Nr. 5 LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN

De vaste commissie voor Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft een aantal vragen voorgelegd aan de Algemene Rekenkamer over de brief van 18 mei 2022 inzake het rapport Resultaten verantwoordingsonderzoek 2021 bij het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en het Diergezondheidsfonds (Kamerstuk 36 100 XIV, nr. 2).

De Algemene Rekenkamer heeft deze vragen beantwoord bij brief van 7 juni 2022. Vragen en antwoorden zijn hierna afgedrukt.

De voorzitter van de commissie, Geurts

De griffier van de commissie, Jansma

In het verantwoordingsonderzoek 2020 (Kamerstuk 35 830 XIV, nr. 2) hadden we zowel kritiek op de doelstellingen als op de onderbouwing van de regeling. Over de doelstelling schreven we dat de voortzetting van de regeling een doel op zich is geworden en geen specifiek beleidsdoel (meer) heeft. Het is onduidelijk welk beleidsprobleem de vrijstelling moet oplossen. Het is hierdoor niet mogelijk om na te gaan of en welk beleidsdoel is gerealiseerd. We concludeerden dat de Minister van LNV de wenselijkheid van de landbouwvrijstelling onvoldoende had onderbouwd. In het verantwoordingsonderzoek 2020 schreven we dat eerder uitgevoerde (beleids)onderzoeken noopten tot afschaffing of aanpassing van de vrijstelling. We bevalen de Minister aan om een besluit te nemen om de regeling aan te passen of af te schaffen. In geval van aanpassing zou de wenselijkheid van de regeling moeten worden getoetst aan de hand van de 7 vragen uit het Toetsingskader fiscale regelingen. Dit toetsingskader is opgenomen in de Rijksbegrotingsvoorschriften. Het toetsingskader is een rijksbreed voorschreven instrument om de wenselijkheid van fiscale regelingen, waaronder ook de landbouwvrijstelling, te onderbouwen. De Minister wees in haar reactie op de reeds geplande evaluatie van de vrijstelling in 2022.

Wij herkennen het standpunt van de NVWA dat zij te weinig capaciteit heeft om mee te denken over de handhaafbaarheid en uitvoerbaarheid van Europese wet- en regelgeving. Wij hebben echter geen eigen onderzoek gedaan naar de omvang van dit capaciteitsgebrek en de gevolgen hiervan. Om die reden hebben we daarover ook geen aanbeveling gedaan.

Opmerking vooraf bij vragen onderzoek naar lessen uit de Q-koorts (vragen 4 t/m 14)

De aanbevelingen van de commissie-Van Dijk en de Nationale ombudsman waren het uitgangspunt voor ons onderzoek. We hebben ons beperkt tot de vraag of deze aanbevelingen zijn overgenomen, in beleid en in praktijk, en of ministers het gemotiveerd hebben als ze aanbevelingen niet hebben opgevolgd. Doordat de aanbevelingen van de eerdere evaluaties ons uitgangspunt zijn, kunnen we op basis van ons eigen onderzoek geen oordeel vormen over de gehele aanpak van zoönosen.

De toenmalige Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en Staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie hebben in hun reactie op de evaluatie van commissie-Van Dijk toegelicht dat ze deze aanbeveling niet overnamen (Kamerstuk 28 286, nr. 445). Zoals we op pagina 53 van ons rapport aangeven, hebben wij in ons verantwoordingsonderzoek 2021 geen onderzoek naar de aanbeveling verricht.

U vraagt of wij de onafhankelijkheid van het outbreak management team in de zoönosestructuur geborgd achten. Hier hebben wij in het kader van ons verantwoordingsonderzoek 2021 geen onderzoek naar verricht.

Wij hebben – in navolging van de commissie-Van Dijk – aanbevolen om die doorzettingsmacht voor de Minister van VWS te regelen. De betrokken ministers hebben gereageerd dat dit niet nodig is. Een goede eerste stap lijkt ons om in gesprek te gaan met de verantwoordelijke ministers over de wenselijkheid van doorzettingsmacht. De juiste verankering in de wet kan (indien gewenst) daarna worden uitgezocht en geregeld.

