Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT (HXII) 2021

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 11.761.312

Figuur 2 Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 35.449

A. ALGEMEEN

1 1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (HXII) over het jaar 2021 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Infrastructuur en Waterstaat decharge te verlenen over het in het jaar 2021 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

Minister van Infrastructuur en Waterstaat,MarkHarbers

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

Algemeen

Voor u ligt het Jaarverslag 2021 van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW), Hoofdstuk XII van de Rijksbegroting. In dit Jaarverslag 2021 wordt verantwoording afgelegd over de gerealiseerde uitgaven, ontvangsten en aangegane verplichtingen ten opzichte van de begroting 2021.

Opbouw

Naast dit Jaarverslag, Hoofdstuk XII van de Rijksbegroting, kent IenW ook de Jaarverslagen van het Infrastructuurfonds en het Deltafonds, respectievelijk Hoofdstuk A en J van de Rijksbegroting. In deze fondsen worden de concrete investeringsprojecten en programma’s geraamd en verantwoord.

Normering Jaarverslag

De financiële informatie in het beleidsverslag (onderdeel B) wordt gepresenteerd door middel van de tabellen ‘Budgettaire gevolgen van beleid’. Verschillen tussen de vastgestelde begroting en de realisatie worden conform de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2022 op het niveau van de financiële instrumenten en de totale verplichtingen toegelicht volgens onderstaande uniforme ondergrenzen.

Afronding budgettaire tabellen en verantwoordingsstaat

De verplichtingen, uitgaven en ontvangsten in de verantwoordingsstaat zijn in lijn met de Regeling Rijksbegrotingsvoorschriften naar boven afgerond. Om aansluiting te hebben tussen de budgettaire tabellen en de verantwoordingsstaat, zijn de verplichtingen, uitgaven en ontvangsten in budgettaire tabellen waar relevant tevens naar boven afgerond. Met deze werkwijze komen de cijfers in de verantwoordingsstaat overeen met de cijfers zoals opgenomen in de budgettaire tabellen.

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2022 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agentschappen het baten-lastenstelsel.

Stand vastgestelde begroting

In het voorliggende jaarverslag wordt, op aanwijzing van het Ministerie van Finaciën, de stand vastgestelde begroting exclusief de incidentele begrotingen die tussen de vaststelling van de ontwerpbegroting en de vaststelling van de eerste suppletoire begroting gepresenteerd. Als gevolg hiervan wijkt bij de artikelen 16, 17, 19 en 22 de gepresenteerde stand vastgestelde begroting af van de gepresenteerde stand zoals opgenomen in de eerste suppletoire begroting, tweede suppletoire begroting, incidentele begroting(en) en de slotwet.

Indicatoren en kengetallen

Het jaarverslag is opgesteld conform de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften (RBV). De RBV stelt dat er op 15 maart een door de Auditdienst Rijk goedgekeurd jaarverslag aan de minister van Financiën wordt aangeboden en dat wijzigingen door vakministers, in uitzonderlijke gevallen, tot 25 maart verwerkt kunnen worden.

Voor enkele indicatoren en kengetallen in de jaarverslagen van IenW zijn op deze momenten de realisatiegegevens nog niet beschikbaar en kunnen derhalve niet worden toegevoegd aan het jaarverslag. Hierdoor komt het voor dat er realisatiegegevens van indicatoren en kengetallen bekend worden ná het opstellen van het jaarverslag maar vóór publicatie van het jaarverslag. Deze gegevens worden, zoals in het jaarverslag aangegeven, bij de eerstvolgende begroting aan uw Kamer aangeboden.

Groeiparagraaf

Doorwerking wijzigingen Regeling Rijksbegrotingsvoorschriften 2022

Voor het opstellen van het departementaal jaarverslag gelden de Rijksbegrotingsvoorschriften van de Minister van Financiën. In de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2022 zijn een aantal wijzigingen doorgevoerd die doorwerken in dit jaarverslag op het gebied van:

1. Nationaal Groeifonds-bijlage

2. Openbaarheidsparagraaf

3. Focusonderwerp: bekostigingssystemen

4. Saldibalans: presentatie saldo voorgaand jaar

5. Wet Normering Topinkomens (WNT)

1. Nationaal Groeifonds-bijlage

Voorschrift vanuit de minister van Financiën is dat indien er in het jaar 2021 vanuit het Nationaal Groeifonds (NGF) budgetten ter beschikking zijn gesteld, het betreffende departement een afzonderlijke NGF-bijlage opneemt bij het jaarverslag. IenW heeft in het jaar 2021 geen middelen uit het NGF ontvangen, derhalve is er geen NGF-bijlage opgenomen in het jaarverslag van IenW.

2. Openbaarheidsparagraaf

In het beleidsverslag is als afzonderlijk onderdeel de openbaarheidsparagraaf opgenomen. Dit komt voort uit de kabinetsreactie op het rapport ‘Ongekend onrecht’ waarin het kabinet onder andere maatregelen heeft aangekondigd gericht op actieve openbaarmaking van informatie en op verbetering van de informatiehuishouding bij de ministeries (‘Open op orde’). Verder schrijft artikel 3.5 van de Wet open overheid voor dat een bestuursorgaan in de jaarlijkse begroting aandacht besteedt aan de beleidsvoornemens inzake de uitvoering van de Wet open overheid (Woo) en in de jaarlijkse verantwoording verslag doet van de uitvoering ervan: de openbaarheidsparagraaf.

3. Focusonderwerp

Voor de verantwoording 2021 heeft de Tweede Kamer de financiële wendbaarheid van uitvoeringsorganisaties als focusonderwerp aangewezen. De Minister van Financiën heeft de Tweede Kamer geïnformeerd op welke wijze gevolg wordt gegeven aan dit onderwerp (Kamerstukken II 2019/20, 31 865, nr. 174). In de departementale jaarverslagen wordt op basis van een hiertoe door de minister van Financiën voorgeschreven format in een eenmalige bijlage inzicht gegeven in deze informatie. Dit inzicht is opgenomen in bijlage 4 bij dit jaarverslag.

4. Saldibalans: presentatie saldo voorgaand jaar

Voor de begrotingsfondsen is door de minister van Financiën een uniforme werkwijze voor de presentatie van het verrekenen van het saldo van het voorgaande verslagjaar in de saldibalans voorgeschreven. Een batig saldo wordt gepresenteerd als saldo begrotingsfonds onder de ontvangsten als 2a, een nadelig saldo wordt verantwoord als onder de uitgaven op regel 1a. Het cumulatief saldo van het begrotingsfonds van het huidige jaar wordt verwerkt via de Rekening-courant RHB onder balanspost 4/4a.

5. Wet Normering Topinkomens (WNT)

Normen ingevolge de Wet Normering Topinkomens zijn aangepast.

Jaarrekening Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT)

De ILT is per 1 januari 2022 omgevormd van agentschap met batenlastenstelsel naar regulier dienstonderdeel met een geïntegreerde verplichtingenkasadministratie. Dat impliceert dat in het voorliggende jaarverslag de laatste agentschapsparagraaf voor de ILT is opgenomen.

Verantwoording over beleid

In het Wetgevingsoverleg Begrotingsonderzoek van 26 oktober 2021 is door de minister van IenW toegezegd om in gesprek met de rapporteur dhr. De Groot te onderzoeken op welke manier een aantal beleidsdoelstellingen, die in de begroting van IenW zijn geformuleerd, kunnen worden gekoppeld aan hele specifieke indicatoren, waardoor de Kamer meer inzicht krijgt in de gerealiseerde prestaties.

In het voorjaar 2022 is door vertegenwoordigers vanuit IenW en de rapporteur gestart met het komen tot verbetervoorstellen voor de verantwoording van het beleid via de begrotingscyclus. De eerste resultaten van de verbetervoorstellen zijn naar verwachting zichtbaar in de begroting over het jaar 2023.

Motie Schouw c.s.

In juni 2011 is de motie-Schouw (Kamerstukken II 2011–2012, 21 501-20, nr. 537) aangenomen. Deze motie zorgt er voor dat de landenspecifieke aanbe­velingen van de Raad op grond van de nationale hervormingsprogramma's een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen. Voor IenW heeft de Raad in 2021 geen specifieke aanbevelingen gedaan.

B. BELEIDSVERSLAG

3. Beleidsprioriteiten

Inleiding

Een veilig en bereikbaar Nederland met een gezonde en duurzame leefomgeving: dat stond voorop het afgelopen jaar bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). De transities naar een veilig, slim en duurzaam mobiliteitssysteem, klimaatadaptatie en een circulaire economie waren hierbij belangrijke rode draden, in een jaar dat uiteraard voor een groot deel in het teken stond van de bestrijding van corona.

Ons dagelijks leven werd fors beïnvloed door corona. Door het thuiswerkadvies was het minder druk op de weg waardoor er over het hele jaar minder files waren dan voor de coronacrisis. Ook reisden we veel minder met het openbaar vervoer. Ook werd er voor het tweede jaar op rij een vuurwerkverbod afgekondigd om de ziekenhuizen rond de jaarwisseling niet verder te belasten.

Daarnaast waren de overstromingen in Limburg beeldbepalend voor het afgelopen jaar. Door hevige neerslag traden beken en rivieren in Limburg buiten hun oevers, met overstromingen en ernstige wateroverlast tot gevolg. Zowel de materiële als immateriële schade voor mensen en ondernemingen is groot.

Gelukkig waren er ook positieve hoogtepunten. Zo was Nederland gastland van de online Climate Adaptation Summit (CAS). Deze mondiale online klimaattop was gericht op het vinden van oplossingen om ons aan te passen aan de effecten van klimaatverandering, zoals extreme buien, droogte, hitte en een stijgende zeespiegel. Tijdens de CAS lanceerden wereldleiders als Angela Merkel, Ban Ki-Moon en VN-secretaris generaal Guterres een brede Adaptation Action Agenda met praktische klimaatoplossingen en plannen tot 2030.

Dit beleidsverslag van IenW geeft een overzicht van de mijlpalen die het ministerie het afgelopen jaar heeft bereikt. Ook stipt het beleidsverslag gebeurtenissen aan die het jaar 2021 voor de verschillende beleidsterreinen typeerden. Het kabinet was bijna heel 2021 demissionair. Ondanks corona, de demissionaire status van het kabinet en de beperkte capaciteit van mensen heeft het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in 2021 veel bereikt. In het vervolg van het beleidsverslag is aan de hand van vier hoofdstukken, terug te lezen wat de belangrijkste resultaten van het afgelopen jaar waren. De eerste twee hoofstukken gaan over bereikbaarheid en veiligheid. Daarna volgt een hoofdstuk over duurzaamheid en transities. Het laatste hoofdstuk gaat over het beheer, onderhoud en toekomstbestendig maken van onze infrastructuur.

Bereikbaarheid

Bereikbaarheid op de weg

Door meer hybride te werken en gespreid te reizen kunnen we voorkomen dat onze wegen en het openbaar vervoer overbelast raken. Daarom is IenW in 2021 gestart met het traject spreiden en mijden. Hiermee willen we bijvoorbeeld het aantal werk- en onderwijsgerelateerde spitsverplaatsingen verminderen en piekbelasting voorkomen. Dat kan de bereikbaarheid van Nederland verbeteren en bovendien worden er zo minder broeikasgassen uitgestoten.

IenW heeft onder andere gewerkt aan regionale afspraken met werkgevers, onderwijsinstellingen en regionale overheden over spreiden en mijden. Ook is een campagne gestart over hybride werken. Verder werkten we samen met andere departementen aan de thuiswerkvergoeding.

Stikstof in relatie tot de MIRT-projecten

In 2019 is de Tweede Kamer geïnformeerd dat de stikstofproblematiek voor vertraging kan zorgen op onderdelen van het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT). In november van dat jaar is besloten het stikstofregistratiesysteem (SSRS) in te stellen om de bouw van meer woningen en een aantal specifieke MIRT-projecten te realiseren.

Het SSRS is in maart 2020 gevuld met stikstofruimte uit de landelijke snelheidsverlaging. Begin 2022 wordt het aangevuld met de eerste ruimte als gevolg van de Subsidieregeling sanering varkenshouderij.

In 2021 is besloten dat IenW geen gebruik zal maken van de eerder door snelheidsverlaging gecreëerde stikstofruimte in het SSRS. Hiervoor is gekozen, omdat het risico bestaat dat na elke jaarlijkse actualisatie en vanwege de effecten van COVID-19 op de mobiliteit de precieze opbrengst van de landelijke snelheidsverlaging niet op het vereiste detailniveau zeker is.

In juli 2021 heeft het kabinet besloten om voor alle emissiebronnen een maximale rekenafstand van 25 kilometer te hanteren. In afwachting van de uitkomsten van het onderzoek naar een maximale rekenafstand, is de Tweede Kamer in juni 2021 geïnformeerd dat er geen tracébesluiten worden genomen waarbij voor stikstofberekeningen een maximale rekenafstand van 5 kilometer werd gehanteerd. Projecten die al dicht tegen besluitvorming aan zaten, hebben moeten wachten op de besluitvorming over de maximale rekenafstand voor alle emissiebronnen.

Hierdoor hebben verschillende MIRT-projecten vertraging opgelopen. Het gaat om de projecten A28/A1 Knooppunt Hoevelaken, A4 Haaglanden-N14, A67/A73 Knooppunt Zaarderheiken, A6 Almere Oostvaarders-Lelystad, N35 Nijverdal-Wierden en N50 Kampen-Kampen Zuid. Door de maximale rekenafstand van 25 kilometer moet er voor deze projecten nieuwe stikstofberekeningen worden gemaakt.

Omdat sprake is van een ruimere maximale rekenafstand gaat het om een grotere onderzoekslast. De beschikbare capaciteit aan deskundigen om stikstofberekeningen uit te voeren en mogelijke stikstofeffecten te kunnen beoordelen, is met prioriteit gebruikt voor projecten waarvoor al een tracébesluit bij de Raad van State ligt. Denk aan de ViA15 dat in september 2021 naar de Raad van State is gestuurd. Sindsdien wordt de capaciteit ingezet voor de actualisatie van het stikstofonderzoek voor de A27/A12 Ring Utrecht.

Smart mobility

Met smart mobility benut IenW de kansen van digitalisering en automatisering om een zo flexibel mogelijk multimodaal mobiliteitssysteem te creëren. Op die manier willen we de verkeersveiligheid, duurzaamheid en doorstroming van Nederland verbeteren.

Het afgelopen jaar is er gewerkt om de pilots om te zetten naar meer structurele borging en inpassing in het beleid en in wet- en regelgeving. Ook zijn er belangrijke stappen gezet in het opschalen van smart mobility toepassingen. De reiziger merkt dit bijvoorbeeld door betere reisadviezen, zoals in-car waarschuwingen over naderende files. Nederland is internationaal een van de koplopers op het gebied van smart mobility.

Modal shift

Met het openstellen van een tijdelijke subsidieregeling is in het voorjaar de stimuleringsaanpak modal shift goederenvervoer van start gegaan. Deze aanpak moet in 2025 een blijvende modal shift realiseren van 2000 containers per dag naar de binnenvaart en 200 containers per dag naar het spoor. Op jaarbasis wordt daarmee structureel 550.000 containers van de weg gehaald. Als onderdeel van de modal shift worden daarnaast in het hands on-programma knelpunten van de modal shift aangepakt. Door de coronacrisis is dit hands on-programma vertraagd op gang gekomen. Inmiddels lopen er op vier thema’s (marktstructuur, administratieve procedures, organisatie van het toezicht en imago binnenvaart) nadere verkenningen van de knelpunten.

Toekomstbeeld OV

Begin 2021 is de Ontwikkelagenda Toekomstbeeld OV gepresenteerd. Voor de toekomstige ontwikkeling van het openbaar vervoer werkt IenW samen met decentrale overheden en de OV-sector aan de uitwerking van het Toekomstbeeld OV. Om vanuit het openbaar vervoer een bijdrage te leveren aan maatschappelijke opgaven rondom economie, woningbouw en leefomgeving zijn in de Contouren Toekomstbeeld OV doelen en ontwikkelrichtingen opgenomen tot 2040. Op basis van grondig onderzoek en casestudies wordt met negen menukaarten een aantrekkelijk palet aan ingrediënten, bouwstenen en projecten geschetst. Vervolgens zijn stappen gezet in de verdere doorvertaling van deze agenda, bijvoorbeeld door het uitwerken van de Actie-agenda OV-knooppunten.

Mobiliteitsfonds en Integrale Mobiliteitsanalyse

Het Infrastructuurfonds is omgevormd tot het Mobiliteitsfonds om het mobiliteitsbeleid effectiever te maken. We maken zo de slag van denken in modaliteit naar mobiliteit. Uit het Mobiliteitsfonds kunnen ook maatregelen worden bekostigd die gericht zijn op het doelmatig en veilig gebruik van de infrastructuur. Door daarnaast de investeringsgelden niet meer volgens een verdeelsleutel op voorhand te verdelen over de modaliteiten wordt een integrale afweging bevorderd. De Wet Mobiliteitsfonds is per 1 juli 2021 in werking getreden.

In juni 2021 is de Integrale Mobiliteitsanalyse (IMA-2021) aan de Tweede Kamer aangeboden. Met de IMA-2021 heeft IenW potentiële bereikbaarheids- en mobiliteitsopgaven voor de lange termijn in beeld gebracht. Naast het binnenlandse vervoer is ook het grensoverschrijdend vervoer meegenomen. Hiernaast geeft de IMA-2021 ook inzicht in de verkeersveiligheid en effecten van mobiliteit op emissies. Tevens wordt de klimaatgevoeligheid van de netwerken in kaart gebracht.

Luchtruimherziening

Het programma luchtruimherziening werkt aan een nieuwe, toekomstbestendige en adaptieve indeling van het Nederlandse luchtruim. De Ontwerp-Voorkeursbeslissing voor de herziening van het luchtruim is begin 2021 samen met het plan-MER en de Passende Beoordeling op Hoofdlijnen naar de Tweede Kamer gestuurd.

Vervolgens is gewerkt aan het voorbereiden van verdere besluitvorming door een nieuw kabinet. Dat betreft het voorbereiden van de reactienota op de ingediende zienswijzen, het aanvullen van het plan-MER en het verder verwerken van de reacties in de concept Voorkeursbeslissing. Daarnaast is in 2021 een civiel-militaire nationale afspraak tot stand gekomen om door flexibel gebruik van het luchtruim een significante oefening (TaskForce 23) in 2023 uit te voeren.

Schiphol

Het Luchthavenverkeerbesluit Schiphol (LVB) bevat onder meer regels voor het gebruik van de luchthaven Schiphol. Het LVB moet worden gewijzigd om het zogeheten Nieuwe normen- en handhavingsstelsel juridisch te verankeren, het maximumaantal vliegtuigbewegingen van 500.000 per jaar vast te leggen en het anticiperend handhaven door de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) te beëindigen. De wijziging van het LVB biedt rechtszekerheid voor zowel Schiphol als voor de omwonenden van de luchthaven.

Begin 2021 is een ontwerpbesluit tot wijziging van het LVB aan het parlement gestuurd. In 2021 is geen voortgang geboekt in de wijziging van het LVB. De parlementaire behandeling van het LVB controversieel is verklaard toen het kabinet demissionair werd. Daarnaast heeft Schiphol vertraging opgelopen bij het verkrijgen van een vergunning op grond van de Wet natuurbescherming. Zonder die vergunning, waarvoor het ministerie van Landbouwbouw Natuur en Voedselkwaliteit het bevoegd gezag is, kan het LVB niet door IenW worden gewijzigd. De vertraging in het traject van de natuurvergunning wordt veroorzaakt door complexe vraagstukken rondom stikstof.

