Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Gerealiseerde begrotingsgefinancierde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 miljoen). Totaal € 57.702.854.000,-

Figuur 2 Gerealiseerde begrotingsgefinancierde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 miljoen). Totaal € 3.804.362.000,-

Figuur 3 Gerealiseerde premiegefinancierde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 miljoen). Totaal € 63.957.696.000,-

Figuur 4 Gerealiseerde premiegefinancierde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 miljoen). Totaal € 189.830.000,-

A. ALGEMEEN

1 1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bieden wij het departementale jaarverslag van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) over het jaar 2021 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoeken wij de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen decharge te verlenen over het in het jaar 2021 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,C.E.G.van Gennip

De Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen,C.J.Schouten

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

2.1 2.1 Opbouw jaarverslag

Het jaarverslag van SZW bestaat uit vijf onderdelen: algemeen, beleidsverslag, jaarrekening, departementspecifieke informatie en bijlagen.

Algemeen

Beleidsverslag

Jaarrekening

Departementspecifieke informatie

De departementspecifieke informatie gaat over de sociale fondsen SZW en over de gerealiseerde koopkrachtontwikkeling.

Bijlagen

• – Afgerond evaluatie- en overig onderzoek;

• – Inhuur externen;

• – Verantwoording EU-middelen in gedeeld beheer.

Tot slot is een lijst van afkortingen opgenomen.

2.2 Specifieke aandachtspunten

Begrotingsgefinancierde en premiegefinancierde regelingen

In de begrotingen en de jaarverslagen van het Ministerie van SZW wordt gerapporteerd over zowel begrotingsgefinancierde als premiegefinancierde regelingen. In de beleidsartikelen waar premiegefinancierde uitgaven en ontvangsten voorkomen zijn deze opgenomen in een afzonderlijke tabel ‘Budgettaire gevolgen van beleid’. In de paragraaf beleidsprioriteiten wordt ingegaan op de ontwikkeling van het totaal van deze uitgaven. De begrotingsgefinancierde uitgaven en ontvangsten komen een-op-een voort uit de administratie van SZW. De premiegefinancierde uitgaven en ontvangsten zijn afgeleid uit de jaarverslagen van UWV en de SVB.

Rol en verantwoordelijkheid: taakverdeling Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen

De politieke leiding van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid bestaat uit de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen. De verdeling van de beleidsterreinen is vastgelegd in de portefeuilleverdeling van het kabinet Rutte IV. Waar in dit jaarverslag gesproken wordt van 'de Minister', wordt bedoeld de Minister in wier portefeuille betreffend beleidsterrein valt.

Focusonderwerp

Naar aanleiding van het verzoek van de Tweede Kamer om in het Financieel Jaarverslag Rijk 2021 aandacht te besteden aan bekostigingssystemen van uitvoeringsorganisaties, is in de RBV eenmalig een model opgenomen met betrekking tot dit focusonderwerp. De in dit model voorgeschreven rapportage in de departementale jaarverslagen betreft de uitvoeringsorganisaties zoals vermeld in de brief van 2 februari 2021 van de Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken (Kamerstukken II 2020/21, 31 490, nr. 296). Meer specifiek gaat het om uitvoeringsorganisaties die bij naam worden genoemd in de bijlage bij deze brief in hoofdstuk 2 (financiële wendbaarheid). Omdat de SZW uitvoeringsorganisaties geen onderdeel zijn van deze limitatieve lijst van organisaties, is het model voor het focusonderwerp niet van toepassing voor het SZW jaarverslag.

Grondslagen voor de vastlegging en waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2022 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agentschappen het baten-lastenstelsel. Sinds 1 januari 2018 vallen onder het Ministerie van SZW geen agentschappen meer.

Motie Schouw

In juni 2011 is de motie Schouw ingediend en aangenomen. Deze motie zorgt ervoor dat de landenspecifieke aanbevelingen van de Raad op grond van de nationale hervormingsprogramma's een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen. De Europese Commissie heeft aanbevolen dat Nederland in 2020 en 2021 actie onderneemt om de effecten op de werkgelegenheid en de sociale effecten van de crisis te beperken en adequate sociale bescherming van zelfstandigen te stimuleren (aanbeveling 2). In de beleidsprioriteiten, paragraaf 3.1 Het beeld van 2021, en in betreffende beleidsartikelen wordt ingegaan op de coronasteunmaatregelen. Als bijlage bij de beleidsprioriteiten is daarnaast een overzicht opgenomen van de coronasteunmaatregelen op het terrein van SZW.

Gegevens oude jaren

In dit jaarverslag worden ook kerncijfers gepresenteerd over jaren vóór 2021. Hierbij wordt uitgegaan van de meest recente informatie. Dit betekent dat deze cijfers kunnen afwijken van voorlopige gegevens die in vorige jaarverslagen werden gepresenteerd.

Afwijkingen van de Rijksbegrotingsvoorschriften

Bij de budgettaire tabellen in het beleidsverslag wordt het verschil tussen de budgettaire raming uit de begroting 2021 en de realisatie voor het jaar 2021 toegelicht indien de afwijking tussen raming en realisatie groter is dan 5% van het begrotingsbedrag of groter is dan € 25 miljoen. Hiermee wordt afgeweken van de RBV-model 3.22e.

Groeiparagraaf

Nieuw in dit jaarverslag ten opzichte van het jaarverslag 2020 is de openbaarheidsparagraaf (paragraaf 3.5 van het Beleidsverslag). In de openbaarheidsparagraaf wordt verslag gedaan van initiatieven inzake de verbetering van de informatiehuishouding en het transparanter maken van de organisatie (Wet open overheid).

B. BELEIDSVERSLAG

3. Beleidsprioriteiten

3.1 Het beeld van 2021

Demissionair kabinet

Het vorige kabinet was vrijwel heel 2021 demissionair. Tegelijkertijd vroeg een aantal urgente thema’s op het beleidsterrein van SZW om een actieve aanpak. Het ging met name om steunbeleid vanwege de coronacrisis en compensatie voor de getroffenen van de toeslagenaffaire. Daarbuiten vroeg deze demissionaire status om terughoudendheid bij het nemen van beleidsmatige besluiten. Met het aantreden van het huidige kabinet worden weer belangrijke, beleidsmatige keuzes gemaakt op de verschillende SZW-terreinen.

Coronacrisis

De coronacrisis heeft na twee jaar nog steeds grote impact op de Nederlandse maatschappij. Eind 2021 is Nederland opnieuw geconfronteerd met een opleving van het coronavirus. De gevolgen zijn voor veel mensen groot. Niet alleen de gezondheid van veel mensen lijdt eronder, ook sociaal en economisch lopen we schade op. Scholen gingen herhaaldelijk dicht, ondernemers hebben hun zaak moeten sluiten, sommigen moesten extra hard werken en eenzaamheid onder jongeren en ouderen is toegenomen. Iedere Nederlander beleeft deze crisis op een eigen manier, maar vast staat dat de gevolgen voor heel veel mensen groot zijn. Dit jaarverslag moeten we in die context plaatsen: op veel gebieden zijn het afgelopen jaar stappen gezet, maar voor veel mensen zullen de effecten van corona in de eigen leefomgeving het beeld van 2021 bepalen.

Arbeidsmarkt

De Nederlandse economie herstelde zich snel, zodra contactbeperkende maatregelen werden opgeheven. Tussen mei en december 2021 kende de economie een aanzienlijke opleving, toen de contactbeperkende maatregelen grotendeels werden opgeheven. De productie en consumptie namen flink toe, onder andere doordat winkels en horeca weer open mochten en evenementen onder voorwaarden weer konden plaatsvinden. Deze opleving van de economie zorgde voor een stijging van de werkgelegenheid. Dat is terug te zien in onderstaande figuren. Samen met het effect van de steunpakketten zorgde deze economische opleving ervoor dat tegen het einde van 2021 een ongekende krapte op de arbeidsmarkt zichtbaar was. Tussen het eerste en derde kwartaal van 2021 steeg het aantal openstaande vacatures van 245 naar 371 duizend. Dat is een stijging van 52 procent. Dit betekent dat er sinds de zomer van 2021 meer vacatures waren dan werklozen.

De economische steunmaatregelen beperkten de negatieve economische impact van het coronavirus. Met behulp van onder meer de Tijdelijke noodmaatregel overbrugging voor behoud van werkgelegenheid (NOW), de Tegemoetkoming Vaste Lasten (TVL), de Tijdelijke overbruggingsmaatregel zelfstandig ondernemers (Tozo) en het Besluit bijstandverlening zelfstandigen (Bbz) hebben we ondernemers financieel kunnen ondersteunen. Onderzoek van het CPB naar de steunmaatregelen in 2020 laat zien dat deze effectief zijn: het steunbeleid in 2020 voorkwam een sterke stijging van de werkloosheid en zorgde ervoor dat de daling van het bruto binnenlands product relatief kleiner was dan in andere landen (CPB, Economische analyse steunpakket 2020). In het najaar van 2021 zag het toenmalige kabinet zich genoodzaakt de steunmaatregelen opnieuw in te zetten, toen het coronavirus weer om zich heen sloeg. Aan deze uitgebreide steunpakketten kleven echter ook nadelen: zij werken verstorend voor de economie, de middelen komen niet altijd op de juiste plekken terecht en de pakketten doen een groot beroep op belastingmiddelen (Kamerstukken II 2021/22, 35 420, nr. 458). Daarom werken we aan een langetermijnvisie op de steunpakketten, die in de eerste helft van 2022 met de Kamer wordt gedeeld.

Inflatie en koopkracht

Een stijgende inflatie had in het najaar van 2021 een negatief effect op de koopkracht van huishoudens. Dit is weergegeven in onderstaande figuur. De stijgende inflatie ten opzichte van de relatief lage prijzen in 2020 heeft verschillende oorzaken, waarbij de stijging van de energieprijzen een belangrijke factor is. Het vorige kabinet verlaagde de energiebelastingen en compenseerde zo een deel van de prijsstijging. Voor een huishouden met een gemiddeld verbruik is die compensatie ruim € 400. Daarnaast is er geld vrijgemaakt om huishoudens met een lager inkomen aanvullend tegemoet te komen (Kamerstukken II 2021/22, 35 925 XV, nr. 84).

POC-KOT

De kinderopvangtoeslagaffaire heeft veel gezinnen zwaar geraakt. In samenwerking met veel partijen, waaronder de VNG en gemeenten, is in 2021 hard gewerkt om gedupeerde ouders te compenseren. Ook is er brede ondersteuning geboden om hun leven weer op orde te brengen. Om gedupeerde ouders zo veel mogelijk een schuldenvrije toekomst te bieden, is een schuldenaanpak vormgegeven. Ook zijn UWV, SVB, DUO en gemeenten in 2021 begonnen met het kwijtschelden van schulden van gedupeerde ouders binnen het SZW-domein. De kosten die gemeenten hiervoor moeten maken, compenseren we met een specifieke uitkering. Om ook recht te doen aan de schade die kinderen en betrokken ex-partners hebben ondervonden, heeft het vorige kabinet eind oktober 2021 aangekondigd voor deze groepen extra regelingen op te zetten (Kamerstukken II 2021/22, 31 066, nr. 912). Daarnaast heeft het vorige kabinet een compensatieregeling aangekondigd voor mensen die gedupeerd zijn bij de uitvoering van de huurtoeslag, zorgtoeslag en het kindgebonden budget. Het aangedane leed kan nooit worden weggenomen, maar het kabinet zal zich onverminderd blijven inzetten om gedupeerden te compenseren.

3.1.1 Beleidsprioriteit 1: Het stimuleren van zekerheid en het verbeteren van de werking van de arbeidsmarkt.

Situatie op de arbeidsmarkt

Na het heropenen van de samenleving in het voorjaar van 2021 herstelde de economie zich snel. Dit herstel van de economie had een forse daling van de werkloosheid tot gevolg. Tussen februari en november 2021 daalde de werkloosheid met ruim 25 procent. Ook bleef het aantal faillissementen laag. De lage werkloosheid is goed nieuws voor alle werkenden en vormt tegelijkertijd een uitdaging: bedrijven hebben steeds meer moeite om het juiste personeel te vinden. Zoals hiervoor al is genoemd: sinds de zomer van 2021 zijn er meer vacatures dan werkzoekenden. De hoge werkgelegenheid betekent ook dat het aantal werkloosheidsuitkeringen laag is: de WW-instroom lag in augustus 2021 zelfs onder het niveau van de pre-corona periode. Hierbij speelden de steunpakketten waarschijnlijk een rol.

De krapte op de arbeidsmarkt was in 2021 ongelijk verdeeld tussen sectoren. Zo zijn er aan de ene kant bedrijven die staan te springen om arbeidskrachten, en zijn er daarnaast sectoren die structureel of voor langere tijd minder werk te bieden hebben. Dit zorgde ook voor een verschuiving van arbeid tussen sectoren. Het toenmalige kabinet heeft in 2021 op verschillende gebieden zijn beleid doorgezet om ervoor te zorgen dat werkgevers en werkzoekenden elkaar beter en sneller vinden. Er wordt gewerkt aan het verbeteren van de structurele werking van de arbeidsmarkt, mensen worden voorbereid op transities in werk (bijvoorbeeld door Leven lang ontwikkelen), er wordt ingezet op de verhoging van de arbeidsparticipatie en er is een sectorale aanpak waar nodig. Ook is in november 2021 een bedrag van € 40 miljoen vrijgemaakt voor de aanpak van krapte op de arbeidsmarkt (Kamerstukken II 2021/22, 35 420, nr. 420).

Crisismaatregelen

Het kabinet zette verschillende type regelingen in om werkgevers en werknemers te steunen in lastige tijden. De Tijdelijke noodmaatregel overbrugging voor behoud van werkgelegenheid (NOW) komt werkgevers met een omzetverlies tegemoet om werknemers door te betalen en in dienst te houden. De Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo) biedt zelfstandigen een inkomensondersteuning. In 2021 is de toegang tot de Tozo versoepeld door de vermogenstoets niet uit te voeren en aanvragen met terugwerkende kracht mogelijk te maken. Ook is de Tozo verlengd tot 1 oktober 2021. Vanaf 1 oktober konden zelfstandigen nog steeds bij gemeenten terecht via een beroep op het verruimde Besluit bijstandverlening zelfstandigen (Bbz). Voor de laatste drie maanden van 2021 is de toegang tot het Bbz verruimd. Hierbij is een aantal elementen uit de Tozo overgenomen. Zo bevat het Bbz tot die tijd geen vermogenstoets. Ook heeft het toenmalige kabinet het Bbz verlengd tot 1 april 2022 waarmee zelfstandigen, onder voorwaarden, een uitkering kunnen krijgen als zij (tijdelijk) weinig inkomen hebben.

De economische steun ademde mee in de afwisseling van versoepelingen en strenge maatregelen door corona. Zo zijn verschillende steunregelingen gekoppeld aan omzetverlies. Het steunen wordt daarnaast toegespitst op de epidemiologische en economische situatie. Door het jaar heen is de steun daarom gewijzigd, waarbij het ook een periode volledig is stopgezet. De ontwikkelingen tegen het einde van 2021 hebben geleid tot de keuze van het toenmalige kabinet om over te gaan tot een harde lockdown. Ook is toen besloten om (wederom) ruimhartige steun in te voeren.

Met het aanvullend sociaal pakket werkte het toenmalige kabinet aan scholing en ontwikkeling, bestrijding van jeugdwerkloosheid en aanpak van armoede en schulden. De aanpak bestond onder andere uit de aanvullende crisisdienstverlening door regionale mobiliteitsteams, de impuls praktijkleren in het mbo, intensivering van gemeentelijke dienstverlening aan bijstandsgerechtigden en de tijdelijke impuls banenafspraak. Met al deze onderdelen bevorderde het pakket de stap naar nieuw werk. De regionale mobiliteitsteams zijn gefaseerd van start gegaan en sinds eind september zijn alle 35 teams actief. Aan het einde van 2021 zag het kabinet een stijgende lijn van de inzet van crisisdienstverlening. Daarnaast werden werkenden tijdens de coronacrisis gesteund in hun ontwikkeling via het crisispakket ‘NL leert door’. Werkenden konden kosteloos (online) om- en bijscholing volgen en ontwikkeladviezen ontvangen. Ook zijn er middelen beschikbaar gesteld voor de aanpak van armoede en schulden en ter tegemoetkoming van het omzetverlies bij SW-bedrijven.

Ouders werden in 2021 tweemaal geconfronteerd met een sluiting van de kinderopvang. De sluitingen begin en eind 2021 hebben een grote impact gehad op het dagelijks leven van veel gezinnen. Kinderen van ouders met cruciale beroepen en kwetsbare kinderen konden gedurende deze sluitingen wel gebruikmaken van de noodopvang. Tijdens de sluitingen is aan ouders gevraagd de eigen bijdrage aan de kinderopvang door te betalen om een plek voor hun kinderen te behouden. Bovendien hoefde daardoor niet ingegrepen te worden in het kinderopvangtoeslagsysteem, bleef de sector gefinancierd en kon noodopvang worden geboden. Ouders hebben een tegemoetkoming ontvangen voor het doorbetalen van de eigen bijdrage tijdens de eerste sluiting in 2021. Daarnaast is beslist dat ouders over de tweede sluiting in 2021 – die alleen zag op de BSO - nog een tegemoetkoming ontvangen. Die krijgen zij in 2022. Voor ouders die bij de eerdere tegemoetkomingen nadeel hebben ondervonden, is besloten dat in 2022 nog een aanvullende tegemoetkoming volgt.

Het vorige kabinet heeft in 2021 geconstateerd dat een langetermijnvisie op de steunmaatregelen noodzakelijk is. Het huidige kabinet bouwt hierop voort en denkt, in gezamenlijkheid met onder andere sociale partners, na over een visie op de aanpak van corona op de (middel)lange termijn. Naast het gezondheidsaspect wordt de visie op het steunbeleid herijkt. Het ruimhartige steunpakket houdt bedrijvigheid en banen in stand. Tegelijkertijd zitten er ook economische nadelen aan deze vorm en omvang van steun, die naarmate corona langer bij ons blijft ook steeds groter zullen worden. Zo is de steun verstorend voor de economie en dynamiek op de arbeidsmarkt, die op dit moment grote krapte kent. Ook komt de steun niet altijd op de juiste plekken terecht en doet het een groot beroep op belastingmiddelen. Daarom kan het steunbeleid volgens het kabinet niet oneindig zijn. Het kabinet is van plan om in de eerste helft van 2022 een langetermijnvisie over de vormgeving van het steunpakket met de Tweede Kamer te delen. 

Arbeidsmarkt van de toekomst

In navolging van de commissie-Borstlap heeft ook de SER een advies uitgebracht over de toekomst van de arbeidsmarkt. De demissionaire status van het kabinet vroeg in 2021 om terughoudendheid als het gaat om beleidswijzigingen op dit terrein. Het eindrapport van de commissie Regulering van Werk (commissie-Borstlap) en het hoofdstuk ‘Arbeidsmarkt, inkomensverdeling en gelijke kansen’ uit het SER MLT-advies bieden een leidraad voor de inrichting van de arbeidsmarkt van de toekomst.

In 2021 is doorgewerkt aan de uitwerking van het pakket loondoorbetaling bij ziekte. Eind 2018 is een pakket met maatregelen samengesteld dat de loondoorbetalingsverplichtingen bij ziekte makkelijker, duidelijker en goedkoper moet maken. Onderdeel hiervan vormt differentiatie naar grootte van de werkgever bij de premieheffing voor het Arbeidsongeschiktheidsfonds (Aof), die leidt tot een lagere premie voor kleine werkgevers vanaf 2022. Het budget van € 450 miljoen dat in 2021 incidenteel beschikbaar is gekomen, wordt in 2022 en 2023 ingezet om incidenteel de Aof-premie voor kleine werkgevers extra te verlagen. Dit komt bovenop de verlaging die met de invoering van het wetsvoorstel is voorzien (Kamerstukken II 2020/21, 29 544, nr. 1025). Het wetsvoorstel ‘RIV-toets UWV door arbeidsdeskundigen’ is vanwege de demissionaire status van het kabinet in 2021 controversieel verklaard en is daarom doorgeschoven naar het huidige kabinet. Met dit voorstel wordt het advies van de bedrijfsarts over de belastbaarheid van de werknemer leidend bij de toetsing van het re-integratieverslag (RIV-toets) door UWV. Ook is in 2021 het ZonMw-programma ‘Verbetering re-integratie 2e spoor’ begonnen, naast het programma ‘Verbetering kwaliteit poortwachtersproces’ dat in 2020 is gestart.

Ook is er verder gewerkt aan de uitwerking van een arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV) voor ZZP’ers. Naar aanleiding van het advies van de Stichting van de Arbeid heeft het vorige kabinet in maart 2021 de hoofdlijnen van een AOV ZZP geschetst (Kamerstukken II 2020/21, 29 544, nr. 1044). De bedoeling is om de AOV ZZP zo uit te werken dat deze recht doet aan het advies van de Stichting van de Arbeid. Zo geeft het ook gevolg aan het Pensioenakkoord. Hoewel er vooruitgang is geboekt, is er nog een aantal uitdagingen op het gebied van averechtse selectie, uitvoerbaarheid en betaalbaarheid.

Met betrekking tot zelfstandigen is de pilot webmodule afgerond. Het is aan het huidige kabinet of het verder wil gaan met de webmodule en in welke hoedanigheid (zekerheid of duidelijkheid). Daarnaast is ook de keuze over het voortzetten van het handhavingsmoratorium aan het huidige kabinet gelaten.

Leven lang ontwikkelen

In 2021 is verder ingezet op een ‘Leven lang ontwikkelen’ (LLO). Dit is van groot belang om ervoor te zorgen dat mensen vitaal, flexibel en duurzaam inzetbaar blijven op een veranderende arbeidsmarkt. In 2021 is hard gewerkt aan de implementatie van een publiek leer- en ontwikkel-budget, dat de fiscale scholingsaftrek vervangt. Dit zogenoemde STAP-budget (Stimulans ArbeidsmarktPositie) komt voor iedereen tot de AOW-gerechtigde leeftijd beschikbaar; zowel werkenden als werkzoekenden zonder baan.

Pensioenen

In 2021 is verder gewerkt aan de Wet toekomst pensioenen, die eind 2021 voor advies naar de Raad van State is verstuurd. Sinds het najaar van 2020 worden de afspraken over het tweedepijlerpensioen uit het pensioenakkoord uitgewerkt in het conceptwetsvoorstel toekomst pensioenen. Het conceptwetsvoorstel is omvangrijk en bevat fundamentele wijzigingsvoorstellen voor het pensioenstelsel. We verwachten dat we het wetsvoorstel samen met het advies van de Raad van State in het voorjaar van 2022 aan de Tweede Kamer kunnen sturen. Na voorbereidingen in 2021 heeft SZW begin 2022 samen met stakeholders een informatieplatform voor professionals gelanceerd. Dit in het kader van het implementatietraject van de stelselherziening.

Vanaf 1 januari 2021 is de ‘Wet bedrag ineens, Regeling voor vervroegde uittreding (RVU) en verlofsparen’ ingegaan. Met dit wetsvoorstel zijn drie maatregelen uit het pensioenakkoord gerealiseerd. Voor het bedrag ineens is de invoeringsdatum van 2022 naar 2023 verplaatst en er wordt gewerkt aan een wetswijziging om de complexiteit in de uitvoering te verminderen. Deze wetswijziging zal in het voorjaar van 2022 voor parlementaire behandeling worden ingediend. Onderzoek naar cao-afspraken over de RVU laat zien dat de betreffende cao-partijen afspraken maken over de beoogde doelgroepen en dat sociale partners de voorwaarden voor de RVU-vrijstelling overnemen (Kamerstukken II 2020/21, 29 544, nr. 1072).

Vanaf 2021 is ook de subsidieregeling ‘Maatwerkregeling duurzame inzetbaarheid en vervroegd uittreden’ (MDI&EU) van start gegaan. De MDI&EU loopt van 2021 tot en met 2025 en stelt in totaal € 1 miljard beschikbaar met als doel dat werkenden zoveel mogelijk gezond werkend hun pensioen halen, ook degenen die zwaar werk verrichten. De eerste aanvraag­tijdvakken zijn in 2021 afgerond. Samen met sociale partners heeft het kabinet de mogelijkheid onderzocht om het moment van uittreden onder voorwaarden te koppelen aan het aantal dienstjaren. Het onderzoeksrapport hierover is begin 2021 opgeleverd (Kamerstukken II 2020/21, 32 043, nr. 556).

Arbeid, zorg en de ontwikkeling van het kind

Afgelopen jaar is het wetsvoorstel betaald ouderschapsverlof door beide Kamers aangenomen. Deze wet regelt dat ouders negen weken deels betaald ouderschapsverlof kunnen opnemen bij de geboorte van hun kind. Dit is een belangrijke stap vooruit, voor ouders en de kinderen. Het doel van deze uitbreiding is om beide partners de kans te geven om tijd met hun kind door te brengen in het eerste jaar na de geboorte. De invoering van het betaald ouderschapsverlof geeft werkende ouders daarnaast extra mogelijkheden voor een meer evenwichtige verdeling van werk- en zorgtaken. De Wet betaald ouderschapsverlof zal op 2 augustus 2022 in werking treden.

Gezond en veilig werken

Ook in 2021 maakte corona het belang van gezond en veilig werken extra duidelijk. Daarbij ging het om zaken als thuis- en hybride werken, persoonlijke beschermingsmiddelen, en testen en vaccineren en de inzet van de arbozorg daarbij. Deze kwesties hebben, samen met aanpassing van de wetgeving rond het coronatoegangsbewijs, tot extra inspanningen geleid. Zo zijn in samenwerking met de SER meerdere rondetafelgesprekken georganiseerd, is het digitale platform www.hoewerktnederland.nl ten behoeve van vitaal thuiswerken opgezet en is de SER om advies verzocht voor een toekomstagenda rond thuiswerken. Dit advies wordt in 2022 verwacht.

Naast dit alles is er in 2021 ook gewerkt aan het ontwikkelen van een nieuwe visie op arbeidsomstandigheden: de Arbovisie 2040. De hoofdlijnennotitie is in 2021 aan de Tweede Kamer aangeboden en de SER is om advies gevraagd. Dat laatste komt in de loop van 2022 beschikbaar, waarna de visie en de beleidsagenda verder vorm krijgen.

Daarnaast is gewerkt aan het verbeteren van het proces van schadeafhandeling bij beroepsziekten door blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Dit volgt op de kabinetsreactie op het rapport van de commissie-Heerts. Naar aanleiding van dat rapport is een tegemoetkomingsregeling voor werkenden die een ernstige beroepsziekte hebben opgelopen als gevolg van blootstelling aan gevaarlijke stoffen, in consultatie gebracht en aangeboden voor een uitvoeringstoets (Regeling tegemoetkoming stoffengerelateerde beroepsziekten). Deze regeling treedt naar verwachting medio 2022 in werking en maakt het mogelijk om (ex-)werkenden met een ernstige stoffengerelateerde beroepsziekte een financiële tegemoetkoming toe te kennen. De tegemoetkoming vormt een erkenning voor het feit dat men door participatie aan het arbeidsproces ziek is geworden.

Ook zijn er voorbereidingen getroffen voor een Landelijk Expertisecentrum voor stoffengerelateerde beroepsziekten. Hiervoor wordt een onafhankelijke arbeidsgeneeskundige organisatie opgericht. Deze moet de kennisinfrastructuur op dit terrein versterken. We verwachten dat het expertisecentrum in de loop van 2022 operationeel is.

Tot slot is in 2021 stevig geïnvesteerd in de Brede maatschappelijke samenwerking (BMS) ter voorkoming van burn-outklachten. In samenwerking met uiteenlopende experts en stakeholders zijn bouwstenen opgehaald voor een meerjarig programma. De ambitie van de BMS is om de stijgende lijn van het aantal werkenden met burn-outklachten te keren. Ook wil de BMS de effecten van de coronacrisis op werkenden met burn-outklachten voorkomen en minimaliseren. Tegelijkertijd moet de mentale weerbaarheid van werkenden worden verbeterd.

Arbeidsmigratie

Het vorige kabinet heeft de aanbevelingen van het Aanjaagteam bescherming arbeidsmigranten (commissie-Roemer) opgepakt. Het toenmalige kabinet is direct na het verschijnen van de rapporten van het Aanjaagteam met alle aanbevelingen aan de slag gegaan. Er is nieuwe wet- en regelgeving gemaakt rondom registratie en goede huisvesting en er wordt onder andere gewerkt aan het nieuwe stelsel voor certificering van de uitzendbranche. Ook zijn er stappen gezet rondom informatievoorziening en handhaving. Het kabinet werkt bij de uitvoering van de aanbevelingen van het Aanjaagteam samen met sociale partners, gemeenten en provincies.

Verschillende voorstellen van het Aanjaagteam konden meeliften op reeds ingezette trajecten, waardoor wetgeving sneller geregeld was. Dit geldt bijvoorbeeld voor de wijzigingen in relatie tot de Basisregistratie Personen en het wetsvoorstel Goed Verhuurderschap, waarmee gemeenten onder andere de mogelijkheid krijgen om een verhuurdersvergunning voor de verhuur aan arbeidsmigranten in te voeren.  

Internationaal

Op het internationale en Europese vlak zijn in 2021 verschillende resultaten geboekt. Zo is in Europees verband onderhandeld met de andere lidstaten over een gezamenlijke positie voor de onderhandelingen met het Europees Parlement. Nederland kon instemmen met de gezamenlijke positie van de lidstaten over het Europees raamwerk voor adequate minimumlonen en het voorstel voor transparantie over beloningsverschillen tussen mannen en vrouwen. Daarnaast is op het langlopende dossier van de herziening van verordening coördinatie sociale verzekeringen nog geen compromis gevonden tussen Raad en Europees Parlement. Dat is voor Nederland op dit moment de meest gunstige uitkomst. Tot slot hebben op het terrein van de aanpassingen van bilaterale sociale zekerheidsverdragen een aantal onderhandelingsrondes plaatsgevonden, onder andere met Turkije, Thailand en Argentinië. Nederland heeft het gewijzigde verdrag met Kosovo inmiddels geratificeerd. Verder ondersteunt Nederland de European Labour Authority (ELA) om de samenwerking in het toezicht tussen EU-landen te bevorderen en om in geschillen tussen EU-landen op het gebied van grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit te bemiddelen.

3.2.2 Beleidsprioriteit 2: Mensen ondersteunen om naar vermogen mee te doen in de samenleving.

Breed offensief

De aanpak ‘Breed offensief’ maakt het voor werkgevers eenvoudiger om mensen met een beperking in dienst te nemen. Belangrijke onderdelen van het Breed offensief zijn vereenvoudigingen die het makkelijker maken om loonkostensubsidie in te zetten, maatregelen die ondersteuning op maat bevorderen en het werken lonender maken voor mensen met een beperking. Het wetsvoorstel tot wijziging van de Participatiewet (uitvoeren Breed Offensief) is in februari 2020 bij de Tweede Kamer ingediend (Kamerstukken II 2019/20, 35 394, nr. 2). In 2021 is het wetsvoorstel controversieel verklaard en daarmee is de wetsbehandeling uitgesteld tot de komst van het huidige kabinet. Desondanks zijn twee wijzigingen uit het wetsvoorstel toch gerealiseerd, via de Verzamelwet 2022. Het gaat om het wegnemen van belemmeringen bij de no-riskpolis en harmonisering van de studietoeslag. Vanaf 2022 ontvangen gemeenten verder de middelen voor loonkostensubsidies op basis van realisaties. Hiermee stimuleert het kabinet gemeenten om mensen aan het werk te helpen met behulp van loonkostensubsidie.

Armoede en schulden

Op de gestelde ambities met betrekking tot kinderarmoede (Kamerstukken II 2018/19, 24 515, nr. 484) is vooruitgang geboekt. Er is meer aandacht binnen gemeenten voor kinderarmoedebeleid en het bereik van kinderen in armoede is bovendien flink gestegen. Dat blijkt uit de eerste rapportage Ambities kinderarmoede (netto bereik nam toe van 43 procent in 2017 naar 81 procent in 2020) (Kamerstukken II 2020/21, 24 515, nr. 608). Ook blijkt uit de rapportage over de voortgang van de Ambities kinderarmoede dat het aantal huishoudens met kinderen dat te maken heeft met een laag inkomen alweer is gedaald (in 2019 7.000 minder kinderen in armoede dan het jaar ervoor). Toch blijft er inzet nodig om de Ambities kinderarmoede te realiseren. Daarom is in 2021 besloten om de subsidie aan de armoedepartijen verenigd onder SAM& te verlengen tot ten minste eind 2022. Zodat nog meer kinderen mee kunnen doen op school, aan sport, aan cultuur en sociale activiteiten.

De problematiek van kwetsbare mensen was ook in 2021 een aandachtspunt, vooral ook door corona. Er spelen grote uitdagingen voor de regering en gemeenten om burgers tijdig de juiste ondersteuning te bieden. Voor de periode 2020-2022 is een bedrag van € 146 miljoen vrijgemaakt voor het tegengaan van armoede en problematische schulden. Een belangrijk onderdeel hiervan is het Waarborgfonds, dat in het najaar van 2021 van start is gegaan. Het Waarborgfonds stimuleert gemeenten om vaker saneringskredieten in te zetten, wat het mogelijk maakt om problematische schulden van mensen sneller af te wikkelen. Verder heeft het kabinet met behulp van deze extra middelen de armoede- en schulden­aanpak versneld en geïntensiveerd, zodat mensen sneller en op een laagdrempelige manier de weg naar hulpverlening kunnen vinden. Daarom is onder andere een impuls gegeven aan de Nederlandse schuldhulproute (NSR) en collectief schuldregelen (Kamerstukken II 2020/21, 24 515, nr. 569 en 24 515, nr. 600).

Via gemeenten geeft het kabinet aanvullende ondersteuning aan huishoudens met een terugval in inkomen als gevolg van de coronacrisis. Dit doet het kabinet omdat niet iedereen uit de financiële problemen komt door andere steunmaatregelen. Via de gemeenten is met behulp van de TONK (de Tijdelijke ondersteuning noodzakelijke kosten) extra hulp aan huishoudens geboden. In 2021 heeft het kabinet hiervoor € 260 miljoen vrijgemaakt.

Vanaf 1 januari 2021 kunnen gemeenten in een eerder stadium mensen helpen die door schulden in de problemen dreigen te komen. Woningcorporaties, zorgverzekeraars, energieleveranciers en drinkwaterbedrijven geven zorgelijke betalingsachterstanden op vaste lasten door aan de gemeenten. Hiervoor is geen toestemming van de schuldenaar nodig. Gemeenten moeten vervolgens een ondersteuningsaanbod doen. Dat is mogelijk door een wijziging in de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening. Ook is vanaf 2021 de Wet vereenvoudiging beslagvrije voet in werking getreden. Deze wet zorgt voor een betere bescherming van het bestaansminimum van mensen die te maken hebben met beslaglegging op hun inkomen. Aan dit traject is door verschillende partijen, zoals deurwaarders, gemeenten, waterschappen, UWV, SVB, CJIB, LBIO en Belastingdienst, intensief samengewerkt. Alle partijen passen de nieuwe wet vereenvoudiging beslagvrije voet inmiddels toe.

Integratie en maatschappelijke samenhang

In 2021 is in samenwerking met gemeenten, DUO en andere ketenpartners hard gewerkt aan de implementatie van het nieuwe inburgeringsstelsel. Inburgeren helpt om volwaardig mee te doen in de maatschappij. Wie goed Nederlands spreekt, heeft betere toegang tot passend onderwijs, vindt makkelijker een baan en is beter in staat zijn eigen zaken te regelen. In het nieuwe inburgeringsstelsel zorgen gemeenten ervoor dat nieuwkomers zo snel mogelijk de Nederlandse taal leren en meedoen, het liefst via betaald werk. In 2021 besloot het kabinet om extra middelen ter beschikking te stellen aan gemeenten. In 2021 betrof dit € 9 miljoen aan extra invoeringsmiddelen, ten behoeve van de implementatie van de nieuwe wet. Daarnaast is er gespreid over de jaren 2021 tot en met 2026 in totaal € 21 miljoen beschikbaar gesteld voor de begeleiding van een groep inburgeraars die nog onder de Wet inburgering 2013 vallen, maar al in de geest van de nieuwe wet worden begeleid.

Er is extra geld beschikbaar gesteld om jonge inburgeraars te ondersteunen. Dit is besloten naar aanleiding van het ‘Rapport kosten onderwijsroute’ eind 2021 (Kamerstukken II 2020/21, 32 824, nr. 350). De komende twee jaar komt er in totaal € 24 miljoen beschikbaar om op korte termijn de aanbestedingen van de Onderwijsroute te stimuleren. Deze leerroute is met name gericht op jonge inburgeraars die na de inburgering kunnen doorstromen naar een vervolgopleiding.

Verder is in 2021 een verkenning uitgevoerd naar hardheden in het oude inburgeringsstelsel. De uitkomsten en voorgestelde verbetermaatregelen zijn in oktober 2021 met de Tweede Kamer gedeeld (Kamerstukken II 2020/21, 32 824, nr. 348). Een deel van de maatregelen vergt een wijziging van de nieuwe Wet inburgering in verband met een aanpassing van het overgangsrecht. Hiertoe zijn in 2021 een wetsvoorstel en een wijzigingsregeling in internetconsultatie gegaan.

Daarnaast had corona in 2021 ook impact op het inburgeringsonderwijs en de examens. Het kabinet heeft daarom besloten om inburgeraars onder de Wet inburgering 2013 die tegen het einde van de inburgeringstermijn aanlopen, opnieuw een verlenging van de inburgeringstermijn te verlenen (Kamerstukken II 2020/21, 32 824, nr. 348). Door de verlenging krijgen inburgeraars voldoende tijd om in te burgeren, komen zij niet in de knel met de termijn en worden zij niet geconfronteerd met boetes.

Met het programma ‘Verdere integratie op de arbeidsmarkt’ (VIA) verbeteren we de arbeidsmarktpositie van mensen met een migratieachtergrond. Hiervoor is vanaf 2018 een aantal pilots gestart waarin vernieuwende aanpakken zijn getest. De meeste pilots zijn in 2021 afgerond en leverden bruikbare resultaten op. De uitkomsten zijn gedeeld in het ‘Eindrapport programma Verdere integratie op de arbeidsmarkt’ (Kamerstukken II 2020/21, 29 544, nr. 1081). Om de lessen uit het programma VIA verder toe te passen en te verspreiden is samen met (koepel)organisaties binnen de Taskforce Werk & Integratie afgesproken om de komende jaren een gezamenlijke Werkagenda uit te voeren (Kamerstukken II 2020/21, 29 544, nr. 1085). 

Caribisch Nederland

In 2021 heeft het kabinet verder gewerkt aan het ijkpunt sociaal minimum. Dit ijkpunt is in 2019 ingesteld, om te werken aan een verbetering van de bestaanszekerheid van inwoners van Caribisch Nederland. In 2021 is naar aanleiding van de motie Wuite c.s. (Kamerstukken II 2021/22, 35 925 IV, nr. 12) besloten om het minimumloon en de uitkeringen per 1 januari 2022 met 10 procent (inclusief inflatie) te verhogen.

Om de kwaliteit en toegankelijkheid van kinderopvang in Caribisch Nederland te verbeteren, is de ‘Wet kinderopvang Caribisch Nederland’ aangekondigd. De beoogde inwerkingtreding van deze wet is verschoven. De tijdelijke subsidieregeling financiering kinderopvang Caribisch Nederland zal tot aan de invoering van de Wet kinderopvang Caribisch Nederland van kracht blijven. Vanaf 1 juli 2021 zijn de subsidiebedragen verhoogd. De samenwerking met de Openbare Lichamen via het programma BES(t) 4 kids zal worden voortgezet. Zo wordt gewerkt aan het verbeteren van de kwaliteit van de kinderopvang en worden de kinderopvangorganisaties begeleid bij de invoering van de nieuwe wet.

Het specifiek voor Caribisch Nederland in het leven geroepen corona-steunpakket liep ook in 2021 door. De hiermee gemoeide inzet heeft de reguliere uitvoering wel onder druk gezet (Kamerstukken II 2020/21, 35 420, nr. 257), maar dit was onvermijdelijk. Per 13 oktober 2021 is de Tijdelijke subsidieregeling loonkosten en inkomensverlies CN afgesloten voor nieuwe aanvragen.

3.1.3 Beleidsprioriteit 3: Het verbeteren van de uitvoering en handhaving

Een goede dienstverlening is van cruciaal belang voor de burger. De uitvoering en dienstverlening door de (Rijks)overheid is de plek waar de burger de overheid «ontmoet». Hierdoor is het werk van de uitvoeringsorganisaties van grote waarde.

Ontwikkeling kabinetsreactie POK

In 2021 zijn verschillende maatregelen genomen om de burger centraal te zetten in de publieke dienstverlening. Dit vloeit mede voort uit de overheidsbrede aandacht voor het versterken van de publieke dienstverlening. Naar aanleiding van de Parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag (POK) heeft het kabinet voorstellen gedaan om de dienstverlening vanuit de overheid fundamenteel te verbeteren, knelpunten in beleid eerder te signaleren en de samenwerking tussen beleid en uitvoering te verbeteren. De in 2021 genomen maatregelen sluiten hierop aan. UWV en de SVB hebben hiervoor bestedingsplannen ingediend in het kader van de intensiveringen vanaf 2022. Deze plannen zijn in 2021 goedgekeurd, waardoor UWV en de SVB verder kunnen met de uitwerking. Concreet benutten UWV en de SVB deze middelen voor meer ruimte voor laagdrempelig contact met mensen en het leveren van maatwerk.

Werkagenda voor de uitvoering

Om als overheid consequent recht te kunnen doen aan de publieke dienstverlening, is de overheidsbrede beweging Werk aan Uitvoering (WaU) gestart. Op 5 maart 2021 heeft de Tweede Kamer de kabinetsreactie op de rapporten Werk aan Uitvoering ontvangen (Kamerstukken II 2020/21, 29 362, nr. 290). De in de kabinetsreactie aangekondigde overheidsbrede Werkagenda voor de publieke dienstverlening is in 2021 verder uitgewerkt in concrete acties (Kamerstukken II 2020/21, 29 362, nr. 295). Het algemene beeld is dat de uitvoeringsorganisaties hard aan het werk zijn om betere publieke dienstverlening vorm te geven. Dat geldt ook voor UWV en de SVB. Het nieuwe dienstverleningsconcept en de maatwerkplaatsen van UWV sluiten aan op het WaU-traject. Dat geldt ook voor de meerjarenkoers en operatie ’gezonde dienstverlening’ van de SVB die tot uitvoering komt in 2022. Een invoerings­toets en internetconsultatie moeten ervoor gaan zorgen dat burgers en bedrijven beter worden betrokken bij voorbereiding van voorstellen en het beoordelen van de impact. Ook gaat er een stevigere toets van wetsvoorstellen plaatsvinden op de aspecten uitvoerbaarheid, menselijke maat en ‘doenvermogen’.

UWV en SVB

Ook al wordt er gewerkt aan verbeteringen van de uitvoering, het is belangrijk te realiseren dat er al veel goed gaat. Zo heeft UWV veel waardering gekregen voor de uitvoering van de Tijdelijke noodmaatregel overbrugging voor behoud van werkgelegenheid (NOW) en de SVB voor de uitvoering van de Tijdelijke tegemoetkomingsregeling KO (TTKO-I en II). Ondanks de uitdagingen waar corona ons allemaal voor stelt, is de overall klanttevredenheid bij deze twee uitvoeringsinstanties zelfs licht toegenomen.

UWV heeft al verschillende maatregelen genomen om te zorgen dat de burger centraal staat in de dienstverlening. Er is onder andere vooruitgang geboekt op de WW-dienstverlening, zoals een intensievere begeleiding van WW-uitkeringsgerechtigden. Er is ook extra onderzoek gedaan naar dienstverlening in de WGA (Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten). Verder zijn er in 2021 belangrijke verbeteringen in gang gezet als het gaat om de omslag naar het regiemodel en de effectievere werkwijze in de Ziektewet. De groeiende vraag naar sociaal-medische beoordelingen blijft echter een belangrijk aandachtspunt (Kamerstukken II 2020/21, 26 448, nr. 645). Ook is in 2021 de ‘Wet vereenvoudiging Wajong’ in werking getreden. De nieuwe regels gaan ervoor zorgen dat Wajongers beter mee kunnen doen in de maatschappij, dat meer werken meer loont en dat de Wajong eenvoudiger wordt. Daarnaast zijn er voor complexe vragen en situaties maatwerkplaatsen ingericht en is er gestart met het inrichten van een UWV-breed systeem voor klantsignaalmanagement. Ook is op basis van de evaluatie Wet SUWI gestart met een verkenning naar het stelsel van gegevensuitwisseling. Hierin wordt de governance van het Inlichtingenbureau (IB) en het BKWI nader onder de loep genomen. Een extern onderzoeksbureau is aan slag met de uitwerking van het onderzoek en de verwachting is dat de resultaten van het onderzoek medio 2022 bekend zullen zijn (Kamerstukken II 2020/21, 30 982, nr. 62). Naast deze acties, signaleert UWV ook verschillende knelpunten in wet- en regelgeving die maken dat UWV niet die dienstverlening kan leveren die ze zou willen (Kamerstukken II 2020/21, D 51093).

Ook de SVB heeft belangrijke verbeteringen in haar dienstverlening doorgevoerd. Naar aanleiding van onderzoek naar verschillende leefvormen in de AOW zijn verbeteringen doorgevoerd voor onder andere AOW-gerechtigden waarvan een partner in een zorginstelling is opgenomen. Zo worden dankzij gegevensuitwisseling discrepanties sneller ontdekt en kunnen we terugvorderingen voorkomen (Kamerstukken II 2020/21, 26 448, nr. 648). Verder werkt de overheid in samenwerking met de SVB en het CIZ aan het vereenvoudigen van de ‘Tegemoetkoming dubbele kinderbijslag intensieve zorg’ (DKIZ). Naar aanleiding van een beleidsonderzoek hiernaar, bleek dat de aanvraagprocedure ingewikkeld kan zijn voor ouders en dat er sprake is van niet-gebruik (Kamerstukken II 2020/21, 34 104, nr. 332). Daarnaast is in 2021 een conceptregeling klaargezet voor de uitvoering van een pilot om het niet-gebruik in de AIO tegen te gaan. Ook zijn diverse verbeterslagen gemaakt op de voorlichtings- en uitvoeringsprocessen van de AIO.

Handhaving

Corona heeft ook in 2021 zijn weerslag gehad op het werk aan handhaving binnen het sociaal domein. Door beperkende coronamaatregelen zijn sommige activiteiten niet of slechts in beperkte mate mogelijk geweest. Zo was bijvoorbeeld het afleggen van huisbezoeken maar beperkt mogelijk en vonden contacten tussen uitvoerder en uitkeringsgerechtigde telefonisch plaats. Daar komt bij dat de steunmaatregelen een verhoogd risico op misbruik en oneigenlijk gebruik met zich meebrengen, waarvoor beheersmaatregelen zijn ingezet. De bedrijfsvoeringsparagraaf van dit jaarverslag gaat daar nader op in.

Ook zijn in 2021 verdere stappen gezet om het instrumentarium van handhaving te herijken. De nieuwe Handhavingskoers is al naar de Tweede Kamer gestuurd. De herijking van het handhavingsinstrumentarium heeft geleid tot het onderzoek 'Tussen staat en menselijke maat’ dat is uitgevoerd door de NSOB en voorzien is van een bestuurlijke reactie (Kamerstukken II 2021/22, 17 050, nr. 601). Het uitgangspunt van de nieuwe Handhavingskoers is dat burgers en bedrijven zich aan de regels houden en dat handhavers hen benaderen vanuit vertrouwen. Hierbij wordt meer ingezet op preventie en op passend optreden tegen burgers en bedrijven die de regels niet naleven (Kamerstukken II 2021/22, 17 050, nr. 602).

Verder is het onderzoek ‘Kennis der verplichtingen en detectiekans’ uitgebreid. Dit onderzoek meet jaarlijks (kwantitatief) in hoeverre uitkeringsgerechtigden hun plichten kennen en hoe groot zij de pakkans inschatten als ze hun plichten niet naleven. In 2020 is een afwijkend onderzoek uitgevoerd naar de kennis over verplichtingen in coronatijd. In 2021 is het reguliere onderzoek weer hervat. Doordat het onderzoek opnieuw is aanbesteed, heeft een wijziging in de vraagstelling plaatsgevonden en is een andere weging toegepast. Hierdoor zijn de resultaten van dit onderzoek niet goed te vergelijken met de resultaten van eerdere onderzoeken.

Ten slotte wordt naast het kwantitatieve onderzoek ook een verdiepend onderzoek uitgevoerd. Uit dit onderzoek blijkt dat de verplichtingen die horen bij een uitkering bekend zijn bij de meeste uitkeringsgerechtigden. Het toepassen van die verplichtingen op een specifieke situatie ervaren zij echter vaak als lastig. Een ruime meerderheid van de uitkeringsontvangers schat de kans dat het opgemerkt wordt wanneer verplichtingen niet worden nagekomen als groot of zeer groot. Ook gaat een overgrote meerderheid ervan uit dat wanneer de uitkeringsinstantie erachter komt dat je niet aan de verplichtingen voldoet, er een sanctie volgt. Uit het verdiepende onderzoekt blijkt dat informatie in brieven en op de website over het algemeen helder is. Wel vinden mensen het soms lastig om informatie over een specifieke situatie te vinden. Naast kennis over de verplichtingen is vertrouwen één van de factoren die ook invloed hebben op nalevingsgedrag. Uit het onderzoek blijkt dat er over het algemeen vertrouwen is in de uitkeringsinstanties. Dit vertrouwen wisselt wel per type uitkering: het vertrouwen is lager bij uitkeringen waarbij het arbeidsvermogen moet worden bepaald, zoals de Wajong of de WIA.

3.1.4 Kerncijfers

Fraude en handhaving UWV, SVB en gemeenten

Bij het ontvangen van een uitkering gelden diverse verplichtingen, zoals het tijdig verstrekken van gegevens over het inkomen en het melden van samenwonen. De naleving van deze verplichtingen is een belangrijke voorwaarde voor een goed werkend stelsel van sociale zekerheid. UWV, de SVB en de gemeenten zetten diverse instrumenten in om de naleving en handhaving van wet- en regelgeving te bevorderen. Het gaat zowel om voorkomen (bijvoorbeeld voorlichting) als om controleren en sanctioneren (bijvoorbeeld het opleggen van boetes). In de tabellen 1, 2 en 3 is een overzicht gegeven van de kerncijfers op het gebied van handhaving bij UWV, de SVB en gemeenten.

De handhavingscijfers laten een wisselend beeld zien ten opzichte van eerdere jaren. Het aantal geconstateerde overtredingen met financiële benadeling is bij zowel UWV als SVB met ongeveer een derde gedaald ten opzichte van 2020. Deels is dit nog steeds het effect van corona, maar ook het gevolg van het afschaffen van de bijverdiengrens voor 16/17-jarige bij de Kinderbijslag en meer geautomatiseerde verwerking van gegevens waardoor cliënten minder gegevens hoeven door te geven waardoor de kans op het maken van een fout is afgenomen. Het aantal waarschuwingen is bij UWV wel fors gestegen. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door waarschuwingen voor late ziekmeldingen waarvoor het proces in 2020 heeft stilgelegen, maar in 2021 weer is opgestart. De incassoratio tot en met 31 december 2021 laat een stabiele trend zien in vergelijking met de mate van afbetaling in eerdere jaren. Zo lag de incassoratio na 1 jaar in 2017-2021 bij UWV gemiddeld rond de 23%. Bij gemeenten ten slotte zijn vooralsnog alleen de kerncijfers tot het derde kwartaal bekend. Deze zijn stabiel in vergelijking met de cijfers uit het derde kwartaal 2020.

Re-integratie

Tabel 4 geeft weer hoeveel mensen met een arbeidsbeperking UWV aan het werk heeft geholpen. In 2021 vonden 10.650 mensen met een arbeidsbeperking een baan, wat een lichte stijging is vergeleken met 2020. Dit is toe te schrijven aan de arbeidsmarkt die door de coronacrisis niet verder is verslechterd na 2020 voor werkzoekenden met een arbeidsbeperking. Wel was de arbeidsmarkt voor deze doelgroep nog steeds minder gunstig dan voor coronatijd. Dit is terug te zien in het hogere aantal mensen met een beperking dat aan het werk is geholpen door UWV in de jaren 2017 tot en met 2019.

3.2 Uitgavenplafond Sociale Zekerheid

Deze paragraaf presenteert een totaaloverzicht van de uitgaven onder het uitgavenplafond Sociale Zekerheid (SZ) voor het jaar 2021. Eerst wordt de opbouw van de totale uitgaven onder het SZ-plafond weergegeven, onderverdeeld naar begrotings- en premiegefinancierde uitgaven. Daarna wordt inzicht gegeven in de onderverdeling van de uitgaven onder het SZ-plafond naar de verschillende regelingen. Ten slotte worden de uitgavenmutaties sinds de begroting 2021 gegroepeerd weergegeven en vindt toetsing van de SZ-uitgaven aan het plafond plaats. Om een goede vergelijking te maken tussen begrote en gerealiseerde uitgaven zijn de uitgaven van de begroting 2021 (prijzen 2020) omgerekend naar prijzen 2021. Daarnaast worden in deze paragraaf de ontvangsten in mindering gebracht op de uitgaven (netto SZ-uitgaven). Tot slot geldt dat in deze paragraaf enkel uitgaven en ontvangsten worden verantwoord die onder het uitgavenplafond Sociale Zekerheid vallen, dus niet die onder het uitgavenplafond Rijksbegroting vallen. Om deze drie redenen wijken de gepresenteerde uitgaven af van de uitgaven zoals opgenomen in de beleidsartikelen.

Uit tabel 5 is af te leiden dat de totale uitgaven onder het SZ-plafond € 0,7 miljard hoger zijn uitgekomen dan voorzien bij de begroting 2021. De uitgaven onder het SZ-plafond bestaan uit begrotingsgefinancierde uitgaven en premiegefinancierde uitgaven. De begrotingsgefinancierde uitgaven worden uit belastinginkomsten betaald, de premiegefinancierde uitgaven worden voornamelijk door middel van premies gefinancierd. Het merendeel van de uitgaven op de SZW-begroting valt onder het uitgavenplafond SZ.

Op de totaaltelling van de uitgaven vindt een correctie plaats om dubbeltelling te voorkomen die ontstaat doordat sociale fondsen voor een deel gefinancierd worden uit begrotingsmiddelen. Deze zogeheten rijksbijdragen worden verantwoord op artikel 12 van dit jaarverslag. Dit betreft hoofdzakelijk een bijdrage aan het Ouderdomsfonds. De opbrengsten van de AOW-premie zijn namelijk onvoldoende om de ouderdomsuitgaven (AOW) te dekken.

De apparaatsuitgaven en enkele andere uitgaven, waaronder subsidies en opdrachten, behoren tot de uitgaven onder het plafond Rijksbegroting en zijn daarom niet relevant voor het SZ-plafond. Deze uitgaven worden in mindering gebracht op de totaaltelling.

Voor het gedeelte van de ontvangsten dat tot de niet-belastingontvangsten wordt gerekend, wordt eveneens gecorrigeerd. De gerealiseerde begrotingsontvangsten onder het SZ-plafond wijken af van de totale ontvangsten van SZW. De ontvangsten onder uitgavenplafond Rijksbegroting en de niet-plafondrelevante ontvangsten (voornamelijk werkgeversbijdragen kinderopvangtoeslag) worden immers niet onder het SZ-plafond meegenomen.

Rekening houdend met deze correcties bedragen de begrotingsgefinancierde uitgaven onder het uitgavenplafond SZ in 2021 € 31,3 miljard, de premiegefinancierde uitgaven bedragen € 63,8 miljard. Samen met de integratie-uitkering sociaal domein komt het totaal daarmee op € 97,1 miljard.

Uitgavenontwikkeling

Tabel 6 toont een onderverdeling van de uitgaven die vallen binnen het SZ-plafond naar de verschillende regelingen. Wederom is het startpunt de begroting 2021. Ontvangsten worden in mindering gebracht op de uitgaven.

Arbeidsmarkt

De uitgaven aan arbeidsmarkt vallen € 3.837 miljoen hoger uit dan begroot. Hoewel de uitgaven aan het Loonkostenvoordeel (LKV) lager waren, is de Tijdelijke noodmaatregel overbrugging voor behoud van werkgelegenheid (NOW) voortgezet. Na het opstellen van de begroting 2021 is vanwege de ontwikkelingen van het coronavirus besloten om nieuwe, aangescherpte contactbeperkende maatregelen te treffen. Daarop heeft het kabinet de NOW-3.2 en NOW-3.3 geïntensiveerd en is besloten tot openstelling van nieuwe NOW-tranches in 2021, de NOW-4 en de NOW-5. De NOW zorgt bijna voor het gehele effect, met € 3.878 miljoen aan extra uitgaven in 2021.

Werkloosheid en Bijstand

De uitkeringslasten WW komen € 2.548 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening gehouden wordt met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 2.635 miljoen lager dan begroot. Ten tijde van het opstellen van begroting 2021 was de verwachting dat de werkloosheid in 2021 flink zou oplopen als gevolg van de pandemie en de daarbij horende contact-beperkende maatregelen. Deze stijging heeft zich niet voorgedaan, mede door de loonsteun die de overheid heeft geboden aan werkgevers.

De uitgaven aan het Macrobudget Participatiewetuitkeringen vallen € 409 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening gehouden wordt met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 486 miljoen lager dan begroot. De daling is met name het gevolg van de lagere werkloosheid en de verwerking van realisaties in 2020.

Arbeidsongeschiktheid en Ziekte en zwangerschap

De uitgaven voor arbeidsongeschiktheid en ziekte en zwangerschap zijn € 799 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Indien rekening gehouden wordt met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 536 miljoen hoger dan begroot. Dit komt bijvoorbeeld door een hogere realisatie bij de WGA, als gevolg van een hoger aantal uitkeringen en een lagere gemiddelde uitkeringshoogte. Daarnaast zijn de uitgaven op de ZW hoger. Een belangrijke verklaring voor de hogere ZW-uitgaven is de aanhoudende gevolgen van het coronavirus, waardoor het beroep op de ZW ook in 2021 hoger is uitgevallen dan van tevoren werd verwacht. Voor de WAZO vielen de uitgaven ook hoger uit. Dit wordt verklaard door zowel een hoger aantal geboortes als een hogere gemiddelde WAZO-uitkering.

Ouderdom en nabestaanden

De AOW en Anw uitgaven zijn in totaal € 773 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling is de realisatie € 202 miljoen lager dan begroot. Dit wordt voornamelijk verklaard door doordat het aantal AOW-gerechtigden minder sterk is gestegen dan verwacht vanwege hogere sterfte door corona.

Kinderopvang en Kindregelingen

Het saldo van de uitgaven en ontvangsten Kinderopvangtoeslag is € 663 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 540 miljoen hoger dan de begroting. Dit komt vooral doordat het gebruik van kinderopvang in 2021 hoger is uitgekomen. Met name gingen kinderen gemiddeld meer uren naar de opvang dan was verwacht, zowel in de dagopvang als in de buitenschoolse opvang. De uitgaven aan AKW en WKB zijn € 42 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 79 miljoen lager dan bij begroting. Dit komt voornamelijk door de WKB en komt voort uit lagere uitgaven over het lopende toeslagjaar 2021. Deze lagere uitkeringslasten komen met name doordat het aantal huishoudens met WKB lager is uitgekomen dan aanvankelijk verwacht.

Re-integratie en Participatie

In 2021 is € 40 miljoen minder uitgegeven aan re-integratie arbeidsongeschikten dan begroot. Dit bestaat uit lagere uitgaven aan re-integratie Wajong (€ 29 miljoen) en lagere uitgaven aan re-integratie WIA/WAO/WAZ (€ 11 miljoen). Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 44 miljoen lager dan begroot. De uitgaven aan de integratie-uitkeringen sociaal domein zijn € 79 miljoen hoger dan verwacht bij de begroting 2021.

Uitvoeringskosten en overige uitgaven

De uitvoeringskosten van onder andere UWV en de SVB komen € 178 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstellingen, is de realisatie € 224 miljoen lager dan begroot. De lagere uitgaven worden voornamelijk veroorzaakt doordat de gerealiseerde volumes van de UWV-regelingen lager zijn dan geraamd.

Als onderdeel van het Noodpakket banen en economie is de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo) voortgezet. Op dit onderdeel komen de uitgaven € 187 miljoen lager uit dan begroot. De overige uitgaven zijn € 451 miljoen lager uitgekomen dan begroot. Dit komt onder andere doordat het grootste deel van de reserveringen op artikel 99 (nog onverdeeld) à € 303 miljoen is overgeboekt naar de betreffende beleidsartikelen of departementale begrotingshoofdstukken.

Toetsing aan het plafond

Tabel 7 laat de ontwikkeling van het SZ-plafond en de netto SZ-uitgaven zien voor het jaar 2021. De SZ-uitgaven worden getoetst aan het plafond.

Uitgaven

De geraamde SZ-uitgaven van € 96,4 miljard ten tijde van de begroting 2021 zijn uitgekomen op € 97,0 miljard bij het jaarverslag 2021. Bovenstaand zijn de grootste mutaties toegelicht.

Uitgavenplafond

Het plafond 2021 is € 0,7 miljard hoger vastgesteld dan in de begroting 2021 is opgenomen. De voornaamste oorzaak is een bijstelling van het plafond als gevolg van de noodmaatregelen in verband met de corona uitbraak. Daarnaast is het plafond bijgesteld vanwege overboekingen tussen de plafonds, statistische correcties, nominale ontwikkeling en voor de niet-beleidsmatige mutaties in de WW en bijstand. Het plafond voor 2021 is uiteindelijk vastgesteld op € 96,7 miljard.

Toetsing SZ-uitgaven aan uitgavenplafond

Door de hogere SZ-uitgaven ten opzichte van de begroting en de iets grotere opwaartse bijstelling van het plafond is er sprake van een kleinere overschrijding van het plafond dan bij de begroting. Per saldo is er bij jaarverslag 2021 € 0,3 miljard meer uitgegeven dan het voor 2021 geldende plafond.

3.3 Realisatie beleidsdoorlichtingen

Voor het meest recente overzicht van de programmering van beleidsdoorlichtingen, klik op deze link. Voor de realisatie van andere onderzoeken, zie «Bijlage 2. Afgerond evaluatie- en overig onderzoek».

3.4 Overzicht van risicoregelingen

Het Ministerie van SZW verleent – indien zij of hun partner niet over voldoende financiële middelen beschikken – via DUO leningen aan migranten met de plicht tot inburgering. Het leenstelsel hanteert het draagkrachtbeginsel. Asielmigranten die met succes en tijdig hun inburgering afronden hoeven de lening niet terug te betalen.

Voor deze leningen is er geen risicovoorziening ingesteld omdat eventuele verliezen via de begroting worden opgevangen.

3.5 Openbaarheidsparagraaf

In 2021 heeft het departement initiatieven genomen voor de verbetering van de informatiehuishouding en het transparanter maken van de organisatie. In deze paragraaf wordt dit inhoudelijk nader toegelicht en hoe de daarvoor toegekende middelen zijn ingezet. Onderstaand wordt ingegaan op de drie hoofdonderdelen van de Wet open overheid (Woo).

SZW heeft de verbetering van haar informatiehuishouding en de implementatie van de Wet open overheid sinds 2020 belegd in het programma ENIGMA, naar een duurzaam digitaal informatiebeheer SZW. Het programma heeft tot doel om het informatiebeheer van SZW te verbeteren, transparanter te maken en om het bewustzijn van de omgang met openbaarheid van informatie in het DNA van medewerkers en in het werk van SZW te verankeren.

De verbetering van de informatiehuishouding is een meerjarig traject. De in 2021 ingezette acties lopen de komende jaren door. In het groeimodel volgt meer aandacht voor wat er bereikt is met de ingezette acties en middelen.

Actieve openbaarmaking

Ten behoeve van de verbetering van de informatievoorziening aan het parlement worden sinds 1 juli 2021 bij toezending van stukken aan de Kamer ook de onderliggende departementale nota’s openbaar gemaakt. Dit zijn de onderliggende stukken die door de bewindspersonen zijn gebruikt bij de besluitvorming. Op 1 juli is de eerste fase van de Beleidslijn actieve openbaarmaking beslisnota’s in werking getreden. Dit betekent dat sindsdien de onderliggende beslisnota’s bij Kamerstukken in de categorieën «Wetgeving en Beleidsvorming» actief openbaar gemaakt worden. De categorieën "Voortgang/stand van zaken", "Kennis- en informatiedeling", «Begrotingsstukken» en «Europese en internationale onderhandelingen» volgen in een later voorstel. In het najaar van 2021 is de beleidslijn geëvalueerd zodat de uitkomst daarvan in 2022 kan worden meegenomen in een nieuw voorstel voor de verdere implementatie van de overige categorieën.

Tevens heeft SZW een Visie op Open Overheid vastgesteld voor het actief openbaar maken van informatie.

Passieve openbaarmaking (Wob/Woo-verzoeken)

Het is van groot belang om burgers, bedrijven en journalisten tijdig van informatie te kunnen voorzien. De maximale termijn voor de beantwoording van Wob/Woo-verzoeken wordt onder de Woo aanzienlijk korter (42 versus 56 dagen). Daarnaast schrijft de Woo termijnen voor waarbinnen het bestuursorgaan in contact moet treden met verzoeker als er onduidelijkheden zijn, of om nadere afspraken te maken over de verdere afhandeling van het verzoek. Daarom wordt geïnvesteerd om de arbeidsintensieve werkstroom die de afhandeling van Wob/Woo-verzoeken met zich meebrengt op orde te krijgen en te houden. Zo wordt het werkproces momenteel heringericht, worden nieuwe afspraken gemaakt om de samenwerking tussen de directie Wetgeving, Bestuurlijke en Juridische Aangelegenheden (WBJA), beleid en de Nederlandse Arbeidsinspectie (de dossierhouders) zo efficiënt mogelijk te laten verlopen en is eind 2021 slimme laktooling in gebruik genomen. Ook gaat aandacht uit naar de inhoudelijke wijzigingen onder de Woo.

Verbetering van de informatiehuishouding

Naar aanleiding van de bevindingen van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (PoK) is in april het Generiek actieplan informatiehuishouding Rijksoverheid ‘Open op Orde’ opgesteld. In juli 2021 is in navolging hierop een departementaal actieplan ingediend bij Bureau Regeringscommissaris (BRC). Er is een nulmeting informatiehuishouding uitgevoerd om het volwassenheidsniveau op het gebied van informatiehuishouding te bepalen en er heeft een haalbaarheidstoets op het actieplan plaatsgevonden. Er is een nieuwe, duurzame governance ingericht.

Er is in 2021 reeds ingezet op de bewustwording en het vergroten van de kennis van de SZW-medewerkers op het gebied van informatiebeheer. Hier wordt in 2022 en volgende jaren verder op ingezet. Daarnaast is een verkenning uitgevoerd naar het databeheer bij SZW. Hieruit komen adviezen over de benodigde acties voor het databeheer van SZW, rekening houdend met de eisen vanuit het perspectief van informatiehuishouding. Ook is een inventarisatie uitgevoerd om de informatiesystemen van SZW in kaart te brengen. Hieruit volgt in 2022 een beoordeling en een verbeterplan.

Het veiligstellen en archiveren van websites, chatberichten en e-mail is projectmatig opgepakt. De beleidslijn voor het archiveren van chatberichten is vastgesteld en wordt uitgevoerd. Hier wordt ook in 2022 vervolg aan gegeven. De webportfolio van SZW is geschoond en websites worden gearchiveerd. E-mails worden momenteel gedurende een periode van 10 jaar veiliggesteld ten behoeve van onder andere Wob/Woo verzoeken. Website- en emailarchivering vindt plaats conform de rijksbrede kaders. Een verdere implementatie van deze kaders wordt na 2021 rijksbreed opgepakt.

In de begroting van 2021 is de openbaarheidsparagraaf nog niet opgenomen. Welke kwantitatieve gegevens de komende jaren meegenomen dienen te worden bij de verantwoording wordt rijksbreed onderzocht. Het programma ENIGMA kent in 2021 twee financieringsstromen: het programmabudget (€ 1 miljoen) uit eigen middelen en het in april door BZK toegekende startbudget uit POK-IHH-gelden ten behoeve van Open op Orde (€ 2,4 miljoen waarvan € 1,2 miljoen voor de zbo’s SVB en UWV). Het totale budget is geraamd op € 2,2 miljoen en de realisatie is € 1,3 miljoen bij het jaarverslag 2021. Het startbudget uit de POK-IHH-gelden is relatief laat in het jaar ontvangen. Het budget was hoofdzakelijk voor inzet van (tijdelijk) personeel. De combinatie van late ontvangst en een lange werving maakte dat het budget niet volledig kon worden ingezet of anders aangewend. De afhankelijkheid van de schaarste op de arbeidsmarkt op dit vakgebied blijft in deze een aandachtspunt.

Bijlage: Overzicht coronasteunmaatregelen

NOW

De Tijdelijke noodmaatregel overbrugging voor behoud van werkgelegenheid (NOW) komt werkgevers tegemoet die door de coronacrisis met omzetverlies te maken hebben. Met de tegemoetkoming NOW kunnen werkgevers werknemers in dienst houden, waardoor banen behouden blijven. Werkgevers die te maken krijgen met minstens 20% omzetverlies kunnen aanspraak maken op de regeling. Werkgevers ontvangen een voorschot op basis van het verwachte omzetverlies. Achteraf vindt de subsidievaststelling plaats op basis van het daadwerkelijke omzetverlies. Ook wordt gekeken of werkgevers de loonsom op peil hebben gehouden.

Tijdelijke subsidieregeling loonkosten en inkomensverlies Caribisch Nederland

Het doel van deze regeling is het voorkomen van werkloosheid en het opvangen van inkomensverlies als gevolg van de acute vraaguitval die optreedt als gevolg van het coronavirus in Caribisch Nederland. Zowel werkgevers als zelfstandig ondernemers kunnen aanspraak maken op de regeling.

Tozo

De Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo) had als doel ondernemers te ondersteunen tijdens de coronacrisis. De regeling is voor zelfstandig ondernemers, waaronder zzp’ers. Ondersteuning kan worden aangevraagd in de vorm van een aanvullende uitkering voor levensonderhoud en/of een lening voor bedrijfskapitaal. Per oktober 2021 is de Tozo stopgezet.

Bbz-transitie

Om de overgang van de Tozo naar het Bbz voor de uitvoering bij de gemeenten behapbaar te maken heeft het kabinet besloten het Bbz tijdelijk te vereenvoudigen. Gemeenten worden gefinancierd voor de uitkeringslasten van het Bbz 2004 via het Macrobudget Participatiewetuitkeringen.

Tegemoetkoming eigen bijdrage kinderopvang

Alle ouders die gebruik maken van kinderopvang en hun factuur tijdens de sluitingsperioden van de kinderopvang volledig door blijven betalen, ontvangen een tegemoetkoming in de eigen bijdrage. De tegemoetkoming geldt voor alle typen formele opvang en voor verschillende financieringsvormen. Namelijk voor ouders die Kinderopvangtoeslag ontvangen, ouders die gebruik maken van een regeling gesubsidieerd door de gemeenten en personen die gebruik maken van kinderopvang zonder overheidsvergoeding.

NL leert door

Deze maatregel bestaat uit het aanbieden van online scholing en ontwikkel­adviezen en een ondersteunende campagne om de kansen van scholing onder de aandacht te brengen. Dit helpt mensen die door de crisis hun baan zijn verloren of dreigen te verliezen zich te (her)oriënteren op baankansen en daarvoor zo nodig (online) scholing te volgen.

Aanvullend sociaal pakket

Versnellen brede schuldenaanpak

Met behulp van deze extra middelen wordt de armoede- en schuldenaanpak versneld en geïntensiveerd, zodat mensen sneller en op een laagdrempelige manier de weg naar hulpverlening kunnen vinden.

Crisisdienstverlening (regionale mobiliteitsteams)

Een deel van de mensen die als gevolg van de coronacrisis hun baan verliezen of met werkloosheid worden bedreigd, is gebaat bij extra ondersteuning om snel en gericht de weg te vinden naar ander werk. Specifiek voor deze mensen is een nieuwe aanpak van aanvullende (crisis)dienstverlening ontwikkeld, waarin werkgeversorganisaties, vakbonden, gemeenten en UWV samenwerken in regionale mobiliteitsteams om mensen naar werk te begeleiden.

Aanpak jeugdwerkloosheid

Voor scholen en gemeenten is specifiek budget beschikbaar gesteld voor een integrale aanpak om kwetsbare schoolverlaters te laten doorleren of te ondersteunen naar werk. SZW en OCW ondersteunen de regio’s in deze aanpak. Een groot deel van de middelen staat op de begroting van OCW of is overgeboekt naar het Gemeentefonds. De bedragen in de tabel betreffen enkel de middelen die op de SZW-begroting staan.

Waarborgfonds

Het Waarborgfonds saneringskredieten heeft als doel om de drempels te verlagen om (op grotere schaal) saneringskredieten te verstrekken. Het kabinet heeft hiervoor € 30 miljoen beschikbaar gesteld. Voor een periode van maximaal vijf jaar wordt er via een subsidie een bodemstorting van maximaal € 6 miljoen per jaar gedaan.

4. Beleidsartikelen

4.1 Artikel 1 Arbeidsmarkt

A. Algemene doelstelling

De overheid draagt bij aan evenwichtige arbeidsverhoudingen en -voorwaarden door kaders te stellen en waar van toepassing toe te zien op de naleving daarvan. De overheid bevordert en stimuleert een inclusieve arbeidsmarkt en gezonde en veilige arbeidsomstandigheden.

De overheid bevordert het functioneren van de arbeidsmarkt door bescherming te bieden en de belangen van werknemers te waarborgen in evenwicht met de belangen van de onderneming. De overheid voorziet hierbij in een minimumniveau van arbeidsrechtelijke bescherming, onder andere ten aanzien van de arbeidsomstandigheden, arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden, met inachtneming van de eigen verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. Daarnaast draagt zij zorg voor een op de arbeidsmarkt toegesneden arbeidsmigratiebeleid.

De overheid vindt het belangrijk dat werknemers en zelfstandigen hun werk onder goede condities kunnen verrichten. Dit is ook van belang voor het vergroten van de arbeidsparticipatie en de arbeidsproductiviteit, het beperken van uitval door ziekte en arbeidsongeschiktheid, en het bevorderen van de duurzame inzetbaarheid van werknemers.

• – arbeidsverhoudingen, waaronder de Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (cao), de Wet op het algemeen verbindend en het onverbindend verklaren van bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten (avv) en de Wet op de ondernemingsraden (WOR);

• – arbeidsrechtelijke bescherming, waaronder de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag (Wml), wet- en regelgeving met betrekking tot gelijke behandeling en de Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs (Waadi);

• – toelating van arbeidsmigranten, waaronder de Wet arbeid vreemdelingen (Wav);

• – de Wet arbeidsvoorwaarden gedetacheerde werknemers in de Europese Unie (WagwEU);

• – maatregelen tegen schijnconstructies van werkgevers, waaronder de Wet aanpak schijnconstructies (Was);

• – de Wet tegemoetkomingen loondomein (Wtl);

• – de Wet arbeidsmarkt in balans (Wab).

Bij het realiseren van deze doelstelling is een belangrijke taak weggelegd voor sociale partners. Zij zijn verantwoordelijk voor het maken van onderlinge afspraken over arbeidsvoorwaarden en arbeidsverhoudingen en het bieden van veilige en gezonde werkomstandigheden. De overheid bevordert dat sociale partners hier vorm en uitvoering aan geven en voert hiertoe overleg met hen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

• – de vaststelling van de hoogte van het wettelijk minimumloon (Wml) en het maximumdagloon;

• – het bevorderen van goede arbeidsverhoudingen, onder andere door het recht op onderhandeling door sociale partners te waarborgen en het in stand houden van een adequate overlegstructuur met de sociale partners;

• – het bevorderen dat werkgevers en werknemers gezonde en veilige arbeidsomstandigheden en een goed werktijden- en verzuimbeleid realiseren;

• – het bevorderen dat werkenden gezond en vitaal kunnen doorwerken tot de pensioengerechtigde leeftijd;

• – het zorgdragen voor gelijke kansen voor en tijdens arbeidsdeelname;

• – het stimuleren en faciliteren van postinitiële scholing ten behoeve van het optimaal functioneren van de arbeidsmarkt;

• – de handhaving van de wet- en regelgeving door de Nederlandse Arbeidsinspectie.

De Minister van Financiën is primair verantwoordelijk voor de fiscale wet- en regelgeving. Wanneer fiscale instrumenten worden ingezet om doelstellingen in het kader van het arbeidsmarktbeleid te realiseren, is de Minister van SZW hiervoor medeverantwoordelijk.

C. Beleidsconclusies

NOW

Als gevolg van de coronacrisis is de Tijdelijke noodmaatregel overbrugging voor behoud van werkgelegenheid (NOW) ingesteld. De regeling heeft als doel om getroffen ondernemingen te ondersteunen zodat werk zoveel mogelijk behouden kan blijven. De regeling voorziet in een tegemoetkoming in de loonkosten. In 2021 zijn voor vier tranches aanvraagloketten opengesteld (NOW-3.2, NOW-3.3, NOW-4 en NOW-5). Bij elke nieuwe tranche is een aantal voorwaarden en parameters aangepast. Zo is het vergoedingspercentage gedaald van 90% naar 80% (NOW-3.1), en later wederom verhoogd naar 85% (NOW-3.2 en verder). Ook is de loonsomvrijstelling gehandhaafd en vanaf de NOW-5 verhoogd naar 15%, zodat werkgevers zich kunnen aanpassen aan de nieuwe economische realiteit. Verder is vanaf de NOW-4 een omzetverliesplafond toegevoegd om werkgevers te stimuleren omzet te genereren.

Op 7 oktober 2020 is UWV gestart met het definitief vaststellen van de subsidie van de eerste NOW-tranche, de NOW-1. Inmiddels zijn ook de vaststellingsloketten voor de NOW-2 en de NOW-3.1 geopend. Op 31 oktober 2021 sloot het vaststellingsloket van de NOW-1. Veruit de meeste werkgevers hebben hun vaststellingsaanvraag op tijd ingediend. Werkgevers die dat nog niet hadden gedaan toen de deadline verstreek, zijn individueel door UWV benaderd alvorens zij een laatste herinnering hebben gekregen van UWV. De overgrote meerderheid van de werkgevers heeft uiteindelijk een (gedeeltelijke) vaststellingsaanvraag gedaan. In de loop van 2022 zullen ook voor de overige NOW-regelingen de vaststellingsloketten openen.

Tijdelijke subsidieregeling loonkosten en inkomensverlies CN

De in 2020 vanwege COVID-19 in het leven geroepen Tijdelijke subsidieregeling loonkosten en inkomensverlies CN, liep tot 13 oktober 2021 door. Deze regeling had tot doel het ondersteunen van bedrijven en (gewezen) werknemers in Caribisch Nederland om de moeilijke periode als gevolg van de coronacrisis door te komen en om ontslagen als gevolg van de crisis te voorkomen. Anticiperend op het weer op gang komen van de toeristenstroom is de subsidieregeling gedurende 2021 gewijzigd om (meer) ruimte te bieden aan de meest getroffen werkgevers om personeel binnen de regeling te laten werken (Kamerstukken II 2020/21, 35 420, nr. 326).

Maatwerkregeling Duurzame Inzetbaarheid en Eerder Uittreden

De Maatwerkregeling Duurzame Inzetbaarheid en Eerder Uittreden (MDI&EU), een afspraak uit het pensioenakkoord, is in februari 2021 in werking getreden en kent een looptijd tot eind 2025. Sectorale samenwerkingsverbanden van sociale partners die investeren in maatregelen om gezond werkend het pensioen te bereiken, kunnen daarvoor subsidie aanvragen. Ook regelingen voor eerder uittreden zijn onder bepaalde voorwaarden subsidiabel. In 2021 zijn verdeeld over enkele tijdvakken 104 subsidies voor sectoranalyses verstrekt en 13 subsidies voor activiteitenplannen. De Tweede Kamer is in het najaar over de voortgang van de subsidieregeling geïnformeerd (Kamerstukken II 2020/21, 25 883, nr. 422).

