan het noodzakelijk en proportioneel is om een test- en vaccinatiebewijs als toegangsbewijs in te zetten. Het is namelijk niet te zeggen hoe een toekomstige epidemie van een A1-infectieziekte eruit ziet. Het hangt daarom af van de specifieke omstandigheden om te kunnen beoordelen welke maatregelen voor dat moment noodzakelijk en proportioneel zijn. Op dit moment kan daarom niet de conclusie worden getrokken dat een test- en/of vaccinatiebewijs als toegangsbewijs nooit voldoet aan de voorwaarden van artikel 58d.

De mogelijkheid tot het instellen van een avondklok maakt – evenals een aantal andere specifieke bevoegdheidsgrondslagen die opgenomen waren in het inmiddels vervallen tijdelijke hoofdstuk Va Wpg – geen onderdeel uit van het wetsvoorstel. Met betrekking tot de avondklok is eerder de Wet bijzondere bevoegdheden burgerlijk gezag (Wbbbg) als grondslag gebruikt. De Hoge Raad heeft deze grondslag toen ook geschikt bevonden voor een avondklok als maatregel voor de bestrijding van een epidemie.70

Deelt de regering de opvatting dat dit onwenselijk is en kan de regering toezeggen dat zij dit dus ook niet zal doen?

De inzet van test- en/of vaccinatiebewijzen als toegangsbewijs is een zware maatregel, die politiek en maatschappelijk gevoelig ligt. Daarnaast is dit instrument afhankelijk van een aantal randvoorwaarden. De regering heeft om deze reden een bevoegdheidsgrondslag voor deze maatregel niet opgenomen in dit wetsvoorstel. De regering ziet ook dat het op voorhand uitsluiten van maatregelen bij een mogelijke opleving in de toekomst de mogelijke interventiemaatregelen beperkt, waardoor ingrijpender maatregelen sneller in beeld komen. Mede gelet op het feit dat deze maatregel wordt genoemd in verschillende sectorplannen ter voorkoming van zwaardere maatregelen, valt hiertoe een separaat wetsvoorstel te overwegen.

Met betrekking tot de avondklok is eerder de Wet bijzondere bevoegdheden burgerlijk gezag (Wbbbg) als grondslag gebruikt. De Hoge Raad heeft deze grondslag toen ook geschikt bevonden voor een avondklok als maatregel voor de bestrijding van een epidemie.

De leden van de SGP-fractie zien liever dat dit via een regulier wetgevingstraject aan de Wpg zou worden toegevoegd, indien de regering (of een Kamerlid, via initiatiefwetgeving) de wens heeft om dergelijke instrumenten aan de Wpg toe te voegen. Deelt de regering deze mening?

Het is niet voorzienbaar of er bij de bestrijding van een toekomstige A1-infectieziekte sprake kan zijn van een dringende omstandigheid waarin direct gehandeld moet worden en waarbij de specifieke bevoegdheidsgrondslagen ontoereikend zijn, op grond waarvan het noodzakelijk en proportioneel is om een test- en vaccinatiebewijs als toegangsbewijs in te zetten. Het is namelijk niet te zeggen hoe een toekomstige epidemie van een A1-infectieziekte eruit ziet. Het hangt daarom af van de specifieke omstandigheden om te kunnen beoordelen welke maatregelen voor dat moment noodzakelijk en proportioneel zijn.

Met betrekking tot de avondklok is eerder de Wbbbg als grondslag gebruikt. De Hoge Raad heeft deze grondslag toen ook geschikt bevonden voor een avondklok als maatregel voor de bestrijding van een epidemie.

In de memorie van toelichting wordt benadrukt dat met dit wetsvoorstel collectieve maatregelen genomen kunnen worden om infectieziekten met pandemisch potentieel te bestrijden. Geldt dan dus dat met de huidige bepalingen in de Wpg geen enkele mogelijkheid wordt geboden voor collectieve maatregelen voor (thans) A-ziekten en in de toekomst A2-ziekten? Kan de regering een uitputtend overzicht van collectieve maatregelen geven die reeds nu al mogelijk zijn op basis van de Wpg?

Gelet op de gewenste uniformiteit en eenduidigheid in de procedures voor het nemen van maatregelen, en met het oog op de slagvaardigheid, is ervoor gekozen de veilige afstand bij ministeriële regeling vast te stellen. Het gaat hier alleen om het daadwerkelijk bepalen van de grootte van de veilige afstand, want de norm dat er een veilige afstand moet worden gehouden, staat al in de wet. Deze wettelijke norm zal eerst ingevolge artikel 20 of 20a, met parlementaire betrokkenheid, geactiveerd moeten worden, alvorens de afstand vastgesteld kan worden. Vervolgens zal de ministeriële regeling waarin de grootte van de veilige afstand wordt bepaald via de daarvoor geijkte procedure (artikel 58c) aan beide Kamers worden voorgelegd. Beide Kamers kunnen daarbij gebruik maken van hun reguliere instrumentarium en voorts komt aan de Tweede Kamer hierbij een blokkeringsrecht toe. Hiermee is de procedure voor het instellen van de veilige afstand met voldoende waarborgen omkleed.

De gewenste snelheid en slagkracht bij het bepalen van de veilige afstand ziet niet alleen op het vergroten van de veilige afstand, maar ook op het afschalen of afschaffen ervan, zodra dat kan. Ook hiervoor acht de regering de procedure van een ministeriële regeling geschikter dan de procedure voor het tot stand brengen of wijzigen van een algemene maatregel van bestuur.

Voor infectieziekten in groep A1 geldt dat zij een dusdanige omvang hebben dat het maatschappelijke leven erdoor wordt ontwricht en dat voor de bestrijding van een epidemie van deze infectieziekte of de directe dreiging daarvan collectieve maatregelen noodzakelijk kunnen zijn. De criteria die daarbij, door de experts, bekeken en gewogen worden zijn snelheid van verspreiding onder de bevolking, samenhangend met de manier van verspreiden en de immuniteit in de populatie, en de ernst van de infectieziekte. Gezamenlijk zijn dat criteria die bepalen hoe maatschappelijk ontwrichtend een ziekte kan worden doordat een belangrijk deel van de beroepsbevolking ziek is en dus niet kan werken enerzijds en er anderzijds overbelasting van de zorg op kan treden. De experts, en een vertegenwoordiger van het Landelijk Overleg Infectieziektebestrijding zijn een vaste deelnemer aan het OMT, en kunnen adviseren een infectieziekteziekte als A1 of A2 aan te wijzen. Gegeven de in artikel 20 neergelegde procedure, kan vervolgens ook snel besluitvorming plaatsvinden over een aanwijzing als A1 of A2.

Voor infectieziekten in groep A1 geldt dat zij een dusdanige omvang hebben dat het maatschappelijke leven erdoor wordt ontwricht en dat voor de bestrijding van een

epidemie van deze infectieziekte of de directe dreiging daarvan collectieve

maatregelen noodzakelijk kunnen zijn. De criteria die daarbij, door de experts, bekeken en gewogen worden zijn snelheid van verspreiding onder de bevolking, samenhangend met de manier van verspreiden en de immuniteit in de populatie, en de ernst van de ziekte. Gezamenlijk zijn dat criteria die bepalen hoe maatschappelijk ontwrichtend een ziekte kan worden doordat een belangrijk deel van de beroepsbevolking ziek is en dus niet kan werken enerzijds en er anderzijds overbelasting van de zorg op kan treden. Het gaat daarbij niet om de individuele criteria maar om hoe deze op elkaar inwerken. Een ziekte die hele ernstige klachten geeft, en die een heel hoog sterftepercentage heeft, zoals ebola, zal bijvoorbeeld toch geen A1 ziekte worden omdat de verspreiding alleen plaatsvindt bij direct contact met zieke patiënten.

Het lid van de BIJ-fractie leest hoe wordt aangegeven dat verschillende elementen bepalen welke maatregelen op specifieke momenten het meest effectief zijn. Het lid vraagt de regering in dat kader hoe wordt gereflecteerd op een tweetal gang van zaken uit de coronapandemie.

Het lid vraagt hoe wordt gekeken naar het lange tijd ontkennen en derhalve dus niet adequaat handelen naar de wetenschappelijke kennis die elders al ruimschoots beschikbaar was, dat covid-19 via aerosolen verspreidt, en dus maatregelen rondom het voorkomen hiervan het meest effectief zouden zijn. Genoemd lid vraagt hoe wordt gekeken naar dit feit, en hoe kan worden gegarandeerd dat men in onverhoopte vergelijkbare situaties in de toekomst wel op tijd en gerichter kunnen handelen door betere kennisdeling en eerder signaleren en erkennen van reeds bekende feiten.

Er is wetenschappelijke overeenstemming dat de directe besmettingsroute (via de lucht over korte afstand) de dominante besmettingsroute is voor SARS-CoV-2. De maatregelen van het kabinet hebben zich in belangrijke mate op deze besmettingsroute gericht.

Ook bij toekomstige epidemieën zal het kabinet zich door experts laten adviseren over te nemen maatregelen, waarbij vanzelfsprekend de meest actuele en relevante wetenschappelijke inzichten gebruikt zullen worden.

Allereerst wordt ingegaan op de constatering van deze leden van de PVV-fractie dat het parlement niet betrokken zou zijn bij het stopzetten van maatregelen.

Deze constatering is niet geheel juist. In de eerste plaats dient ook een ministeriële regeling houdende stopzetting of afschaling van maatregelen, via de procedure van artikel 58c, bij beide Kamers te worden voorgehangen. In geval van spoed of bij afschaling kan een nahang plaatsvinden. Beide Kamers kunnen hierbij gebruikmaken van hun reguliere instrumentarium (vragen, moties, initiatiefwet) en voorts komt aan de Tweede Kamer zeggenschap toe over de voor- of nagehangen (ontwerp)regelingen via een blokkeringsrecht. Bovendien staat artikel 58c er níet aan in de weg dat het beide Kamers zich ook buíten de in dat artikel genoemde momenten, met gebruikmaking van het reguliere instrumentarium (vragen, motie, als het gaat om de Tweede Kamer, een initiatiefwet) kan uitlaten over de wenselijkheid van het voortduren van maatregelen. Hoewel het bij de inzet van het reguliere instrumentarium – behoudens het instrument initiatiefwet – anders dan deze leden wensen niet gaat om een bindende beslissingsmogelijkheid (zeggenschap) van het parlement, meent de regering dat het parlement met het reguliere instrumentarium ruime beïnvloedingsmogelijkheden heeft. Beide Kamers kunnen door middel van een motie onder meer oproepen tot het afschalen van de A1-infectieziekte, tot het in- of buiten werking stellen van (bepaalde) bevoegdheden voor collectieve maatregelen of tot het nemen, wijzigen of afschalen van concrete maatregelen. De Tweede Kamer kan bovendien met het instrument initiatiefwet een wetsvoorstel indienen om bevoegdheidsgrondslagen voor collectieve maatregelen toe te voegen, te wijzigen of buiten werking te stellen. Ook kan de Tweede Kamer via het instrument initiatiefwet een wetsvoorstel indienen om een infectieziekte tot de groep A1 aan te wijzen of een infectieziekte behorend tot A1 in een andere groep te plaatsen of uit de Wpg te verwijderen.

Hieronder wordt ingegaan op de door deze leden gewenste zeggenschap van het parlement over maatregelen.

In noodsituaties zal aan het bestuur een zekere beleids- en beoordelingsruimte moeten worden toegekend met het oog op de noodzakelijke slagkracht. Er moeten dan immers snel maatregelen worden genomen die soms ingrijpend zijn. Tegelijkertijd, zo geeft ook de Afdeling aan72, is juist in crisistijd democratische legitimatie essentieel. Wil de crisisbeheersing aanvaardbaar en effectief zijn, dan zal daarvoor steeds voldoende maatschappelijk en politiek draagvlak moeten bestaan. Het parlement speelt daarin een cruciale rol. De regering wijst in dit verband ook op de adviesopmerking van de Afdeling dat bestuurlijke slagkracht en democratische legitimatie niet onverenigbaar en maar beperkt tegengesteld zijn. Legitimiteit van overheidsoptreden wordt, zo geeft de Afdeling aan, immers niet uitsluitend bereikt door parlementaire betrokkenheid bij de besluitvorming, maar ook door effectief bestuur in de vorm van slagvaardige crisisbestrijding.73 Tegen die achtergrond heeft de regering bij de vormgeving van de parlementaire betrokkenheid gezocht naar een balans tussen de democratische legitimatie en de bestuurlijke slagkracht. Aanvullend op het bestaande instrumentarium dat reeds aan beide Kamers ter beschikking staat (vragen, moties, en als het gaat om de Tweede Kamer voorts het recht van initiatief), wordt in artikel 58c aan de Tweede Kamer een blokkeringsrecht toegekend, waarmee meer parlementaire zeggenschap wordt gewaarborgd bij de totstandkoming van regelingen die door burgers als zeer ingrijpend kunnen worden ervaren.

Een vergelijkbare regeling van het blokkeringsrecht was destijds opgenomen in de Twm, via het op 13 oktober 2020 aangenomen amendement Buitenweg c.s.74 In paragraaf 5.5.2. van de memorie van toelichting75 is ingegaan op de daarover door de Eerste Kamer aan de Afdeling gevraagde voorlichting.76 De Afdeling concludeerde in de genoemde voorlichting dat er geen staatsrechtelijke belemmeringen bestonden voor de in het amendement gekozen constructie. Er zijn, zo gaf de Afdeling aan, geen grondwettelijke bepalingen of constitutionele uitgangspunten die aan de constructie in de weg staan. Daarbij was van belang, aldus de Afdeling, dat hoewel beide Kamers deel uitmaken van de formele wetgever en voor de totstandkoming van een wet in formele zin instemming van beide Kamers nodig is, tegelijkertijd de posities van beide Kamers in het wetgevingsproces verschillen. Grondwettelijk gezien heeft, zo constateerde de Afdeling, de Tweede Kamer meer bevoegdheden en komt de Tweede Kamer in zoverre meer gewicht toe. In dat licht bezien en mede gelet op de bij het vaststellen van ministeriële regelingen te betrachten snelheid in de bijzondere omstandigheden die bij de bestrijding van een epidemie aan de orde zijn, achtte de Afdeling het verdedigbaar dat het blokkeringsrecht op ministeriële regelingen alleen aan de Tweede Kamer werd toegekend. Dat het blokkeringsrecht alleen aan de Tweede Kamer toekomt laat onverlet, zoals ook door de Afdeling wordt benadrukt77, dat de Eerste Kamer door middel van haar reguliere instrumentarium op verschillende wijzen aan haar betrokkenheid uitdrukking kan geven.

De regering meent dat beide Kamers hiermee reeds ruime beïnvloedingsmogelijkheden hebben. In dit verband wordt ook gewezen op de adviesopmerking van de Afdeling dat zij de wijze waarop de parlementaire betrokkenheid in het wetsvoorstel vorm krijgt, voor dit moment toereikend acht78.

Hieronder wordt ingegaan op het laatste deel van de vraag, namelijk het verzoek om in te gaan op de overweging om maatregelen van een tijdvak te voorzien dat automatisch afloopt (horizonbepaling).

Een (generieke) horizonbepaling is een variant van een «uitzetknop», in dit geval voor het automatisch stopzetten van maatregelen zonder dat daarvoor een initiatief van de Ministers van VWS en BZK hoeft te worden afgewacht. Beide Kamers zijn in dit geval als medewetgever betrokken bij het vaststellen van de generieke horizonbepaling, ervan uitgaande dat deze leden bedoelen dat de vervaltermijn op wetsniveau wordt bepaald. Het initiatief voor een wijzigingsregeling ligt vervolgens weer volgens de gebruikelijke procedure (artikel 58c) bij de Ministers van BZK en VWS. Zij kunnen immers indien dat noodzakelijk is en proportioneel voor of na de vervaldatum een wijzigingsregeling voorstellen of dezelfde maatregelen voorstellen, waarbij het parlement wederom betrokken wordt via een voorhang- of nahangprocedure. Een horizonbepaling voor maatregelen legt dus niet zozeer het initiatief voor een regeling bij de Kamers, maar waarborgt parlementaire betrokkenheid op vooraf door de regering en het parlement (in de wet) vastgestelde momenten.

Bij de vraag of een horizonbepaling wenselijk is en welke termijn daarbij passend is, moet afgewogen worden of er een goede balans is tussen de parlementaire betrokkenheid en de bestuurlijke slagkracht die noodzakelijk is voor een effectieve crisisbestrijding. Daarmee kan ook worden voorkomen dat telkens met hoge snelheid elkaar opvolgende (ongewijzigde) regelingen opnieuw in procedure moeten worden gebracht. De regering heeft geen horizonbepaling voorgesteld omdat zij een dergelijke bepaling niet noodzakelijk acht. Ten eerste kan in een (wijzigings)regeling ook zonder dat dat wettelijk verplicht is, een horizonbepaling worden opgenomen. Dit was overigens gangbare praktijk onder de Twm. Aangezien een (ontwerp)regeling wordt voor- of nagehangen kan het parlement zich ook over dit specifieke onderdeel van een regeling uitlaten en dus meebeslissen over de vervaltermijn in dat concrete geval. Ten tweede voorziet het wetsvoorstel, ter verdere versterking van de parlementaire betrokkenheid, in een verantwoordingsplicht voor de Minister van VWS, waarbij het parlement op vaste momenten (maandelijks) wordt geïnformeerd over genomen maatregelen. Expliciet bepaald is dat de regering daarbij ingaat op de verwachtingen ten aanzien van het voortduren van de maatregelen79. Het wetsvoorstel biedt dus ook waarborgen voor de parlementaire controle tussentijds of achteraf. Daarbij kan het parlement, met gebruik van het reguliere instrumentarium, invloed uitoefenen op het samenstel van maatregelen alsmede op het tijdpad daarvan.

Tot slotte heeft de Afdeling op uitdrukkelijk verzoek van de regering in haar advies denkrichtingen gegeven voor de verdere gedachtevorming over de parlementaire betrokkenheid in een volgende fase. Parlementaire betrokkenheid op het niveau van maatregelen is juist geen onderdeel van de door de Afdeling geschetste denkrichtingen. Zoals in het nader rapport is aangegeven zal de regering de parlementaire betrokkenheid met het oog op een definitievere regeling, in een volgende fase verder doordenken. Daarbij zal het in voorbereiding zijnde kader voor de modernisering van het staatsnood- en crisisrecht dat op korte termijn naar uw Kamer zal worden gestuurd als leidraad dienen.

Een (generieke) maximumtermijn of horizonbepaling is een variant van een «uitzetknop», in dit geval voor het automatisch stopzetten van maatregelen zonder dat daarvoor een initiatief van de Ministers van VWS en BZK hoeft te worden afgewacht.

Beide Kamers zijn in dit geval als medewetgever betrokken bij het vaststellen van de generieke horizonbepaling, ervan uitgaande dat deze leden bedoelen dat de vervaltermijn op wetsniveau wordt bepaald. Het initiatief voor een wijzigingsregeling ligt vervolgens weer volgens de gebruikelijke procedure (artikel 58c) bij de Ministers van BZK en VWS. Zij kunnen immers indien dat noodzakelijk is en proportioneel voor of na de vervaldatum een wijzigingsregeling voorstellen of dezelfde maatregelen voorstellen, waarbij het parlement wederom betrokken wordt via een voorhang- of nahangprocedure. Een horizonbepaling legt dus niet zozeer het initiatief voor een regeling bij de Kamers, maar waarborgt parlementaire betrokkenheid op vooraf door de regering en het parlement (in de wet) vastgestelde momenten.

Bij de vraag of een horizonbepaling wenselijk is en welke termijn daarbij passend is, moet afgewogen worden of er een goede balans is tussen de parlementaire betrokkenheid en de bestuurlijke slagkracht die noodzakelijk is voor een effectieve crisisbestrijding. Daarmee kan ook worden voorkomen dat telkens met hoge snelheid elkaar opvolgende (ongewijzigde) regelingen opnieuw in procedure moeten worden gebracht. De regering heeft geen horizonbepaling voorgesteld omdat zij een dergelijke bepaling niet noodzakelijk acht. Ten eerste kan in een (wijzigings)regeling ook zonder dat dat wettelijk verplicht is, een horizonbepaling worden opgenomen. Dit was overigens gangbare praktijk onder de Twm. Aangezien een (ontwerp)regeling wordt voor- of nagehangen kan het parlement zich ook over dit specifieke onderdeel van een regeling uitlaten en dus meebeslissen over de vervaltermijn in dat concrete geval. Ten tweede voorziet het wetsvoorstel, ter verdere versterking van de parlementaire betrokkenheid, in een verantwoordingsplicht voor de Minister van VWS, waarbij het parlement op vaste momenten (maandelijks) wordt geïnformeerd over genomen maatregelen. Expliciet bepaald is dat de regering daarbij ingaat op de verwachtingen ten aanzien van het voortduren van de maatregelen81. Het wetsvoorstel biedt dus ook waarborgen voor de parlementaire controle tussentijds of achteraf. Daarbij kan het parlement, met gebruik van het reguliere instrumentarium, invloed uitoefenen op het samenstel van maatregelen alsmede op het tijdpad daarvan.

Tot slotte heeft de Afdeling op uitdrukkelijk verzoek van de regering in haar advies denkrichtingen meegegeven voor de verdere gedachtevorming over de parlementaire betrokkenheid in een volgende fase. Parlementaire betrokkenheid op het niveau van maatregelen is juist geen onderdeel van de door de Afdeling geschetste denkrichtingen. Zoals in het nader rapport is aangegeven zal de regering de parlementaire betrokkenheid met het oog op een definitievere regeling, in een volgende fase verder doordenken. Daarbij zal het in voorbereiding zijnde kader voor de modernisering van het staatsnood- en crisisrecht dat op korte termijn naar uw Kamer zal worden gestuurd als leidraad dienen.

Anders dan de leden van de SP-fractie veronderstellen heeft de Eerste Kamer wel een rol bij de toetsing van maatregelen, op een vergelijkbare wijze als onder de Twm. Maatregelen worden voorgehangen bij beide Kamers (onder de Twm was enkel sprake van een nahangprocedure). In geval van spoed of bij afschaling kan een nahang bij beide Kamers plaatsvinden. Beide Kamers kunnen hierbij via het reguliere instrumentarium controle uitoefenen op de voor- of nagehangen (ontwerp)regelingen.

In noodsituaties zal aan het bestuur een zekere beleids- en beoordelingsruimte moeten worden toegekend met het oog op de noodzakelijke slagkracht. Er moeten dan immers snel maatregelen worden genomen die soms ingrijpend zijn. Tegelijkertijd, zo geeft ook de Afdeling in haar advies aan82, is juist in crisistijd democratische legitimatie essentieel. Wil de crisisbeheersing aanvaardbaar en effectief zijn, dan zal daarvoor steeds voldoende maatschappelijk en politiek draagvlak moeten bestaan. Het parlement speelt daarin een cruciale rol. In dit verband wordt ook gewezen op de adviesopmerking van de Afdeling dat bestuurlijke slagkracht en democratische legitimatie niet onverenigbaar en maar beperkt tegengesteld zijn. Legitimiteit van overheidsoptreden wordt, zo geeft de Afdeling aan, immers niet uitsluitend bereikt door parlementaire betrokkenheid bij de besluitvorming, maar ook door effectief bestuur in de vorm van slagvaardige crisisbestrijding.83 Tegen die achtergrond heeft de regering bij de vormgeving van de parlementaire betrokkenheid gezocht naar een balans tussen de democratische legitimatie en de bestuurlijke slagkracht. Aanvullend op het bestaande instrumentarium dat reeds aan beide Kamers ter beschikking staat (vragen, moties, en als het gaat om de Tweede Kamer voorts het recht van initiatief), wordt in artikel 58c aan de Tweede Kamer een blokkeringsrecht toegekend, waarmee meer parlementaire zeggenschap wordt gewaarborgd bij de totstandkoming van regelingen die door burgers als zeer ingrijpend kunnen worden ervaren.

Een vergelijkbare regeling van het blokkeringsrecht was destijds opgenomen in de Twm, via het op 13 oktober 2020 aangenomen amendement Buitenweg c.s.84 In paragraaf 5.5.2. van de memorie van toelichting85 is ingegaan op de daarover door de Eerste Kamer aan de Afdeling gevraagde voorlichting.86 De Afdeling concludeerde in de genoemde voorlichting dat er geen staatsrechtelijke belemmeringen bestonden voor de in het amendement gekozen constructie. Er zijn, zo gaf de Afdeling aan, geen grondwettelijke bepalingen of constitutionele uitgangspunten die aan de constructie in de weg staan. Daarbij was van belang, aldus de Afdeling, dat hoewel beide Kamers deel uitmaken van de formele wetgever en voor de totstandkoming van een wet in formele zin instemming van beide Kamers nodig is, tegelijkertijd de posities van beide Kamers in het wetgevingsproces verschillen. Grondwettelijk gezien heeft, zo constateerde de Afdeling, de Tweede Kamer meer bevoegdheden en komt de Tweede Kamer in zoverre meer gewicht toe. In dat licht bezien en mede gelet op de bij het vaststellen van ministeriële regelingen te betrachten snelheid in de bijzondere omstandigheden die bij de bestrijding van een epidemie aan de orde zijn, achtte de Afdeling het verdedigbaar dat het blokkeringsrecht op ministeriële regelingen alleen aan de Tweede Kamer werd toegekend. Dat het blokkeringsrecht alleen aan de Tweede Kamer toekomt laat onverlet, zoals ook door de Afdeling wordt benadrukt87, dat de Eerste Kamer door middel van haar reguliere instrumentarium op verschillende wijzen aan haar betrokkenheid uitdrukking kan geven.

De regering meent dat beide Kamers hiermee reeds ruime beïnvloedingsmogelijkheden hebben. In dit verband wordt ook gewezen op de adviesopmerking van de Afdeling dat zij de wijze waarop de parlementaire betrokkenheid in het wetsvoorstel vorm krijgt, voor dit moment toereikend acht88.

Ons democratisch bestel biedt in algemene zin belangrijke waarborgen als het gaat om democratische legitimatie. Ten tijde van een epidemie van een A1-infectieziekte is het, net als bij andere crisissituaties, noodzakelijk om naast snel en effectief ingrijpen, voldoende waarborgen in te bouwen voor democratische legitimatie en controle. Dit wetsvoorstel regelt de bevoegdheidsgrondslagen voor het nemen van collectieve maatregelen en daarmee de bestuurlijke slagkracht, met daarbij een stevige rol van het parlement en daarmee ook de democratische legitimatie. Hoe die balans precies uitpakt zal bij een volgende A1-infectieziekte ook afhangen van de aard van de A1-infectieziekte en het «gedrag» van de specifieke ziekteverwekker. Dit hangt samen met de risico’s en impact en de mate van onzekerheid daarbij.

Overigens is democratische legitimatie breder dan de rol van het parlement en de bestuurlijke slagkracht. Dit gaat ook om betrokkenheid bij en draagvlak voor epidemiebestrijding vanuit de samenleving. En het betrekken van brede kennis en relevante inzichten bij de besluitvorming.

Bij de vraag of een horizonbepaling wenselijk is en welke termijn daarbij passend is, moet afgewogen worden of er een goede balans is tussen de parlementaire betrokkenheid en de bestuurlijke slagkracht die noodzakelijk is voor een effectieve crisisbestrijding. Daarmee kan ook worden voorkomen dat telkens met hoge snelheid elkaar opvolgende (ongewijzigde) regelingen opnieuw in procedure moeten worden gebracht. De regering heeft geen horizonbepaling voorgesteld omdat zij een dergelijke bepaling niet noodzakelijk acht. Ten eerste kan in een (wijzigings)regeling ook zonder dat dat wettelijk verplicht is, een horizonbepaling worden opgenomen. Dit was overigens gangbare praktijk onder de Twm. Aangezien een (ontwerp)regeling wordt voor- of nagehangen kan het parlement zich ook over dit specifieke onderdeel van een regeling uitlaten en dus meebeslissen over de vervaltermijn in dat concrete geval. Ten tweede voorziet het wetsvoorstel, ter verdere versterking van de parlementaire betrokkenheid, in een verantwoordingsplicht voor de Minister van VWS, waarbij het parlement op vaste momenten (maandelijks) wordt geïnformeerd over genomen maatregelen. Expliciet bepaald is dat de regering daarbij ingaat op de verwachtingen ten aanzien van het voortduren van de maatregelen90. Het wetsvoorstel biedt dus ook waarborgen voor de parlementaire controle tussentijds of achteraf. Daarbij kan het parlement, met gebruik van het reguliere instrumentarium, invloed uitoefenen op het samenstel van maatregelen alsmede op het tijdpad daarvan.

Tot slotte heeft de Afdeling op uitdrukkelijk verzoek van de regering in haar advies denkrichtingen meegegeven voor de verdere gedachtevorming over de parlementaire betrokkenheid in een volgende fase. Parlementaire betrokkenheid op het niveau van maatregelen is juist geen onderdeel van de door de Afdeling geschetste denkrichtingen. Zoals in het nader rapport is aangegeven zal de regering de parlementaire betrokkenheid met het oog op een definitievere regeling, in een volgende fase verder doordenken. Daarbij zal het in voorbereiding zijnde kader voor de modernisering van het staatsnood- en crisisrecht dat op korte termijn naar uw Kamer zal worden gestuurd als leidraad dienen.

Het kabinet heeft zoals vermeld aangekondigd een kader te willen ontwikkelen met algemene uitgangspunten voor de inrichting van het (staats)nood- en crisisrecht. Daarin wordt ook ingegaan op de parlementaire betrokkenheid bij de in- en buitenwerkingstelling van noodwetgeving. Het kader met algemene uitgangspunten wordt op korte termijn naar uw Kamer gezonden.

De leden van de GroenLinks-fractie waren afgelopen jaren ontevreden over de mogelijkheid tot parlementaire betrokkenheid. Volgens de zienswijze van genoemde leden ontstond mede hierdoor een destructief debat in de Tweede Kamer (en daarbuiten). Deze leden vinden het van groot belang dat de herziening van de pandemiewet meer onderscheid maakt tussen vergaande, grondrecht inperkende, collectieve maatregelen en minder vergaande collectieve maatregelen. Een dergelijk onderscheid kan gemaakt worden in zowel de parlementaire betrokkenheid van een vergaande collectieve maatregel als dat deze maatregelen automatisch aflopen binnen een bepaald tijdsbestek tenzij het parlement anders bepaald (een zogenoemde horizonbepaling). De leden van de GroenLinks-fractie brengen graag het proces van de avondklok bij de regering in ter herinnering. De toenmalig verantwoordelijke bewindspersoon had voorafgaand aan de invoering van de avondklok aan het parlement toegezegd dat deze maatregel als eerste zou worden afgeschaald, maar maakte deze toezegging niet waar. Hoe lang heeft de avondklok uiteindelijk standgehouden? Kan de regering in een tijdlijn aangeven welke andere maatregelen gedurende de geldigheidsduur van de avondklok wel eerder zijn afgeschaald?

De avondklok was van kracht in de periode van 23 januari 2021 tot en met 28 april 2021 in de ochtend.

In deze periode zijn de volgende collectieve maatregelen afgeschaald:

• – 8 februari 2021: Basisscholen en kinderdagverblijven mogen weer open; voor niet-essentiële winkels is click and collect weer toegestaan;

• – 1 maart 2021: middelbare scholen en het MBO mogen gedeeltelijk open;

• – 3 maart 2021: sommige contactberoepen (zoals kappers en masseurs) mogen weer starten; winkels mogen op afspraak klanten ontvangen; per verdieping mogen max. 2 klanten tegelijk zijn; sommige mensen mogen weer samen buiten sporten. Dit geldt voor mensen tot en met 26 jaar. Alleen met het eigen team, binnen de eigen club;

• – 16 maart 2021: buitensporten zijn weer toegestaan met max 4 personen alleen bij sportvereniging of door gemeenten aangewezen plekken;

• – 23 maart 2021: Avondklok gaat 1 uur later in van 22:00 uur tot 04:30 uur;

• – 26 april 2021: HBO en WO mogen onder voorwaarden weer open.

Is de regering bereid om constructief mee te denken met deze leden hoe een horizonbepaling (een automatische noodstop) in onderhavig wetsvoorstel kan worden ingebed?

Zoals bij de behandeling van elk wetsvoorstel het geval is wisselt de regering graag met beide Kamers van gedachten over het wetsvoorstel.

Tevens hebben deze leden behoefte aan verheldering rondom de «derde» zeggenschapsbevoegdheid van het parlement betreffende activeren of deactiveren van bevoegdheden in de incorporatiewet. Hoe zou zo’n proces er concreet, stapje voor stapje, uitzien?

Het in werking stellen (activeren) van bevoegdheden voor collectieve maatregelen verloopt via de volgende procedure:

• 1. Voorbereiding (waaronder consultatie/advies en ambtelijke afstemming) van een ontwerpregeling van de Minister van VWS houdende aanwijzing van een infectieziekte als behorend tot groep A1. In de regeling wordt ook bepaald welke Wpg-bevoegdheden in werking worden gesteld. Daartoe kunnen behoren bevoegdheden van hoofdstuk V, paragraaf 8, Wpg (bevoegdheidsgrondslagen voor collectieve maatregelen).

• 2. Gelijktijdig vindt ambtelijke voorbereiding en consultatie van het incorporatiewetsvoorstel plaats. Aangezien dit wetsvoorstel onverwijld na vaststelling van de regeling moet worden ingediend, dient de voorbereiding hiervan eveneens in deze fase plaats te vinden.

• 3. Behandeling in de ministerraad van de ontwerp-regeling en zo mogelijk – in verband met de eis van onverwijlde indiening – ook van het ontwerpwetsvoorstel. De ministerraad dient machtiging te verlenen voor vaststelling van de regeling en voor het voor advies aan de Afdeling doen voorleggen van het ontwerp-wetsvoorstel.

• 4. Vaststelling, bekendmaking en inwerkingtreding van de regeling.

• 5. Aanbieding voordracht voor de adviesaanvraag aan Z.M. de Koning en na ontvangst van de kabinetsmissive publicatie van het ontwerp-wetsvoorstel op de wetgevingskalender, advisering door de Afdeling over het ontwerp-wetsvoorstel.

• 6. Ontvangst advies van de Afdeling en opstellen nader rapport.

• 7. Eventueel: Afhankelijk van het dictum evt. het nader rapport voor akkoord voorleggen aan de ministerraad.

• 8. Aanbieding nader rapport en (gewijzigde) wetsvoorstel met memorie van toelichting aan Z.M. de Koning.

• 9. Ondertekening Koninklijke boodschap door Z.M. de Koning en indiening wetsvoorstel bij de Tweede Kamer.

• 10. Behandeling wetsvoorstel in Tweede Kamer.

• 11. Indien het (gewijzigde) voorstel is aangenomen, behandeling wetsvoorstel in de Eerste Kamer.

• 12. Indien het wetsvoorstel wordt aangenomen door de Eerste Kamer, bekrachtiging van het wetsvoorstel, publicatie en inwerkingtreding, waarmee de categorie A1 in de Wpg aldus is aangepast. De incorporatieregeling die hieraan vooraf ging vervalt daarmee van rechtswege.

• 13. Indien het wetsvoorstel in stap 10 of 11 wordt verworpen wordt de incorporatieregeling onverwijld ingetrokken.

Na de aanwijzing als A1-infectieziekte in werking stellen van bevoegdheden voor collectieve maatregelen:

In de hierboven genoemde procedure (in stap 1) kan worden besloten een beperkte set grondslagen van hoofdstuk V, paragraaf 8 in werking te stellen. Als op een later moment alsnog aanvullend bevoegdheden nodig blijken, geschiedt dat volgens dezelfde procedure (van stap 1 e.v.). In dit geval is in stap 1 geen aanwijzing van de infectieziekte meer nodig (aangezien die aanwijzing reeds is voltooid), maar wordt enkel bepaald welke bevoegdheden alsnog in werking worden gesteld.

Wat betreft het buiten werking stellen (deactiveren) van bevoegdheden voor collectieve maatregelen:

Dit geschiedt volgens dezelfde procedure als de aanwijzing van A1-infectieziekten. In dit geval is in stap 1 alleen nodig dat wordt bepaald welke bevoegdheden buiten werking worden gesteld. Een andere optie is om in stap 1 te regelen dat de A1-aanwijzing geheel vervalt, waarmee het in het geheel niet meer mogelijk is om bevoegdheden voor collectieve maatregelen in werking te stellen, of om te regelen dat de infectieziekte in een andere groep (A2, B1, B2) wordt geplaatst. In dat laatste geval zal (na advisering) tevens moeten worden bepaald welke bevoegdheden voor de bestrijding van A2-infectieziekten in werking moeten worden gesteld.

In bovenstaande situaties betreft het in- of buiten werking stellen van bevoegdheden een initiatief van het kabinet. De Kamers kunnen als volgt het initiatief nemen in het activeren of deactiveren van bevoegdheden: beide Kamers kunnen door middel van een motie oproepen tot het afschalen van de A1-infectieziekte, waarmee dan ook een einde wordt beoogd van de activering van bevoegdheden. Ook kan worden opgeroepen tot het buiten werking stellen van (bepaalde) bevoegdheden voor collectieve maatregelen of tot het wijzigen of afschalen van concrete maatregelen.

De Tweede Kamer kan bovendien met het instrument initiatiefwet een wetsvoorstel indienen om bevoegdheidsgrondslagen voor collectieve maatregelen in de Wpg toe te voegen, te wijzigen of in of buiten werking te stellen. Ook kan de Tweede Kamer via het instrument initiatiefwet een wetsvoorstel indienen om een infectieziekte tot de groep A1 te laten behoren of een infectieziekte behorend tot A1 in een andere groep te plaatsen of te verwijderen.

Het wetsvoorstel voorziet in een regeling van parlementaire betrokkenheid bij maatregelen waarbij een voorhangprocedure het uitgangspunt is. De ontwerpregeling met voorgenomen maatregelen wordt in dat geval aan beide Kamers voorgelegd voordat deze wordt vastgesteld. De regering wil daarmee bereiken dat het debat over de maatregelen goed gevoerd kan worden. De naleving van maatregelen is gebaat bij zo min mogelijk onduidelijkheid over de maatregelen. Dat is een gedeelde overtuiging. Indien sprake is van een dringende omstandigheid waarin direct moet worden gehandeld of indien een maatregel niet langer noodzakelijk of proportioneel is kan de ministeriële regeling zonder bovengenoemde voorhangprocedure worden vastgesteld en binnen twee dagen na vaststelling naar het parlement worden gezonden. Hierbij is dus sprake van een nahangprocedure. De hierboven geschetste procedures verschillen van de Twm waarin alleen was voorzien in een nahangprocedure, met al dan niet uitgestelde inwerkingtreding. Zowel bij de voor- als nahangprocedure beschikken beide Kamers over het reguliere instrumentarium en voorts komt aan de Tweede Kamer een blokkeringsrecht toe. Op het moment dat de regering een (voorgenomen) ministeriële regeling aanbiedt aan het parlement is een zorgvuldige communicatie naar het publiek van groot belang. Met het aanbieden aan het parlement wordt immers de (voorgenomen) besluitvorming openbaar en zal hier door media over bericht worden en mogelijk door belanghebbenden op de (voorgenomen) besluitvorming publiekelijk gereageerd worden. Daarom is het belangrijk om per situatie te bekijken of en welke communicatie vanuit de overheid daarbij past, dit hangt ook af van de inhoud van de voorgenomen besluitvorming. Het houden van een persconferentie is daarbij één van de mogelijk in te zetten instrumenten. Of een persconferentie het geëigende instrument is hangt af van de specifieke omstandigheden en zal per geval bekeken worden. Uitgangspunt hierbij is heldere, eenduidige communicatie over de te nemen maatregelen.

Ik meen dat het parlement, zowel in de afgelopen periode bij de bestrijding van de epidemie van covid-19 als bij de bestrijding van eventuele toekomstige A1-infectieziekten in staat was en is om kabinetsbeleid bij te sturen. Ook in een situatie waarin de maatregelen al zijn gecommuniceerd. De Kamers kunnen de (voorgenomen) regeling immers nog beoordelen en – indien dit noodzakelijk wordt geacht – via regulier instrumentarium oproepen tot wijziging daarvan en voorts kan de Tweede Kamer zoals aangegeven, binnen de voor- of nahangtermijn besluiten om niet in te stemmen met de (voorgenomen) regeling. Als dan teruggekomen moet worden op aangekondigde maatregelen is dat – vanuit communicatief perspectief en gedragsperspectief – niet ideaal. Bij de keuze van de inzet van communicatiemiddelen, waaronder het houden van een persconferentie, moet de mogelijkheid dat wordt teruggekomen op aangekondigde maatregelen daarom afgewogen worden tegen het voordeel van de snelheid in communicatie. Hierbij zal in de communicatie rekening gehouden worden met het feit dat de (voorgenomen) regeling bij het parlement ligt en dit kan leiden tot een wijziging van de aangekondigde maatregelen.

Hoe verzekert onderhavig wetsvoorstel dat de regering geen misbruik maakt van zogenoemde «spoedprocedures» waardoor voorhang verandert in nahang en ook de termijnen worden ingekort?

De voorhangprocedure is het uitgangspunt. Ingevolge artikel 58c, derde lid, dient gebruik van de nahangprocedure te worden gemotiveerd en daarover dient uiteraard verantwoording te worden afgelegd. Voorts wordt opgemerkt dat het kabinet vanzelfsprekend de algemene beginselen van behoorlijk bestuur in acht neemt en geenszins de intentie heeft misbruik te maken van bevoegdheden.

In de eerste plaats kunnen beide Kamers via het reguliere instrumentarium controle uitoefenen op de voor- of nagehangen (ontwerp)regelingen.

In noodsituaties zal aan het bestuur een zekere beleids- en beoordelingsruimte moeten worden toegekend met het oog op de noodzakelijke slagkracht. Er moeten dan immers snel maatregelen worden genomen die soms ingrijpend zijn. Tegelijkertijd, zo geeft ook de Afdeling in haar advies aan91, is juist in crisistijd democratische legitimatie essentieel. Wil de crisisbeheersing aanvaardbaar en effectief zijn, dan zal daarvoor steeds voldoende maatschappelijk en politiek draagvlak moeten bestaan. Het parlement speelt daarin een cruciale rol. De regering wijst in dit verband ook op de adviesopmerking van de Afdeling dat bestuurlijke slagkracht en democratische legitimatie niet onverenigbaar en maar beperkt tegengesteld zijn. Legitimiteit van overheidsoptreden wordt, zo geeft de Afdeling aan, immers niet uitsluitend bereikt door parlementaire betrokkenheid bij de besluitvorming, maar ook door effectief bestuur in de vorm van slagvaardige crisisbestrijding.92 Tegen die achtergrond heeft de regering bij de vormgeving van de parlementaire betrokkenheid gezocht naar een balans tussen de democratische legitimatie en de bestuurlijke slagkracht. Aanvullend op het bestaande instrumentarium dat reeds aan beide Kamers ter beschikking staat (vragen, moties, en als het gaat om de Tweede Kamer voorts het recht van initiatief), wordt in artikel 58c aan de Tweede Kamer een blokkeringsrecht toegekend, waarmee meer parlementaire zeggenschap wordt gewaarborgd bij de totstandkoming van regelingen die door burgers als zeer ingrijpend kunnen worden ervaren.

Een vergelijkbare regeling van het blokkeringsrecht was destijds opgenomen in de Twm, via het op 13 oktober 2020 aangenomen amendement Buitenweg c.s.93 In paragraaf 5.5.2. van de memorie van toelichting94 is ingegaan op de daarover door de Eerste Kamer aan de Afdeling gevraagde voorlichting.95 De Afdeling concludeerde in de genoemde voorlichting dat er geen staatsrechtelijke belemmeringen bestonden voor de in het amendement gekozen constructie. Er zijn, zo gaf de Afdeling aan, geen grondwettelijke bepalingen of constitutionele uitgangspunten die aan de constructie in de weg staan. Daarbij was van belang, aldus de Afdeling, dat hoewel beide Kamers deel uitmaken van de formele wetgever en voor de totstandkoming van een wet in formele zin instemming van beide Kamers nodig is, tegelijkertijd de posities van beide Kamers in het wetgevingsproces verschillen. Grondwettelijk gezien heeft, zo constateerde de Afdeling, de Tweede Kamer meer bevoegdheden en komt de Tweede Kamer in zoverre meer gewicht toe. In dat licht bezien en mede gelet op de bij het vaststellen van ministeriële regelingen te betrachten snelheid in de bijzondere omstandigheden die bij de bestrijding van een epidemie aan de orde zijn, achtte de Afdeling het verdedigbaar dat het blokkeringsrecht op ministeriële regelingen alleen aan de Tweede Kamer werd toegekend. Dat het blokkeringsrecht alleen aan de Tweede Kamer toekomt laat onverlet, zoals ook door de Afdeling wordt benadrukt96, dat de Eerste Kamer door middel van haar reguliere instrumentarium op verschillende wijzen aan haar betrokkenheid uitdrukking kan geven.

De regering meent dat beide Kamers hiermee reeds ruime beïnvloedingsmogelijkheden hebben. In dit verband wordt ook gewezen op de adviesopmerking van de Afdeling dat zij de wijze waarop de parlementaire betrokkenheid in het wetsvoorstel vorm krijgt, voor dit moment toereikend acht97.

Parlementaire zeggenschap houdt ook parlementaire betrokkenheid in, evenwel als het gaat om zeggenschap van het parlement komt aan beide Kamers afzonderlijk of in verenigde vergadering een bindende beslissingsmogelijkheid toe. Daarbij merkt de regering wel op dat gelet op de bijzondere aard van de noodwetgeving die aan de orde is van belang is dat een balans wordt gevonden tussen democratische legitimatie en de in noodsituaties noodzakelijke slagkracht. De regering wijst in dit verband ook op de adviesopmerking van de Afdeling waarin zij aangeeft dat bestuurlijke slagkracht en democratische legitimatie niet onverenigbaar en maar beperkt tegengesteld zijn. Legitimiteit van overheidsoptreden wordt, zo geeft de Afdeling aan, immers niet uitsluitend bereikt door parlementaire betrokkenheid bij de besluitvorming, maar ook door effectief bestuur in de vorm van slagvaardige crisisbestrijding98.

Wat betreft het recht van initiatief:

De Kamers kunnen als volgt het initiatief nemen in het activeren of deactiveren van bevoegdheden: beide Kamers kunnen door middel van een motie oproepen tot het afschalen van de A1-infectieziekte, waarmee dan ook een einde wordt beoogd van de activering van bevoegdheden. Ook kan worden opgeroepen tot het buiten werking stellen van (bepaalde) bevoegdheden voor collectieve maatregelen of tot het wijzigen of afschalen van concrete maatregelen. De Tweede Kamer kan bovendien met het instrument initiatiefwet een wetsvoorstel indienen om bevoegdheidsgrondslagen voor collectieve maatregelen in de Wpg toe te voegen, te wijzigen of in of buiten werking te stellen. Ook kan de Tweede Kamer via het instrument initiatiefwet een wetsvoorstel indienen om een infectieziekte tot de groep A1 te laten behoren of een infectieziekte behorend tot A1 in een andere groep te plaatsen of te verwijderen.

Wat betreft een bindend besluit:

De regering heeft overwogen om aanvullend op dit gebruikelijke instrumentarium van de Kamers, in aansluiting bij het (staats)nood- en crisisrecht te voorzien in een duidelijke en eenvoudige procedure waarbij het parlement een bindende beslissing kan nemen over het voortduren van de aanwijzing als A1-infectieziekte (zie paragraaf 5.6 van de memorie van toelichting). Binnen het rechtsbestel, waaronder ook het (staats)nood- en crisisrecht, is een dergelijke regeling alleen bekend voor de (beperkte) noodtoestand, waarbij de noodtoestand wordt opgeheven bij besluit van de Staten-Generaal in verenigde vergadering.102 Bij dit wetsvoorstel is echter geen sprake van een dergelijke noodtoestand, maar is er sprake van een aanwijzing van een infectieziekte in een bepaalde categorie. Als een infectieziekte niet langer wordt aangewezen als behorende tot groep A1, dient tegelijkertijd te worden bepaald of deze infectieziekte dan wel tot een andere categorie dient te behoren. Een dergelijke keuze vergt een complexe, feitelijke afweging van het passende infectieziekteniveau op grond van de meest recente wetenschappelijke inzichten. Het behoort bij uitstek tot de taken van de ministeries om deze inzichten te verzamelen en te duiden in conceptregelgeving. Voorts ligt het ingewikkeld binnen de staatsrechtelijke verhoudingen als de Staten-Generaal middels een besluit (niet zijnde een wetsvoorstel) een regeling wijzigt.

Wat betreft beperking van de geldingsduur van de incorporatiewet (A1-aanwijzing):

Hierbij is van belang dat een reële termijn voor een aanwijzing als A1 worden bepaald, waarbij ook een balans moet worden gevonden tussen parlementaire betrokkenheid en bestuurlijke slagkracht die noodzakelijk is voor een effectieve crisisbestrijding. De Afdeling schetst deze denkrichting overigens ook in haar advies, voor verdere doordenking in een volgende fase. Dit gaat evenwel gepaard met de overweging om dan wel – in aansluiting bij het (staats)nood- en crisisrecht waarin niet is voorzien in parlementaire betrokkenheid op het niveau van uitvoering – de parlementaire betrokkenheid bij de maatregelen te laten vervallen103.

Wat betreft een vaste evaluatie:

Evaluatie van maatregelen is een belangrijk aspect van de inzet ervan, en dient prudent en secuur plaats te hebben. Hoewel een vast evaluatiemoment, bijvoorbeeld na de inzet van een bepaalde maatregel, op zichzelf sympathiek klinkt houdt deze wel het gevaar in dat een dergelijk vaststaand moment verwordt tot een formaliteit, hetgeen niet persé doelmatig en gepast is op het voorgeschreven moment. Daarmee wordt ook de mogelijkheid om op andere momenten te evalueren ondergraven. Het kabinet voelt meer sympathie voor een evaluatiemoment dat kan worden aangepast aan de stand van de epidemie waarin de maatregelen ingezet worden, en zich daarmee meer flexibel en wendbaar toont. Een dergelijk, meer flexibel, evaluatiemoment draagt naar verwachting eerder bij aan de kwaliteit van een evaluatie boven een door deze leden geopperd vast valuatiemoment.

Wat betreft een horizonbepaling:

Een (generieke) horizonbepaling is een variant van een «uitzetknop», in dit geval voor het automatisch stopzetten van maatregelen zonder dat daarvoor een initiatief van de Ministers van VWS en BZK hoeft te worden afgewacht. Beide Kamers zijn in dit geval als medewetgever betrokken bij het vaststellen van de generieke horizonbepaling, ervan uitgaande dat deze leden bedoelen dat de vervaltermijn op wetsniveau wordt bepaald. Het initiatief voor een wijzigingsregeling ligt vervolgens weer volgens de gebruikelijke procedure (artikel 58c) bij de Ministers van BZK en VWS. Zij kunnen immers indien dat noodzakelijk is en proportioneel voor of na de vervaldatum een wijzigingsregeling voorstellen of dezelfde maatregelen voorstellen, waarbij het parlement wederom betrokken wordt via een voorhang- of nahangprocedure. Een horizonbepaling voor maatregelen legt dus niet zozeer het initiatief voor een regeling bij de Kamers, maar waarborgt parlementaire betrokkenheid op vooraf door de regering en het parlement (in de wet) vastgestelde momenten.

Bij de vraag of een horizonbepaling wenselijk is en welke termijn daarbij passend is, moet afgewogen worden of er een goede balans is tussen de parlementaire betrokkenheid en de bestuurlijke slagkracht die noodzakelijk is voor een effectieve crisisbestrijding. Daarmee kan ook worden voorkomen dat telkens met hoge snelheid elkaar opvolgende (ongewijzigde) regelingen opnieuw in procedure moeten worden gebracht. De regering heeft geen horizonbepaling voorgesteld omdat zij een dergelijke bepaling niet noodzakelijk acht. Ten eerste kan in een (wijzigings)regeling ook zonder dat dat wettelijk verplicht is, een horizonbepaling worden opgenomen. Dit was overigens gangbare praktijk onder de Twm. Aangezien een (ontwerp)regeling wordt voor- of nagehangen kan het parlement zich ook over dit specifieke onderdeel van een regeling uitlaten en dus meebeslissen over de vervaltermijn in dat concrete geval. Ten tweede voorziet het wetsvoorstel, ter verdere versterking van de parlementaire betrokkenheid, in een verantwoordingsplicht voor de Minister van VWS, waarbij het parlement op vaste momenten (maandelijks) wordt geïnformeerd over genomen maatregelen. Expliciet bepaald is dat de regering daarbij ingaat op de verwachtingen ten aanzien van het voortduren van de maatregelen104. Het wetsvoorstel biedt dus ook waarborgen voor de parlementaire controle tussentijds of achteraf. Daarbij kan het parlement, met gebruik van het reguliere instrumentarium, invloed uitoefenen op het samenstel van maatregelen alsmede op het tijdpad daarvan.

Tot slotte heeft de Afdeling op uitdrukkelijk verzoek van de regering in haar advies denkrichtingen meegegeven voor de verdere gedachtevorming over de parlementaire betrokkenheid in een volgende fase. Parlementaire betrokkenheid op het niveau van maatregelen is juist geen onderdeel van de door de Afdeling geschetste denkrichtingen. Zoals in het nader rapport is aangegeven zal de regering de parlementaire betrokkenheid met het oog op een definitievere regeling, in een volgende fase verder doordenken. Daarbij zal het in voorbereiding zijnde kader voor de modernisering van het staatsnood- en crisisrecht dat op korte termijn naar uw Kamer zal worden gestuurd als leidraad dienen.

Genoemde leden missen in deze paragraaf een duidelijke toelichting op het verschil tussen de A1- en de A2-groep. Kan de regering hier alsnog een uitgebreidere toelichting op geven?

Voor A1-ziekten zijn collectieve maatregelen nodig, maar voor A2-ziekten zullen toch ook collectieve maatregelen nodig zijn? Is er in de Wpg op dit moment geen enkele grondslag voor collectieve afdwingbare maatregelen? Als deze er wel zijn, kan de regering deze uitputtend opsommen? Klopt het bijvoorbeeld dat voor ziekten in groep A2 ook maatregelen met betrekking tot het vrije verkeer van personen, in de zin van artikel 53, tweede lid van de Wpg kunnen worden getroffen? Moet dat niet worden gedefinieerd als collectieve maatregel?

Hanteren andere landen ook het onderscheid tussen de groepen A1 en A2 (of een vergelijkbaar onderscheid)? Is het onderscheid tussen de groepen A1 en A2 gebaseerd op adviezen van de WHO of het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC)?

Tegelijkertijd zou met het vereenvoudigen van deze procedure de toetsing voor plaatsing in A1-categorie dan moeten worden aangescherpt. De criteria hiervoor moeten veel duidelijker worden geformuleerd, zodat veel beter kan worden beoordeeld of een ziekte in categorie A1 thuishoort of niet (of in een andere categorie). Zowel bij de incorporatie van covid-19 in groep-A als het huidige wetgevingstraject voor incorporatie van apenpokken hebben de leden van de SGP-fractie zich erover verbaasd hoe weinig onderbouwd dergelijke (potentieel verstrekkende) besluiten zijn. In de paragraaf «Nader beschouwingen» lezen zij over categorisering van ziekten in groepen: «Een dergelijke keuze vergt een complexe, feitelijke afweging van het passende infectieziekteniveau op grond van de meest recente wetenschappelijke inzichten.» De complexiteit van die afweging kwam naar de mening van genoemde leden onvoldoende uit de verf bij de voorstellen om covid-19 en de apenpokken aan de A-groep te voegen.

Indien de regering toch vasthoudt aan het toegevoegde artikel 20a, dan vragen de leden van de SGP-fractie of hieraan kan worden toegevoegd dat gemotiveerd moet worden toegelicht welke bepalingen wel en niet in werking worden gesteld.

In de paragraaf «Ervaringen met de Twm en Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag (Wbbbg) ter bestrijding van de epidemie van covid-19» in de memorie van toelichting wordt niet uitgesloten dat het instellen van een avondklok ter bestrijding van een (dreigende) epidemie van een A1-ziekte noodzakelijk kan zijn. Het wetsvoorstel voorziet echter niet in een grondslag om een avondklok in te stellen, omdat – zo staat in de toelichting – de grondslag uit de Wbbbg kan worden gebruikt. Eerder is echter wel voor een aparte wettelijke grondslag gekozen, omdat toepassing van artikel 8 van de Wbbbg niet aangewezen werd geacht. Daarom is de Tijdelijke wet beperking vertoeven in de openlucht covid-19 toevoegt aan de Twm (hoofdstuk Va, Wpg) als grondslag voor de avondklok. De leden van de SGP-fractie plaatsen grote vraagtekens dat de regering nu eventueel toch weer terug wil vallen op de Wbbbg. Zij verzoeken de regering hiervan af te zien.

Allereerst is het vreemd om bij een herijking van het instrumentarium voor de lange termijn deze maatregelen bewust op een andere manier te blijven regelen. Ten tweede gaf de advocaat-generaal bij de Hoge Raad aan dat men op twee manieren naar dit vraagstuk kan kijken. Het feit dat de Hoge Raad in die specifieke omstandigheden de avondklok overeind gehouden heeft, betekent niet dat daarmee de grondslag zonneklaar was. Genoemde leden zouden daarom willen dat de wetgever duidelijkheid schept, zoals eerder in de Twm, door de avondklok welbewust op te nemen in de wijziging van de Wpg of niet (omdat het een disproportionele maatregel vindt). Is de regering bereid om die expliciete keuze te maken? Overigens zouden deze leden vervolgens willen zien dat in de Wbbbg wordt opgenomen dat de mogelijkheid voor een avondklok niet geldt voor de bestrijding van infectieziekten met pandemisch potentieel in de zin van de groep A1, Wpg. Graag ontvangen zij ook op dit punt een reactie van de regering op dit punt.

De mogelijkheid tot het instellen van een avondklok maakt – evenals een aantal andere specifieke bevoegdheidsgrondslagen die opgenomen waren in het inmiddels vervallen tijdelijke hoofdstuk Va Wpg – geen onderdeel uit van het voorliggende wetsvoorstel. Met betrekking tot de avondklok is eerder de Wet bijzondere bevoegdheden burgerlijk gezag (Wbbbg) als grondslag gebruikt. De Hoge Raad heeft deze grondslag toen ook geschikt bevonden voor een avondklok als maatregel voor de bestrijding van een epidemie.106 Gelet op bovenstaande overwegingen is de regering thans niet voornemens om de avondklok welbewust op te nemen of uit te zonderen in onderhavig wetsvoorstel c.q. de Wbbbg.

De regering onderzoekt voor volgende tranches of het toevoegen van nieuwe specifieke bevoegdheidsgrondslagen, noodzakelijk en proportioneel is voor het bestrijden van een toekomstige epidemie van infectieziekten behorend tot groep A1. Op advies van de Afdeling werkt de regering momenteel ook aan een kader met generieke uitgangspunten voor de (her)inrichting en modernisering van het nood- en crisisrecht. Daarmee wordt enerzijds getracht meer duidelijkheid en consistentie te brengen in de indeling van het nood- en crisisrecht en anderzijds meer duidelijkheid gecreëerd over de procedures van inwerkingtreding van noodwetging en de rol van het parlement en de Afdeling daarin in evenwicht met de benodigde slagkracht in een nood- of crisissituatie. Ook de vraag wat voor soort bevoegdheden in generieke wetgeving thuishoren en wat voor soort bevoegdheden thuishoren in specifieke wetgeving maakt onderdeel uit van de gedachtevorming. Op korte termijn zal de Tweede Kamer worden geïnformeerd over de uitwerking van dit kader. De Eerste tranche wijziging Wpg loopt uitdrukkelijk niet vooruit op de modernisering van het (staats)nood- en crisisrecht.

Gelet op bovenstaande overwegingen is de regering thans niet voornemens om de avondklok welbewust op te nemen of uit te zonderen in onderhavig wetsvoorstel c.q. de Wbbbg.

De leden van de SGP-fractie lezen in de paragraaf «Nadere beschouwingen» dat de regering heeft overwogen om te voorzien in een duidelijke en eenvoudige procedure waarbij het parlement een bindende beslissing kan nemen over het voortduren van de aanwijzing als A1-infectieziekte. Kan de regering nader toelichten hoe zo’n procedure eruit zou kunnen zien?

De regering heeft inderdaad overwogen om aanvullend op het reguliere instrumentarium van de Kamers, in aansluiting bij het (staats)nood- en crisisrecht te voorzien in een duidelijke en eenvoudige procedure waarbij het parlement een bindende beslissing kan nemen over het voortduren van de aanwijzing als A1-infectieziekte (zie paragraaf 5.6 van de memorie van toelichting). Binnen het rechtsbestel, waaronder ook het (staats)nood- en crisisrecht, is een dergelijke regeling alleen bekend voor de (beperkte) noodtoestand, waarbij de noodtoestand wordt opgeheven bij besluit van de Staten-Generaal in verenigde vergadering.107 Bij dit wetsvoorstel is echter geen sprake van een dergelijke noodtoestand, maar is er sprake van een aanwijzing van een infectieziekte in een bepaalde categorie. Als een infectieziekte niet langer wordt aangewezen als behorende tot groep A1, dient tegelijkertijd te worden bepaald of deze infectieziekte dan wel tot een andere categorie dient te behoren. Een dergelijke keuze vergt een complexe, feitelijke afweging van het passende infectieziekteniveau op grond van de meest recente wetenschappelijke inzichten. Het behoort bij uitstek tot de taken van de ministeries om deze inzichten te verzamelen en te duiden in conceptregelgeving. Voorts ligt het ingewikkeld binnen de staatsrechtelijke verhoudingen als de Staten-Generaal middels een besluit (niet zijnde een wetsvoorstel) een regeling wijzigt.

De regering kan in deze fase derhalve niet vooruitlopen op een mogelijke procedure.

Bij de vraag of een horizonbepaling wenselijk is en welke termijn daarbij passend is, moet afgewogen worden of er een goede balans is tussen de parlementaire betrokkenheid en de bestuurlijke slagkracht die noodzakelijk is voor een effectieve crisisbestrijding. Daarmee kan ook worden voorkomen dat telkens met hoge snelheid elkaar opvolgende (ongewijzigde) regelingen opnieuw in procedure moeten worden gebracht. De regering heeft geen horizonbepaling voorgesteld omdat zij een dergelijke bepaling niet noodzakelijk acht. Ten eerste kan in een (wijzigings)regeling ook zonder dat dat wettelijk verplicht is, een horizonbepaling worden opgenomen. Dit was overigens gangbare praktijk onder de Twm. Aangezien een (ontwerp)regeling wordt voor- of nagehangen kan het parlement zich ook over dit specifieke onderdeel van een regeling uitlaten en dus meebeslissen over de vervaltermijn in dat concrete geval. Ten tweede voorziet het wetsvoorstel, ter verdere versterking van de parlementaire betrokkenheid, in een verantwoordingsplicht voor de Minister van VWS, waarbij het parlement op vaste momenten (maandelijks) wordt geïnformeerd over genomen maatregelen. Expliciet bepaald is dat de regering daarbij ingaat op de verwachtingen ten aanzien van het voortduren van de maatregelen108. Het wetsvoorstel biedt dus ook waarborgen voor de parlementaire controle tussentijds of achteraf. Daarbij kan het parlement, met gebruik van het reguliere instrumentarium, invloed uitoefenen op het samenstel van maatregelen alsmede op het tijdpad daarvan.

Tot slotte heeft de Afdeling op uitdrukkelijk verzoek van de regering in haar advies denkrichtingen meegegeven voor de verdere gedachtevorming over de parlementaire betrokkenheid in een volgende fase. Parlementaire betrokkenheid op het niveau van maatregelen is juist geen onderdeel van de door de Afdeling geschetste denkrichtingen. Zoals in het nader rapport is aangegeven zal de regering de parlementaire betrokkenheid met het oog op een definitievere regeling, in een volgende fase verder doordenken. Daarbij zal het in voorbereiding zijnde kader voor de modernisering van het staatsnood- en crisisrecht dat op korte termijn naar uw Kamer zal worden gestuurd als leidraad dienen.

In het huidige epidemische beeld van de epidemie van covid-19 is het sluiten van scholen niet noodzakelijk, waardoor de vraag naar de proportionaliteit van een dergelijke maatregel reeds niet aan de orde komt. Hierbij wordt opgemerkt dat de afgelopen twee jaar ons is geleerd dat afstandsonderwijs geen volwaardig alternatief is voor fysiek onderwijs. Hoewel in een acute pandemische situatie fysiek onderwijs wellicht niet altijd mogelijk zal zijn, dient dit wel het streven te zijn en moet afstandsonderwijs, vooral in het primair en voortgezet onderwijs, pas worden toegepast als het echt niet anders kan. Dit zal onderdeel zijn van de dan te maken afwegingen.

Wat betreft de afweging om in onderhavig wetsvoorstel geen grondslag op te nemen, het volgende. Op dit moment wordt volstaan met het regelen van bevoegdheidsgrondslagen voor collectieve maatregelen waarmee al ervaring is opgedaan tijdens de bestrijding van de epidemie van covid-19 en die onderdeel waren van de destijds voorgenomen zesde verlenging van de Twm. Het sluiten van fysiek onderwijs was geen onderdeel van die voorgenomen verlenging. De maatregelen en ook de voorgestelde bevoegdheidsgrondslagen in het onderhavige wetsvoorstel zijn bovenal gebaseerd op de algemene principes van infectieziektenbestrijding. Met de opgenomen bevoegdheidsgrondslagen kan het grootste deel van de ziekteverwekkers van een A1-infectieziekte worden aangepakt. Dat neemt niet weg, dat bij volgende tranches andere collectieve maatregelen aan de orde kunnen komen. Voorts zijn in voorbereiding op het voorliggende wetsvoorstel expertsessies georganiseerd met deskundigen met een epidemiologische of virologische achtergrond en juristen. Tijdens deze sessies hebben genoemde deskundigen aangegeven welke maatregelen zij effectief achten om de epidemie van covid-19 op langere termijn te kunnen bestrijden. Ook is ingegaan op de vraag welke maatregelen effectief kunnen zijn ter bestrijding van andere A-infectiezieken anders dan covid-19 en toekomstige onbekende infectieziekten. Hieruit kwam naar voren dat de instrumenten uit de destijds voorgenomen zesde verlenging van de Twm, een gedegen grondslag zijn voor de bestrijding van een toekomstige epidemie van een A1-infectieziekte. Ook kwam naar voren dat andere grondslagen dan opgenomen in de voorgenomen zesde verlenging, zinvol kunnen zijn. De regering zal voor volgende tranches nader onderzoeken of nieuwe specifieke bevoegdheidsgrondslagen noodzakelijk en proportioneel zijn voor het bestrijden van een mogelijke (dreigende) epidemie van infectieziekten behorend tot groep A1. Indien andere instrumenten noodzakelijk zijn en daarvoor nog niet is voorzien in een specifieke bevoegdheidsgrondslag, kan zo nodig, in de in artikel 58d gegeven omstandigheden, gebruik worden gemaakt van de in die bepaling gegeven noodbevoegdheid.

Ten eerste wenst de regering te benadrukken dat het onjuist is dat de verplichting om hygiënemaatregelen te nemen niet zou gelden voor gebedshuizen. Indien op grond van artikel 58g hygiënemaatregelen zijn voorgeschreven, dan geldt voor beheerders van besloten plaatsen een zorgplicht om te zorgen dat deze maatregelen op door hen beheerde plaatsen kunnen worden nageleefd. Deze zorgplicht geldt niet alleen ten aanzien van hygiënemaatregelen, maar ook ten aanzien van veilige afstand, voorwaarden voor evenementen of openstelling van publieke plaatsen en regels die worden gesteld op grond van de noodbevoegdheid uit artikel 58d. De mogelijke uitzondering ziet enkel op de bevoegdheid van het lokaal gezag om aanwijzingen te geven met betrekking tot de invulling van deze zorgplicht, niet op de zorgplicht zelf. Ten tweede wenst de regering, gezien de lange en diepgewortelde geschiedenis die Nederland kent omtrent scheiding van kerk en staat, zo terughoudend mogelijk te zijn in het reguleren van de interne aangelegenheden van religieuze instellingen. De mogelijkheid om bij ministeriële regeling plaatsen aan te wijzen waar de aanwijzings- en bevelsbevoegdheid niet geldt, kan in het bijzonder worden toegepast op plaatsen waar samenkomsten plaatsvinden ten behoeve van het belijden van godsdienst of levensovertuiging als bedoeld in artikel 6 van de Grondwet. Indien het bij de bestrijding van een (dreigende) epidemie van een A1-infectieziekteonverhoopt noodzakelijk wordt geacht de aanwijzings- of bevelsbevoegdheid in te zetten, kan worden afgezien gebruik te maken van de uitzonderingsbevoegdheid van artikel 58k, vijfde lid.

Dit wetsvoorstel betreft algemeen inzetbare maatregelen ter bestrijding van toekomstige epidemieën. De sectorplannen hebben enkel betrekking op de bestrijding van covid-19.

De leden van de GroenLinks-fractie hebben gedurende de covid-19-pandemie op drie fundamentele waarden gehamerd: het beschermen van de volksgezondheid, het essentiële belang van een functionerende rechtsstaat en een ijzersterke afweging van grond- en mensenrechten. Naar de zienswijze van genoemde leden ging het beschermen van deze drie fundamentele waarden lang niet altijd goed gedurende de covid-19-pandemie. Dat is ten dele te wijten aan de complexe situatie die ontstaat gedurende een pandemie, benadrukken zij. Een pandemie is niet leuk, kent geen eenvoudige oplossingen en meer dan eens komende fundamentele waarden met elkaar in botsing wanneer effectief beleid moet worden gemaakt. Desalniettemin, zijn de leden van de GroenLinks-fractie van mening dat ook sprake is geweest van verwijtbare politiek bestuurlijke keuzes. Er bestaan nog altijd zorgen hierover bij de deze leden. De leden van de GroenLinks-fractie willen deze zienswijze verhelderen aan de hand van drie voorbeelden.

Eén: het proces rondom het coronatoegangsbewijs verdient allerminst een schoonheidsprijs. De oorspronkelijke wet was een coronatestbewijs en bevatte geen grondslag om gevaccineerden hiervan uit te zonderen; per amendement is deze wet echter grondig verbouwd naar een coronavaccinatiebewijs. Vervolgens ontstond al gauw het politieke voornemen om een 2G-ctb in te voeren zonder dat daaraan een goed onderbouwde effectiviteitsstudie aan ten grondslag lag. De leden van de GroenLinks-fractie waren van mening dat wanneer het subsidiariteitsbeginsel en proportionaliteitsbeginsel goed waren meegewogen gedurende dit proces, een dergelijke maatregel niet op tafel had gelegen zonder ijzersterke onderbouwing van de effectiviteit ervan. Immers was deze maatregel grondwettelijk de meest vergaande maatregel die op dat moment op tafel lag, terwijl ook een grondwettelijk minder ingrijpend middel met soortgelijke toepassing op tafel lag in de vorm van 1G-ctb. Dit alternatief was alleen kostbaarder. Hoe borgt de regering in het vervolg dat het subsidiariteitsbeginsel en proportionaliteitsbeginsel geen dode letters worden gedurende een pandemie? Hoe voorkomt de regering dat gedurende een pandemie doelredenatie in het beleid sluipt: zowel binnen het departement, binnen instituten als het RIVM die deel uitmaakt van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, als binnen het OMT? Op welke manier is het OMT op dit moment juridisch ingebed in de pandemiewet (Wpg) en vindt de regering dat de inbedding ook herzien moet worden?

De regering acht de beoordeling van de noodzaak, geschiktheid, proportionaliteit en subsidiariteit van groot belang. De explicitering in het wetsvoorstel van deze uit het (ongeschreven) constitutioneel recht voortvloeiende beginselen, als ook de democratische controle op het nemen van maatregelen zijn belangrijke waarborgen voor de toepassing van deze beginselen. Voor elke krachtens hoofdstuk V, paragraaf 8, vast te stellen ministeriële regeling dient – aan de hand van de actuele stand van de epidemie van de betreffende infectieziekte, de wetenschappelijke inzichten en voortgang van de bestrijding – een beoordeling plaats te vinden van de noodzaak, geschiktheid, proportionaliteit en subsidiariteit van de voorgenomen maatregelen. Dit is vastgelegd in artikel 58b. Naar aanleiding van de vragen en opmerkingen over artikel 58b in het verslag, alsmede gedurende het rondetafelgesprek met professoren Bovend’Eert, Gerards en Toebes en de heer Loof van het College voor de Rechten van de Mens, wordt via de gelijktijdig met deze nota ingediende nota van wijziging voorgesteld artikel 58b te herformuleren en hier ook het maatschappelijk welzijn bij te betrekken. In de toelichting bij de nota van wijziging wordt nader ingegaan op de inhoud en betekenis van artikel 58b.

Het OMT en het MIT zijn niet geregeld in de Wpg. Wel wordt de adviesfunctie van het OMT en het MIT toegelicht in de memorie van toelichting op het huidige wetsvoorstel. Het OMT is het adviesorgaan dat adviseert in de infectieziektebestrijding. Het OMT heeft een aantal vaste deelnemers. Zij nemen deel in het OMT omdat zij bij een organisatie of vereniging werken die een belangrijke rol speelt in de infectieziektebestrijding in Nederland. Het gaat dan bijvoorbeeld om vertegenwoordigers van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), de Nederlandse Vereniging van Medische Microbiologie (NVMM) en het Landelijk Overleg Infectieziektebestrijding (LOI). Andere deelnemers aan het OMT worden uitgenodigd omdat zij specifieke kennis of ervaring hebben. Voor covid-19 zijn dat bijvoorbeeld leden van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care, de Vereniging van de Specialisten Ouderengeneeskunde (Verenso), de Nederlandse Vereniging Kindergeneeskunde (NVKN) en vertegenwoordigers van diverse centra van het RIVM.

Het Centrum voor Infectieziektebestrijding (CIb) organiseert en faciliteert het OMT. Het CIb is onderdeel van het RIVM. Op basis van artikel 2, eerste lid, van het Instellingsbesluit Bestuurlijk afstemmingsoverleg infectieziektebestrijding (BAO), komt het BAO bijeen naar aanleiding van een advies van het CIb. Volgens de toelichting op dit besluit is dit advies afkomstig van het OMT. Aangezien het OMT via het CIb adviseert, wordt de onafhankelijkheid gewaarborgd door artikel 5 van de Wet op het RIVM. In dit artikel is geregeld dat de Minister namelijk geen aanwijzing mag geven in de methoden en resultaten van het onderzoek van het RIVM. De regering ziet geen aanleiding om deze methodiek/inbedding te veranderen.

De OVV beveelt in zijn tweede rapport aan om een «reglement van orde» voor het OMT op te stellen. Deze aanbeveling sluit aan bij verbeterpunten die het RIVM en de voorzitter van het OMT zelf ook gezien hebben. Inmiddels werken zij aan het opstellen van zo’n reglement. Daarin brengen zij afspraken en uitgangspunten die er al waren samen met meer recente inzichten om het proces rondom totstandkoming van adviezen nog verder te verbeteren. Daarmee wordt ook de onafhankelijkheid van het OMT, die wordt gewaarborgd door artikel 5 van de Wet op het RIVM, explicieter en specifieker vastgelegd.

Nee, het wetsvoorstel biedt geen specifieke grondslag voor het sluiten van scholen. Indien zich een dringende omstandigheid voordoet waarin een reeds in het wetsvoorstel opgenomen grondslag niet toereikend is en waarin direct moet worden gehandeld kunnen er bij ministeriele regeling andere collectieve maatregelen genomen worden (de noodbevoegdheid op grond van artikel 58d), waaronder het sluiten van scholen. Dit betreft een noodbevoegdheid en gelet op de aard daarvan zal met de toepassing van deze bevoegdheid zeer terughoudend moeten worden omgegaan.

De toepassing vergt een zorgvuldige procedure. Na de plaatsing in de Staatscourant van bovengenoemde ministeriële regeling wordt onverwijld een voorstel van wet tot regeling van het betrokken onderwerp aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal gezonden. Dat houdt in dat via dat wetsvoorstel de benodigde specifieke bevoegdheidsgrondslag wordt toegevoegd aan hoofdstuk V, paragraaf 8. Benadrukt wordt dat ook voor de toepassing van deze bepaling moet worden voldaan aan de vereisten van artikel 58b.

Net als alle andere sectoren kampt de zorg met een tekort aan personeel. Het vinden van goed gekwalificeerd personeel is momenteel een uitdaging. De Minister voor Langdurige Zorg en Sport heeft u recent het programmaplan Toekomstbestendige Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn – afgekort tot TAZ – gestuurd.117 Met het programma TAZ zet het kabinet – samen met alle partijen in de zorg – een transitie in gang voor het anders organiseren van de zorg om de toegankelijkheid ervan ook in de toekomst te garanderen. In het Integraal Zorgakkoord (IZA) zijn ook een tal van afspraken gemaakt die betrekking hebben op de arbeidsmarkt, bijvoorbeeld over het verminderen van de regeldruk en het bieden van professionele ruimte.

Op het moment zijn er ongeveer 999 IC-bedden operationeel (LCPS). Zoals ook toegelicht in mijn brief aan uw Kamer van 16 september jl.118 maken zorgverzekeraars en ziekenhuizen afspraken om te komen tot een structurele beschikbaarheid van 1150 IC-bedden (daarover zijn afspraken gemaakt in het IZA). Een voorstel voor hoe deze bedden verdeeld worden en op welke manier opschaling boven 1150 kan plaatsvinden, wordt op dit moment uitgewerkt in het herijkte LNAZ opschalingsplan.

De leden van de ChristenUnie-fractie hebben met instemming vernomen dat de regering uiterst terughoudend is om in te grijpen in kerken en religieuze instellingen, omdat de ervaring leert dat zij hun protocollen en afspraken dusdanig op orde hebben dat bij een ernstigere epidemiologische situatie een veilige werkwijze is gegarandeerd. Is de regering van mening dat dit vertrouwen in een sector ook gerechtvaardigd kan zijn voor andere sectoren? Als zij laten zien zonder dwingende maatregelen een veilige situatie te kunnen creëren? Op welke manier kan de regering dit vertrouwen in sectoren en de samenleving nog meer een plek geven in dit wetsvoorstel?

Het wordt in beginsel aan beheerders van locaties, dus ook aan de religieuze (koepel)organisaties zelf overgelaten te bepalen hoe aan de zorgplicht van artikel 58k, eerste lid, wordt voldaan. Zoals ook is aangeven in de memorie van toelichting heeft de regering vertrouwen in deze werkwijze gezien de ervaringen ten tijde van de bestrijding van de epidemie van covid-19, waarbij religieuze organisaties zelf protocollen ontwikkelden ter naleving van de maatregelen. Bij een (dreigende) epidemie van een A1-infectieziekte kunnen dergelijke protocollen opnieuw worden ingezet. Indien het bij de bestrijding van een (dreigende) epidemie van een A1-infectieziekte onverhoopt noodzakelijk wordt geacht de aanwijzings- of bevelsbevoegdheid in te zetten, kan ervan worden afgezien gebruik te maken van de uitzondering van artikel 58k, vijfde lid.

Zoals in de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel is aangegeven kunnen ook andere besloten plaatsen bij ministeriële regeling worden uitgezonderd, indien het gelet op het bijzondere karakter van de desbetreffende besloten plaats niet wenselijk is om een aanwijzingsbevoegdheid in te zetten. Gelet op het belang van het recht van godsdienst zijn religieuze organisaties in deze zin expliciet benoemd. De uitzonderingsmogelijkheid is dan ook niet beperkt tot bepaalde besloten plaatsen.

Of en zo ja voor welke besloten plaatsen gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheid om de aanwijzings- en bevelsbevoegdheid niet te laten gelden (artikel 58k, vijfde lid) hangt af van de omstandigheden van het geval en kan pas beoordeeld worden op het moment dat bovengenoemde zorgplicht van kracht is of wordt.

Publieke plaatsen kunnen op basis van artikel 58j niet worden uitgezonderd van de aanwijzingsbevoegdheid. Voor publieke plaatsen kunnen via artikel 58h in een ministeriële regeling regels worden gesteld onder welke voorwaarden publieke mogen worden opengesteld.

Voor elke krachtens hoofdstuk V, paragraaf 8, vast te stellen ministeriële regeling dient – aan de hand van de actuele stand van de epidemie van de betreffende infectieziekte, de wetenschappelijke inzichten en voortgang van de bestrijding – een beoordeling plaats te vinden van de noodzaak, geschiktheid, proportionaliteit en subsidiariteit van de voorgenomen maatregelen. Naar aanleiding van de vragen en opmerkingen over artikel 58b in het verslag, alsmede gedurende het rondetafelgesprek met professoren Bovend’Eert, Gerards en Toebes en de heer Loof van het College voor de Rechten van de Mens, wordt via de gelijktijdig met deze nota ingediende nota van wijziging voorgesteld artikel 58b te herformuleren en hier ook het maatschappelijk welzijn bij te betrekken. In de toelichting bij de nota van wijziging wordt nader ingegaan op de inhoud en betekenis van artikel 58b.

Het lid van de BBB-fractie constateert dat de paragraaf «Noodzaak en proportionaliteit» verwijst naar artikel 58b en stelt dat dit artikel «noodzakelijkheid, proportionaliteit en subsidiariteit als vereisten...expliciteert». Artikel 58b is volgens genoemd lid juist helemaal niet expliciet. Neem lid a, waarin staat: «gelet op de ernst van de bedreiging van de volksgezondheid noodzakelijk en geschikt is». Wanneer is dit noodzakelijkheid en geschikt en wat is precies bedreigend? Dit artikel vraagt echt om meer uitleg. Naar aanleiding van de vragen en opmerkingen over artikel 58b in het verslag, alsmede gedurende het rondetafelgesprek met professoren Bovend’Eert, Gerards en Toebes en de heer Loof van het College voor de Rechten van de Mens, stelt de regering bij nota van wijziging voor artikel 58b te herformuleren en hier ook het maatschappelijk welzijn bij te betrekken. In de toelichting bij de nota van wijziging wordt nader ingegaan op de inhoud en betekenis van artikel 58b.

De memorie van toelichting laat dit in het midden. Genoemd lid ziet graag dat hier dieper op in wordt gegaan. Wanneer het gaat om proportionaliteit vindt het lid dat ook verder worden gekeken dan alleen het effect op het bestrijden van de infectieziekte. Zij benoemt bijvoorbeeld het toegenomen aantal zelfmoorden en de toegenomen eenzaamheid onder jongeren als gevolg van de coronamaatregelen. Het lid mist aandacht voor dit soort neveneffecten.

Aangezien er heel veel grondrechten bestaan, zou het wellicht een idee zijn om te werken met een «ladder», waarin bepaald gewicht wordt toegekend aan de verhouding tussen grondrechten onderling? Heeft de regering nagedacht over deze weging van grondrechten?

De regering acht onderwijs en het recht hierop van grote waarde. Sluiting van (fysiek) onderwijs is één van de laatste dingen die de regering wil doen, dit temeer nu de afgelopen jaren is gebleken dat afstandsonderwijs geen volwaardig alternatief is en opgelopen achterstanden door onderbreking van onderwijs kinderen jaren kunnen achtervolgen. Hier komt nog bovenop dat onderwijsonderbrekingen en afstandsonderwijs socio-economische verschillen vergroten. Tegelijkertijd heeft de regering de plicht de volksgezondheid te beschermen. Dit kan leiden tot conflicterende belangen, waarin een balans moet worden gevonden. Hoe deze belangen worden gewogen zal afhangen van de concrete gezondheidssituatie, met name van de effecten van de A1-infectieziekte op kinderen. Hoe de balans tussen het recht op bescherming van de volksgezondheid en het recht op onderwijs in een toekomstige epidemie precies zal uitpakken is dus niet op voorhand te zeggen.

Het lid vraagt tevens hoe wordt gekeken naar het recht op onderwijs en de invulling hiervan, als dit tegen het licht wordt gehouden ten opzichte van het recht op bescherming van de volksgezondheid.

Zoals door de regering opgemerkt bij de totstandkoming van de Tijdelijke wet maatregelen covid-19 is er geen aanleiding om overtredingen van maatregelen ter bestrijding van de epidemie geheel uit te zonderen van de registratie in de justitiële documentatie.

In de justitiële documentatie worden evenwel – uitzonderingen daargelaten – geen overtredingen geregistreerd als de opgelegde geldboete minder dan € 130 bedraagt. Zoals in de Tijdelijke wet maatregelen covid-19 bedraagt ook in het huidige wetsvoorstel de boete voor het overtreden van de veilige afstandsnorm ten hoogste € 95. Deze overtredingen worden dus niet geregistreerd in de justitiële documentatie.

Daarnaast is van belang dat bij de VOG-screening wordt gekeken naar strafrechtelijke antecedenten van de aanvrager die relevant zijn voor en een risico vormen voor de uitoefening van de functie waarvoor de VOG is aangevraagd. Daarbij wordt het belang van de aanvrager zorgvuldig afgewogen tegen het belang van beperking van de risico’s voor de samenleving. Het hebben van antecedenten in de justitiële documentatie staat daarmee dus niet automatisch in de weg aan de afgifte van een VOG.

In de UAVG zijn ook expliciete grondslagen voor de verwerking van gezondheidsgegevens opgenomen (artikel 30 UAVG). Bijvoorbeeld voor de re-integratie van zieke werknemers, de raad voor de kinderbescherming of voorzieningen voor gezondheidszorg.

Zowel de UAVG als de Wpg geven dus invulling aan de eis die de AVG stelt voor de verwerking van gezondheidsgegevens, namelijk dat dit is toegestaan indien dit is geregeld in lidstaatrechtelijk recht. In de UAVG is als extra eis een geheimhoudingsbepaling opgenomen. Voor de aangewezen toezichthouders en andere bestuursorganen die persoonsgegevens mogen verwerken op grond van de Wpg geldt de algemene geheimhoudingsbepaling van de Algemene wet bestuursrecht (artikel 2:5).

Op grond van artikel 5:20, eerste lid, van de Awb rust op de betrokkene een medewerkingsplicht. Dit houdt in dat de reiziger gedurende de periode van thuisquarantaine bereikbaar dient te zijn voor een toezichthouder. Dit betekent onder meer dat de betrokkene de deur dient open te doen of op een andere wijze kenbaar moet kunnen maken dat hij aanwezig is, zodat de toezichthouder kan constateren dat hij daadwerkelijk op het quarantaineadres verblijft.119 Afhankelijk van de feiten en omstandigheden van het geval kan de betrokkene voldoen aan de medewerkingsplicht door voor het raam te verschijnen, mits de toezichthouder kan vaststellen dat het om de betrokkene gaat. Het is uiteindelijk aan de toezichthouder ter plaatse om vast te stellen of hieraan is voldaan.

Als een toezichthouder constateert dat een persoon zich niet aan de op hem rustende quarantaineplicht houdt, kan handhavend worden opgetreden door middel van oplegging van een bestuurlijke boete van 339 euro. Ook andere boetebedragen worden op het niveau van de formele wet vastgelegd. De leden van de CDA-fractie stellen dat hierbij zeer geleund wordt op de ervaringen met corona. Deze leden vragen of het niet beter is om de boetebedragen bij lagere wetgeving vast te stellen, afhankelijk van de ernst van de infectieziekte.

De hoogte van de bestuurlijke boete is op het niveau van de formele wet vastgelegd om hierin zoveel mogelijk de uniformiteit bij gemeenten te bevorderen. Het genoemde boetebedrag is in het algemeen proportioneel te noemen. Een thuisquarantaineplicht wordt slechts ingesteld voor reizigers die voorafgaand aan inreis in Europees Nederland in een aangewezen gebied hebben verbleven. Dit kunnen bijvoorbeeld gebieden zijn met een zeer hoge incidentie van de ziekteverwekker en/of gebieden waar zorgwekkende varianten van de ziekteverwekker rondgaan.

Mocht een overtreder van deze verplichting aannemelijk maken dat de vastgestelde bestuurlijke boete wegens bijzondere omstandigheden te hoog is, wordt op grond van artikel 5.46 van de Awb een lagere boete opgelegd. De hoogte van verschillende strafrechtelijke boetes wordt aangegeven door het noemen van een van de geldboetecategorieën. Op grond van het tweede lid van artikel 89 van de Grondwet gebeurt dat in de wet en niet in een lagere regeling.

Het voorliggende wetsvoorstel bevat bevoegdheden voor de bestrijding van een epidemie van infectieziekten behorend tot groep A1, of een directe dreiging daarvan. Deze bevoegdheden maken deel uit van «slapend» recht. Zij kunnen in werking worden gesteld bij de aanwijzing behorend tot groep A1, of nadat een infectieziekte als zodanig is aangewezen. Indien dit niet het geval is hebben de bevoegdheden geen invloed op de regeldruk voor burgers en bedrijven. Daarmee brengt het voorliggende wetsvoorstel zelf geen nieuwe regeldruk met zich. De ministeriële regeling waarbij de maatregelen worden genomen ter bestrijding van een A1-infectieziekte kunnen wel gepaard gaan met regeldruk. De gevolgen voor burgers en bedrijven hangen onder meer af van de aard en omvang van de te nemen collectieve maatregelen. Welke maatregelen specifiek worden getroffen is onder meer afhankelijk van de epidemiologische situatie. Dat vergt derhalve een beoordeling bij het inzetten van de betreffende bevoegdheidsgrondslagen. Zoals gebruikelijk bij ontwerpregelgeving zullen ook de ministeriële regelingen waarin de maatregelen worden opgenomen worden voorgelegd aan het Adviescollege Toetsing Regeldruk voor een regeldruktoets.

Bij een opleving van het coronavirus, staan de maatregelenladders staan ten aanzien van sectoren aan de basis van eventueel te nemen maatregelen. De maatregelenladders zijn gebaseerd op de plannen van de sectoren zelf. Daarmee zorgt de sectorale aanpak niet voor extra regeldruk, maar voor juist voor extra draagvlak en voorspelbaarheid van maatregelen.

De leden van de SGP-fractie erkennen dat het wetsvoorstel materieel geen nieuwe regeldruk met zich meebrengt. Wordt echter bij het nemen van maatregelen per ministeriële regeling wel een regeldruktoets uitgevoerd, bijvoorbeeld door de Adviescollege Toetsing Regeldruk (ATR)?

Dit wetsvoorstel is een eerste stap voor het kunnen nemen van collectieve maatregelen voor de bestrijding van een epidemie van infectieziekten behorend tot groep A1, of een directe dreiging daarvan. De hierin opgenomen bevoegdheden maken deel uit van «slapend» recht. Zij kunnen in werking worden gesteld bij de aanwijzing behorend tot groep A1, of nadat een infectieziekte als zodanig is aangewezen. De op basis van alsdan in werking gestelde bevoegdheidsgrondslagen te nemen collectieve maatregelen zijn onder meer afhankelijk van de aard van de infectieziekte die bestreden dient te worden en de epidemiologische situatie op dat moment. Maatregelen worden genomen bij ministeriële regeling. Het wetsvoorstel zelf heeft daarmee geen directe financiële gevolgen. De middelen die beschikbaar zijn voor de bestrijding van infectieziekten in het algemeen zijn zoals gebruikelijk opgenomen in de VWS-begroting. Dat geldt ook voor de extra middelen die dit kabinet heeft gereserveerd in het coalitieakkoord voor de aanpak van toekomstige epidemieën. Daarnaast heb ik uw Kamer in mijn brief van 4 november jl. separaat geïnformeerd over het beleidsprogramma «pandemische paraatheid» en de financiële middelen die hiervoor de komende jaren worden ingezet.120

Indien er bij ministeriële regeling extra taken of verantwoordelijkheden worden toegekend aan mede-overheden wordt op dat moment bepaald of en zo ja hoe de financiële compensatie plaatsvindt conform artikel 2 van de Financiële-verhoudingswet. Over de precieze invulling van de bekostigingswijze vindt op dat moment nader overleg plaats met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en het Veiligheidsberaad.

Gezien de leerervaringen uit de covid-pandemie zou meer informatie beschikbaar moeten zijn en gedeeld moeten kunnen worden. Deze leden zouden graag een evaluatie van de financiële effecten van de tijdelijke wetten coronamaatregelen zien, die gebruikt kan worden om inschattingen te maken van de gevolgen voor deze wet.

Het doel van dit wetsvoorstel is om de Wpg pandemisch parater te maken. Als zodanig zijn de maatregelen die zijn opgenomen in het wetsvoorstel van toepassing in diverse contexten aangaande A1-ziekten.

Deze wijziging van de Wpg betreft verplichtende collectieve maatregelen die gericht zijn op de bestrijding van (een directe dreiging van) infectieziekte behorend tot groep A1. Een toegangsbewijs maakt geen onderdeel uit van de voorgestelde maatregelen in het wetsvoorstel. Het is lastig te voorspellen welke onbekende ziekteverwekker op kan duiken, en welke andere maatregelen op dat moment noodzakelijk en geschikt zullen zijn. Voor volgende tranches zal het kabinet nader onderzoeken of nieuwe specifieke bevoegdheidsgrondslagen noodzakelijk en proportioneel zijn voor het bestrijden van een mogelijke (dreigende) epidemie van A1-infectieziekten.

De Tweede Kamer is op 24 december 2020 geïnformeerd over de werkzaamheid, kwaliteit en veiligheid van het BioNTech/Pfizer-vaccin, op basis van het advies van de Gezondheidsraad van diezelfde dag. In zowel het advies van de Gezondheidsraad als de Kamerbrief121 van 24 december 2020 is benoemd dat de mate waarin het vaccin beschermt tegen overdracht van het virus nog verder onderzocht diende te worden. Het is gebruikelijk dat dit soort populatieonderzoek na (voorwaardelijke) markttoelating wordt gedaan. Dit geldt ook voor de andere covid-19-vaccins.

Inmiddels is uit onderzoeken van het RIVM gebleken dat er wel een effect is van vaccineren op transmissie van het virus en besmetting. Het eerste onderzoek naar transmissie en besmetting met de alfavariant van 5 augustus 2021 jl.122 laat zien dat huisgenoten van mensen die volledig gevaccineerd waren 71% minder vaak besmet raakten dan huisgenoten van ongevaccineerde personen. Naast de reductie van transmissie laat het onderzoek ook een reductie van infectie zien: volledig gevaccineerde huisgenoten van besmette personen raakten 75% minder vaak besmet dan ongevaccineerde huisgenoten. Een soortgelijk onderzoek van het RIVM naar de deltavariant liet zien dat vaccinatie ook bij de deltavariant aanzienlijk werkzaam was tegen transmissie123. Uit het onderzoek bleek dat gevaccineerde mensen het virus 63% minder vaak overdroegen naar ongevaccineerden dan mensen die ook positief getest maar niet gevaccineerd waren.

Het is daarom mogelijk dat de vernieuwde vaccins ook bij de omikronvariant zorgen voor een reductie in transmissie. Deze mogelijkheid wordt ook omschreven door het OMT-V. In het advies van 26 juli jl.124 staat: «Revaccinatie lijkt namelijk een (in ieder geval tijdelijk) beschermend effect te hebben op infectie, en in geval van infectie op transmissie naar anderen».

Het doel van vaccinatie is om het risico op ernstige ziekte als gevolg van een infectie door covid-19 te verkleinen. De combinatie van een sterk verminderde kans op ernstige ziekte als gevolg van een covid-19-infectie en mogelijke reductie van de transmissie, maakt dat een ctb, mits effectief toegepast op basis van setting, afhankelijk van ctb-variant en in combinatie met andere maatregelen en adviezen, kan worden ingezet om het risico op transmissie en daarmee op ernstige ziekte verkleinen, of ervoor zorgen dat sectoren renderend open kunnen blijven tijdens een zware opleving van het virus. Er is geen grondslag in de Eerste tranche wijziging Wpg opgenomen voor de inzet van het ctb. Het kabinet overweegt een wetsvoorstel voor de inzet van het ctb indien hier voldoende draagvlak voor bestaat in uw Kamer.

In mijn brief van 18 november 2022 heb ik uw Kamer geïnformeerd over de laatste stand van zaken met betrekking tot gegevensuitwisseling in relatie tot het onderzoek naar oversterfte.125 De problemen met uitwisseling van vaccinatiegegevens van het RIVM zijn opgelost. Deze zullen naar verwachting voor het einde van het jaar beschikbaar gesteld kunnen worden in de onderzoeksomgeving van het CBS. De problemen met de uitwisseling van testgegevens van de GGD’en lijken gedeeltelijk te worden opgelost. Inmiddels zijn de GGD’en in de afrondende fase in het uitvoeren van een DPIA om binnen de juridische kaders eenmalig testdata aan het CBS te kunnen aanleveren voor het onderzoek in traject 3. Er wordt door GGD GHOR Nederland gewerkt aan een eenmalige levering van de positieve testuitslagen uit de testdata aan het CBS. Ik blijf over een structurele oplossing in gesprek met de GGD’en. Ook blijf ik in nauw contact met ZonMw om te kijken of de beoogde datalevering volstaat om de onderzoeken in traject 3 in januari 2023 van start te laten gaan.

De regering geeft onder andere aan dat het RIVM verzocht zal worden over te gaan tot opname van een passage in de privacyverklaring van het COVID-vaccinatie Informatie- en Monitoringssysteem (CIMS) waarbij vermeld wordt dat het CIMS tevens ingezet kan worden als bron voor het verkrijgen van een digitaal coronacertificaat (DCC). Genoemde leden vragen of dit inmiddels gerealiseerd is.

Ja, in de privacyverklaring van CIMS is onder vraag 5 een passage opgenomen dat gegevens gedeeld kunnen worden met het Ministerie van VWS als personen ervoor kiezen om vaccinatiegegevens in te laden in de CoronaCheck app voor het verkrijgen van een DCC.

Het Adviescollege Toetsing Regeldruk (ATR) plaatst vraagtekens bij dit voorstel, omdat de uitkomsten van de evaluatie van de aanpak en bestrijding van de corona-epidemie bekend zijn. Deze evaluatie(s), zoals bijvoorbeeld het OVV-onderzoek, zijn nog lopende. Zonder de uitkomsten van deze evaluatie(s) is het voor het ATR niet mogelijk om te beoordelen of er eventueel minder belastende alternatieven zijn waarmee hetzelfde doel bereikt kan worden. De leden van de CDA-fractie hebben begrip voor de regering dat zij toch nu al doorzet met dit wetsvoorstel. Deze leden vragen echter wel of de regering voornemens is te zijner tijd het ATR alsnog om een advies te vragen op basis van de uitkomsten van alle evaluatie(s).

Het kabinet deelt de mening van de CDA-fractie dat een handhavings- en uitvoeringstoets van groot belang is voor het besluitvormingsproces. Deze toets is tijdens de coronacrisis altijd uitgevoerd en daarbij is door diverse uitvoerings-, advies- en handhavingsorganisaties ook een analyse gemaakt van het verwachte effect van een bepaalde maatregel op het draagvlak. Een overzicht van de ontwikkeling van het draagvlak voor een bepaalde maatregel wordt daarbij ook geraadpleegd en is onderwerp van verschillende gedragsonderzoeken van het RIVM sinds maart 2020.127

Het wetsvoorstel gaat echter over de bestrijding van de epidemieën van infectieziekten behorend tot groep A1 of een directe dreiging daarvan. Het kabinet ziet deze adviezen en onderzoeken als een belangrijke les voor toekomstige epidemieën, maar het is mogelijk dat een andere epidemie vraagt om ander typen adviezen en onderzoeken.

De regering schrijft dat de GGD-GHOR aangeeft de verantwoordelijkheid bij A1-ziekten tussen burgemeester en voorzitter veiligheidsregio niet te steunen. De leden van de CDA-fractie vragen hoe zij dit moeten lezen. Wat is het bezwaar van de GGD-GHOR? Wat is de reactie van de regering daarop? Zal de GGD-GHOR wel meewerken binnen de verantwoordelijkheidsverdeling?

De GGD-GHOR heeft in de consultatie aangegeven de verantwoordelijkheid bij A1-infectieziekten tussen burgemeester en voorzitter van de veiligheidsregio niet te steunen. In de consultatieversie van dit wetsvoorstel lag de bevoegdheid voor de bestrijding van A1-infectieziekten bij de burgemeester, zolang de infectieziekte uitsluitend plaatselijke effecten had. In een A1 situatie zou de voorzitter van de veiligheidsregio deze bevoegdheid pas krijgen als de Minister daartoe had besloten. De Vereniging Nederlandse Gemeenten, het Veiligheidsberaad en het Nederlands Genootschap van burgemeester hebben dit ook aangegeven in hun consultatie reactie.

Naar aanleiding van onder andere deze consultatiereacties heeft de regering zowel de wettekst als de memorie van toelichting aangepast. Bij de uitbraak van een infectieziekte van het type A1 is op grond van de Wpg artikel 6, vierde lid de voorzitter veiligheidsregio bevoegd toepassing te geven aan de in dat artikel genoemde artikelen. Uitgangspunt is namelijk dat bij de uitbraak van zo’n epidemie of een dreiging daarvan sprake is van een acute fase. Zodra het kan (en mits het noodzakelijk is dat de inzet van de collectieve maatregelen voor langere tijd mogelijk blijft) zal een besluit worden genomen, conform de in het wetsvoorstel opgenomen procedure, dat ertoe strekt dat wordt overgegaan tot de beheerfase, waarbij een groot deel van de bevoegdheden van de voorzitter veiligheidsregio overgaan naar de burgemeester. Hiermee is het wetsvoorstel op dit punt in lijn gebracht met de opmerkingen van de GGD-GHOR, de Vereniging Nederlandse Gemeenten, het Veiligheidsberaad en het Nederlands Genootschap Burgemeesters.

De GGD-GHOR heeft een adviserende rol bij het verlenen van ontheffingen. Er zijn geen indicaties bij de regering bekend dat de GGD-GHOR deze rol niet zou willen vervullen.

De kaderstelling voor gegevensuitwisseling voor bron- en contactonderzoek tussen zorgverleners en de GGD volgt uit de wettelijke taak van de GGD zoals beschreven in de Wet publieke gezondheid. De Wpg stelt geen eisen aan de vorm waarin gegevens worden aangeleverd, echter wel aan de gegevens die hiertoe mogen worden verwerkt. Een nadere uitwerking van de voor deze taak benodigde set van gegevens is onderdeel van de herziening Wpg tranche 3.

In reactie op de IGJ geeft de regering aan de suggestie te onderschrijven om in de praktijk uit te werken hoe toezichthouders in tijden van een (dreigende) epidemie zouden kunnen samenwerken en zal met de meest betrokken toezichthouders in overleg gaan om dit voorstel verder uit te werken. De leden van de CDA-fractie vragen wat hier de stand van zaken van is.

Het kabinet is van mening dat een wetsvoorstel ten behoeve van de inzet van een coronatoegangsbewijs ter bestrijding van de epidemie van covid-19 enkel overwogen moet worden als daar ook draagvlak voor is bij uw Kamer. Indien dat draagvlak er is, zal het kabinet onderzoeken welke vorm een dergelijk toegangsbewijs dient te krijgen binnen welke situatie en setting.

De leden van de ChristenUnie-fractie hebben begrip voor de zorgen vanuit gemeenten en Veiligheidsregio’s over de financiële kosten die met uitvoering van de wet gepaard kunnen gaan. Lezen genoemde leden de reactie van de regering op deze zorgen goed dat de regering aangeeft dat in een dergelijk geval financiële kosten zullen worden vergoed en dat in overleg wordt bezien op welke wijze hierin het best kan worden voorzien?

Indien er bij ministeriële regeling extra taken of verantwoordelijkheden worden toegekend aan mede-overheden wordt op dat moment bepaald of, en zo ja, hoe de financiële compensatie plaatsvindt conform artikel 2 van de Financiële-verhoudingswet. Over de precieze invulling van de bekostigingswijze vindt op dat moment nader overleg plaats met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en het Veiligheidsberaad.

Deze leden zien ongemak bij Veiligheidsregio’s, gemeentebesturen en gemeenteraden over de wijze van afleggen van verantwoording van maatregelen die vanuit de Veiligheidsregio worden genomen. Welke instrumenten hebben gemeenteraden nu om hier controle op uit te oefenen en acht de regering deze instrumenten afdoende? Zit hier ook mogelijk een onwenselijk onderscheid tussen de mate van invloed die gemeenteraden kunnen hebben waar de ene gemeenteraad de voorzitter van de veiligheidsregio vanuit diens rol als burgemeester direct kan bevragen, en de andere gemeenteraad dat niet kan?

Wat betreft de afweging om in onderhavig wetsvoorstel geen grondslag op te nemen, het volgende. Op dit moment wordt volstaan met het regelen van bevoegdheidsgrondslagen voor collectieve maatregelen waarmee al ervaring is opgedaan tijdens de bestrijding van de epidemie van covid-19 en die onderdeel waren van de destijds voorgenomen zesde verlenging van de Twm. De grondslag voor het beperken/verbieden van groepsvorming was geen onderdeel van de zesde verlenging.

De maatregelen en ook de voorgestelde bevoegdheidsgrondslagen in het onderhavige wetsvoorstel zijn bovenal gebaseerd op de algemene principes van infectieziektenbestrijding. Met de opgenomen bevoegdheidsgrondslagen kan het grootste deel van de ziekteverwekkers van een A1-infectieziekte worden aangepakt. Dat neemt niet weg, dat bij volgende tranches andere collectieve maatregelen aan de orde kunnen komen.

Voorts zijn in voorbereiding op het voorliggende wetsvoorstel voorts expertsessies georganiseerd met deskundigen met een epidemiologische of virologische achtergrond en juristen. Tijdens deze sessies hebben genoemde deskundigen aangegeven welke maatregelen zij effectief achten om de epidemie van covid-19 op langere termijn te kunnen bestrijden. Ook is ingegaan op de vraag welke maatregelen effectief kunnen zijn ter bestrijding van andere A-infectiezieken anders dan covid-19 en toekomstige onbekende infectieziekten. Hieruit kwam naar voren dat de instrumenten uit de destijds voorgenomen zesde verlenging van de Twm, een gedegen grondslag zijn voor de bestrijding van een toekomstige epidemie van een A1-infectieziekte. Ook kwam naar voren dat andere grondslagen dan opgenomen in de voorgenomen zesde verlenging, zinvol kunnen zijn.

De regering zal voor volgende tranches nader onderzoeken of nieuwe specifieke bevoegdheidsgrondslagen noodzakelijk en proportioneel zijn voor het bestrijden van een mogelijke (dreigende) epidemie van infectieziekten behorend tot groep A1. Indien andere instrumenten, zoals het beperken/verbieden van groepsvorming, noodzakelijk zijn en daarvoor nog niet is voorzien in een specifieke bevoegdheidsgrondslag, kan zo nodig, in de in artikel 58d gegeven omstandigheden, gebruik worden gemaakt van de in die bepaling gegeven noodbevoegdheid.

De leden van de SGP-fractie lezen dat het ATR erop wijst dat er lopende onderzoeken en evaluaties zijn naar de corona-aanpak. Zonder de uitkomsten van deze evaluatie(s) is het voor de ATR niet mogelijk om te beoordelen of er eventueel minder belastende alternatieven zijn waarmee hetzelfde doel bereikt kan worden. De leden van de SGP-fractie vinden dit een gewichtig punt en vragen of de regering bereid is om op korte termijn een dergelijk onderzoek naar de effectiviteit van de (afzonderlijke) maatregelen te initiëren, zoals ook de OVV heeft geadviseerd.

Het belang van evaluatie van genomen maatregelenpakketten en monitoring ten behoeve van besluitvorming staat voor het kabinet niet ter discussie. Er is intensief contact tussen internationale experts om maatregelenpakketten af te stemmen en van elkaar te leren. Dit is een doorlopende exercitie, waarin het RIVM vanuit Nederland een internationaal gewaardeerde partner is. Het RIVM inventariseert op dit moment in Europees verband hoe de maatregelenpakketten en hun effecten in verschillende landen onderling geëvalueerd kunnen worden.

De voorgestelde interventies zijn allemaal gebaseerd op de algemene uitgangspunten bij infectieziekten bestrijding en hebben hun toegevoegde waarde in maatregelenpakketten bewezen in de epidemie van covid-19. Het is buitengewoon moeilijk om de effectiviteit van een individuele maatregel te evalueren, omdat deze alleen in combinatie met het totale pakket aan maatregelen kan worden bezien, in combinatie met de specifieke context op dat moment. De effectiviteit van individuele maatregelen hangt sterk samen met de timing, context, naleving en wisselwerking met andere maatregelen. Het evalueren van een individuele maatregel in epidemiologisch perspectief is dan ook nauwelijks bruikbaar bij toekomstige besluitvorming. Dit komt doordat de uitkomst van dit soort evaluaties onderhevig is aan vele assumpties en afhankelijk is van de specifieke context, waardoor het onwaarschijnlijk is dat deze individuele maatregel in een nieuwe setting dezelfde uitkomsten geeft. Deze context behelst onder andere het moment in de epidemie, het al dan niet opvolgen van adviezen en de samenhang met andere genomen maatregelen. Internationale wetenschappelijke studies en een recent gepubliceerd rapport uit Duitsland onderschrijven dit ook.128

Gedurende de hele epidemie zijn wel de effecten van de maatregelenpakketten en de verspreiding van het virus gemonitord. Hierbij wordt gebruik gemaakt van modellering door het RIVM en evaluatie van eerdere maatregelen. Deze modellering wordt doorlopend geëvalueerd en gevalideerd aan de hand van het daadwerkelijke verloop van de epidemie. Inzichten hieruit worden meegenomen bij het opstellen van nieuwe maatregelen. Zo wordt steeds wetenschappelijke toetsing uitgevoerd om te controleren of het vooraf gemodelleerde effect in de werkelijkheid ook uitpakt zoals voorspeld. Deze wetenschappelijke toetsing laat zien dat de effectiviteit van de ingevoerde maatregelenpakketten voor het terugdringen van het aantal besmettingen evident is. Ook in de toekomst zal deze methode worden gebruikt om de effectiviteit van maatregelen te bepalen. Voor een uitgebreide toelichting op de effectiviteit van maatregelen verwijs ik naar mijn brief van 11 november 2022.129

Om goed voorbereid te zijn op toekomstige epidemieën zet ik in op kennisontwikkeling in het kader van het beleidsprogramma pandemische paraatheid. Daarbij wordt bijvoorbeeld gewerkt aan kennisversterking over modellering, gedrag en virusverspreiding en detectie. Meer weten over en beter zicht krijgen op verschillende factoren draagt ook bij aan meer voorspelbaarheid van en zicht op de effectiviteit van verschillende interventies. In de brief over het beleidsprogramma pandemische paraatheid die uw Kamer 4 november heeft ontvangen, ga ik nog nader in op de kennisversterking op dit gebied.130

De leden van de SGP-fractie lezen dat de Afdeling opmerkt dat nu een nieuwe acute en ernstige crisis redelijkerwijs te voorzien valt en de wetgever daarmee rekening heeft te houden, ervan moeten worden uitgegaan dat noodverordeningen, anders dan in de acute beginfase van de coronapandemie begin 2020, uit grondwettelijk oogpunt geen rechtmatige grondslag meer kunnen zijn voor ingrijpende grondrechtsbeperkende maatregelen. Betekent dit dat, wanneer in de situatie dat er (nog) geen wetwijziging plaatsvindt of heeft plaatsgevonden en er per noodverordening maatregelen worden genomen, de kans bestaat dat deze noodverordeningen een eventuele rechterlijke toets niet zullen doorstaan?

Klopt het dat met officiële Britse UKHSA praktijkdata, ruim voor de invoering van het ctb veelvuldig aangetoond is dat vaccins het verspreiden van het virus niet voorkomen? Wanneer was de regering van deze onderzoeksresultaten op de hoogte?

Het kabinet heeft bij de voorbereidingen en aanvang van de vaccinatiecampagne steeds benoemd dat er nog onzekerheden waren met betrekking tot de mate waarin het vaccin transmissie van het virus kon voorkomen. De Gezondheidsraad is daarom op 2 maart 2021 gevraagd te adviseren over het verwachte effect van vaccinatie op de transmissie van SARS-CoV-2. Op 20 mei 2021 gaf de raad aan dat het, op basis van de beschikbare wetenschappelijke literatuur, waarschijnlijk is dat vaccinatie tot op zekere hoogte transmissie tegengaat.132 De Gezondheidsraad baseerde zich hierbij onder andere op rapportages van het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC). Er zijn meerdere wetenschappelijke studies verschenen, waaronder verschillende onderzoeken die het afgelopen jaar door het RIVM zijn uitgevoerd, waaruit blijkt dat vaccinatie transmissie van het coronavirus tegengaat.133 Ook de UK Health Security Agency heeft meerdere studies gedaan waaruit blijkt dat de vaccinatie de kans op transmissie vermindert.134 Er blijft echter altijd een zekere mate van onzekerheid over de exacte bescherming tegen transmissie, omdat dit sterk afhankelijk is van de op dat moment dominante variant van het virus.

Het kabinet heeft bij de voorbereidingen en aanvang van de vaccinatiecampagne steeds benoemd dat er nog onzekerheden waren met betrekking tot de mate waarin het vaccin transmissie van het virus kon voorkomen. De Gezondheidsraad is daarom op 2 maart 2021 gevraagd te adviseren over het verwachte effect van vaccinatie op de transmissie van SARS-CoV-2. Op 20 mei 2021 gaf de raad aan dat het, op basis van de beschikbare wetenschappelijke literatuur, waarschijnlijk is dat vaccinatie tot op zekere hoogte transmissie tegengaat. De Gezondheidsraad baseerde zich hierbij onder andere op rapportages van het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC). Er zijn meerdere wetenschappelijke studies verschenen, waaronder verschillende onderzoeken die het afgelopen jaar door het RIVM zijn uitgevoerd, waaruit blijkt dat vaccinatie transmissie van het coronavirus tegengaat.136 Er blijft echter altijd een zekere mate van onzekerheid over de exacte bescherming tegen transmissie, omdat dit sterk afhankelijk is van de op dat moment dominante variant van het virus.

In de zomer van 2021 is Testen voor Toegang (1G) ingezet voor grootschalige evenementen. Op 25 september 2021 werd het 3G – gevaccineerd, genezen of getest – ctb breed ingevoerd in Nederland. Vanaf die datum was het verplicht een 3G ctb te hebben voor toegang tot bijvoorbeeld horeca, bioscopen, theaters en evenementen. Vanaf 25 februari 2022 werd het gebruik van het 3G ctb binnen Nederland stopgezet.

Deelt de regering de mening dat ctb’s geen veiligheid bieden tegen besmetting met corona? Zo nee, waarom niet?

Vaccinatie biedt de beste bescherming tegen ernstige ziekte door het virussen daarmee tegen ziekenhuisopname. De effectiviteit van het ctb is afhankelijk van de epidemiologische context. Zo concludeert de TU Delft:137

«Het Risico Taxatie Model laat zien dat de invoering van ctb-beleid het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames onder bezoekers van ctb-locaties kan verlagen, in zowel de Deltavariant als in de Omikronvariant scenario’s. Het invoeren van 1G heeft een veel grotere invloed op het verlagen van besmettingen en ziekenhuisopnames onder bezoekers dan het invoeren van 2G of 3G. De effectiviteit van 2G en 3G is lager in de Omikronvariant scenario’s dan in de Deltavariant scenario’s.

Het is feitelijk onjuist dat vaccinatie de transmissie van het virus niet tegengaat. Het RIVM heeft op grond van eerder uitgevoerd onderzoek geconcludeerd dat er een reductie is van transmissie van het virus na vaccinatie. Het eerste onderzoek van het RIVM naar transmissie en besmetting met de alfavariant van 5 augustus 2021 jl.139 laat zien dat huisgenoten van mensen die volledig gevaccineerd waren 71% minder vaak besmet raakten dan huisgenoten van ongevaccineerde personen. Naast de reductie van transmissie laat het onderzoek ook een reductie van infectie zien: volledig gevaccineerde huisgenoten van besmette personen raakten 75% minder vaak besmet dan ongevaccineerde huisgenoten. Een soortgelijk onderzoek van het RIVM naar de deltavariant liet zien dat vaccinatie ook bij de deltavariant aanzienlijk werkzaam was tegen transmissie.140 Uit het onderzoek bleek dat gevaccineerde mensen het virus 63% minder vaak overdroegen naar ongevaccineerden dan mensen die ook positief getest maar niet gevaccineerd waren.

Het is daarom mogelijk dat de vernieuwde vaccins ook bij de omikronvariant zorgen voor een reductie in transmissie. Deze mogelijkheid wordt ook omschreven door het OMT-V. In het advies van 26 juli jl.141 staat: «Revaccinatie lijkt namelijk een (in ieder geval tijdelijk) beschermend effect te hebben op infectie, en in geval van infectie op transmissie naar anderen».

De Eerste tranche wijziging Wpg maakt de inzet van coronatoegangsbewijzen overigens niet mogelijk. Wel kan, gezien de wens van een aantal sectoren, de opname daarvan in een separaat wetsvoorstel, specifiek voor de bestrijding van de epidemie van covid-19, overwogen worden indien hier bij uw Kamer draagvlak voor bestaat. Voor volgende tranches zal het kabinet nader onderzoeken of nieuwe specifieke bevoegdheidsgrondslagen noodzakelijk en proportioneel zijn voor het bestrijden van een mogelijke (dreigende) epidemie van A1-infectieziekten.

De studie van het RIVM laat zien dat de juiste ventilatie het aantal besmettingen in een nachtclub zelfs wel tot 70% zou kunnen verminderen.

De leden van de PVV-fractie vragen naar de stand van zaken als het gaat om de naleving van de ventilatierichtlijnen uit het bouwbesluit in kantoren, winkels en andere binnenruimtes.

Het RIVM145 heeft een modelstudie gedaan waarin een vergelijking wordt gemaakt tussen aerogene transmissie bij omstandigheden waar er niet wordt geventileerd en omstandigheden waar er wordt geventileerd volgens de eisen van het Bouwbesluit. In dit onderzoek is geen rekening gehouden met besmettingen die binnen 1,5 meter plaatsvonden en daarmee geeft het onderzoek geen grond voor uw stelling dat 70% van alle besmettingen in een nachtclub met ventilatie kan worden voorkomen.

Daarbij geldt ook dat het Bouwbesluit minimumeisen stelt aan de aanwezige ventilatievoorzieningen, maar geen eisen stelt aan het gebruik daarvan. De gemeente is verantwoordelijk voor de handhaving van het Bouwbesluit. In het algemeen is er is geen reden om te vermoeden dat ventilatievoorzieningen op grote schaal niet aanwezig zijn en bij een bouwaanvraag worden de plannen getoetst op het voldoen aan het Bouwbesluit. Ook is van belang dat ventilatievoorzieningen in de gebruiksfase goed worden ingeregeld, onderhouden en gebruikt. Op deze aspecten moet een gebouwbeheerder toezien.

Deze leden stellen dat het virus SARS-CoV-2 minder in de lucht zweeft als het droger is. Er zijn echter ook studies die het omgekeerde effect laten zien en een rol voor lage luchtvochtigheid zien in de verspreiding van SARS-CoV-2 in een binnenruimte.147 Er zijn daarom nog veel vragen over de rol van een lage of hoge luchtvochtigheid in de verspreiding van covid-19.

Een goede balans in luchtvochtigheid binnen kan helpen om de kans op verspreiding op covid-19 te verkleinen. Het RIVM adviseert te proberen om de luchtvochtigheid tussen de 40–60% te houden (RIVM).148 Het advies voor een goede balans in luchtvochtigheid wordt uit voorzorg gegeven. Er is geen reden om de ruimte te verlaten of de GGD of gemeente te bellen als het tijdelijk erg droog is in de ruimte. Ook dient te worden meegewogen dat een hoge luchtvochtigheid (> 70%) tot schimmelgroei kan leiden waardoor gezondheidsklachten kunnen optreden.

De effectiviteit van het ctb is niet zonder meer afhankelijk van de vaccinatiegraad. Personen die niet (recent) gevaccineerd zijn kunnen nog steeds een ctb halen op basis van herstel na een infectie of een recente test. Daarnaast heeft de TU Delft in het onderzoek van januari jl. geconcludeerd dat de effectiviteit van het ctb afhankelijk is van de epidemiologisch context150. Er is daarom geen minimale vaccinatiegraad gekoppeld aan de mogelijke inzet in van het coronatoegangsbewijs in de toekomst.

Het kabinet is voor nu van mening dat, gezien de gevoeligheid omtrent het ctb, de inzet van een coronatoegangsbewijs enkel overwogen moet worden als daar draagvlak voor is bij uw Kamer en als zeker is dat het ctb een noodzakelijke, proportionele en evenredige maatregel is om de samenleving open te houden, hetgeen weer afhankelijk is van de epidemiologische situatie. Voor volgende tranches zal het kabinet nader onderzoeken of nieuwe specifieke bevoegdheidsgrondslagen noodzakelijk en proportioneel zijn voor het bestrijden van een mogelijke (dreigende) epidemie van A1-infectieziekten.

Bij elke herhaalde vaccinatie wordt eerst onderzocht of het veilig is deze prik te geven. Dat personen al meerdere prikken hebben ontvangen wordt dus meegenomen in het onderzoek naar de veiligheid van de vaccins. De bijwerkingenprofielen die gemeten zijn na een vierde dosis, o.a. pijn op de plek van de prik, vermoeidheid of koorts, zijn vergelijkbaar met die na de eerdere prikken. Tot nu toe zijn er geen andere of ernstigere bijwerkingen aan het licht gekomen bij het toedienen van meerdere covid-19 vaccinaties. Daarnaast worden ook de meldingen van bijwerkingen na de goedkeuring van een vaccin of dosis bijgehouden. Tot dusver zijn er geen signalen van aanvullende negatieve gezondheidseffecten na meerdere vaccinaties.

Er wordt actief onderzoek gedaan naar het effect van meerdere vaccinaties op het immuunsysteem, zowel door de fabrikanten zelf als door onafhankelijke onderzoeksgroepen. In deze studies zien we tot nu toe dat elke vaccinatie nog steeds veel toegevoegde waarde geeft in de afweerreactie. Er zijn vooralsnog geen aanwijzingen voor een verzadiging of gewenning van de afweerreactie.

Het is op dit moment nog niet te zeggen hoe lang of hoe vaak het nodig zal zijn te blijven vaccineren tegen covid-19. Dit hangt onder andere af van de epidemiologische situatie, de effectiviteit van de vaccins en de circulerende virusvarianten. De adviezen van het OMT-V en de Gezondheidsraad zijn hierin leidend.

Landen gaan zelf over hun vaccinatiebeleid, wat ervoor zorgt dat er ook binnen de EU/EEA verschillende soorten beleid worden gevoerd. Binnen de EU/EEA wordt de primaire vaccinatie in elk land aanbevolen voor personen vanaf 12 jaar. Daarnaast zijn er 29 landen die ook een primaire serie aanbieden voor kinderen van 5 tot en met 11 jaar. Wat betreft de herhaalprik, wordt het ook in alle EU-EEA landen voor iedereen vanaf 18 jaar aanbevolen een eerste herhaalprik te halen. In 14 van de landen wordt de herhaalprik aangeraden vanaf 12 jaar. Tevens wordt een tweede herhaalprik in alle EU/EEA landen aanbevolen, in ieder geval voor bepaalde doelgroepen, bijvoorbeeld op basis van leeftijd of medische aandoeningen. In sommige landen wordt de tweede herhaalprik aanbevolen voor alle personen vanaf 18 jaar.

Elk land kan dus een eigen afweging voor het aanbieden van vaccinaties aan bepaalde doelgroepen maken. Denemarken heeft er bijvoorbeeld voor gekozen voor komend winterseizoen mensen van 17 jaar en jonger geen primaire vaccinatie meer aan te bieden. Gebaseerd op het advies van het OMT-V van 26 juli jl. is er in Nederland voor gekozen iedereen vanaf 12 jaar de mogelijkheid te bieden zich dit najaar opnieuw te laten vaccineren.

De leden van de GroenLinks-fractie willen het belang benadrukken van voorspelbaar pandemiebeleid om de naleving en draagvlak van maatregelen te optimaliseren. Gedurende de coronacrisis is helaas weinig sprake geweest van voorspelbaar beleid. Erkent de regering dat naburige landen minder grillig coronabeleid hebben gevoerd – ondanks dezelfde dynamiek van het coronavirus?

Allereerst is het instellen van deze vrijstellingsregeling alleen aan de orde als de situatie zodanig is dat de toegankelijkheid van de kinderopvang onder druk komt en daarmee tijdelijke versoepeling van kwaliteitseisen onvermijdelijk is. Per situatie zal de afweging worden gemaakt of de maatschappelijke winst van de continuïteit van de kinderopvang, waardoor de ouders kunnen blijven werken, opweegt tegen de tijdelijke aanpassing van bepaalde kwaliteitseisen.

In de vrijstellingsregeling zal een aantal waarborgen voor de kwaliteit worden opgenomen. Zo zullen eventuele versoepelingen zoveel mogelijk beperkt worden en kunnen randvoorwaarden en voorschriften aan de vrijstelling worden gekoppeld. Zo kan aan een houder van een kindercentrum of een gastouder die gebruik wil maken van de vrijstellingsregeling gevraagd worden om een plan op te stellen waarin wordt aangegeven welke maatregelen reeds zijn genomen en hoe de houder gebruik zou willen maken van de regeling. Ook kan de houder van een kindercentrum of een gastouder gehouden worden om aan vervangende kwaliteitseisen te voldoen. Daarbij bestaat de mogelijkheid om de vrijstelling te beperken in duur en kan voorgeschreven worden dat melding gedaan moet worden bij de GGD. Zo wordt ervoor gezorgd dat het, ondanks de uitzonderlijke omstandigheden, verantwoord blijft om kinderopvang aan te bieden en ouders nog steeds hun kinderen met vertrouwen naar de kinderopvang kunnen brengen.

Het lid van de fractie Den Haan stelt dat aan het begin van de coronapandemie de verpleeghuizen zijn gesloten. Ouderen in die instellingen mochten geen bezoek meer ontvangen. Dat heeft enorm veel impact gehad op veel ouderen en hun naasten. Sommige ouderen hebben het laatste maanden van hun leven doorgebracht zonder hun naasten te zien. Genoemd lid acht het onwenselijk dat dat weer gebeurt. Het lid leest in het onderdeel artikelsgewijze toelichting van de memorie van toelichting dat bij ministeriële regeling beperkingen of andere voorwaarden kunnen worden gesteld aan het door de zorgaanbieder toelaten tot zorglocaties van personen die niet bij de zorg, jeugdhulp of maatschappelijke ondersteuning betrokken zijn of die geen mantelzorger zijn, tenzij het belang van de volksgezondheid niet opweegt tegen de belangen van de cliënten en patiënten bij die toegang. Het lid vraagt de regering hoe wordt vastgesteld wanneer het belang van de volksgezondheid opweegt tegen de belangen van cliënten en patiënten bij die toegang.

In artikel 58n lid b staat dat eventuele beperkingen die zijn opgelegd aan instellingen geen betrekking hebben op belemmeringen voor de toegang van ten minste één familielid of naaste tot een in de zorglocatie verblijvende persoon, behoudens in geval van uitzonderlijke omstandigheden. Leest het lid van de fractie Den Haan het goed, dat tenminste één familielid of naaste altijd toegang heeft tot een in een zorglocatie verblijvende persoon, ongeacht eventuele beperkingen? Aan welke gevallen van uitzonderlijke omstandigheden kan worden gedacht, waardoor een familielid of naaste geen toegang meer heeft?

Verder leest het lid van de fractie Den Haan dat de beperkingen ook geen betrekking hebben op familieleden of naasten van iemand die in een instelling verblijft van wie een behandelend arts verwacht dat iemand binnenkort zal overlijden. Doorgaans zal dit enkele weken zijn, wordt in de memorie van toelichting vermeld. In hoeverre worden de wensen van de patiënt zelf betrokken? Een patiënt die niet meer beter zal worden, maar wel langer te leven heeft dan enkele weken, zal het risico misschien voor lief willen nemen en zijn laatste maand(en) willen doorbrengen met zijn of haar naasten.

Artikel 58n, vierde lid maakt het mogelijk dat bij ministeriële regeling beperkingen of andere voorwaarden worden opgelegd ten aanzien van ontvangen van bezoek om de verspreiding van de ziekteverwekker tegen te gaan. Een dergelijke ministeriële regeling zal alleen worden getroffen als de maatregelen die de zorgaanbieder heeft genomen onvoldoende zijn gebleken om verspreiding van de ziekteverwekker tegen te gaan. Het kan in een dergelijke ministeriële regeling gaan om het verbinden van voorwaarden aan bezoek. Deze beperking dient dan wel noodzakelijk en proportioneel te zijn om de verspreiding van de ziekteverwekker tegen te gaan en de volksgezondheid te beschermen. Het proportionaliteitsvereiste brengt mee dat daarbij rekening wordt gehouden met de consequenties van de beperkingen voor cliënten en patiënten. Daarom bepaalt dit artikel dat de toegang niet wordt beperkt indien het belang van de volksgezondheid niet opweegt tegen het belangen van cliënten en patiënten bij die toegang. Bezoek van naasten is vooral van belang voor mensen die langdurig in een instelling verblijven. Een ministeriële regeling die geldt voor het gehele land ligt daarom niet voor de hand, maatwerk ligt meer voor de hand. In het geval van het opstellen van een ministeriële regeling maakt de Minister van VWS de afweging tussen het belang van de volksgezondheid en de belangen van cliënten en patiënten. Per geval en/of type zorginstelling moet worden bekeken of besmetting met een infectieziekte behorend tot groep A1 een reëel risico is, dat niet anders voorkomen kan worden dan door bijvoorbeeld een bezoekregeling in te stellen. Wanneer een ministeriële regeling een beperking oplegt dient de betreffende locatie zich aan die regeling te houden.

Het is inderdaad zo dat tenminste één familielid of naaste toegang heeft tot de in de instelling verblijvende cliënt/patiënt behoudens uitzonderlijke omstandigheden. In de nota van wijziging die gelijktijdig met deze nota naar aanleiding van het verslag wordt ingediend, is dit uitgangspunt verduidelijkt door een tekstuele aanpassing van artikel 58n, vijfde lid. In een crisissituatie kunnen zich uitzonderlijke gevallen voordoen, dus er kan reden zijn om bezoek geheel niet toe te laten. Te denken valt aan situaties van gecohorteerde verpleging afgezonderd van andere ruimtes in een locatie. Uit het artikel vloeit overigens wel voort dat een mantelzorger altijd toegang tot de zorglocatie moet hebben, en kan derhalve dus op bezoek bij de betreffende cliënt/patiënt.

Zorgaanbieders dienen bij het nemen van maatregelen rekening te houden met de wensen en behoeften van de cliënt. Zeker in instellingen waar mensen langdurig verblijven maar ook in het geval het de verwachting is dat iemand binnen enkele weken komt te overlijden zijn goede afspraken van belang. Het gaat om maatwerk.

Zorgaanbieders dienen zowel rekening te houden met de veiligheid van cliënten als met de persoonsgerichtheid van de maatregelen en met de rechten van cliënten. Cliënten dienen bij het nemen van maatregelen betrokken te worden. Instellingen waar cliënten langdurig verblijven dienen op grond van de Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen 2018 (Wmcz 2018) hun cliënten in de gelegenheid te stellen inspraak uit te oefenen in aangelegenheden die direct van invloed zijn op hun dagelijks leven. In de handreiking bezoek en sociaal contact, die is opgesteld door betrokken partijen in de ouderenzorg, zijn handvatten opgenomen hoe om te gaan met bezoek en sociaal contact. Zo bevat de handreiking een gesprekshulp met bouwstenen die gebruikt kan worden bij het gesprek tussen zorgaanbieder en cliënt over de wensen en mogelijkheden van bezoek als er sprake is van een bezoekbeperking door de zorgaanbieder. Uitgangspunt van de handreiking is maatwerk en oog voor lokale verschillen.

De leden van de CDA-fractie lezen dat met de wijziging van artikel 6ba, tweede lid wordt geregeld dat er geen wijziging van het Tijdelijk besluit DCC meer nodig is om een GGD aan te kunnen wijzen voor de uitvoering van de DCC-verordening. Deze leden vragen waarom de GGD’en niet standaard aangewezen zijn voor de uitvoering van de DCC-verordening. Als dat standaard gebeurt, hoeft er voor het aanwijzen van deze verantwoordelijkheid toch geen spoedregeling gemaakt te worden?

De DCC-verordening maakt het mogelijk dat ook aan personen die in een derde land of een ander EU-land zijn gevaccineerd, een vaccinatiecertificaat kan worden afgegeven. Vanwege de specifieke kennis die nodig is om alle mogelijke buitenlandse vaccinatiebewijzen te controleren is deze service eerst aangeboden door een drietal GGD-en. Nadat die GGD-en daar ervaring mee hadden opgedaan, zijn ook een aantal andere GGD-en aangewezen om deze service te verlenen. Hiervoor is op grond van de thans geldende regelgeving een wijziging van het Tijdelijk besluit DCC noodzakelijk. Op het moment dat een GGD in staat is om de beschreven service aan te bieden, is het van belang dat deze ook zo snel mogelijk wordt aangewezen. Een wijziging van het Tijdelijk besluit DCC heeft een lange doorlooptijd. Daarom is in de praktijk gebruik gemaakt van de mogelijkheid een spoedregeling te treffen, welke vervolgens gevolgd werd door een wijziging van het Tijdelijk besluit DCC. Dit is een omslachtige en tijdrovende procedure. Gelet hierop wordt in het wetsvoorstel bovengenoemde wijziging voorgesteld.

In het wetsvoorstel zoals dat voorlag bij de Afdeling advisering van de Raad van State gold een termijn van acht weken. De Afdeling was van oordeel dat de parlementaire zeggenschap in het voorstel verbeterd kon worden door daarin te regelen dat het wetsvoorstel tot incorporatie van de aanwijzing van een infectieziekte als behorend tot de groep A1, niet binnen acht weken maar onverwijld moet worden ingediend. Op die manier wordt bewerkstelligd dat het parlement zo snel mogelijk – en niet pas relatief lang nadat (een of meer van) de bevoegdheden van hoofdstuk V, paragraaf 8 van het wetsvoorstel kunnen worden ingezet – bij de beoordeling van de aanwijzing als A1-infectieziekte wordt betrokken, aldus de Afdeling. De Afdeling heeft geadviseerd de termijn van acht weken te vervangen door de term «onverwijld»

Dit advies is overgenomen. De regering acht het met de Afdeling van belang dat het parlement zo snel als mogelijk betrokken wordt bij de beoordeling van de aanwijzing als A1-infectieziekte, gelet op het feit dat daarbij bevoegdheden van paragraaf 8, hoofdstuk V, Wpg, kunnen worden geactiveerd. Met de term onverwijld wordt daaraan uitdrukking gegeven.

Naar aanleiding van de vragen en opmerkingen over artikel 58b in het verslag, alsmede gedurende het rondetafelgesprek met professoren Bovend’Eert, Gerards en Toebes en de heer Loof van het College voor de Rechten van de Mens, stelt de regering bij nota van wijziging voor artikel 58b te herformuleren en hier ook het maatschappelijk welzijn bij te betrekken. In de toelichting bij de nota van wijziging wordt nader ingegaan op de inhoud en betekenis van artikel 58b.

In de toelichting bij het voorgestelde artikel 58c (procedurevoorschriften ministeriële regelingen) wordt vermeld dat de Minister-President – voor wat betreft covid-19 en voor zover covid-19 als A1-infectieziekte wordt aangewezen – zo nodig gebruik kan maken van de voorziening in artikel 26a van het reglement van orde voor de ministerraad. De leden van de CDA-fractie vragen of dit betekent dat de regering voornemens is bij volgende A1-infectieziektes niet meer de procedure te volgen waarbij besluiten buiten de ministerraad om kunnen worden genomen. Deze leden vragen tevens of artikel 26a van het Reglement van Orde voor de ministerraad wordt aangepast aan de realiteit dat covid-19 in ieder geval in eerste instantie waarschijnlijk geen A1-infectieziekte zal zijn.

Artikel 26a van het Reglement van orde voor de ministerraad ziet uitsluitend op situaties met betrekking tot covid-19 en geldt niet voor andere infectieziektes. De toepasselijkheid van dit artikel staat geheel los van de vraag tot welke groep van infectieziektes covid-19 behoort. Toepassing van artikel 26a is een specifieke afweging van de Minister-President: zo nodig en zo lang de continuïteit van de besluitvorming in het kader van de bestrijding van het coronavirus (covid-19) dit noodzakelijk maakt, kan afgeweken worden van het reglement. In welke groep covid-19 wordt ingedeeld is niet relevant voor deze afweging.

De leden van de SGP-fractie vragen wat de verschillen zijn tussen artikel 58b, Twm en de nu voorgestelde reikwijdte en doel in het nieuwe artikel 58b. Kan de regering de verschillen in bewoordingen zo specifiek mogelijk toelichten? Waarom heeft de regering niet gewoon artikel 58b, Twm overgenomen? Wat was daar volgens de regering precies onduidelijk aan? Waarom is onder a «geschikt» toegevoegd? Als dat al wordt gedaan, zou dat dan niet beter passen bij b, de proportionaliteit? Waarom is de verwijzing naar de democratische rechtsstaat verdwenen?

Wat is precies het verschil tussen proportioneel onder b en evenredig onder c?

Ten tijde van de Twm gold een nahangprocedure voor de ministeriële regelingen. Dat hield in dat de regeling al vastgesteld werd en vervolgens binnen twee dagen naar beide Kamers gezonden werd. Een regeling kon dan een week na deze overlegging in werking treden. Indien binnen die termijn de Tweede Kamer besloot niet in te stemmen met de regeling, verviel deze van rechtswege. Uit het oogpunt van democratische legitimatie is parlementaire betrokkenheid bij de vast te stellen uitvoeringsregelingen van groot belang. Daarom is voor de ministeriële regelingen in voorliggend wetsvoorstel in beginsel voorzien in een voorhangprocedure, op grond waarvan deze regelingen dus al in het ontwerpstadium aan het parlement moeten worden voorgelegd. Hierbij is een voorhangtermijn van één week opgenomen. Deze termijn stelt het parlement in staat om over de voorgenomen maatregelen met de regering van gedachten te wisselen, voordat deze worden vastgesteld.

Indien er echter een dringende omstandigheid is waarin direct handelen vereist is, of wanneer het treffen van maatregelen niet langer noodzakelijk of proportioneel is, kan in plaats van een voorhangprocedure een nahangprocedure worden gevolgd. Dit zal zorgvuldig moeten worden afgewogen en gemotiveerd. De ministeriële regeling kan in dat geval direct na de vaststelling en bekendmaking in werking treden. Vervolgens wordt de regeling binnen twee dagen na vaststelling naar beide kamers der Staten-Generaal gezonden. Deze procedure is opgenomen in het voorgestelde derde lid van artikel 58c, waarin dus de termijn van twee dagen is vastgelegd. De toelichting bij artikel 58c ten aanzien van de termijn van twee dagen ziet ook op deze nahangprocedure.

De regering heeft bij indiening van het voorstel voor de Twm het belang van een noodbevoegdheid onderkend, en deze was dus ook onderdeel van het destijds ingediende wetsvoorstel (artikel 58c). Dat voorstel werd via amendement vervangen door een vangnetbepaling voor Caribisch Nederland.

Ook nu onderkent de regering het belang van een noodbevoegdheid en zij stelt daarom artikel 58d voor. Het feit dat het onderhavige voorstel een structureel kader biedt voor de bestrijding van alle toekomstige epidemieën van A1-infectieziekten, maakt een noodbevoegdheid des te belangrijker. Niet uit te sluiten is immers dat zich omstandigheden voordoen waarin voor de bestrijding van een bepaalde A1-infectieziekte maatregelen nodig zijn waar op dat moment (nog) geen specifieke bevoegdheidsgrondslag voor is. Mogelijke epidemieën van A1-infectieziekten en gevolgen daarvan kunnen vooraf immers niet geheel worden overzien. In dit verband wordt ook gewezen op het ongevraagde advies van de Afdeling over het (staats)nood- en crisisrecht, waarin zij aanbeveelt in het kader van de modernisering van het (staats)nood- en crisisrecht vangnetvoorzieningen in de wetgeving op te nemen.154 In dat geval hoeft – indien ander geschreven recht geen soelaas biedt – niet teruggevallen te worden op ongeschreven (staats)noodrecht.

Artikel 58d kent een constructie van zogeheten tijdelijke delegatie. Het wetsvoorstel dat volgt op gebruik van de noodbevoegdheid moet alsnog voorzien in de benodigde specifieke bevoegdheidsgrondslagen voor de maatregelen die o.g.v. artikel 58d zijn genomen. Dat betekent dat het parlement als medewetgever het laatste woord heeft over de aanvankelijk in een ministeriële regeling o.g.v. artikel 58d opgenomen maatregelen, zij kan zich in de wetsprocedure immers uitspreken over het wetsvoorstel. Artikel 58d is stringenter dan artikel 58c, immers het dient niet alleen te gaan om een urgente situatie (dringende situatie die noodzaakt tot direct handelen), maar er moet ook sprake zijn van de situatie waarin hoofdstuk V, paragraaf 8, ontoereikend is:

• – er moet sprake zijn van een dringende omstandigheid waarin direct moet worden gehandeld. De regering beoogt met deze criteria tot uitdrukking te brengen dat het gaat om situaties waarin met grote spoed moet worden gehandeld en waarin dus niet eerst een (spoed)wetsvoorstel kan worden afgewacht. Uit de aard der zaak kan een spoedregeling als bedoeld in artikel 58d – anders dan een spoedwetsvoorstel – binnen een aantal dagen worden vastgesteld en in werking treden;

• – voorts moet sprake zijn van ontoereikendheid: de specifieke bevoegdheidsgrondslagen uit hoofdstuk V, paragraaf 8, Wpg, bieden geen toereikende grondslag. Het kan gaan om een situatie waarin de benodigde grondslag niet in de Wpg is opgenomen maar ook om een situatie waarin er wel een benodigde grondslag is die evenwel niet kan worden ingezet, omdat deze voor de betreffende omstandigheid bijvoorbeeld niet proportioneel wordt geacht; de toets van artikel 58b vindt immers ook toepassing als het gaat om een ministeriële regeling op grond van artikel 58d.

Het artikel is dus niet ongeclausuleerd.

In de praktijk kunnen er ten aanzien van een A1-infectieziekte twee fasen worden onderscheiden die van betekenis zijn voor de bestuurlijke verhoudingen tussen het Rijk, gemeenten en de veiligheidsregio’s, te weten de acute fase en de beheerfase. De vraag betreft de acute fase, waarin de voorzitter van de veiligheidsregio het aangewezen bevoegde bestuursorgaan is voor de toepassing van de bevoegdheden in hoofdstuk V paragraaf 8 van de Wpg, waaronder het verlenen van ontheffingen. Vanwege de kenmerken van de acute fase (er is veel onbekendheid met de infectieziekte; de effecten van de infectieziekte zijn moeilijk in te schatten; er is (nog) weinig kennis voorhanden en er bestaat onduidelijkheid over de benodigde aanpak om de infectieziekte te bestrijden en de maatschappelijke impact hiervan), is het in deze acute fase noodzakelijk dat de uitvoering van taken en bevoegdheden, met het oog op de slagvaardigheid, zo gecoördineerd mogelijk op regionaal niveau plaatsvindt. In de beheerfase zijn deze bevoegdheden aan de burgemeester toegekend.

In een acute fase zal naar verwachting minder snel sprake zijn van het verlenen van ontheffingen door de voorzitter van de veiligheidsregio. Het is echter niet uitgesloten dat ook in de acute fase ontheffingen worden verleend door de voorzitter van de veiligheidsregio. De burgemeester kent de specifieke lokale omstandigheden het beste en is dus bij uitstek het bestuursorgaan dat in staat is de (mogelijke) gevolgen van een ontheffing te beoordelen. Daarom raadpleegt de voorzitter van de veiligheidsregio in de acute fase de burgemeester als hij/zij in diens gemeente bevoegdheden uitoefent, tenzij de vereiste spoed zich daartegen verzet. De bevoegdheid om de ontheffing te verlenen in de acute fase blijft echter bij de voorzitter van de veiligheidsregio om voornoemde redenen. Zodra kan worden overgegaan tot de beheerfase zullen de bevoegdheden, waaronder de ontheffingsbevoegdheid, verschuiven naar de burgemeester, onder andere vanuit het uitgangspunt «wat lokaal kan, moet lokaal». De overgang gebeurt door middel van een besluit van de Minister van VWS, in overeenstemming met de Ministers van BZK en JenV en na overleg met de voorzitters van de veiligheidsregio’s.

De leden van de PVV-fractie vinden het pijnlijk dat de regering denkt dat er zoiets bestaat als een veilige afstand. De enige veilige afstand die ervoor kan zorgen dat een virus niet overspringt, is die afstand waarbij mensen elkaar helemaal niet treffen en dat is niet wat de regering bedoelt. Het beweren dat er zoiets bestaat als een veilige afstand waarop je niet besmet kunt worden, creëert een schijnveiligheid waarin risicogroepers zich veilig kunnen wanen, terwijl ze dat niet zijn, met alle gevolgen van dien. Tijdens de coronacrisis werd een veilige afstandsnorm van anderhalvemeter gehanteerd. Uit wetenschappelijke onderzoeken bleek dat het coronavirus ook over een grotere afstand, zelfs acht meter, kon overspringen in geval van een slecht geventileerde ruimte. Ventilatie was daarmee tijdens de coronacrisis een nadrukkelijkere factor voor succes in het voorkomen dat het virus overspringt dan afstand. De voorgestelde maatregel met de preassumptie dat zoiets bestaat als een veilige afstand komt voort uit de grote druppel theorie, die uiterlijk in mei 2021 sneuvelde toen zowel de WHO als het CDC onomwonden stelden dat «inhalation of virus» de «main route» is die het coronavirus neemt. Dat de regering de grote druppel theorie als uitgangspunt neemt, achten deze leden bijzonder zorgelijk.

De leden van de SGP-fractie vragen of de norm voor veilige afstand niet zo verstrekkend is dat een algemene maatregel van bestuur toch beter past, mede gezien het feit dat de behoefte aan flexibiliteit niet echt wordt gevoeld. Dit is geen norm die telkens of zomaar wijzigt?

Hygiënemaatregelen zijn in het wetsvoorstel gedefinieerd als «maatregelen betreffende de inrichting van ruimten of aldaar te gebruiken voorwerpen of materialen, of het treffen van voorzieningen ten behoeve van de reinheid of teneinde de verspreiding van ziekteverwekkers zoveel mogelijk tegen te gaan». Dit omvat inderdaad bijvoorbeeld het ontsmetten van handen, het inrichten van de ruimte en het plaatsen van schermen. Ook kan hier bijvoorbeeld onder worden geschaard dat ruimten en objecten regelmatig worden gereinigd of dat bepaalde voorwerpen die beperkt herbruikbaar zijn, zoals stempotloden, niet door verschillende personen worden gebruikt. De regering sluit niet uit dat hiermee in gevallen ook menselijk gedrag kan worden gereguleerd. Dergelijk gedrag zal echter, om onder een hygiënemaatregel te kunnen vallen, wel nauw verbonden moeten zijn met de hygiëne in strikte zin. Hierbij moet bijvoorbeeld worden gedacht aan het door de SGP-fractie genoemde voorbeeld van het ontsmetten van handen. De mogelijkheid om hygiënemaatregelen te treffen biedt geen grondslag voor een verbod op of beperking van zingen.

Artikel 58h, eerste lid, onderdeel b, biedt inderdaad voldoende ruimte om stringente maatregelen te treffen. Het is echter niet op voorhand uit te sluiten dat een algehele sluiting nooit noodzakelijk is. Of volstaan kan worden met een minder ingrijpende maatregel (zoals op grond van onderdeel b van het voorgestelde artikellid), zal onderdeel moeten zijn van de beoordeling van de noodzaak en proportionaliteit van een voorgenomen maatregel.

Betekent artikel 58h, derde lid, onderdeel b dat het categorisch weigeren van publiek voor vergaderingen van de Staten-Generaal – zoals bij de bestrijding van covid-19 is gebeurd – in de toekomst dus niet mogelijk is?

Tijdens de epidemie van covid-19 werd het onderscheid gemaakt tussen «noodzakelijk» bedrijfsmatig personenvervoer dat onder bepaalde voorwaarden- en een mondkapjesplicht kon plaats vinden (zoals doelgroepenvervoer- of vervoer naar werklocaties) en recreatief bedrijfsmatig personenvervoer (discobus, pannenkoekenboot, vervoer naar een attractiepark). Dat laatste was wél verboden. Taxivervoer kon ook tijdens de epidemie doorgaan met één passagier en aanvullende maatregelen (= mondkapje verplicht en een schermadvies tussen voor- en achterbank). Dit alles onder de noemer om enerzijds het maatschappelijke leven niet te ontwrichten en anderzijds onnodige verspreiding (door recreatief vervoer) te voorkomen.

Het huidige wetsvoorstel ziet alleen niet specifiek op de bestrijding van de epidemie van covid-19 maar op de bestrijding van toekomstige A1-infectieziekten. De bevoegdheden die in het wetsvoorstel zijn opgenomen kunnen in werking worden gesteld bij de aanwijzing van een infectieziekte als behoren tot groep A1. Het verbieden van bedrijfsmatig vervoer op grond van de voorgestelde bevoegdheidsgrondslag is een zware maatregel. De regering acht de bevoegdheid om bedrijfsmatig vervoer te verbieden evenwel een noodzakelijk instrument in de huidige gereedschapskist. Het verbieden van bedrijfsmatig vervoer beperkt het aantal contacten. Dit is van belang om het risico op verspreiding vanuit personen die zelf (nog) niet weten dat ze besmettelijk zijn te voorkomen. Deze maatregel beperkt ook het risico op overdracht als ingezette bronmaatregelen (zoals het in isolatie gaan na een positieve test) onvoldoende opgevolgd worden. De regering wil benadrukken dat deze bevoegdheid slechts kan worden ingezet als wordt voldaan aan het afwegingskader van het voorgestelde artikel 58b.

De regering benadrukt verder dat de bevoegdheidsgrondslagen slapend recht betreffen, totdat deze bevoegdheden in werking zijn gesteld: bij (of na) aanwijzing van een A1-infectieziekte zal bepaald moeten worden welke specifieke bevoegdheden voor collectieve maatregelen in werking moeten worden gesteld. De afweging van noodzaak en proportionaliteit, dient, zoals aangegeven in het nader rapport, ook plaats te vinden bij de inwerkingstelling van bevoegdheden die een beperking kunnen opleveren van grondrechten. Dit vloeit voort uit het ongeschreven constitutioneel recht.