Lelystad

Lelystad Airport is op grond van de Wet luchtvaart een (regionale) luchthaven van nationale betekenis. Lelystad Airport moet fungeren als overloopluchthaven voor Schiphol, zodat op Schiphol meer ruimte vrijkomt voor mainport gebonden verkeer. Concrete stappen die moeten worden genomen om de opening van de luchthaven mogelijk te maken, zijn het wijzigen van het Luchthavenbesluit en het organiseren van een monitoringsprogramma. In de Kamerbrief van 31 maart 2020 is aangegeven dat de openstelling van Lelystad Airport met een jaar zou worden uitgesteld tot november 2021. De ontwerpwijziging van het Luchthavenbesluit voor Lelystad Airport is in het voorjaar van 2021 echter controversieel verklaard en is daarom gedurende 2021 niet behandeld in de Tweede Kamer.

Veiligheid

Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater

In juli 2021 zijn grote delen van Limburg getroffen door hevige neerslag, met overstromingen en ernstige wateroverlast tot gevolg. Zowel de materiële als immateriële schade van deze ramp is enorm. Het KNMI concludeert in het Klimaatsignaal ’21 dat dergelijke zware neerslag de komende jaren vaker zal voorkomen.

Naar aanleiding van de ramp heeft IenW een tijdelijke Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater samengesteld. Op 6 oktober 2021 hebben de leden van de Stuurgroep Water de inrichting van de beleidstafel bekrachtigd. Het doel van de beleidstafel is om te leren van de opgetreden situatie in Limburg en om nu en in de toekomst beter gesteld te staan voor de gevolgen van een periode van extreme neerslag die naar verwachting steeds vaker voor gaat komen.

Klimaatadaptatie en Ruimtelijke adaptatie

Een van de werksporen van de Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater is de evaluatie van de nationale aanpak van klimaatadaptatie. Rond het klimaatbestendig ontwikkelen van woningbouwlocaties is de samenwerking tussen IenW, BZK en de Unie van Waterschappen versterkt. De Deltacommissaris heeft een advies uitgebracht over klimaatadaptatieve woningbouw. Hij stelt dat er meer rekening moet worden gehouden met klimaatbestendigheid op de lange termijn. Partnerorganisaties hebben kostenstudies gedaan om meer gevoel te krijgen voor de benodigde investeringen.

Verder wordt er samen met andere departementen samengewerkt aan de ontwikkeling van klimaatadaptatiedoelen waaronder een norm voor voldoende groen in het stedelijk gebied. Binnen IenW is hard gewerkt aan de uitvoeringsagenda’s voor het klimaatbestendig maken van de mobiliteitsnetwerken. Ook is er gewerkt aan de evaluatie van de nationale adaptatiestrategie.

Climate Adaptation Summit

Op 25 en 26 januari 2021 was Nederland gastland van de online Climate Adaptation Summit (CAS). Het doel van de CAS was om adaptatieactie wereldwijd te versnellen. Het in Nederland gevestigde Global Center on Adaptation (GCA) heeft een faciliterende rol gespeeld bij de monitoring van de acties voortkomend uit de CAS.

IenW continueerde haar internationale inzet op klimaatadaptatie door samenwerking binnen drie internationale coalities: de Adaptation Action Coalition, de Water & Climate Coalition en de Coalition for Disaster Resilient Infrastructure. Daarnaast is Nederland internationaal actief gebleven met het agenderen, opschalen en versnellen van klimaatadaptatie.

Ook was Nederland nauw betrokken bij de klimaatconferentie van Glasgow (COP26). De COP26 leidde onder andere tot de totstandkoming van het tweejarig Glasgow – Sharm el-Sheikh werkprogramma ter bevordering van adaptatieplanning en het bespoedigen van robuuste monitoringssystemen.

Kennisprogramma Zeespiegelstijging

In het Kennisprogramma Zeespiegelstijging wordt onderzoek gedaan naar de effecten van zeespiegelstijging en de handelingsperspectieven voor de korte en de lange termijn. Het KNMI voert onder andere modelstudies uit naar het verbeteren van de relatie tussen de waargenomen zeespiegelstijging en voorspellingen voor de toekomst.

In 2021 is een methode ontwikkeld die kan worden gebruikt voor het uitwerken van scenario’s voor de zeespiegelstijging. Om te berekenen of de huidige aanpak voor waterveiligheid houdbaar is, zijn de eerdere modellen aangepast. Door deze aanpassing kan er nu met meerdere meters zeespiegelstijging worden gerekend. Voor het berekenen van effecten van de zeespiegelstijging op zoetwaterbeschikbaarheid is het afgelopen jaar een nieuw instrumentarium ontwikkeld. Ook hebben er regionale werksessies plaatsgevonden waarin werd gekeken naar de samenhang met de andere ruimtelijke opgaven.

Waterbeschikbaarheid en Deltaplan Zoetwater

In het Deltaprogramma werkt IenW samen met decentrale overheden aan het weerbaarder maken van ons land tegen watertekorten. Zo verbetert het uitvoeringsprogramma zoetwater de wateraanvoer naar West-Nederland en zorgt het voor een betere verdeling van het rivierwater.

Ook wordt water beter vastgehouden, zoals bij de Springendalse Beek in Twente. In lijn met de aanbevelingen van de Beleidstafel droogte wordt er bij de ruimtelijke inrichting beter rekening gehouden met de waterbeschikbaarheid. Ook wordt er sterker ingezet op zuinig zijn met water.

In 2021 zijn de maatregelen voor de periode van 2022 tot en met 2027 vastgesteld. Hiervoor wordt € 250 miljoen uit het Deltafonds besteed. Samen met de financiering vanuit de regio gaat het om een maatregelpakket van €800 miljoen. Het maatregelpakket is met Prinsjesdag 2021 gepresenteerd en alle voorbereidingen zijn gereed om begin 2022 met de uitvoering te starten.

Om doordachte keuzes te kunnen maken, ontwikkelt IenW een visie op het rivierengebied. In deze visie worden de verschillende opgaven in het rivierengebied in samenhang bezien. Voor het Programma Integraal Riviermanagement (IRM) zijn in juli 2021 het Beeld op de Rivieren en de Notitie Realistische Beleidsopties opgeleverd. Hiermee zijn de belangrijkste bouwstenen voor het vervolg van het IRM beschikbaar gekomen.

Grondwater

Op verzoek van de Stuurgroep Water is begin 2021 het rapport Overzicht Grondwateronttrekkingen gepresenteerd aan de Tweede Kamer. Dit rapport geeft een goed overzicht van de beschikbare informatie over verschillende typen grondwateronttrekkingen.

Toch is er maar beperkt zicht op de (toegenomen) onttrekking van grondwater, vooral door landbouw en particulieren. Dit is voor de provincies en waterschappen aanleiding om hun grondwater- en beregeningsbeleid gedeeltelijk te herijken. De voortgang van de herijking zal in de Stuurgroep Water worden besproken.

Daarnaast is afgelopen jaar de Studiegroep Grondwater van start gegaan. Deze studiegroep gaat aan de hand van drie thema’s (grondwaterkwantiteit hoog Nederland, grondwaterkwantiteit laag Nederland en grondwaterkwaliteit) de knelpunten en mogelijke handelingsperspectieven in beeld brengen. Het afgelopen jaar is daarom gestart met het vaststellen van de scope van de studiegroep. Vervolgens is een feitenrelaas per thema opgesteld. Dit rapport is eind december 2021 opgeleverd.

Emissies van zeer zorgwekkende stoffen en PFAS-restrictie

In 2021 is er hard gewerkt om de emissies van zeer zorgwekkende stoffen (ZZS) in beeld te brengen. Hierdoor is er nu een eerste set gegevens beschikbaar voor een nationale database.

In de zomer van 2021 is gestart met een kwalitatieve evaluatie van het ZZS-emissiebeleid. In Europees verband heeft Nederland samen met Duitsland, Denemarken, Zweden en Noorwegen gewerkt aan het opstellen van een Europees restrictievoorstel voor PFAS. PFAS staat voor alle soorten poly- en perfluoralkylstoffen. Dit zijn chemische stoffen die door de mens zijn gemaakt, diverse (zeer) schadelijke eigenschappen hebben en in het milieu niet afbreken. Conform de regels van de REACH-verordening wordt het voorstel uitvoerig onderbouwd met een beschrijving van de risico’s van de stoffen. Daarnaast zijn er alternatieven voor deze stoffen in beeld gebracht en is er gekeken naar de economische impact van de voorgestelde maatregelen.

Vuurwerkverbod

Op 19 november 2021 heeft het kabinet voor de jaarwisseling 2021-2022 wederom een tijdelijk verbod afgekondigd op de verkoop en het afsteken van consumentenvuurwerk. Het vuurwerkverbod werd afgekondigd om de ziekenhuizenrond de jaarwisseling niet verder te belasten. Het vuurwerkverbod had een grote impact op de vuurwerkbranche en was een tegenslag voor veel vuurwerkliefhebbers. Net als vorig jaar komt er een tegemoetkoming voor de vuurwerkbranche. De tegemoetkoming is ten opzichte van vorig jaar op onderdelen verruimd. Door de internetconsultatie van beide subsidieregelingen nog voor de kerstdagen te starten, is beoogd de tegemoetkoming in 2022 zo snel mogelijk uit te keren. Daarnaast kan de vuurwerkbranche aanspraak maken op generieke steunmaatregelen.

Duurzaamheid en transities

Duurzame Mobiliteit

In 2021 is IenW samen met de mobiliteitssector, decentrale overheden en maatschappelijke organisaties doorgegaan met de uitvoering van het Klimaatakkoord. In het Klimaatakkoord is afgesproken dat in 2030 alle nieuwe personenauto’s emissieloos zijn.

Met Prinsjesdag is bekend gemaakt dat de aanschafsubsidie voor gebruikte en nieuwe elektrische auto’s de komende jaren met €90 miljoen wordt verhoogd (€ 80 miljoen voor nieuwe elektrische auto’s en €10 miljoen voor gebruikte elektrische auto’s). Hierdoor kunnen meer mensen de komende jaren gebruik maken van de aanschafsubsidie voor een elektrische auto.

Daarnaast is de subsidieregeling voor particulieren geëvalueerd. Mede door deze evaluatie is, in lijn met de marktontwikkeling van elektrische voertuigen, het subsidiebedrag per auto verlaagd. Doordat het subsidiebedrag per auto wordt verlaagd kunnen nog meer mensen in aanmerking komen voor subsidie.

Ook het budget voor emissieloze bedrijfsauto’s is in 2021 verhoogd met € 28 miljoen. Daarnaast heeft het Rijk met innovatie, financiering en regelgeving de uitbreiding van de benodigde laadinfrastructuur ondersteund. Een voorbeeld hiervan is de oplevering van slimme laadpleinen waarin met smart charging ervaring wordt opgedaan. Smart charging is nodig om het elektriciteitsnetwerk te stabiliseren.

In februari 2021 is de Uitvoeringsagenda Zero-emissie Stadslogistiek door een groot aantal gemeenten en branches ondertekend en is de Subsidieregeling Emissieloze Bedrijfsauto’s gepubliceerd. Hiermee is een belangrijke stap gezet naar een schone en emissieloze bevoorrading van Nederlandse steden.

In 2021 hebben 26 gemeenten aangekondigd dat zij vanaf 2025 een zero-emissiezone voor stadslogistiek zullen invoeren. Met de Subsidieregeling Emissieloze Bedrijfsauto’s kunnen ondernemers de overstap naar een elektrische bestelauto maken.

Om de logistiek de komende jaren verder te verduurzamen hebben 15 landen en tal van bedrijven op de klimaattop in Glasgow hun handtekening gezet onder de ambitie dat vanaf 2040 alle nieuwe bussen en vrachtwagens geen uitlaatgassen meer zullen uitstoten. Op basis van dit Nederlandse initiatief gaan de betrokken partijen intensief samenwerken en kennis uitwisselen om de ambities waar te maken.

In het Klimaatakkoord is afgesproken dat er in de Wet milieubeheer een verplichting wordt opgenomen over hernieuwbare energie in transport. Deze verplichting is gebaseerd op de Europese Richtlijn hernieuwbare energie (RED2). Deze richtlijn is in 2021 geïmplementeerd en zal 1 januari 2022 in werking treden. Hiermee wordt tot 2 Megaton CO2 gereduceerd. Deze reductie wordt gerealiseerd door brandstoffen voor een deel te mengen met hernieuwbare brandstoffen. Dit hernieuwbare deel kan ingevuld worden door biobrandstoffen en hernieuwbare synthetische brandstoffen. Naast biobrandstoffen wordt er door IenW ingezet op zero-emissie oplossingen, bijvoorbeeld door waterstof in (zwaar) transport te stimuleren.

In juli 2021 heeft de Europese Commissie als onderdeel van de EU Green Deal het Fit for 55-pakket aangenomen. De EU Green Deal is een pakket met maatregelen om in 2030 in de gehele EU 55% minder CO2 uit te stoten dan in 1990. Voor de mobiliteitssector zijn de meest relevante voorstellen de CO2-normen voor personen- en bestelauto’s, de Verordening voor alternatieve laad- en tankinfrastructuur en de uitbreiding van het emissiehandelssysteem naar wegtransport en gebouwde omgeving. IenW zal zich de komende tijd inzetten om de afspraken uit de EU Green Deal in lijn te brengen met de ambities uit het Nederlandse Klimaatakkoord.

Fietsbeleid

In 2021 heeft IenW ingezet op het behouden van de trend dat er meer wordt gefietst. Daarom is de Kies de fiets campagne ingezet om werknemers te stimuleren tijdens het thuiswerken vitaal te blijven en regelmatig de fiets te pakken.

Het landelijke programma Doortrappen is in 165 gemeenten ingezet om ouderen zo lang mogelijk, en op een veilige manier te laten fietsen. Daarnaast zijn in 2021 alle fietsmiddelen vanuit het Regeerakkoord van 2017 (€ 100 miljoen) en het Klimaatakkoord (€ 75 miljoen) voor snelfietsroutes en fietsenstallingen bestuurlijk verplicht. In maart 2021 zijn de hoofdlijnen van het Nationaal Toekomstbeeld Fiets (NTF) naar de Kamer gestuurd. Samen met decentrale overheden heeft IenW gewerkt aan de verdere uitwerking van het NTF en de regionale fietsnetwerkplannen.

Duurzame luchtvaart

Op nationaal niveau is een effectstudie gestart voor een CO2-plafond voor de luchtvaart. Ook wordt met sectorpartijen en kennisinstellingen aan de Duurzame Luchtvaarttafel gewerkt aan de transitie van de luchtvaartsector. Deze transitie biedt ook kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven. In dit kader is er in 2021 een voorstel voor het Nationaal Groeifonds ingediend. De Europese Commissie heeft in het Fit For 55-pakket een aantal voorstellen gedaan die voor Duurzame Luchtvaart relevant zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een bijmengverplichting voor duurzame kerosine. Op mondiaal niveau maakt Nederland deel uit van de kopgroep van landen voor duurzame kerosine. Hierbij profileert Nederland zich specifiek op de inzet van synthetische kerosine.

Green Deal voor Zeevaart, Binnenvaart en Havens

In 2021 is de Tijdelijke subsidieregeling verduurzaming binnenvaartschepen 2021-2025 opengesteld. Deze regeling, die schonere motoren subsidieert, is een succes. Daarom is het budget van de regeling verhoogd.

Daarnaast is door de Centrale Commissie voor de Rijnvaart een onderzoek afgerond naar een robuuste financieringssystematiek voor de verduurzaming van de Europese binnenvaart. Verder werd in november 2021 een emissielabel voor binnenvaartschepen geïntroduceerd, waarmee schippers op vrijwillige basis kunnen laten zien hoe hun schip presteert als het gaat om de uitstoot van broeikasgassen en milieuverontreinigende stoffen.

Ook vindt in het kader van de Europese hernieuwbare energierichtlijn (REDII) onderzoek plaats naar de effecten van het bijmengen van biobrandstof in scheepsmotoren. Doel is dat de toepassing daarvan op verantwoorde wijze gebeurt. De validatie van duurzame technieken voor de zeevaart is in uitvoering en de Tweede Kamer is geïnformeerd over het eerste validatieonderzoek.

Door de Green Deal geldt er per oktober 2021 een verlaagd tarief voor de energiebelasting op walstroom. Met deze vrijstelling van energiebelasting wordt het verschil verkleind in fiscale behandeling ten opzichte van elektriciteitsopwekking aan boord van het zeeschip. Schippers betalen over de mariene diesel waarmee ze zelf de elektriciteit opwekken, geen accijns. Door de verlaging van de energiebelasting op walstroom wordt walstroom financieel aantrekkelijker.

Subsidie voor walstroomvoorzieningen in zeehavens

In 2021 is € 19 miljoen extra beschikbaar gekomen voor walstroom op de begroting van IenW. Daarnaast heeft het vorige kabinet op Prinsjesdag 2021 bekend gemaakt dat er de komende jaren nog meer middelen beschikbaar worden gesteld voor meer walstroom in Nederlandse havens. Momenteel wordt een programma ingericht om met het extra budget voor walstroom een effectieve bijdrage te leveren aan de stikstof- en klimaatopgave. Met de sector is in 2021 samengewerkt in een community of practice om kennis en ervaringen uit te wisselen en de sector te consulteren.

Circulaire economie

De ambitie van het kabinet is dat Nederland in 2050 een volledig circulaire economie heeft. In 2021 is het Uitvoeringsprogramma Circulaire economie geactualiseerd en is de eerste Integrale Circulaire Economie Rapportage gepubliceerd. Deze rapportage geeft de voortgang weer van de transitie naar een circulaire economie.

Ook is in 2021 de Subsidieregeling Kennis- en Innovatieagenda CE (KIA CE) opengesteld voor onderzoeks- en innovatieprojecten. Deze regeling stimuleert de ontwikkeling van kennis en innovatie voor de circulaire economie. Daarnaast maakte de Subsidieregeling Circulaire ketenprojecten, waar eind 2021 nog eens €30 miljoen voor beschikbaar is gesteld, het voor 63 projecten (met in totaal 255 deelnemende MKB-bedrijven) mogelijk om samen in hun keten circulair te gaan werken.

Zowel in Europees als in mondiaal verband is Nederland actief op het gebied van circulaire economie. Zo steunde Nederland de ambitieuze implementatie van het EU-actieplan circulaire economie. In dit EU-actieplan gaat het onder meer over de batterijenverordening en wordt de verordening van overbrenging afvalstoffen herzien.

Het blijft nodig om de bewustwording over circulaire economie te verhogen. Om die reden was Nederland in april 2021 gastheer van het World Circular Economy Forum + Climate en werd het initiatief genomen om een Group of Friends on Circular Economy op te richten binnen de Verenigde Naties. Ook tijdens de klimaattop in Glasgow werd de boodschap dat een circulaire economie kan zorgen voor een grote reductie van broeikasgassen breed en vaak uitgedragen. Mede hierdoor werkt Nederland samen met internationale organisaties om de internationale inzichten voor circulaire economie beter te verankeren in de nationale klimaatplannen.

Textiel

In mei 2021 is de voortgangsrapportage circulair textielbeleid naar de Kamer gestuurd. In het najaar is een communicatiecampagne gevoerd om de aanschaf van tweedehands kleding te bevorderen. Eind november is de internetconsultatie gestart van de Algemene maatregel van bestuur waarmee een uitgebreide productenverantwoordelijk voor textiel wordt ingevoerd.

De EU komt dit voorjaar met een Textielstrategie. Nederland was de drijvende kracht achter de joint letter van twaalf lidstaten aan de Commissie waarin een ambitieus Europees textielbeleid wordt voorgesteld.

Statiegeld op kleine plastic flesjes en blikjes

In juli 2021 werd statiegeld op plastic flesjes verplicht. Met de invoering van statiegeld moet 90% van de plastic flessen worden ingezameld. Dit moet gaan leiden tot een vermindering van minstens 70% plastic flesjes in het zwerfafval. Signalen uit de praktijk geven nu al aan dat er een duidelijke afname van plastic flesjes in het zwerfafval te zien is. Het aantal blikjes in het milieu nam de afgelopen jaren toe. Daarom is in februari 2021 vervroegd de knoop doorgehakt om ook statiegeld in te voeren op blikjes. Hierdoor zal er vanaf eind 2022 statiegeld op blikjes worden ingevoerd.

Wegwerpplastics en verpakkingen

In juli 2021 ging de Single Use Plastics-richtlijn in. Hierdoor is er nu een verbod op bepaalde plastic wegwerpproducten zoals rietjes en bordjes. Ook zijn er nieuwe ontwerpeisen en moeten bepaalde plastic producten verplicht een logo hebben. Tevens wordt er ingezet op een verschuiving van wegwerpartikelen naar herbruikbare alternatieven. Bovendien zijn er sinds 2021 nieuwe doelstellingen van kracht voor hergebruik en recycling van verpakkingen.

Luchtkwaliteit

Het Schone Lucht Akkoord (SLA) heeft als doel om in 2030 minimaal 50% gezondheidswinst te realiseren. In 2021 waren er weer veel nieuwe toetreders. In december 2021 trad de 100e deelnemer toe tot het SLA. In de SLA-uitvoeringsagenda wordt richting gegeven aan de uitvoering van het Schone Lucht Akkoord tot 2023.

Uit de Monitoringsrapportage Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit die in december aan de Tweede Kamer werd gestuurd, blijkt dat er geen binnenstedelijke knelpunten meer zijn en dat het aantal resterende fijnstofknelpunten is verminderd. Het budget van de Specifieke Uitkering SLA van € 12,7 miljoen is vrijwel volledig uitgeput. Met deze specifieke uitkering werden verschillende projecten om de luchtkwaliteit in Nederland te verbeteren ondersteund.

Nationaal Milieuprogramma

In 2021 werd het Nationaal Milieuprogramma (NMP) opgezet. Het NMP is een uitwerking van het Nationaal Milieubeleidskader en zal een pad schetsen naar het gestelde doel van een schone, veilige en gezonde leefomgeving in 2050. Met het NMP wordt bijgehouden of de aangekondigde maatregelen ook daadwerkelijk zorgen voor de gewenste effecten. Mocht dit niet het geval zijn, dan dan zal hierop vroegtijdig worden geanticipeerd.

Milieuproblematiek Tata Steel Nederland

Op 1 december heeft de toenmalige staatssecretaris van IenW het plan Naar een gezondere leefomgeving in de IJmond aangeboden aan de Tweede Kamer. Dit plan is opgesteld in samenwerking met de provincie Noord-Holland en de IJmondgemeenten Beverwijk, Heemskerk en Velsen. Aanleiding is het onderzoek van het RIVM over de stofdepositie in de omgeving van Tata Steel. Daarnaast maken omwonenden zich al langer zorgen over verhoogde gezondheidsrisico’s die gepaard kunnen gaan met de emissies van Tata Steel. Het doel van het plan is om de gezondheidsrisico’s in de IJmondregio versneld te verminderen. Het plan bevat een aantal acties die als resultaat hebben dat Tata Steel Nederland haar fabrieken en productieprocessen moet aanpassen. Het streven is om de luchtverontreinigende uitstoot sneller en significant te verlagen en de leefomgeving in de regio IJmond gezonder te maken. Het plan van aanpak is aanvullend op de acties die Tata Steel Nederland heeft ingezet.

Vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH)

Uit het rapport van de commissie Van Aartsen uit maart 2021 blijkt dat het VTH-stelsel voor het milieudomein niet goed functioneert. Het is te gefragmenteerd en vrijblijvend. In december 2021 heeft de staatssecretaris van IenW een Kamerbrief over de versterking van het VTH-stelsel aan de Tweede Kamer gestuurd. In deze Kamerbrief wordt ingegaan op de acties die nodig zijn om de aanbevelingen van de commissie Van Aartsen op te volgen.

Programmatische aanpak meten vliegtuiggeluid

Het doel van de programmatische aanpak meten vliegtuiggeluid is metingen en berekeningen van vliegtuiggeluid beter op elkaar afstemmen. Het onderling versterken van beide methodes leidt tot betrouwbare en herkenbare gegevens. Op basis van deze gegevens kunnen weloverwogen beleidskeuzes worden gemaakt en kunnen burgers beter worden geïnformeerd. In 2021 is verder gewerkt aan de uitvoering van het programma. Daarnaast is in 2021 de Rapportage Nationale Meetstrategie gepubliceerd, is de website wwww.vliegtuiggeluid.nl gelanceerd en is er een begeleidingsgroep van experts ingesteld.

Waterkwaliteit

Met de Delta-aanpak Waterkwaliteit is de afgelopen jaren een impuls gegeven aan het realiseren van de doelen van de Kaderrichtlijn Water. Deze aanpak is in 2021 afgerond. Het heeft geleid tot bestuurlijke afspraken om de waterkwaliteit de komende jaren te verbeteren.

De Ontwerp-stroomgebiedbeheerplannen 2022-2027 voor de Kaderrichtlijn Water hebben ter inzage gelegen bij het Nationaal Waterprogramma. Daarnaast is in samenhang met de milieueffectrapportage een analyse uitgevoerd over de waterkwaliteit in Nederland. Deze analyse geeft inzicht in de huidige toestand van de waterkwaliteit en het verwachte doelbereik in 2027. In de Kamerbrief hierover is IenW ingegaan op de juridische risico’s bij het niet voldoen aan de eisen van de Kaderrichtlijn Water in 2027. De beleidsnota drinkwater 2021-2026 is op 23 april naar de Tweede Kamer gestuurd. Het hoofddoel van de beleidsnota is het voorzien in voldoende drinkwater van goede kwaliteit, voor iedereen in Europees en Caribisch Nederland, voor nu en in de toekomst.

De implementatie van de EU-drinkwaterrichtlijn is conform de planning gerealiseerd. IenW is samen met een aantal partners gestart met de uitvoering van de herziene Drinkwaterrichtlijn. Door een hogere vermogenskostenvoet, die in november 2021 is vastgesteld, is er meer ruimte voor de drinkwaterbedrijven om hun tarieven voor 2022 vast te stellen.

Voor de zomer van 2021 is de Kamer geïnformeerd over de blootstelling van mensen aan PFAS via voedsel, drinkwater en consumentenproducten. Dit naar aanleiding van een document van de Europese voedselveiligheidsautoriteit over PFAS uit september 2020. De tussenliggende tijd is gebruikt om op basis van de binnengekomen reacties het handelingskader op onderdelen te verduidelijken. Daarnaast is een aanzet gemaakt voor een algemene methodiek voor het omgaan met niet-genormeerde stoffen in de bodem. Ook is er een shortlist met stoffen opgesteld, waarmee in 2022 een monitoringspilot kan worden uitgevoerd.

Programma Noordzee

IenW coördineert het beleid op de Noordzee. Samen met de andere betrokken partijen werkt IenW aan de uitvoering van het Noordzeeakkoord dat in februari 2021 door de Tweede Kamer werd aangenomen. Met het Noordzeeakkoord willen we drie grote transities op de Noordzee realiseren: de duurzame voedseltransitie, de energietransitie en de natuurtransitie. Het maatschappelijk overleg hierover kreeg gestalte via de formele instelling van het Noordzee Overleg. In oktober 2021 werd het aanvullend ontwerp Programma Noordzee goedgekeurd in de Ministerraad. Het ontwerp wijst onder andere de windenergiegebieden aan die noodzakelijk zijn voor het behalen van de CO2-reductiedoelstellingen. Het Noordzeeakkoord stelde in het laatste kwartaal van het jaar de governance en de inhoud van het programma Monitoring-Onderzoek-Natuurversterking-Soortenbescherming vast. Dit programma helpt kennis te ontwikkelen die noodzakelijk is voor verder uitvoeren van het Noordzeeakkoord.

Programmatische Aanpak Grote Wateren

In de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) wordt gewerkt aan het realiseren van toekomstbestendige grote wateren. Hierin gaat hoogwaardige natuur samen met een krachtige economie. In 2021 werd verder gewerkt aan de projecten van de eerste en tweede tranche. Deze projecten verkeren bijna allemaal in de verkennings- of planuitwerkingsfase. Over de voortgang van de verschillende PAGW-projecten is de Kamer geïnformeerd middels het MIRT-overzicht 2022 en de Kamerbrief van 15 december 2021.

Tijdens de Toogdag Wadden op 3 februari 2021 hebben ruim 50 partijen de instemmingsverklaring van de Agenda voor het Waddengebied 2050 ondertekend. Vervolgens hebben deze partijen, onder coördinatie van IenW, gewerkt aan het Uitvoeringsprogramma Waddengebied 2021-2026. Het Bestuurlijk Overleg Waddengebied heeft in december 2021 ingestemd met het concept Uitvoeringsprogramma Waddengebied 2021-2026. Het programmaplan Eems-Dollard 2050 periode 2021 ‒ 2026 is in het Opdrachtgeversoverleg Eems-Dollard 2050 vastgesteld.

Bodemkwaliteit en bodemafspraken

Het uitvoeringsplan van het programma versterking bodemstelsel is eind december 2021 opgeleverd. Begin 2021 zijn er bestuurlijke afspraken gemaakt met provincies en gemeenten over de bodemsaneringsopgave. Daarnaast is er veel politieke aandacht geweest voor verschillende grond- en bouwstoffen die op de bodem worden toegepast. Hierover is op verschillende momenten aan de Tweede Kamer gerapporteerd.

IenW en de Europese Unie

De inzet op Europees vlak is vooral gericht op het uitwerken van verschillende voorstellen voor de verduurzaming en digitalisering van Europa. Zo is er gewerkt aan beleidsbeïnvloeding voor het Fit for 55-pakket, de nulvervuilingsambtie, het actieplan circulaire economie en de Europese duurzame chemicaliënstrategie. Daarnaast is de EU-strategie voor duurzame en slimme mobiliteit verder uitgewerkt.

Met het Europese herstelfonds, de zogeheten faciliteit voor herstel en veerkracht, beoogt de Europese Raad het economisch herstel in lidstaten te bevorderen terwijl tegelijkertijd de digitale en groene transitie ondersteund wordt. Op basis van een nationaal plan is voor Nederland € 5,96 miljard aan subsidies beschikbaar. Hiervoor zijn door IenW verschillende beleidsmaatregelen uitgewerkt.

Duurzaam IenW

In 2021 heeft IenW voortgang geboekt met het uitvoeren van de strategie naar klimaatneutrale en circulaire Rijksinfrastructuurprojecten. Ook is er een strategie ontwikkeld voor de invulling van meervoudig ruimtegebruik op het areaal van Rijkswaterstaat. Hierbij ligt de focus op klimaatadaptatie, het opwekken van hernieuwbare energie en het herstel van biodiversiteit. Daarnaast brengt IenW ieder jaar een duurzaamheidsverslag uit, waarbij het ministerie inmiddels trede 5 op de CO2-Prestatieladder heeft bereikt.

Beheer, onderhoud en toekomstbestendig maken onze infrastructuur.

Instandhouding Rijksinfrastructuur

In 2021 heeft IenW opnieuw geconstateerd dat het behouden van de huidige kwaliteit van de infrastructuurnetwerken een steeds grotere opgave is. Dit komt door veroudering van de infrastructuur, intensievere en zwaardere belasting en nieuwe eisen op het gebied van klimaat, duurzaamheid en digitalisering. Hierdoor is de infrastructuur eerder aan vervanging toe en stijgen de reguliere kosten voor beheer en onderhoud.

Het belang van een goede instandhouding van onze netwerken voor maatschappij en economie is evident. Onze infrastructuur is noodzakelijk voor bescherming tegen wateroverlast of droogte, draagt bij aan economische groei en zorgt ervoor dat mensen elkaar kunnen ontmoeten, goederen en diensten kunnen worden vervoerd en ons land met de rest van de wereld wordt verbonden.

De dilemma’s waar IenW in 2021 voor kwam te staan zijn toegelicht in de Kamerbrief. Een structureel besluit kon niet door een demissionair kabinet worden genomen. De situatie voor Rijkswaterstaat is voor de korte termijn beheersbaar gemaakt door ruim €1 miljard uit latere jaren naar voren te halen. Voor de langere termijn wordt invulling gegeven aan de motie Stoffer om tot een meerjarenplan instandhouding te komen. De voorbereidingen hiervoor zijn in 2021 in gang gezet, zodat het nieuwe kabinet in 2022 de noodzakelijke keuzes kan maken. 

Onderhoud en vervanging van kunstwerken op de (vaar)wegen

Betrouwbare vaarwegen zijn van groot belang voor een efficiënt en duurzaam goederenvervoer- en mobiliteitssysteem. Ook in 2021 heeft IenW gewerkt aan adequaat onderhoud en tijdige vervanging van kunstwerken op de (vaar)wegen. Zo is de realisatiefase gestart van het vervangings- en renovatieproject Spijkenisserbrug, waarbij de bediening en besturing wordt gerenoveerd. Daarnaast zijn aan de Merwedes bij Gorinchem een aantal overnachtingsplaatsen gerealiseerd. De aanleg van overnachtingsplaatsen draagt bij aan een vlotte, efficiënte en veilige scheepvaart.

Ook is er onderzoek gedaan naar de economische meerwaarde van een tweede sluiskolk bij Grave voor de gehele Maascorridor. In 2022 kijken we op welke manier we hiermee verder gaan. Voor het hoofdwegennet is onder andere de realisatiefase gestart van de Brug over de Noord, de Hooivaartbrug, de Van Brienenoordbrug en de Haringvlietbrug. Daarnaast zijn er ook meerdere planfases gestart, bijvoorbeeld de Giessenbrug. Desondanks is er sprake van uitgesteld onderhoud.

Overig

Vrachtwagenheffing

In september is het wetsvoorstel Vrachtwagenheffing ingediend bij de Tweede Kamer. Daarnaast heeft IenW de Bestuursovereenkomst Terugsluis samen met de vervoerssector ondertekend. Hierin zijn afspraken gemaakt over hoe IenW samen met de vervoerssector gaat werken aan het meerjarenprogramma verduurzaming en innovatie.

Ook is het programma Vrachtwagenheffing bij het Adviescollege ICT-Toetsing aangemeld voor een BIT-toets. Door de demissionaire status van het kabinet is de parlementaire behandeling van het wetsvoorstel Vrachtwagenheffing deels doorgeschoven naar 2022. Op basis van de huidige inzichten zal de Vrachtwagenheffing circa vier jaar na afronding van de parlementaire behandeling van het wetsvoorstel in werking kunnen treden.

Testen voor uitgaande reizigers

IenW heeft in 2021 een testtraject opgezet voor mensen die afgelopen zomer op reis gingen naar het buitenland. De gratis testen waren bedoeld voor reizigers die nog niet volledig waren gevaccineerd en/of zich moeten laten testen omdat hun bestemming dat vereist. Veel reizigers maakten tussen 1 juli en 30 september gebruik van deze gratis testmogelijkheid. In totaal zijn er ruim 3,3 miljoen afspraken gemaakt voor een gratis reistest. De totale kosten van de Antigeen- en PCR-testen bedroeg €135 miljoen.

Financiële steun CBR

Het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR) heeft haar dienstverlening tijdens beide lockdownperiodes in 2020 en 2021 grotendeels stopgezet om verspreiding van het virus te voorkomen. Het tijdelijk stopzetten van de dienstverlening heeft grote financiële gevolgen gehad voor het CBR die het CBR niet zelf kan opvangen. Aan het CBR is in 2021 een bijdrage beschikbaar gesteld voor de corona-gerelateerde tegenvallers in 2020 en 2021.

Beschikbaarheidsvergoeding voor het Openbaar Vervoer

Het kabinet heeft maatregelen genomen om het openbaar vervoer ook in 2021 als vitale sector voor reizigers beschikbaar te houden gedurende de corona pandemie. De beschikbaarheidsvergoeding OV (BVOV) maakt het mogelijk dat het aanbod van openbaar vervoer aan de reizigers voldoet aan de doelstellingen van bereikbaarheid, veiligheid en opschaalbaarheid.

Omdat de BVOV-regeling geen 100% kostendekking geeft, heeft de regeling ruimte gelaten om binnen de gestelde doelstelling het OV-aanbod te optimaliseren en mee te laten ademen met het aantal reizigers. Daarnaast hebben overheden en vervoerders medio 2021 afgesproken om per concessie een transitieprogramma te maken. Doel is dat het openbaar vervoer weer snel op eigen benen kan staan als de beperkende maatregelen worden beëindigd. De vervoerplannen worden per concessie, na decentrale besluitvorming, openbaar gemaakt door de decentrale overheden. Hierin staan de afspraken over het aanbod van het openbaar vervoer maar ook initiatieven om het openbaar vervoer aantrekkelijker te maken. Denk aan het invoeren van betalen met je bankpas. Alle BVOV aanvragen van 2021 zijn beschikt en voorschotten uitgekeerd. Op basis van realisaties, voorzien van een goedkeurende accountantsverklaring, wordt in 2023 de eindafrekening opgemaakt.

1 Realisatie Beleidsdoorlichtingen

Toelichting

In 2021 is de beleidsdoorlichting op artikel 11 conform planning afgerond en aangeboden aan de Tweede Kamer, inclusief een reactie op de aanbevelingen uit de doorlichtingen.

De beleidsdoorlichting op artikel 13 Bodem en Ondergrond is door vertraging niet meer in 2020 aan de Tweede Kamer aangeboden, maar begin 2021 afgerond.

Ook zijn afgelopen jaar ook de uitkomsten van de beleidsdoorlichting van de uitgaven van het onderdeel stalsystemen gepresenteerd aan het parlement. Dit is een resterend onderdeel van begrotingsartikel 21 Duurzaamheid. Over het grootste deel van dit artikel, betreffende circulaire economie, is in 2020 in de vorm van een Publieke Waarde Scan (PWS) gerapporteerd.

Het meest recente overzicht van de programmering van beleidsdoorlichtingen is te vinden op www.rijksfinanciën.nl. Voor de realisatie van overige onderzoeken zie bijlage 2 bij dit jaarverslag «Afgeronde evalaties en overig onderzoek»

2 Overzicht van risicoregelingen

In het overzicht van risicoregelingen worden garanties en/of achterborgstellingen opgenomen die een departement verstrekt aan derden buiten de sector Overheid. Het ministerie van IenW heeft één in 2016 beëindigde garantieregeling, te weten het Borgstellingkrediet Bodemsanering MKB, waarvan de lopende regelingen worden beheerd tot einde looptijd (2027). Het betrof de mogelijkheid voor een ondernemer in het midden- en kleinbedrijf, met onvoldoende middelen of te weinig zekerheden voor krediet bij een bank, om een borgstelling voor een gedeelte van het benodigde budget voor bodemsanering aan te vragen.

Een garantie is een voorwaardelijke financiële verplichting van de overheid aan een derde buiten de overheid, die pas tot uitbetaling komt als zich bij de wederpartij een bepaalde omstandigheid (realisatie van een risico) voordoet. Door het vervallen van garanties in 2021 is het uitstaande risico voor IenW afgenomen.

Toelichting

Invulling aangescherpte garantiekader

Het Borgstellingkrediet Bodemsanering MKB is in 2016 beëindigd. Het betrof de mogelijkheid voor een ondernemer in het midden- en kleinbedrijf, met onvoldoende middelen of te weinig zekerheden voor krediet bij een bank, om een borgstelling voor een gedeelte van het benodigde budget voor bodemsanering aan te vragen. Het vervallen bedrag betreft de verlaging voor 2021 van het openstaande garantiebedrag.