Wet tegemoetkomingen loondomein

Ter uitwerking van de afspraak uit het pensioenakkoord om te komen tot een effectievere invulling van de instrumenten van de Wet tegemoetkomingen loondomein (Wtl) is voorafgaand onderzoek gedaan naar de mogelijke vormgeving van het voorgenomen loonkostenvoordeel voor jongeren (Kamerstukken II 2021/22, 34 352, nr. 224). Definitieve besluitvorming is door het kabinet Rutte III overgelaten aan het nieuwe kabinet. In het coalitieakkoord is inmiddels besloten het loonkostenvoordeel voor jongeren niet in te voeren (Kamerstukken II 2021/22, 35 788, nr. 77).

Ter dekking van de temporisering van de verhoging van de AOW-leeftijd is in het pensioenakkoord met werkgevers onder meer1 een taakstelling op de Wtl afgesproken van cumulatief € 200 miljoen. Deze taakstelling is vanaf 2022 ingeboekt als structurele besparing van € 14,3 miljoen op het lage-inkomensvoordeel (LIV). Hieraan is invulling gegeven door het bedrag per verloond uur vanaf 1 januari 2021 (uitbetaling in 2022) te verlagen van € 0,51 naar € 0,49. Het maximumbedrag van € 1.000 per jaar is evenredig verlaagd naar € 960.

Compensatie Transitievergoeding Bedrijfsbeëindiging

De compensatieregeling transitievergoeding bedrijfsbeëindiging vanwege pensionering of overlijden van de werkgever is per 1 januari 2021 in werking getreden. Inwerkingtreding per 1 januari 2021 bleek nog niet mogelijk voor het onderdeel ‘ziekte of gebreken van de werkgever’. Voor de beoordeling van de arbeidsongeschiktheid is een sociaal-medische beoordeling nodig. Het is zeer ingewikkeld gebleken om voor de beoordeling van de arbeidsongeschiktheid een werkbaar beoordelingskader op te stellen. Momenteel worden de gesprekken met de betrokken partijen hierover voortgezet. Het is echter nog niet duidelijk of en wanneer tot een werkbaar beoordelingskader kan worden gekomen (Kamerstukken II 2021/22, 35 925 XV, nr. 13).

Wijziging Wet arbeid vreemdelingen en Besluit uitvoering Wet arbeid vreemdelingen

Per 1 januari 2022 is de Wet arbeid vreemdelingen 2022 (Wav) in werking getreden om de wet flexibeler en toekomstbestendiger te maken. In 2021 hebben de Tweede en Eerste Kamer ingestemd met het wetsvoorstel. Met deze wijziging wordt de duur van de tewerkstellingsvergunning (twv) verruimd van één naar drie jaar. In de wijziging van het Besluit uitvoering Wet arbeid vreemdelingen 2022 (BuWav) wordt, in afwijking van deze hoofdregel, geregeld dat een twv voor ten hoogste twee jaar kan worden verleend bij aanvragen waarbij door UWV wordt getoetst of er prioriteitgenietend aanbod beschikbaar is en of de vacature voldoende kenbaar is gemaakt (volledige arbeidsmarkttoets). Daarnaast is er een aantal maatregelen om de positie van de werknemer te versterken, zoals de verplichting tot een periodieke girale betaling van het loon en de facultatieve weigeringsgrond als er geen sprake is van economische activiteiten. Verder bevat het wetsvoorstel een door Kamerlid Wiersma ingediend amendement (Kamerstukken II 2020/21, 35 680, nr. 7) waardoor de werkgever in bepaalde gevallen een inspanningsverplichting krijgt om scholing op het gebied van de Nederlandse taal aan te bieden aan de vreemdeling. Dit amendement treedt later in werking en wordt in lagere regelgeving uitgewerkt.

Daarnaast is per 1 juni 2021 in het BuWav de pilot startende innovatieve ondernemingen in werking getreden. Deze regeling maakt het voor startende, innovatieve bedrijven mogelijk om essentieel personeel uit derdelanden aan te nemen tegen een verlaagd salariscriterium in ruil voor een aandeel in het bedrijf. De pilot loopt vier jaar en zal tussentijds worden geëvalueerd.

Duurzame inzetbaarheid en leven lang ontwikkelen

Het Meerjarig Investeringsprogramma is van start gegaan met een quick scan naar beschikbare interventies op het terrein van duurzame inzetbaarheid en leven lang ontwikkelen. Praktijkvoorbeelden en succesfactoren worden via het platform duurzameinzetbaarheid.nl gedeeld. Als gevolg van de coronacrisis is de publicatie en uitvoering van de subsidieregeling om te experimenteren of pilots uit te voeren, alsmede de communicatiecampagne, aangehouden tot 2022.

Stimuleringsregeling LLO in MKB (SLIM)

Als gevolg van de door de coronacrisis ontstane extra behoefte aan scholing en begeleiding, zouden aanvankelijk extra middelen toegevoegd worden aan de al bestaande stimuleringsregeling voor scholing en ontwikkeling van werknemers in MKB bedrijven in 2021. In plaats hiervan is voor een nieuwe regeling gekozen, Nederland leert door met inzet van sectoraal maatwerk, waarvoor € 71,5 miljoen beschikbaar is gesteld.

NL leert door

NL leert door met inzet van sectoraal maatwerk is de derde regeling in het crisispakket NL leert door. De regeling is in maart 2021 in werking getreden. Sectorale samenwerkingsverbanden kunnen subsidie aanvragen voor het verzorgen van maatwerktrajecten die kunnen bestaan uit ontwikkeladvies, scholing, EVC en begeleiding naar ander werk in beroepen en sectoren waar kansen liggen. In het voorjaar van 2021 zijn 30 aanvragen toegekend. De uitvoering van de regeling loopt nog door in 2022.

De overige twee regelingen in het crisispakket NL leert door betroffen subsidieregelingen voor scholing en voor ontwikkeladviezen. In 2021 is volledige subsidie voor NL leert door met inzet van ontwikkeladvies (€ 37 miljoen) ingezet en de regeling is in september 2021 gesloten. We hebben daarmee 70.000 werkenden kunnen ondersteunen door het bekostigen van ontwikkeladviezen.

De uitvoering van de crisisregeling NL leert door met inzet van scholing is in 2020 opgestart met twee aanvraagtijdvakken die nog doorliepen tot eind december 2021. Voor deze twee tijdvakken stond voor 2021 € 30 miljoen gereserveerd. Op dit moment kunnen aanvragers tot eind maart 2022 hun einddeclaratie indienen. Vanaf dat moment kunnen we met zekerheid zeggen of de beleidsdoelstellingen van de regelingen behaald zijn. Uit de tussentijdse monitor van oktober 2021 blijkt dat ongeveer 60 procent van de beoogde 70.000 onderwijstrajecten is afgerond. Daarnaast stond de regeling in 2021 ook open voor een derde tijdvak van nog eens € 30 miljoen. Hierdoor komen nog eens 80.000 scholingstrajecten beschikbaar vanaf begin maart 2022.

Stimulans arbeidsmarktpositie (STAP)

In 2021 werden er voorbereidingen getroffen door UWV en DUO voor de uitvoering van het STAP-budget. Het STAP-budget is een uitgavenregeling, ter vervanging van de fiscale aftrek scholingsuitgaven, waarmee het individu in staat wordt gesteld om scholing in te zetten voor de eigen ontwikkeling en duurzame inzetbaarheid. De verwachting was dat het STAP-budget per 1 januari 2022 van start zou gaan.

In het najaar van 2021 heeft het Adviescollege ICT-toetsing (AcICT) een advies uitgebracht over de voortgang van het programma STAP-budget. Een deel van de aanbevelingen uit het advies kon in 2021 al worden overgenomen. Om de aansluiting van ICT-systemen in de keten tussen UWV en DUO te kunnen testen, is de openstelling van STAP vertraagd tot 1 maart 2022.

Gezond en veilig werken

Afgelopen jaar is de hoofdlijnennotitie van de Arbovisie 2040 aan de Tweede Kamer en tevens voor advies aan de SER aangeboden. De notitie bevat zeven hoofdlijnen voor het verbeteren van de veiligheid en gezondheid van werkenden. Mede op basis van het te ontvangen advies van de SER zal de definitieve Arbovisie 2040 worden vastgesteld en een beleidsagenda voor de komende jaren worden opgesteld.

Om uitvoering te geven aan de kabinetsreactie op het rapport van de Commissie Heerts is de interventiemix op het gebied van gevaarlijke stoffen samen met de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA) tegen het licht gehouden. Voorts is in het kader van het meerjarenprogramma Verbetering naleving Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) de ondersteuning van werkgevers bij het opstellen van een verplichte RI&E verder verbeterd via de 'Route naar RI&E', met expliciete aandacht voor voorlichting over gevaarlijke stoffen. Tevens is via een multimediale campagne ingezet op verbetering van de bewustwording bij werkgevers.

Om het proces van schadeafhandeling bij beroepsziekten door blootstelling aan gevaarlijke stoffen te verbeteren is in 2021 begonnen met de inrichting van een Landelijk Expertisecentrum ter verbetering van de kennisinfrastructuur op het gebied van stoffengerelateerde beroepsziekten. Het Expertisecentrum is naar verwachting 1 juli 2022 operationeel.

Op het terrein van asbest is verder gebouwd aan de in 2018 gestarte meerjarenaanpak om een aantal fundamentele verbeteringen door te voeren in het asbeststelsel op het gebied van arbeidsomstandigheden. Een groot aantal van de in 2018 aangekondigde maatregelen komt samen in een in 2021 in consultatie gebrachte wijziging van het Arbobesluit en de Arboregeling, die beoogt het asbestbeleid risicogerichter en eenduidiger te maken.

In 2021 is binnen het Programma Preventie Beroepsziekten zowel aandacht besteed aan fysieke overbelasting op de werkvloer als onderbelasting vanwege het vele thuiswerken, onder andere met de campagne 'Elk half uur even bewegen. Zet ook de stap!'.

Met de motie van de leden van Weyenberg en Smeulders (Kamerstukken II 2020/21, 35 669, nr 36) zijn middelen vrijgemaakt om vitaal thuiswerken te bevorderen. Dat heeft in 2021 onder andere geleid tot de inrichting van de websites slimwerkgeven.nl en hoewerktnederland.nl met daarop informatie, tools en tips over thuiswerken voor werkgevers en werkenden. Tevens zijn er diverse communicatiecampagnes gevoerd om te wijzen op het thuiswerkadvies.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Inkomensoverdrachten

Lage-inkomensvoordeel (LIV)

Er is in 2021 (over 2020) in totaal € 388 miljoen uitgekeerd aan circa 98.000 werkgevers en circa 443.000 werknemers. Dit is € 2,9 miljoen minder dan waar rekening mee is gehouden ten tijde van de begrotingsopstelling. Dit komt doordat er minder banen onder het LIV vielen dan verwacht.

Minimumjeugdloonvoordeel

De uitgaven aan het minimumjeugdloonvoordeel zijn € 0,9 miljoen hoger dan in de begroting was opgenomen. Dit komt doordat er meer banen onder de regeling vielen dan verwacht. Er is in 2021 (over 2020) in totaal € 19,7 miljoen uitgekeerd aan ruim 67.000 werkgevers en circa 247.000 werknemers.

Loonkostenvoordelen (LKV)

Er is in 2021 (over 2020) in totaal € 130 miljoen uitgekeerd. Dit is € 38,8 miljoen lager dan begroot. Dit komt doordat het gebruik van de LKV’s achterbleef bij de verwachting. Onder het LKV vielen ruim 14.000 werkgevers onder het LKV ouderen, ruim 7.000 onder het LKV Arbeidsgehandicapten, circa 500 onder het LKV Herplaatsing Arbeidsgehandicapten en circa 9.000 onder het LKV Doelgroep Banenafspraak en scholingsbelemmerden. Bij de LKV's waren ruim 81.500 werknemers betrokken.

Transitievergoeding na 2 jaar ziekte

De uitgaven komen hoger uit dan ten tijde van het opstellen van de begroting verwacht. De regeling was bij opstellen van de begroting pas enkele maanden in werking getreden. Zowel het volume als de gemiddelde compensatie zijn hoger uitgekomen. Het volume komt deels hoger uit door het doorschuiven van uitbetalingen van 2020 naar 2021. Ook komt het aantal aanvragen hoger uit. De gemiddelde hoogte van de compensatie komt met name hoger uit door langere dienstverbanden dan eerder geraamd.

Compensatieregeling Transitievergoeding MKB

De uitgaven zijn lager uitgekomen dan ten tijde van de begroting geraamd. De regeling is per 1 januari 2021 in werking getreden voor de onderdelen bedrijfsbeëindiging wegens overlijden of pensionering. Omdat het over een heel specifieke groep gaat die vooraf niet precies in beeld kon worden gebracht, was de raming die vóór inwerkingtreding van de regeling is opgesteld erg onzeker.

Het volume komt lager uit dan verwacht. In 2021 is voor circa 475 werknemers compensatie verstrekt, waar van 4.600 was uitgegaan voor beide bovengenoemde onderdelen tezamen. Het aantal werkgevers dat aanvraag doet komt lager uit. Daarnaast groeit het gebruik van de regeling gedurende 2021 nog in. De gemiddelde hoogte van de verstrekte compensatie per werknemer (circa € 13.250) is juist hoger uitgekomen dan verwacht (€ 5.000). Per saldo komen de uitgaven aan compensatie transitievergoeding wegens bedrijfsbeëindiging bij overlijden of pensionering ruim € 16 miljoen lager uit dan bij de begroting 2021 werd verwacht.

Het onderdeel bedrijfsbeëindiging wegens ziekte is nog niet in werking getreden in 2021, zoals bij het onderdeel beleidsconclusies toegelicht. Dit verklaart ook een deel van het lager uitgekomen volume. De uitgaven komen hierdoor in 2021 € 12 miljoen lager uit.

Subsidies

Tijdelijke subsidieregeling loonkosten en inkomensverlies CN

De uitgaven voor de tijdelijke subsidieregeling loonkosten en inkomensverlies CN zijn € 0,9 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Dit komt mede doordat het beroep op de regeling gedurende 2021 afnam als gevolg van een verbeterende corona-situatie.

Duurzame inzetbaarheid en leven lang ontwikkelen

Voor het programma Duurzame Inzetbaarheid en Leven Lang Ontwikkelen is via een kasschuif € 8 miljoen naar toekomstige jaren geschoven. Tevens is er ruim € 1,4 miljoen overgeboekt naar het opdrachtenbudget voor de campagne vitaliteit, kennisplatform Duurzame Inzetbaarheid en communicatie. De rest van het verschil betreft de reservering voor uitgaven voor subsidies van de Expeditieregeling. Er zijn echter geen subsidies uitbetaald in 2021 in verband met vertraging van de regeling. 

Stimuleringsregeling LLO in MKB (SLIM)

De budgetrealisatie van de subsidieregeling Stimulering LLO in het MKB is € 26 miljoen lager uitgevallen, voornamelijk doordat het kasritme anders uitpakt dan verwacht. Om bij het kasritme aan te sluiten is kasbudget via een kasschuif naar toekomstige jaren geschoven. Tevens is er budget overgeboekt voor de uitvoeringskosten.

Nederland leert door

Voor de subsidieregelingen Nederland Leert door is de budgetrealisatie € 69 miljoen lager uitgevallen. Vanwege een verbeterd inzicht in het kasritme is kasbudget naar toekomstige jaren geschoven. Daarnaast zijn er middelen overgeboekt voor uitvoeringskosten en voor opdrachten en communicatie.

Maatwerkregeling Duurzame Inzetbaarheid en Eerder Uittreden (MDI&EU)

Voor de Maatwerkregeling Duurzame Inzetbaarheid en Eerder Uittreden (MDI&EU) is meerjarig in totaal € 1 miljard beschikbaar. In het 1e tijdvak voor activiteitenplannen, dat in juli 2021 is gesloten, is voor in totaal € 118 miljoen aan subsidies beschikt. Voor sectoranalyses is in 2021 voor in totaal € 2 miljoen aan subsidies beschikt. In 2021 is in totaal voor € 27 miljoen uitbetaald in de vorm van subsidiebevoorschotting (€ 25 miljoen) en tegemoetkoming aan sociale partners voor ondersteuning uitvoering MDI&EU en uitwerking pensioenakkoord (€ 2 miljoen). Daarnaast is er voor € 3 miljoen uitbetaald aan enkele kleinere uitgaven zoals de uitvoering van de regeling, deze zijn verantwoord onder opdrachten bij artikel 1. Zowel het beschikte bedrag aan subsidies als de kasuitgaven liggen lager dan bij begroting 2021 werd verwacht. Veel sectoren hebben aangegeven dat zij meer tijd nodig hebben en in het volgende tijdvak begin 2022 een aanvraag zullen doen, zodat er vooral sprake is van verschuiving van de aanvragen in tijd. Daarnaast liggen de kasuitgaven van de subsidies die nu worden toegekend grotendeels in latere jaren, gezien de regels rond bevoorschotting. Ten tijde van het opstellen van de begroting 2021 werd hier geen rekening mee gehouden.

Tijdelijke noodmaatregel overbrugging voor behoud van werkgelegenheid (NOW)

In 2021 is € 9,699 miljard aan UWV beschikbaar gesteld voor de bevoorschotting van de NOW- 3.1, 3.2, 3.3, 4 en 5. De subsidie-uitgaven aan de NOW zijn hoger uitgevallen dan ten tijde van de begroting 2021 werd verwacht. Na het opstellen van de begroting 2021 is vanwege de ontwikkelingen van het coronavirus besloten om nieuwe, aangescherpte contactbeperkende maatregelen te treffen. Daarop heeft het kabinet de NOW-3.2 en NOW-3.3 geïntensiveerd en is besloten tot openstelling van nieuwe NOW-tranches in 2021, de NOW-4 en de NOW-5.

Opdrachten

Van het budget van € 17,5 miljoen was € 10,6 miljoen bestemd voor opdrachten op het terrein van het directoraat-generaal Werk. De realisatie hiervan bedraagt € 8,4 miljoen. De onderuitputting is onder meer veroorzaakt door vertraging in de uitvoering van de Motie Vitaal Thuiswerken (vitaal thuiswerken stimuleren en ondersteunen) voor een bedrag van circa € 1,2 miljoen en door een onjuiste (te hoge) prognose van de uitgaven voor extra releases Meldloket. 

€ 6,9 miljoen budget was bestemd voor de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA). Ten aanzien van het NLA-opdrachtenbudget is sprake van € 9,4 miljoen realisatie en daarmee € 2,5 miljoen overschrijding. Dit kan worden verklaard door extra uitgaven voor elektrische dienstwagens. Hiermee wordt de achterstand in de gestelde klimaatdoelstelling ingelopen (50% van het wagenpark elektrisch in 2025).

De verdere € 3,6 miljoen extra budgetrealisatie is afkomstig van verscheidene campagnes die de directie Communicatie uitvoert ten behoeve van verschillende doeleinden.

Bekostiging

Het budget bekostiging is ingezet voor de bekostiging van de Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeuringen en voor het programma Pensioen van Netspar.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

In totaal is € 1,4 miljoen bijgedragen aan andere begrotingshoofdstukken. Bij de tweede suppletoire begroting is € 1,3 miljoen naar VWS overgeboekt ten behoeve van de Gezondheidsraad. Daarnaast is € 0,1 miljoen bijgedragen aan I&W (Rijkswaterstaat) ten behoeve van het Landelijk Asbestvolgsysteem (LAVS). De LAVS-bijdrage is terug te vinden in de budgettaire tabel als kasrealisatie, omdat het een directe betaling vanuit de SZW-begroting betreft.

Bijdrage aan agentschappen

Het Ministerie van SZW levert jaarlijks een bijdrage aan het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). De bijdrage is in 2021 € 0,7 miljoen hoger uitgevallen door additionele opdrachten voor het programma preventie beroepsziekten, Asbest Validatie- en Innovatiepunt (VIP) en het onderzoek van de Aanvullende Risico-Inventarisatie en -Evaluatie met betrekking tot de risico’s van zware ongevallen met gevaarlijke stoffen (ARIE) regeling.

Ontvangsten

Boeteontvangsten

De boeteontvangsten van de Nederlandse Arbeidsinspectie waren met € 9,0 miljoen € 15 miljoen lager dan verwacht. Lagere boeteontvangsten zijn hoofdzakelijk het gevolg van het feit dat de afgelopen jaren de boete-opbrengsten teruglopen als gevolg van een afname van het aantal boeterapporten. Daarnaast heeft de coronacrisis ervoor gezorgd dat er minder boetes zijn opgelegd en geïnd.

De raming van de boeteontvangsten van de Nederlandse Arbeidsinspectie is met aanzienlijke onzekerheid omgeven. Zij hangen onder andere af van het type en aantal bedrijven dat wordt bezocht en wat er wordt waargenomen bij deze inspecties. Overigens zijn de boeteontvangsten niet taakstellend voor de Nederlandse Arbeidsinspectie, waardoor niet wordt gestuurd op het behalen van de geraamde boeteontvangsten. De Inspectie stuurt uiteraard wel op het innen van de opgelegde boetes.

Terugontvangsten NOW

De subsidieuitgaven aan de NOW 1 en de NOW 2 zijn lager uitgevallen dan het bedrag dat in 2020 aan UWV beschikbaar is gesteld voor de uitbetaling van NOW-subsidies. Daarom heeft UWV in 2021 een bedrag van € 983 miljoen teruggestort aan SZW in het kader van de NOW.

Kerncijfers

Arbeidsmarkt

De Nederlandse arbeidsmarkt heeft veerkracht getoond in 2021, het jaar dat werd getekend door wisselende periodes van lockdown en herstel. De werkloosheid is in 2021 verder hersteld en bereikte een laagterecord. De coronacrisis legde wel kwetsbaarheden bloot, bepaalde groepen en sectoren kregen de zwaarste klappen. De steunmaatregelen vingen deze klappen ten dele op. Door het steunpakket lieten de arbeidsmarktcijfers maar een kleine verstoring zien. Sinds de zomer is er weer sprake van krapte. Voor het eerst sinds het begin van de meting in 2003 waren er meer vacatures dan werklozen.

Sinds het begin van 2021 liep het aantal werkenden op met 237 duizend tot 9.380 duizend in december 2021. Alleen in de maand maart daalde het aantal werkenden met 23 duizend. Vanaf de maand juni lag het aantal werkenden weer boven het niveau van voor de coronacrisis. Ook daalde het aantal werklozen gestaag van 448 duizend in januari naar 369 duizend in december. Alleen in de maand augustus en december steeg het aantal werklozen met 13 duizend en 10 duizend respectievelijk. Het werkloosheidspercentage liep af van 4,7% naar 3,8%, en ligt nu onder het niveau van 2019. Deze ontwikkelingen tezamen zorgen ervoor dat de jaargemiddelden gunstiger zijn dan vorig jaar. Hoewel het aantal werkzame personen volledig hersteld is, verliep het herstel van het aantal uren trager. In het derde kwartaal was het aantal gewerkte uren voor het eerst weer op het niveau van voor de coronacrisis. Het stijgende aantal werkenden vertaalt zich in een toename van contracten binnen alle contractvormen (tabel 14).

Vanuit macro-perspectief vallen de effecten van de coronacrisis op de arbeidsmarkt mee, mede dankzij de steunpakketten. Helaas zijn met name kwetsbare groepen geraakt, dat geldt onder andere voor jongeren, laagopgeleiden, mensen met een migratieachtergrond en mensen met een beperking. Zij werkten relatief vaker in de sectoren die harder zijn geraakt en/of in flexibele contracten. Laagopgeleiden hebben relatief vaker een flexibel contract dan midden- en hoogopgeleiden (tabel 15). Hetzelfde geldt voor jongeren. Wel is de jeugdwerkloosheid aan het eind van 2021 weer gedaald en bereikte het een laagterecord, ondanks dat het jaargemiddelde van het werkloosheidspercentage van de groep 15-25 jaar nog boven het gemiddelde van 2019 ligt.

Sinds de zomer is de krapte op de arbeidsmarkt toegenomen. In het vierde kwartaal van 2021 waren er 105 vacatures per 100 werklozen. Het steunpakket speelt hierbij een rol, het houdt bedrijvigheid en banen in stand. Tegelijkertijd bestaan er ook economische nadelen aan deze vorm en omvang van steun. Het steunpakket belemmert bijvoorbeeld dat mensen de overstap maken naar nieuw werk in een kraptesector.

Gezond en veilig werken

Het ziekteverzuim is licht gestegen (van 4,7% naar 4,9%). Het aandeel werknemers met een arbeidsongeval met ten minste één dag verzuim ligt sinds 2020 op een iets lager niveau ten opzichte van de jaren daarvoor. Het beeld voor 2021 is daarmee in lijn. Het aantal incidenten met gevaarlijke stoffen ligt de laatste jaren op 0 tot 3 incidenten op jaarbasis. In 2021 zijn 2 incidenten met gevaarlijke stoffen gemeld.

Arbeidsverhoudingen en -voorwaarden

De ontwikkeling van het aantal werknemers dat onder een cao valt hangt samen met het aantal bij SZW aangemelde cao’s in het betreffende onderzoeksjaar. Dit is afhankelijk van de looptijd van cao’s en kan per jaar verschillen, evenals het aantal werknemers dat onder de aangemelde, lopende cao’s valt.

Tussen 2020 en 2021 was er sprake van een toename van het aantal afgegeven tewerkstellingsvergunningen. Het vervallen van de coronamaatregelen waaronder het opheffen van reisbeperkingen heeft geleid tot meer aanvragen. De stijging wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door een toename van het aantal verleende tewerkstellingsvergunningen ten behoeve van buitenlandse studenten die bijkomende werkzaamheden verrichten (van 4.215 in 2020 naar 6.115 in 2021). Daarnaast dienen werkgevers voor Britten als gevolg van Brexit vanaf 1 januari 2021 ook een tewerkstellingsvergunning dan wel gecombineerde vergunning aan te vragen. In totaal zijn er 555 tewerkstellingsvergunningen dan wel positieve adviezen afgegeven door UWV in 2021.

Handhaving

De Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA) is toezichthouder en opsporingsinstantie op het terrein van het Ministerie van SZW. Met haar toezicht draagt de Nederlandse Arbeidsinspectie bij aan gezond, veilig en eerlijk werk en bestaanszekerheid voor iedereen. Ook werkt de Nederlandse Arbeidsinspectie op het gebied van pgb- en declaratiefraude als opsporingsorganisatie voor het Ministerie van VWS. Net als de strafrechtelijke opsporing op het terrein van SZW vinden deze onderzoeken plaats onder gezag van het Openbaar Ministerie.

Het kabinet Rutte III heeft in 2018 structureel extra middelen vrijgemaakt voor de handhavingsketen van de Nederlandse Arbeidsinspectie (oplopend tot € 50 miljoen in 2021). Eind 2018 is dat bedrag aangevuld met een extra € 0,5 miljoen voor de aanpak van arbeidsmarktdiscriminatie bij werving en selectie. Hiermee wordt het belang van handhaving als een randvoorwaarde voor een werkende arbeidsmarkt en een functionerend stelsel van sociale zekerheid bevestigd.

Conform de meerjarenprogrammering 2019–2022 en de brief aan de Tweede Kamer over de uitbreiding van de handhavingsketen Inspectie SZW (Kamerstukken II 2018/19, 29 544, nr. 846) worden de middelen in de periode 2019-2022 vooral benut om extra inspecteurs en rechercheurs te werven en overige benodigde disciplines overeenkomstig te laten groeien. De extra capaciteit wordt ingezet op de thema’s waarop de komende jaren prioriteit ligt: de bevordering van eerlijk werk, waaronder het voorkomen van arbeidsuitbuiting en onderbetaling, de borging van de procesveiligheid en bestrijding van acute en chronische blootstellingrisico’s aan gevaarlijke stoffen bij zowel Brzo bedrijven als overige (chemische) bedrijven. Ook zal de extra capaciteit bijdragen aan het herstellen van de balans tussen ongevalsonderzoeken en preventieve inspecties op het terrein van gezond en veilig werken. Ten slotte wordt intensiever ingezet op de aanpak van arbeids(markt)discriminatie.

Nederland wordt nog steeds door de uitbraak van het coronavirus en de daarmee verband houdende overheidsmaatregelen geconfronteerd met buitengewone omstandigheden die een enorme impact hebben op het maatschappelijk leven in het algemeen en die ook ingrijpende gevolgen hebben voor de arbeidsmarkt en daarmee voor het werkterrein en de werkwijze van de Nederlandse Arbeidsinspectie. De impact van corona geeft een extra lading aan die risico’s, die we verwerken in onze programma’s.

De Nederlandse Arbeidsinspectie organiseert haar activiteiten in 17 programma’s, overeenkomstig de meerjarenprogrammering. In deze programma’s wordt gewerkt met een mix aan interventies. In de uitvoering wordt de samenwerking gezocht met relevante publieke en private partners in de handhavingsketen. Dit alles gericht op maximaal maatschappelijk effect. De resultaten en effecten die in 2021 zijn bereikt, beschrijft de Nederlandse Arbeidsinspectie in haar jaarverslag 2021.

Inspectie Control Framework

Naast het benoemen van de resultaten en effecten van de toezichtprogramma’s, hanteert de Nederlandse Arbeidsinspectie een set indicatoren zoals opgenomen in tabel 18. Deze indicatoren geven op hoofdlijnen de ontwikkelingen van de in het Inspectie Control Framework (ICF) genoemde punten weer en de bijdrage van de Nederlandse Arbeidsinspectie aan de realisatie van maatschappelijk effect, zie tabel 18.

De indicator actief/reactief in Gezond en Veilig is gericht op een balans tussen reactieve onderzoeken en actieve op preventieve gerichte inspecties op het terrein van Gezond en Veilig. Eind 2021 komt deze balans uit op 45:55. Hiermee beweegt de indicator zich naar de gestelde ambitie 50:50. De realisatie kan worden verklaard door achterblijvende actieve activiteiten, onder andere als gevolg van corona en ongeplande uitstroom. Onderdelen van de sturing zijn gericht op het tempo en de realisatie van de geprognosticeerde personeelsuitbreiding. Het afgelopen jaar is gewerkt aan verbeterd inzicht in de opbouw van de indicator en hierbij het systeem van planning en verantwoording. In de realisatie zijn net als in 2020 meldingen gerelateerd aan corona bestempeld als actieve activiteiten. Daarnaast zijn de programma- en projectactiviteiten eveneens meegenomen ten behoeve van de vergelijking tussen planning en verantwoording.

In 2021 heeft de Nederlandse Arbeidsinspectie in vrijwel alle gevallen deelgenomen aan de gezamenlijke Brzo-inspecties. Op de gebieden «informatie gestuurd werken» en «de inspectiedekking eerlijk werk» zijn de nodige stappen gezet, zijnde het uitvoeren van diverse pilots IGW zodat de beoogde doelstellingen in 2023 worden gerealiseerd.

Capaciteitsinzet

De kerncijfers ‘Capaciteitsinzet’ geven weer hoe de beschikbare capaciteit is verdeeld over de diverse domeinen. Er is naar aanleiding van de beschikbaar gestelde ICF middelen een wervingsmodel met tijdpad voor de werving van de capaciteit per domein opgesteld. Dit model wordt gehanteerd om de capaciteitsinzet naar de gewenste inzet op de diverse domeinen te laten groeien.

Effect

Een indicatie op het behalen van het beoogde maatschappelijk effect is de informatie over het handhavingspercentage. Het handhavingspercentage bij eerste inspectie biedt inzicht in de mate waarin de Nederlandse Arbeidsinspectie erin slaagt risicogericht te inspecteren, dus om werkgevers te bezoeken die de regels overtreden. Dit is voldoende het geval als bij meer dan de helft bij eerste inspectie bezochte bedrijven sprake is van het overtreden van de wet. Het handhavingspercentage bij herinspectie zegt iets over de mate waarin de Nederlandse Arbeidsinspectie erin slaagt om een gedragsverandering te realiseren bij werkgevers die de regels niet naleven.

De handhavingspercentages eerste inspectie op de domeinen Gezond en Veilig en Eerlijk laten een lagere realisatie zien dan beoogd. Dit kan worden verklaard door de inzet van andere gedragsinterventies en een andere wijze van werken (bijvoorbeeld telefonisch/digitaal inspecteren) wat onder andere veroorzaakt werd door corona. Dit leidde veelal wel tot effect, maar niet tot het inzetten van handhavingsinstrumenten. Een nadere duiding zal worden opgenomen in het jaarverslag 2021 van de Inspectie.

4.2 Artikel 2 Bijstand, Participatiewet en Toeslagenwet

A. Algemene doelstelling

De overheid ondersteunt bij het vinden van werk en biedt inkomensondersteuning en aangepaste arbeid aan hen die dat nodig hebben.

Wie kan werken, moet dat ook doen. Dit is in de eerste plaats in het belang van de betrokkene zelf: werk zorgt voor economische en financiële zelfstandigheid, draagt bij aan het gevoel van eigenwaarde en biedt kansen om volop mee te doen in de samenleving. De overheid streeft naar een transparant en activerend sociaal zekerheidsstelsel dat mensen enerzijds ondersteunt en prikkelt om (weer) aan het werk te gaan als dat kan en dat hen anderzijds de zekerheid biedt van een adequaat vangnet als dat echt nodig is.

Mensen hebben de verantwoordelijkheid om in het eigen inkomen te voorzien en nemen daartoe zelf het initiatief. Alleen als het vinden van werk op eigen kracht niet lukt, helpt de overheid hierbij door ondersteuning bij re-integratie of beschut werk aan te bieden. Aan mensen die (tijdelijk) niet in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien biedt de overheid een sociaal vangnet in de vorm van bijstand. Daarbij streeft de overheid ernaar om het aantal loketten waar uitkeringsgerechtigden mee te maken hebben te beperken.

De overheid biedt inwoners van Caribisch Nederland waar nodig re-integratieondersteuning en inkomensondersteuning op grond van de Onderstandsregeling.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister heeft een systeemverantwoordelijkheid. In dit kader stimuleert de Minister het vinden van werk door middelen beschikbaar te stellen aan gemeenten ten behoeve van re-integratie-inspanningen, sociale werkvoorziening en loonkostensubsidies, en financiert zij de inkomensondersteuning en de loonkostensubsidies.

• – de vaststelling van de hoogte van de algemene bijstandsniveaus;

• – het ter beschikking stellen aan en verdelen van middelen onder gemeenten voor de inkomensvoorziening en de loonkostensubsidies vanuit de Participatiewet, waarin begrepen zijn de IOAW, IOAZ en algemene bijstand voor zelfstandigen;

• – het ter beschikking stellen aan en verdelen van middelen onder gemeenten voor de uitvoering van het Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004;

• – het houden van systeemtoezicht; het toepassen van interbestuurlijke toezichtinstrumenten indien de medeoverheden op ernstige wijze onrechtmatig handelen of nalaten rechtmatig te handelen. Het verzamelen van informatie om op landelijk geaggregeerd niveau te kunnen beoordelen of het systeem werkt, en zo niet, wanneer en in welke vorm aanpassingen van dat systeem wenselijk zijn;

• – de budgetmutaties en de extrapolatie van de meerjarenraming van het in de integratie-uitkering sociaal domein opgenomen SZW-aandeel en de verdeling daarvan die aansluit bij de gedecentraliseerde taak;

• – de sturing van en het toezicht op de rechtmatige, doeltreffende en doelmatige uitvoering door de SVB (AIO, bijstand buitenland) en UWV (TW);

• – de organisatie van de eigen uitvoering binnen het verband van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN).

Het Rijk verschaft gemeenten middelen voor de uitvoering en geeft de wet- en regelgeving vorm waarbinnen deze uitvoering plaatsvindt. Binnen deze wettelijke kaders hebben gemeenten beleidsvrijheid om maatwerk te bieden waarmee participatie zo optimaal mogelijk wordt ondersteund. Het Rijk stelt een toereikend macrobudget aan de gemeenten beschikbaar om loonkostensubsidies en bijstandsuitkeringen te betalen. Hierbij is ook aandacht voor de gevolgen van corona voor het beroep op de bijstand. Het macrobudget wordt zoveel mogelijk op basis van objectieve factoren onder de gemeenten verdeeld. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de rechtmatige en doeltreffende uitvoering van de Participatiewet en aan genoemde wet verwante wetten en voorzieningen. Gemeenten zijn hiermee onder meer verantwoordelijk voor de handhaving van de naleving van verplichtingen door personen die een beroep doen op deze wetten. Bij ernstig onrechtmatig handelen of nalaten rechtmatig te handelen in de gemeentelijke uitvoering van de Participatiewet kan de Minister een aanwijzing geven aan een college, overgaan tot het optreden namens een nalatige gemeente dan wel een besluit tot vernietiging door de Kroon voordragen. De interbestuurlijke interventie heeft geen betrekking op de doelmatigheid en de doeltreffendheid van de uitvoering, welke een louter gemeentelijke aangelegenheid zijn.

C. Beleidsconclusies

Breed offensief

Om de arbeidskansen van mensen met een beperking te vergroten heeft het kabinet een breed offensief gelanceerd (Kamerstukken II 2018/19, 34 352, nr. 115, nr. 138, nr. 163). Het breed offensief bevat verschillende maatregelen die ervoor moeten zorgen dat meer mensen met een beperking aan het werk komen en blijven. Belangrijke onderdelen zijn het vereenvoudigen van de inzet van het instrument loonkostensubsidie, het bevorderen van ondersteuning op maat, en het werken lonender maken voor mensen met een beperking. Voor een aantal van de voorstellen is wetswijziging noodzakelijk. Het daartoe strekkende wetsvoorstel tot wijziging van de Participatiewet (uitvoeren Breed Offensief) is op 13 februari 2020 bij de Tweede Kamer ingediend (Kamerstukken II 2019/20, 35 394, nr. 2). De Tweede Kamer heeft in april 2021 het wetsvoorstel controversieel verklaard.

Twee wijzigingen uit het wetsvoorstel zijn inmiddels via de Verzamelwet SZW 2022 gerealiseerd. Het betreft het wegnemen van belemmeringen bij de no-riskpolis en harmonisering van de studietoeslag.

In verband met het voorstel om een gedeelte van de inkomsten van mensen die in deeltijd met loonkostensubsidie werken vrij te laten, is structureel € 40 miljoen toegevoegd aan het macrobudget voor participatiewetuitkeringen. Voor de overige voorstellen uit het breed offensief is incidenteel € 53 miljoen beschikbaar gesteld.

Onderdeel van Breed Offensief zijn ook wijzigingen in lagere regelgeving en tot verbetering van de uitvoering. Per 1 januari 2021 is de Suwi-regelgeving inzake versterking van de werkgeversdienstverlening in werking getreden. Per 1 juli 2021 zijn het Besluit loonkostensubsidie Participatiewet 2021 en de Regeling loonkostensubsidie Participatiewet 2021 in werking getreden. Hierin zijn de uniforme loonwaardemethode en kwaliteitseisen voor professionals terzake geregeld. Vanaf 2022 ontvangen gemeenten voorts de middelen voor loonkostensubsidies op basis van realisaties. Hiermee stimuleert het kabinet gemeenten mensen aan het werk te helpen met loonkostensubsidie.

Armoede en schulden

Met de aanpak voor schulden en kinderarmoede is een stevige basis gelegd voor een duurzame en integrale aanpak van de armoede- en schuldenproblematiek. In 2021 heeft het kabinet uitvoering gegeven aan de wens om vanwege de coronacrisis te komen tot een versnelling en intensivering van de armoede- en schuldenaanpak. Deze is in 2020 in korte tijd en in samenwerking met veel betrokken partijen tot stand gekomen. In 2021 werden de diverse in 2020 gesubsidieerde projecten uitgevoerd, gericht op het vroegtijdig in beeld krijgen van en snel en adequaat hulp bieden aan kwetsbare groepen die als gevolg van de coronacrisis financieel (harder) zijn of worden geraakt. In februari 2021 is tevens de campagne ‘De eerste stap helpt je verder' gelanceerd. Doel van deze campagne is dat particulieren en ondernemers snel aan de bel trekken als ze geldzorgen hebben en weten waar ze welke ondersteuning kunnen krijgen. De Tweede Kamer is in maart 2021 over de voortgang geïnformeerd (Kamerstukken II 2020/21, 24 515, nr. 600). De projecten die voortkomen uit de intensivering worden gemonitord en geëvalueerd. De eindresultaten worden begin 2023 verwacht.

In 2021 heeft het kabinet voor het eerst gerapporteerd over de voortgang van de ambities kinderarmoede (Kamerstukken II 2020/21, 24 515, nr. 608 en 2021Z17736). Op de gestelde ambities op kinderarmoede (Kamerstukken II 2018/19, 24 515, nr. 484) is vooruitgang geboekt. Er is meer aandacht binnen gemeenten voor kinderarmoedebeleid en het bereik van kinderen in armoede is bovendien flink gestegen (netto bereik nam toe van 43% in 2017 naar 81% in 2020). Ook is het aantal huishoudens met kinderen dat te maken heeft met een laag inkomen gedaald. Evenwel blijft een verdergaande inzet nodig om de ambities kinderarmoede te realiseren. Daarom is in 2021 besloten om de subsidie aan de armoedepartijen verenigd onder SAM& te verlengen tot ten minste eind 2022 zodat extra kinderen mee kunnen doen op school, aan sport, aan cultuur en sociale activiteiten.

De SER heeft in september 2021 de verkenning ‘Werken zonder armoede’ gepresenteerd. Deze verkenning gaat over werkende mensen met een laag inkomen. Deze verkenning is in oktober 2021 aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II 2021/22, 24 515, nr. 611).

Op 1 januari 2021 is de wijziging van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening in werking getreden en worden signalen van problematische betalingsachterstanden op de vaste lasten met gemeenten gewisseld. Het aantal signalen vroegsignalering bedroeg ruim 250.000 signalen (bron: monitor Vroegsignalering van Divosa).

Op dezelfde datum is de Wet adviesrecht gemeenten rond schuldenbewind in werking getreden. SZW zal de werking hiervan monitoren.

Op 1 januari 2021 is de Wet vereenvoudiging beslagvrije voet in werking getreden. In aanvulling op de vereenvoudigde beslagvrije voet is verbeterde informatie-uitwisseling tussen beslagleggende partijen in de keten noodzakelijk om het bestaansminimum te borgen. Daarom hebben het Ministerie van SZW en ketenpartijen de inzet op het project Stroomlijning Keten voor Derdenbeslag (voorheen: Verbreding beslagregister) in 2021 voortgezet. Naar verwachting kan rond de zomer het wetsvoorstel dat de grondslag geeft voor de beoogde informatie-uitwisseling bij de Tweede Kamer worden ingediend en de bouw van de benodigde ICT-voorziening starten.

Handhaving

Per brief van 16 november 2021 heeft de Staatssecretaris van SZW de Eerste Kamer geïnformeerd over het voornemen om het wetsvoorstel inzake wijziging van de Participatiewet in verband met het uitsluiten van fraudevorderingen bij de vermogenstoets en het beperken van het verbod tot medewerking aan een schuldregeling bij een fraudevordering tot gevallen van opzet of grove schuld (Kamerstukken I 2021/22, 35 374) in te trekken. Vanuit verschillende trajecten wordt gewerkt aan de stappen die nodig zijn om te komen tot meer menselijke maat en vertrouwen in de Participatiewet en daarnaast om de handhaving in de sociale zekerheid beter in balans te brengen. De wijzigingen met betrekking tot de vermogenstoets uit het in te trekken wetsvoorstel worden betrokken bij deze bredere trajecten.

Het wetsvoorstel bevat ook een Kamerbreed gesteund amendement (Kamerstukken I 2021/22, 35 897/ 35 374, C). Dit amendement regelt voor UWV, de SVB en gemeenten een beperking van het medewerkingsverbod voor minnelijke schuldregelingen bij vorderingen wegens overtreding van de inlichtingenplicht tot gevallen van opzet en grove schuld. Hiermee wordt een zwaarwegend maatschappelijk belang gediend. Daarom is de inhoud van het genoemde amendement via een nota van wijziging opgenomen in de Verzamelwet SZW 2022 (Kamerstukken II 2020/21, 35 374, nr. 11). 

Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten

De banenafspraak uit het Sociaal Akkoord van 2013 heeft tot doel om meer mensen met een arbeidsbeperking aan het werk te helpen bij reguliere werkgevers. Het kabinet heeft met de sociale partners afgesproken eind 2025 125.000 extra banen voor de doelgroep te creëren. De opgave voor markt en overheid samen voor 2020 was om 67.500 extra banen te realiseren ten opzichte van de nulmeting; 50.000 in de sector markt en 17.500 in de sector overheid. De doelstelling van 67.500 banen is met 66.097 extra banen net niet gehaald (Kamerstukken II 2020/21, 34 352, nr. 219). Met 53.799 banen heeft de sector markt de doelstelling van 50.000 banen overtroffen. De overheidswerkgevers hebben het afgesproken aantal banen voor 2020 niet gehaald. Ten opzichte van de nulmeting heeft de sector overheid 12.298 extra banen gerealiseerd. Het is positief dat juist in dit coronajaar de overheidswerkgevers iets meer dan de afgesproken toename van 2.500 banen over 2020 hebben gerealiseerd. Het resultaat van de sector overheid over 2020 geeft desondanks geen aanleiding om de geactiveerde quotumregeling voor de overheid te deactiveren. In juli 2022 zal de Tweede Kamer geïnformeerd worden over de realisatiecijfers van 2021.

De Staatssecretaris van SZW heeft in november 2018 (Kamerstukken II 2018/19, 34 352, nr. 137) als onderdeel van het Breed Offensief een vereenvoudiging van de Wet banenafspraak aangekondigd. In maart 2021 heeft de Minister van SZW de Tweede Kamer laten weten het wetsvoorstel waarin de vereenvoudiging van de banenafspraak is uitgewerkt vanwege de demissionaire status van het kabinet niet aan te bieden aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II 2020/21, 34 394, nr. 19). De Minister van SZW heeft de Belastingdienst en UWV in juli 2021 vervolgens toestemming gegeven om de quotumheffing niet uit te voeren tot in elk geval 1 januari 2024, en daarmee te anticiperen op een door het nieuwe kabinet te creëren wettelijke grondslag waarin de uitvoering van de quotumheffing verder wordt opgeschort (Kamerstukken II 2020/21, 34 352, nr. 219). Dit was nodig om te voorkomen dat de opschorting per 1 januari 2022 afloopt terwijl de heffing niet kan worden uitgevoerd. Als gevolg van de uitvoering van de motie Nijkerken-de Haan c.s. (Kamerstukken II 2018/19, 34 352, nr. 126) was met de Wet deactivering en uitstel quotumheffing het opleggen van de quotumheffing opgeschort tot uiterlijk 1 januari 2022 (Stb. 2019, 440). Het kabinet zal een afweging maken over het vervolg van het wetsvoorstel tot vereenvoudiging van de banenafspraak.

Als onderdeel van het steun- en herstelpakket heeft het kabinet in totaal € 36 miljoen beschikbaar gesteld in 2020, 2021 en 2022 voor mensen uit de doelgroep banenafspraak (Kamerstukken II 2019/20, 35 420, nr. 105). Het gaat voor 2020 om € 2 miljoen, voor 2021 om € 21 miljoen en voor 2022 om € 13 miljoen. Met dit geld kunnen mensen uit de doelgroep banenafspraak van werk naar werk worden begeleid en, als dat niet mogelijk blijkt te zijn, zoveel mogelijk werkfit worden gehouden. Dit gebeurt via de regionale mobiliteitsteams die in 2021 zijn gestart. Het aanbod van de regionale mobiliteitsteams kan bestaan uit aanvullende crisisdienstverlening, instrumenten voor werkfitbehoud via de impuls banenafspraak, en scholing via praktijkleren in het mbo.

Verruiming toeslag AOV-gerechtigden in de onderstand Caribisch Nederland

Per 1 januari 2021 is een onderdeel van de onderstand, de toeslag algemene ouderdomsverzekering (AOV), verruimd. Deze verruiming heeft betrekking op de vermogensvrijlating, de introductie van een pensioenvrijlating en het verschuiven van de toeslag zelfstandig wonen naar de toeslag voor AOV-gerechtigden. Met deze aanpassing is de inkomenspositie van alleenstaande AOV-gerechtigden en gehuwden met AOV en een (gezamenlijk) inkomen onder het wettelijk minimumloon in Caribisch Nederland verbeterd.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Inkomensoverdrachten

Macrobudget participatiewetuitkeringen

Algemene bijstand en loonkostensubsidies

De Participatiewet voorziet in een sociaal vangnet voor personen die niet zelfstandig in hun bestaan kunnen voorzien. Het macrobudget participatiewetuitkeringen voorziet in de middelen voor bijstandsuitkeringen en loonkostensubsidies, waaronder de middelen voor bijstandsuitkeringen aan startende ondernemers. Dit budget wordt samen met de middelen voor IOAW, IOAZ en Bbz levensonderhoud onder de gemeenten verdeeld. Tot 2019 maakte alleen Bijstand voor levensonderhoud van startende ondernemers onderdeel uit van het macrobudget participatiewetuitkeringen. Vanaf 2020 is ook Bijstand voor levensonderhoud voor gevestigde ondernemers toegevoegd aan het macrobudget participatiewetuitkeringen.

Budgettaire ontwikkelingen

Het macrobudget participatiewetuitkeringen valt in 2021 € 409 miljoen lager uit dan begroot. Hieronder volgt een toelichting op de bijstellingen voor de algemene bijstand en loonkostensubsidies en de compensatie verdeelmodel. De toelichting voor de IOAW, IOAZ en Bbz levensonderhoud volgt verderop in het artikel.

In 2021 is het definitieve budget aan gemeenten voor algemene bijstand en loonkostensubsidies € 494 miljoen lager uitgekomen dan begroot. De daling is met name het gevolg van de lagere werkloosheid (- € 449 miljoen), de meegevallen effecten van de coronacrisis op de bijstand (- € 61 miljoen) en de verwerking van realisaties in 2020 (- € 56 miljoen). Via de reguliere systematiek van het macrobudget werken realisaties in 2020 volledig door in het budget van uitvoeringsjaar 2021. Ook is er een neerwaartse bijstelling ingeboekt als gevolg van Rijksbeleid (- € 11 miljoen). Hier staat tegenover dat het budget opwaarts is bijgesteld door de doorwerking van lonen en prijzen (€ 82 miljoen).

In 2021 zijn enkele gemeenten gecompenseerd omdat zij zijn benadeeld bij de verdeling van het macrobudget. In 2019 heeft de Centrale Raad van Beroep geoordeeld dat in de verdeling van 2015 en 2016 onvoldoende rekening is gehouden met centrumgemeenten. Vier gemeenten hebben hiervoor in 2021 compensatie ontvangen (€ 39 miljoen). Door herstel van een fout in de verdeling van 2021 zouden vier gemeenten in het lopende jaar te maken hebben met een aanzienlijke daling van het budget. Deze gemeenten zijn hiervoor gecompenseerd (€ 12 miljoen).

Beleidsrelevante kerncijfers

Het volume bijstandsgerechtigde huishoudens op grond van de Participatiewet is als gevolg van de verbeterde conjunctuur gedaald ten opzichte van het volume in 2020.

Tabel 24 bevat informatie over re-integratie- en participatie-inspanningen van gemeenten op grond van de Participatiewet. De voorzieningen die gemeenten aanbieden variëren van sociale activering en vrijwilligerswerk tot training, opleiding en proefplaatsingen op weg naar werk en begeleiding en jobcoaching eenmaal aan het werk. Sinds de invoering van de Participatiewet in 2015 hebben gemeenten beschikking gekregen over het instrument structurele loonkostensubsidie en zijn zij verantwoordelijk voor het naar behoefte creëren van beschut werk. Vanaf 2015 is geen nieuwe instroom meer mogelijk in de Wsw. De tabel bevat tevens informatie over het werknemersbestand van de Wsw.

Tabel 25 bevat informatie over mensen met een arbeidsbeperking die werken onder de Banenafspraak, op een interne plaatsing onder de Wsw of op een beschut werkplek onder de Participatiewet. Dit zijn veelal mensen die niet zelfstandig het wettelijk minimumloon kunnen verdienen, maar niet duurzaam volledig arbeidsongeschikt zijn. Per saldo over de drie wettelijke kaders nam het aantal mensen tussen 2017 en eind 2019 toe. In 2020 nam dit aantal af en in het begin van 2021 weer toe tot boven het niveau van 2019.

Wetten inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW) en gewezen zelfstandigen (IOAZ)

De IOAW-uitkering is een aanvulling op het (gezins)inkomen tot bijstandsniveau voor oudere werkloze werknemers. Anders dan bij de Participatiewet hoeven werkloze ouderen, die vaak vermogen in spaargeld of eigen huis hebben, in de IOAW hun vermogen niet aan te spreken.

De IOAZ is een uitkering voor ouderen die noodgedwongen zijn gestopt met hun werk als zelfstandige, omdat de inkomsten daaruit onvoldoende waren. De IOAZ-uitkering vult het (gezins)inkomen aan tot het bijstandsniveau. In de IOAZ wordt rekening gehouden met de bijzondere positie van zelfstandigen en hun (bedrijfs)vermogen.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven aan IOAW en IOAZ zijn samen € 22,6 miljoen lager dan begroot. Aan de IOAW is per saldo € 20,7 miljoen minder uitgegeven. Dit bestaat uit de verwerking van de volumerealisaties (- € 17 miljoen), de verwerking van de uitgavenrealisaties (€ 5 miljoen), de loon- en prijsbijstelling (€ 2 miljoen) en bijstellingen van de doorstroom vanuit de WW naar de IOAW (- € 10 miljoen).

De IOAZ is met € 1,9 miljoen neerwaarts bijgesteld in 2021. Dat is het gevolg van de verwerking van de volumerealisaties voor 2020 (- € 2 miljoen) en de loon- en prijsbijstelling (€ 0,2 miljoen).

Beleidsrelevante kerncijfers

Bijstand zelfstandigen levensonderhoud (Bbz 2004)

Startende, gevestigde en beëindigende zelfstandigen kunnen voor financiële ondersteuning onder voorwaarden een beroep doen op het Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004. Met dit besluit wordt beoogd kansrijke vanuit een uitkering startende ondernemers een steuntje in de rug te geven en zelfstandigen met tijdelijke financiële moeilijkheden in staat te stellen hun werkzaamheden voort te zetten. De bijstand kan worden verstrekt in de vorm van een uitkering om te voorzien in de kosten van levensonderhoud en in de vorm van bedrijfskredieten. Tot en met 2019 werden middelen voor levensonderhoud voor gevestigde zelfstandigen buiten het macrobudget verstrekt. De uitgaven voor bedrijfskredieten worden verderop in het artikel toegelicht.

Voor zelfstandigen die als gevolg van de coronacrisis met hun inkomen onder het sociaal minimum uitkomen, bestond tot 1 oktober 2021 de Tozo. Vanaf 1 oktober kan deze groep zelfstandigen een beroep doen op het Bbz. Het Bbz is tijdelijk vereenvoudigd om deze overgang soepel te laten verlopen.

Budgettaire ontwikkelingen

Het Bbz is in 2021 opwaarts bijgesteld met € 56 miljoen. Dit is met name het gevolg van de verhoogde instroom van zelfstandigen door het stopzetten van de Tozo (€ 63 miljoen). De verwerking van de realisaties voor 2020 heeft geleid tot een neerwaartse bijstelling (- € 7,8 miljoen). De loon- en prijsbijstelling leidt tot een opwaartse bijstelling (€ 1,8 miljoen).

Beleidsrelevante kerncijfers

Handhaving

De kerncijfers handhaving Participatiewet laten de afgelopen jaren een stabiel beeld zien. Sinds 2020 maakt de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo) onderdeel uit van de Bijstandsdebiteuren en fraudestatistiek van het CBS. De ultimo stand van het 3e kwartaal 2021 is, net als in 2020, iets lager dan de ultimo stand van het 3e kwartaal in voorgaande jaren. Dit is mogelijk te verklaren door de coronacrisis. De incassoratio van gemeenten blijft net als voorgaande jaren iets achter bij UWV en SVB. Dit is te verklaren door het vangnetkarakter van de Participatiewet.

Toeslagenwet (TW)

De TW vult uitkeringen op grond van de werknemersverzekeringen aan tot het normbedrag voor het relevante sociaal minimum als het totale inkomen (exclusief TW-uitkering) van de uitkeringsgerechtigde en diens eventuele partner daaronder ligt.

Budgettaire ontwikkelingen

De TW-uitgaven komen € 36 miljoen lager uit dan begroot. In de begroting was nog gerekend in prijzen 2020. Indien rekening gehouden wordt met de loon- en prijsbijstelling (€ 7 miljoen) is de realisatie € 43 miljoen lager dan begroot. Dit komt grotendeels door een lager aantal TW-aanvullingen dan verwacht, hoofdzakelijk omdat de verwachte toename van de werkloosheid uitbleef. Hierdoor zijn er veel minder TW-aanvullingen voor de WW dan begroot. De gemiddelde uitkeringshoogte binnen de TW is wel hoger uitgevallen dan begroot. Dit komt doordat het aandeel WW-aanvullingen in de TW is afgenomen. De gemiddelde aanvulling bij een WW-uitkering is lager dan de gemiddelde TW-aanvulling bij andere moederwetten.

Beleidsrelevante kerncijfers

Handhaving

Het aantal meldingen voor de Toeslagenwet is gedaald, omdat TW-gerechtigden met een WW-uitkering niet langer zelf het sociale verzekeringsloon van hun partner hoeven door te geven. Dit type partnerinkomen komt sinds 2021 automatisch binnen via de Polisadministratie, waardoor er minder meldingen ontstaan van het niet doorgeven van partnerinkomsten.

Aanvullende Inkomensvoorziening Ouderen (AIO)

Ouderen met een onvolledig AOW-pensioen kunnen recht hebben op algemene bijstand in de vorm van AIO. Deze bijstand kan worden aangevraagd bij de SVB.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven aan de AIO zijn in 2021 in totaal circa € 14 miljoen lager uitgekomen dan in de begroting 2021 werd verwacht. In de begroting 2021 zijn de uitgaven aan de AIO geraamd in prijzen 2020. Wanneer wordt gecorrigeerd voor de loon- en prijsbijstelling (circa € 5 miljoen) zijn de gerealiseerde uitgaven aan de AIO ongeveer € 18 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Dit wordt hoofdzakelijk veroorzaakt doordat het aantal AIO-gerechtigden minder hard is gestegen ten opzichte van 2020 dan verwacht. In 2021 hebben minder personen de AIO toegekend gekregen dan verwacht en zijn er meer AIO-gerechtigden uitgestroomd.

Repatriantenregeling

In 2021 gaf de SVB uitvoering aan de zogeheten repatriantenregeling, die door het kabinet werd afgekondigd voor Nederlanders en hun familieleden die vanuit Afghanistan werden gerepatrieerd vanwege de ontwikkelingen aldaar. De regeling is in 2021 door de SVB bekostigd uit het voorschot op de AIO. Op grond van de regeling hadden de repatrianten recht op tijdelijke voorzieningen als een toelage voor de noodzakelijke kosten voor levensonderhoud, een vergoedingsregeling voor zorgkosten en een verzekering voor wettelijke aansprakelijkheid.

Beleidsrelevante kerncijfers

Handhaving

In 2021 is het handhavingsbeeld vergelijkbaar met 2020. Vanwege de coronacrisis zijn minder fraudesignalen onderzocht dan in eerdere jaren. Dat heeft ook doorgewerkt naar het aantal geconstateerde overtredingen en afgegeven waarschuwingen en boetes. Veel vorderingen worden over een periode van meerdere jaren geïncasseerd. De incassoratio neemt daardoor toe naarmate het ontstaansjaar van de vordering ouder is. De incassoratio van in 2021 ontstane vorderingen is 21%, dat wil zeggen dat van de in 2021 ontstane vorderingen ongeveer 21% in hetzelfde jaar is geïncasseerd.

Bijstand zelfstandigen bedrijfskrediet (Bbz 2004)

Startende, gevestigde en beëindigende zelfstandigen kunnen voor financiële ondersteuning onder voorwaarden een beroep doen op het Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004. Met dit besluit wordt beoogd kansrijke vanuit een uitkering startende ondernemers een steuntje in de rug te geven en zelfstandigen met tijdelijke financiële moeilijkheden in staat te stellen hun werkzaamheden voort te zetten. De bijstand kan worden verstrekt in de vorm van een uitkering om te voorzien in de kosten van levensonderhoud en in de vorm van bedrijfskredieten. Kosten voor levensonderhoud worden toegelicht onder het macrobudget participatiewetuitkeringen.

Budgettaire ontwikkelingen

Hier wordt het onderdeel van het Bbz over bedrijfskredieten toegelicht, uitgaven aan levensonderhoud zijn eerder in dit artikel over het macrobudget toegelicht. Per 1 januari 2020 is de financieringssystematiek van het Bbz vereenvoudigd. In 2021 zijn daardoor alleen uitgaven gedaan voor verrekeningen over 2019 en de aanvullende uitkering (€ 2,9 miljoen). Onder de ontvangsten worden de terugvorderingen over 2019 toegelicht.

Tijdelijke overbruggingsregeling voor zelfstandig ondernemers (Tozo)

Gemeenten hebben in 2020 en 2021 uitvoering gegeven aan een extra tijdelijke voorziening voor zelfstandigen, de Tijdelijke overbruggingsregeling voor zelfstandige ondernemers (Tozo). Ondernemers van wie het inkomen als gevolg van de coronacrisis onder het sociaal minimum is geraakt, hebben een beroep kunnen doen op ondersteuning voor levensonderhoud in de vorm van aanvullende bijstand. Daarnaast was het mogelijk voor zelfstandigen met een liquiditeitsprobleem om een lening voor bedrijfskapitaal aan te vragen. De Tozo betrof een tijdelijke regeling; vanaf 1 oktober 2021 is het niet langer mogelijk een aanvraag voor levensonderhoud of bedrijfskapitaal op grond van de Tozo in te dienen. Uitkeringen ten behoeve van levensonderhoud zijn 1 oktober 2021 afgelopen.

Budgettaire ontwikkelingen

In 2021 hebben gemeenten voorschotten ontvangen voor de uitgaven aan de Tozo (€ 900 miljoen). Op basis van declaratie worden uiteindelijk de werkelijke uitgaven van gemeenten vergoed. De uitvoeringskosten worden vergoed op basis van een vast bedrag per besluit op aanvraag.

Uit de voorlopige realisaties over 2020 is gebleken dat verschillende gemeenten meer aan de Tozo hebben uitgegeven dan is bevoorschot. Deze gemeenten hebben in 2021 via een tussentijdse verrekening een nabetaling ontvangen (€ 233,3 miljoen).

Bijstand overig

Onder de post bijstand overig worden de uitgaven aan de bijstand buitenland verantwoord. In 2021 is een voorschot betaald aan de SVB van € 900.000. Die lasten zijn € 60.000 lager dan begroot. De bevoorschotting is neerwaarts bijgesteld, omdat het aantal gerechtigden lager lag dan in de raming voor de begroting werd voorzien.

Beleidsrelevante kerncijfers

Onderstand Caribisch Nederland

De rijksoverheid biedt aan inwoners van Caribisch Nederland inkomensondersteuning in de vorm van Onderstand en waar nodig ook re-integratieondersteuning.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven voor de Onderstand zijn € 2,0 miljoen lager uitgevallen dan begroot. De verwachte uitgaven zoals opgenomen in de begroting waren te hoog ingeschat.

Beleidsrelevante kerncijfers

Subsidies

De uitgaven aan subsidies zijn in 2021 per saldo € 16,9 miljoen hoger uitgevallen dan begroot.

Binnen dit artikel zijn verschillende subsidiebudgetten te onderscheiden. Voor de subsidieregeling armoede en schulden is de realisatie lager dan begroot doordat mede in verband met de corona-beperkende maatregelen er vertraging van de projecten plaatsvond. De projectduur daarvan is verlengd. Voor de subsidieregeling kans voor kinderen geldt dat in 2021 betalingen hebben plaatsgevonden van vast te stellen subsidies waarvan de vaststelling oorspronkelijk voorzien was in 2020.

Voor het subsidiebudget alle kinderen doen mee geldt dat vanuit dat budget € 1,7 miljoen is overgeboekt naar het budget overige subsidies algemeen voor het toekennen van projectsubsidies op het terrein van armoede en schulden. Daarnaast zijn er op dit budget in 2021 nieuwe subsidies toegekend.

Voor het budget overige subsidies algemeen geldt dat, indien er in de loop van een uitvoeringsjaar nieuwe toekenningen plaatsvinden, de financiering daarvan plaatsvindt door overboekingen uit opdrachtbudgetten binnen het artikel of vanuit andere artikelen binnen de SZW-begroting. De realisatie van € 22,6 miljoen houdt mede verband met voor een aantal toekenningen lager uitgevallen kaseffect in 2021 ten opzichte van de overgeboekte middelen ter financiering van deze subsidietoekenningen, het geen doorgang vinden van een aantal subsidietoekenningen waar al wel middelen voor waren overgeboekt en het doorschuiven van voorschotbetalingen van 2021 naar 2022 door het verlengen van de projectduur.

Voor het NIBUD is sprake van een lagere realisatie doordat een in 2021 beoogde voorschotbetaling doorgeschoven is van 2021 naar 2022.

Voor het Waarborgfonds saneringskredieten geldt dat de middelen daarvoor deel uit maakten van het corona steun- en herstelpakket, waarin voor een waarborgfonds € 30,0 miljoen is vrijgemaakt. In de loop van 2021 zijn deze middelen toegedeeld en is het bedrag verdeeld over een periode van 5 jaar (2021-2025) met een bedrag van jaarlijks € 6,0 miljoen.

Opdrachten

De realisatie op het opdrachtenbudget is circa € 20 miljoen lager ten opzichte van de stand begroting. Voor een groot deel heeft dit te maken met subsidieverstrekkingen waarvoor circa € 17,1 miljoen aan middelen is verschoven van het opdrachtenbudget naar het subsidiebudget. Deze middelen bestaan uit € 10,6 miljoen aan subsidies op het terrein van Armoede en Schulden en € 6,5 miljoen aan subsidies op het terrein van bevordering arbeidsparticipatie, waaronder het Programma Verbetering Uitwisseling Matchingsgegevens, Vakmanschap, Simpel Switchen, Uniformering Loonwaardebepaling en Baancreatie. Ook zijn er overboekingen naar andere departementen verwerkt (circa € 3 miljoen). Daarnaast is er sprake geweest van herschikkingen binnen de SZW-begroting tussen verschillende begrotingsartikelen (per saldo circa € 1 miljoen).

Bekostiging

Aan het meerjarig kennisprogramma vakkundig aan het werk dat door ZonMw wordt uitgevoerd, is in 2021 € 1,2 miljoen uitgegeven.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Voor de meerjarige uitvoering van het kennisprogramma door ZonMw is in 2021, zoals begroot, bijna € 0,2 miljoen uitgegeven.

Bijdrage aan sociale fondsen

Sinds 2018 wordt een financiële tegemoetkoming van € 10 miljoen per jaar beschikbaar gesteld aan het Wsw-pensioenfonds PWRI. Voorwaarde hierbij is dat de werkgevers (de gemeenten) en werknemers die verantwoordelijk zijn voor de pensioenen van de Wsw zelf tot een structurele oplossing komen voor het fonds. De financiële compensatie wordt jaarlijks gegeven tot uiterlijk 2057.

Bijdrage aan medeoverheden

Om jongeren in kwetsbare wijken een alternatief te bieden voor criminaliteit en anderzijds jongeren die buiten beeld zijn in beeld te krijgen, is met een specifieke uitkering samen met de gemeente Amsterdam het project ‘Van onzichtbaar naar perspectief. Onzichtbare jongeren in beeld’ opgestart om beide groepen te begeleiden naar werk, opleiding of een combinatie daarvan. Hieraan is € 1,1 miljoen uitgegeven. Dit budget is overgeheveld van budget op Artikel 98, de post handhaving en sluit aan bij de doelstelling van Artikel 2.

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties

De uitgaven aan de contributie van het Administratie Centrum voor sociale zekerheid van de Rijnvarenden (CASS) bedroegen circa € 7.000 in 2021. Dit is € 2.000 minder dan begroot.

Ontvangsten

De ontvangsten bedragen in 2021 circa € 958 miljoen. Een deel van de gemeenten heeft in 2020 minder aan de Tozo uitgegeven dan bevoorschot. Dit geld is in 2021 teruggevorderd (€ 930 miljoen). Daarnaast heeft € 3,8 miljoen van de ontvangsten betrekking op de terugbetaling van de intertemporele tegemoetkoming met de gemeentelijke budgetten Participatiewetuitkeringen, zoals afgesproken in het Bestuursakkoord Verhoogde Asielinstroom. Verder waren er in 2021 ontvangsten vanwege terugvorderingen van te hoge voorschotten inzake Rijksvergoedingen, zoals Bijstand zelfstandigen (€ 0,6 miljoen), de Toeslagenwet (€ 21 miljoen), AIO (€ 2,3 miljoen) en subsidies (€ 0,8 miljoen).

4.3 Artikel 3 Arbeidsongeschiktheid

A. Algemene doelstelling

De overheid beschermt werknemers tegen de inkomensgevolgen van arbeidsongeschiktheid en stimuleert hen te blijven werken of het werk te hervatten.

De overheid vindt dat werknemers die loon derven als gevolg van arbeidsongeschiktheid verzekerd moeten zijn van een redelijk inkomen. Daarom zijn werknemers verplicht verzekerd op grond van de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). De WIA omvat twee uitkeringsregimes: de Inkomensvoorziening voor volledig en duurzaam arbeidsongeschikten (IVA) en de Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA). De Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) is bij de introductie van de WIA ingetrokken, maar geldt nog wel voor mensen die vóór 1 januari 2004 door ziekte of gebrek arbeidsongeschikt zijn geworden. Op grond van de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ) waren ondernemers verplicht verzekerd tegen de inkomensgevolgen van arbeidsongeschiktheid. De WAZ is per 1 augustus 2004 ingetrokken, maar geldt nog wel voor zelfstandigen die op dat moment een uitkering ontvingen.

Als het totale inkomen van de uitkeringsgerechtigde WIA, WAO of WAZ en diens eventuele partner onder het sociaal minimum ligt, kan de uitkeringsgerechtigde een toeslag ontvangen tot het sociaal minimum op grond van de Toeslagenwet (TW), zie beleidsartikel 2.

De overheid stimuleert met behulp van financiële prikkels voor zowel uitkeringsgerechtigden als werkgevers dat uitkeringsgerechtigden aan het werk blijven of (op termijn) weer aan het werk gaan. Daarnaast biedt de overheid gerichte re-integratieondersteuning aan uitkeringsgerechtigden die ondersteuning nodig hebben. De overheid kent daarbij een groot belang toe aan de eigen verantwoordelijkheid en het meewerken aan re-integratie door de uitkeringsgerechtigde.

Aan werknemers in Caribisch Nederland wordt met de Ongevallenverzekering (OV) een inkomensvoorziening geboden in geval van arbeidsongeschiktheid door een bedrijfsongeval.

B. Rol en verantwoordelijkheid

• – de vaststelling van het niveau van de uitkeringen van de onderscheiden regelingen;

• – de sturing van en het toezicht op de rechtmatige, doeltreffende en doelmatige uitvoering door UWV;

• – de organisatie van de eigen uitvoering binnen het verband van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN).

De Minister van Financiën is hoofdverantwoordelijk voor de fiscale wet- en regelgeving. Wanneer fiscale instrumenten worden ingezet om doelstellingen in het kader van het arbeidsongeschiktheidsbeleid te realiseren, is de Minister van SZW hiervoor medeverantwoordelijk.

C. Beleidsconclusies

WIA-criterium voor werknemers met loonkostensubsidie

Het wetsvoorstel waarmee het WIA-claimcriterium wordt aangepast voor mensen die met loonkostensubsidie werken in de Participatiewet is uitgesteld en zal op zijn vroegst per 1 januari 2023 in werking kunnen treden, een jaar later dan in de begroting 2021 is gemeld. In de Stand van de uitvoering sociale zekerheid van december 2021 (Kamerstukken II 2021/22, 26 448, nr. 666) is de Tweede Kamer geïnformeerd over de stand van zaken op dit dossier.

Maatregelen loondoorbetaling bij ziekte

In 2021 is op de volgende manieren doorgewerkt aan afspraken uit het pakket loondoorbetaling bij ziekte van eind 2018. In 2021 is het ZonMw programma Verbetering re-integratie 2e spoor gestart, naast het programma Verbetering kwaliteit poortwachtersproces dat in 2020 van start is gegaan. Het wetsvoorstel dat het mogelijk maakt om de Aof-premie voor kleine werkgevers te verlagen per 2022 is behandeld en aangenomen door het parlement. Het wetsvoorstel «RIV-toets UWV door arbeidsdeskundigen» is vanwege de demissionaire status van het kabinet Rutte III in 2021 controversieel verklaard en is doorgeschoven naar het nieuw aangetreden kabinet.

Scholingsexperiment bij WGA-gerechtigden

Op basis van het regeerakkoord (2017–2021) is het scholingsexperiment voor WGA-gerechtigden ingericht. Doel van het experiment is te beproeven op welke wijze UWV door inzet van scholing de werkhervattingskansen van WGA-gerechtigden kan vergroten. UWV heeft afgelopen jaar de pilots voorbereid die in vier regio’s in 2022 van start gaan om leerwerktrajecten, al dan niet gecombineerd met functionele taaltrainingen en intensieve begeleiding, in de praktijk te beproeven. Dit experiment wordt aan de hand van een implementatiestudie geëvalueerd. Daarnaast is gewerkt aan deskundigheidsbevordering van UWV-professionals om scholing binnen de re-integratie van WGA-gerechtigden gerichter in te zetten. Met de Stichting van de Arbeid is in 2021 afgesproken om gezamenlijk op basis van ervaringen uit het scholingsexperiment WGA de communicatie over scholing vorm te geven.

Aanpassing AO tegemoetkoming

Met ingang van 1 januari 2021 is de tegemoetkoming voor arbeidsongeschikten op basis van de wettelijk voorgeschreven indexering gewijzigd van € 182,69 naar € 185,61 (Stcrt. 2020, 61666). Aansluitend is de AO-tegemoetkoming bij besluit verlaagd met € 2 netto per jaar naar € 183,61 netto per jaar (Stb. 2021, 259). Deze verlaging is gebruikt ter dekking van een toezegging aan de Eerste Kamer om het overgangsrecht voor een specifieke groep werkende Wajongers aan te passen (Kamerstukken I 2019/20, 35 213, nr. Q).

Kwijtschelding WIA-voorschotten

In 2021 is het aantal voorschotten gestegen van mensen die wachten op de UWV-beoordeling van hun WIA-aanvraag. Deze toename is het gevolg van de maatregelen als gevolg van het coronavirus en de mismatch tussen vraag en aanbod van sociaal-medische beoordelingen. Als bij de verlate claimbeoordeling alsnog blijkt dat er geen recht is op een WIA-uitkering, is het voorschot onverschuldigd betaald. Dit kan leiden tot hoge terugvorderingen. In de brief van 31 augustus is de Tweede Kamer geïnformeerd over het besluit om niet tot terugvordering over te gaan en de onverschuldigd verstrekte voorschotten kwijt te schelden (Kamerstukken II 2020/21, 32 716, nr. 44). Dit beleid geldt tot 31 december 2022 en wordt in de zomer van 2022 geëvalueerd.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Inkomensoverdrachten

Ongevallenverzekering (OV) (Caribisch Nederland)

Werknemers in de private sector van Caribisch Nederland die door een bedrijfsongeval geheel of gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn geraakt, krijgen op basis van de Ongevallenverzekering een uitkering (ongevallengeld). De uitkering is gekoppeld aan het laatstverdiende loon van de werknemer.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven voor de Ongevallenverzekering zijn € 0,05 miljoen lager uitgevallen dan begroot.

Beleidsrelevante kerncijfers

Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA)

De WIA geeft werknemers die na een wachttijd van twee jaar ten minste 35% arbeidsongeschikt zijn recht op een uitkering, mits aan de voorwaarden daarvoor voldaan is. In de WIA staat werk voorop. Het accent ligt op wat mensen wel kunnen. Tegelijkertijd is er sprake van inkomensbescherming. De WIA bestaat uit twee uitkeringsregimes. De IVA verstrekt een loondervingsuitkering aan werknemers die duurzaam en volledig arbeidsongeschikt zijn. Wie nog gedeeltelijk kan werken of bij wie herstel op termijn nog mogelijk is, krijgt een uitkering op basis van de WGA. De WIA wordt uitgevoerd door UWV. Werkgevers kunnen daarbij eigenrisicodrager worden voor de WGA-lasten van hun (ex-)werknemers. Dit betekent dat ze een lagere premie aan UWV betalen, omdat zij het gros van de verplichtingen van UWV met betrekking tot re-integratie en uitkeringsbetaling overnemen.

Inkomensvoorziening volledig en duurzaam arbeidsongeschikten (IVA)

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten IVA komen € 41 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 49 miljoen, in tabel 36 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 90 miljoen lager dan begroot. De voornaamste oorzaak hiervoor is een lagere gemiddelde uitkeringshoogte.

Beleidsrelevante kerncijfers

Het aantal uitkeringen in de IVA komt lager uit dan begroot. Dit komt door een lichte daling van de instroom en een stijging van de uitstroom ten opzichte van de begroting. De doorstroom van de WGA naar de IVA is wel licht gestegen.

Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA) inclusief WGA eigenrisicodragers

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten WGA komen € 100 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 49 miljoen, in tabel 36 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 50 miljoen hoger dan begroot. Dit resultaat is een saldo van een hoger aantal uitkeringen en een lagere gemiddelde uitkeringshoogte. De voornaamste oorzaak voor hogere lasten is een hogere instroom. Deze toename is het gevolg van de maatregelen als gevolg van het coronavirus en de mismatch tussen vraag en aanbod van sociaal-medische beoordelingen. Dit leidt tot een stijging van het aantal voorschotten. Wanneer keuringen niet tijdig kunnen plaatsvinden, wordt een voorschot verstrekt. Dit voorschot wordt geregistreerd als instroom in de WGA.

Beleidsrelevante kerncijfers

De instroom in de WGA is duidelijk hoger dan verwacht. Zoals hierboven beschreven is de grootste oorzaak daarvoor corona. Wanneer de uitgestelde keuringen plaatsvinden zorgt dit ook voor een grotere uitstroom en doorstroom van de WGA naar de IVA. Door de stijgende instroom is het aantal uitkeringen in de WGA ook hoger dan verwacht.

Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO)

De WAO is per 29 december 2005 vervangen door de WIA. De WAO blijft gelden voor werknemers die op 1 januari 2004 een WAO-uitkering ontvingen. De WAO verstrekt uitkeringen tot aan de AOW-gerechtigde leeftijd. Daarom zullen er nog decennia lang mensen zijn die een beroep blijven doen op de WAO. De WAO wordt uitgevoerd door UWV.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten WAO komen € 39 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 46 miljoen, in tabel 36 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 7 miljoen lager dan begroot. Zowel het aantal uitkeringen als de gemiddelde uitkeringshoogte komt ongeveer uit zoals begroot.

Beleidsrelevante kerncijfers

Handhaving

Het aantal fraudemeldingen bij UWV is evenals vorig jaar gedaald. De oorzaak daarvan is tweeledig. Enerzijds zijn er nog effecten als gevolg van coronamaatregelen, waardoor de onderzoeksmogelijkheden beperkt waren. Anderzijds zijn er wijzigingen in de systemen ingevoerd waardoor wijzigingen in de uitkeringssituatie eerder worden gesignaleerd en de uitkering daarop wordt aangepast, hetgeen resulteert in minder interne meldingen.