Nr. 1 BUITENLANDSE HANDEL EN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING (XVII)

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 3.188,3

Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 62,0

A. ALGEMEEN

1 1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik het departementale jaarverslag van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking over het jaar 2021 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking decharge te verlenen over het in het jaar 2021 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking,E.N.A.J. Schreinemacher

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

Inleiding

In deze leeswijzer wordt de indeling van het jaarverslag voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS) toegelicht. In die gevallen waarin afwijkingen van de Rijksbegrotingsvoorschriften voorkomen, wordt dit beschreven.

Het jaarverslag 2021 vormt in principe een spiegel van de memorie van toelichting zoals deze op Prinsjesdag 2020 aan de Kamer is aangeboden.

De jaarverslagen van Buitenlandse Zaken (BZ) en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking dienen in nauwe samenhang te worden bezien. De inzet op het Nederlandse buitenlandbeleid komt tot uitdrukking in de Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS). Door deze bundeling wordt de onderlinge samenhang geïllustreerd en samenwerking en afstemming binnen de betrokken ministeries bevorderd.

In oktober 2017 verscheen het Regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst van het kabinet Rutte III. De ambities en uitdagingen van het kabinet Rutte III zijn uitgewerkt in diverse beleidsnota’s en brieven waaronder de beleidsnota Investeren in Perspectief, Geïntegreerde Buitenland- en Veiligheidsstrategie 2018–2022 en de Integrale migratieagenda.

Buitenlandse betrekkingen zijn een zaak van het Koninkrijk der Nederlanden: Nederland in Europa, Aruba, Curaçao en Sint-Maarten, alsmede de Nederlandse openbare lichamen in het Caribisch gebied (Bonaire, Sint-Eustatius en Saba). Waar dit jaarverslag spreekt over «Nederland» of «Nederlands» wordt daarmee bedoeld: «(van) het Koninkrijk der Nederlanden», tenzij het gaat om zaken die specifiek het land Nederland betreffen, zoals het EU-lidmaatschap en ontwikkelingssamenwerking.

Focusonderwerp

De Tweede Kamer heeft op 25 mei 2021 ingestemd met het voorstel van de commissie voor de Rijksuitgaven om het thema «bekostigingssystemen van uitvoeringsorganisaties» aan te wijzen als Focusonderwerp voor de verantwoording over het jaar 2021. Aangezien BHOS geen eigen uitvoeringsorganisaties kent zal dit onderwerp niet worden behandeld in dit jaarverslag.

Beleidsverslag

Het beleidsverslag begint met de beleidsprioriteiten. Daarna is een tabel opgenomen met daarin een rapportage over resultaten met (OS-)indicatoren en streefwaarden (2021) en daarop volgend de realisatie van de beleidsdoorlichtingen en een overzicht van risicoregelingen. Artikelsgewijs is op hoofdlijnen gerapporteerd over de resultaten van 2021, waarbij ingegaan wordt op de algemene doelstelling, de rol en verantwoordelijkheid van de Minister voor BHOS en de beleidsconclusies. In de beleidsconclusies is per artikel aangegeven welke beleidswijzigingen hebben plaatsgevonden in de uitvoering van het beleid en welke beleidswijzigingen hebben plaatsgevonden als gevolg van het in 2021 afgeronde evaluatieonderzoek, waarbij met name wordt ingegaan op de beleidsdoorlichtingen.

Rapportage over resultaten

In het Wetgevingsoverleg van 21 juni 2016 nam de Tweede Kamer de motie-Smaling c.s. (Kamerstukken 34 475-XVII,nr. 8) aan om, net als bij de begroting voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, ook bij het jaarverslag doelen en resultaten nog inzichtelijker te presenteren. De motie vraagt om – zo kwantitatief mogelijk – inzichtelijk te maken in hoeverre doelen zijn behaald en welke factoren daarbij een rol hebben gespeeld. Het kabinet heeft de Tweede Kamer op 15 september 2016 een brief (Kamerstuk TK 2015–2016, 34 300-XVII, nr. 70) gestuurd met daarin de wijze van uitvoering van deze motie.

In de begroting voor 2021 zijn voor de vijfde keer indicatoren en streefwaarden opgenomen. Deze indicatoren zijn te vinden onder de beleidsprioriteiten van het beleidsverslag. Daarnaast is in bijlage 3 van dit jaarverslag (departement-specifieke bijlage) een nadere toelichting en analyse per indicator opgenomen. De behaalde resultaten zijn conform de toezegging in de genoemde brief van 15 september 2017 in dit jaarverslag opgenomen. Dit is in lijn met de systematiek van verantwoord begroten, zoals vastgelegd in de Rijksbegrotingsvoorschriften (model 3.22b verwijst naar model 1.33b Rol en verantwoordelijkheid).

Indicatoren maken het effect van interventies meetbaar en drukken dit uit in te bereiken en bereikte streefwaarden op diverse niveaus: impact, outcome, output en input. De indicatoren en (waar van toepassing) streefwaarden voor deze begroting liggen voornamelijk op outcome niveau, en zijn zoveel mogelijk SMART (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden) geformuleerd. Voor de indicatoren zijn methodologische notities opgesteld.

De streefwaarden en indicatoren zijn mede afgeleid van de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDGs), die internationaal zijn afgesproken tijdens de VN-top daarover in september 2015. Deze doelen worden zowel nationaal als internationaal gemonitord. In de indicatorentabellen zijn verwijzingen opgenomen naar de corresponderende SDG.

Naast de SDGs vormen de Theories of Change een belangrijke basis. Deze geven aan hoe en waarom de door Nederland gesteunde interventies en activiteiten bijdragen aan de gewenste maatschappelijke en economische veranderingen en resultaten. De Theories of Change zijn aangepast op basis van de nieuwe BHOS-nota en te vinden op: Theories of Change Ontwikkelingssamenwerking.

Omdat niet alle resultaten kwantitatief meetbaar en te aggregeren zijn, dienen de 20 indicatoren en streefwaarden in samenhang te worden bezien met de overige in deze begroting geformuleerde (kwalitatieve) doelen en resultaten.

Inspanningen in ontwikkelingssamenwerking zullen in veel gevallen pas na een aantal jaar vruchten afwerpen en niet lineair verlopen. Daarom wordt de horizon van 2030 van de SDGs gehanteerd. Deze termijn wordt voor de BHOS-begroting opgesplitst in drie overzienbare periodes van eerst vier en dan twee keer vijf jaar. De indicatoren en eventueel bijbehorende streefwaarden zullen daarom periodiek worden bijgesteld (eerste periode van 2017 tot en met 2020; tweede periode van 2021–2025 en derde van 2026–2030). Uitzonderingen zijn water, sanitaire voorzieningen, voorlichting over hygiëne en klimaat waarvoor per indicator reeds streefwaarden zijn vastgelegd voor 2030, het eindjaar van de SDGs.

De werkelijk behaalde resultaten worden gerapporteerd in het jaarverslag met een toelichting op de succes- en faalfactoren. De meeste streefwaarden zijn uitgedrukt in absolute getallen die in het specifieke jaar worden bereikt (aantal personen, organisaties). In een aantal gevallen betreffen de streefwaarden cumulatieve waarden (dus een optelsom van de bereikte resultaten in alle jaren binnen de meetperiode).

In de bovengenoemde Kamerbrief is aangegeven dat de rapportagesystematiek in stappen wordt aangepast, met als doel het jaarverslag en de online resultatenrapportage te integreren en op het zelfde moment te publiceren. De online resultatenrapportage is te vinden op www.NLontwikkelingssamenwerking.nl Het kost de uitvoerders van de programma’s in de diverse landen tijd om de benodigde informatie te verzamelen en daarover te rapporteren. Dit kan oplopen tot zes maanden na afloop van een kalenderjaar. Daarom is gekozen voor een methode waarbij de resultaten in het jaarverslag voortkomen uit de rapportages van de uitvoerders die zijn ontvangen en goedgekeurd in de periode van 1 oktober 2020 tot 30 september 2021. Dit geeft ook voldoende tijd om de gegevens te analyseren. Gevolg is dat de gerapporteerde resultaten gedeeltelijk behaald zijn in 2021 en voor het overige voornamelijk in 2020. Deze methode zal ook in de toekomst worden gehanteerd.

In reactie op de motie Becker/Bouali (Kamerstukken 21 501/04, nr. 209) en zoals aangegeven in de Kamerbrief over de kabinetsinzet op het gebied van EU-ontwikkelingssamenwerking (Kamerstukken 34 952, nr. 41) wordt in deze resultatenrapportage (onderdeel resultaten van EU-ontwikkelingssamenwerking) ook kort ingegaan op resultaten die de EU via het EU externe financieringsinstrumentarium heeft bereikt.

Sinds de BHOS-begroting 2020 zijn twee nieuwe indicatoren opgenomen, voor Opvang en Bescherming in de Regio en voor Buitenlandse Handel en hierover wordt gerapporteerd in dit jaarverslag 2021.

Budgettaire gevolgen van beleid en toelichting

In de tabel budgettaire gevolgen van beleid zijn de opmerkelijke verschillen tussen de begroting en de realisatie 2021 opgenomen. Voor de uitgaven worden ondergrenzen gehanteerd zoals vermeld in de Rijksbegrotingsvoorschriften 2022. Bij de verplichtingen en ontvangsten is een afwijking groter dan 10% op artikelniveau toegelicht. Waar nodig, is verwezen naar de eerste of tweede suppletoire begroting.

In de budgettaire tabellen in het jaarverslag is geen onderscheid gemaakt tussen decommitteringen op oude en nieuwe verplichtingen. Alle decommitteringen worden ten gunste van de begroting gebracht.

In lijn met de toezegging aan de Kamer over het jaarverslag en de slotwet 2012 is in het BHOS-jaarverslag (onder het beleidsartikel) opgenomen of de geplande uitgaven aan een landenprogramma voor een thema lager/hoger uitvallen. Alleen afwijkingen groter dan EUR 5 miljoen zijn toegelicht. De realisaties op de landenprogramma’s zijn opgenomen in het HGIS-jaarverslag 2021.

Departementale verantwoordingsstaat en saldibalans

Verschillen in de totalen tussen de verantwoordingsstaat en de saldibalans zijn het gevolg van afrondingen.

Overige onderdelen van het jaarverslag

Na de beleidsprioriteiten en beleidsartikelen volgt de bedrijfsvoeringsparagraaf waarin de belangrijkste tekortkomingen en risico’s in het begrotingsjaar worden benoemd. Ten slotte volgt de jaarrekening van BHOS en vier bijlagen: 1. Overzicht van de afgeronde evaluatieonderzoeken; 2. Sanctiebeleid en malversaties; 3. Toelichting op de streefwaarden en indicatoren; 4. Afkortingen.

Voor de externe inhuur en het overzicht WNT-verantwoording 2021 wordt verwezen naar het jaarverslag van het moederdepartement, Buitenlandse Zaken.

Bedrijfsvoeringparagraaf

In de bedrijfsvoeringsparagraaf worden de belangrijkste tekortkomingen en risico’s in het begrotingsjaar benoemd. In de uitvoering van het beleid op het terrein van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking wordt gebruik gemaakt van het apparaat van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Het is om deze reden dat in de bedrijfsvoeringsparagraaf wordt verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf in het jaarverslag van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Uitzondering hierop zijn de onderdelen rechtmatigheid, de totstandkoming van de beleidsinformatie en de procesmatige beheersing van de activiteitscyclus. Bij de uitsplitsing van de begroting in 2013 in het begrotingshoofdstuk V Buitenlandse Zaken en het begrotingshoofdstuk XVII Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking zijn in navolging van een verzoek van de Algemene Rekenkamer de verantwoordelijkheden van de ministers ten aanzien van de bedrijfsvoering expliciet vastgelegd. De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor de integrale bedrijfsvoering, met uitzondering van de procesmatige beheersing van de activiteitencyclus. De belangrijkste reden voor deze splitsing is dat het merendeel van de projecten en programma’s in het kader van ontwikkelingssamenwerking wordt uitgevoerd. De huidige opzet van het activiteitenbeheer is gestoeld op de afspraken die de toenmalige Minister voor Ontwikkelingssamenwerking met de Tweede Kamer in 1998 heeft gemaakt over de reikwijdte van de ministeriële verantwoordelijkheid voor de rechtmatigheid van besteding van middelen. Het voorschottenbeleid en beheer is daarom in het onderdeel financieel en materieelbeheer in de bedrijfsvoeringsparagraaf van hoofdstuk XVII opgenomen.

Groeiparagraaf

Er zijn geen noemenswaardige wijzigingen ten opzichte van vorig jaar.

HGIS-jaarverslag

De Nederlandse uitgaven voor buitenlands beleid, die op verschillende departementale begrotingen staan, zijn gebundeld in de Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS). In aanvulling op de departementale jaarverslagen geeft het HGIS-jaarverslag een integraal overzicht van de besteding van middelen voor buitenlands beleid. Samen met de jaarverslagen van Buitenlandse Zaken en Buitenlandse Handel & Ontwikkelingssamenwerking, wordt het HGIS-jaarverslag 2021 aangeboden aan het parlement.

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling Rijksbegrotingsvoorschriften 2022. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast. Verder werkt het Ministerie van Buitenlandse Zaken met een vooraf vastgestelde wisselkoers ten opzichte van buitenlandse valuta (de corporate rate). Deze koers wordt samen met de presentatie van de begroting vastgesteld. Ontvangsten worden verantwoord op de ontvangsten artikelonderdelen van beleidsartikel 5 met uitzondering van de ontvangsten op risicoregelingen van beleidsartikel 1.

Controleverklaring en auditrapport

In het kader van de wettelijke controletaak voert de Auditdienst Rijk jaarlijks onderzoek uit naar: a. de financiële verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen, bedoeld in de artikelen 1.1 en 2.31 van de Comptabiliteitswet 2016; b. de niet-financiële verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen, bedoeld in de artikelen 1.1 en 2.31 van de Comptabiliteitswet 2016.

Daarnaast voert de Auditdienst Rijk onderzoek uit naar het begrotings-beheer, het financieel beheer, de materiële bedrijfsvoering en de daartoe bijgehouden administraties van het Rijk.

Over de belangrijkste bevindingen van deze onderzoeken en van eventuele onderzoeken naar overige aspecten van de bedrijfsvoering brengt de ADR verslag uit in het jaarlijkse auditrapport waarin zowel hoofdstuk V als XVII zijn opgenomen.

B. BELEIDSVERSLAG

3. Beleidsprioriteiten

Investeren in perspectief

De voortdurende COVID-19 pandemie heeft grote gevolgen gehad voor de wereldwijde gezondheid, internationale handel en daarmee het Nederlands internationaal opererende bedrijfsleven en de inspanningen om de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDGs) te verwezenlijken. De pandemie heeft armoede en ongelijkheid verdiept en economische vooruitzichten verslechterd. Daarmee raakten de SDGs nog verder uit het zicht: de OESO schat in dat het jaarlijkse investeringstekort voor de SDGs is toegenomen van EUR 2,5 biljoen tot EUR 3,8 biljoen in 2021

Met de SDGs als kompas stond de BHOS inzet in het teken van groen, inclusief herstel tijdens en na de pandemie, met aandacht voor het bestrijden van armoede, het tegengaan van ongelijkheid, het waarborgen van mensenrechten en het vergroten van de economische weerbaarheid van Nederland en de EU.

Om ontwikkelingsimpact te vergroten zette Nederland in op EU-samenwerking. Dit leidde onder meer tot gezamenlijke Team Europe Initiatieven, een EU-inzet voor de wereldwijde COVID-19 respons, en versterking van de EU-Afrika relatie.

Ook het multilaterale systeem, waaronder de VN en international financial institutions (IFI’s), bleek een cruciale partner in de COVID-19 respons. Beide waren in staat om snel op grote schaal financiering te bieden om de sociaaleconomische gevolgen van de COVID-19-pandemie deels op te vangen en gezondheidssystemen te ondersteunen.

Dit jaarverslag volgt de structuur van de begroting 2021 op hoofdlijnen. Hieronder volgt per thema toelichting op de Nederlandse inzet in dat jaar, met verwijzingen naar de impact van en respons op COVID-19.

1. Focusgebieden ontwikkelingssamenwerking

Versterking maatschappelijk middenveld

Als gevolg van de pandemie nam de ruimte voor maatschappelijk middenveld wereldwijd verder af (State of Civil Society Report 2021). Nederland bleef daarom internationaal aandringen op (politieke) ruimte voor maatschappelijke organisaties, om hun rol als onafhankelijke actoren te kunnen blijven vervullen.

Ter bevordering van een sterk, onafhankelijk maatschappelijk middenveld zijn in 2021 42 strategische partnerschappen gestart. Onder het beleidskader ‘Versterking Maatschappelijk Middenveld’ worden maatschappelijke organisaties gesteund in hun (politieke) rol van pleiten en beïnvloeden. Een voorbeeld hiervan is het Digital Defenders Partnership, dat de digitale veiligheid en weerbaarheid van deze organisaties versterkt.

Daarnaast was Nederland in 2021 actief bij de totstandkoming en implementatie van de OESO/DAC aanbeveling ter ondersteuning van het maatschappelijk middenveld. Daarin wordt specifiek aandacht gevraagd voor bescherming van maatschappelijke ruimte in de context van ontwikkelingssamenwerking en humanitaire hulp.

Gendergelijkheid en empowerment van vrouwen en meisjes

In 2021 is het Nederlandse SDG 5 fonds (EUR 510 miljoen) gestart. Het behoort tot de grootste fondsen ter wereld die zich op gendergelijkheid richten. Uit dit fonds worden de komende 5 jaar de programma’s Leading from the South; Power of Women; Women, Peace and Security en het Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten (SRGR) Partnerschap Fonds gefinancierd, met als doel ondersteuning van vrouwenrechten- organisaties en vrouwelijke mensenrechtenverdedigers door directe financiering, capaciteitsversterking, politieke steun en alliantievorming.

Naast genderspecifieke programma’s is Nederland met gendermainstreaming en genderdiplomatie voorvechter van SDG 5 (gendergelijkheid). Via het Building Bridges programma werd het gender due diligence platform gelanceerd dat bedrijven helpt bij het identificeren en aanpakken van gender-gerelateerde risico’s in hun waardeketens. Tijdens het open debat in de VN Veiligheidsraad over vrouwen, vrede en veiligheid lanceerde Nederland een praktische toolkit voor betere bescherming en ondersteuning van vrouwelijke mensenrechtenverdedigers door diplomatieke missies.

Recente OESO/DAC data tonen dat 76% van de Nederlandse ODA heeft bijgedragen aan gendergelijkheid en de empowerment van vrouwen en meisjes. Nederland is hiermee goed op weg om het EU Gender Actie Plan (GAP III) doel van 85% in 2025 te behalen.

Keuzevrijheid en verbeterde toegang tot anticonceptie

Mede vanwege de respons op COVID-19 nam wereldwijde financiering voor SRGR af, terwijl de regressieve druk op internationale afspraken op het gebied van SRGR en gendergelijkheid verder toenam. Nederland zette zich daarom ook in 2021 onverminderd in voor effectieve gezondheidssystemen, als fundament voor zowel de COVID-19 respons als voor SRGR-diensten.

Nederland ondersteunde de Global Financing Facility for Every Woman Every Child (GFF) waarmee naast versterking van gezondheidssystemen in 36 ontwikkelingslanden werd bijgedragen aan SRGR diensten voor vrouwen, kinderen en adolescenten. Zeven nieuwe SRGR partnerschappen begonnen in 2021 en richten zich vooral op pleitbezorging voor SRGR. Daarnaast is Nederland nieuwe meerjarige samenwerking aangegaan met internationale ngo’s die zich inzetten voor keuzevrijheid zoals de International Planned Parenthood Federation (IPPF).

In antwoord op toenemende regressieve druk tegen SRGR heeft Nederland de diplomatieke inzet geïntensiveerd. Internationale afspraken zijn met succes bewaakt en in verschillende fora werd vooruitgang geboekt. Tijdens de 54steCommission on Population and Development (CPD) werd voor het eerst in vijf jaar een resolutie met consensus aangenomen met sterke verwijzingen naar SRGR. De High Level Meeting on HIV/AIDS leverde een politieke verklaring op waarin regeringen zich committeren aan de aidsbestrijding onder hoog risicogroepen. Bij de Mensenrechtenraad initieerde Nederland een resolutie over kind- en gedwongen huwelijken, die breed werd gesteund en met consensus werd aangenomen.

Investeren in onderwijs, werk en jongeren

Voor jongeren wereldwijd leidde de COVID-19 pandemie tot dichte scholen en slechtere economische vooruitzichten. Daarom werkte Nederland in 2021, in lijn met de Youth at Heart strategie aan beter perspectief voor jongeren door investeringen in onderwijs en werk en door jongeren als partners te betrekken.

In 34 landen met een crisissituatie steunde Nederland onderwijs voor (vluchtelingen-)kinderen via Education Cannot Wait. Via Generation Unlimited droeg Nederland bij aan betere digitale vaardigheden van jongeren in Niger, Kenia en Bangladesh. Daarnaast bracht Nederland het belang van meisjesonderwijs in Afghanistan internationaal onder de aandacht op een bijeenkomst tijdens de AVVN in september 2021.

Binnen MKB-programma’s was in 2021 speciale aandacht voor jeugdwerkgelegenheid. Het Dutch Good Growth Fund (DGGF) en de door FMO beheerde programma’s MASSIF en Nasira bieden MKB-bedrijven toegang tot financiering, en creëren en behouden daarmee banen. Daarnaast zorgde Nederland met het Nexus Skills and Jobs programma in 9 focuslanden voor betere aansluiting van (beroeps-) onderwijs op de vraag van de arbeidsmarkt. Nederland deelde geleerde lessen met het INCLUDE kennisplatform en in ILO’s Global Initiative on Decent Jobs for Youth. Door uitvoerders van programma’s direct te linken aan kenniscentra werd kennis beter verankerd in beleid en programma’s.

Met de in 2021 ingestelde jongerenadviescommissie, een platform voor dialoog en samenwerking tussen internationale jongeren en beleidsmedewerkers, geeft Nederland invulling aan de ambitie om jongeren meer en beter bij beleid te betrekken.

Opvang en bescherming in de regio

Het aantal vluchtelingen en intern ontheemden is ook in 2021 weer toegenomen. Tegelijkertijd is door politieke spanningen en conflicten, door de impact van COVID-19 en economische malaise in de landen van opvang de bereidheid en mogelijkheid om deze mensen op te vangen afgenomen.

Dankzij het Opportunity Fund van het Prospects Partnerschap konden UNHCR, UNICEF, ILO, IFC en WB gezamenlijk reageren op de veranderde omstandigheden. Programma’s gingen van start op het gebied van digitalisering, werkgelegenheid en skills training, MHPSS en kinderbescherming. Met Nederlandse hulp werden vluchtelingen, ontheemden en gastgemeenschappen in acht landen (Egypte, Ethiopië, Oeganda, Jordanië, Libanon, Irak, Kenia en Soedan) ondersteund bij onderwijs, werkgelegenheid en bescherming.

Tijdens een High Level Meeting in december werd de uitvoering van plannen, voortvloeiend uit het Global Refugee Forum in december 2019, besproken. Nederland was als initiator van het Prospects Partnerschap (een innovatief programma om samenwerking tussen humanitaire en ontwikkelingsactoren te faciliteren) intensief betrokken bij de voorbereidingen. Op de bijeenkomst zelf werd Nederland – mede door de Hoge Commissaris voor Vluchtelingen Grandi – erkend als belangrijke speler op het gebied van een ontwikkelingsgerichte aanpak van langdurige vluchtelingencrises.

Migratiesamenwerking

Met de herziening van de relatie met de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) heeft Nederland in 2021 directer sturing kunnen geven aan de programma’s die IOM namens Nederland uitvoert. Hierbij is ingezet op vrijwillige terugkeer van migranten naar herkomstlanden, de re-integratie aldaar, en op bewustwordingscampagnes over de gevaren en gevolgen van irreguliere migratie. Tijdens de pandemie is ook extra aandacht besteed aan directe assistentie en bescherming van kwetsbare migranten.

Nederland heeft in navolging van het EU Asiel- en Migratiepact actief bijgedragen aan het EU instrumentarium voor migratie partnerschappen. Zo zijn er landenspecifieke EU-Actieplannen opgesteld voor de belangrijkste landen van herkomst en transit. Ook is de programmering voor migratie en ontheemding onder het nieuwe ‘Neighbourhood, Development and International Cooperation Instrument’ (NDICI) op gang gekomen, waarbij Nederland succesvol heeft ingezet op voldoende flexibele financiering.

Noodhulp en humanitaire diplomatie

Nederland werkte aan coördinatie en versterking van effectieve en efficiënte humanitaire hulp. Als voorzitter van de OCHA Donor Support Group en lid van de adviesraden van het Central Emergency Response Fund (CERF) en van de zgn. pooled funds op landenniveau, zette Nederland in op inclusieve hulpverlening en versterking van de rol van lokale actoren in crisisrespons. In lijn met deze inzet werd een volledig lokaal geleid hulpprogramma uitgevoerd door Nexus Platform Somalia. Hun doel is om lokale actoren meer invloed te geven binnen de humanitaire sector, waardoor beter aangesloten kan worden bij lokale netwerken en langere termijn behoeften.

In juni vond de Grand Bargain Annual Meeting plaats, met minister Kaag voor het laatst als voorzitter. Hierbij werd Grand Bargain 2.0 gelanceerd en organiseerde Nederland een side-event over vermindering van het humanitair financieringstekort. Binnen de Grand Bargain 2.0 heeft Nederland, samen met InterAction en ICRC, het initiatief genomen om voornemens voor een meer gelijke verdeling van risico’s uit te werken.

Nederland droeg bij aan het lenigen van de humanitaire noden in verschillende humanitaire crises. Ruim de helft van het humanitaire budget ging naar ongeoormerkte bijdragen aan VN organisaties als WFP en UNICEF, en de Rode Kruis-beweging. Deze bijdragen stelden hen in staat snel hulp te verlenen waar de noden het hoogst waren, of rampen plaatsvonden. Daarnaast stelde Nederland geld beschikbaar voor specifieke crises. Zo droeg het Kabinet EUR 20 miljoen bij aan het Afghanistan Humanitarian Fund van de VN, om de snel oplopende humanitaire noden in het land te verlichten, en speelde het een proactieve rol in internationale inspanningen om naleving te borgen voor internationaal humanitair recht en humanitaire principes in Afghanistan. 

Rechtvaardige en vreedzame samenlevingen

In 2021 speelde Nederland een trekkersrol bij de oprichting van een Justice Action Coalition, die op ministerieel niveau werd gelanceerd. De coalitie onderstreept het belang van toegang tot recht en rechtvaardigheid. Een brief van de coalitie aan de SGVN leidde ertoe dat dit werd opgenomen in het VN document Our Common Agenda.

Verder kregen met Nederlandse steun ruim 160.000 mensen toegang tot recht, waarvan 46% vrouwen. Ook leverde Nederland via de stabiliteitsfaciliteit van UNDP een bijdrage aan het versterken van de lokale weerbaarheid door het verbeteren van veiligheid en de toegang tot recht, basisvoorzieningen en werkgelegenheid voor kwetsbare groepen.

Door Nederland heeft structurele integratie van MHPSS in vredesopbouw internationaal meer aandacht gekregen. Zo heeft het VN Vredesopbouw Fonds het thema centraal gesteld binnen het Gender and Youth Promotion Initiative. Ook worden inmiddels richtlijnen uitgewerkt door de VN over psychosociale steun in vredesopbouw initiatieven.

10 miljoen vierkante meter land is vrijgegeven na ruiming van landmijnen en explosieve oorlogsresten. Dit levert een concrete bijdrage aan verbetering van lokale veiligheid in landen als Irak, Libië, Zuid-Soedan en Jemen. In 2021 was Nederland voorzitter van de Anti Personnel Mine Ban Convention (APMBC), met Inclusiviteit, Capaciteitsopbouw en Innovatie als prioriteiten. Dit resulteerde onder meer in de instelling van een fonds voor uitwisseling tussen getroffen landen, een succesvol High Level Panel waarin lokalisering centraal stond en side events over integratie van MHPSS in ontmijningsactiviteiten.

Internationale klimaatactie

Klimaatdiplomatie droeg in de aanloop naar de klimaattop in Glasgow (COP26) bij aan de resultaten door bevordering van klimaatambities en -actie in multilateraal verband, de vergroening van multilaterale banken, bilaterale klimaatdiplomatie, versterken van de EU-klimaatdiplomatie en ondersteunen van klimaatactie in- en door ontwikkelingslanden.

Klimaatadaptatie kreeg meer aandacht, onder meer door Nederlandse steun voor de oproep van de SGVN om minimaal de helft van de publieke klimaatfinanciering aan adaptatie te besteden en door mede-initiatief te nemen voor de Champions Group on Adaptation Finance, een donorgroep die wereldwijd meer klimaatfinanciering nastreven voor adaptatie. Binnen de Nederlandse programmering kreeg klimaatadaptatie meer aandacht bij waterbeheer, voedselzekerheid, landbouw en behoud van bossen, terwijl mitigatie programma’s zich richten op verbeterde toegang tot duurzame energie zoals schonere ovens om op te koken, zonne-energie en biogas. 

Energiediplomatie kreeg een impuls door de rol van Nederland als global champion bij de UN High Level Dialogue on Energy. De VN-energietop bereikte brede steun voor het belang van transitie naar «net-zero» die tevens ziet op universele toegang tot moderne energievoorziening. Het kabinet heeft 3,2 miljoen mensen toegang tot hernieuwbare energie geboden en ligt op koers voor het doel van 50 miljoen mensen in 2030.

Meer aandacht ging naar de strijd tegen ontbossing en landdegradatie. 4 miljoen hectare bos is beter beschermd en 17 landen werden gesteund bij verbetering van bosbestuur.

Nederland stelde ambitieuze doelen voor klimaatfinanciering en benadrukte de rol die het bedrijfsleven en de financiële sector daarin kunnen spelen. Meer dan de helft van de publieke klimaatfinanciering ging naar adaptatie in 2021 (HGIS jaarverslag, bijlage 6). De waterfaciliteit van het Dutch Fund for Climate and Development heeft veel private financiers aangetrokken en bevat USD 675 miljoen aan publiek en privaat kapitaal.

De stijgende vraag naar grondstoffen die gepaard gaat met de overgang naar duurzame energie is zorgwekkend. Nederland zette daarom, onder andere tijdens de World Circular Economy Forum + Climate, in op internationale multi-stakeholder partnerschappen voor verantwoorde grondstoffenwinning in ontwikkelingslanden.

Betere voeding, klimaatslimme landbouw, water en sanitatie

In het verslagjaar werden 8,5 miljoen mensen bereikt voor verbetering van hun voedingssituatie en 10 miljoen kleine boeren (0,8 miljoen ha. landbouwgrond) ondersteund met ecologische verduurzaming van de voedselproductie. Met dit jaarlijkse bereik is de bijdrage die het kabinet in 2030 geleverd wil hebben aan SDG 2 (Zero hunger) haalbaar. Activiteiten richtten zich in het verslagjaar voor een groot deel op fragiele gebieden waar meerdere oorzaken van honger elkaar negatief versterken.

Tijdens de VN Food System Summit heeft het kabinet opgeroepen tot actie om voedselsystemen duurzamer en weerbaarder te maken (Member State Statements). Vervolgens werd tijdens de Nutrition for Growth Summit de Nederlandse inzet voor bestrijding van ondervoeding aangekondigd (Tokyo-Compact-on-Global-N4G, p.31).

In 2021 kregen 3,8 miljoen mensen toegang tot een verbeterde waterbron en 5,6 miljoen mensen toegang tot sanitaire voorzieningen. Ruim 1,9 miljoen mensen hadden baat bij verbeterd waterbeheer; zij worden eerder gewaarschuwd tegen overstromingen, hebben een betrouwbaarder aanvoer van irrigatiewater en het afvalwater wordt beter gezuiverd. Hiermee zijn deze doelgroepen weerbaarder tegen klimaatverandering. Het kabinet ligt goed op koers om haar bijdrage aan SDG 6 in 2030 te realiseren.

Samen met Tadzjikistan, UNDESA en UN-Water heeft Nederland de VN Waterconferentie in 2023 verder voorbereid, inclusief de publicatie van een gezamenlijk Vision Statement. Deskundigen uit verschillende delen van de wereld hebben toegezegd deel te zullen nemen aan onafhankelijk onderzoek naar ‘The Economics of Water and Beyond’, dat wereldwijd aandacht zal genereren voor de sociaaleconomische impact van waterproblematiek en momentum zal creëren voor actie.

Investeringen in de focusregio’s

De intensivering in de focusregio’s gaat door, maar heeft op onderdelen vertraging opgelopen door COVID-19 en een toename van instabiliteit en onveiligheid. In de Sahel waaronder in Mali en Burkina Faso speelt de zorgwekkende veiligheidsrelatie een belangrijke rol. Nederland leverde in deze regio een bijdrage aan de internationale inspanningen op het gebied van vrede en veiligheid, het bestrijden van armoede, het vergroten van de bestaanszekerheid met name op het platteland en het verbeteren van het bestuur.

In de Hoorn leidde het conflict in Ethiopië tot vertraging van hulpprogramma’s en een opschorting van betalingen voor activiteiten die met of via de Ethiopische overheid worden uitgevoerd. In de Hoorn regio wordt zichtbaar dat naast conflict ook klimaatverandering verantwoordelijk is voor de snel toenemende humanitaire noden.

In de MENA-regio bleven humanitaire noden door de conflicten in Jemen en in Syrië onverminderd hoog. In de landen rondom Syrië wordt de steun aan Opvang in de Regio voortgezet, maar is er een toenemende zorg over stabiliteit. In Tunesië zijn 3 nieuwe programma’s aangehouden naar aanleiding van de machtsgreep door de President.

Ontwikkelingssamenwerking in EU-verband

In 2021 ging het instrument voor nabuurschapsbeleid, ontwikkeling en internationale samenwerking (NDICI) (‘21-’27) van start. Dit is het grootste EU financieringsinstrument waarmee ontwikkeling in landen buiten de EU wordt gefinancierd. De inzet voor de komende jaren werd door de Europese Commissie voorgelegd aan de lidstaten. Een belangrijk deel van de NDICI middelen zal de Team Europe Initiatieven ondersteunen.

Nederland heeft het afgelopen jaar ingezet op een versterkte relatie tussen de EU en Afrika. Het belang hiervan wordt onderstreept door de uitdagingen op het Afrikaanse continent, waaronder vrede en stabiliteit, inclusieve groei en klimaatverandering, die we alleen gezamenlijk het hoofd kunnen bieden. De AU-EU ministeriële in oktober 2021 vormde een goede gelegenheid om de prioriteiten binnen het EU-Afrika partnerschap verder uit te diepen. Dit was ook voor Nederland een belangrijk moment om de banden aan te halen en het fundament te leggen voor een succesvolle EU-AU Top in 2022.

Ontwikkelingssamenwerking in multilateraal verband

De onderhandelingen tussen de EU en ACS-landen over een vervolg op het Verdrag van Cotonou resulteerden in een akkoord over een nieuwe partnerschapsovereenkomst tussen de EU en 79 landen in Afrika, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan. Het kabinet beoordeelt het onderhandelingsresultaat en de ontwerpovereenkomst over dit zogenoemde Post-Cotonou akkoord positief (Kamerstuk 22112 nr. 3136).

Als onderdeel van de lopende VN-ontwikkelingssysteem hervormingen is in 2021 een kleine herziening van de financiering van het Resident Coördinator systeem uit onderhandeld. Nederland heeft in 2021 als vicevoorzitter, namens de regionale groep van westerse landen (WEOG), deelgenomen aan de Uitvoerende Raad van UNDP, UNFPA en UNOPS. Hierbij heeft Nederland accenten kunnen leggen op de implementatie van de VN hervormingen om het systeem efficiënter en effectiever te krijgen en in te zetten op een coherente aanpak voor het behalen van de SDGs en het Klimaatakkoord van Parijs. Door druk van Nederland en andere donoren zijn binnen VN-organisaties belangrijke ambities op het terrein van mensenrechten en SRGR overeind gebleven.

2. Duurzame en inclusieve groei wereldwijd

Mobiliseren van de private sector voor de SDGs

Ook in 2021 werden duurzame verdienmodellen en innovatieve producten en diensten voor de SDGs ondersteund, om het behalen van de SDGs te versnellen. In het kader van de SDG-partnerschapsfaciliteit (SDGP) worden 32 publiek-private projecten uitgevoerd, waarin bedrijven, kennisinstellingen en ngo's samenwerken om ontwikkelingsimpact te bereiken. Hiervan worden 17 projecten in Afrika uitgevoerd. Daarnaast ondersteunde het Innovatiefonds ruim 224 lokale en 22 Nederlandse ondernemers bij het ontwikkelen van innovaties voor maatschappelijke uitdagingen.

De Afrikaanse Ontwikkelingsbank (AfDB) heeft in 2021 met Affirmative Finance Action for Women in Africa (AFAWA) USD 2,8 miljoen meer dan voorzien geïnvesteerd in ondersteuning van vrouwelijke ondernemers. Dit droeg bij aan het mitigeren van de impact van de COVID-19 pandemie op vrouwelijke ondernemers in het MKB in Afrika. De recente evaluatie van het Financial Inclusion Support Framework (FISF) van de Wereldbank wijst op verbeterde toegang tot financiële diensten voor groepen die eerder geen toegang hadden (met name vrouwen), in acht Afrikaanse en Aziatische landen.

In 2021 werd Invest International opgericht, dat projecten ontwikkelt en financiert die bijdragen aan realisatie van de SDGs. Daarnaast is FMO vanuit het fonds MASSIF een samenwerking aangegaan met de International Development Finance Corporation (DFC) van USD 75 miljoen, om MKB’s die geraakt zijn door COVID-19 te ondersteunen. Dit is een goed voorbeeld van een Nederlands model dat opgeschaald wordt door andere donoren.

Integrale aanpak mondiale ketenverduurzaming

Nederland werkte aan leefbaar loon, het bestrijden van kinderarbeid en het tegengaan van ontbossing via ketens waar risico’s het grootst zijn en Nederland meerwaarde heeft.

Samen met Duitsland heeft Nederland een ministeriële verklaring over leefbaar loon en inkomen opgesteld. Met Nederlandse steun heeft de ILO een studie gepubliceerd die kan dienen als leidraad om leefbaar loon-benchmarks vast te stellen. In het kader van het internationale jaar voor de uitbanning van kinderarbeid heeft Nederland, onder meer via een side event tijdens het VN High Level Political Forum on SDGs, aandacht gevraagd voor de problematiek van kinderarbeid in relatie tot internationale waardeketens.

In de textielketen is mede dankzij een push van Nederland een International Accord for Health and Safety in the Textile and Garment Industry tot stand gekomen. Op het gebied van palmolie heeft Nederland zich via het NL-SCOPS programma met succes ingezet voor een definitie van ontbossing in Maleisië. Ook in ontwikkelingslanden is de (lokale) multi-stakeholderaanpak, en daarmee de positie van kwetsbare groepen als werknemers en zelfstandige smallholders verder versterkt waardoor, volgens internationale standaarden, de arbeidsomstandigheden van 2,7 miljoen arbeiders verbeterd zijn: meer vakbondsvrijheid, (gender-)veiligheid en betere lonen en inkomens.

De uitvoering van de doordachte mix van maatregelen zoals opgenomen in de IMVO-beleidsnota «Van Voorlichten tot Verplichten» is opgepakt. Kernelement van deze beleidsmix is een brede gepaste zorgvuldigheidsverplichting op Europees niveau.

Op 5 november 2021 zijn de in de beleidsnota aangekondigde bouwstenen voor IMVO-wetgeving met de Tweede Kamer gedeeld (Kamerstuk 26485, nr. 377). De bouwstenen dienen primair ter beïnvloeding van het wetgevend voorstel van de Europese Commissie op het gebied van duurzaam ondernemingsbestuur, dat in het eerste kwartaal van 2022 wordt verwacht. Tijdens het Commissiedebat IMVO van 2 december 2021 heeft de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking aangekondigd dat, hoewel de voorkeur nog steeds uitgaat naar wetgeving op EU-niveau, er Nederlandse IMVO-wetgeving zal worden voorbereid.

Om de ontwikkelingen in Europa te beïnvloeden, zijn onder andere twee non-papers geschreven die met de Europese Commissie zijn gedeeld. Ook zijn er diverse gesprekken gevoerd met de Europese Commissie, het Europees Parlement en andere lidstaten.

Er is voortgang geboekt bij de uitvoering van andere onderdelen van de beleidsmix, zoals het IMVO-steunpunt, Maatschappelijk Verantwoord Inkopen en sectorale samenwerking nieuwe stijl. Het IMVO-steunpunt en het instrument voor sectorale samenwerking moeten (in de loop van) 2022 gereed zijn. Voor maatschappelijk verantwoord inkopen is onder leiding van het ministerie van BZK een uitvoeringsagenda Internationale Sociale Voorwaarden in voorbereiding. Deze wordt in 2022 verwacht.

In 2021 waren er acht IMVO-convenanten in uitvoering. Het Convenant Duurzame Kleding en Textiel bereikte in december 2021 het einde van de looptijd en is afgerond. Onderhandelingen over een convenant hernieuwbare energie brachten een concepttekst voort die aan de respectievelijke achterbannen van de deelnemende partijen werd voorgelegd. Nadere besluitvorming hierover wordt in 2022 verwacht.

De EU-conflictmineralenverordening werd in 2021 van kracht. De Inspectie Leefomgeving en Transport zal in 2022 over het jaar 2021 toezicht houden op deze verordening.

Het Nationaal Contactpunt OESO-Richtlijnen (NCP) was in 2021 verantwoordelijk voor 11 lopende meldingen, rondde 1 melding inhoudelijk af en bracht 3 evaluaties uit van eerder afgeronde meldingen. Op 1 januari 2021 en op 1 december 2021 traden twee nieuwe NCP-leden aan. Op 1 mei 2021 kreeg het NCP een nieuwe voorzitter.

De kennis van IMVO bij medewerkers op de posten is vergroot door het geven van een aantal presentaties, zowel aan specifieke posten als tijdens opleidingstrajecten voor landbouwraden en economische medewerkers. Ook heeft een aantal posten in samenwerking met het departement sessies over IMVO voor het bedrijfsleven in hun land georganiseerd.

Investeren in een toekomstbestendig handels- en investeringssysteem

Net als het voorgaande jaar werd 2021 gekenmerkt door internationale handelsfricties en de aanhoudende COVID-crisis. Wel verbeterden de handelsbetrekkingen tussen de EU en de VS; zo werden de over en weer ingestelde tarieven in het staal- en aluminiumconflict tussen de EU en de VS opgeschort en het Airbus/Boeing conflict opgelost. In het verlengde van de verbeterde betrekkingen met de VS werd de EU-VS Trade and Technology Council opgericht, die zich in werkgroepen onder meer gaat richten op non-market handelspraktijken, handelsbarrières in de dienstensector en arbeidsrechten en milieu. Nederland leverde hiervoor input.

De 12e WTO-ministeriële conferentie die voor november 2021 was voorzien, werd om epidemiologische redenen uitgesteld naar 2022; een precieze datum is nog niet bekend. Om die reden kon in 2021 geen concrete voortgang met het creëren van een WTO-hervormingsagenda worden geboekt. Ook de blokkade van het WTO-beroepslichaam duurt voort.

In het licht van de COVID-crisis pleitte Nederland, conform de motie-Piri (Kamerstuk 35665, nr. 21), in EU-verband voor een beperkte waiver voor intellectueel eigendom van de coronavaccins. Het exportautorisatieregime voor coronavaccins werd mede op Nederlands aandringen eind 2021 omgezet in een monitoringssysteem.

Digitaliseringsagenda BHOS

Ook in 2021 was de Digitale Agenda voor BHOS de leidraad om adequaat in te spelen op de kansen en risico’s van digitalisering (Kamerstuk 34952, nr. 129). Voor ontwikkelingssamenwerking lag de focus op het overbruggen van de digitale kloof, die in ontwikkelingslanden, mede als gevolg van COVID-19, verder toenam. In verschillende programma’s zorgde digitalisering voor meer impact en betere kwaliteit en effectiviteit van ontwikkelingssamenwerking. Een voorbeeld hiervan is het Humanitarian Data Exchange (HDX), een data tool voor humanitaire data, die vorig jaar is uitgegroeid tot 19.128 datasets met 100.384 unieke gebruikers. Daarnaast werden via eTrade for Women vrouwelijke tech-ondernemers in 17 landen in Azië en Afrika bijgestaan met advies, werd een netwerk opgericht en werden regionale beleidsdialogen georganiseerd om knelpunten voor vrouwelijke ondernemers in de digitale economie weg te nemen. Nederland heeft zich in EU-verband ingezet voor het maken van moderne afspraken over digitale handel in bilaterale en multilaterale akkoorden.

3. Proactieve handels- en investeringsagenda

Markttoegang

Bilaterale handels- en investeringsakkoorden zijn een belangrijk instrument van de EU om de markttoegang van Europese bedrijven tot derde markten te vergroten en de bredere samenwerking te verstevigen. In 2021 werden geen nieuwe akkoorden ter goedkeuring aangeboden aan de Raad. Onderhandelingen over verschillende akkoorden liepen door, zij het met vertraging vanwege COVID-19, onder andere met Australië, Nieuw-Zeeland, Chili en Mexico.

Nederland leverde in het kader van de Trade Policy Review van de EU input ten behoeve van de herziening van duurzaamheidsaspecten in EU handelsakkoorden, voortbouwend op het eerdere Nederlands-Franse non-paper hierover. Als één van de weinige EU-landen organiseerde Nederland daarnaast bijeenkomsten met het maatschappelijk middenveld ten behoeve van de kabinetsinbreng aan de Europese Commissie voor het nieuwe klachtenmechanisme voor duurzaamheidsbepalingen in handelsakkoorden.

In EU-verband werd voortgang geboekt met de ontwikkeling van wetgevende instrumenten om de weerbaarheid te vergroten en oneerlijke concurrentie tegen te gaan. Eind 2021 diende de Europese Commissie een wetsvoorstel in voor een Anti-Coercion Instrument (ACI, gericht tegen economische dwang door derde landen). Hiervoor is een BNC-fiche in voorbereiding. Voor het International Procurement Instrument (IPI, internationaal aanbestedingsinstrument) werd een Raadspositie bereikt en zijn triloog-onderhandelingen gestart. De Raadspositie sloot goed aan bij de Nederlandse inzet gericht op de juiste balans tussen effectiviteit en zo min mogelijk lasten voor aanbestedende diensten en bedrijfsleven. Voor het voorstel voor een Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM, koolstofcorrectie aan de grens) werd een BNC-fiche naar de Kamer gestuurd.

Nieuwe Europese afspraken exportcontrole

De herziene EU-verordening (2021/821) tot instelling van een Unieregeling voor controle op de uitvoer, de tussenhandel, de technische bijstand, de doorvoer en de overbrenging van producten voor tweeërlei gebruik (dual-use) is in 2021 in werking getreden na een onderhandelingsproces van vijf jaar. De herziene verordening introduceert enkele vernieuwingen om het bestaande exportcontrolebeleid in de EU beter aan te laten sluiten bij mondiale technologische, politieke en economische ontwikkelingen. De Europese afspraken sluiten zo ook beter aan bij bestaand Nederlands beleid.

Eén van de belangrijkste wijzigingen is dat, mede dankzij Nederlandse inzet, cybersurveillancetechnologie expliciet omschreven is in de Verordening en er de mogelijkheid bestaat om dergelijke technologie ad hoc onder exportcontrole te brengen bij zorgen over mensenrechtenschendingen. In opdracht van het ministerie is onderzoek uitgevoerd naar de aard en toepassingen van nieuwe technologieën op cybersurveillancegebied door het Instituut voor Informatierecht (IViR) van de Universiteit van Amsterdam. Hiermee is gestand gedaan aan de motie van de leden Bisschop en Segers inzake het informeren van de Kamer over het onderzoek naar het onder exportcontrole brengen van bepaalde (cyber)surveillancetechnologieën (Kamerstuk 35 719, nr. 6). Over de belangrijkste wijzigingen in de Verordening en de verdere implementatie is de Kamer middels een brief op 6 oktober geïnformeerd (Kamerstuk 22112, nr. 3210).

Open Strategische Autonomie en Economische Veiligheid

In het kader van de Europese en Nederlandse inzet op open strategische autonomie heeft het kabinet onderzoek laten doen naar categorieën producten die worden ingevoerd in Nederland en waarbij sprake is van hoog geconcentreerde markten (Kamerstuk 35 925 XVII nr. 54). Dit is de eerste stap op weg naar het identificeren van strategische afhankelijkheden met een hoog risico voor de Nederlandse publieke belangen. Nederland leverde input voor de door de Europese Commissie aangekondigde EU Chips Act, waarin het onder meer de noodzaak benadrukte van internationale samenwerking en het investeren in technologieën van de toekomst.

Ondersteuning van Nederlands bedrijfsleven in het kader van COVID-19 en post-Brexit

Het kabinet heeft in 2020 specifieke maatregelen getroffen om het internationaal opererend Nederlands bedrijfsleven tijdens en na de wereldwijde COVID-19 uitbraak te ondersteunen (Kamerstuk 35420, nr. 38). Deze maatregelen zijn in 2021 voortgezet en bestaan o.a. uit extra digitale dienstverlening (handelsmissies en beursbezoeken), verruiming van regelingen via het bedrijfsleveninstrumentarium en actieve benadering van het MKB ook via de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen.

Post-Brexit was 2021 een overgangsjaar waarin met een handels- en economische actieagenda is ingezet op het informeren van het bedrijfsleven over ontwikkelingen ten aanzien van het nieuwe grensgebied, o.a. via het Brexitloket en de Brexit Impact Scan. Daarnaast is Nederland gepositioneerd als betrouwbare en ‘ like minded’ partner, met wie het VK gezamenlijk maatschappelijke uitdagingen kan realiseren, omdat beide landen inzetten op duurzame economische groei. Aan de eerste post-Brexit digitale handelsmissie, die heeft plaatsgevonden op 7 en 11 oktober jl., hebben 125 Nederlandse en Britste bedrijven deelgenomen.

Maatwerk in de economische diplomatie

In 2021 is de gedifferentieerde benadering van het kabinet met een zwaartepunt op kansrijke markten voor Nederlandse ondernemers voortgezet.

Een belangrijk onderdeel van de ondersteuning van ons bedrijfsleven bij hun internationalisering zijn handelsmissies met bewindspersonen. Van de tien in 2021 georganiseerde handelsmissies met bewindspersonen hadden er negen een virtuele vorm en één een fysiek karakter en behoorden gemiddeld 70% van de deelnemende bedrijven tot het MKB. In 2021 werd ook een door Surinaamse bewindspersonen geleide, inkomende economische missie ontvangen. Deze missies waren vrijwel uitsluitend gericht op export- en investeringskansen rondom maatschappelijke uitdagingen in het buitenland, waarmee concreet invulling is gegeven aan het thema ‘Verdienen met de SDGs’ uit de Handelsagenda.

In het kader van de vergroening van het handelsinstrumentarium zijn verdere stappen gezet om het beleid ten aanzien van exportkredietverzekeringen (EKV) zo aan te passen dat er meer ruimte ontstaat voor transacties die bijdragen aan het Klimaatakkoord van Parijs.

Na de ontwikkeling van een methode om de exportkredietverzekeringsportefeuille beter te meten op duurzaamheid is er een methode ontwikkeld om fossiele transacties in de EKV-portefeuille in kaart te brengen.

De steunherstelmaatregelen via de EKV en de ruimere terugbetaalregeling voor de instrumenten DTIF en DGGF zijn in verband met de aanhoudende coronapandemie voortgezet.

Met de oprichting van Invest International heeft het publieke financieringsaanbod voor het Nederlandse bedrijfsleven een extra impuls gekregen. De organisatie is sinds 1 oktober jl. operationeel.

Herinrichten van het publieke en private handels- en investeringsbevorderende netwerk

NLinBusiness (NLiB), Trade and Innovate NL (TINL) en NL Works (‘de Werkplaats’) hebben de samenwerking verder opgeschaald tot een meer integrale aanpak op handel, innovatie en investeringen, rekening houdend met de SDGs. Hierbij is uitvoering gegeven aan de aanbevelingen uit de tussentijdse evaluatie m.b.t. versterking van de onderlinge samenhang en samenwerking tussen de uitvoeringsorganisaties.

NLiB heeft in 2021 haar wereldwijde private netwerk uitgebouwd naar 24 Business Hubs (waarvan 8 geaccrediteerd) en voorziet in de behoefte Nederlandse bilaterale handelskamers in het buitenland sterker te positioneren. Daarnaast is op het NLiB platform in 2021 het totaal aangesloten dienstverleners naar 250 gestegen.

Het Trade and Innovate NL-netwerk is uitgebouwd en geïntensiveerd: er vonden 133 gezamenlijke activiteiten plaats die circa 5.000 deelnemers bedienden. Het zwaartepunt ligt op de nabije markten, VS en China.

Ter invulling van het amendement Amhaouch en Weverling (Kamerstuk 35 300 XVII, nr. 19) is een opdracht verleend voor het Trade Relations Programma, gericht op internationalisering van het mkb in de regio’s. Het TINL-netwerk heeft in dat kader met circa 1000 mkb-ers gesproken om mogelijke internationale kansen te helpen identificeren en ondersteunen.

Het portfolio van NL Works, gericht op het ondersteunen van complexe marktkansen voor consortia van Nederlandse bedrijven in het buitenland, is gegroeid naar een vijftiental programma’s waar circa 50 Nederlandse bedrijven en ruim 20 kennisinstellingen en overheden aan deel nemen.

Voor zeven meerjarige internationaliseringsstrategieën op markt-thema combinaties is gekozen voor een nieuwe, bredere en intensievere PPS-aanpak, genaamd Strategische Meerjarige Marktbewerking (SMM). In 2021 zijn drie trajecten gestart, waarmee in totaal nu vier trajecten lopen: duurzame mobiliteit in Duitsland; smart industry in Duitsland; Agricultural Technology in de VS en gezondheid in de ASEAN-5 regio; de overige drie zijn in voorbereiding voor 2022.

Excellente dienstverlening voor het MKB en start-ups

In 2021 is onverminderd ingezet op internationalisering van het MKB. Ondernemers hebben juist in COVID-tijd veel gebruik gemaakt van de aangeboden regelingen om hen bij te staan om over de grens te ondernemen. Zo werd bijvoorbeeld de Kickstartvoucher voor MKB-ondernemers in het afgelopen jaar zo’n 500 keer aangevraagd.

Om Nederlandse startups te steunen is het afgelopen jaar wederom deelgenomen aan toonaangevende startup-beurzen. Er is met een digitale startupmissie deelgenomen aan de virtuele editie van de Innovex Taipei en met een fysieke startupmissie aan technologie beurs Slush in Helsinki. Daarnaast is er in juni 2021 een succesvolle digitale biotech missie voor een selecte groep scale-ups georganiseerd naar Boston, in samenwerking met Techleap.

Conform het amendement Weverling (Kamerstuk 35 300 XVII, nr. 25) zijn pilotprojecten opgezet ter ondersteuning van het bedrijfsleven bij het opzetten van langdurige bilaterale innovatiesamenwerkingsprojecten (BIS). De pilotprojecten zullen in 2022 operationeel van start gaan.

Vrouwelijk ondernemerschap

Met de campagne ‘Groei over Grenzen’ is afgelopen jaar de zichtbaarheid van vrouwelijke ondernemers en rolmodellen vergroot. Het kabinet heeft ook ingezet op betere toegankelijkheid van het postennetwerk voor vrouwelijke ondernemers. Afgelopen jaar was gemiddeld 19,3% van de deelnemers vrouw bij digitale missies onder leiding van een bewindspersoon. Het beleidsstreven van 25% vrouwelijke deelnemers bij handelsmissies, is in 2020 bij de digitale startup missies gehaald.

Taskforce handelsbevordering Nederland-Afrika

Kansentrajecten voor het Nederlands MKB in de sectoren gezondheidszorg, agrofood, afval- en circulaire oplossingen, duurzame energie en water hebben geleid tot een twintigtal markt-thema combinaties in acht, voor het Nederlands MKB, beloftevolle Afrikaanse markten.

Afgelopen jaar werd de voortgang op handelsbevordering Afrika helaas bemoeilijkt door reisbeperkingen en andere uitdagingen als gevolg van de pandemie. Desondanks is het langs digitale wegen gelukt concrete activiteiten voor het bedrijfsleven te bevorderen en te ondersteunen: vier bedrijvenconsortia opgestart; zes virtuele missies; en er zijn vijftien nieuwe demonstratieprojecten of investeringsvoorbereidingsstudies gefinancierd.

In samenwerking met private partners en reeds in Afrika actieve bedrijven is een Africa Business Week georganiseerd waar ruim 300 Nederlandse bedrijven aan deelnamen.

Rapportage over resultaten: indicatoren en streefwaarde

OS indicatoren

Zoals vermeld in de leeswijzer is uitvoering gegeven aan motie-Smaling c.s., waarbij doelen en resultaten in dit jaarverslag inzichtelijker worden gepresenteerd. In de begroting voor 2021 zijn zeventien OS-indicatoren en streefwaarden opgenomen. De behaalde resultaten in deze verslagperiode tonen aan dat de realisatie van belangrijke beleidsdoelen grotendeels op koers ligt en dat op sommige beleidsterreinen dat niet het geval is als gevolg van de COVID-19 pandemie en omdat programma’s in een complexe en niet altijd beheersbare omgeving plaatsvinden.

Uit de tabel blijkt dat voor negen van de zeventien indicatoren het gerealiseerde resultaat conform of boven de streefwaarde ligt. Voor zeven indicatoren ligt de realisatie onder de streefwaarde en er is één indicatoren waarvoor er nog geen streefwaarde bekend was.

Uit analyse blijkt dat hogere realisaties voortkomen als een relatief groot aantal programma’s is afgesloten in een bepaalde verslagperiode. In de eindfase van programma’s worden namelijk de meeste resultaten geboekt, omdat de vruchten pas enige tijd na de start van een investering geplukt kunnen worden. In sommige gevallen komt het ook voor dat grote multilaterale programma’s meer bijdragen dan ingeschat aan de resultaten van indicatoren.

Een evidente oorzaak van de lagere realisaties is COVID-19. Andere belangrijke oorzaken voor lagere realisaties zijn een relatief groot aantal programma’s in de opbouwfase, of dat ze trager tot resultaten leiden vanwege capaciteitsgebrek. Daarnaast komt het ook voor dat doelgroepen niet goed bereikt kunnen worden door logistieke problemen, of dat andere internationale donoren achterblijven in het leveren van hun bijdragen. Andere problemen die de resultaten van programma’s negatief beïnvloeden zijn een verslechterende veiligheidssituatie en een krimpende ruimte voor maatschappelijke organisaties in partnerlanden. Tot slot zijn er contextfactoren met een wisselende invloed op de realisaties zoals politieke omstandigheden en marktontwikkelingen, nationaal beleid of klimaat. Het ene jaar zorgen deze factoren voor lagere realisaties en het andere jaar juist voor hogere realisaties.

De resultaten voor deze 17 indicatoren staan niet op zichzelf. Ze zijn gekoppeld aan thematische Theories of Change en worden aangevuld met thematische indicatoren in de resultatenrapportage (online resultatenrapportage via www.nlontwikkelingssamenwerking.nl/nl/#/results.nl), zie ook leeswijzer.

Realisatie beleidsdoorlichtingen

Zie ook de tabel meerjarenplanning beleidsdoorlichtingen op www. Rijksfinancien.nl.

Voor meer informatie over de onderliggende onderzoeken, zie bijlage 1 - Afgerond evaluatie- en overig onderzoek.

Openbaarheidsparagraaf

In de kabinetsreactie op het rapport ‘Ongekend onrecht’ heeft het kabinet onder andere maatregelen aangekondigd gericht op actieve openbaarmaking van informatie en op verbetering van de informatiehuishouding bij de ministeries (‘Open op orde’). Ook het ministerie van Buitenlandse Zaken werkt aan een continue verbetering van de informatiehuishouding en grotere transparantie van overheidsinformatie richting burger en parlement. In lijn met rijksbrede afspraken heeft BZ hiertoe een actieplan opgesteld en is de uitvoering daarvan gestart. Inzet is de professionele ondersteuning binnen de informatiehuishouding te versterken, de informatiestromen meer onder controle te brengen, onder andere via archivering van e-mailberichten en het veiligstellen van appberichten. Parallel hieraan is de transparantie verder versterkt door de openbaarmaking vanaf 1 juli van de beslisnota's bij enkele categorieën kamerstukken richting Tweede Kamer. Ook worden BZ-archieven zoveel mogelijk vervroegd overgebracht naar het Nationaal Archief om deze publieke toegankelijk te maken.

In 2021 is er vanuit generieke middelen EUR 1,2 miljoen aan BZ beschikbaar gesteld. Deze middelen zijn ingezet ten behoeve van diverse projecten, die onderdeel zijn van het actieplan informatiehuishouding. De archivering van publiek toegankelijke websites is in 2021 afgerond. Voor het veiligstellen van appberichten, verbeteren van zoekmogelijkheden binnen de BZ-systemen en centrale opslag van e-mail zijn projecten gestart die in 2022 moeten resulteren in besluitvorming op business cases (appberichten, zoek en vind) of aansluiting op rijksbrede voorzieningen. Een deel van deze middelen is teruggegeven aan BZK of doorgezet naar 2022 door vertraging in de voortgang van projecten. Schaarste aan deskundige capaciteit en vertraging in de rijksbrede voorziening voor e-mailarchivering hebben geleid tot deze onderuitputting.

Overzicht risicoregelingen

Toelichting op overzicht risicoregelingen

DGGF

Het Dutch Good Growth Fund (DGGF) is een revolverend fonds dat financiering verschaft voor ontwikkelingsrelevante en risicodragende investeringen en exporttransacties en bestaat uit drie onderdelen. Binnen alle drie de onderdelen van het DGGF is het mogelijk om garanties te verstrekken. Voor onderdeel 2 houdt de fondsbeheerder zelf een reserve aan ter grootte van de verstrekte garanties, waardoor het begrotingsrisico voor BHOS beperkt is.

Daarnaast is de fondsbeheerder in de gelegenheid gesteld om het toegekende budget volledig in te kunnen zetten en is bepaald dat de fondsbeheerder voor een hoger bedrag dan het beschikbare budget aan contracten/committeringen kan aangaan met intermediaire fondsen. Het gaat hier om een overcommitteringsruimte, in de vorm van een garantie van BHOS aan de fondsbeheerder van maximaal EUR 100 miljoen. Eventuele verliezen zullen ten laste van het investeringskapitaal worden gebracht, waardoor er geen extra begrotingsrisico voor BHOS is.

Daarom wordt hieronder alleen ingegaan op onderdeel 1 en 3 van het DGGF. Door het verstrekken van garanties kan het DGGF onverwachts geconfronteerd worden met onvoorziene uitgaven indien de garantieverstrekking leidt tot claims. Er kan een flinke mismatch in de tijd optreden tussen inkomsten en uitgaven. Om een buffer op te kunnen bouwen en de schommelingen in de tijd op te kunnen vangen wordt voor onderdeel 1 en 3 van het DGGF, ingevolge artikel 5, vierde lid, van de Comptabiliteitswet 2001, gebruik gemaakt van het instrument «interne begrotingsreserve». De huidige omvang van de begrotingsreserve is gerelateerd aan de uitstaande garantieverplichtingen en de verwachte groei van de portefeuille in 2022.

Per saldo is in 2021 voor EUR 142,930 miljoen aan garanties en/of wisselfinancieringen verstrekt.

In 2021 is de begrotingsreserve per saldo met EUR 1,55 miljoen afgenomen. Dit saldo bestaat uit een storting van ontvangen premies en aflossingen van wisselfinancieringen ad EUR 3,751 miljoen en een onttrekking van EUR 5,301 miljoen. De begrotingsreserve komt daarmee per 31 december 2021 op EUR 52,097 miljoen. Voor het DGGF is een garantieplafond ingesteld in lijn met het garantiekader. Het cumulatieve bedrag dat op enig moment aan garanties binnen het DGGF kan uitstaan is gemaximeerd op EUR 675 miljoen. De hoogte van het garantieplafond is in de beleidsevaluatie DGGF in 2020 geëvalueerd.

FOM

Voor Nederlandse bedrijven die actief zijn op buitenlandse markten is een effectief functionerend bedrijfsleveninstrumentarium evenals goede economische diplomatie van groot belang. In 2016 is gewerkt aan een herziening van het bestaande non-ODA financieringsinstrumentarium. Door deze herziening wordt – op basis van additionaliteit van de overheid – optimaal ingespeeld op veranderende marktomstandigheden en financieringsbehoeftes.

De Faciliteit Opkomende Markten (FOM) en Finance for International Business (FIB) zijn afgebouwd. De karakteristieken van deze regelingen zijn gecombineerd in het Dutch Trade and Investment Fund (DTIF) met als doel meer maatwerk te kunnen bieden, alsmede een meer homogene bediening aan het NL-bedrijfsleven, waardoor de doelgroep beter kan worden bereikt. De middelen die vrijkomen uit de bestaande begrotingsreserve voor de FOM worden ingezet voor DTIF. Er is EUR 0,08 miljoen aan premies ontvangen. In 2021 is geen schade uitgekeerd en zijn geen middelen uit de begrotingsreserve FOM ingezet voor het DTIF. Hierdoor komt de begrotingsreserve FOM per 31 december 2021 uit op EUR 30,640 miljoen. Omdat er geen nieuwe garanties meer worden verleend onder het FOM, is het plafond verlaagd naar EUR 6,681 miljoen. Dit is overeenkomstig het totaal aan uitstaande garanties.

DTIF

Het Dutch Trade and Investment Fund (DTIF) is een revolverend fonds dat financiering verschaft voor risicodragende investeringen en exporttransacties en bestaat uit twee onderdelen. Binnen beide onderdelen is het mogelijk om garanties te verstrekken. Binnen onderdeel twee worden garanties verstrekt in de vorm van wisselfinancieringen. Door het verstrekken van garanties kan het DTIF onverwachts geconfronteerd worden met onvoorziene uitgaven indien de garantieverstrekking leidt tot claims. Er kan een flinke mismatch in de tijd optreden tussen inkomsten en uitgaven. Om een buffer op te kunnen bouwen en de schommelingen in de tijd op te kunnen vangen wordt voor beide onderdelen van het DTIF, ingevolge artikel 5, vierde lid, van de Comptabiliteitswet 2001, gebruik gemaakt van het instrument «interne begrotingsreserve». De uiteindelijke hoogte van de begrotingsreserve is gerelateerd aan de hoogte van de garantieplafonds die voor de onderdelen van het DTIF zijn vastgesteld. Er is besloten een initiële storting van EUR 5 miljoen in de begrotingsreserve te doen bij de start van het DTIF ter dekking van het extra financiële risico dat de Staat kan gaan lopen door het verstrekken van garanties en wisselfinancieringen.

Per saldo is in 2021 voor EUR 15,948 miljoen aan garanties en/of wisselfinancieringen verstrekt.

In 2021 is de begrotingsreserve per saldo met EUR 1,965 miljoen afgenomen. Dit saldo bestaat uit een storting van ontvangen premies en aflossingen van wisselfinancieringen ad EUR 3,134 miljoen en een onttrekking van EUR 5,099 miljoen. De stand van de begrotingsreserve komt per 31 december 2021 op EUR 24,087 miljoen. De huidige omvang van de begrotingsreserve is gerelateerd aan de uitstaande garantieverplichtingen en de verwachte groei van de portefeuille in 2022.

Voor het DTIF is een garantieplafond ingesteld in lijn met het garantiekader. Het cumulatieve bedrag dat op enig moment aan garanties binnen het DTIF kan uitstaan is gemaximeerd op EUR 140 miljoen.

DRIVE

Met DRIVE faciliteert de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS) investeringen in publieke infrastructuurprojecten die bijdragen aan een goed ondernemingsklimaat en de ontwikkeling van de private sector in lage- en middeninkomenslanden. DRIVE doet dit middels het verstrekken van subsidies met of zonder terugbetalingsverplichting (lening of à fonds perdu) aan het bedrijfsleven. Ook kunnen garanties worden verstrekt en is er aanvullende Exportkredietverzekering (EKV) beschikbaar. Het garantieplafond voor DRIVE is vastgesteld op EUR 55 miljoen per jaar. Ter afdekking van de risico’s en ter compensatie van de mismatch in de tijd tussen (premie)inkomsten en uitgaven (ten behoeve van schades), is afgesproken een interne begrotingsreserve aan te houden volgens de hefboom 1:4. Er is besloten een initiële storting van EUR 12,5 miljoen in de begrotingsreserve te doen, bij start van DRIVE ter dekking van het extra financiële risico dat de Staat kan gaan lopen door het verstrekken van garanties en verzekeringen. Er is in 2019 een garantie verstrekt vanuit DRIVE van EUR 49,293 miljoen. Deze garantie is in 2021 geherwaardeerd tot een bedrag van EUR 43,357 miljoen. Er zijn in 2021 geen premies ontvangen of schades uitgekeerd. De stand van de begrotingsreserve komt per 31 december 2021 op EUR 12,5 miljoen.

Overzicht revolverende fondsen

Revolverende fondsen zijn belangrijk voor BHOS, met ingang van het jaarverslag 2019 wil BHOS meer inzicht geven in de revolverende fondsen door de beschikbare informatie aangaande deze fondsen op een meer overzichtelijke manier te presenteren. Het betreft de fondsen die in het rapport van de Algemene Rekenkamer zijn onderzocht in 2019 en deze zijn aangevuld met de nieuwe fondsen Dutch Fund for Climate and Development (DFCD), FarmFit, One Acre Fund en AGRI3.

Toelichting op overzicht revolverende fondsen

Revolverende fondsen hebben als kenmerk dat investeringen na enige tijd worden terugontvangen waarna deze middelen ingezet kunnen worden voor nieuwe investeringen passend binnen het doel van het fonds Kamerstuk 35470-XVII, nr. 1. Fondsbeheerders is benadrukt dat, waar mogelijk en verantwoord, bij nieuwe investeringen de nadruk op de focusregio’s ligt.

DTIF

Dutch Trade & Investment Fund richt zich op het ondersteunen van Nederlandse bedrijven die zaken willen doen met niet-ontwikkelingslanden en niet terecht kunnen bij reguliere banken.

DGGF

Dutch Good Growth Fund onderdeel 1 en 2. Onderdeel 1 en 2 van DGGF richt zich op het bevorderen van ondernemerschap in ontwikkelingslanden. De begunstigde van het DGGF zijn ondernemers.

MASSIF 

MASSIF is gericht op het verbeteren van toegang tot financiering voor het MKB in ontwikkelingslanden.

Building Prospects

Het Building Prospects Fonds is een voortzetting van het Infrastructure Development Fund en richt zich op het (deels) financieren van infrastructuurprojecten in ontwikkelingsland

PIDG 

De Private Infrastructure Development Group is gericht op het ontwikkelen en financieren van private infrastructuur in ontwikkelingslanden.

One Acre Fund 

Het One Acre Fund ondersteunt kleine boeren in Afrika met de financiering van noodzakelijke activa. Tweede Kamer, vergaderjaar 2019–2020, 35 470 XVII, nr. 1 37

Farmfit Fund 

Het Farmfit Fund dient ter financiering van een programma voor versterking van en toegang tot financiële diensten voor kleine boeren en MKB in de agrarische sector in ontwikkelingslanden in samenwerking met het internationale bedrijfsleven.

GAFSP 

Het Private Sector Window van dit fonds richt zich op innovatieve financiering met als doel commerciële mogelijkheden van het MKB en kleinere boerenbedrijven in de logica van lokale, nationale en internationale productketens te ontwikkelen.

AGRI3 Fund

Het AGRI3 Fund heeft tot doel banken, andere financiële instellingen en landbouwbedrijven te stimuleren zakenmodellen te ontwikkelen met bosbescherming, herbebossing en implementatie van innovatieve landbouwoplossingen terwijl de levensstandaard van lokale boeren wordt verbeterd.

AEF

Het Access to Energy Fund is opgericht met als doel energietoegang voor mensen in ontwikkelingslanden te vergroten. Met behulp van risicodragend kapitaal maakt AEF investeringen in hernieuwbare energie in ontwikkelingslanden «bankable».

CIO / AEF II 

Climate Investor One is door FMO ontworpen om private investeringen in hernieuwbare energie projecten in ontwikkelingslanden verder te versnellen.

DFCD Het Dutch Fund for Climate and Development is een fonds voor klimaatactie in ontwikkelingslanden gericht op het tegengaan van klimaatverandering en versterking van de weerbaarheid tegen de gevolgen van klimaatverandering, als uitvloeisel van de Nederlandse toezeggingen onder de Overeenkomst van Parijs.

Overzicht COVID-19 steunmaatregelen

2021 was voor een belangrijk deel getekend door de coronacrisis. Het kabinet heeft diverse (nood)maatregelen genomen om de crisis het hoofd te bieden. Een uitgebreid overzicht hiervan is te vinden op https://www.rijksfinancien.nl/corona-visual. In dit overzicht zijn alleen EMU-relevante corona-uitgaven opgenomen. Voor BHOS zijn er geen EMU-relevante corona-uitgaven. De niet EMU-relevante corona-uitgaven zijn terug te vinden onder de belangrijkste beleidsmatige mutaties en de toelichting op de financiële instrumenten.

4. Beleidsartikelen

Artikel 1: Duurzame economische ontwikkeling, handel en investeringen

A. Algemene doelstelling

Verminderen van armoede en maatschappelijke ongelijkheid, bevorderen van duurzame inclusieve groei wereldwijd en versterken van het internationaal verdienvermogen van Nederland. Daartoe werkt Nederland aan een duurzaam handels- en investeringssysteem inclusief Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO), versterking van de Nederlandse handels en investeringspositie en aan versterking van de private sector en arbeidsmarkt in ontwikkelingslanden.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Het vergt een kabinetsbrede inspanning om deze doelstellingen te verwezenlijken. De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking werkt hiertoe in het bijzonder samen met de Minister van Financiën, de Minister en staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat, de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en de Minister van Infrastructuur en Waterstaat.

De minister is verantwoordelijk voor:

Financieren

• – Het voeren van een op maat gesneden en onderling samenhangend financieel instrumentarium gericht op export- en investeringsbevordering voor het Nederlands en lokaal bedrijfsleven in ontwikkelingslanden, handelsfacilitatie en markttoegang. In het licht van internationale ontwikkelingen en toenemende concurrentie internationaal inzetten op een verbetering van het gelijk speelveld in het financieel instrumentarium gericht op export- en investeringsbevordering.

• – Het financieel ondersteunen van het Nederlandse en lokale midden- en kleinbedrijf en startups om met eigentijdse oplossingen bij te dragen aan duurzame economische ontwikkeling wereldwijd.

• – Het financieren van diverse bilaterale en internationale programma’s die bijdragen aan een gunstig ondernemingsklimaat en innovatief ondernemerschap in lage- en middeninkomenslanden, met in het bijzonder aandacht voor (jeugd)werkgelegenheid en innovatie.

• – Het financieren van het National Contact Punt (NCP) voor de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen belast met voorlichting over de OESO-richtlijnen, en het behandelen van klachten met betrekking tot het nakomen van de OESO-richtlijnen door Nederlandse bedrijven.

Stimuleren

• – Het bevorderen van het nakomen van de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen door het Nederlandse bedrijfsleven, onder meer door middel van dialoog, voorlichting, IMVO-convenanten, het bedrijfsleveninstrumentarium voor BHOS en steun aan internationale initiatieven.

• – Het bevorderen van werkgelegenheid en ondernemerschap in lage- en middeninkomenslanden, vooral voor jongeren en vrouwen.

• – Stimuleren van ketenverduurzaming in lage- en middeninkomenslanden.

• – Het stimuleren van het bedrijfsleven en kennisinstellingen, Nederlands en lokaal, om met hun internationale activiteiten bij te dragen aan oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen, bijvoorbeeld die zoals benoemd in de SDGs van de VN.

• – Het faciliteren en ondersteunen van Nederlandse bedrijven om zaken te doen op buitenlandse markten, waaronder in lage- en middeninkomenslanden, met behulp van kennis en informatie, contacten en netwerken, positionering en belangenbehartiging (incl. financiering). Hierbij is speciale aandacht voor het Nederlandse midden- en kleinbedrijf, startups en clustergewijze samenwerking van bedrijven op buitenlandse markten.

• – Het stimuleren van een aantrekkelijk internationaal vestigingsklimaat voor buitenlandse investeringen in Nederland ten behoeve van een versterkt internationaal verdienvermogen van Nederland.

• – Het stimuleren van goed bestuur in de vorm van goede wet- en regelgeving, betrouwbare instituties en actoren en verbeterde belastingregimes in lage- en middeninkomenslanden.

Regisseren

• – Een actieve bijdrage leveren aan het schragen en bevorderen van een op regels gebaseerd mondiaal handels- en investeringssysteem, met oog voor duurzaamheid, inclusiviteit en een gelijk speelveld, onder meer via de WTO, OESO en G20.

• – Het bevorderen van duurzame, inclusieve bilaterale handelsakkoorden van de EU met derde landen en effectieve implementatie van deze handelsakkoorden.

• – Het bevorderen van internationale kaders voor IMVO via de VN, OESO, EU en voluntary principles on security and human rights.

• – Het vorm en inhoud geven aan economische diplomatie, economische missies en inkomende en uitgaande bezoeken, en het opstellen en bewaken van de afgestemde reisagenda van het kabinet.

• – Het bevorderen van publiek-private samenwerking op het terrein van internationaal ondernemen, onder andere via het publiek-private stelsel met aan de private kant krachtenbundeling via NL International Business, aan de publieke kant het Trade & Innovate NL netwerk en daartussen in de publiek-private ‘Werkplaats’. De nieuw opgerichte International Strategy Board (ISB) zal zicht houden op het realiseren van de gezamenlijke internationaliseringsstrategieën en daarover aan private en publieke partijen adviseren.

• – Het invulling geven aan de internationale kant van het topsectorenbeleid.

• – Het inhoud geven aan de mede-beleidsverantwoordelijkheid voor de Exportkredietverzekering (EKV) met de Minister van Financiën.

• – Het afstemmen van Nederlandse inspanningen op het gebied van private sectorontwikkeling en duurzame en inclusieve groei met die van andere multilaterale en bilaterale donoren, met bijzondere aandacht voor programma’s van de Europese Commissie en EU-lidstaten.

Uitvoeren

• – Het behandelen van klachten van Nederlandse bedrijven in het buitenland bedrijven, onder andere over oneerlijke concurrentie.

• – Het uitvoeren van controle op de export van strategische goederen, zoals in de EU en internationale kaders overeengekomen.

• – Nationale implementatie en uitvoering van internationale sancties, waar die export gerelateerde maatregelen betreffen.

• – Het aansturen en vormgeven van de inzet van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) op het gebied van handelsbevordering en private sector ontwikkeling en het strategisch aansturen van de Nederlandse ontwikkelingsbank FMO.

• – Het aansturen van het Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) met als oogmerk het aantrekken van buitenlandse investeerders naar Nederland, samen met de Minister van Economische Zaken en Klimaat.

C. Beleidsconclusies

Verduurzaming van handel en investeringen

De herziening van het Nationaal Actieplan Mensenrechten en Bedrijfsleven (NAP) en het ontwikkelen van de bouwstenen voor IMVO wetgeving lopen parellel, omdat beide trajecten elkaar beïnvloeden. Doordat de bouwstenen voor IMVO wetgeving nog in ontwikkeling waren konden deze nog niet via een kamerbrief gecommuniceerd worden naar de Kamer. Hierdoor heeft de herziening van het NAP (waar de bouwstenen integraal in opgenomen zullen worden) ook vertraging opgelopen.

Handelsagenda

Via de Kamerbrief voortgang Handelsagenda 2021 is de Kamer geïnformeerd over de voortgang van de publiek-private samenwerking gericht op de totstandkoming van een gezamenlijke internationale strategie, branding en meerjarige programmering ter bevordering van de versterking van het internationaal verdienvermogen van Nederland, met name via de internationalisering van het mkb en startups. De inzet is in 2021 vergelijkbaar geweest met die in 2020: veel handelsbevorderende activiteiten, zoals missies, beurzen en evenementen hebben in digitale vorm plaatsgevonden en kwamen daarmee – ondanks de reisbeperking - tegemoet aan de groeiende vraag van het en kennisinstellingen . Het beleid is daarbij ongewijzigd gebleven omdat het nog steeds goed aansloot op het streven om het Nederlandse bedrijfsleven internationaal op de kaart te zetten als innovatieve aanbieder van oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen. Het PPS-beleid wordt in 2022 geëvalueerd.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Verplichtingen

De verplichtingenrealisatie op artikel 1 (Duurzame economische ontwikkeling, handel en investeringen) valt ten opzichte van de Ontwerpbegroting 2021 EUR 194,8 miljoen hoger uit. In de Eerste suppletoire begroting is een verhoging gemeld door de verstrekking van twee subsidies in het kader van het vakbondsmedefinancieringsprogramma en de toekenning van verplichtingen budget aan diverse ambassades voor het Nexus onderwijs- en werkprogramma, alsmede voor lokale private sectorontwikkeling.

Uitgaven

Artikelonderdeel 1.2

De uitgaven realisatie op artikelonderdeel 1.2 (Versterkte Nederlandse Handels- en Investeringspositie) valt ten opzichte van de Ontwerpbegroting 2021 EUR 13,4 miljoen hoger uit. In de Eerste suppletoire begroting zijn extra middelen vrijgemaakt voor de financiering van het RVO-impulspakket voor Nederlandse ondernemers ter bestrijding van de gevolgen van COVID-19. Daarnaast zijn extra middelen toegekend voor de af te dragen BTW aan Invest International en de extra uitgaven vanwege de uitgestelde Wereldtentoonstelling Dubai.

In de Tweede suppletoire begroting zijn extra middelen toegekend voor de financiering van goedlopende MKB-regelingen binnen de RVO opdracht Internationaal Ondernemen. Daar tegenover stond een overboeking naar het Ministerie van Financiën ten behoeve van het opstartbudget Invest International.

De uiteindelijke hogere realisatie van het uitgavenbudget op artikelonderdeel 1.2 wordt enerzijds veroorzaakt door een toegenomen vraag naar het DTIF-instrument en anderzijds door een verminderde bereidheid vanuit de banken om transacties te financieren, mede ingegeven door de COVID-19 pandemie. Deze uitgaven (volledig non-ODA) zijn deels gedekt door de toegenomen ontvangsten van aflossingen en premies op eerder verstrekte wisselfinancieringen en een onttrekking uit de DTIF begrotingsreserve.

Artikelonderdeel 1.3

De uitgaven realisatie op artikelonderdeel 1.3 (Versterkte private sector en arbeidsmarkt in ontwikkelingslanden) valt ten opzichte van de Ontwerpbegroting 2021 EUR 22,7 miljoen hoger uit. In de Eerste suppletoire begroting zijn extra middelen toegekend voor de subsidieverstrekking aan Agriterra en het TRACE programma in Tunesië.

In de Tweede suppletoire begroting is het budget per saldo verhoogd door een desaldering van hogere ontvangsten DGGF door een onttrekking uit de begrotingsreserve en overhevelingen van budget naar artikel 2.1 (voedselzekerheid) en 4.3 (veiligheid).

Landenprogramma’s

Zoals aangegeven in de leeswijzer vindt een toelichting op de landenprogramma’s plaats onder de betreffende beleidsartikelen.

Voor artikel 1 (Duurzame economische ontwikkeling, handel en investeringen) wijkt de realisatie van geen van de landenprogramma's meer dan EUR 5 miljoen af van wat was begroot middels de ontwerpbegroting 2021.

Artikel 2: Duurzame ontwikkeling, voedselzekerheid, water en klimaat

A. Algemene doelstelling

Toegenomen voedselzekerheid; verbeterd waterbeheer, drinkwater, sanitaire voorzieningen en voorlichting over hygiëne; toegenomen weerbaarheid tegen klimaatverandering en tegengaan van klimaatverandering; duurzaam gebruik natuurlijke hulpbronnen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Om deze doelstelling te realiseren, werkt de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking nauw samen met de minister en de staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat, de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en de Minister en Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat.

De minister is verantwoordelijk voor:

Financieren

• – De financiering van diverse programma’s en fondsen gericht op duurzame economische ontwikkeling, voedsel- en waterzekerheid, toegang tot hernieuwbare energie, klimaatadaptatie en verduurzaming van grondstofwinning. In toenemende mate wordt ingezet op financiering van programma’s waarin oog is voor de dwarsverbanden die tussen deze mondiale uitdagingen bestaan. Groeiende druk op natuurlijke hulpbronnen dwingt tot verduurzaming en een integrale benadering die synergie tussen de verschillende thema’s bevordert. De programma’s worden uitgevoerd door multilaterale instellingen, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen, (lokale) overheden, centrale uitvoerders (zoals FMO en RVO), in consultatie en samenwerking met andere donoren (waaronder DfID, BMZ, USAID en SIDA) en via publiek-private partnerschappen.

• – De financiering van verschillende multilaterale en internationale instellingen, die een sleutelrol spelen bij de verzameling van gegevens, analyse en (formulering van de) aanpak van vraagstukken op het gebied van deze thema’s.

Stimuleren

• – Nadruk op de verduurzaming van de dienstverlening en een integrale benadering die synergie tussen de verschillende thema’s bevordert.

• – Het stimuleren van een inclusieve benadering met extra aandacht voor vrouwen en jongeren.

• – Het intensiveren van de samenwerking tussen overheden, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en de private sector gericht op bovengenoemde doelstellingen.

• – Mobilisatie van private investeringen in klimaatadaptatie en klimaatmitigatie met gebruikmaking van begrotingsmiddelen.

Regisseren

• – Inzet van Nederlandse deskundigheid en technologie bij het realiseren van de ontwikkelingsdoelstellingen.

• – Coördinatie, in nauwe samenwerking met de Minister van Economische Zaken en Klimaat, van het Nederlandse internationale milieu- en klimaatbeleid.

C. Beleidsconclusies

Voedselzekerheid

In 2021 zijn volgens planning ondervoede mensen en kleinschalige voedselproducenten ondersteund en is internationaal ingezet op een brede (voedselsysteem)benadering, onder meer in het kader van de UN Food System Summit (TK 26 150, nr. 197, p. 4). Tegelijkertijd wordt de uitvoeringscontext in veel rurale gebieden (Sahel, Hoorn) grilliger en neemt de honger wereldwijd toe (SOFI 2021). Resultaten behalen (op schaal) blijft dan ook een uitdaging, met name in fragiele landen en instabiele landen/regio’s. Langjarige, coherente inzet en aansluiting bij lokaal verankerde benaderingen verhogen de kans op duurzame resultaten (IOB Evaluatie Voedselzekerheid 2012-2016, p. 26). Goede (conflict)context analyses zijn hiervoor essentieel.

Water

2021 liet zien hoe belangrijk toegang tot drinkwater, sanitatie en hygiene (WASH) was bij het beteugelen van de COVID-19 epidemie; daarom zal dit kabinet haar inzet op WASH en het betrekken van de private sector bij de financiering van noodzakelijke investeringen, onverminderd voortzetten. Over de bijdrage van het kabinet aan menstruele gezondheid als onderdeel van de bredere inzet op WASH zal de Tweede Kamer in 2022 worden geïnformeerd, conform motie Stoffer (TK motie35 925-VII-56). Het afgelopen jaar toonde tevens de meerwaarde van langjarige partnerschappen om resultaatgericht te werken, zoals de samenwerking met de stad Beira aan klimaatadaptatie en met drinkwaterbedrijven in het zuiden liet zien.

Klimaat

De evaluatie van de Energie Transitie Faciliteit benadrukte het belang van langdurige betrokkenheid voor klimaat- en energiediplomatie in landen. Van de in de IOB evaluatie klimaatfinanciering (kamerstuk 32 813-811) gepresenteerde ambitieniveaus sluit het coalitieakkoord aan bij het ambitieniveau gericht op huidige verplichtingen van de collectief toegezegde USD 100 miljard per jaar van 2020 tot en met 2025.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Verplichtingen

De verplichtingenrealisatie op artikel 2 (Duurzame ontwikkeling, voedselzekerheid, water en klimaat) valt ten opzichte van de Ontwerpbegroting 2021 EUR 234,3 miljoen hoger uit. Het merendeel hiervan is toegelicht in de eerste en tweede suppletoire begrotingen. Uiteindelijk viel het verplichtingenbudget eind 2021 lager uit dan voorzien in de Tweede suppletoire begroting. Dit komt doordat een aantal verplichtingen op het gebied van voedselzekerheid, water en klimaat uiteindelijk niet in 2021 maar in 2022 zullen worden aangegaan.

Voor het thema voedselzekerheid betreft dit een o.a. de bijdrage aan UNICEF voor een programma op het gebied van voeding en de bijdrage aan het Productive Safety Net Program (PSNP) in Ethiopië, die vanwege de politieke ontwikkelingen is aangehouden.

Voor het thema water betreft dit de opdrachten aan RVO voor Partners voor Water en DRR (disaster risk reduction), de subsidie aan de Unie van Waterschappen voor het Blue Deal-programma en de bijdrage aan de EIB (Europese Investeringsbank) voor het Water Sector Fund alsmede de bijdrage aan UNOPS voor het UN-Water Program.

Voor het thema klimaat betreft dit de verlenging van het NDCP, de opdracht aan RVO voor het Climate and Energy Response Programme (CERP), de bijdrage aan de IDB (Inter-American Development Bank) voor een fonds op het gebied van tropische bossen in de Amazone en de middelenaanvulling voor het Global Environment Facility (GEF) voor de periode 2022-2026.

Uitgaven

Artikelonderdeel 2.1

De uitgavenrealisatie op artikelonderdeel 2.1 (Voedselzekerheid) valt ten opzichte van de Ontwerpbegroting 2021 EUR 7,7 miljoen hoger uit. Dit is veroorzaakt door een verhoging van het uitgavenbudget bij de Tweede suppletoire begroting. In de uiteindelijke realisatie zijn de uitgaven aan ecologische houdbare voedselsystemen per saldo in beperkte mate lager dan voorzien. Daarnaast is de bij de Tweede suppletoire begroting toegelichte bijdrage aan het Productive Safety Net Program (PSNP) in Ethiopië aangehouden in afwachting van de politieke ontwikkelingen. Dit zorgt voor de per saldo lagere realisatie op het instrument voedselzekerheid (zijnde landenprogramma’s). Hier tegenover staan per saldo iets hogere uitgaven aan kennis en capaciteitsopbouw en het uitbannen van huidige honger & voeding. Deze zijn enerzijds het gevolg van een bijdrage aan de organisatie voorheen bekend als Consultative Group for International Agricultural Research (CGIAR) in het kader van kennis en capaciteitsopbouw en anderzijds een bijdrage aan Unicef voor het uitbannen van honger.

Artikelonderdeel 2.3

De uitgavenrealisatie op artikelonderdeel 2.3 (Klimaat) valt ten opzichten van de Ontwerpbegroting 2021 EUR 18,2 miljoen hoger uit. Deze realisatie is per saldo enerzijds het gevolg van in zeer beperkte mate lagere subsidies voor hernieuwbare energie door kleinere financieringsbehoefte en aan het Dutch Fund for Climate & Development als gevolg van o.a. COVID-19 dat nog steeds voor vertragingen zorgt en anderzijds hogere bijdragen aan klimaat. Deze hogere bijdragen zijn zoals reeds toegelicht bij de tweede suppletoire begroting het gevolg van een verhoging van zowel het uitgaven- als het verplichtingenbudget voor artikelonderdeel 2.3 met de Miljoenennota en bestemd voor ondersteuning in de aanpak van de klimaatcrises die is ingezet voor o.a. CAFI (Central African Forest Initiative) en CIF’s (Climate Investment Funds).

Landenprogramma’s

Zoals aangegeven in de leeswijzer vindt een toelichting op de landenprogramma’s plaats onder de desbetreffende beleidsartikelen.

Voedselzekerheid

In Ethiopië, waar Nederland een belangrijke partner is in het Productive Safety Net Program (PSNP) van de Wereldbank, werd in 2021 een aanzienlijke bijdrage aangehouden in afwachting van de politieke ontwikkelingen die eind 2021 voor veel onrust zorgden.

Tevens zijn wat vertragingen opgetreden in de uitvoering van de landenprogramma’s in Rwanda, Soedan en Zuid-Soedan. In Soedan hield dit verband met de instabiele politieke situatie in het laatste kwartaal van 2021.

Water

De lagere uitgaven op water zijn met name het gevolg van vertragingen op het gebied van integraal waterbeheer.

In Ethiopië is dit wederom toe te schrijven aan de politieke instabiele situatie eind 2021, waardoor betalingen zijn aangehouden. In andere landen waaronder Bangladesh, Mali, Mozambique, Rwanda en Zuid-Soedan spelen met name lagere financieringsbehoeftes een rol.

Artikel 3: Sociale vooruitgang

A. Algemene doelstelling

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

Financieren

• – Het financieren van programma’s van multilaterale organisaties, niet-gouvernementele organisaties, bedrijven, overheden en kennisinstellingen, die het meest perspectief bieden op het verwezenlijken van de beoogde resultaten op het gebied van SRGR, HIV/aids, vrouwenrechten en gendergelijkheid en het versterken van de meest gemarginaliseerde en gediscrimineerde groepen.

• – Het financieren van programma’s gericht op het versterken van het maatschappelijk middenveld in ontwikkelingslanden, via onder meer strategische partnerschappen.

• – Het financieren van initiatieven op het terrein van onderwijs, onder andere via ondersteuning van het Global Partnership for Education en programma’s gericht op het vergroten van perspectieven en kansen voor jongeren, zoals Generation Unlimited en de programma’s die de nexus tussen onderwijs en werkgelegenheid bevorderen.

• – De versterking van hoger- en beroepsonderwijsinstellingen via het OKP (Orange Knowledge Programma), NICHE (Netherlands Initiave for Capacity development in Higher Education) en de opleiding van professionals via het NFP (Netherlands Fellowship Program); en de Kennisplatforms voor Development Policies en voor SRGR (Share-Net International).

Stimuleren

• – Het bijdragen aan structurele armoedebestrijding en bevorderen van inclusieve groei en ontwikkeling door mensen te steunen invloed uit te oefenen op beleid en hun mogelijkheden en kansen te vergroten om bij te dragen aan inclusieve ontwikkeling, specifiek voor achtergestelde of gediscrimineerde groepen waar onder vrouwen, meisjes en LGBTI.

• – De Nederlandse inzet voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR) en hiv-preventie, onder meer in multilaterale fora. Nederland speelt een actieve rol in de follow-up van ICPD beyond 2014 en uitvoering van SRGR en gendergelijkheid als onderdeel van de 2030 agenda, in de bilaterale dialoog in de partnerlanden, in de samenwerking met NGO’s en in samenwerking met private partijen en het bedrijfsleven.

• – Werken aan goede internationale kaders voor vrouwenrechten en gendergelijkheid in multilaterale fora (VN, OESO/DAC, EU) en het ondersteunen van lokale organisaties ter versterking van politieke participatie, economische zelfstandigheid, een actieve rol van vrouwen in vredesprocessen en de uitbanning van geweld tegen vrouwen. Lokale ervaringen worden ingebracht in multilaterale fora, en vice versa.

• – De samenwerking met het maatschappelijk middenveld op de internationale beleidsagenda en het bevorderen van de politieke ruimte in internationale fora, waaronder het Global Partnership for Effective Development Cooperation (GPEDC).

• – De Nederlandse inzet voor onderwijs om jongeren in ontwikkelingslanden meer perspectief te bieden, uitdragen in internationale fora en via internationale fondsen zoals het Global Partnership for Education (GPE), Education Cannot Wait (ECW) fonds en het Malala fonds.

C. Beleidsconclusies

SRGR en HIV/aids

De COVID-19 pandemie leidt niet alleen tot directe gezondheidsschade, maar heeft vooral ook negatieve effecten op reguliere zorg voor vrouwen en jongeren op het gebied van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR). Door de pandemie staat de basisgezondheidszorg lage-inkomenslanden sterk onder druk.2 Daarom blijft Nederlandse inzet op basisgezondheidszorg en SRGR van groot belang.

In aanvulling op deze inzet heeft Nederland in 2021 extra bijgedragen aan de aankoop van vaccins via COVAX, maar vooral ook aan de verbetering van de distributie en toediening van vaccins te verbeteren en aan het versterken van gezondheidssystemen in ontwikkelingslanden. Dit draagt zowel bij aan de directe respons op COVID-19 als aan het verzekeren van essentiële basisgezondheidszorg waaronder SRGR. In 2021 droeg Nederland in totaal EUR 105 miljoen extra bij aan de Access to Covid-19 Tools Accelerator (ACT-A), het internationale samenwerkingsverband voor de respons op COVID-19.

Nederland intensiveerde de diplomatieke inzet tegen regressieve druk op SRGR en gendergelijkheid. Op deze manier werd bijgedragen dat in VN verband er voor het eerst in vijf jaar een resolutie werd aangenomen die zich sterk uitspreekt voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten en dat in de VN-top over HIV/AIDS is afgesproken dat kwetsbare groepen, key populations genoemd, prioriteit krijgen bij de aanpak van hiv.

Er wordt een nieuw kader voorbereid van het Fonds Product Development Partnerships waarmee uitvoering gegeven aan de motie Kuik (Kamerstuk 35 830-XVII, nr. 8).

Vrouwenrechten en gendergelijkheid

In 2021 heeft de Inspectie Ontwikkelingssamenwerking en Beleidsevaluatie (IOB) een evaluatie uitgevoerd van de behaalde resultaten van het Nederlandse ontwikkelingssamenwerkingsbeleid op het gebied van gender mainstreaming van de afgelopen vijf jaar. De beleidsreactie3 is op 27 september 2021 met de Kamer gedeeld. Vanwege de demissionaire status van het kabinet in 2021 zal opvolging van deze evaluatie in 2022 plaatsvinden.

Maatschappelijk Middenveld

Met de uitvoering van het beleidskader Versterking Maatschappelijk Middenveld (VMM) versterkt Nederland maatschappelijke organisaties voor een periode van vijf jaar om op te komen voor gelijkheid, de naleving van (mensen)rechten en om bij te dragen aan een democratische en inclusieve samenleving wereldwijd. Binnen de programma’s wordt speciale aandacht gegeven aan mensenrechtenverdedigers en activisten in een gemarginaliseerde positie.

Onderwijs en Jongeren

Ten behoeve van de aanpak van grondoorzaken van armoede en het creëren van perspectief voor jongeren heeft Nederland onverminderd ingezet op onderwijs en de aansluiting op de arbeidsmarkt. De Nederlandse bijdrage aan de International Financing Facility for Education kwam in 2021 vooralsnog niet tot stand met name door een tekort aan donoren.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Verplichtingen

De verplichtingenrealisatie op artikel 3 (Sociale vooruitgang) valt ten opzichte van de Ontwerpbegroting 2021 EUR 475,5 miljoen hoger uit. In de Eerste suppletoire begroting is reeds een stijging van EUR 255 miljoen toegelicht. In de Tweede suppletoire begroting is daarnaast nog eens een stijging van EUR 241 miljoen toegelicht.

Deze stijging in het verplichtingen budget houdt verband met een aantal committeringen die vanuit 2020 zijn doorgeschoven naar 2021 voor onder andere het subsidiekader voor Versterking Maatschappelijk Middenveld waaronder het subsidiekader Power of Voices.

Daarnaast worden er committeringen aangegaan in 2021 voor een nieuwe core bijdrage aan GAVI , een extra bijdrage aan Down to Zero (motie Kuik/Voordewind, Kamerstuk 35570 XVII nr. 36), nieuwe contracten voor de Product Development Partnerships (PDP’s), een nieuwe bijdrage aan de West African Health Organisation (WAHO) en voor een bijdrage voor het jaarlijkse boardlidmaatschap van de Global Financing Facility (GFF).

Uitgaven

Artikelonderdeel 3.1

De uitgavenrealisatie op artikelonderdeel 3.1 (SRGR en hiv/aids) valt ten opzichte van de Ontwerpbegroting 2021 EUR 130,3 miljoen hoger uit. Zoals reeds vernoemd in de Eerste suppletoire begroting, de Tweede suppletoire begroting en in de decemberbrief houdt de stijging verband met extra bijdrages aan COVAX, WHO Strategic Preparedness and Response Plan, The Global Fund to Fight Aids, Tuberculosis and Malaria (GFATM) en aan the Global Financing Facility (GFF). Deze extra bijdrages houden verband met de bestrijding van de impact van COVID-19 in de armste landen.

Naast de COVID-19 gerelateerde extra bijdrages heeft er ook een overheveling plaatsgevonden van artikelonderdeel 3.3 (Maatschappelijk Middenveld) naar artikelonderdeel 3.1 (SRGR en hiv/aids) als bijdrage aan de nieuwe SRGR-partnerschappen.

Artikelonderdeel 3.3

De uitgavenrealisatie op artikelonderdeel 3.3 (Maatschappelijk Middenveld valt ten opzichte van de Ontwerpbegroting 2021 EUR 53,9 miljoen lager uit. Zoals reeds vermeldt in de Eerste suppletoire begroting houdt deze daling verband met een aantal overhevelingen vanuit artikelonderdeel 3.3. In 2020 heeft er een overheveling plaats gevonden van artikelonderdeel 3.4 (Onderwijs) naar artikelonderdeel 3.3 (Maatschappelijk Middenveld) als gevolg van het niet doorgaan van International Finance Facility for Education (IFFEd) in 2020. Deze overheveling wordt in 2021 deels teruggedraaid. Daarnaast vond er een overheveling plaats van artikel 3.3 naar artikel 3.1 (SRGR en hiv/aids) ter dekking van een extra bijdrage aan COVAX en voor een bijdrage aan de nieuwe SRGR-partnerschappen.

Landenprogramma’s

Zoals aangegeven in de leeswijzer vindt een toelichting op de landenprogramma’s plaats onder de betreffende beleidsartikelen.

Voor artikel 3 (Sociale vooruitgang) wijkt de realisatie van geen van de landenprogramma's meer dan EUR 5 miljoen af van wat was begroot middels de ontwerpbegroting 2021.

Artikel 4: Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling

A. Algemene doelstelling

Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling door het voorkomen en terugdringen van gewelddadig conflict en het bevorderen van rechtstaatontwikkeling, vredesopbouw en legitieme staatsstructuren. Tevens het bevorderen van migratiesamenwerking, het verbeteren van de perspectieven van vluchtelingen en gastgemeenschappen (met focus op onderwijs en werk) en het verlenen van noodhulp ter leniging van humanitaire nood wereldwijd.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

Financieren

• – Programma’s en partners op het terrein van veiligheid & rechtsorde, gericht op het aanpakken van de grondoorzaken van conflict, waaronder early warning, early action en conflictpreventie, veiligheid van mensen, rechtsstaatontwikkeling, vredesprocessen, politieke staatsopbouw en sociaal- economische wederopbouw met nadruk op de focus regio’s (Sahel, MENA en Hoorn van Afrika). Voor een deel worden deze gefinan cierd uit het geïntegreerde Budget Internationale Veiligheid (Defensiebegroting) en het Stabiliteitsfonds (BZ-begroting), waarmee het geïntegreerde karakter van de inzet van diplomatieke, civiele en/of militaire activiteiten wordt geborgd.

• – Humanitaire hulpverlening door gespecialiseerde VN-organisaties, het Internationale en Nederlandse Rode Kruis, en Nederlandse NGO’s (Dutch Relief Alliance).

• – Programma’s gericht op innovatie van de humanitaire hulpverlening.

• – Programma’s gericht op duurzame opvang en bescherming van vluchtelingen in de regio.

• – Het ondersteunen van brede partnerschappen op migratieterrein met prioritaire herkomst-, transit- en opvanglanden, door financiering van activiteiten die belangrijk zijn voor betrokken ontwikkelingslanden en die bijdragen aan beter migratiesamenwerking, betere bescherming en perspectieven voor vluchtelingen en gastgemeenschappen, tegengaan van uitbuiting en mishandeling van migranten en bestrijding mensensmokkel/handel, en het bevorderen van vrijwillige terugkeer en herintegratie.

Stimuleren

• – Programma’s gericht op veiligheid & rechtsorde en ‘legitieme stabiliteit’ in partnerlanden in landen waarin zich actuele crises voordoen, met name in landen in de Sahel, MENA en Hoorn van Afrika regio’s en Grote Meren van Afrika. Onder deze programma’s valt ook grote inzet op fysieke veiligheid van burgers via humanitair ontmijnen en cluster munitie programma’s.

• – De nadruk ligt daarbij steeds meer op het bereiken van resultaten onder Sustainable Develoment Goal 16, wat zich specifiek richt op vrede, justitie en sterke (inclusieve) instellingen, als leidraad voor de Nederlandse inzet.

• – Innovatie ligt vooral op een nog grotere synergie bereiken tussen de verschillende thema’s en programma’s binnen deze landen op het terrein van veiligheid en rechtsorde. Bijvoorbeeld door een samenwerking te stimuleren tussen verschillende Nederlandse partners die actief zijn op lokaal bestuur en politieke partijen versterking, waarbij ook speciale aandacht wordt gegeven aan jongeren.

• – Innovatie en hervorming bij noodhulporganisaties om efficiënter en effectiever te werken en om de onderlinge coördinatie te versterken.

• – Vergroten van paraatheid voor tijdige en effectieve rampenrespons.

• – Betrekken van kwetsbare groepen in humanitaire situaties bij beleid en uitvoering en het tegengaan van seksueel geweld.

• – De positieve bijdrage van migratie aan ontwikkeling bevorderen en de negatieve effecten tegengaan.

• – Realisatie van brede partnerschappen op migratieterrein met prioritaire herkomst-, transit- en opvanglanden, waar zowel betrokken landen, NL/ EU als vluchtelingen/migranten baat bij hebben.

• – Versterking opvang en bescherming van vluchtelingen in de regio, door inzet op betere bescherming en een sterkere rechtspositie voor vluchtelingen (inclusief toegang tot werk), meer en betere voorzieningen (onderwijs, gezondheidszorg, water etc.) en het stimuleren van economische ontwikkeling en banengroei, zodat vluchtelingen en gastgemeenschappen betere perspectieven en dienstverlening krijgen. Toegang tot werk en onderwijs vormen hierbij speerpunten. Speciale aandacht gaat uit naar vrouwen en jongeren.

Regisseren

• – Handhaving en bevordering van internationaal humanitair recht en humanitaire principes en vergroten van effectiviteit van humanitaire hulpverlening door onder andere innovatie. Nederland blijft tevens aandringen op het nakomen en stimuleren van afspraken gemaakt in de Grand Bargain en tijdens de World Humanitarian Summit in 2016.

• – Samenwerking met actoren zoals de VN, het Rode Kruis en NGO’s voor een effectievere noodhulpverlening, en met de Europese Commissie Office for Humanitarian Aid Department (ECHO) en EU-lidstaten.

• – Betere samenwerking op veiligheid & rechtsorde tussen UNDP (team rechtsstaatsontwikkeling) en VN-DPKO via multi-donor dialoog over het Global Focal Point for Justice, Police and Corrections.

• – Meer interne cohesie tussen EU-lidstaten en -instellingen, met name de Europese Commissie en EDEO, op crisisbeheersing en conflictpreventie, onder meer via het ‘Comprehensie Approach Action Plan’, het ‘EU wide Security Sector Reform framework’ en de ‘Joint Communication on Capacity Building in support of security and development’ waarbij Nederland eigen ‘best practices’ inbrengt.

• – Bevordering van herstel na crises en stimulering van een belangrijke rol voor het maatschappelijk middenveld bij lokale conflictpreventie, het bevorderen van participatie van burgers en sociaaleconomische wederopbouw.

• – Nederland leidt en coördineert namens de EU en de EU-lidstaten de uitrol van het EU-programma om vluchtelingenopvang in de Hoorn van Afrika te versterken. Dit heeft als doel een betere bescherming van vluchtelingen (speciale aandacht voor vrouwen en meisjes), betere perspectieven voor gastgemeenschappen en vluchtelingen inclusief meer mogelijkheden om buiten de vluchtelingenkampen te wonen, werken en onderwijs te volgen.

C. Beleidsconclusies

Humanitaire hulp, Veiligheid en Rechtstaatontwikkeling

De Covid-19 crisis en de groeiende polarisatie en onderdrukking in veel samenlevingen onderstreepte ook in 2021 het belang om naast de inzet op humanitaire hulp en sociaaleconomische steun in de langere termijn respons ook in te zetten op legitieme stabiliteit en duurzame vrede, door steun aan inspanningen op het gebied van menselijke veiligheid, toegang tot recht, vredesopbouw en inclusief bestuur.  Het belang van een mensgerichte benadering, gebruik van data om inzicht te krijgen in wat noden zijn, en innovatieve benaderingen werd extra in acht genomen vanwege Covid-19 consequenties.

Door de machtsovername van de Taliban in Afghanistan zijn de Veiligheid & Rechtsorde programma’s, net als de gehele OS inzet in Afghanistan, in de tweede helft van 2021 gepauzeerd. Eind 2021 is besloten dat een deel van de projecten op onder andere het gebied van stabiliteit en Veiligheid & Rechtsorde weer doorgang kunnen vinden. EUR 23 miljoen van het Veiligheid & Rechtsorde budget dat oorspronkelijk voor OS programma’s in Afghanistan was bestemd, is in 2021 incidenteel ingezet voor het lenigen van acute humanitaire noden in Afghanistan.

In 2021 bleef Nederland bij het vredesproces in Libië aandacht vragen voor het belang van verzoening, rechten van slachtoffers en mensenrechten in het algemeen, als onderdeel van SDG16 (Vrede veiligheid en sterke publieke diensten). Zo biedt Nederland, met de VN en andere landen, een actief platform voor nationale actoren en het maatschappelijk middenveld om over mensenrechten uitdagingen in gesprek te gaan.

Opvang en bescherming in de regio en migratiesamenwerking

In 2021 is een consortium ingehuurd om een tussentijdse onafhankelijke evaluatie van het Prospects Partnerschap (2019-2023) uit te voeren. Door reisbeperkingen i.v.m. Covid-19 heeft het proces vertraging opgelopen. Voorjaar 2022 presenteert het consortium haar bevindingen die zullen dienen voor zowel aanpassingen en bijstellingen in het lopende Partnerschap als ook voor de ontwikkeling van (mogelijk) nieuw uitvoeringsinstrumentarium na de afloop hiervan.

Met betrekking tot migratiesamenwerking was het beleid ongewijzigd.

D. Budgettaire gevolgen van beleid