Toelichting

Lening Winair

De COVID-19-crisis laat diepe sporen achter op de Caribische delen van het Koninkrijk. Het kabinet heeft daarom eind 2020 besloten een hypothecaire lening van USD 3 miljoen (max. € 2,7 miljoen) te verstrekken op het luchthavengebouw van Winair. Deze lening is door zowel het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (€ 1 miljoen) als door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (maximaal € 1,7 miljoen) gefinancierd. De uitgave in 2021 bedroeg uiteindelijk € 2,4 miljoen, deels vanwege een gunstigere wisselkoers. In december 2021 is de lening verhoogd met € 1,3 miljoen (USD 1,5 miljoen).

3 Openbaarheidsparagraaf

De uitkomsten van de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag hebben grote effecten, ook voor het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Het kabinet heeft daarvoor het programma ‘Open op Orde’ geïnitieerd en alle onderdelen van het rijk opdracht gegeven om de noodzakelijke verbeteringen te realiseren en daarvoor een actieplan op te stellen.

IenW heeft een centraal programma ingericht om het actieplan op te stellen en te gaan uitvoeren. De verschillende dienstonderdelen en de ZBO´s bouwen, samen met het centrale programma, in de komende jaren aan de actieve openbaarmaking, passieve openbaarmaking en verbeteringen in de informatiehuishouding. Daarvoor zijn in 2021 de organisaties gevormd en/of uitgebreid en medewerkers geworven die uitvoering van de actieplannen gaan realiseren.

De verbeteringen richten zich in hoofdlijnen op het bewustzijn van medewerkers, de processen en ondersteuning van die processen, (ICT) systemen en de sturing en naleving van de afspraken. Tevens wordt gewerkt aan nieuwe wettelijke verplichtingen zoals de wet open overheid, wet elektronische publicaties en de archiefwet.

4 Overzicht Coronasteunmaatregelen

Deze paragraaf geeft een overzicht van de maatregelen die in 2021 op de begroting van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat zijn genomen om de coronacrisis het hoofd te bieden. Een uitgebreid overzicht is te vinden op https://www.rijksfinancien.nl/corona-visual.

Toelichting

Drinkwater Caribisch Nederland

Door het wegblijven van toeristen lopen de eilanden veel inkomsten mis. Om de inwoners te steunen is besloten tot compensatie van vaste lasten van nutsdiensten. Deze zijn op de eilanden relatief hoog. Voor water is het vaste aansluittarief op 0 euro gebracht van 1 mei 2020 tot eind 2021. Deze maatregel heeft in 2021 geleid tot een totaaluitgave van € 3,4 miljoen.

Centraal Bureau Rijvaardiheidsbewijzen (CBR)

De COVID-19 problematiek trekt een zware wissel op de exploitatie van het CBR. Naast de gevolgen voor de reserveringstermijnen heeft het tijdelijk stilleggen van de dienstverlening in 2020 en 2021 vanwege COVID-19 grote financiële gevolgen, waardoor de vermogenspositie is verslechterd. Ten behoeve van de aanzuivering van het eigen vermogen van het CBR is daarom het kasbudget in 2021 met € 27,6 miljoen verhoogd.

Beschikbaarheidsvergoeding OV-sector

Om de beschikbaarheid van het openbaar vervoer tijdens de coronapandemie te kunnen borgen is de beschiksbaarheidsvergoeding OV opgezet. De vergoeding is bestemd voor al het openbaar vervoer onder een concessie (gebiedsconcessie, lijnconcessie en lijnovereenkomst) in Nederland. De bijdrage vanuit het Rijk was in 2021 (net als in 2020) afhankelijk van de gerealiseerde reizigersopbrengsten. De uitgaven in 2021 van € 1,1 miljard betreffen het eerste voorschot over 2021 op basis van de huidige aanvragen. Het 2e voorschot danwel de afrekening over 2020 was voorzien in het jaar 2021. De afrekening van de NS HRN-concessie (€ 190,9 miljoen) zal in 2022 plaatsvinden.

Lening Winair

De COVID-19-crisis laat diepe sporen achter op de Caribische delen van het Koninkrijk. Het kabinet heeft daarom eind 2020 besloten een hypothecaire lening van USD 3 miljoen (max. € 2,7 miljoen) te verstrekken op het luchthavengebouw van Winair. Deze lening is door zowel het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (€ 1 miljoen) als door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (maximaal € 1,7 miljoen) gefinancierd. De uitgave in 2021 bedroeg uiteindelijk € 2,4 miljoen, deels vanwege een gunstigere wisselkoers. De verplichting hiervoor was reeds in 2020 aangegaan. Vanwege de voortdurende COVID-19 situatie is in december 2021 de lening eenmalig verhoogd met € 1,3 miljoen (USD 1,5 miljoen). Het lagere verplichtingenbedrag 2021 wordt verklaard door het gunstige koersverschil dat zich bij de verplichting in 2020 heeft voorgedaan.

Tegemoetkoming vuurwerkbranche

Dit betreft de tijdelijke subsidieregeling (TSVC-19) die als doel heeft om de vuurwerkbranche tegemoet te komen in de kosten die zij maakt voor zowel opslag als transport voor het F2-vuurwerk dat voor de jaarwisseling 2020 ‒ 2021 niet verkocht mocht worden om de ziekenhuizen te ontlasten te midden van de coronacrisis. De uitgaven hieraan in 2021 zijn uitgekomen op € 20 miljoen, waar aanvankelijk een bedrag van € 27,5 miljoen was geraamd. Enerzijds zijn de subsidieplafonds voor deze regelingen lager vastgesteld dan de beschikbaar gestelde generale middelen. Anderzijds zijn er binnen de gepubliceerde subsidieplafonds voor deze regelingen voor een lager bedrag aanvragen gedaan en is er bovendien vertraging opgetreden bij de vaststelling van de uitgekeerde subsidies. De overlopende verplichtingen worden in 2022 alsnog worden uitgekeerd (€ 3,9 miljoen). 

COVID-gerelateerde meerkosten RWS

De COVID-19 crisis en de aanpak ervan hebben invloed gehad op projecten van Rijkswaterstaat. COVID-19 heeft geleid tot extra kosten door problemen met leveranties uit het buitenland, tekort aan personeel bij de aannemer door reisbeperkingen naar Nederland en inefficiënt werken ten gevolge van RIVM-richtlijnen. In 2021 is € 54,3 miljoen gecompenseerd.

COVID-testen reizigers

Dit betreft middelen voor de vergoeding van testen voor uitgaande reizigers voor de periode 1 juli tot en met 30 september 2021. De uitgaven zijn voor de COVID-testen die vergoed worden in de Open House en de subsidieregeling voor de reisbranche om de afgenomen testen te vergoeden. Daarnaast betreft dit ook middelen voor de uitvoeringskosten. Hiervoor is in de vijfde ISB 2021 een bedrag van € 249 miljoen toegevoegd aan de IenW-begroting. Omdat het aantal afgenomen testen lager is uitgevallen dan de eerste ramingen waren, is er in 2021 uiteindelijk een bedrag van € 101 miljoen uitgegeven. Een bedrag van circa € 32 miljoen zal in 2022 tot betaling komen. De reden hiervoor is dat de controle van de facturen van de testaanbieders meer tijd kost dan verwacht. Dit is nodig om er voor te zorgen dat de rechtmatigheid van de betaalde kosten gewaarborgd blijft. De resterende middelen worden teruggeboekt naar het Ministerie van Financiën.

4. Beleidsartikelen

4.1 Artikel 11 Integraal Waterbeleid

A. Algemene doelstelling

Het op orde houden van een duurzaam watersysteem tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten, waardoor Nederland droge voeten heeft, over voldoende zoetwater beschikt en schoon (drink)water heeft en kan blijven gebruiken, nu en in de toekomst.

B. Rol en verantwoordelijkheid

(Doen) uitvoeren

Regisseren

C. Indicatoren en Kengetallen

Hoogwaterbescherming

Hieronder is de beleidsmatige indicator voor hoogwaterbescherming opgenomen. In productartikelen 1, 2 en 3 van het Deltafonds zijn de aan dit beleidsartikel gerelateerde productindicatoren en/of -kengetallen opgenomen.

Ongeveer 60% van ons land zou regelmatig onder water staan als er geen dijken en duinen zouden zijn. In dit gebied wonen negen miljoen mensen en wordt 70% van ons BNP verdiend. Maatschappelijk gezien is aandacht voor de waterveiligheid dus van cruciaal belang voor de leefbaarheid en de economie van Nederland (Kamerstukken II 2015–2016, 34 436, nr. 3).

Als basis voor het bereiken van de doelen van het waterveiligheidsbeleid geldt sinds 1 januari 2017 een nieuwe normering voor de primaire waterkeringen. In 2050 moeten al deze keringen aan de wettelijke normen voldoen. Primaire keringen die niet aan norm voldoen worden versterkt via het HWBP.

In 2021 zijn twee nieuwe indicatoren voor de bescherming tegen overstroming in de begroting opgenomen (zie figuur 3 en 4). Deze nieuwe indicatoren sluiten beter aan bij het doel van het waterveiligheidsbeleid.

Figuur 3 Ontwikkeling in het halen van het basisbeschermingsniveau t.o.v de referentiesituatie

Bron: RWS

Figuur 4 Ontwikkeling in het afnemen van het economisch risico t.o.v. de referentiesituatie

Bron: RWS

Toelichting

Het waterveiligheidsbeleid heeft als doel om het risico van overstromingen naar het aanvaard risiconiveau te krijgen in 2050. Dit betekent een basisbeschermingsniveau voor iedereen in 2050 en een economisch risico waarbij de kosten en baten tegen elkaar opwegen.

De keringen voldoen nog niet allemaal aan die nieuwe norm. Er is berekend hoe groot het economische risico is en hoeveel mensen wonen in een gebied waar het basisbeschermingsniveau nog niet wordt gehaald op het moment dat het nieuwe beleid (2014) is vastgelegd. Dit is de referentiesituatie genoemd en de waarden zijn op 100% gesteld. Ten opzichte van deze referentie wordt de ontwikkeling van het overstromingsrisico in de tijd afgezet. Doordat keringen versterkt gaan worden, zal het aantal mensen waarvoor het basisbeschermingsniveau nog niet is gehaald en het economisch risico de komende 30 jaar afnemen tot het niveau dat volgens het beleid in 2050 bereikt moet zijn.

Het (actuele) risico in 2021 is gebaseerd op de gerealiseerde versterking t/m 2020 in het HWBP; tot en met 2020 is ca. 23km dijk versterkt. De afname van het risico tot 2026 is gebaseerd op de realisatieprognose van dijkversterkingen t/m 2025, zoals is opgenomen in het HWBP. Aangezien er tot 2021 nog maar weinig keringen in het HWBP zijn versterkt, is het economisch risico met circa 1% afgenomen t.o.v. de referentiesituatie. Op basis van de verwachte realisatie van versterkingen t/m 2025 zal het economische dan met ca. 9% t.o.v. de uopdaste referentiesituatie zijn afgenomen. Het aantal mensen dat woont in een gebied waar het basisbeschermingsniveau nog niet is bereikt, is in 2026 naar verwachting 5% lager.

De indicator laat een minder positief beeld in de ontwikkeling van het risico zien dan die in de begroting van 2021. Vorige jaar werd verwacht dat het economisch risico tot 2025 met ca. 30% zou zijn verminderd. Dit verschil wordt veroorzaakt door vertraagde oplevering van geplande maatregelen, in onder andere de Betuwe. Als die gerealiseerd zijn, leidt dat tot een grote daling van het risico. Deze maatregelen worden naar verwachting pas in 2026 opgeleverd en vallen nu buiten de tijdshorizon van de indicator.

In 2050 moeten alle keringen aan de nieuwe normen voldoen. Dan moet overal aan het basisbeschermingsniveau zijn voldaan en is het economisch risico afgenomen tot het aanvaard economisch risiconiveau. In de indicator wordt daarom ook het jaar 2050 geprojecteerd.

Waterkwaliteit (schoon (drink)water)

Het ontwikkelen van beleid ten behoeve van het bereiken van een goede ecologische en chemische waterkwaliteit van de oppervlaktewateren en een goede chemische en kwantitatieve toestand van de grondwateren in de stroomgebieden van de Rijn, Maas, Schelde en Eems. Uitvoering richt zich op het uiterlijk in 2027 voldoen aan de voorschriften van de Kaderrichtlijn Water (KRW). De coördinerende verantwoordelijkheid voor de KRW ligt bij de Minister van IenW, tezamen met de Minister van LNV voor zover de Nitraat Actie Richtlijn betreft die mede tot zijn verantwoordelijkheid behoort.

Daarnaast regisseert de Minister de afstemming van het waterbeheer met de landen rondom de Noordzee en met de buurlanden bovenstrooms gelegen in de stroomgebieden van Rijn, Maas, Schelde en Eems. Ten slotte is de Minister verantwoordelijk voor het toezicht op en de handhaving van (een deel van) de wet- en regelgeving door de ILT op de beleidsterreinen waterkwantiteit en waterkwaliteit (zie beleidsartikel 24 Handhaving en Toezicht).

Over de ecologische en chemische kwaliteit van de oppervlaktewateren in de stroomgebieden van de Rijn, Maas, Schelde en Eems, en het bereiken van een goede chemische en kwantitatieve toestand van de grondwateren in de vier stroomgebieden, wordt de Tweede Kamer jaarlijks geïnformeerd via De Staat van Ons Water. Het PBL rapporteert op verzoek van de Minister van IenW in het Compendium voor de Leefomgeving jaarlijks op basis van de beschikbare gegevens over de waterkwaliteit. In de motie Schonis heeft de Kamer verzocht om indicatoren te testen waarmee een beter beeld van de voortgang van onder meer waterkwaliteit kan worden gegeven (Kamerstukken II, 2019-2020, 35 300 XII, nr. 11). Zie hiervoor de indicatoren die een beeld geven van de maatregelen die in Nederland worden genomen in de jaarlijkse rapportage «De Staat van Ons Water» (Kamerstukken 2018-2019, 27625 nr. 470).

Integraal Waterbeleid

In De Staat van Ons Water wordt vanaf 2016 jaarlijks integraal door de partners van het Bestuursakkoord Water (BAW) gerapporteerd over de voortgang van de uitvoering van het waterbeleid in het voorgaande jaar. De Stuurgroep Water heeft in december 2018 besloten dat vanaf 2019 De Staat van Ons Water uitsluitend zal worden gericht op de Tweede Kamer als doelgroep. Communicatie naar de burger zal plaatsvinden via de website www.onswater.nl en www.noordzeeloket.nl., waar meer uitgebreide informatie over De Staat van Ons Water is te vinden.

D. Beleidsconclusies

Impulsregeling Klimaatadaptatie:

Eind 2020 is de Impulsregeling klimaatadaptatie afgerond, deze is per 1 januari 2021 in werking getreden. Via deze regeling kunnen gemeenten, provincies en waterschappen een bijdrage van het Rijk krijgen voor de uitvoering van maatregelen tegen wateroverlast, droogte of ter beperking van gevolgen van overstromingen. In 2021 zijn de eerste 13 aanvragen voor de Impulsregeling ruimtelijke klimaatadaptatie afgehandeld.

Beoordeling primaire keringen

Waterschappen en Rijkswaterstaat hebben in 2021 hard gewerkt aan de beoordeling van de primaire keringen in relatie tot de nieuwe waterveiligheidsnormen. Eind 2021 is 55% van de beoordelingen geheel afgerond, 18% is ingediend bij de ILT voor een afrondende conformiteitstoets en 27% is nog in uitvoering en/of moet nog worden ingediend. In afstemming met beheerders wordt gestuurd op tijdige afronding van de overige beoordelingen medio 2022 conform huidige planning en landelijke rapportage in 2023 aan de Tweede Kamer. Daar waar nodig zijn waterkeringen versterkt via het Hoogwaterbeschermingsprogramma.

Integraal Riviermanagement en Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater

In het programma Integraal Riviermanagement is in 2021 in samenwerking met betrokken overheden verder gewerkt aan het ontwikkelen van beleid voor de omgang met de rivieren tot 2050. Het hoogwater en de wateroverlast in Limburg afgelopen zomer hebben nogmaals duidelijk aangetoond dat gedegen waterveiligheidsbeleid, met oog voor verschillende opgaven noodzakelijk is. Naar aanleiding van het hoogwater en de wateroverlast is in oktober 2021 een beleidstafel ingesteld. De beleidstafel evalueert en beziet wat de gebeurtenissen betekenen voor het beleid.

Nationaal Groeifonds:

Met indiending van de twee proposities ‘NL2120 - Het groene verdienvermogen van Nederland’ en ‘Groeiplan Watertechnologie’ is de voorstelontwikkelingsfase voor deze proposities door veldpartijen en IenW met goed resultaat afgerond.

Nationaal Water Programma

In 2021 is het Ontwerp Nationaal Water Programma 2022-2027 gepubliceerd en ter inzage gelegd van 22 maart 2021 tot en met 21 september 2021 (Kamerstukken II 2020/21, 35325, nr. 2). Het PlanMER is in deze periode getoetst door de Commissie m.e.r. In 2022 wordt het Nationaal Water Programma vastgesteld.

Wadden

Ruim 50 partijen hebben de instemmingsverklaring van de Agenda voor het Waddengebied 2050 ondertekend (Kamerstukken II 2020/21, 29684, nr.210). Het Bestuurlijk Overleg Waddengebied (BO Waddengebied) heeft in december 2021 ingestemd met het concept Uitvoeringsprogramma (Kamerstukken II 2020/21, 29684, nr. 221). Daarnaast is er gewerkt aan een methodiek voor een impactanalyse van het Uitvoeringsprogramma (Kamerstukken II, 2020/21, 29684, nr.217). De governance van het Waddengebied (Bestuurlijk Overleg, Omgevingsberaad en Beheerautoriteit Waddenzee) is (en wordt) doorontwikkeld. Het Omgevingsberaad heeft zijn secretariaat versterkt en ten aanzien van de Beheerautoriteit wordt er gewerkt aan een aangescherpte opdracht (Kamerstukken II 2020/21, 29684, nr. 221).

OSPAR

In oktober 2021 hebben de partijen van OSPAR-verdrag ter bescherming van het mariene milieu van de noordoost Atlantische Oceaan, waaronder Nederland, de North East Atlantic Environment Strategy (NEAES) tot en met 2030 vastgesteld (North-East Atlantic Environment Strategy 2030 | OSPAR Commission). Besluiten in OSPAR over de uitwerking van de NEAES zullen de komende jaren waar nodig doorwerken in het bijstellen of aanvullen van (de implementatie van) het beleid van het Programma Noordzee en de implementatie van de KRM als onderdeel daarvan.

Programma Noordzee

In maart 2021 is het ontwerp Programma Noordzee 2022-2027, inclusief het programma van maatregelen Mariene Strategie, als onderdeel van het ontwerp Nationaal Waterprogramma 2022-2027 aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II 2020/21, 35325, nr. 2) en vervolgens 6 maanden ter inzage gelegd. Het Programma Noordzee 2022-2027 integreert verplichtingen uit diverse richtlijnen en geeft nadere invulling aan de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Het Noordzeeakkoord dat de ministers van IenW, LNV en EZK in juni 2020 hebben gesloten met de meest betrokken stakeholderpartijen legt hieronder de bestuurlijke basis. In november is bovendien het aanvullend ontwerp Programma Noordzee aan de Tweede kamer aangeboden. Dit aanvullend ontwerp geeft invulling aan de ruimtelijke ordening op de Noordzee inclusief de aanwijzing van windenergiegebieden noodzakelijk voor het behalen van de reductiedoelstelling voor 2030 van de EU (Kamerstukken II 2020/21, 35325, nr. 4) Dit aanvullend ontwerp heeft tot 21 december ter inzage gelegen.

E. Budgettaire gevolgen van beleid

F. Financiële toelichting

G. Toelichting op Financiële instrumenten

1 Algemeen waterbeleid

Opdrachten

De Staat van Ons Water

Jaarlijks worden er uitgaven gedaan voor de voortgangsrapportage «De Staat van Ons Water», waarin over de uitvoering van het waterbeleid in het voorafgaande kalender jaar wordt gerapporteerd. De Tweede Kamer heeft het rapport over 2020 in ontvangst mogen nemen op 26 mei 2021. Zie Kamerstuk 27625, nr. 538, vergaderjaar 2020-2021.

Stroomgebiedbeheerplannen KRW

De toestand, doelen en maatregelen worden iedere 6 jaar vastgelegd en aan de Europese Commissie gerapporteerd middels stroomgebiedbeheerplannen onder de Kaderrichtlijn Water. De derde stroomgebiedbeheerplannen voor Rijn, Maas, Schelde en Eems voor de periode 2021-2027 worden maart 2022 vastgesteld. De uitvoering van de derde tranche maatregelen in het hoofdwatersysteem loopt via artikel 7 van het Deltafonds.

Topsector Water en Maritiem

Het Human Capital programma van de Topsector Water en Maritiem richt zich op het vinden, opleiden en vasthouden van gekwalificeerd personeel voor de watersector. Om dit te bewerkstelligen worden er op verschillende manieren activiteiten en kennismakingen georganiseerd tussen studenten en het werkveld. Onder meer door het studiebeurzenprogramma, dat dit jaar met 15 studenten is uitgebreid. Het Stroomversnellers netwerk is gegroeid van 300 naar 400 studenten en jong professionals. Daarnaast zijn er diverse activiteiten georganiseerd om studenten en professionals bij elkaar te brengen en kennis te delen, onder andere op het thema droogte.

Ten behoeve van het verbeteren van de organisatie van kennis en innovatie in de watersector is in 2021 een verkenning uitgevoerd1. De aanbevelingen uit deze verkenning worden meegenomen in de vervolgstappen om tot een verbeterde inrichting van kennis en innovatie in het water- en bodemdomein te komen.

Nationaal Kennis- en Innovatieprogramma Water en Klimaat

Er is een bijdrage geleverd aan het Nationaal Kennisprogramma voor Water en Klimaat. In 2021 is de website aangepast conform besluit digitale toegankelijkheid overheid www.waterenklimaat.nl. Voor het stimuleren van innovatie heeft IenW onder meer een bijdrage geleverd aan nadere analyses voor de ontwikkeling van projectvoorstellen die in aanmerking kunnen komen voor financiering in het kader van het Horizon Europe Programme.

Nationaal Groeifonds

Samen met veldpartijen is aan de ontwikkeling van drie proposities voor het Nationaal Groeifonds gewerkt. Twee van de drie proposities zijn in oktober 2021 voor de tweede ronde bij het Nationaal Groeifonds ingediend, namelijk de proposities ‘NL2120 - Het groene verdienvermogen van Nederland’ en ‘Groeiplan Watertechnologie’. De proposities dragen bij aan de IenW doelstellingen met betrekking tot waterveiligheid, waterbeheer en de waterketen. Voor deze twee proposities zijn een aantal opdrachten verstrekt onder andere voor een Maatschappelijke Kosten en Baten- en BBP-effectanalyse en advisering over staatssteunaspecten. 

Watereducatie

In 2021 zijn uitgaven gedaan voor watereducatie om het waterbewustzijn bij jongeren te stimuleren. Dit gebeurt in samenwerking met de Unie van Waterschappen en onderwijspartijen.

Helpdesk Water

Aan de Helpdesk Water, onderdeel van RWS, wordt jaarlijks een bijdrage geleverd. In 2021 zijn voorbereidingen getroffen om de Helpdesk Water te integreren in het Informatiepunt Omgevingswet. Afhankelijk van de datum van inwerkingtreding van de Omgevingswet zal de Helpdesk Water niet meer worden bijgehouden. De actuele informatie is dan te vinden via de website van het Informatiepunt Omgevingswet.

OLO

Voor de uitvoering van het bestaande Omgevingsloket Online (OLO) wordt een jaarlijkse bijdrage geleverd ten behoeve van water- en omgevingsvergunningen.

Aanpassingen en moderniseringen van de zuiveringsheffing, de verontreinigingsheffing en de watersysteemheffing

Samen met de Unie van Waterschappen is onderzoek verricht naar aanpassingen en moderniseringen van de zuiveringsheffing, de verontreinigingsheffing en de watersysteemheffing.

Klimaatadaptatie

Er zijn middelen ingezet voor het programma Klimaatadaptatie voor het bevorderen van een transitie naar meer klimaatbestendig handelen door personen en organisaties. Daartoe zijn uitgaven voorzien voor de implementatie van de Nationale Adaptatie Strategie (NAS). De middelen voor de uitvoering van de NAS op dit artikel en die voor het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie op het Deltafonds zijn complementair aan elkaar. IenW heeft de coördinatie over het Nederlandse klimaatadaptatiebeleid, maar doet dit in nauwe samenwerking met de andere betrokken departementen, decentrale overheden, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en marktpartijen. In 2020 en 2021 zijn stresstesten en risicodialogen met de regio’s uitgevoerd, gevolgd door het opstellen van de Uitvoeringsagenda (2021). De stresstesten identificeren kwetsbare deelsystemen en objecten per (klimaat)dreiging: droogte en hitte, wateroverlast en waterveiligheid. Met de regio’s zijn deze dreigingen inhoudelijk besproken om zicht te krijgen op de maatregelen die nu al worden genomen, welke maatregelen zijn geprogrammeerd en wat er nog zou moeten gebeuren. De uitkomsten zijn in de Uitvoeringsagenda opgenomen (en volgt hiermee de 6-jaarlijkse Delta Programma Ruimtelijke Adaptatie-cyclus).

Mondiaal waterbeleid

Via het multilaterale spoor was Nederland actief betrokken in het organiseren van een VN-conferenties en actief met de voorbereidingen van de VN Water Conferentie in 2023. De inzet richt zich op het aanjagen van de uitvoeringsagenda voor waterveiligheid en waterzekerheid in de wereld. IenW heeft nauw samengewerkt met het Ministerie van Buitenlandse Zaken en UN-WATER aan de voorbereidingen. De werkzaamheden van de Watergezant zijn voortgezet om zichtbaarheid van Nederland te stimuleren en samenwerking te stimuleren. Verlenging van de aanstelling van de watergezant wordt voorgelegd aan het nieuwe kabinet. De beschikbare HGIS-middelen zijn ingezet om zijn werkzaamheden te ondersteunen evenals in een aantal activiteiten te voorzien, waaronder Water as Leverage 2.0. Verder werd in 2021 vanuit Nederland bijgedragen aan het vergroten van klimaatweerbaarheid in de wereld via het Global Centre on Adaptation (GCA) gericht op versnellen, opschalen en oplossingen voor de financiering. Hiervoor werd onder andere in 2021 het secretariaat van de Deltacoalitie gesteund.

Verkennende meting MarkerWadden

Dit jaar is bijgedragen aan een verkennende meting naar broeikasgasemissies uit organisch materiaal bij de aanleg van de laatste eilanden in het project MarkerWadden. De meting bij MarkerWadden I is de eerste in een geplande reeks van metingen bij baggerprojecten. Het betreft een gezamenlijk initiatief van partijen vanuit de Topsector Water en Maritiem.

Subsidies

Partners voor Water

Ook in 2021 werd uitvoering gegeven aan de in 2016 gestarte subsidieregeling van het programma Partners voor Water (PvW) 2016–2021. Dit betreft het centrale uitvoeringsprogramma van de (interdepartementale) Nederlandse Internationale Water Ambitie (NIWA). Het programma werd aangestuurd vanuit het Interdepartementale Water Cluster, waarin de vier Ministeries BZ, EZK, LNV en IenW samenwerken. Voor de uitvoering van het programma PvW 2016–2021 werd mandaat verleend aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Het budget werd onderverdeeld in een deel voor lange termijn samenwerking met zeven Deltalanden, een subsidiedeel ten behoeve van marktbetrokkenheid en een deel voor samenwerking met kansrijke nieuwe landen en Holland promotie. Ondanks dat het gehele budget verplicht is, is door de covid-situatie in de wereld is het programma iets vertraagd met een uitloop van een half jaar. Verder is in 2021 het vervolgprogramma Partners voor Water 5 (looptijd 2022-2027) uitgewerkt en gaat per 1 januari 2022 van start. 

Blue Deal

Het Blue Deal programma betreft een internationaal programma van 21 waterschappen die wordt aangestuurd door de Unie van Waterschappen. De Ministeries van Buitenlandse Zaken en IenW zijn gezamenlijk subsidieverstrekker. In 2018 is de subsidieregeling van start gegaan van de Blue Deal (2018-2021). Het programma was in 2021 succesvol maar heeft enige vertraging opgelopen door de mondiale Covid maatregelen (beperkt reizen en geen grote conferenties) en zal daarom worden verlengd met een half jaar (medio 2022). De eerste fase kende 16 partnerschappen in 14 landen en is een mix van bestaande en nieuwe partnerschappen. In de tweede fase wordt dit verder uitgebouwd.. De Blue Deal is een programma tot en met 2030 met één duidelijk doel: 20 miljoen mensen in 40 stroomgebieden wereldwijd helpen aan schoon, voldoende en veilig water. De focus ligt op het bieden van hulp, maar ook op het creëren van kansen voor het bedrijfsleven en leren van andere landen om het eigen werk in Nederland te blijven verbeteren.

WAVE2020

Het programma WAVE 2020 dat zich richt op het ontwikkelen van (boven)regionale strategieën met handelingsperspectieven en het ontwikkelen van een landelijk plan voor de beheersing van watercrises is afgelopen jaar vertraagd. Het programma is afgerond in 2021. Veiligheidsregio’s komen in Q1-2022 met een voorstel voor een structurele aanpak voor de voortzetting van voorbereiding op watercrises en overstromingen.

Omgevingsberaad Waddengebied

Ook in 2021 werd er een jaarlijkse bijdrage van € 69.000 verstrekt aan de provincie Friesland ten behoeve van het Omgevingsberaad Waddengebied. Het Omgevingsberaad Waddengebied is het adviesorgaan voor het Waddenbeleid en het platform waar gestructureerde discussies over het Waddengebied worden geïnitieerd en informatie over het Waddengebied wordt uitgewisseld door Waddenvertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties.

Herziening van het belastingstelsel waterschappen

In zowel 2020 als in 2021 is een subsidie van € 49.000,- verstrekt aan de Unie van Waterschappen voor de onderzoeken naar een mogelijke herziening van het belastingstelsel waterschappen.

Green Deal Aquathermie

In het najaar van 2021 heeft Deltares de bouw van een nieuwe Geocentrifuge afgerond, die onder meer gebruikt wordt voor onderzoek aan dijken, kustbescherming, offshore, aardbevingen en natte en droge infrastructuur. De subsidie van in totaal € 3,1 miljoen is in 2017 afgegeven en is gelijkmatig verdeeld over de jaren 2018, 2019 en 2020. De oplevering was vertraagd, vanwege het tijdelijk sluiten van landsgrenzen in het voorjaar 2020 vanwege Covid-19, waardoor specifieke onderdelen niet op tijd konden worden geleverd. De subsidievaststelling voor de bouw van een nieuwe Geocentrifuge aan Deltares zal in de eerste helft van 2022 plaatsvinden.

Bijdrage aan agentschappen

De bijdrage aan RWS heeft betrekking op beleidsadvisering, vertegenwoordiging in internationale werkgroepen, opstelling van rapportages en evaluaties en begeleiding van opdrachten aan de markt en aan Deltares. Hiervoor is een opdracht aan RWS verstrekt. Tot deze opdracht behoren onder andere de bijdragen aan de uitwerking van de MIRT-onderzoeken waterveiligheid, zeespiegelstijging, integraal riviermanagement (IRM), zoetwatervoorziening en waterkwaliteit.

Het KNMI heeft in opdracht van het ministerie van IenW gewerkt aan diverse onderzoeken en analyses die betrekking hebben op Kennisontwikkeling Windklimaat, de afvoerstatistiek rivieren, klimaatadaptatie, transnationale samenwerking Rijn en Maas en ook zeespiegelstijging. De uitkomsten hiervan worden benut voor beleidsadvisering en- ontwikkeling, onder andere op het gebied van de ontwikkeling van het beoordelings- en ontwerpinstrumentarium (BOI) van de primaire waterkeringen, kennisprogramma zeespiegelstijging en internationaal overleg.

Bijdrage aan medeoverheden

Restopgave Vooroeverbestortingen

Ten behoeve van het project Restopgave Vooroeverbestortingen is in 2021 de 3e en laatste betaling voldaan aan het Waterschap Scheldestromen. In totaal is een bedrag van € 10,6 miljoen betaald in de jaren 2019-2021 voor de aanpak van tien locaties waar de vooroevers moeten worden versterkt.

Tweede tranche uitvoeringspilots Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie

Daarnaast zijn in 2020 zijn vijf projecten geselecteerd voor de tweede tranche uitvoeringspilots in het kader van het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie. In totaal wordt € 4,7 miljoen beschikbaar gesteld aan de betreffende gemeenten en provincie door middel van een specifieke uitkering, waarvan € 1,8 miljoen in 2021 is betaald.

2 Waterveiligheid

Opdrachten

Europese Richtlijn Overstromingsrisico’s (ROR)

Conform de verplichtingen van de Europese Richtlijn Overstromingsrisico’s (ROR) is in 2021 het in 2020 in ontwerp vastgestelde Overstromingsrisicobeheerplan 2022-2027, in de inspraak gekomen en in december 2021 vastgesteld. Dit als onderdeel van het Nationale Water Programma 2022-2027 en in afstemming met de internationale delen van de overstromingsrisicobeheerplannen voor de vier stroomgebieden Rijn, Schelde, Maas en Eems, alsmede in afstemming met de stroomgebiedsbeheerplannen (Kaderrichtlijn Water). Met de rapportage aan de Europese Commissie in maart 2022 eindigt de tweede zesjaarlijkse cyclus van de ROR.

Beoordelen van de primaire waterkeringen

In 2021 is verder gewerkt aan het beoordelen van de primaire waterkeringen op basis van de nieuwe normen. Voor deze beoordeling zijn diverse opdrachten verstrekt ter ondersteuning van de waterkeringbeheerders. Daarnaast zijn opdrachten verstrekt om kennis ten aanzien van waterveiligheid te ontwikkelen en vast te leggen.

Kennisontwikkeling kust

Ook zijn opdrachten verstrekt voor verdere kennisontwikkeling ten aanzien van de kust, onder andere over (de gevolgen van) zeespiegelstijging en de kustontwikkeling. Hierbij wordt samenwerking gezocht binnen het kader van Nationaal Kennis- en Innovatieprogramma Water en Klimaat (NKWK).

Kennis- en modelontwikkeling rivieren

Voor verdere kennisontwikkeling met betrekking tot rivieren zijn in 2021 opdrachten verstrekt. Deze opdrachten hadden betrekking op effecten van klimaatverandering en op de afvoerverdeling. Daarnaast is in 2021 kennisontwikkeling ondersteund met betrekking tot het voorbereiden van de maatregelpakketten op grond van een nulalternatief voor Integraal Riviermanagement en de bijdragen aan diverse MIRT-projecten in het rivierengebied voor zowel de Rijn, als de Maas.

3 Grote oppervlaktewateren

Opdrachten

Ecologische verbetering van de Eems-Dollard

In 2021 is invulling gegeven aan de toekomstvisies 2050 voor het Waddengebied en voor de Eems-Dollard, alsmede aan de pilot Waddenslib. De beheerautoriteit Wadden heeft gewerkt aan een verdere ontwikkeling van het integraal beheerplan voor de Waddenzee.

Rijk en regio werken sinds 2015 structureel samen aan ecologische verbetering van de Eems-Dollard, door samenhangende inzet van middelen, maatregelen en onderzoeken op basis van een meerjarig adaptief programma. De ambitie is dat de Eems-Dollard in 2050 voldoet aan het ecologisch streefbeeld dat is geformuleerd. Hier wordt stapsgewijs, ook in 2021, naar toegewerkt door adaptief in te spelen op nieuwe ontwikkelingen en inzichten.

Trilaterale samenwerking Waddenzee

De drie landen die grenzen aan de Waddenzee, Nederland, Duitsland en Denemarken, vormen samen de Trilaterale samenwerkingslanden. In 2021 is regelmatig overlegd over het vormen of aanpassen van het beschermingsbeleid van werelderfgoed Waddenzee.

Ontwikkelperspectief van de Gebiedsagenda Zuidwestelijke Delta

Regio, stakeholders en Rijk hebben in 2021 eerste stappen gezet voor de invulling van hun ambitie voor Zuidwestelijke Delta om in 2050 de eerste delta te zijn die is voorbereid op de uitdagingen van klimaatverandering en duurzaamheid. Dat gebeurt onder meer door de handelingsperspectieven van de Gebiedsagenda Zuidwestelijke Delta te verbinden met de prioritaire opgaven van de Omgevingsagenda Zuidwest. Voor de Zandsuppletie Galgeplaat Oosterschelde is samen met de regio en Natuurmonumenten een samenwerkingsovereenkomst opgesteld, inclusief een plan van aanpak. Voor het Volkerak-Zoommeer is een stoffenbalans opgesteld en voor het Veerse Meer een stoffen- en waterbalans en een watersysteemanalyse. Samen met het Vlaams Gewest en de stakeholders (Schelderaad) is voor de uitvoering van de Scheldeverdragen verder gewerkt aan de Agenda voor de Toekomst voor het Schelde-estuarium: het Onderzoeksprogramma 2019-2023 en de langtermijnperspectieven voor een klimaatbestendig veilig, economisch vitaal en ecologisch veerkrachtig estuarium. 

4 Waterkwaliteit

Opdrachten

Kaderrichtlijn Water

Met de Delta-aanpak Waterkwaliteit is de afgelopen jaren een impuls gegeven aan de realisatie van de doelen van de Kaderrichtlijn Water en nieuwe opgaven, zoals medicijnresten en opkomende stoffen in water. In 2021 is de impuls afgerond, dit heeft geleid tot bestuurlijke afspraken voor de komende jaren om de waterkwaliteit verder te verbeteren (Kamerstuk 27625-532). De ontwerp-stroomgebiedbeheerplannen 2022-2027 voor de Kaderrichtlijn Water hebben ter inzage gelegen als bijlage bij het Nationaal Waterprogramma. Er is een Ex ante analyse waterkwaliteit uitgevoerd, in samenhang met de MER van het 7e Nitraat Actieprogramma. De analyse geeft inzicht in de huidige toestand van de waterkwaliteit en het verwachte doelbereik in 2027, op basis van de meest recente informatie en plannen. In de Kamerbrief hierover (Kamerstuk 27625-555) is tevens ingegaan op de juridische risico’s bij het niet voldoen aan de eisen van de Kaderrichtlijn Water in 2027.

Drinkwater

De beleidsnota drinkwater 2021-2026 is op 23 april naar de Tweede Kamer gestuurd (Kamerstuk 27625-530). Hoofddoel is voldoende drinkwater van goede kwaliteit, voor iedereen in Europees en Caribisch Nederland, en voor nu en in de toekomst. De Implementatie EU drinkwaterrichtlijn (Implementatieplan, startnota) is conform de planning gerealiseerd. De uitvoering van de implementatie van de herziene Drinkwaterrichtlijn is gestart, samen met de partners onder regie van IenW. Voor de problemen bij een aantal drinkwaterbedrijven met de financiering van noodzakelijke investeringen is voor de komende 2-3 jaar een oplossing gerealiseerd. Door een hogere vermogenskostenvoet (WACC) die in november 2021 is vastgesteld is er meer ruimte voor de drinkwaterbedrijven om hun tarieven voor 2022 vast te stellen. Voor de langere termijn streven we naar een duurzaam financieel kader.

Chemische stoffen PFAS

Voor de zomer is de Kamer geïnformeerd (Kamerstuk 28089-190) over de blootstelling van mensen aan PFAS via voedsel, drinkwater en consumentenproducten. Aanleiding was de opinie van de Europese voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) over PFAS uit september 2020.De tussenliggende tijd is gebruikt om op basis van de binnengekomen reacties het handelingskader op onderdelen te verduidelijken. De algemene methodiek voor niet-genormeerde stoffen in de bodem is in de steigers gezet. Er is een shortlist met stoffen opgesteld, waarmee in 2022 een monitoringspilot kan worden uitgevoerd. Er ligt een eerste aanzet voor een wegwijzer opkomende stoffen bodem, die begin 2022 voor advies met de koepels van medeoverheden gedeeld kan worden.

Europese Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM)

De Europese Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM) kent, net als de KRW, een zesjarige plancyclus. In 2021 is verder invulling gegeven aan de verdere ontwikkeling van indicatoren en parameters om milieutoestand te kunnen monitoren en de goede milieutoestand te bepalen: ter uitwerking van de geactualiseerde Mariene Strategie deel 1 en 2 uit respectievelijk 2018 en 2020. In 2021 is het programma van maatregelen (Mariene Strategie deel 3) geactualiseerd als bijlage bij het ontwerp Programma Noordzee 2022-2027 (onderdeel van het Nationaal Waterprogramma 2022-2027). In oktober 2021 hebben de Verdragspartijen van OSPAR, waaronder Nederland, North East Atlantic Environment Strategy (NEAES) 2030 vastgesteld. Besluiten in OSPAR over de uitwerking van de NEAES zullen de komende jaren waar nodig doorwerken in het bijstellen of aanvullen van (de implementatie) het beleid van het Programma Noordzee en de implementatie van de KRM als onderdeel daarvan. Voorts is samen met het Ministerie van LNV een partnerschapscontract met de Europese Commissie opgesteld over het nieuwe Europese Maritieme, Visserij en Aquacultuur Fonds 2021-2027 (EMVAF, opvolger van EFMZV).

De opdrachtverlening heeft betrekking op de KRW, Delta-Aanpak Waterkwaliteit, glastuinbouw, emissieregistratie en op Noordzee- en Internationaal waterbeleid.

Noordzeeakkoord

In februari 2021 is het Noordzeeakkoord (NZA) aangenomen in de Tweede Kamer. Het instellingsbesluit voor het Noordzeeoverleg waarin het Rijk op consensus gericht overleg voert over de uitvoering van het NZA werd 30 juni in de Staatscourant gepubliceerd. Het kabinet stelde voor de uitvoering van het Noordzeeakkoord een transitiebedrag van € 200 miljoen euro tot en met 2030 beschikbaar, bedoeld voor sanering en verduurzaming van de visserij, voor het kennisprogramma monitoring, onderzoek natuurherstel en soortenbescherming (MONS), voor de veilige doorvaart binnen de aan te leggen windparken en voor extra handhaving door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). In 2021 was hiervan € 500.000 beschikbaar voor fase 1 van MONS. Op dit budget heeft echter onderuitputting plaatsgevonden. Om een snellere uitbesteding en daarmee tijdige afronding van de no regret projecten te realiseren zijn deze gemaximeerd op € 33.000 euro, in totaal € 375.000 euro, dus € 125.000 euro minder dan het beschikbare budget MONS 2021. Hiervan kon uiteindelijk slechts € 294.000 euro (incl BTW) tijdig worden gefactureerd. Alternatieve bestedingen konden niet meer worden uitgevoerd.

De overige uitgaven van het Noordzeeakkoord worden begroot en verantwoord op andere departementale begrotingen. Door middel van een extracomptabele tabel op de begroting van IenW als coördinerend departement worden de totaal uitgaven voor het Noordzeeakkoord inzichtelijk gemaakt. Dit totaaloverzicht is te vinden in de extracomptabele tabel 12.

Subsidies

International Groundwater Resources Assessment Centre (IGRAC)

IenW verstrekte in 2021 subsidie aan het International Groundwater Resources Assessment Centre (IGRAC) en gaf daarmee invulling aan de ambitie die is vastgelegd in het IGRAC verdrag, de overeenkomst tussen UNESCO en het Koninkrijk der Nederlanden. Medio 2016 hebben UNESCO en het Koninkrijk der Nederlanden het IGRAC verdrag opgesteld voor de jaren 2016–2022, die beantwoordt aan de toenemende grondwaterproblematiek in de wereld, met name in het stedelijk gebied. Het United Nations-karakter van de taken van IGRAC bepaalt dat IGRAC (een UNESCO-categorie 2 instelling) alleen kan werken op basis van overheidsfinanciering.

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties

Internationale riviercommissies

Voor een benedenstrooms land als Nederland is internationale samenwerking in de stroomgebieden voor Rijn, Maas, Schelde en Eems cruciaal. Voor Rijn, Maas en Schelde is er een juridische basis op basis van verdragen voor de samenwerking in de internationale riviercommissies. Voor het Eemsstroomgebied hebben ministers onderling afspraken gemaakt voor de internationale afstemming en coördinatie voor de EU richtlijnen Kaderrichtlijn water (KRW) en de Richtlijn overstromingsrisico's (ROR). In alle commissies stond 2021 in het teken van de internationale plannen voor de KRW en ROR. In alle commissies is het overstromingsrisicobeheerplan op basis van de ROR is december 2021 gereed gekomen. Het stroomgebiedbeheerplan voor de KRW zal 22 maart 2022 gereed zijn. Dit zal in zonder de bijdrage van Wallonië zijn waar grote vertraging is met het plan vanwege de extreme wateroverlast van juli 2021. In alle riviercommissies is teruggeblikt op de overstromingen van 2021. In de ICBR is het werkprogramma, inclusief mandaten voor de werk- en expertgroepen voor de komende 6 jaar op basis van de resultaten van de Rijnministersconferentie 2020 zo goed als gereed. Daarnaast zijn er diverse rapporten gepubliceerd https://www.iksr.org/nl/publieksvoorlichting/documenten/archief/rapporten. In de Internationale Maascommissie (IMC) is het plan van aanpak extreem laag water gepubliceerd en wordt nagedacht over vervolgaanpak. Het IMC-droogtebericht is aangepast voor verzending aan een groter publiek en publicatie op de website. In de Internationale Scheldecommissie staat de PFAS- problematiek op de agenda en is afgesproken in 2022 een brede internationale workshop te houden met aansluiting van de relevante werkgroepen uit IMC en ICBR.

Oslo-Parijs (OSPAR)-verdrag

Nederland heeft in 2021 de jaarlijkse contributie betaald voor de uitvoering van het Oslo-Parijs (OSPAR)-verdrag, waarmee wordt ingezet op internationale samenwerking en afstemming over vraagstukken op het gebied van mariene milieu, ecologie en biodiversiteit in het noordoostelijk deel van de Atlantische Oceaan, inclusief de Noordzee, mede in relatie tot uitvoering van de KRM.

Memoranda of Understanding

Ook in 2021 heeft Nederland gewerkt aan het internationale profiel van Nederland als centrum voor watervraagstukken. Dit is verwoord in de Nederlandse Internationale Waterambitie van het kabinet. Het streven van Nederland als Centre of Excellence werd gedeeltelijk ingevuld door middel van memoranda of Understanding (MOU) met twee internationale UNESCO-watercentra, namelijk ondersteuning capacity building door IHE-Delft en grondwater monitoring en assessment door IGRAC te Delftm (IGRAC-verdrag). Water speelde een verbindende rol in de in VN-kader afgesproken Sustainable Development Goals (SDG’s).

Valuing Water Initiatief

In 2021 is het Valuing Water Initiatief verder geconsolideerd om de aanbevelingen van het High Level Panel on Water in praktijk te brengen en via de multilaterale conferenties een podium te bieden. Zo werden ook bijdragen geleverd aan onder andere de Deltacoalitie Water en Diplomatie en aan de Verenigde Naties (VN), The Intergovernmental Hydrological Programma van de United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO IHP), de High Level Panel on Water (HLPW), aan de United Nations Economic Commission for Europe (UNECE) voor grensoverschrijdend waterbeheer, Wereldbank, Water Global Practice WGP, aan de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) inzake waterbeheer en aan Habitat for Humanity voor schoon drinkwater (HABITAT).

H. Extracomptabele verwijzingen

4.2 Artikel 13 Bodem en Ondergrond

A. Algemene doelstelling

Een duurzaam en efficiënt beheer en gebruik van bodem en ondergrond. Het doel is de vraagstukken op het gebied van bodemkwaliteit, drinkwatervoorziening, grondwater, bodemdaling, duurzaam bodembeheer in de landbouw, kabels en leidingen en bodemenergie in relatie met de maatschappelijke opgaven als energietransitie en klimaatadaptatie aan te pakken. Daarnaast is het beleid gericht op het tot stand brengen van een betrouwbare en betaalbare drink- en afvalwatervoorziening in Caribisch Nederland.

Het Rijk is enerzijds verantwoordelijk voor het systeem van wet- en regelgeving omtrent beheer en gebruik van bodem, ondergrond en water en stimuleert anderzijds de investeringen en de bescherming daarvan. Daardoor heeft de Minister van IenW een stimulerende en een regisserende rol.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Stimuleren

Regisseren

C. Indicatoren en Kengetallen

In 2021 is gewerkt aan afspraken voor de periode tot 2030. Naar verwachting verschuift in deze periode de focus naar de afronding van de aanpak bodemverontreiniging en de aanpak van nieuwe bodem bedreigende stoffen. De budgetten voor de afspraken over Bodem en Ondergrond zijn in 2021 verdeeld via Specifieke Uitkeringen en het Provincie- en Gemeentefonds. Naar verwachting zullen dat ook in de periode tot 2030 de routes van financiering zijn. Gedurende de looptijd van de afsprakenperiode wordt gerapporteerd over de bereikte resultaten. Rijkswaterstaat publiceert hierover op de website van Rijkswaterstaat Bodemplus.

D. Beleidsconclusies

Caribisch Nederland

Doel van het beleid op Caribisch Nederland ten aanzien van drinkwater ligt bij de toegankelijkheid van betrouwbaar drinkwater voor eenieder. Gelet op de grote sociaaleconomische effecten in verband met COVID-19, zijn er, in aanvulling op de structurele subsidies, extra subsidies afgegeven die de drinkwatertarieven voor de gebruikers tijdelijk verlagen (Kamerstukken II, 2020/2021, 35420, nr. 25). De subsidies zijn in 2021 verstrekt op basis van een wettelijke gepubliceerde grondslag, te weten Tijdelijke subsidieregeling drinkwater BES en rioolwaterzuiveringsinstallatie Bonaire. De subsidie is ter beschikking gesteld op basis van gestelde subsidievoorwaarden die overeengekomen in de subsidiebeschikking. Het doel, bijdrage aan de betrouwbaarheid en betaalbaarheid, is gerealiseerd.

Bodem en Ondergrond

Het doel van het beleidsartikel Bodem en Ondergrond is een duurzaam en efficiënt beheer en gebruik van bodem en ondergrond. Verschillende overheen hebben op het gebied van nazorg, diffuse verontreinigingen, gebiedsgericht grondwaterbeheer, waterbodems en nieuwe verontreinigingen nog een opgave. In 2021 zijn er bestuurlijke afspraken gemaakt met provincies en gemeente over de bodemsaneringsopgave in 2021. Door middel van een Specifieke Uitkering zijn er vervolgens verschillende bodemsaneringen, onderzoeken en monitoring gefinancierd. Er is gewerkt aan de totstandkoming van nieuwe bestuurlijke afspraken voor de periode vanaf 2022 en verder. Aan het eind van 2021 was nog niet op alle onderdelen van de financieringsstructuur overeenstemming bereikt, waardoor het afsprakenpakket niet bekrachtigd konden worden.

Het uitvoeringsplan van de Taskforce programma versterking bodemstelsel is eind december 2021 opgeleverd. Er is veel politieke aandacht geweest voor verschillende grond- en bouwstoffen die op de (water)bodem worden toegepast. Hierover is op verschillende momenten aan de Tweede Kamer gerapporteerd. Denk hierbij aan bodemas met batterijen, thermisch gereinigde grond en menggranulaat met plastic en granuliet. Er is een bestuurlijke dialoog gevoerd over het diepe plassenbeleid.

In 2021 is gewerkt aan een actualisatie van het handelingskader PFAS. Dit is na een consultatieronde gedurende de zomer op 13 december gepubliceerd. De tussenliggende tijd is gebruikt om op basis van de binnengekomen reacties het handelingskader op onderdelen te verduidelijken. De wijzigingen ten opzichte van de vorige versie zijn beperkt. De belangrijkste aanpassing is dat het verschil in toepassen boven en onder grondwaterniveau nu vervallen is. De algemene methodiek voor niet-genormeerde stoffen in de bodem is in de steigers gezet. Er is een shortlist met stoffen opgesteld, waarmee in 2022 een monitoringspilot kan worden uitgevoerd. Er ligt een eerste aanzet voor een wegwijzer opkomende stoffen bodem, die begin 2022 voor advies met de koepels van medeoverheden gedeeld kan worden. Samen met medeoverheden wordt daarnaast in beeld gebracht waar zich PFAS-aandachtslocaties bevinden.

In januari 2021 is de beleidsdoorlichting Artikel 13 Bodem en Ondergrond gepubliceerd. De onderzoekers concluderen dat in de periode 2014 ‒ 2019 alle convenanten met medeoverheden en met het bedrijfsleven doeltreffend zijn geweest. De bij de convenanten geformuleerde kwantitatieve doelen zijn vrijwel volledig bereikt. Dit betekent dat vele spoedlocaties zijn aangepakt. Voor de meer kwalitatief geformuleerde doelen, zoals op het vlak van kennisontwikkeling en kennisdoorwerking, geldt dat deze deels zijn bereikt. Vooral de kennisdoorwerking naar decentrale overheden vergt volgens de onderzoekers nog aandacht.

E. Budgettaire gevolgen van beleid

F. Financiële toelichting

G. Toelichting op Financiële instrumenten

4 Ruimtegebruik bodem

1 Opdrachten

De opdrachtverlening heeft betrekking op uitbesteding van diverse beleidsinhoudelijke onderzoeksopdrachten en evaluaties aan derden op het gebied van: Bodem, Drinkwater en Waterketen, Caribisch Nederland, Commissie van deskundigen Drinkwaterbesluit, Structuurvisie Ondergrond (STRONG), Bodemenergie, Milieueffectrapportage, PFAS en NEN-regelgeving (drinkwater, bodem, zwemwater). Ook uitgaven voor de hersanering van het EMK-terrein in Krimpen aan de IJssel vallen onder dit budget.

2 Subsidies

Bedrijvenregeling

Op grond van de Wet bodembescherming en het Besluit financiële bepalingen bodemsanering, zijn subsidies ten behoeve van saneringsmaatregelen van bedrijven vastgelegd en uitgekeerd in 2021. Jaarlijks kunnen bedrijven via lokale overheden en Stichting Bodembeheer NL verzoeken tot subsidievaststelling indienen van uit te voeren saneringen. Daarnaast kan een beroep worden gedaan op cofinanciering. In de periode tot 2008 hebben circa 10.000 bedrijven zich hiervoor aangemeld. Bedrijven hebben tot 2024 de tijd om een onderbouwde aanvraag tot subsidieverlening in te dienen. Het verzoek tot subsidievaststelling dient vervolgens vóór 2030 ingediend te worden.

Caribisch Nederland

De subsidies voor Caribisch Nederland zijn bedoeld om bij te dragen aan de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de drinkwater- en afvalwatervoorzieningen in Caribisch Nederland. Een goede drinkwatervoorziening is van groot belang voor de volksgezondheid, het welzijn en de welvaart van Caribisch Nederland. Vanwege de geringe bevolkingsomvang, het ontbreken van grote zoetwatervoorraden en het insulaire karakter is de drinkwatervoorziening in Caribisch Nederland niet kostendekkend. De Minister van Infrastructuur en Waterstaat stelt daarom jaarlijks subsidie beschikbaar om een deel van de kosten te dekken zodat de tarieven voor de inwoners lager zijn dan de kostendekkende tarieven. Hiermee wordt de toegankelijkheid tot schoon en veilig drinkwater in Caribisch Nederland bereikt. De betreffende subsidies bedroegen in 2021 € 6,34 mln. Bovendien is in 2021 € 0,45 miljoen verleend aan het waterbedrijf op Bonaire voor investeringen in de drinkwaterproductiefabriek aldaar. En is eind 2021 € 1,35 miljoen verleend aan het drinkwaterbedrijf op Sint Eustatius voor het robuuster maken en uitbreiden van hun drinkwaternet, waardoor er in de toekomst meer inwoners een drinkwateraansluiting zullen hebben.

Als onderdeel van het Covid-noodpakket heeft het Kabinet besloten om drinkwater in heel 2021 extra te subsidiëren, voor een bedrag van €3,45 miljoen (Kamerstukken II, 2019-2020, 35 420, nr. 25 & 35420, nr. 105). Daarmee kon op Sint Eustatius en Bonaire het vaste tarief voor alle inwoners tijdelijk op 0 dollar worden gebracht. Op Saba wordt de subsidie gebruikt om de prijzen van gebotteld drinkwater tijdelijk te verlagen. De COVID-19 middelen kunnen hiervoor tot juli 2022 gebruikt worden, vanwege de vertraagde opening van de drinkwaterbottelfabriek.

Afvalwatervoorziening is van belang voor de bescherming van het (marien) milieu. Voor de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) op Bonaire is in 2021 € 2 miljoen aan subsidie verleend. De RWZI is een essentieel onderdeel van de afvalwaterzuivering op het eiland De subsidie is, naast de verkoop van irrigatiewater en een nog in te voeren afvalwaterheffing, nodig voor een sluitende exploitatie van de RWZI.

3 Bijdragen aan agentschappen

Dit betreft een opdracht aan het agentschap RWS. Concreet gaat het hierbij om het verrichten van uitvoerende wettelijke taken op grond van de Wet bodembescherming en ondersteuning van de beleidsontwikkeling op het gebied van bodem en ondergrond.

4 Bijdrage aan medeoverheden

Er zijn bestuurlijke afspraken voor 2021 gemaakt over de bodemsaneringsopgave. Deze afspraken vormen de basis voor het verstrekken van een bijdrage aan de andere overheden voor de financiering van de uitvoering van de afspraken, inclusief de aanpak van verontreinigingen. Het gaat hierbij om zowel de bestaande spoedopgave, historische verontreinigingen als nieuwere opgaven omtrent PFAS en diffuus lood die als buitenproportioneel zijn aangemerkt.

5 Eenvoudig Beter

Bijdragen aan agentschappen

Dit betreft een bijdrage aan Rijkswaterstaat voor de kosten die het agentschap maakt voor de transitie in het kader van de Omgevingswet.

Ontvangsten

Betreft de verhaalopbrengsten van door het Rijk voorgefinancierde bodemsaneringen die verhaald zijn op de vervuiler. In 2021 zijn dergelijke ontvangsten er niet geweest.

4.3 Artikel 14 Wegen en Verkeersveiligheid

A. Algemene doelstelling

Het ministerie van IenW streeft ernaar om weggebruikers zo veilig, snel, betrouwbaar en duurzaam mogelijk van A naar B te laten reizen. Daarvoor worden verschillende instrumenten ingezet zoals: regelgeving, investeringen, en toezicht. IenW werkt toe naar een modern, schoon en goed functionerend verkeerssysteem en ontwikkelt een hoofdwegennet dat bijdraagt aan de economische en ruimtelijke ontwikkeling van Nederland en dat voldoet aan de milieu- en klimaatnormen. Daarnaast wordt ingezet op een landelijke afname van het aantal verkeersslachtoffers. Om deze doelen te bereiken werkt IenW samen met medeoverheden, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties.

B. Rol en verantwoordelijkheid

(Doen) Uitvoeren

Regisseren

Stimuleren

C. Indicatoren en Kengetallen

Hieronder zijn de beleidsmatige indicatoren en kengetallen voor Wegen en Verkeersveiligheid opgenomen. In productartikel 12 van het Infrastructuurfonds zijn de aan dit beleidsartikel gerelateerde productindicatoren en/of -kengetallen opgenomen.

Aanleg

Met de hoofdwegennet-indicator worden de economische verlieskosten van (toekomstige) knelpunten in beeld gebracht, met als doel om die nieuwe projecten te prioriteren, die de meeste economische verlieskosten oplossen. Rijkswaterstaat zal in haar Publieksrapportage (die jaarlijks in het laatste tertaal verschijnt) een file top 50 kaart en tabel opnemen met de hoogste economische verlieskosten. In het MIRT projectenboek zal dezelfde kaart opgenomen worden en per MIRT-project de bijdrage aan het oplossen van de file top 50 worden weergegeven.

Verkeersmanagement

Verwezen wordt naar het Infrastructuurfonds artikel 12.01.

Beheer en Onderhoud

Verwezen wordt naar het Infrastructuurfonds artikel 12.02.

Geluid en luchtkwaliteit

Toelichting

Luchtkwaliteit

De door het RIVM opgestelde monitoringsrapportages van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) geven al sinds 2016 aan dat zich langs het Hoofdwegennet geen overschrijdingen van de luchtkwaliteitsnormen meer voordoen. Dit is dan ook de bron van onderstaande vermelding. Tot voor kort waren er evenwel nog wel overschrijdingen op binnenwegen. Met de 12e monitoringsrapportage NSL, die bij brief van 15 december 2021 aan de Tweede Kamer is aangeboden (IIK, 2021-2022, 30175, nr 393) is hierin dus verandering gekomen.

Uit de 12e monitoringsrapportage NSL2 van het RIVM blijkt dat de grenswaarde voor NO2, conform de verwachting van vorig jaar, in 2020 nergens in Nederland meer is overschreden. Daarmee wordt voor het eerst in heel Nederland voldaan aan de Europese grenswaarden voor NO2. Voor het Hoofdwegennet, waar de tabel op ziet, gold dit al langer. In 2019 was er nog sprake van enkele overschrijdingen op binnenwegen in Amsterdam en Arnhem. Voor de berekende PM2.5 concentraties langs wegen geldt net als voor 2019 dat in 2020 overal aan de grenswaarde is voldaan.

Geluid

In 2021 zijn 3062 objecten met een geluidbelasting hoger dan 65 dB gesaneerd. Het aantal nog te saneren objecten (voornamelijk woningen) komt daarmee eind 2021 op 2350. In de tabel is afgerond op 50-tallen om recht te doen aan de onzekerheden in de raming. In de begroting 2023 zal opnieuw een geactualiseerde raming worden opgenomen.

Het genoemde getal voor nog op te lossen geluidknelpunten betreft het aantal objecten (met name woningen) met een geluidbelasting op de gevel boven de maximale waarde van 65 dB; waarvoor nog een geluidsaneringsplan, of een hiermee te vergelijken besluit, bijvoorbeeld Tracébesluit, moet worden genomen. De peildatum van 2023 hangt samen met de hiervoor in de Wet milieubeheer opgenomen einddatum voor het opstellen van een saneringsplan. Nul knelpunten wil zeggen dat voor alle saneringsobjecten met een geluidbelasting hoger dan 65 dB een saneringsplan, of een hiermee te vergelijken besluit, is genomen.

Een deel van de sanering is onderdeel van wegprojecten. Vanwege vertraging in de besluitvorming van wegprojecten als gevolg van de stikstofproblematiek wordt momenteel het risico onderzocht van het niet afronden van de gehele sanering voor 2023.

De termijn voor de uitvoering van de saneringsplannen wordt in de saneringsplannen vastgelegd en zoveel als mogelijk gecombineerd met reguliere vervanging van het wegdek en andere wegaanpassingen. De feitelijke uitvoering zal grotendeels na 2023 plaatsvinden.

Regelgeving en afspraken

Verwezen wordt naar het Infrastructuurfonds artikel 12.02.04 (beschikbaarheid, verhouding verstoring wegwerkzaamheden ten opzichte van totale verstoringen, tijdsduur percentage van het jaar dat de weg veilig beschikbaar is).

Verkeersveiligheid

Toelichting

Op 14 april 2021 maakte het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) bekend dat er in 2020 610 mensen in het verkeer om het leven waren gekomen. Dat zijn 51 verkeersdoden minder dan in 2019. Het aantal dodelijke verkeersslachtoffers daalde het sterkst onder inzittenden van personenauto’s en nam alleen toe onder fietsers.

In de Staat van de Verkeersveiligheid3 heeft de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) het aantal ernstige verkeersgewonden voor 2020 vastgesteld op 19.700. Dit is significant lager dan het aantal ernstige verkeersgewonden in 2019. SWOV geeft aan dat een belangrijke factor die waarschijnlijk invloed heeft gehad op de lagere slachtoffercijfers kan worden gevonden in de beperkende coronavirus-maatregelen die in 2020 golden.

Het aantal verkeersdoden onder fietsers laat de afgelopen tien jaar een significante stijging zien van gemiddeld 2% per jaar. Verder blijft het aandeel 60plussers onder de ernstige verkeersgewonden stijgen.

De gegevens over 2021 waren nog niet beschikbaar ten tijde van het opstellen van dit jaarverslag. De informatie zal aan de Tweede Kamer worden aangeboden bij de begroting 2023.

Hernieuwbare energie in het vervoer

Toelichting

Eind 2020 is het Besluit energie vervoer aangepast om in een jaarverplichting voor 2021 te voorzien. Vanaf 1 januari 2022 treedt het nieuwe stelsel in werking dat rekening houdt met de RED II, het Klimaatakkoord en het Duurzaamheidskader Biogrondstoffen. Het kader geldt dan voor de periode 2022 tot en met 2030 via wederom jaarlijkse verplichtingen.

Het percentage voor 2021 betreft 17,5% hernieuwbare energie ten opzichte van de brandstoffenplas benzine en diesel voor met name wegvervoer. De verplichting rust op brandstofleveranciers die benzine en diesel leveren aan met name wegvervoer. De inzet van grondstoffen wordt binnen de verplichting gestuurd door een limiet op conventionele grondstoffen (voedsel- en voedergewassen) en een subdoel op geavanceerde grondstoffen (zie bijlage IX lijst A van de RED II). De realisatie is exact conform de verwachtingen. De verplichting wordt tot nu toe jaarlijks gehaald binnen de gestelde kaders.

De gegevens4over 2021 waren nog niet beschikbaar ten tijde van het opstellen van dit jaarverslag. De informatie zal aan de Tweede Kamer worden aangeboden bij de begroting 2023.

Toelichting

De CO2-uitstoot van nieuwe voertuigen in Nederland wordt jaarlijks gemonitord. De gemiddelde CO2-uitstoot van nieuw verkochte voertuigen in Nederland is in de periode tussen 2010 en 2016 sterk gedaald, veel sterker dan in de rest van Europa. In 2016 en 2017 nam de uitstoot van nieuw verkochte personenauto’s in Nederland als enige lidstaat in de EU licht toe. Op 29 juni 2021 heeft het Europees Milieu Agentschap de voorlopige gegevens gepubliceerd voor de gemiddelde CO2-uitstoot van nieuwe personenauto's die in 2020 in de EU, IJsland, Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk (VK) zijn geregistreerd5. In de EU, IJsland, Noorwegen en het VK is de CO2-uitstoot van het nieuwe personenautopark tussen 2017 en 2019 gestegen van 118,5 gram CO2-/km naar 122,4 gram CO2-/km. In Nederland was de gemiddelde uitstoot van nieuw verkochte personenauto’s in 2020 met 100,3 gram CO2-/km het laagste binnen de gehele EU. Nederland blijft daarmee ruim onder het Europese gemiddelde en kan nog steeds tot de kopgroep worden gerekend. Ook blijft het aantal elektrische voertuigen groeien. De lichte stijging in de voorbije jaren van de gemiddelde uitstoot van nieuw verkochte voertuigen in Nederland heeft meerdere oorzaken. Ten eerste worden er de laatste jaren grotere, zwaardere en minder zuinige voertuigen aangeschaft. Ten tweede zijn alle fiscale stimuleringsmaatregelen voor plug-ins afgeschaft waardoor de verkoop van deze zeer zuinige voertuigen is gedaald. Op Europees niveau is aan fabrikanten opgelegd om in 2021 een gemiddeld CO2-uitstoot te realiseren van 95g/km. In 2025 moet de uitstoot met 15% zijn afgenomen, in 2030 met 37,5%. De Commissie heeft, als onderdeel van het fit-for-55 pakket voorgesteld om de doelstelling voor 20306 aan te scherpen tot 55%.

De gegevens7 over 2021 waren nog niet beschikbaar ten tijde van het opstellen van dit jaarverslag. De informatie zal aan de Tweede Kamer worden aangeboden bij de begroting 2023.

Toelichting

In december 2016 zijn de nieuwe doelstellingen voor luchtverontreinigende stoffen vastgesteld voor de periodes 2020 ‒ 2029 en de periode 2030 en verder. Het betreft aanpassing van de oude Europese richtlijn voor National Emission Ceilings (NEC) voor 2010-2019, in een nieuwe NEC-richtlijn (EU2016/2284). In bovenstaande tabel zijn de reductiepercentages uit de richtlijn omgerekend naar vrachten. Elk jaar wordt een nieuwe analyse uitgevoerd en door nieuwe kennis kan dat betekenen dat ook eerdere cijfers soms nog enigszins worden aangepast doordat deze nieuwe inzichten met terugwerkende kracht ook worden meegenomen in de emissiecijfers van voorgaande jaren. Voor de sector mobiliteit wilde het kabinet dat vanaf 2030 alleen personenauto’s worden verkocht die volledig emissieloos zijn. Dat zijn auto’s met een elektrische aandrijving of auto's die op waterstof rijden. Om dit doel te bereiken, wordt samengewerkt met het Formule E-Team (FET) en is een stuurgroep Nationale Agenda Laadinfrastructuur actief waaraan het ministerie deelneemt. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) publiceert maandelijks de voortgang ten aanzien van het aantal emissieloze personenauto’s en de daarvoor benodigde uitrol van laadinfrastructuur.

De gegevens over 2020 en 2021 waren nog niet beschikbaar ten tijde van het opstellen van dit jaarverslag. De informatie zal aan de Tweede Kamer worden aangeboden bij de begroting 2023.

D. Beleidsconclusies

Impuls verbeteren Verkeersveiligheid

Het Strategisch Plan Verkeersveiligheid (SPV) vormt de basis voor het verkeersveiligheidsbeleid. Het Landelijke Actieplan Verkeersveiligheid 2019 ‒ 2021 (LAP) bevat de rijksmaatregelen voor de uitvoering van het SPV. In 2021 is hier verder uitvoering aan gegeven. Over de voortgang van het SPV en LAP is de Tweede Kamer in mei en november 2021 geïnformeerd (Kamerstukken, vergaderjaar 2020–2021, 29 398 nr. 936 en 29 398 Nr. 975).

Het kennisnetwerk SPV heeft in 2021 medeoverheden ondersteund bij het risicogestuurd werken. Daarnaast heeft het kennisnetwerk SPV samengewerkt met de Taskforce Verkeersveiligheidsdata om de juiste data beschikbaar te krijgen voor invulling van verschillende risico-indicatoren. Zo zijn voor de risico-indicatoren ‘Veilige wegen en fietspaden’ en ‘Veilige Snelheid’ de databehoeften in kaart gebracht.

In 2021 is de kentekenplicht voor (land)bouwvoertuigen ingevoerd. Verder is in juli 2021 een nieuw beleidskader voor lichte elektrische voertuigen (LEVs), zoals e-(bak)fietsen, e-steps en de BSO-Bus, verstuurd naar de Tweede Kamer. Het doel van dit kader is zeker te stellen dat LEVs die zijn toegelaten, technisch veilig zijn en veilig gebruikt worden binnen het bestaande verkeer. Nadere uitwerking volgt in 2022. In 2021 is regelgeving voor een helmplicht voor snorfietsers aan de Eerste en Tweede Kamer voorgelegd. Inwerkingtreding is voorzien in 2022. Verder zijn, samen met gemeenten, pilots ‘Veilig fietsen naar school’ rondom onder meer de inrichting van schoolstraten, verkeerseducatie en veilige schoolroutes uitgevoerd. Daarnaast is een pilot uitgevoerd met een aantal serviceproviders van navigatiediensten om bestuurders op schoolzones te attenderen. Tot slot zijn in 2021 diverse campagnes uitgevoerd waaronder «Rij Ballonvrij» met als doel om het lachgasgebruik achter het stuur onder jongeren tegen te gaan.

Slimme en duurzame mobiliteit

Deze resultaten zijn behaald in samenwerking met partners. Een belangrijk samenwerkingsverband is de Krachtenbundeling. In een aantal landsdelen is de regionale krachtenbundeling inmiddels bestuurlijk verankerd. Ook heeft smart mobility een plek gekregen in de bestuurlijke besluitvorming (BO MIRT).

Structurele aanpak stikstof

In 2021 is met de inwerkingtreding van het Besluit stikstofreductie en natuurverbetering de partiële vrijstelling van kracht gegaan, waarmee projecten vrijgesteld zijn van de vergunningplicht voor tijdelijke stikstofeffecten gedurende de aanlegfase van het project. Deze partiële vrijstelling biedt uitkomst voor aanlegprojecten die niet leiden tot permanente stikstofeffecten, zoals dijkversterkingen en projecten ter verbetering van de waterkwaliteit. Voor aanlegprojecten die ook stikstofeffecten in de gebruiksfase kennen, blijft de stikstofproblematiek een grote impact hebben: alle MIRT-projecten hebben in 2021 ernstige vertraging opgelopen. Dit is het gevolg geweest van onder meer het onderzoek naar maximale rekenafstanden en de beperkte beschikbare capaciteit om de benodigde onderzoeken en berekeningen uit te voeren. De Kamer is daar in juni 2021 over geïnformeerd. Voor wat betreft de rekenafstanden heeft het kabinet heeft op 9 juli 2021 besloten om bij depositieberekeningen in het kader van de toestemmingverlening voor alle typen emissiebronnen uit te gaan van een maximale rekenafstand van 25 km, omdat berekende bijdragen op grotere afstanden niet meer redelijkerwijs toerekenbaar zijn aan een project. Met deze maximale rekenafstand, die bijdraagt aan een meer gelijkwaardige behandeling van sectoren en de schijnzekerheid in berekeningen verkleind, wordt tegemoet gekomen aan de bezwaren van het Adviescollege Meten en Berekenen onder leiding van de heer Hordijk. Deze rekenafstand is ook gebruikt bij de aanpassing van het tracébesluit voor de ViA15 naar aanleiding van vragen van de Raad van State. De Raad van State verwacht in 2022 een uitspraak te kunnen doen over deze zaak.

Duurzame Mobiliteit

In 2021 was het beleid om de mobiliteitssector te verduurzamen succesvol. Door middel van een mix van normering en stimulering van voertuigen en hernieuwbare energiedragers is de CO2-uitstoot in de mobiliteitssector verder teruggedrongen.

Zo ligt de groei van het aantal elektrische personenauto’s hoger dan in het Klimaatakkoord werd becijferd. In 2021 is besloten om niet de Hand aan de kraan procedure toe te passen waardoor cumulatief tot en met 2030 1,3 Mton CO2 extra kan worden gereduceerd. Daarnaast is besloten om particulieren ten opzichte van de Klimaatakkoordafspraken extra te stimuleren door de aanschafsubsidie met € 90 miljoen te verhogen en de stimulering van zakelijke rijders nog sneller af te bouwen door de cap verder te verlagen.

Veel bedrijven hebben in 2021 een subsidie aangevraagd voor een elektrische bestelauto. Ten opzichte van 2020 is de verkoop van nieuwe elektrische bestelauto’s met 89% gestegen. Door de coronapandemie en het wereldwijde chiptekort lag het aantal iets lager dan waarop was gerekend. Ook het beleid om gemeenten te ondersteunen bij de invoering van zero-emissiezones voor stadslogistiek werpt zijn vruchten af. In 2021 hebben maar liefst 26 gemeenten aangekondigd dat ze in 2025 een dergelijke zone gaan invoeren.

Om tijdig de afgesproken emissiereducties te bereiken heeft het kabinet verder ingezet op hernieuwbare (bio)brandstoffen en synthetische brandstoffen (Europese RED; via een bijmengverplichting) en op het stimuleren van o.a. waterstoftankinfrastructuur. Er zijn eind 2021 12 publieke waterstoftankstations gerealiseerd en er is een actieprogramma in ontwikkeling om het in het Klimaatakkoord geplande aantal van 50 in 2025 te halen. De richtlijn over hernieuwbare energie in transport (RED2) is in 2021 geïmplementeerd en per 1 januari 2022 in werking getreden. Hiermee wordt tot 2 Mton CO2 gereduceerd.

In 2021 heeft actieve mobiliteit (fietsen en lopen) bijgedragen aan het verduurzamen van mobiliteit. Dit is gedaan door middel van investeringen in fietsinfrastructuur (fietsroutes en fietsenstallingen) en gedragsstimulering. Voor fietsinfrastructuur is in 2021 gestart met de aanleg van 5 hoogwaardige regionale fietsroutes. Voor gedragsstimulering is eind 2021 de «Kies de Fiets» campagne geherintroduceerd passend bij de coronasituatie. In 2021 zijn voor het eerst alle provincies aangesloten bij het stimuleringsprogramma «Doortrappen» en is het aantal betrokken gemeenten gegroeid naar 165 gemeenten en is de Vervoerregio Amsterdam aangesloten.

In de Monitor Klimaatbeleid, een bijlage bij de Klimaatnota van het kabinet, staat de voortgang van het beleid en de afspraken in het Klimaatakkoord beschreven.

In juli 2021 heeft de Europese Commissie wetgevingsvoorstellen gepresenteerd om tenminste 55% CO2-reductie te bereiken; het ‘Fit-for-55’-pakket. Het is teleurstellend dat de Commissie niet 2030 heeft voorgesteld als uitfaseerdatum voor auto’s met een fossiele verbrandingsmotor, zoals het streven is van het Nederlandse kabinet. De AFIR- en RED-voorstellen komen goed overeen met de ambities uit het Nederlandse Klimaatakkoord en we hebben een open kritische houding aangenomen tegenover de uitbreiding van het Emission Trading System (ETS) naar wegvervoer.

E. Budgettaire gevolgen van beleid

F. Financiële toelichting

G. Toelichting op Financiële instrumenten

1 Netwerk

Algemeen

Tot en met 2020 zijn ook de uitgaven voor Intelligente Transport Systemen (ITS), Mobiliteit en Gebieden en Duurzame Mobiliteit op artikelonderdeel 14.01 verantwoord. Vanaf 2021 vindt de verantwoording hiervan plaats op artikelonderdeel 14.03.

Opdrachten

Het ministerie van IenW heeft uitvoerings- en onderzoeksopdrachten verstrekt in het kader van Smart Mobility (bijvoorbeeld voor toekomstbestendige infrastructuur), het kennisplatform tunnelveiligheid, het Programma Aanpak Stikstof en taken met betrekking tot de wet ‘Samen Werken aan de Uitvoering van Nieuw Geluidbeleid’ (SWUNG). Ook zijn er uitgaven gedaan voor communicatie, monitoring en evaluatie, gedrag- en vraagbeïnvloeding en het meerjarenprogramma MIRT.

Bijdragen aan agentschappen

In het kader van het Beleidsondersteuning en Advies (BOA) protocol met RWS zijn afspraken gemaakt over beleidsondersteuning en -advisering, die RWS heeft uitgevoerd in opdracht van de beleids-DG’s. Door middel van de agentschapsbijdrage was capaciteit hiervoor bij RWS gereserveerd.

Bijdragen aan medeoverheden

De bijdragen aan Caribisch Nederland zijn hier verantwoord en hebben betrekking op beheer en onderhoud van de infrastructuur aldaar. Ook zijn twee specifieke uitkeringen hier verantwoord (Deil-Vught en Randweg Eindhoven).

Bijdragen aan internationale organisaties

De uitgaven (Action Track Resilient Infrastructure ) van het ministerie van IenW met betrekking tot (inter-)nationale organisaties op grond van internationale verdragen of andere internationale afspraken zijn hier verantwoord.

Bijdrage aan ZBO's en RWT's

Uitgaven voor incidentele werkzaamheden voor ZBO en RWT’s komen ten laste van deze post. Het gaat met name om RDW uitgaven in het kader van een Europese verordening over aerodynamische voorzieningen.

2 Veiligheid

Opdrachten

Onder opdrachten vallen brede verkeersveiligheidsonderwerpen op het gebied van gedrag en voertuig. Gedurende het jaar 2021 zijn onder andere opdrachten verstrekt in het kader van beleidsuitwerking voor kwetsbare en onervaren bestuurders, zoals beginners, ouderen en fietsers. Verder zijn voorlichtingscampagnes uitgevoerd op het gebied van afleiding, drankgebruik achter het stuur en fietsverlichting. Daarnaast is een aantal structurele bijdragen op dit artikelonderdeel verantwoord, bijvoorbeeld de betaling aan de gezondheidsraad voor geschiktheidseisen aan bestuurders.

Subsidies

In 2021 zijn subsidies verstrekt aan maatschappelijke organisaties Veilig Verkeer Nederland (VVN), Team Alert, kennisnetwerk Startakkoord Strategisch Plan (SPV) en de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) en ten behoeve van ambulancedata.

Bijdragen aan agentschappen

In het kader van het Beleidsondersteuning en Advies (BOA) protocol met RWS zijn afspraken gemaakt over beleidsondersteuning en -advisering, die RWS uit heeft uitgevoerd in opdracht van de beleids-DG’s. Door middel van de agentschapsbijdrage is capaciteit hiervoor bij RWS ingezet.

Bijdragen aan internationale organisaties

In 2021 is de contributiebijdrage aan de Europese NCAP (New Car Assesment Programme) voldaan. Om gedragsbeïnvloeding te bereiken, wordt onder meer het Meerjarenprogramma Campagnes Verkeersveiligheid uitgevoerd.

Bijdrage aan ZBO's en RWT's

Ingevolge de Regeling Maatregelen Rijvaardigheid en Geschiktheid (RMRG) ontvangt het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR), een RWT die per 1 januari 2017 is herzien. Vanaf 2017 vindt voor de vorderingenonderzoeken (medisch en rijvaardigheid) nog een gedeeltelijke vergoeding plaats (Kamerstukken II 2016–2017, 29 398, nr. 529). Het resterende bedrag wordt doorberekend aan de burger waarbij het vorderingenonderzoek moet plaatsvinden. Incidentele werkzaamheden voor ZBO en RWT’s komen eveneens ten laste van deze post.

3 Slimme en Duurzame mobiliteit

Algemeen

Dit artikelonderdeel is geïntroduceerd bij de Ontwerpbegroting 2021 (en verwerkt in tweede suppletoire begroting 2020) en bevat voornamelijk de budgetten voor duurzame mobiliteit (met name Klimaatakkoord-middelen) en de activiteiten voor intelligente transportsystemen. Hiertoe zijn budgetten op 14.01 die betrekking hebben op slimme en duurzame mobiliteit overgeheveld naar het nieuwe artikelonderdeel 14.03 Slimme en duurzame mobiliteit.

Opdrachten

Het ministerie van IenW heeft uitvoerings- en onderzoeksopdrachten gegeven in het kader van de beleidsterreinen duurzame mobiliteit en opdrachten betreffende diverse onderzoeken. De uitgaven voor de diverse programma’s bestonden o.a. uit onderzoeken, communicatie, monitoring en evaluatie, gedrag- en vraagbeïnvloeding, meerjarenprogramma MIRT, Intelligente Transport Systemen (ITS) en uitgaven voor Smart Mobility en voor innovatie.

Subsidies

De uitgaven hadden betrekking op subsidies verstrekt voor het fietsbeleid, waaronder de subsidie Fietsersbond en een incidentele subsidie aan Stichting Wandelnet, het Fietsplatform en de Dutch Cycling Embassy, Coalitie Anders Reizen (CAR) en Liquefied Natural Gas (LNG) subsidieregeling.

Ook hadden de uitgaven betrekking op subsidies voor aanschaf elektrisch vervoer voor nieuwe en gebruikte auto’s en emissieloze bedrijsauto,s alsmede in het kader van subsidieregeling voor projecten die gericht zijn op technologie- en innovatieontwikkeling in de pre-commerciële fase (DKTI). De projecten moeten bijdragen aan minder uitstoot van CO2, NOx, fijnstof en geluid in de sector mobiliteit en transport.

Bijdragen aan agentschappen

Het betreft hier werkzaamheden die door RWS zijn uitgevoerd. Het gaat met name om de uitvoering Infomil (centraal punt voor bundeling en verspreiding van milieu wet- en regelgeving) en om de uitvoering van werkzaamheden en het leveren van expertise op het beleidsterrein duurzame mobiliteit. Een deel van de beleidsuitvoering is uitbesteed aan externe uitvoeringsorganisaties, zoals aan de RVO (uitvoering van subsidieregelingen en ander beleidsondersteunende werkzaamheden). Ook zijn opdrachten verstrekt in het kader van het register voor biobrandstoffen.

Bijdragen aan medeoverheden

Op dit onderdeel zijn specifieke uitkeringen verantwoord aan provincies en gemeenten voor o.a. Mobility as a Service (MaaS), Slim Duurzaam Veilig (SDV), en Beter Benutten.

Bijdragen aan internationale organisaties

De uitgaven op het gebied van duurzame mobiliteit van het ministerie van IenW met betrekking tot (inter-)nationale organisaties op grond van internationale verdragen of andere internationale afspraken zijn hier verantwoord.

9 Ontvangsten

Hierop worden de ontvangsten verantwoord die IenW ontvangt van de Stichting Buisleidingstraat en de bestuurlijke boetes van de ILT.

H. Extracomptabele verwijzingen

4.4 Artikel 16 Openbaar Vervoer en Spoor

A. Algemene doelstelling

Om ervoor te zorgen dat reizigers veilig, betrouwbaar en betaalbaar kunnen reizen van A naar B ontwikkelt, beheert en stuurt IenW de benutting van de hoofdspoorweginfrastructuur aan en stelt zij decentrale overheden in staat het Openbaar Vervoer buiten de hoofdspoorweginfrastructuur hiertoe te ontwikkelen, te beheren en te benutten. Daarbij zorgt IenW tegelijkertijd dat verladers van goederen over het spoor de trein in toenemende mate als een aantrekkelijke vervoersoptie beschouwen.

IenW zet in op een hoofdspoorweginfrastructuur en Openbaar Vervoer dat bijdraagt aan de economische en ruimtelijke ontwikkeling van Nederland, aan het behalen van de milieunormen en de sociale functie van het Openbaar Vervoer. Om deze doelen, die ook beschreven staan in de Lange Termijn Spooragenda deel 2 (Kamerstukken II 2013-2014, 29 984, nr. 474), te behalen werkt IenW samen met medeoverheden, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties.

B. Rol en verantwoordelijkheid

(Doen) Uitvoeren

Regisseren

De Minister is verantwoordelijk voor de vormgeving van het beleid inzake openbaar vervoer (per trein, bus, tram, metro, taxi en waddenveren), waaronder het toezicht op de uitvoering van de wet- en regelgeving. IenW zorgt voor veilige infrastructuur en optimaal gebruik daarvan via wet- en regelgeving, aansturing van ProRail en NS in het beheer van de hoofdspoorweginfrastructuur en stations en afspraken met decentrale overheden, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Uitvoering vindt plaats door middel van samenwerking in de gehele ov-keten en de gehele goederenketen. Het beleid stimuleert en faciliteert deze samenwerking.

Ten slotte is de Minister verantwoordelijk voor het toezicht op en de handhaving van (een deel van) de wet- en regelgeving door de ILT op dit beleidsterrein (zie beleidsartikel 24 Handhaving en Toezicht).

C. Indicatoren en Kengetallen

In november 2018 is de beleidsdoorlichting van beleidsartikel 16: Openbaar Vervoer en Spoor afgerond. Conform De Regeling Periodiek Evaluatieonderzoek (RPE) is onderzoek gedaan naar de doeltreffendheid en doelmatigheid van het beleid. In het kader van deze beleidsdoorlichting zijn de indicatoren op artikel 16 aangepast.

Toelichting

Hierboven staat een aantal indicatoren voor spoorveiligheid zoals deze worden gehanteerd in de Beleidsagenda Spoorveiligheid 2020-2025. Over de indicatoren wordt jaarlijks gerapporteerd op basis van het Jaarverslag Spoorveiligheid, opgesteld door de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) in functie als National Railway Safety Authority. Hierin worden de indicatoren in samenhang met de achterliggende veiligheidsrisico’s nader toegelicht.

Voor meer indicatoren op het thema spoorveiligheid geeft de website https://prestaties.prorail.nl/veiligheid/ van ProRail de laatste inzichten.

De ILT benoemt het Nederlandse spoor als één van de veiligste in Europa. Het aantal aanrijdingen op overwegen is in 2020 sterk gedaald. Ook het aantal dodelijke slachtoffers op overwegen nam af. Daaruit kan niet rechtsreeks geconcludeerd worden dat het spoor veiliger geworden is, omdat ook het aantal treinkilometers afnam vanwege de afgenomen vervoersvraag door de coronamaatregelen.

Het aantal stop­tonend seinpassages (STS) daalde duidelijk in 2020 ten opzichte van 2019 met 33%. Deze daling hangt samen met een afname van STS-­passages op rangeerterreinen. De in 2018 ingevoerde werkwijze om rangeerterreinen op afstand te leiden, lijkt zijn vruchten af te werpen. Uit een analyse van NS blijkt dat het nieuwe systeem ‘Oogst Remcurve Bewaking In Trein (ORBIT)’ ook invloed heeft op de daling van STS­-passages.

Het aantal suïcides op het spoor nam sinds 2015 af, maar is de afgelopen drie jaar ongeveer gelijk gebleven. Het aantal suïcides op het spoor daalde daarmee eerder en relatief meer dan het totale aantal suïcides in Nederland. Onder regie van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport wordt gewerkt aan een verdere afname van het aantal suïcides. Dit jaar wordt het programma Suïcidepreventie, afhandeling en nazorg op het spoor 2017–2021 afgerond. Uit recent wetenschappelijk onderzoek blijkt dat maatregelen zoals die uit het programma effectief zijn, en dat deze ertoe leiden dat in Nederland jaarlijks ongeveer 85 suïcides op het spoor worden voorkomen.

De gegevens over 2021 waren nog niet beschikbaar ten tijde van het publiceren van dit jaarverslag. Een deel van deze informatie zal worden aangeboden bij de ontwerpbegroting 2023 en het jaarverslag 2022.

Toelichting

De ov-klantenbarometer is het klanttevredenheidsonderzoek voor het openbaar vervoer. De ov-klantenbarometer is in 2019 geheel vernieuwd ten opzichte van de eerdere edities. Omdat de meetmethodiek is aangepast, zijn er geen vergelijkbare gegevens van voor 2018 bekend.

In verband met de coronacrisis is het enquêteren voor de OV-Klantenbarometer 2020 op 12 maart 2020 stilgelegd. Dit in verband met de veiligheid van reizigers en enquêteurs en de oproep van de overheid om het openbaar vervoer alleen voor noodzakelijke reizen te gebruiken. Daarmee zijn er voor 2020 geen statistisch representatieve cijfers beschikbaar op het niveau van de afzonderlijke onderzoeksgebieden.

De gegevens over 2021 waren nog niet beschikbaar ten tijde van het publiceren van dit jaarverslag. Een deel van deze informatie zal worden aangeboden bij de ontwerpbegroting 2023 en het jaarverslag 2022.

Toelichting

Bovenstaande cijfers geven inzicht in de punctualiteit van het spoorsysteem, het aantal impactvolle storingen en de aantallen goederen en reizigers die over het spoor vervoerd worden.

Voor meer indicatoren op het thema punctualiteit geeft de website https://prestaties.prorail.nl/ van ProRail de laatste inzichten.

Een deel van de gegevens over 2021 waren nog niet beschikbaar ten tijde van het publiceren van dit jaarverslag. Een deel van deze informatie zal worden aangeboden bij de ontwerpbegroting 2023 en het jaarverslag 2022.

D. Beleidsconclusies

De Coronapandemie heeft ook dit jaar impact gehad op onderdelen van het beleid en de begroting van dit beleidsartikel. Desondanks waren het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten grotendeels volgens verwachting en zoals vermeld in de begroting 2021.

Het kabinet heeft maatregelen genomen om het openbaar vervoer ook in 2021 als vitale sector voor reizigers beschikbaar te houden gedurende de Coronapandemie. De beschikbaarheidsvergoeding OV (BVOV) waartoe het kabinet heeft besloten maakt het mogelijk dat het OV-aanbod aan de reizigers voldoet aan de doelstellingen van bereikbaarheid, veiligheid en opschaalbaarheid. Alle aanvragen BVOV 2021 zijn beschikt en voorschotten uitgekeerd.

In januari 2021 heeft de Tweede Kamer de plenaire behandeling van het wetsvoorstel Publiekrechtelijke omvorming ProRail ingepland. Deze heeft echter geen doorgang gevonden, omdat het wetsvoorstel na het aftreden van het kabinet controversieel is verklaard. Voor zover mogelijk zijn ProRail en IenW zich in de demissionaire periode blijven voorbereiden op een zorgvuldige implementatie.

Voor de toekomstige ontwikkeling van het openbaar vervoer werkt het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat samen met decentrale overheden en de OV-sector aan de uitwerking van het Toekomstbeeld OV. Begin 2021 is de Ontwikkelagenda Toekomstbeeld OV gepresenteerd (Bijlage bij Kamerstuk II, 2020/21, 23645, nr. 746). Vervolgens zijn stappen gezet in de verdere doorvertaling van deze agenda.

Verder zijn de hoofdlijnen van het integrale besluit voor de marktordening op het spoor na 2024 nader uitgewerkt en uitgevoerd. Ook is het beleidsvoornemen aan de Tweede Kamer gestuurd tot concessieverlening voor de hoofdrailnetconcessie (Kamerstukken II 2020/21, 29984, nr. 930). De marktverkenning naar de mogelijkheden voor internationale verbindingen in open toegang is in 2021 afgerond (Kamerstukken II, 2021/22, 29984, nr. 955) en zal betrokken worden bij de verdere besluitvorming over dat programma van eisen voor de nieuwe hoofdrailnetconcessie.

Ook is in dit 'Europees Jaar van het Spoor’ volop aandacht geweest voor de rol van spoorvervoer bij de klimaatdoelstellingen. Op 29 maart 2021 presenteerde Staatssecretaris Van Veldhoven bij de start van het Europees jaar van het spoor in Lissabon de eerste conclusies van het platform International Rail Passengers transport. Van 1 september tot en met 7 oktober reed de Connecting Europe Express door Europa om gesprekken te faciliteren tussen Europese Commissie, spoorsector en bredere groep bij spoor betrokken stakeholders. In oktober deed de Connecting Europe Express ook Nederland aan en waren er bijeenkomsten over internationaal personenvervoer en spoorgoederenvervoer. Op 30 oktober vertrok de Rail to the Cop trein vanuit Amsterdam naar de klimaattop in Glasgow. Hierbij was onder andere de Nederlandse ambassadeur Year of Rail aanwezig.

E. Budgettaire gevolgen van beleid

F. Financiële toelichting

G. Toelichting op Financiële instrumenten

1 OV en Spoor

Opdrachten

Dit betreffen voornamelijk contracten voor de implementatie van de OV-chipkaart, monitoring sociale veiligheid, het stimuleren van het beschikbaar stellen van (actuele) brongegevens voor reisinformatiediensten in het kader van het project Nationale Data Openbaar Vervoer (NDOV), de beheer- en vervoerconcessie, de uitbesteding van SWUNG1-taken, het onderzoek naar verbetermogelijkheden voor het rekenmodel trillingen spoorwegen, het onderzoek naar verplaatsingen in Nederland (OVIN) en aanpassingen in de spoorwegwetgeving. Ook wordt bijgedragen aan de toegankelijkheid van het openbaar vervoer en aan uitgaven voor onderzoek naar de marktordening van het openbaar vervoer. Daarnaast maakt de jaarlijkse vergoeding aan de Autoriteit Consument en Markt (ACM) onderdeel uit van deze middelen, wat een vergoeding is voor haar werk op het gebied van spoor zoals de Vervoerkamer. De Vervoerkamer reguleert de relatie tussen de beheerders en de gebruikers van het spoor.

Subsidies

In de tabel Budgettaire gevolgen van beleid bij dit beleidsartikel is een bedrag van € 18,5 miljoen gerealiseerd op de tijdelijke subsidieregeling stimulering spoorgoederenvervoer. Doel van deze tijdelijke subsidieregeling is het verbeteren van de positie van goederenvervoerders door het transport van goederen over het spoor goedkoper te maken door de spoorgoederenvervoerders een gedeeltelijke compensatie van de gebruiksvergoeding te verlenen. Deze subsidies worden verstrekt aan de goederenvervoerders.

In de tabel Budgettaire gevolgen van beleid bij dit beleidsartikel is een bedrag van € 2,2 miljoen gerealiseerd door de subsidie aan de NS voor het exploiteren van de nachttrein Amsterdam - Wenen/Insbruck.

In de tabel Budgettaire gevolgen van beleid bij dit beleidsartikel is een bedrag van € 1,5 miljoen gerealiseerd door de subsidie aan de NS voor het exploiteren van de intercity tussen Dordrecht en Eindhoven.

Bijdrage aan agentschappen

Rijkswaterstaat (RWS) heeft in 2021 in opdracht van IenW werkzaamheden in het kader van beleidsondersteuning en advies (BOA) uitgevoerd. Door middel van de agentschapsbijdrage is hiervoor capaciteit bij RWS gereserveerd.

Bijdrage medeoverheden

Dit betreft een jaarlijkse bijdrage voor de Complete Lijn Uitschakeling (waarbij bijvoorbeeld bij een incident een tracé als geheel wordt uitgeschakeld) en de inzet van de 25kV Spanningstester (CLU+) op de Betuweroute en HSL in het kader van de daartoe gesloten overeenkomst met de betrokken Veiligheidsregio’s.

Daarnaast werden er in 2021 verschillende specifieke uitkeringen verstrekt. Voor verdere toelichting wordt verwezen naar hetgeen beschreven staat bijonder F. financiele toelichting.

Bijdragen aan internationale organisaties

Dit betreft een bijdrage aan de Organisation pour les Transports Internationaux Ferroviaires (OTIF). Deze internationale organisatie richt zich vooral op het creëren van een uniform rechtssysteem voor het vervoer van passagiers en vracht per rails.

2 Maatregelenpakket OVS

Beschikbaarheidsvergoeding OV-sector

Dit betreffen de middelen die beschikbaar zijn gesteld voor de verstrekking van de Beschikbaarheidsvergoeding voor het Openbaar Vervoer.

H. Extracomptabele verwijzingen