U vraagt naar de wettelijke mogelijkheden om uit voorzorg in te grijpen bij dierziekten in de veehouderij. Maatregelen die de Minister van LNV kan treffen ter preventie en bestrijding van besmettelijke dierziekten, zoönosen en ziekteverschijnselen zijn vastgelegd in hoofdstuk 5 van de Wet Dieren. De Minister van LNV is onder andere bevoegd tot het laten isoleren, doden en/of vernietigen van dieren, geslachte dieren en diervoeders, het verplichten tot terughalen van dieren of diervoeders, het gelasten van een slachtverbod of het blokkeren van de afvoer van dieren van bedrijven. Voor een volledige beschrijving van de wettelijke bevoegdheden van de Minister van LNV verwijzen wij u naar de verantwoordelijke Minister en naar de Wet Dieren.

Het is aan de Minister van LNV om deze vraag te beantwoorden.

U vraagt naar voorbeelden van situaties waar het wenselijk is als vooraf is uitgedacht hoe economische en gezondheidsbelangen worden afgewogen. Die zijn lastig te geven omdat iedere crisis vraagt om maatwerk. Maar dat laat onverlet dat het belangrijk is om goed op een crisis voorbereid te zijn. Om die reden schreven we in ons rapport «Individuele steun aan bedrijven tijdens de coronacrisis»: «Maatwerk is [...] niet hetzelfde als ad hoc. Een kleermaker die een maatkostuum maakt, werkt nooit ad hoc, maar volgt een gestructureerde werkwijze. Dat begint bij het nemen van de maten van de drager en zet zich voort in het maken van het pak. De techniek verschilt niet; de drager en het kostuum wel.» In het huidige zoönosedraaiboek ontbreekt volgens ons nog welke gezondheidsbelangen en economische belangen tegen elkaar worden afgewogen, en hoe dit gebeurt. «One Health, een afwegingskader voor beleidsbeslissingen» van de Raad voor Dierenaangelegenheden, zou hier mogelijk als beginpunt voor kunnen worden gebruikt.

U vraagt naar voorbeelden van beleidsterreinen waarin het voorzorgsprincipe wettelijk verankerd is. Hier hebben wij in het kader van ons verantwoordingsonderzoek 2021 geen onderzoek naar verricht.

Voorzorg kan vanuit verschillende invalshoeken worden benaderd. Bij vraag 7 zijn we ingegaan op voorzorg wanneer er al sprake is van (een vermoeden van) besmetting van dieren of mensen. De Wet Dieren regelt wanneer de Minister van LNV maatregelen kan treffen om zoönosen te voorkomen of te bestrijden. Een andere toepassing van voorzorg is het meewegen van zoönoserisico’s bij vergunningverlening. Zoönoserisico’s worden nu niet meegenomen in dergelijke besluiten.

We vinden het wenselijk dat de Minister hiervoor instrumenten beschikbaar stelt aan lokale overheden. Dat kan via wetgeving, maar ook via handreikingen- om lokale overheden te helpen bij het inschatten, afwegen en reduceren van zoönoserisico’s bij het besluiten over vergunningsaanvragen van veehouderijen.

Zie het antwoord op vraag 11.

U vraagt of een wettelijke verankering van het voorzorgsbeginsel volgens ons de kans zou verminderen op schadeclaims. Wij beschikken niet over informatie om deze vraag te kunnen beantwoorden.

Op basis van ons onderzoek kunnen we hier geen uitspraken over doen. We wijzen er op dat zoönosecrisissen van elkaar verschillen. Het coronavirus kwam uit het buitenland en werd binnen Nederland in principe van mens op mens overgedragen (naast een paar mogelijke besmettingen van nerts op mens). Bij de Q-koorts vond besmetting binnen Nederland plaats van geiten en schapen op mensen. Onze aanbeveling om de Minister van VWS doorzettingsmacht te geven is gericht op crisissituaties waar een virus zich in Nederland (mogelijk) verspreid van dieren op mensen.

Ons onderzoek in het VO LNV 2021 heeft zich beperkt tot Staatsbosbeheer. In hoeverre onze conclusies en aanbevelingen ook geldig zijn voor andere terrein beherende organisaties kunnen wij niet zonder verder onderzoek vaststellen.

In de Wet natuurbescherming 2015, § 1.2 is de verantwoordelijkheid voor natuurbeleid en monitoring belegd bij provincies en de Minister. Staatsbosbeheer heeft hierin geen wettelijke taak. Onze conclusie dat de wettelijke taken niet het vertrekpunt vormen van de analyse, heeft daarom geen betrekking op monitoring van de Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn.