Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 8.667.919.000

Figuur 2 Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 1.039.375.000

A. ALGEMEEN

1 1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en de Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) over het jaar 2021 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties decharge te verlenen over het in het jaar 2021 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,H.G.J. Bruins Slot

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

Voor u ligt het jaarverslag 2021 van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2022 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agent schappen het baten-lastenstelsel.

Groeiparagraaf

Nieuw in dit jaarverslag ten opzichte van het jaarverslag 2020 is de openbaarheidsparagraaf waarin de reeds lopende trajecten en nieuwe initiatieven die tot verbetering van de informatiehuishouding en het transparanter maken van de organisatie worden toegelicht.

Focusonderwerp

De Tweede Kamer heeft voor de verantwoording over 2021 de bekostigingssytemen van uitvoeringsorganisaties als focusonderwerp aangewezen en de impact die door uitvoeringsorganisaties ervaring wordt als gevolg van de coronacrisis. Hiertoe is als bijlage van dit jaarverslag een toelichting opgenomen van de impact van coronamaatregelen op het agentschap.

Het beleidsverslag

Het beleidsverslag bestaat uit de beleidsprioriteiten, de (niet-)beleidsartikelen en de bedrijfsvoeringsparagraaf.

Beleidsprioriteiten

In de paragraaf «Beleidsprioriteiten» wordt verslag gedaan van de beleids prioriteiten die zijn opgenomen in de begroting 2021. Zoals gebruikelijk is ook een tabel opgenomen met de realisatie van de beleidsdoorlichtingen. Daarnaast is in dit jaarverslag een overzicht opgenomen van de corona steunmaatregelen.

Beleidsartikelen

Algemene doelstelling en rol en verantwoordelijkheid

Conform de Rijksbegrotingsvoorschriften (RBV) 2022 zijn voor de onderdelen «Algemene doelstelling» en «Rol en verantwoordelijkheid» in de beleidsartikelen de teksten uit de vastgestelde begroting 2021 als basis gebruikt.

Toelichting op de financiële instrumenten

In de toelichting op de financiële instrumenten wordt aangegeven voor welke activiteiten en doelen de financiële overdracht in het begrotingsjaar is aangewend. Verschillen tussen de budgettaire raming en de realisatie in het verslagjaar worden toegelicht, hierbij wordt indien van toepassing verwezen naar de eerste en tweede suppletoire begrotingswetten of de slotwet.

De beleidsmatige verschillen en technische verschillen, die groter dan of gelijk zijn aan de ondergrens zoals deze in de RBV zijn opgenomen, worden toegelicht. In het kader van transparantie of anderszins kan het voorkomen dat verschillen beneden deze ondergrenzen ook worden toegelicht.

Bedrijfsvoeringsparagraaf

In het jaarverslag Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 2021 is een bedrijfsvoeringparagraaf opgenomen. Hierin wordt verslag gedaan over specifieke punten in de bedrijfsvoering van het begrotingshoofdstuk Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII), begrotingshoofdstuk Koninkrijksrelaties (IV), het Gemeentefonds (B) en het Provinciefonds (C).

De jaarrekening

Verantwoordingsstaten

In de jaarrekening treft u de departementale verantwoordingsstaat voor de begroting van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) evenals de samenvattende verantwoordingsstaat voor de baten-lastenagent schappen.

Jaarverantwoording agentschappen

De jaarrekening bevat tevens de jaarverantwoording van de verschillende baten-lastenagentschappen, te weten de Rijksdienst voor Identiteitsge gevens (RvIG), Logius, P-Direkt, Uitvoeringorganisatie Bedrijfsvoering Rijk (UBR), FMHaaglanden (FMH), Shared Service Center-ICT (SSC-ICT), Rijks vastgoedbedrijf (RVB) en de Dienst van de Huurcommissie (DHC).

Saldibalans

De saldibalans en de bij dit onderdeel behorende financiële toelichting maken eveneens onderdeel uit van de jaarrekening.

WNT-verantwoording

De jaarrekening wordt afgesloten met de verantwoording Wet Normering Topinkomens (WNT).

De bijlagen

De bijlage Toezichtsrelatie ZBO's/RWT's bevat conform de RBV 2022 meer financiele informatie over de ZBO's die onder toezicht van het ministerie vallen.

B. BELEIDSVERSLAG

3. Beleidsprioriteiten

2021 was wederom een bijzonder begrotingsjaar dat voor een deel in teken stond van de gevolgen van het coronavirus. Het belang van een sterke democratie, een prettige en veilige woonomgeving, een inclusieve digitale samenleving en een slagvaardige overheid. We hebben volop aan deze opgaven gewerkt, waaronder ook samen met de medeoverheden en regio's.

Ook hebben in 2021 onder bijzondere omstandigheden verkiezingen plaats gevonden. Dit was niet alleen bijzonder voor het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties vanwege de verantwoordelijkheid voor de verkiezingen, maar ook omdat het betekende dat 2021 het laaste jaar was van het inmiddels demissonaire kabinet.

3.1 Sterke en levendige democratie

Verkiezingen en participatie voor een sterke verbinding tussen inwoners en overheid

Het ministerie van BZK is verantwoordelijk voor het stelsel waarbinnen ons (decentraal) bestuur functioneert. We zorgen voor de noodzakelijke vernieuwing en bescherming van dit stelsel, zodat ons bestuur en onze democratie slagvaardig kunnen inspelen op de maatschappelijke uitdagingen van vandaag.

Verkiezingen en wijziging kiesstelsel

We hebben ons ingezet om de Tweede Kamerverkiezing 2021 tijdens de coronapandemie veilig te laten verlopen voor iedereen. Om ervoor te zorgen dat iedereen in de gelegenheid was om op een veilige manier te stemmen, zijn in de Tijdelijke wet verkiezingen covid-19 speciale maatregelen vastgelegd. Hierbij gaat het bijvoorbeeld over het briefstemmen voor kiezers vanaf 70 jaar en het vervroegd stemmen in het stemlokaal (Kamerstukken II 2020/21, 35590, nr. 2). De pandemie duurt voort en daarom was deze tijdelijke wet, met enkele wijzigingen, ook van toepassing bij de herindelingsverkiezingen in het najaar van 2021. Mede dankzij de inzet van vele vrijwilligers en de gemeenten zijn deze verkiezingen in bijzondere omstandigheden goed verlopen.

Vanwege de aankomende gemeenteraadsverkiezingen is de tijdelijke wet op 3 december 2021 nog eens met een half jaar verlengd (Stb. 2021, 598). De organisatie van de Tweede Kamerverkiezing in 2021 is geëvalueerd en besproken met de Tweede Kamer (Kamerstukken II 2021/22, 35165, nr. 40, nr. 42, nr. 43 en nr. 44). Conclusie was dat onderhoud en vernieuwing van het verkiezingsproces noodzakelijk is. Daarom is met verschillende partijen de Verkiezingsagenda 2030 opgesteld.

In 2021 hebben we gewerkt aan de vernieuwing van het verkiezingsproces, waarbij we ons andere hebben gericht op de nieuwe procedure voor vaststelling van verkiezingsuitslagen (Kamerstukken II 2021/22, 35489, nr. 7 en nr. 8), het wetsvoorstel tijdelijke experimentenwet nieuwe stembiljetten (Kamerstukken II 2021/22, 35455, nr. A) en de definitieve invoering van het nieuwe stembiljet voor kiezers buiten Nederland (Kamerstukken II 2020/21, 35670, nr. 2). We vinden het belangrijk dat kiezers in het buitenland meer invloed hebben op de samenstelling van de Eerste Kamer. Daarom is een grondwetswijziging in tweede lezing aanhangig om een kiescollege niet-ingezetenen op te richten (Kamerstukken II 2020/21, 35785, nr. 2).

Om het verkiezingsproces voor iedereen toegankelijk te maken is uitvoering gegeven aan het Actieplan Toegankelijk Stemmen Tweede Kamerverkiezing (Kamerstukken II 2019/20, 35300 VII, nr. 124). Er is een vervolgplan gemaakt voor de gemeenteraadsverkiezing van 2022 (Kamerstukken II 2021/22, 35165, nr. 42).

Lokale democratie versterken

Met het samenwerkingsprogramma Democratie in Actie (DiA) heeft BZK samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en beroeps- en belangenverenigingen uit het lokaal bestuur bijgedragen aan versterking en vernieuwing van de lokale democratie. Gezamenlijk is een gereedschapskist met instrumenten, kennis en inzichten voor de versterking en vernieuwing van de lokale democratie tot stand gebracht. Hier hebben inmiddels ruim 290 gemeenten gebruik van gemaakt. Ook hebben we bij circa 70 gemeenten, 5 provincies en 3 waterschappen via het instrument van de Quick Scan Lokale Democratie het functioneren van hun eigen democratie in kaart gebracht. Zij hebben vast kunnen stellen op welke aspecten van hun democratie versterking of vernieuwing noodzakelijk is. Het aantal gemeenten dat actief aan de slag is met het uitdaagrecht, waarmee inwoners de mogelijkheid hebben om publieke taken over te nemen van gemeenten, is verdubbeld naar circa 147.

We streven naar een lokaal bestuur dat slagvaardig is en kan rekenen op een sterke democratische legitimatie. In 2021 hebben we uiteengezet welke acties en maatregelen we samen met beroeps- en belangenverenigingen van het lokaal bestuur nemen om de positie van decentrale volksvertegenwoordigingen te versterken (Kamerstukken II 2021/2022, 35925 VII, nr. 14). Om de decentrale rekenkamers te versterken, hebben we een nota van wijziging bij het wetsvoorstel versterking decentrale rekenkamers ingediend (Kamerstukken II 2020/21, 35298, nr. 13). Daarnaast is in 2021 een projectgroep lokale rekenkamers van start gegaan die de komende drie jaar circa 25 gemeenten per jaar gaat ondersteunen bij het versterken van hun rekenkamers.

In 2021 is in het kader van de Agenda Burgemeester (Kamerstukken II 2019/20, 35300 VII, nr. 108) het onderzoek naar de staat van het burgemeestersambt afgerond. Het onderzoek werpt de vraag op of het burgemeestersambt in huidige vorm teveel van het goede is. (Kamerstukken II 2020/21, 35570 VII, nr. 89).

Politieke partijen

Om de onafhankelijke positie van politieke partijen te versterken is een wijziging van de Wet financiering politieke partijen (Wfpp) voorbereid. In 2021 heeft in dit kader de schriftelijke behandeling plaatsgevonden van de Evaluatiewet Wfpp (Kamerstukken II, 2019/20, 35657, nr. 2). Met dit voorstel wordt ook tegemoet gekomen aan de motie-Jetten c.s., waarmee de subsidie voor de politieke partijen wordt verhoogd die onder de wet vallen (Kamerstukken II, 2019/20, 35300, nr. 19).

Democratisch Burgerschap en jongeren

Ter bevordering van de kennis over en betrokkenheid van jongeren bij de democratie en de rechtsstaat tijdens de coronapandemie, heeft ProDemos nieuwe onlineactiviteiten ontwikkeld. Om jongeren daadwerkelijk een stem te geven in de democratie zijn in 2021 40 dialoogsessies en 15 pilots georganiseerd gericht op het leren van verschillende vormen van jongereninspraak (Kamerstukken II 2020/21, 35570 VII, nr. 93).

Om te komen tot een bredere erkenning van het gedeelde Nederlands slavernijverleden heeft de onafhankelijke Dialooggroep Slavernijverleden haar rapport van bevindingen gepresenteerd (Kamerstukken II 2020/21, 35570 VII, nr. 106). In 2021 zijn voorbereidingen getroffen voor een onafhankelijk onderzoek naar het Nederlandse slavernijverleden (Kamerstukken II 2020/21, 30950, nr. 272).

Ook beschermen en bevorderen we (de zichtbaarheid van) minderheidstalen zoals het Fries, bijvoorbeeld door aanpassing van het vertaalbeleid van de Rijksoverheid. Op 1 juli 2021 is de Wet erkenning Nederlandse Gebarentaal in werking getreden die de taal in de Nederlandse samenleving moet bevorderen (Kamerstukken II 2020/21, 34562, nr. 19). Ook is een adviescollege samengesteld dat het kabinet adviseert over het beschermen en bevorderen van Gebarentaal.

Samenwerken aan één slagvaardige overheid

Voor de versterking van het binnenlands bestuur hebben we met de koepels van medeoverheden de notitie aanbevelingen verbeteringen bestuur en financiën medeoverheden opgesteld (Kamerstukken II 2020/21, 35570 VII, nr. 104). Met gemeenten hebben we in 2021 gewerkt aan goede randvoorwaarden voor het sociaal domein. We zijn betrokken bij de totstandkoming van de Hervormingsagenda Jeugd. Die is gericht op de vraag welke instrumenten en middelen ingezet moeten worden voor de Jeugdzorg. Ook zijn we betrokken bij het wetsvoorstel Wet aanpak meervoudige problematiek sociaal domein (Wams).

In het Interbestuurlijk Programma (IBP) lag in 2021 het accent op de leerervaringen en resultaten. We ondersteunden de regionale en lokale praktijk van samenwerken aan maatschappelijke opgaven. Op 1 juli 2021 organiseerde het IBP het eerste landelijke Dorpenfestival, waar is gesproken over de aanpak van vraagstukken op onder meer het terrein van leefbaarheid en economie.

Volop werken aan de weerbaarheid van democratie en bestuur

Om een duidelijke grens te stellen bij bedreiging en intimidatie van decentrale politieke ambtsdragers hebben we een collectieve norm en een stappenplan opgesteld. Decentrale politieke ambtsdragers die te maken hadden met intimidatie en bedreiging deden in 2021 25 keer een beroep op het Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur voor steun, advies en nazorg. Daarnaast hebben we 33 gemeenten en bijzondere gemeenten ondersteund in de ontwikkeling van een brede weerbaarheids- en beveiligingsaanpak van hun organisatie. In april 2021 zijn we de brede aanpak Maatschappelijke onrust begonnen. We publiceerden het leeraanbod maatschappelijke stabiliteit en het handboek maatschappelijke onrust en adviseerden gemeenten bij concrete vragen. Ook zijn lessen verzameld over de wijze waarop afstemming tussen overheidspartijen heeft plaatsgevonden tijdens de boerenprotesten van 2019 en 2020.

We hebben in 2021 nadere regels aangekondigd voor vervolgfuncties van gewezen bewindspersonen. Dit gaat bijvoorbeeld over het draaideurverbod en de verplichting om een advies te vragen bij vervolgfuncties. Ook is het al bestaande lobbyverbod voor gewezen bewindspersonen verbreed van het eigen ministerie naar verwante ministeries (Kamerstukken II 2021/22, 28844, nr. 231). Daarnaast is er een self assessment ingevoerd voor kandidaat-bewindspersonen (Kamerstukken II 2021/22, 28844, nr. 227). Daarnaast is in 2021 het (Model) Beleidskader verboden handelingen voor decentrale overheden ontwikkeld. Vooruitlopend op de gemeenteraadsverkiezingen hebben we via een reeks bijeenkomsten actief voorlichting gegeven en discussie gevoerd over het wetsvoorstel Bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur.

We hebben in 2021 nadere regels gesteld aangekondigd voor vervolgfuncties van gewezen bewindspersonen (draaideurverbod en verplicht een adviesaanvraag over toelaatbaarheid van vervolgfuncties) en het al bestaande lobbyverbod voor gewezen bewindspersonen verbreed van het eigen ministerie naar ook aanpalende beleidsterreinen (Kamerstukken II 2021/22, 28844, nr. 231).

Desinformatie

Samen met betrokken maatschappelijke organisaties hebben we extra maatregelen genomen om de Tweede Kamerverkiezing van 2021 te beschermen tegen de impact van desinformatie (Kamerstukken II 2020/21, 30821, nr. 126). Terugkijkend op de verkiezing kan worden geconcludeerd dat er geen aanwijzingen zijn dat grootschalige desinformatiecampagnes door statelijke of niet-statelijke actoren hebben plaatsgevonden. Ook hebben we in 2021 gewerkt aan bewustwording over het onderwerp desinformatie (Kamerstukken II 2020/21, 30821, nr. 119).

Desinformatie is niet aan nationale grenzen gebonden. We sloten ons in 2021 wederom aan bij de Europese aanpak van desinformatie, een onderdeel van het Europees Democratie Actieplan (Kamerstukken II 2020/21, 22112, nr. 3028).

Het bestrijden van discriminatie

We hebben in het voorjaar de Kamer geïnformeerd over de versterking van de aanpak (Kamerstukken II 2020/21, 30950, nr. 250). Dit heeft geleid tot instelling van een Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme op 15 oktober 2021.

Leefbaarheid en veiligheid

In 2021 continueerden we het interdepartementale programma voor de gebiedsgerichte aanpak van leefbaarheid en veiligheid (Kamerstukken II 2019/20, 30995, nr. 97 en nr. 98). De verkenning heeft concrete handelingsperspectieven opgeleverd voor een meerjarige aanpak voor kwetsbare gebieden. In 16 stedelijke vernieuwingsgebieden zijn bestuurlijke alliantietafels opgezet onder leiding van de burgemeesters. De Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek hebben we op Rijksniveau geëvalueerd (Kamerstukken II 2020/21, 33340, nr. 24).

Bescherming van de democratie en grondrechten tegen dreigingen

De Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst (AIVD) heeft ook in 2021 onderzoek verricht naar organisaties, personen en andere landen die een (mogelijk) gevaar vormen voor de nationale veiligheid. De Geïntegreerde Aanwijzing Inlichtingen en Veiligheid ( Stcrt. 2018, 68088 ) is leidend voor de taakuitvoering, aansturing en verantwoording. Zowel binnenlandse als buitenlandse actoren vormen een dreiging voor de nationale veiligheid. De dreiging door binnenlandse actoren bestaat uit extremisme en terrorisme. Hier is het jihadistisch-terroristisch dreigingsbeeld onveranderd, maar zien we een vergrote dreiging op rechts-extremisme in 2021. De dreiging door buitenlandse statelijke actoren speelde met name op het vlak van cyberaanvallen, met als doel spionage en heimelijke (politieke) beïnvloeding, en het behalen van economisch gewin. Deze verschillende dreigingen waren met elkaar verweven, versterkten elkaar en zijn onderhevig aan veranderende geopolitieke verhoudingen.

De onderzoeken van de AIVD droegen bij aan het handelingsperspectief van zowel publieke als private organisaties om in hun taakuitvoering nationale veiligheidsbelangen te behartigen, het functioneren van de democratische rechtsorde te waarborgen of economisch verdienvermogen in stand te houden.

3.2 Duurzaam, betaalbaar, prettig en veilig wonen voor iedereen

BZK wil dat iedereen in Nederland prettig en betaalbaar kan wonen. Hiervoor zijn voldoende goede woningen op de juiste plek nodig, passend bij de wensen en financiële mogelijkheden. In de afgelopen jaren is een begin gemaakt met het verhogen en versnellen van de woningbouwproductie, het vergroten van de betaalbaarheid en toegankelijkheid van woningen en het verbeteren van de kwaliteit van de woningvoorraad.

Betaalbaar wonen in de huursector

Met de regeling voor de huisvesting van kwetsbare groepen zijn er extra woonplekken voor aandachtsgroepen gerealiseerd, zoals voor dak- en thuislozen en arbeidsmigranten. In 2021 hebben we een start gemaakt met het omzetten van het interbestuurlijke advies «Een thuis voor iedereen» in een meerjarige samenwerkingsagenda. Om dit te bereiken kiezen we voor een integrale aanpak van wonen en ondersteuning voor aandachtsgroepen.

Er is blijvend gebruik gemaakt van de heffingsvermindering in de verhuurderheffing voor de nieuwbouw van sociale huurwoningen. De Taskforce Nieuwbouw Woningcorporaties (TNW) heeft met ondersteuning van de RVO inspanningen geleverd om het traject rondom de realisatie van deze huurwoningen te monitoren en te ondersteunen. Uit de eerste TNW-rapportage van eind 2021 blijkt dat van alle betrokken partijen meer inspanningen nodig zijn om de beoogde 150.000 sociale huurwoningen te halen.

Om te zorgen dat iedereen prettig kan wonen ligt er een grote bouwopgave

Op basis van voorlopige cijfers van het Centraal Bureau voor Statistiek (de definitieve cijfers over 2021 worden in juni bekend) zijn er in 2021 68.600 nieuwbouwwoningen gerealiseerd en naar schatting komen daar nog 10.000 transformatiewoningen bij. De woningvoorraad is in 2021 gegroeid met 77.000. Dit betreft het saldo van alle toevoegingen minus alle sloop en onttrekkingen aan de woningvoorraad.

In 2021 zijn er twee tranches van de Woningbouwimpuls geweest. De Woningbouwimpuls ondersteunt projecten die een financieel tekort kennen door de combinatie van hoge publieke investeringen en relatief lage opbrengsten (door een programma met tenminste 50% betaalbare woningen). Met de tweede en derde tranche is gezamenlijk € 518 mln. incl. btw gehonoreerd aan 66 projecten. Hiermee wordt de bouw van bijna 90 duizend woningen ondersteund. De nieuwe, extra woningen worden nu versneld gebouwd, zijn betaalbaarder of er komen er meer dan oorspronkelijk gepland. Inclusief de eerste tranche uit 2020 leveren we een bijdrage aan de realisatie van 139.964 woningen.

Om de woningbouwopgave aan te pakken bouwen we voort op een brede aanpak

De woningbouwopgave vraagt vanwege de grote regionale verschillen naast een generieke aanpak ook om een gebiedsgerichte inzet in de regio’s waar de woningdruk hoog is. Dit krijgt vorm in 14 grootschalige woningbouwgebieden en woondeals met zes stedelijke regio's. In 2021 is er een investeringsraming opgesteld voor de ontwikkeling van deze 14 woningbouwgebieden en is er een gevoeligheidsanalyse gedaan op de uitkomsten van de geraamde investeringen (Kamerstukken II 2020/21, 32847, nr. 758).

In verschillende gebieden in Nederland staat de leefbaarheid onder druk. Daarom is er in 2021 circa € 425 mln. incl. btw vrijgemaakt in de vorm van het Volkshuisvestingsfonds. Gemeenten en regio's kunnen met geld uit dit fonds investeren in leefbaarheid en verduurzaming van de woningvoorraad in de meest kwetsbare gebieden. In totaal kunnen hiermee bijna 22.000 woningen worden verbeterd. Het gaat bijvoorbeeld om de vervanging van bestaande woningen door nieuwe woningen. Verduurzaming maakt een belangrijk onderdeel uit van al deze plannen, omdat dit bijdraagt aan het realiseren van een toekomstbestendige woningvoorraad en aan lager energieverbruik.

Op gebiedsontwikkeling en woningbouw een sterkere regierol van het Rijk

In 2021 is interbestuurlijk gestart met de gezamenlijke opdracht voor het versterken van de regie op woningbouw. We hebben stappen gezet om te komen tot wederkerige afspraken over de brede woningbouwopgave (waaronder het aantal woningen, betaalbaarheid, sociale woningbouw, oplossen van knelpunten), de sturing op de realisatie van deze afspraken via monitoring en (bestuurlijke en juridische) interventies wanneer de voortgang stagneert. Om de samenwerking met medeoverheden te verbeteren is er in 2021 een start gemaakt met het Nationaal Woningbouwberaad. Hierin wordt de woningbouwopgave zo vormgegeven dat er op de juiste plek, sneller, duurzaam, en betaalbaar voor de juiste doelgroepen, wordt gebouwd.

Voor zeven stedelijke regio’s zijn in 2021 verstedelijkingsstrategieën opgesteld. Hierin maken Rijk en regio gezamenlijk de ruimtelijke hoofdkeuzes die nodig zijn om de grote woningbouwopgave, de daarmee samenhangende mobiliteitsopgave, de energietransitie, werklocaties, klimaatadaptatie en groen aan te pakken.

Ook zijn er in 2021 zorgen ontstaan over de capaciteit van de bouwsector en de beschikbaarheid van bouwmaterialen. We sturen samen met de sector aan op meer innovatie in de bouw, zoals industriële woningbouwproductie.

We verduurzamen de gebouwde omgeving om ook op lange termijn prettig te blijven wonen

De gebouwde omgeving moet in 2050 CO₂-arm zijn om aan de klimaatdoelstellingen te voldoen. Een gevarieerde aanpak is daarbij nodig: van een collectieve, gezamenlijke aanpak (wijkgericht) tot meer individueel gerichte acties. In 2021 hebben we langs deze lijnen invulling gegeven aan de verduurzaming van de gebouwde omgeving.

Dat doen we in de wijk, dicht bij mensen

Eind 2021 hebben de meeste gemeenten hun transitievisies warmte vastgesteld waarmee inzichtelijk is gemaakt welke wijken voor 2030 voor collectieve verduurzaming (isolatie en/of aansluiting op een duurzame bron) in aanmerking kunnen komen.

Participatie in de transitie in de gebouwde omgeving heeft onder andere via het Programma Aardgasvrije Wijken en de Participatiecoalitie vorm gekregen. In samenwerking met betrokken partijen binnen de Uitvoeringstafel Gebouwde Omgeving zijn in 2021 Participatie Uitgangspunten voor een goed wijkproces vastgesteld. Uit onderzoek naar bewonerstevredenheid over de proeftuinen blijkt dat veel mensen bekend zijn met de thematiek van aardgasvrij en de aanpak in hun wijk. En dat zij dit overwegend steunen. Mensen hebben wel zorgen over de betaalbaarheid en de betrouwbaarheid van technieken.

In 2021 is het wetsvoorstel Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie in consultatie gebracht. Dit wetsvoorstel moet voorzien in een aantal belangrijke bevoegdheden van gemeenten in de energietransitie.

Maar ook individuele gebouweigenaren kunnen bijdragen aan de transitie

Om woningeigenaren en verhuurders te stimuleren te verduurzamen, zijn in 2021 verschillende instrumenten ingezet, zoals subsidie voor woningisolatie en financiering via het Warmtefonds. Zoals afgesproken in het Klimaatakkoord is de Standaard voor Woningisolatie ontwikkeld om gebouweigenaren te ondersteunen bij goede en toekomstvaste woningisolatie.

Daarnaast is het Nationaal Warmtefonds in 2021 gecontinueerd door het verstrekken van leningen met lange looptijden, lage rentes en zonder transactiekosten aan woningeigenaren, VvE’s en scholen die hun gebouwen verduurzamen. Sinds juli 2021 maakt het Nationaal Warmtefonds ook financiering mogelijk voor woningeigenaren met een hoge leeftijd en wordt een Energiebespaarhypotheek aangeboden.

Compensatie gestegen energieprijzen

Sinds de zomer van 2021 is er sprake van een uitzonderlijke situatie op de gasmarkt waarbij energieprijzen, en in het bijzonder die van gas, fors zijn gestegen. We hebben in 2021 daarom aangekondigd de prijsstijging in 2022 voor iedereen te dempen met twee tijdelijke aanpassingen in de energiebelastingen. Daarom hebben we in 2021 aanvullend op de belastingmaatregelen € 150 mln. in 2022 gereserveerd voor gemeenten om deze hard getroffen huishoudens op korte termijn gerichter te ondersteunen bij het verlagen van hun energierekening (Kamerstukken II 2021/22, 29023, nr. 272 en Kamerstukken II 2021/22, 35925 VII, nr. 50).

De ruimtelijke keuzes die nodig zijn maken we in de NOVI en vragen om een gebiedsgerichte aanpak

De ruimtelijke keuzes en bijbehorende opgaven vragen om meer regie en richting vanuit het Rijk. Met de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) nemen we als Rijk het voortouw in de ruimtelijke ontwikkeling en geven we weer hoe we alle ambities in de leefomgeving kunnen inrichten. In 2021 is gestart met de uitvoering van de NOVI. Zo is gestart met de gezamenlijke uitwerking (rijk-regio) van 8 NOVI-gebieden waar de opgaven en/of de samenhang tussen de opgaven dusdanig complex en urgent is. Ook zijn de bestaande gebiedsagenda’s omgebouwd tot bredere Omgevingsagenda’s. Hierbij is door provincies, gemeenten, waterschappen en het Rijk samen bepaald welke opgaven in het gebied aandacht en uitwerking vragen. In maart 2021 is de eerste jaarlijkse NOVI-conferentie met alle betrokken partijen georganiseerd.

De Omgevingswet gaat helpen om de opgaven in de omgeving aan te pakken

De Omgevingswet zorgt er in combinatie met de NOVI voor dat Rijk en medeoverheden meer in samenhang aan het beheer en de ontwikkeling van de fysieke omgeving werken en helpt om de opgaven voor de leefomgeving voortvarend op te pakken. Daarnaast verbindt de wet ook opgaven, zoals woningbouw en de energietransitie, met elkaar en biedt de wet mogelijkheden om inwoners te betrekken bij de inrichting van hun leefomgeving.

In de eerste helft van 2021 zijn de twee laatste aanvullingsbesluiten en de vier aanvullingsregelingen gepubliceerd. Daarmee zijn de geplande wetge­ vingsproducten van de stelselherziening afgerond. Samen met collega- departementen, overheden en betrokken partijen is gewerkt aan de afbouw, implementatie en het beheer en de doorontwikkeling van de Omgevingswet en het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Vlak voor de zomer 2021 is, samen met de interbestuurlijke partners, besloten de inwerking­treding van de Omgevingswet uit te stellen naar 1 juli 2022 (Kamerstukken II 2020/21, 33118, nr. 190.). Hierdoor lopen veel activiteiten om het wettelijk stelsel en het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) af te bouwen en te implementeren door in 2022.

Het stelsel Omgevingswet is een levend stelsel. Nationale en internationale ontwikkelingen beïnvloeden het stelsel van de Omgevingswet, waar wet- en regelgeving op mee moet bewegen. Daartoe is in 2021 het Verzamelbesluit Omgevingswet 2022 in procedure gebracht. De wet biedt het instrumentarium om in samenhang, met samenwerking en met de samenleving de actuele uitdagingen het hoofd te bieden. In 2021 zijn ruim 20 wijzigingen van het stelsel in prodedure gebracht en 17 wijzigingen gepubliceerd. Vanuit de stelselverantwoordelijkheid is meegedacht over deze wijzigingen.

Vooruitlopend op de inwerkingtreding wordt gewerkt met de Crisis- en herstelwet. In 2021 zijn de 21e, 22e en 23e tranche van het Besluit uitvoering Crisis- en herstelwet gepubliceerd.

Agenda Stad

In 2021 heeft Agenda Stad zich ingezet voor innovatie, leefbaarheid en economische groei in Nederlandse en Europese steden door het sluiten van de City Deals Energieke Wijken, Impact Ondernemen, Gezonde en Duurzame Voedselomgeving en Circulair en Conceptueel Bouwen. Hiermee geeft Agenda Stad samen met haar partners innovatief uitvoering aan bestuurlijke samenwerking om te komen tot oplossingen voor transitieopgaven. In de City Deal Openbare Ruimte doen we bijvoorbeeld samen met gemeenten onderzoek naar integrale financieringsmogelijkheden voor vergroening, klimaatadaptatie, biodiversiteit en gezondheid in de openbare ruimte.

In de City Deal Gezonde en Duurzame Voedselomgeving worden interventies en instrumenten ontwikkeld om effectief in te kunnen grijpen op een overmatig aanbod van niet-duurzame en ongezonde voeding rondom scholen en winkelstraten. Parallel wordt ingezet op het verbeteren van voedselvaardigheden/cultuur en korte voedselketens in kwetsbare gebieden.

Europese Agenda Stad

Voor de Europese Agenda Stad (Urban Agenda for the EU) stond 2021 in het teken van het Ljubljana Agreement waar we een belangrijke bijdrage aan hebben geleverd door de inzet van de Dutch Urban Envoy. Het Ljubljana Agreement garandeert de voortzetting van de Europese Agenda Stad tot en met 2026. Er komen vier nieuwe thematische Partnerschappen: Urban Greening, Sustainable Tourism, Food en Cities of Equality. Onze inbreng en positie hebben we nauw afgestemd met de medeoverheden. Die interbestuurlijke samenwerking wordt voortgezet, onder andere in de Taskforce Europese Agenda Stad.

In Groningen moeten mensen prettig en veilig kunnen wonen

In 2021 is er vooruitgang geboekt in de uitvoering van de publieke versterkingsoperatie onder regie van de Nationaal Coördinator Groningen (NCG). De NCG heeft, conform de ambitie van 1.500 adressen, het versterkingsproces voor 1.804 adressen afgerond (waarvan 656 bouwkundig versterkt). De situatie rondom het coronavirus heeft in het voorjaar tot vertraging geleid. Vanaf juli 2021 is de typologieaanpak ingevoerd en heeft de NCG bepaalde type woningen eenvoudiger en sneller kunnen opnemen en beoordelen.

In de bestuurlijke afspraken met de regio uit november 2020 is overeengekomen dat € 1,52 mld. beschikbaar wordt gesteld voor flankerend beleid. Dit is onder meer gericht op de versnelling van de versterkingsopgave en het bieden van keuzemogelijkheden. In 2021 zijn concrete stappen gezet in de uitvoering van deze afspraken voor de bewoners en de veiligheid van hun woningen in het aardbevingsgebied.

Naast de versterking is er in 2021 met het Nationaal Programma Groningen verder gewerkt aan een duurzaam toekomstperspectief voor Groningers. Op 3 februari 2021 de Toekomstagenda Groningen vastgesteld tussen Rijk en regio. Hiermee is het Rijk en de regio een langjarig partnerschap aangegaan met als doel de brede welvaart te vergroten en het imago van de provincie te verbeteren.

Grensregio’s

In 2021 is langs de vier sporen van het kabinetsbeleid verder gewerkt aan het benutten van kansen voor grensregio's. De regiodeals hebben geleid tot investeringen in de leefbaarheid van deze regio's, waaronder de subsidieregeling Onbegrensd waarmee jongerenevenementen zijn georganiseerd. Daarnaast zijn ook twee grensregionale NOVI-gebieden van start gegaan: North Sea Port Distric en Zuid-Limburg, waarin Rijk en regio, zo mogelijk ook met buurlanden, samen werken aan grensoverschijdende omgevingsopgaven. Ook is een evaluatie uitgevoerd van het Actieplan Bevolkingsdaling, waarvan de Decentralisatie Uitkering bevolkingsdaling tot en met 2022 is verlengd, en zijn aanbevelingen gedaan voor de vervolginzet.

Investeren in Zeeland (Wind in de zeilen)

Het in 2020 gesloten bestuursakkoord over het pakket Wind in de Zeilen tussen Rijk en Zeeuwse overheden, heeft in 2021 geleid tot de uitvoering van verschillende maatregelen uit dit pakket.

De eerste concrete resultaten worden zichtbaar, zoals blijkt uit de tweede en derde voortgangsrapportages die in juni en december 2021 met de betrokken overheden zijn gedeeld. Zo zijn de eerste vernieuwende bedrijven geholpen vanuit het investeringsfonds Zeeland en zijn de eerste omscholingsklassen (werkzoekenden richting nieuw werk) aan de slag. Daarnaast zijn er enkele onderdelen waarbij de uitvoering meer tijd kost dan van tevoren werd gedacht, namelijk de oprichting van het Delta Kenniscentrum en de realisatie van het Justitieel Complex Vlissingen (JCV). De intensieve samenwerking tussen de partijen heeft de onderlinge verhoudingen sterk verbeterd en alle partijen zijn positief over de verdere uitvoering van het pakket Wind in de Zeilen.

3.3 Een waardegedreven digitale overheid

Makkelijk digitaal zaken doen

Ook het afgelopen jaar, waarin de coronacrisis voortduurde, liet zien hoe belangrijk een goed functionerende digitale overheid is. We hebben in 2021 verder gewerkt aan de digitale overheid waarmee je veilig en makkelijk zaken kan doen. Een digitale overheid die bovendien inclusief en betrouwbaar is.

Een inclusieve digitale samenleving waar iedereen meedoet

Steeds meer overheidsdiensten zijn gedigitaliseerd. Dat maakt het voor veel mensen moeilijker om hun zaken te regelen. Er zijn naar schatting 2,5 miljoen Nederlanders met onvoldoende (digitale) basisvaardigheden. Ongeveer 4 miljoen Nederlanders hebben onvoldoende digitale vaardigheden om zelfstandig zaken te doen met de overheid.

Maar ook als je voldoende vaardig bent, schiet overheidsdienstverlening soms tekort. De kinderopvangtoeslagenaffaire heeft dit pijnlijk zichtbaar gemaakt. We werken aan de verbetering van een begrijpelijke en toegankelijke overheid, waarbij we ons ook inzetten om het digitaal bewustzijn te vergroten.

In 2021 hebben we onder andere overheidswebsites en apps toegankelijker gemaakt voor mensen met een beperking. Overheidsdiensten zijn met behulp van de Toolkit Inclusie, de Kennisbank Beeldtaal van Gebruiker Centraal en Direct Duidelijk communicatie gebruiksvriendelijk gemaakt. Zo kunnen mensen ook mee blijven doen in tijden van de coronacrisis.

Met cursussen digitale vaardigheden en de Informatiepunten Digitale Overheid hielpen we mensen op weg met overheidsdiensten zoals de coronacheck app.

Mensen die minder digitaalvaardig zijn kunnen bellen met de Digihulplijn (0800-1508) als ze vragen hebben over gebruik van een laptop of tablet. In samenwerking de Alliantie Digitaal Samenleven zijn er tablets en laptops beschikbaar gesteld voor mensen die nog geen toegang tot internet hadden.

Daarnaast hebben we, om de regeldruk onder burgers te verminderen, in samenwerking met maatschappelijke organisaties en uitvoeringsorganisaties knelpunten in de samenleving aangepakt. Ambtenaren volgden cursussen en kregen een toolkit om daar waar nodig maatwerk te kunnen leveren. Er zijn handleidingen ontwikkeld om de knelpunten bij het invorderen van geldschulden aan te pakken en om jongeren met schulden beter te kunnen helpen.

Een veilige digitale overheid

Het belang van informatieveiligheid neemt onverminderd toe. De maatschappij moet erop kunnen vertrouwen dat de dienstverlening van de overheid veilig verloopt. Die wordt echter steeds meer bedreigd door bijvoorbeeld aanvallen met gijzelsoftware (ransomware).

Mede om die reden stond de derde Overheidsbrede Cyberoefening (die jaarlijks wordt gehouden) in oktober in het teken van een ransomware-aanval. Daarnaast is voor alle overheden op 6 december een masterclass Ransomware georganiseerd.

Voor het versnellingsprogramma Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO) hebben we geïnvesteerd in verdere ontwikkeling van kennisproducten, uitgevoerd door het Centrum voor Informatiebeveiliging en Privacy (CIP). Ook hebben we onderzoek gedaan naar het effect van de (toekomstige) herziening van de internationale standaard op informatiebeveiliging voor de BIO: de ISO 27002.

Een toegankelijke en transparante digitale overheid

Een digitale overheid die toegankelijk, open en hiermee controleerbaar is, is een van de belangrijkste punten van ons beleid. Het ministerie heeft daarom in 2021 de toegankelijkheid en transparantie van data, algoritmen en broncodes vergroot.

In 2021 is de interbestuurlijke datastrategie gerealiseerd die de overheid helpt data verantwoord in te zetten. De strategie bevat maatregelen waarmee overheden de datahuishouding op orde moeten krijgen en overheidsdata meer kunnen delen, op een verantwoorde manier.

Om de toegankelijkheid en transparantie van de inzet van algoritmen verder te vergroten, voerde het ministerie in 2021 samen met verschillende gemeenten het project ‘Publieke controle op algoritmes’ uit. Er wordt gewerkt aan een prototype voor een algoritmeregister dat breed inzetbaar is.

De Basisregistratie Personen (BRP) verbeteren we vanuit een meerjarige ontwikkelagenda. Sinds januari 2021 registreren we contactgegevens van arbeidsmigranten die zich inschrijven in de BRP als niet-ingezetene. Deze gegevens zijn gebruikt om hen te informeren over COVID-vaccinaties. Een in de zomer van 2021 aangenomen voorstel voor wijziging van de wet BRP maakt het mogelijk tijdelijke verblijfsadressen te gaan registreren en aan gemeenten te verstrekken. Dit om zicht op verblijf van arbeidsmigranten te krijgen. Door een eveneens aangenomen voorstel tot wijziging van de wet BRP kon per 1 januari 2022 een experimentartikel in werking treden. Een eerste Experimentbesluit is eind 2021 in consultatie gegaan. Dit biedt grondslag aan een proef met het sturen van een melding aan inwoners als iemand zich inschrijft op hun adres.

Per 1 januari 2022 zijn meer wijzigingen van de wet BRP in werking getreden, waaronder uitbreiding van de mogelijkheid voor ouders om hun levenloos geboren kind te laten registreren. Om knelpunten bij aanvraag van overheidsvoorzieningen op te lossen is de regelgeving rondom het briefadres aangescherpt. Met name dak- en thuislozen ondervinden problemen bij de registratie in de BRP.

Burgers, bedrijven en overheidsorganisaties kunnen sinds 4 januari 2021 bij het Meldpunt Fouten in Overheidsregistraties (MFO) terecht als zij hulp nodig hebben om gegevens in overheidsregistraties te corrigeren. Het Centrale Meldpunt Identiteitsfraude is nog steeds aanspreekpunt voor hulp bij identiteitsfraude.

Een digitale overheid die publieke waarden en grondrechten borgt

Technologieën bieden belangrijke kansen om uitdagingen aan te gaan, zoals het tegengaan van klimaatverandering en het indammen van een virus als corona. Tegelijkertijd laten incidenten zoals de toeslagenaffaire zien dat technologieën belangrijke publieke waarden onder druk kunnen zetten. In 2021 waren publieke waarden en grondrechten dan ook een essentieel thema in de digitalisering.

In 2021 hebben we instrumenten ingezet om burgers te informeren over de kansen en risico’s van nieuwe technologieën. Bijvoorbeeld met het spel TechTwijfels en bijbehorend lesprogramma. Het spel en lesprogramma zijn verspreid onder alle scholen binnen het voortgezet onderwijs en alle bibliotheken in Nederland.

Daarnaast hebben we een Code kinderrechten online ontwikkeld die moet zorgen voor een veilige digitale omgeving voor kinderen. Tien beginselen helpen ontwikkelaars bij de ontwikkeling van verantwoorde software voor kinderen. Verder heeft het Trimbos instituut op verzoek van BZK in kaart gebracht welke verleidingstechnieken verborgen zitten in games die vooral door kinderen worden gespeeld.

De Code Goed Digitaal Bestuur is ontwikkeld om overheden bewust te maken van verantwoorde inzet van technologieën. In deze Code staan belangrijke waarden als democratische participatie, transparantie en rechtvaardigheid centraal.

We hebben in 2021 het Impact Assessment Mensenrechten en Algoritmen (IAMA) gerealiseerd. Dit instrument helpt ontwikkelaars van technologieën om risico’s voor mensenrechten in kaart te brengen. Op het gebied van non-discriminatie ontwikkelde het ministerie een handreiking om discriminatie door technologische systemen te voorkomen. Het ministerie organiseerde in 2021 verschillende bijeenkomsten om onder andere kennis over deze instrumenten te delen. Ook werd de Toolbox Ethisch Verantwoord Innoveren in 2021 geactualiseerd.

Ook zijn we actief betrokken geweest bij internationaal beleid en wetgeving. Zo was Nederland betrokken bij de totstandkoming van de UNESCO aanbeveling over een ethische inzet van AI en was Nederland actief in de zogeheten Ad hoc Committee on Artificial Intelligence van de Raad van Europa. Daarnaast was het ministerie intensief betrokken bij de onderhandelingen over de aankomende AI Verordening van de Europese Commissie, de Data Governance Act, de Digital Services Act en de Digital Markets Act.

We hebben in 2021 geëxperimenteerd met de inzet van AI binnen de Nederlandse AI Coalitie, waaronder de ondersteuning van diverse initiatieven. Binnen het Startup in Residence programma van 2021 werden startups uitgedaagd om toepassingen te ontwikkelen die discriminatie in systemen opsporen.

3.4 Versnelling naar een grenzeloos samenwerkende overheid

Goed werkgeverschap is essentieel

Het kabinet heeft in 2021 vastgelegd dat hybride werken het uitgangspunt is voor het werken bij het Rijk. In 2021 is begonnen met een rijksbreed programma Hybride werken 2021-2023 dat zorgt voor centrale voorzieningen voor en ondersteuning van de departementen bij de overgang naar de nieuwe manier van werken bij de rijksdienst op het gebied van personeelszaken, huisvesting en ICT. Experimenteren en leren is essentieel voor de gewenste transitie, maar in 2021 was hiervoor nog maar beperkt ruimte.

In de CAO Rijk (januari 2021-maart 2022) zijn nadere afspraken gemaakt over de overgang naar hybride werken. Hiervoor was door de coronamaatregelen in 2021 beperkt ruimte. Desalniettemin heeft de rijkdienst dit jaar betekenisvolle stappen gezet in het hybride werken.

In 2021 bood het Rijk 18 traineeprogramma’s aan die de rijksoverheid een aantrekkelijk werkgever maken voor starters. De werving en selectie voor het traineeprogramma is in 2021 vernieuwd, daarbij is aandacht besteed aan het verkrijgen van een diversere instroom.

Een goede werkgever is inclusief

Op het gebied van het stimuleren van een inclusieve werkcultuur en het tegengaan van discriminatie en racisme is rijksbreed ingezet op kennisontwikkeling, communicatie, bewustwording en het aanbieden van specifieke trainingen, zoals op het gebied van inclusief werven en selecteren en voorkomen van discriminatie. Via de rijksinkoop is samengewerkt met leveranciers om zoveel mogelijk kansen te creëren voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Dit is concreet gemaakt door middel van de werkwijze Social Return on Investment (SROI), waarvoor proeftuinen zijn geweest. Het hierop gerichte programma Maatwerk voor Mensen is in november 2021 afgerond.

Het wetsvoorstel voor het invoeren van de EU-klokkenluidersrichtlijn is op 1 juni 2021 ingediend (Kamerstukken II 2021/22, 35851, nr. 2). Het is niet gelukt om het wetsvoorstel tijdig voor 17 december 2021 in te voeren. Met het wetsvoorstel wordt de positie van de klokkenluider in belangrijke mate versterkt. Met de vakbonden zijn in het Sectoroverleg Rijk (SOR)afspraken gemaakt over een proef met bemiddeling en juridische ondersteuning tot 1 januari 2024.

De uitkomsten van de evaluatie van de Wet Normering Topinkomens (WNT) over de periode 2016-2020 zijn medio december 2020 naar het parlement gestuurd. De Tweede Kamer heeft in februari 2021 alle WNT-onderwerpen controversieel verklaard, waardoor het wetsvoorstel in 2021 niet is behandeld.

Maatschappelijk verantwoord omgaan met vastgoed en inkoop

De rijksoverheid is op weg naar een klimaatneutrale en circulaire bedrijfsvoering en inkoop in 2030 en zet hier onder meer de inkoopkracht van het Rijk als hefboom voor in. De invoering van de duurzaamheidsambities en maatschappelijk verantwoord inkopen (MVI) voor de gehele bedrijfsvoering van de rijksoverheid is in 2021 begonnen. Zo is besloten dat alle departementen de CO2 Prestatieladder gaan gebruiken om de CO2 uitstoot maximaal te reduceren. De ladder wordt als CO2-managementsysteem en aanbestedingsinstrument gebruikt. Op het gebied van MVI zijn er verder in 2021 contracteisen voor hergebruik en hernieuwbaar (biobased) materiaal ontwikkeld en ingevoerd. Ook is er in 2021 een publicatie verschenen over het circulair koploperproject Kantoor Vol Afval daarbij worden de grenzen van renovatie met hergebruikte materialen verkend.

Om het bereiken van duurzaamheidsresultaten verder te versnellen is in december 2021 een nieuw rijksbreed duurzaamheidsprogramma begonnen. Hierbij worden de departementen ondersteund in het bevorderen en verbeteren van het effect van maatregelen, de communicatie en het creëren van een netwerk, het gebruik van instrumenten en het gebruik maken van slimme tips en trucs van andere organisatieonderdelen binnen het Rijk.

In de afgelopen jaren zijn routekaarten opgesteld om de duurzaamheids-opgave in de rijksvastgoedportefeuille in kaart te brengen. Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) voert dit uit op weg naar een CO2-neutrale vastgoedportefeuille. De Tweede Kamer is in 2021 geïnformeerd over de resultaten van de evaluatie naar het Rijkshuisvestingsstelsel voor kantoren en specialties, zoals bijvoorbeeld gevangenissen, rechtbanken en laboratoria (Kamerstukken II 2021/22, 31490, nr. 307).

In 2021 is vanuit het RVB doorgewerkt aan de invulling van het emissieloos bouwen. Op het gebied van emissieloos bouwen zijn er in 2021 verdere stappen gezet in de ontwikkeling van contracteisen Schoon en Emissieloos bouwen, bijvoorbeeld door het eerste koploperproject Schoon en Emissiearm Bouwen Tijdelijk Hospitaal PI Scheveningen.

Na de tussentijdse resultaten van het Regionaal Ontwikkelprogramma (ROP) is dit programma in 2021 succesvol afgerond (Kamerstukken II 2020/21, 31490, nr. 293). De diverse projectenen programma’s die onderdeel uitmaken van dit programma bevinden zich in verschillende fasen en gaan, als ze nog niet zijn afgerond, afzonderlijk door. Er is een grondstrategie opgesteld met daarin specifieke aandacht voor duurzaam bodembeheer, de mogelijke inzet voor woningbouw en het opwekken van hernieuwbare energie. Daarnaast is in 2021 begonnen met de uitwerking van een landelijke grondfaciliteit (Kamerstukken II 2021/22, 34682, nr. 85).

EnergieRijk Den Haag

In 2021 zijn er door EnergieRijk Den Haag meerdere stappen gezet in de gebiedsgerichte aanpak van de energietransitie. De voorbereidingen voor het eerste Warmte Koude Opvang (WKO)-net aan de Bezuidenhoutseweg zijn begonnen. Daarnaast zijn er voorbereidingen getroffen om samen met de leverancier van stadswarmte een proef met temperatuurverlaging te beginnen met twaalf omvangrijke gebouwen van meerdere partners.

In 2021 is een leermodule (door)ontwikkeld met ervaringslessen uit en over de energietransitie, zoals het businesscase-instrumentarium voor het koppelen van WKO-bronnen en de leidraad van de gebouwtransitiepaden. Daarnaast is er een publicatie over samenwerking in de energietransitie door AVANS Hogescholen gepubliceerd.

ICT, Informatievoorziening en informatiebeveiliging binnen de Rijksdienst

in 2021 hebben we stappen gezet om informatievoorziening (IV) en ICT binnen het Rijk en uitvoeringsorganisaties op orde te brengen, te houden en waar nodig te verversterken. In het oog springt de nieuwe I-strategie Rijk 2021-2025 (Kamerstukken II 2020/21, 26643 nr. 779).

Ook op het terrein van informatiebeveiliging is in 2021 het nodige gerealiseerd. In samenwerking met de departementale de Chief Information Security Officers van de ministeries (CISO's) is een standaardprocedure opgesteld. Die beschrijft de werkwijze bij opvolging van dringende beveiligingsadviezen. Ook is een handreiking opgesteld en gecommuniceerd voor het inrichten van een doorlopende kwetsbaarhedenscan bij rijksoverheidsorganisaties en is de ‘Gedragsregeling voor de digitale werkomgeving’ vernieuwd. Tot slot steeg het aantal organisaties dat is aangesloten op het Nationaal Detectienetwerk (NDN) van de rijksdienst.

Om meer grip te krijgen op de rijksbrede IV en ICT trad het Besluit CIO-stelsel Rijksdienst 2021 op 1 januari 2021 in werking. Ook werd eind van het jaar het Kwaliteitskader Meerjarige Departementale IV-plannen vastgesteld. Het kwaliteitskader geeft departementen een raamwerk en handvatten om beter zicht te krijgen op de consequenties van beleid voor het gehele bestaande ICT- en gegevenslandschap.

Het Rijks ICT-dashboard werd in 2021 stapsgewijs verder ontwikkeld. In 2021 is gewerkt aan het verhogen van de informatiewaarde van het dashboard, onder andere door het toevoegen van meer actuele informatie en het opnemen van de kosten voor ICT-beheer en onderhoud. Aan het einde van het jaar werd een ontwerpdenk-proces afgerond dat een prototype heeft opgeleverd.

Naar aanleiding van de parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag (POK) hebben we in 2021 ingezet op de versnelling van het op orde brengen van de informatiehuishouding van het Rijk. Met het programma Open op Orde, onderdeel van het programma Open Overheid, zetten we in op het op orde brengen en houden de informatievoorziening van het Rijk. In 2021 is een regeringscommissaris Informatiehouding benoemd (Kamerstukken II 2020/21, 29262, nr. 302). Het Rijksprogramma Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI) heeft, als onderdeel van het programma Open op Orde, ondersteunende kennisproducten geleverd zoals richtlijnen en handreikingen voor chatberichten en e-mail.

Overzicht beleidsdoorlichtingen

Voor het meest recente overzicht van de programmering van beleidsdoorlichtingen, klik op deze link.

Voor de realisatie van andere onderzoeken, zie de bijlage "Afgerond evaluatie- en overig onderzoek".

Overzicht van risicoregelingen

Rijkshypotheekgaranties

De Rijkshypotheekgaranties is een aflopende regeling. Bij beschikking van 23 augustus 1974, nr. AB74/U1271, van de Minister van BZK, is de mogelijkheid gecreëerd om onder bepaalde voorwaarden een hypotheek garantie te verlenen voor tijdige betaling van rente en aflossing op een hypothecaire geldlening, die in verband met de aankoop van een woning is afgesloten. Er is nog één garantie geldig. Deze laatste garantie vervalt in 2024. Het theoretische risico bedraagt € 9.000. Voor deze garantie is geen begrotingsreserve aanwezig en wordt geen premie afgedragen als vergoeding voor de afgegeven garantie.

Stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW)

Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) zorgt dat de deelnemende woningcorporaties toegang hebben tot de kapitaalmarkt tegen zo optimaal mogelijke financieringskosten. Dit doet het WSW door borg te staan voor de rente- en aflossingsverplichting van door het WSW geborgde leningen van woningcorporaties. Op het moment dat een woningcorporatie niet aan de rente- en aflossingsverplichting voor een door WSW geborgde lening voldoet, kan een geldverstrekker aanspraak doen op het WSW.

Het Rijk en de gemeenten vormen de achtervang voor het WSW. Dit houdt in dat het Rijk en de gemeenten (beide voor 50%) een renteloze lening aan het WSW verstrekken, indien het WSW onvoldoende liquide middelen heeft om aan zijn verplichtingen te voldoen.

WSW beschikt over een eigen risicovermogen/bufferkapitaal en kan daarnaast indien nodig een jaarlijkse obligoheffing van maximaal 0,25% van het uitstaande saldo van geborgde leningen in rekening brengen bij de deelnemende woningcorporaties, evenals gecommitteerd obligo opvragen tot 2,6% van het saldo geborgde leningen. Financiële problemen bij corporaties worden in eerste instantie dus opgevangen door WSW en de corporatiesector zelf via bufferkapitaal en obligo. Pas daarna komen Rijk en gemeenten in beeld via de achtervang. De achtervang is tot op heden nog nooit aangesproken. De kans dat dit in de toekomst zal gebeuren, wordt klein geacht.

Per eind 2021 heeft WSW € 83,3 mld. aan leningen geborgd. Overeenkomstig de in 2021 ingevoerde systematiek uit het Strategisch Programma is het totale obligo ten opzichte van 2020 met € 685 mln. gedaald. Het bufferkapitaal nam in 2021 met € 22 mln. toe.

Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW)

De Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) is de uitvoerder van de Nationale Hypotheek Garantie (NHG). Het Rijk is de achtervanger bij het WEW. Dit betekent dat, zodra het WEW onvoldoende risicovermogen heeft om aanspraken op de garantstelling te kunnen betalen, het Rijk zich verplicht heeft gesteld om achtergestelde renteloze leningen te verschaffen. Tot 2011 was het Rijk samen met de gemeenten achtervanger. Vanaf 1 januari 2011 is alleen het Rijk achtervanger, voor de oude gevallen blijven de gemeenten verantwoordelijk voor 50% van de achtervang.

De omvang van de uitgekeerde verliesdeclaraties (op basis van de verkoopdatum van het onderpand) is verder gedaald van € 0,8 mln. in 2020 naar € 0,3 mln. in 2021. Deze afname is te verklaren door marktontwikkelingen en het beleid van het WEW. De achterborgstelling ultimo 2021 is circa € 196 mld. Tegelijkertijd is het garantievermogen van het waarborgfonds verder toegenomen tot € 1,6 mld. In het actuarieel onderzoek van het WEW uit het derde kwartaal van 2021 wordt voor de periode 2021 ‒ 2026 geen aanspraak op de achtervang van het Rijk voorzien.

Voor de achtervangfunctie van het Rijk draagt het WEW een vergoeding af aan het Rijk. Sinds 2020 bedraagt deze afdracht 0,3% van iedere nieuwe afgegeven hypotheekgarantie. Deze afdracht wordt doorberekend aan de consument. In 2021 heeft het Rijk een afdracht ter grootte van € 63,6 mln. ontvangen over 2020 en (vanwege correcties) van enkele eerdere jaren. Dit bedrag is in de daartoe bestemde risicovoorziening gestort.

Openbaarheidsparagraaf

Het ministerie van BZK heeft in 2021, naast de reeds lopende trajecten tot verbetering van de informatiehuishouding en het transparanter maken van de organisatie, nieuwe initiatieven hiertoe in gang gezet. Dit naar aanleiding van het rapport ‘Ongekend Onrecht’, het ongevraagd advies van de Raad van State over ministeriële verantwoordelijkheid, de monitoring van de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed en de aanname van de wetsvoorstellen voor een open overheid door de Eerste Kamer.

Lopende trajecten

Het reeds bestaande Rijksprogramma voor Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI) ondersteunt de rijksoverheid om bij het hele Rijk de digitale informatiehuishouding op orde te brengen en duurzaam toegankelijk te maken. Dit doet het programma onder meer door kaders en handreikingen te bieden, met Rijksbrede generieke voorzieningen te komen en kennis- en informatie-uitwisseling te stimuleren en bevorderen. De RDDI-projecten zien onder meer toe op een betere archivering van e-mails en berichten in berichtenapps als WhatsApp, SMS en Signal en het stimuleren van actieve openbaarmaking door overheidsorganisaties.

Nieuwe initiatieven

Binnen het ministerie van BZK is het programma BZK Transparant in 2021 gestart. Het programma heeft als doel het verbeteren van de informatiehuishouding en informatievoorziening en de implementatie van de Wet open overheid (Woo). Het programma bestaat uit een compact team van 15 collega’s en ondersteunt alle (beleids)onderdelen, agentschappen en uitvoeringsorganisaties van BZK met betrekking tot het doel dat overheidsinformatie publieke informatie is, en daarom voor iedereen toegankelijk moet zijn. Het programma streeft ernaar informatie intern én extern goed doorzoekbaar en makkelijk vindbaar te maken.

Vanuit het programma BZK Transparant wordt gewerkt aan de uitvoering van het generieke actieplan Open op Orde. Dit gebeurt langs vier actielijnen. Er wordt allereerst geïnvesteerd in kennis en capaciteit van de informatieprofessionals die het informatiebeheer inrichten en uitvoeren. Daarnaast wordt inzichtelijk gemaakt welke informatie het ministerie van BZK heeft, moet bewaren en moet vernietigen. Tevens wordt ingezet op een verbetering van de informatiesystemen. Tot slot wordt gewerkt aan instrumenten voor een heldere sturing op de informatiehuishouding opdat verantwoording kan worden afgelegd aan Bureau Regeringscommissaris, de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed en aan burgers, bedrijven, parlement en journalisten.

Eén van de projecten binnen het programma is het project Openbaarmaking. Vanuit dit project wordt meegewerkt aan een transparanter BZK door middel van het bieden en regelen van kaders, instructies en ondersteuning. Dit project heeft de volgende deelresultaten:

Ten eerste de implementatie van de interdepartementale beleidslijn om beslisnota’s bij Kamerstukken actief openbaar te maken. Sinds 1 juli 2021 worden beslisnota’s bij Kamerstukken over beleidsvorming en wetgeving meegestuurd naar de Kamer. Hiervoor is onder meer een instructie opgesteld. Medio september 2022 wordt dit uitgebreid naar Kamerstukken over voortgang, kennisdeling, begroting en internationale en Europese onderhandelingen.

Een tweede implementatie betreft de invoering van de Wet open overheid binnen het ministerie. Belangrijk doel is om de (beleids)directies te ondersteuning in de voorbereidingen op de openbaarmaking van de verplichte openbaar te maken categorieën. Daarnaast zal vanuit dit traject een aansluiting worden gemaakt naar het rijksbrede platform voor openbare overheidsinformatie (PLOOI). Ook het proces voor passieve openbaarmaking wordt doorontwikkeld.

Een derde aandachtspunt vanuit het project openbaarmaking is de uitvoering van enkele pilots met het actief openbaar maken van dossiers. Het doel van deze pilots is om i.s.m. beleidsdirecties ervaring op te doen met het actief openbaar maken van een verzameling documenten die inzicht geven in de ontwikkeling van het dossier en/of totstandkoming van beleid.

Overzicht coronasteunmaatregelen

Het afgelopen jaar is voor een belangrijk deel getekend door de coronapandemie. Het kabinet heeft diverse (nood)maatregelen genomen om de pandemie het hoofd te bieden. Deze paragraaf geeft een overzicht van de maatregelen die op de begroting van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) zijn genomen. Een uitgebreid overzicht is te vinden op www.rijksfinancien.nl/overheidsfinancien-coronatijd.

Toelichting

Lokale culturele voorzieningen

Aan provincies is in 2021 een specifieke uitkering verstrekt voor de extra kosten die ze gemaakt hebben, om de primair provinciaal gesubsidieerde culturele instellingen te compenseren voor inkomsten die deze instellingen zijn misgelopen voor de periode van 1 juni tot 31 december 2020 vanwege de corona-maatregelen van het kabinet.

Verkiezingen 2021

Het beschikbaar gestelde bedrag van € 4,9 mln. is nagenoeg volledig besteed, onder meer aan communicatie en voorlichtingscampagnes aan gemeenten en kiezers over de maatregelen en procedures tijdens de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen, en aan ondersteuning van de gemeenten bij de implementatie van de maatregelen.

Grenstesten

BZK heeft testvoorzieningen in de grensregio's gerealiseerd nadat Nederland op 6 april 2021 door Duitsland aangewezen was als 'hoogincidentiegebied'. Sinds 30 mei 2021 is de testplicht voor noodzakelijk grensverkeer komen te vervallen. Om die reden is de gratis testvoorziening opgeheven. Er zijn ongeveer 13.000 tests afgenomen. Er was maximaal € 12 mln. begroot. De geraamde uitgaven zijn € 344.000. Volgens afspraak vloeit het restant terug naar de algemene middelen.

Lagere terugontvangsten huurtoeslag door verlaging terugvorderingsrente

Het kabinet heeft de invorderingsrente tijdelijk van 4 procent naar 0,01 procent verlaagd. Dit leidt op de begroting van BZK tot lagere ontvangsten op de huurtoeslag. De generale compensatie voor deze lagere ontvangsten is verwerkt in de begroting van BZK.

Specifieke uitkering ventilatie in scholen

De regeling Specifieke Uitkering Ventilatie in Scholen (SUVIS) is gericht op het op orde krijgen van het binnenklimaat in schoolgebouwen in het primair en voortgezet onderwijs in verband met de uitbraak van Covid-19. Voor deze regeling was in de eerste tranche in 2021 € 100 mln. beschikbaar. Deze is volledig uitgeput. Naar aanleiding van de motie van de Tweede Kamerleden Westerveld en Kuiken van 14 juli 2021 (Kamerstukken II 2020/21, 25295, nr. 1368) werd in totaal € 100 mln. vanuit de aanvullende post toegevoegd aan de begroting van BZK voor 2021 en 2022 om een tweede tranche van de regeling te openen. Daarbij is € 85 mln. in 2021 en € 15 mln. in 2022 gereserveerd. Dit is gebaseerd op het verwachtte aantal aanvragen voor de SUVIS-regeling op basis van de inventarisatie van het Landelijk Coördinatiecentrum Ventilatie in Scholen (LCVS) en de ervaringen met de openstelling van de eerste tranche van de SUVIS-regeling. In 2021 was daarmee circa € 185 mln. beschikbaar, waarvan circa € 126,6 mln. in 2021 is besteed en € 140,2 mln. verplicht. Het resterende budget ismiddels een incidentele suppletoire begroting overgeheveld van 2021 naar 2022 zodat de middelen beschikbaar blijven voor scholen om aanvragen bij RVO in te dienen voor de ventilatiesubsidie (Kamerstukken II 2021/22, 36018, nr. 1).

4. Beleidsartikelen

4.1 Artikel 1. Openbaar bestuur en democratie

A. Algemene doelstelling

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) werkt aan een slagvaardig en betrouwbaar openbaar bestuur waarop inwoners kunnen vertrouwen. Een openbaar bestuur dat samen met de samenleving in staat is de maatschappelijke opgaven op te lossen. Veranderingen in onze maatschappij beïnvloeden hoe ons bestuur en onze democratie werkt. Om waarden als legitieme besluitvorming, slagkrachtig openbaar bestuur en transparantie daarbij te behouden en democratische waarden en vrijheden te borgen en versterken, is continue aandacht nodig voor de werking en inrichting van democratie en bestuur.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van BZK heeft de zorg voor het goed functioneren van het openbaar bestuur van ons land.

Burgers verlangen in toenemende mate maatwerk van de overheid. Dat vraagt om een overheid die in kan spelen op hun individuele behoeften en om kan gaan met uiteenlopende maatschappelijke opgaven op verschillende schaalniveaus. Daarnaast zijn er grote maatschappelijke opgaven die we als overheden alleen samen met de samenleving kunnen oplossen. Om hier goed op in te kunnen spelen organiseren we de overheid zo dicht mogelijk bij de burger en met betrokkenheid van de burger.

Met het oog op de doelen binnen dit beleidsartikel is een gezamenlijke inzet van gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk nodig. Niet alleen om zo effectief en efficiënt mogelijk te werken, maar met voortdurende aandacht voor de legitimatie van het overheidshandelen. De belangrijkste pijler daarin is de democratische legitimatie, maar vloeit die legitimatie ook voort uit het dagelijks contact tussen overheid en burger.

De slagvaardigheid en legitimatie van het openbaar bestuur vraagt om een zo helder mogelijke taakverdeling tussen de overheden, financiering die daarbij aansluit, draagkracht in de uitvoering, onderlinge afstemming en samenwerking, betrokkenheid van burgers, ruimte voor maatwerk en zorg voor en toerusting van de mensen werkzaam in het openbaar bestuur.

De basis hiervoor ligt in de Grondwet (GW), de Gemeente- en Provinciewet (Gemw en PW), de Financiële-verhoudingswet (FVW), de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr), de Kieswet (KW), de Wet financiering politieke partijen (Wfpp) en de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek.

De Minister van BZK heeft hierin een stimulerende, financierende, regisserende en uitvoerende rol.

Stimuleren

• – Om de slagvaardigheid van het openbaar bestuur te versterken stimuleert de Minister van BZK de samenwerking tussen overheden en het werken als één overheid, onder meer via het interbestuurlijk programma (IBP) en de regiodeals. De minister bevordert innovatieve werkwijzen via Agenda stad en de City Deals.

• – Ter versterking van het democratisch bestel werkt de Minister van BZK aan een sterkere verbinding van inwoner en overheid, aan betere toerusting en ondersteuning van politieke ambtsdragers en aan een weerbaarder bestuur. De minister stimuleert en faciliteert betrokken partijen en draagt zorg voor kennisontwikkeling en –verspreiding. Concrete voorbeelden zijn het samenwerkingsprogramma Democratie in Actie en Netwerk Weerbaar bestuur.

Financieren

• – Op basis van de FVW is de Minister van BZK - samen met de Staatssecretaris van Financiën (de fondsbeheerders) - verantwoordelijk voor het beheer van het gemeente- en provinciefonds. De middelen voor beide fondsen kennen een eigen begroting (gemeentefonds en provinciefonds) maar het beheer kan niet los gezien worden van de rest van het stelsel. Op basis van de Gemeentewet en Provinciewet is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het stelsel van decentrale belastingen.

• – Tevens financiert de Minister van BZK de rechtspositionele regelingen van (voormalige) politieke ambtsdragers.

Regisseren

• – Op basis van artikel 2 van de FVW wordt van beleidsvoornemens van het Rijk, die leiden tot een wijziging van de uitoefening van taken of activiteiten door provincies of gemeenten, aangegeven wat de financiële gevolgen zijn van deze wijziging voor provincies of gemeenten. Hiernaast dient te worden aangegeven via welke bekostigingswijze de financiële gevolgen voor de provincies of gemeenten kunnen worden opgevangen. Hierover vindt overleg plaats met de Minister van BZK en de Minister van Financiën.

• – Op basis van de Gemw en PW is de Minister van BZK daarnaast verantwoordelijk voor de interbestuurlijke verhoudingen en het Rijksbeleid dat de medeoverheden raakt. De minister coördineert hierbij het overleg tussen het Rijk en de medeoverheden. Door de Wgr waarvoor de Minister van BZK verantwoordelijk is, kunnen gemeenten, provincies en waterschappen samenwerken in publiekrechtelijke constructies.

• – Betrouwbare en transparante verkiezingen zijn essentieel voor het vertrouwen in de democratie. De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de KW, die de verkiezingen voor de leden van de Eerste Kamer en Tweede Kamer der Staten-Generaal, het Europees Parlement, Provinciale Staten, algemene besturen van waterschappen, eilandsraden en gemeenteraden regelt.

• – Om de leefbaarheid te vergroten in ondermijningsgevoelige gebieden kan de Minister van BZK op basis van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek op verzoek van de gemeenteraad wooncomplexen of straten aanwijzen waarin aan woningzoekende huurders eisen kunnen worden gesteld of voorrang wordt verleend. Op basis van de Wet aanpak woonoverlast (artikel 151d van de Gemw) is de Minister van BZK stelselverantwoordelijk om hiermee gemeenten de mogelijkheid te bieden ernstige en herhaaldelijke hinder voor omwonenden tegen te gaan door middel van het opleggen van een gedragsaanwijzing.

Uitvoeren

• – Politieke partijen vervullen een cruciale rol in de democratie. De Minister van BZK voert de Wfpp uit en financiert deze ook.

• – De Minister van BZK geeft uitvoering aan het Nederlandse decoratiestelsel en aan de ontslag- en benoemingsprocedures van burgemeesters, commissarissen van de Koning en leden van de Hoge Colleges van Staat.

• – Om het stelsel van het openbaar bestuur te ondersteunen voert de minister onderzoek uit en ontwikkelt zij kennisproducten, zoals de Staat van het Bestuur en de website www.findo.nl.

C. Beleidsconclusies

Gebiedsspecifieke inzet

Het Rijk heeft in 2021 samen met provincies, gemeenten en andere partijen gewerkt aan het uitvoeren van de verschillende Regio Deals, city-deals, NOVI-gebieden, omgevingsagenda’s, nationale programma’s (Groningen, Rotterdam-Zuid), Wind in de zeilen (Zeeland), woondealregio’s, stedelijke vernieuwingsgebieden, regio’s aan de grens en andere gebiedsgerichte initiatieven. De opgaven en de daarvoor benodigde transities verschillen per regio en vragen om een samenhangende inzet van het Rijk en een gebiedsgerichte aanpak. Gemaakte afspraken en projecten uit onder andere de Regio Deals zijn uitgevoerd en verschillende NOVI-gebieden zijn opgestart.

Investeren in grensregio's

In 2021 is ingezet op onder meer de start van twee NOVI-gebieden in de grensregio's, de derde Grenslandconferentie met Noordijn-Westfalen en de evaluatie van het Actieplan bevolkingsdaling. De Staten-Generaal zijn hierover geïnformeerd via de Kamerbrieven «Groeien aan de grens» (Kamerstuk II 2020/21, 32851, nr. 71) en «Evaluatie Actieplan» (Kamerstuk II 2020/21, 31757, nr. 104) met een overzicht van de initiatieven en behaalde resultaten.

Herzien financiële verhoudingen

Naar aanleiding van diverse moties uit de Tweede Kamer voert het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) het gesprek met gemeenten en provincies over het herzien van de financiële verhoudingen. In 2021 is op verschillende onderdelen voortgang gerealiseerd. Zie onderstaand voor een toelichting hierop.

Herijking gemeentefonds

Op 2 februari 2021 publiceerden de fondsbeheerders het eerste integrale verdeelvoorstel voor de nieuwe verdeling van het gemeentefonds (Kamerstukken II 2020/21, 35570 B, nr. 16). Dit voorstel is ter consultatie voorgelegd aan de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB). Naar aanleiding van een tussenbericht van de ROB is het verdeelvoorstel op onderdelen herzien. Dit herziene voorstel is op 9 juli aan de ROB voorgelegd en is tevens met de Tweede Kamer gedeeld (Kamerstukken II 2020/21, 35570 B, nr. 25). Daarnaast is het ter consultatie aangeboden aan de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). De consultatie van de ROB leidde op 19 oktober tot een eindadvies. Een eerste reactie daarop van de fondsbeheerders, naar aanleiding van een verzoek daartoe van de VNG, is op 13 december aan de VNG gestuurd en met de Tweede Kamer gedeeld (Kamerstukken II 2021/22, 35925 B, nr. 16). In 2022 zal een besluit worden genomen over het verdere traject van de invoering van het nieuwe verdeelmodel voor de algemene uitkering van het gemeentefonds.

Hervormen gemeentelijk belastinggebied

In mei 2020 is het rapport Bouwstenen voor een beter belastinggebied van de ambtelijke werkgroep Herziening gemeentelijk belastinggebied aan de Tweede Kamer aangeboden - als onderdeel van het bouwstenentraject voor een beter belastingstelsel (geïnitieerd door de Staatssecretaris van Financiën) (Kamerstukken II 2019/20, 32140, nr. 71). Met het verschijnen van het coalitieakkoord in 2021 is besloten dit rapport als bouwsteen mee te nemen bij de uitwerking van de nieuwe financieringssystematiek voor 2026 en verder.

Herijking provinciefonds

Het huidige verdeelmodel van het provinciefonds kent een aantal knelpunten: het is onvoldoende adaptief bij gemeentelijke herindelingen die gemeentegrenzen overschrijden en houdt te weinig rekening met kosten- en inkomstenverschillen tussen provincies bij het realiseren van een bepaald voorzieningenniveau. Daardoor is het huidige model niet toekomstbestendig. In juli 2021 is het herijkingsonderzoek provinciefonds van start gegaan (uitgevoerd door onderzoeksbureaus Cebeon en Lysias), waarbij de fondsbeheerders, het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de provincies gezamenlijk optrekken. Het onderzoek wordt in 2022 afgerond.

Hervormen provinciaal belastinggebied

In mei 2021 hebben de fondsbeheerders een ambtelijk adviesrapport gepubliceerd met bouwstenen voor een herziening van het provinciaal belastinggebied (Kamerstukken II 2020/21, 35570 C, nr. 5). Aanleiding hiervoor was de mogelijke invoering van Betalen naar Gebruik (BnG). Als de motorrijtuigenbelasting (MRB), die tevens de grondslag vormt voor de provinciale opcenten, op termijn geheel of gedeeltelijk zou komen te vervallen, is het wenselijk om reeds doordachte alternatieven voor de provinciale opcenten op de MRB gereed te hebben.

Evaluatie normeringssystematiek

In 2021 is de ROB gevraagd om middels een briefadvies zijn zienswijze te geven op de afweging tussen actualiteit enerzijds en stabiliteit anderzijds binnen de normeringssystematiek. Het advies van de ROB, getiteld Toepassing normeringssytematiek, is op 6 juli 2021 aan de Tweede Kamer aangeboden (bijlage bij Kamerstukken II 2020/21, 29362, nr. 296). In dit advies wordt aangegeven dat meer stabiliteit in de financiële verhoudingen gewenst is.

Verkiezingen

Bij de Tweede Kamerverkiezing in 2021 zijn maatregelen genomen om kiezers, onder corona-omstandigheden, veilig te kunnen laten stemmen. In het bijzonder voor kwetsbare groepen was het mogelijk om vervroegd in het stemlokaal te stemmen. Kiezers van 70 jaar of ouder konden ook per brief stemmen. De opkomst bij de Tweede Kamerverkiezing was met 78,7% vergelijkbaar met voorgaande verkiezingen zonder corona. Dit was mogelijk dankzij de inzet van de duizenden vrijwilligers en gemeenten. Bij de herindelingsverkiezingen in het najaar van 2021 was het voor alle kiezers mogelijk om vervroegd in het stemlokaal te stemmen.

Versterking lokale democratie

We hebben met het programma Democratie in Actie (DiA) de afgelopen vier jaar praktische instrumenten voor de lokale democratie ontwikkeld om de democratie te versterken. Bestuurders, volksvertegenwoordigers en ambtenaren maakten uitgebreid gebruik van het DiA ondersteuningsaanbod. Informatie over het programma, resultaten en instrumenten, monitoring en een duiding van de opbrengsten zijn te vinden op de website.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

1.1 Bestuur en regio

Subsidies (regelingen)

Oorlogsgravenstichting (OGS)

Namens de Nederlandse overheid onderhoudt de Oorlogsgravenstichting wereldwijd ongeveer 50.000 graven van Nederlandse oorlogsslachtoffers. Deze graven liggen in meer dan vijftig landen, verspreid over vijf continenten. Het zwaartepunt ligt daarbij in Indonesië. Tevens verzorgt de Stichting ruim 10.000 graven van militairen van de geallieerde strijdkrachten in Nederland. De Oorlogsgravenstichting ontvangt jaarlijks een subsidie voor de uitvoering hiervan op basis van de Subsidieregeling Oorlogsgravenstichting 2019-2022.

In 2021 is incidenteel een extra subsidie verleend voor het vieren van het 75-jarig bestaan van de Oorlogsgravenstichting. Kern van de jubileumactiviteiten is de Campagne ‘Lang zouden zij leven’ waarin een jaar lang iedere week het verhaal van een oorlogsslachtoffer centraal staat, op zijn/haar geboortedag.

Bestuur en regio

COELO

Het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) heeft het afgelopen jaar subsidie ontvangen voor informatieverstrekking over lokale lasten aan burgers en bedrijven. Daarnaast is een incidentele subsidie toegekend voor het uitvoeren van drie verdiepingsonderzoeken, waaronder: effecten ozb-tarieven van gemeenten indien de ozb-vrijstelling voor cultuurgrond zou komen te vervallen, politieke samenstelling gemeenteraden en belastinggebied, en een evaluatie lokale heffingen in de gemeentebegrotingen.

Aan de Rijksuniversiteit Groningen heeft het Ministerie van BZK een subsidie verstrekt voor een meerjarig onderzoek naar de publieke waardecreatie van bestuurlijk regionale ecosystemen (BRE). In 2021 is gestart met fase 2 van het onderzoek.

De VNG heeft subsidie ontvangen voor de ondersteuningsstructuur COVID-19, dit heeft geresulteerd in een effectieve juridische helpdesk voor vragen over de Tijdelijke wet maatregelen COVID-19. Daarnaast is uitwisseling tussen gemeenten mogelijk gemaakt via webinars en informatie-filmpjes. Om dit te realiseren zijn middelen gealloceerd.

Agenda Stad heeft in 2021 middelen besteed aan de ondersteuning en doorontwikkeling van het instrument City Deals in samenwerking met Platform 31. Daarnaast is een subsidie verleend voor de ontwikkeling van een toolbox City Deals en wordt sinds kort een experiment uitgevoerd met een Chief Exploration Officer (CXO) om een impuls te geven aan bestuurlijke vernieuwing vanuit de werkwijze van Agenda Stad.

GROS subsidie «Onbegrensd»

In 2021 zijn er dertien grensoverschrijdende jongerenevenementen gesubsidieerd. In totaal hebben er zo'n 2450 jongeren deelgenomen aan deze evenementen die als doel hadden om door middel van sport en cultuur activiteiten jongeren aan weerszijden van de grens kennis met elkaar te laten maken.

Kenniscentrum Europa Decentraal (KED)

Het Kenniscentrum Europa Decentraal heeft in 2021 subsidie ontvangen voor het geven van voorlichting en advies aan gemeenten, provincies, waterschappen en decentrale samenwerkingsverbanden over de toepassing van Europees recht en beleid. Daarnaast is subsidie verstrekt voor de uitvoering van een aantal taken voor het Coördinatiepunt Staatssteun Decentrale Overheden (CSDO). Het KED zet deze subsidie in voor het begeleiden van decentrale overheden bij het kennisgeven van hun steunmaatregelen aan de Europese Commissie en voor de werkzaamheden met betrekking tot de jaarlijkse staatssteunrapportage.

POK-Multiproblematiek

Met een subsidie heeft het Ministerie van BZK mogelijk gemaakt dat de VNG eind 2021 versneld kon starten met de uitwerking van de inrichting (functionaliteit, reikwijdte, organisatie en communicatie) van het samenwerkingsplatform sociaal domein. Het samenwerkingsplatform, een duurzame ondersteuningsstructuur, is erop gericht om de uitvoeringskracht van het openbaar bestuur en de integrale dienstverlening door gemeenten te versterken. Dit gebeurt o.a. door het structureel inbedden van systeemleren/feedbackloop, genereren van overzicht (geen versnippering programma's) en vraaggerichte ondersteuning (versterking uitvoeringskracht gemeenten). Er zijn middelen gealloceerd naar het Gemeentefonds voor het verstrekken van decentralisatie uitkeringen ten behoeve van de zestien stedelijke vernieuwingsgebieden.

POK- Antidiscriminatie

Movisie heeft een subsidie ontvangen om de handreiking lokaal antidiscriminatiebeleid te updaten. De vernieuwde handreiking is speciaal voor gemeenten ontwikkeld en wordt zo breed mogelijk verspreid.

POK-Basisinfrastructuur

In het kader van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) zijn eind 2021 middelen beschikbaar gesteld voor 2021 en 2022 ten behoeve van een subsidie ter Versterking van de dienstverlening bij gemeenten. De middelen voor 2021 zijn niet tot besteding gekomen. Voor de middelen van 2022 wordt de subsidieaanvraag van de VNG verwacht in 2022.

Opdrachten

Bestuur en regio

In 2021 zijn opdrachten verstrekt aan externe bureaus voor monitoren, digitale kennisproducten, kennis- en leertrajecten, publicaties en onderzoeken op het terrein van het openbaar bestuur. Voorbeelden hiervan zijn de Staat van het bestuur, de bijbehorende essaybundel Gebundeld Perspectief en analyses o.b.v. de Monitor politieke ambtsdragers en Data Financiën Decentrale Overheden. Ook is vervolg gegeven aan het in 2020 ontwikkelde ontwerp voor een regionale kennis- en schakelfunctie. In interbestuurlijk verband en onder de vlag van het Veluweberaad wordt gewerkt aan een duurzaam platform ter ondersteuning van kennisnetwerken voor integrale opgaven in de fysieke leefomgeving. Hiervoor zijn door Platform31 vanuit de netwerkpraktijk de randvoorwaarden en uitgangspunten in kaart gebracht. In 2021 is ook een opdracht verleend aan een communicatiebureau, welke opdracht heeft geresulteerd in een communicatieplan voor het traject Wams (wet aanpak meervoudige problematiek sociaal domein).

Vanuit dit instrument zijn middelen gealloceerd bij Julibrief ten behoeve van de uitkering aan Evides inzake Wind in de Zeilen. Ten behoeve van diverse subsidies aan de VNG inzake ondersteuningsstructuur transitiefase COVID-19 en voor subsidies aan Platform 31 in het kader van Agenda Stad/City deals zijn middelen overgeheveld vanuit het instrument Opdrachten.

Tot slot, is in 2021het Actieplan Bevolkingsdaling geëvalueerd (Kamerstukken II 2020/21, 31757, nr. 104). Daaruit volgt dat het actieplan heeft bijgedragen aan de bewustwording rondom opgaven als gevolg van bevolkingsdaling en om het thema bevolkingsdaling op de nationale agenda te plaatsen. De regionale samenwerking is bevorderd en het denken in samenwerking tussen Rijk en regio lijkt beter ingebed op Rijksniveau.

POK-Multiproblematiek

Er zijn opdrachten verstrekt in het kader van het stimuleren van interbestuurlijke samenwerking bij complexe maatschappelijke opgaven en het zorgdragen voor randvoorwaarden voor de uitvoering van beleid door medeoverheden.

Grenstesten Duitsland COVID-19

Omdat noodzakelijk grensverkeer naar Duitsland een negatief testbewijs moest kunnen overleggen vanwege de aanwijzing van Nederland als hoogincidentiegebied, is in de grensregio een gratis testvoorziening gerealiseerd voor mensen die in Nederland wonen en in Duitsland moesten zijn voor (mantel)zorg, werk of opleiding. Uiteindelijk zijn er in de weken dat de testplicht gold na het van start gaan van de gratis testvoorziening (te weten van 6 mei tot 30 mei 2021) ongeveer 13.000 tests afgenomen.

POK- Antidiscriminatie

Er is een opdracht gegeven aan Colourful People voor de werving en selectie van de Nationaal Coördinator Discriminatie en Racisme (NCDR). De selectie is succesvol verlopen na een open wervingsprocedure en de NCDR is op 15 oktober 2021 gestart.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Diverse bijdragen

Het Sociaal en Cultureel Planbureau heeft een bijdrage ontvangen voor te maken datakosten voor de vierde overall rapportage sociaal domein.

In 2021 hebben de regioadviseurs van het Verbindend Landelijk Ondersteuningsteam (VLOT) gemeenten en ketenpartners in de regio vraaggericht ondersteund en relevante landelijke ontwikkelingen op het snijvlak van zorg en veiligheid met elkaar verbonden. Verder zijn er middelen ingezet om de inrichting van een brede duurzame ondersteuningsstructuur (samenwerkingsplatform sociaal domein) per 2022 verder uit te werken.

De visitatiecommissie financiële beheersbaarheid sociaal domein heeft na 2,5 jaar haar opdracht in 2021 afgerond, en in totaal dertig individuele gemeenten gevisiteerd. Met deze visitatiecommissie heeft de VNG (met financiële bijdrage van het Ministerie van BZK) gemeenten onafhankelijk expertadvies aangeboden.

De VNG heeft ook, met een financiële bijdrage van het Ministerie van BZK, invulling gegeven aan de Ondersteuningstructuur COVID-19. Doel van het programma is om gemeenten te ondersteunen in de coronacrisis. De bijdrage heeft geresulteerd in een aantal producten en diensten voor gemeenten. Er is een effectieve juridische helpdesk ingericht voor vragen over de Tijdelijke wet maatregelen COVID-19 en er is uitwisseling tussen gemeenten mogelijk gemaakt via webinars en informatie-filmpjes.

Op 11 februari 2021 heeft het digitale Festival van het Bestuur plaatsgevonden naar aanleiding van de nieuwe editie van de Staat van het Bestuur 2020. Aan VNG Connect is een bijdrage verstrekt voor het organiseren van dit festival.

POK- Antidiscriminatie

Er is een bijdrage gedaan aan de Nationale Politie (NP). Dit is ten behoeve van de landelijke rapportage discriminatiecijfers 2020. BZK is opdrachtgever van deze rapportage en is met de NP overeengekomen om de helft van kosten te betalen. De rapportage is in juni 2021 opgeleverd.

Bijdrage aan medeoverheden

Wind in de zeilen

Binnen het investeringsprogramma Wind in de zeilen zijn via specifieke uitkeringen verschillende bedragen naar de provincie Zeeland en de gemeente Vlissingen overgemaakt. Het gaat hierbij onder meer om de investeringen in de fysieke ontwikkeling van de Kenniswerf in Vlissingen, onderzoeken voor industrie en haven, werkgelegenheidsaanpak en mobiliteit. Dit is allemaal conform gemaakte afspraken tussen de provincie Zeeland, de gemeente Vlissingen en het Rijk (pakket Wind in de zeilen). Hiervoor zijn bij Julibrief middelen overgeheveld vanuit het Ministerie van EZK, SZW en I&W.

Evides

Binnen Wind in de zeilen zijn aanvullende afspraken gemaakt over de ontvlechting van het waterbedrijf Evides uit de Provinciale Zeeuwse Energie Maatschappij (PZEM). Voor deze ontvlechting is ook een bedrag beschikbaar gesteld aan de provincie Zeeland middels een specifieke uitkering. Hiervoor zijn bij de eerste suppletoire begroting middelen overgeheveld.

Lokale culturele voorzieningen

Aan provincies is in 2021 een specifieke uitkering verstrekt voor de extra kosten die ze gemaakt hebben, om de primair provinciaal gesubsidieerde culturele instellingen te compenseren voor inkomsten die deze instellingen zijn misgelopen voor de periode van 1 juni tot 31 december 2020 vanwege de coronamaatregelen van het kabinet. Hiervoor zijn bij een incidentele suppletoire begroting middelen overgeheveld.

Groeiopgave Almere

Almere heeft in 2021 een aanvullende bijdrage ontvangen vanwege de uitzonderlijke groeikosten van de gemeente. De middelen zijn verstrekt via een specifieke uitkering vanaf de begroting van het ministerie van BZK. De bijdrage houdt verband met de groeiafspraken die met Almere zijn gemaakt in het kader van het programma Rijk- en regioprogramma Amsterdam Almere Markermeer (RRAAM) en in de uitvoeringsovereenkomst Almere 2.0. Door de bijdrage is Almere in staat gesteld zijn aandeel in de gemaakte groeiafspraken te leveren. Hiervoor zijn bij de eerste suppletoire begroting middelen overgeheveld.

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties

Bijdragen internationaal

Het European Knowledge Network (EUKN) heeft de jaarlijkse contributie ontvangen voor het lidmaatschap van Nederland van dit instrument voor transnationale en interregionale samenwerking. Het doel van de activiteiten van EUKN is het delen van kennis over stedelijk beleid, de NL positie en het netwerk van de Europese Agenda Stad, een van de vijf EU-prioriteiten van het Ministerie van BZK.

Bijdrage aan agentschappen

RVB

Het College van Rijksadviseurs (van het Rijksvastgoedbedrijf) heeft een bijdrage ontvangen voor een onderzoek naar de Locatiekeuze Justitieel Complex Vlissingen, onderdeel van het compensatiepakket Wind in de zeilen.

RWS

Aan Rijkswaterstaat is een bijdrage verstrekt voor het opzetten van een kenniscentrum explosieven Tweede Wereldoorlog. Gemeenten kunnen hier een beroep op doen wanneer explosieven worden aangetroffen.

1.2 Democratie

Subsidies (regelingen)

Politieke partijen

Politieke partijen krijgen subsidie op grond van de Wet financiering politieke partijen (Wfpp). Een politieke partij komt voor subsidie in aanmerking als zij voldoet aan een aantal in deze wet genoemde voorwaarden. In 2021 ontvingen zestien politieke partijen subsidie. Als gevolg van de motie-Jetten c.s. (Kamerstukken II 2019/20, 35300, nr. 19 ; Kamerstukken II 2019/20, 35300 IIA, nr. 8) werd het beschikbare budget voor de subsidie voor de politieke partijen met ingang van 2020 jaarlijks met € 8,65 mln. verhoogd. Hiervan is in 2021 80% als voorschot uitgekeerd, conform de Wfpp. Tot en met 2024 betreft de verhoging van het budget jaarlijks € 8,65 mln. en met ingang van 2025 structureel € 5 mln.

Op 17 maart 2021 heeft een Tweede Kamerverkiezing plaatsgevonden. De gewijzigde samenstelling van de Tweede Kamer heeft gevolgen voor de subsidieverlening over 2021. Deze is per 1 juli 2021 ambtshalve aangepast voor politieke partijen, die zetelwinst of –verlies hebben geboekt dan wel nieuw verkozen zijn in de Tweede Kamer en op de peildatum (1 april 2021) voldoen aan de 1.000 ledeneis. In 2021 hebben BIJ1, Conservatieve Liberalen (JA21) en Volt Nederland voor het eerst subsidie gekregen op grond van de Wfpp. De BoerBurgerBeweging (BBB) ontvangt vanaf subsidiejaar 2022 subsidie.

Daarnaast is bij de eerste suppletoire begroting 2021 van het Ministerie van BZK (Kamerstukken II 2020/21, 35801 VII, nr. 1) een bedrag van circa € 0,5 mln. overgeboekt vanuit het Ministerie van Buitenlandse Zaken conform de Wfpp. Politieke partijen gebruiken deze middelen voor de steun die zusterpartijen in het buitenland geven aan de opbouw van een solide functionerend democratisch meerpartijensysteem.

Comité 4/5 mei

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft de jaarlijkse subsidie ingezet om bewustwording en kennis, dialoog en debat over vrijheid te bevorderen over de onderwerpen democratie, de rechtstaat en burgerschap. Vanwege de coronamaatregelen vonden deze activiteiten plaats binnen de livestreams die de verschillende Bevrijdingsfestivals hadden opgezet.

ProDemos

De jaarlijkse subsidie voor ProDemos is voor een groot deel bedoeld voor het organiseren van (scholieren)bezoeken aan het parlement en het bijbehorende educatieve programma. Vanwege de coronamaatregelen waren fysieke bezoeken ook in 2021 slechts beperkt mogelijk. Het nieuwe programma Parlement op School is in september van start gegaan, waarbij leerlingen op een interactieve manier kennis maken met de democratie. Het programma is bedoeld voor klassen die niet naar Den Haag komen voor een fysiek bezoek aan het parlement.

Verbinding inwoner en overheid

Voorafgaand aan de Tweede Kamerverkiezing zijn verschillende subsidies toegekend met als doel de toegankelijkheid van de verkiezing te vergroten. Er is onder meer gewerkt aan het vergemakkelijken van het stemproces voor mensen met een beperking, waaronder met een visuele beperking en (jong) volwassenen met een verstandelijke beperking. Ook is de website Waarismijnstemlokaal.nl verder verbeterd.

Voor de uitvoering van de activiteiten binnen het samenwerkingsprogramma Democratie in Actie (DiA) ter versterking van de lokale democratie is subsidie verstrekt aan de VNG.

De burgercollectieven Landelijke Vereniging Kleine Kernen (LVKK) en Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA) ontvingen ook in 2021 subsidie ter ondersteuning van burgerparticipatie en maatschappelijke initiatieven op lokaal niveau in buurten, wijken en dorpen.

In het kader van burgerschap zijn verschillende activiteiten uitgevoerd. Er is subsidie verstrekt voor het organiseren en voorbereiden van het Democratiefestival dat in september 2021 zou plaatsvinden, maar vanwege de coronamaatregelen is uitgesteld tot 2022. Ook is subsidie verstrekt om bij te dragen aan de interactieve festivalbeleving tijdens Koningsdag 2021 in Eindhoven en aan het Prinsjesfestival dat in 2021 deels online plaatsvond. Er zijn, onder meer door VNG, pilotprojecten uitgevoerd om de positie van jongeren in de democratie te versterken (Kamerstukken II 2020/21, 35570 VII, nr. 93).

Er zijn verschillende subsidies verstrekt voor onderzoeksprojecten en –programma’s op het terrein van democratie en bestuur. In lijn met de afspraken gemaakt in de Bestjoersôfspraken Fryske Taal en Kultuer (BFTK) 2019-2023 ontving de Rijksuniversiteit Groningen een jaarlijkse subsidie voor de leerstoel Friese taal- en letterkunde.

Ten behoeve van diverse subsidies in het kader van de regeling Verbinding inwoner en overheid zijn bij de 2e suppletoire begroting middelen gerealloceerd.

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Diverse organisaties, zoals de beroeps- en belangenverenigingen voor burgemeesters, raadsleden, griffiers, wethouders, Statenleden en rekenkamers ontvingen subsidie voor intervisie en adequate (digitale) opleidingsprogramma’s voor hun specifieke beroepsgroepen. In 2021 is geld beschikbaar gesteld voor de inwerkprogramma’s van kandidaat-raadsleden in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2022.

In het kader van het actieplan politieke ambtsdragers met een beperking (Kamerstukken II 2019/20, 24170, nr. 240) zijn verschillende subsidies verstrekt om de politieke participatie door deze groep te versterken. Hieronder valt onder andere het ondersteunen, coachen en werven van kandidaat-politici met een beperking in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 en het bevorderen van de politieke participatie van mensen met een lichtverstandelijke beperking.

Ter versterking van de sturingsrol van de gemeenteraad in het sociaal domein ontving de Stenden Hogeschool in Leeuwarden een subsidie om samen met vijf gemeenten, zoals Almere, en kennispartners, waaronder Movisie, een politiek relevante monitor sociaal domein te ontwikkelen. Tevens zijn nuttige handreikingen en beeldmateriaal ontwikkeld ter ondersteuning van raadsleden. Dit project is een vervolg op het traject ‘Rol gemeenteraad, uniek samenspel’, uit het Programma Sociaal Domein en de kabinetsreactie in 2020 inzake het advies van de ROB ‘Decentrale taak is politiek zaak’ (Kamerstukken II 2019/20, 34477 VII, nr. 72).

Het Kennispunt Lokale Politieke Partijen ontving subsidie ter ondersteuning van lokale politieke partijen die geen financiële ondersteuning ontvangen op grond van de Wfpp. Deze subsidie is tijdelijk en duurt tot en met 2024, op basis van de motie-Jetten c.s. over het extra ondersteunen van parlementariërs en politieke partijen. Het Kennispunt organiseerde trainingsactiviteiten, veelal gericht op het professionaliseren van de politieke partij en het voorbereiden van de gemeenteraadsverkiezingen. VNG (Connect) organiseerde in samenwerking met het Kennispunt het eerste landelijk congres van lokale politieke partijen in februari 2021. Hieraan deden zeshonderd vertegenwoordigers van lokale politieke partijen mee.

Weerbaar bestuur

In het kader van Weerbaar bestuur zijn onder meer subsidies beschikbaar gesteld aan de Wethoudersvereniging, de Nederlandse vereniging van rekenkamercommissies (NVRR) en de vereniging juridische kwaliteitszorg lokaal bestuur (VJK) voor verdere professionelisering en bestuurlijke integriteit. Het Kennispunt lokale politieke partijen ontving een subsidie voor een online module, webinar en training over weerbaarheid en integriteit voor lokale politieke partijen. Ook is subsidie versterkt voor het Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers (SIPA).

Stichting dr. Hilda Verweij-Jonker organiseerde leerkringen over weerbaar bestuur. In deze leerkringen kwamen zestien gemeenten samen voor een vorm van intervisie om kennis en ervaringen met elkaar te delen over lokale weerbaarheid en de gebiedsgerichte aanpak ondermijnende criminaliteit.

De ondersteuning van gemeenten werd voortgezet om kennis en ervaringen uit te wisselen over de toepassing van de Wet aanpak woonoverlast (het opleggen van gedragsaanwijzingen door de burgemeester) en gebiedsgerichte aanpak van ondermijnende criminaliteit, zowel in kader van de impuls weerbaar bestuur, als in kader van de uitvoering van de actieagenda Vakantieparken 2021-2022 (Kamerstukken II, 2020/21, 32 847, nr. 712).

Diverse activiteiten zijn uitgevoerd om kennis te ontwikkelen en te delen over brede aanpak maatschappelijke onrust en ongenoegen, zoals een leergang democratische rechtsorde georganiseerd door VNG Realisatie en een casusonderzoek naar omgaan met controversiële vraagstukken (zoals de plaatsing van een windmolenpark) door de Universiteit van Amsterdam.

Vanuit het programma Leefbaarheid en Veiligheid zijn subsidies verstrekt aan netwerk- en kennisorganisaties (zoals het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners, Landelijk Platform Buurt- en Wijkgericht Werken (LPB), Platform 31, CCV en Movisie), die daarmee bijdroegen aan de ontwikkeling van handelingsperspectieven voor de verbetering van de leefbaarheid en veiligheid in wijken en buurten en een gebiedsgerichte aanpak. Voor het programma Leefbaarheid en Veiligheid zijn bij de 2e suppletoire begroting middelen ontvangen uit het Volkshuisvestingsfonds.

Stichting Thorbeckeleerstoel

De stichting prof. mr. J.R. Thorbeckeleerstoel ontving subsidie voor het doen van onderzoek en het geven van onderwijs op het gebied van het decentraal bestuur als politiek, juridisch en bestuurlijk systeem.

Opdrachten

Verbinding inwoner en overheid

Er zijn evaluaties uitgevoerd van de herindelingsverkiezingen van november 2020, de eerste verkiezingen die plaatsvonden onder corona-omstandigheden (Kamerstukken II 2020/21, 35165, nr. 29 ; kamerstukken II 2020/21, 28750 nr. 79).

Voor de Tweede Kamerverkiezing onder corona-omstandigheden is actueel voorlichtingsmateriaal ontwikkeld over de hygiëne- en gezondheidsmaatregelen in de stemlokalen en is een wervingscampagne voor stembureauleden gevoerd. Ook zijn kosten gemaakt voor de ontwikkeling van briefstembescheiden en voorlichting over het briefstemmen voor kiezers van 70 jaar en ouder.

Voor de evaluatie van de Tweede Kamerverkiezing zijn onderzoeken uitgevoerd met focusgroepen en onder kiezers, stembureauleden en gemeenten (aan de hand van vragenlijsten). Ook is onderzoek gedaan naar de toegankelijkheid van stemlokalen en naar briefstemmen (Kamerstukken II 2020/21, 35165, nr. 40 ; Kamerstukken II 2021/22, 35165, nr. 41). Naar aanleiding van schriftelijke vragen vanuit de Tweede Kamer is een online enquête gehouden onder de in het buitenland wonende Nederlanders die waren geregistreerd om te stemmen voor de Tweede Kamerverkiezing van maart 2021 (Kamerstukken II 2021/22, 35165, nr. 42).

In het kader van de Tijdelijke experimentenwet nieuwe stembiljetten is verder gewerkt aan het ontwerpen van middelen die voor de uitvoering nodig zijn, zoals het overzicht van kandidaten en oefenmateriaal. Ook zijn testen uitgevoerd, waaronder een test met blinden en slechtzienden.

De Kiesraad ontving meerjarig middelen voor investeringen in het digitaal hulpmiddel uitslagberekening en voor de capaciteit en deskundigheid van de Kiesraad zodat het digitaal hulpmiddel op een adequate manier beheerd en onderhouden kan worden (Kamerstukken II 2020/21, 35801 VII, nr. 1). Daarnaast ontving de Kiesraad een bijdrage voor personele ondersteuning bij de transitie naar een verkiezingsautoriteit. Hiervoor zijn bij de eerste suppletoire begroting middelen overgeheveld.

Om invulling te geven aan de maatschappelijke dialoog over het slavernijverleden en de doorwerking daarvan in de hedendaagse samenleving organiseerde het adviescollege dialooggroep slavernijverleden verschillende online en offline dialoogsessies en een burgerpanel.

De subsidieregelingen voor Comité 4 en 5 mei en ProDemos, die in 2021 afliepen, zijn extern geëvalueerd. Ook heeft een evaluatie plaatsgevonden van de ‘Taalskipper’; een rol die de provincie Fryslân op zich heeft genomen om sturing te geven bij de implementatie van de afspraken tussen Rijk en provincie op het gebied van de Friese taal en cultuur.

Ten behoeve van het versterken van jongereninspraak zijn opdrachten verstrekt voor onderzoek en dialoog (Kamerstukken II 2020/21, 35570 VII, nr. 93).

De realisatie is lager uitgevallen t.o.v. de Ontwerpbegroting doordat er vanuit deze regeling zowel bij de 1e als 2e suppletoire begroting middelen zijn gerealloceerd om deze op het juiste instrument en/of artikel te verantwoorden. Daarnaast zijn er, zoals hierboven aangegeven, bij de 1e suppletoire begroting middelen overgeheveld naar de begroting van de Kiesraad.

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Ter ondersteuning van de primaire processen met betrekking tot de rechtspositie van politieke ambtsdragers zijn kosten gemaakt voor juridisch advies, softwaresystemen, assessments, sollicitatie, reïntegratie en medische begeleiding. De doelgroep bestaat voornamelijk uit (kandidaat) burgemeesters en commissarissen van de Koning.

Bij de 2e suppletoire begroting zijn vanuit deze regeling middelen gerealloceerd voor diverse opdrachten in het kader van de regeling Weerbaar bestuur.

Weerbaar bestuur

Er zijn diverse opdrachten verstrekt aan universiteiten en onderzoeksbureaus voor onderzoek en advies ten aanzien van de inrichting van het openbaar bestuur en de versterking van decentrale volksvertegenwoordigingen. Er zijn expertmeetings gefaciliteerd en samen met decentrale bestuurders en volksvertegenwoordigers is een collectieve norm tegen intimidatie en agressie ontwikkeld. Via de websites www.maatschappelijkestabiliteit.nl en www.maatschappelijkeonrust.nl is het leer- en ondersteuningsaanbod op het gebied van maatschappelijke stabiliteit en maatschappelijke onrust toegankelijk en overzichtelijk gemaakt voor professionals van overheidsorganisaties.

Er is een projectgroep lokale rekenkamers ingesteld die gemeenten ondersteunt bij de versterking van rekenkamers (Kamerstukken II 2020/21, 35925 VII, nr. 14). Ook is bijgedragen aan het Programma Ongewenste Buitenlandse Financiering (FEC BF), dat wordt gefinancierd door het Ministerie van Financiën, JenV, BZ, SZW en BZK voor onderzoek naar buitenlandse financiering van maatschappelijke en religieuze organisaties in Nederland.

In 2021 is het model van de Leefbaarometer herijkt. De ondersteuning van gemeenten is voortgezet om kennis en ervaringen uit te wisselen over de toepassing van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek (selectieve woningtoewijzing) en is de wet geëvalueerd op basis van de lokale praktijk (Kamerstukken II, 2020/21, 33 340, nr. 24). Provincies zijn via kennisbijeenkomsten ondersteund bij de integrale aanpak van vakantieparken (uitvoering actieagenda Vakantieparken 2021-2022).

In opdracht van het programma Leefbaarheid en veiligheid is een dashboard Zicht op Wijken ontwikkeld waarmee een kwantitatief beeld van de leefbaarheid en veiligheid in gemeenten en hun wijken kan worden geschetst. Daarnaast zijn verschillende advies- en onderzoeksopdrachten verstrekt gericht op een meerjarige gebiedsgerichte aanpak waarin gemeenten - samen met de rijksoverheid en lokale partners - de inwoners van kwetsbare gebieden perspectief op een betere toekomst kunnen bieden. Voor het programma Leefbaarheid en Veiligheid zijn bij de 2e suppletoire begroting middelen ontvangen uit het Volkshuisvestingsfonds.

Inkomensoverdrachten

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Het Ministerie van BZK is verantwoordelijk voor de uitvoering van de Algemene pensioenwet politieke ambtsdragers (Appa). Dit betreft ten eerste de betaling van de uitkeringen en de kosten van de begeleiding en ondersteuning bij het vinden van een nieuwe baan van gewezen ministers en staatssecretarissen, van waarnemend burgemeesters en van (waarnemend) burgemeesters die betrokken zijn bij gemeentelijke herindeling. Ten tweede betreft het de betaling van de pensioenen van ministers en staatssecretarissen. De realisatie is lager uitgevallen ten opzichte van de ontwerpbegroting doordat in 2021 minder uitkeringen aan ministers en staatssecretarissen zijn verstrekt.

Rouwvervoer

In 2021 zijn betalingen gedaan ter compensatie van de extra kosten voor nabestaanden voor het rouwvervoer wegens COVID-19.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Diverse bijdragen

Voor de verdere uitvoering van de City Deal Zicht op ondermijning (ZoO), die bijdraagt aan de preventieve aanpak van ondermijnende effecten van criminaliteit en de weerbaarheid van het lokaal bestuur vergroot door een betere informatiepositie, zijn bijdragen verstrekt aan ICTU en CBS. Deze bijdragen zijn onder meer bedoeld voor een nadere analyse rondom vakantieparken en een pilotonderzoek naar de cliënten van Zorg- en Veiligheidshuizen. De City Deal ZoO is formeel afgerond met een evaluatie (deze wordt in de eerste helft van 2022 met de Tweede Kamer gedeeld) en wordt, in lijn met de aanbevelingen, als samenwerkingsverband structureel gecontinueerd. Ten behoeve van deze City Deal zijn bij de 1e suppletoire begroting 2021 (Kamerstukken II 2020/21, 35850 VII, nr. 2) middelen gerealloceerd vanuit artikel 6.6 van de BZK-begroting.

ICTU ontving een bijdrage voor een ondersteuningsteam dat gemeenten helpt bij het vinden van stemlokalen voor de Tweede Kamerverkiezing in 2021, aangezien reguliere locaties als gevolg van de coronacrisis niet of minder beschikbaar waren.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Bijdragen internationaal

In 2021 is contributie betaald aan het Open Government Partnership (OGP), dat zich richt op het versterken van de transparantie en de openheid van de overheid.

In 2021 is een bijdrage geleverd ter afronding van de werkzaamheden van het nationale contactpunt van het EU programma «Europa voor de burger». Met de ingang van het nieuwe programma «Burgers, Gelijkheid, Rechten en Waarden» is de functie van nationaal contactpunt belegd bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. De bijdrage hiervoor loopt via artikel 4 van de BZK-begroting.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Publiek en Communicatie

Dienst Publiek en Communicatie (DPC) ontving een bijdrage voor de voorlichtingscampagne van de Tweede Kamerverkiezing 2021. Hiervoor zijn extra kosten gemaakt in verband met de aanpassingen aan corona-maatregelen. DPC ontving ook een bijdrage voor de voorlichtingscampagne van de Gemeenteraadsverkiezingen 2022. Hiervoor zijn bij de 2e suppletoire begroting middelen gerealloceerd.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Gemeentefonds

De gemeente Den Haag ontving een bijdrage voor de permanente registratie voor kiezers in het buitenland. Met de invoering van de permanente registratie zijn de verkiezingen voor Nederlanders die buiten Nederland wonen, toegankelijker geworden.

De gemeenten die extra kosten hebben gemaakt maken voor COVID-maatregelen bij herindelingsverkiezingen 2021 of werkzaamheden omtrent ongeadresseerde briefstembiljetenveloppen hebben uitgevoerd bij de Tweede Kamerverkiezing in 2021, ontvingen daarvoor een bijdrage.

Bij de Tweede Kamerverkiezing in 2021 deden 36 gemeenten mee aan een experiment met een centrale opzet van de stemopneming (centraal tellen van de stembiljetten). Deze gemeenten kregen voor hun deelname een vergoeding van BZK, naar rato van het aantal inwoners van de desbetreffende gemeente.

Provinciefonds

Provincie Fryslân ontving een meerjarige bijdrage die ter beschikking wordt gesteld aan Dingtiid ten behoeve van de uitvoering van de Wet gebruik Friese taal.

Ontvangsten

Dit betreft voornamelijk de bijdrage van de waterschappen voor een bedrag van € 21,8 mln. voor hun aandeel in de Waardering Onroerende Zaken kosten (WOZ-kosten) van de gemeenten en hun aandeel in de kosten van de Landelijke Voorziening WOZ (LV WOZ).

Daarnaast ontvangt het Ministerie van BZK met ingang van 2020 jaarlijks een bedrag van € 2,8 mln. van de waterschappen in het kader van de organisatie van de Waterschapsverkiezingen. De kosten die de gemeenten voor de organisatie van de Waterschapsverkiezingen maken worden vergoed door de waterschappen.

Tot slot zijn er meerontvangsten van circa € 0,6 mln. onder meer als gevolg van lagere bijdrage- en subsidievaststellingen.

4.2 Artikel 2. Nationale Veiligheid

A. Algemene doelstelling

De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) beschermt de nationale veiligheid. Dit doet de AIVD door tijdig dreigingen, internationale politieke ontwikkelingen en risico’s te onderkennen, die niet direct zichtbaar zijn en doet daartoe onderzoek in binnen- en buitenland. De AIVD signaleert, adviseert en deelt gericht informatie met samenwerkingspartners zodat deze de dreiging en risico’s kunnen reduceren. Waar nodig reduceert de AIVD zelfstandig risico’s.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Uitvoeren

• – De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor de taakuitvoering van de AIVD. Dit doet de AIVD door het tijdig onderkennen van dreigingen en risico's voor de nationale veiligheid en de nationale belangen in het binnen- en buitenland. De AIVD verricht onderzoek met behulp van bijzondere inlichtingenmiddelen. Op basis van de bevindingen informeert en adviseert de AIVD de samenwerkingspartners met ambtsberichten en analyses (waaronder openbare publicaties). De Minister van BZK legt zo veel als mogelijk in het openbaar verantwoording af aan de Tweede Kamer als geheel of in de vaste Kamercommissie BZK. Waar dat niet kan, vanwege geheimhoudingsnoodzaak, gebeurt dit via de Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CIVD) van de Tweede Kamer.

• – Voor de taakuitvoering zijn stevige waarborgen ingericht in de vorm van toetsing, toezicht en controle. Dit vanwege de inbreuk in de persoonlijke levenssfeer van mensen die de inzet van bijzondere inlichtingenmiddelen kan hebben. Voor de inzet van een groot aantal bijzondere inlichtingenmiddelen is toestemming nodig van de Minister van BZK. Met de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten 2017 is na de toestemming van de minister en voorafgaand aan de inzet van een groot aantal bijzondere inlichtingenmiddelen een onafhankelijke toetsing nodig van de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB). Daarnaast houdt de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) toezicht tijdens en na afloop van de inzet van bevoegdheden of op andere werkzaamheden van de AIVD.

C. Beleidsconclusies

Om te kunnen blijven voldoen aan de behoeftestelling in de Geïntegreerde Aanwijzing Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (GA I&V 2019-2022) heeft het kabinet Rutte-III structureel extra middelen, voor onder andere bestrijding van jihadisme, toegevoegd aan de begroting van de AIVD.

De onderzoeken van de AIVD droegen bij aan het handelingsperspectief van zowel publieke als private organisaties om in hun taakuitvoering nationale veiligheidsbelangen te behartigen, het functioneren van de democratische rechtsorde te waarborgen of economisch verdienvermogen in stand te houden.

Cyberdreiging, spionage en ongewenste buitenlandse inmenging

De AIVD heeft vorig jaar wederom onderzoek gedaan naar heimelijke, politieke intenties van andere landen die de Nederlandse belangen in Nederland en het buitenland kunnen schaden. Deze dreiging is steeds meer digitaal en gericht op zowel overheden als het bedrijfsleven.

Naast digitale en klassieke spionage voerden statelijke actoren heimelijke en ongewenste activiteiten uit met als doel invloed uit te oefenen op onze politiek en om er zelf economisch beter van te worden. Potentiële digitale verstoring en sabotage van vitale en essentiële infrastructuur worden gezien als één van de grootste cyberdreigingen voor Nederland. De AIVD heeft zich vorig jaar ingezet om de weerbaarheid van de Nederlandse overheid, bedrijven en kennisinstellingen tegen spionage en ongewenste buitenlandse inmenging te vergroten.

Radicalisering, extremisme, en terrorisme

De AIVD heeft ook in 2021 onderzoek gedaan naar verschillende vormen van extremisme. Extremisme is het actief nastreven en/of ondersteunen van ingrijpende veranderingen in de samenleving die een gevaar kunnen opleveren voor (het voortbestaan van) de democratische rechtsorde, eventueel met het gebruik van ondemocratische methodes (van gewelddadige of niet-gewelddadige aard). De onderzoeken hebben zich met name op rechtsextremisten, onder wie accelerationisten, anti-overheidsextremisten, linksextremisten en jihadisten, gericht. De AIVD tracht zicht te krijgen op hun intenties en op hun (vaak heimelijke) activiteiten die in combinatie met gebruikte middelen een bedreiging op korte of langere termijn kunnen vormen voor de nationale veiligheid en de democratische rechtsorde. Het jihadistisch-terroristisch dreigingsbeeld was in 2021 onveranderd ernstig en gaat uit van zowel mondiaal opererende jihadistische organisaties als van lokale netwerken en individuen.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

In 2021 heeft de afrekening van de ontwikkelkosten plaatsgevonden inzake het gezamenlijke huisvestingsproject AIVD en MIVD (Kamerstukken II 2020/21, 30977, nr. 160).

Vanwege het bijzondere karakter van dit begrotingsartikel en de gedeeltelijke geheime uitgaven zijn de uitgaven niet nader uitgesplitst en zijn de apparaatsuitgaven niet opgenomen in het centraal apparaatsartikel. Wanneer het karakter het toelaat kunnen uitgaven van geheim naar apparaat worden gehaald.

Ontvangsten

De Unit Veiligheidsonderzoeken (UVO), het samenwerkingsverband tussen de AIVD en de MIVD, verricht veiligheidsonderzoeken voor andere (overheids-)organisaties en brengt daarvoor een tarief in rekening. De ontvangsten hebben hier voornamelijk betrekking op.

4.3 Artikel 3. Woningmarkt

A. Algemene doelstelling

Een vrij toegankelijke, vraaggerichte woningmarkt met steun voor degenen die dat nodig hebben.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Het toegankelijk, betaalbaar en toekomstbestendig mogelijk maken van de woningmarkt voor iedereen, lukt alleen door veel samen te werken en telkens goed alle belangen af te wegen. Als Rijksoverheid, met provincies, gemeenten, woningcorporaties, zorginstellingen, investeerders, projectontwikkelaars, bouwers, makelaars en velen anderen. Ieder heeft een eigen rol, maar altijd samen met anderen.

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) jaagt die samenwerking aan. We nemen zoveel mogelijk belemmeringen weg, bieden perspectief in wetten en regels en bewaken de kwaliteit en duurzaamheid van bouwen en wonen, zodat prettig en betaalbaar wonen voor iedereen mogelijk is én blijft.

Beleid en regelgeving

Onder meer via de Wet op de huurtoeslag (WHT), de huur(prijs)regulering en maatregelen ten aanzien van de koopwoningmarkt is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het beleid en de regelgeving met betrekking tot de betaalbaarheid van het wonen. Tevens is de Minister van BZK medeverantwoordelijk voor de regelgeving met betrekking tot de fiscale behandeling van de eigen woning en de hypothecaire leennormen.

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor het beleid en de regelgeving inzake de huurtoeslag. Tevens is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het budgettair beheer van de huurtoeslag op grond van de WHT.

Regisseren

• – De Minister van BZK voert de regie over een heldere verdeling van rollen en verantwoordelijkheden van de verschillende partijen op het terrein van wonen. Tevens voert de Minister van BZK de regie ten aanzien van het bevorderen van een evenwichtige omvang en verdeling van de woningvoorraad.

• – De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de regelgeving ten aanzien van (het stelsel van) woningcorporaties. Woningcorporaties zijn via de Woningwet (Wonw) gebonden aan een begrensd werkdomein waarbinnen zij werkzaamheden met staatssteun mogen uitvoeren. Deze zijn het bouwen, verhuren en beheren van woningen met een lage huur voor huishoudens met een laag inkomen en andere doelgroepen die op de reguliere woningmarkt moeilijk een woning kunnen vinden. Tevens is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het beleid en de regelgeving inzake de verhuurderheffing.

• – Tevens draagt de Minister van BZK zorg voor het kapitaalmarktbeleid betreffende investeringen in de woningmarkt, bijvoorbeeld via het beleid ten aanzien van de Nationale Hypotheekgarantie (NHG) en het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW).

Uitvoeren

• – De Minister van BZK draagt zorg voor een adequate uitvoering van een laagdrempelige beslechting van huurgeschillen. In het Burgerlijk Wetboek (art. 7:249 t/m 7:261) is vastgelegd dat huurders en verhuurders een beroep kunnen doen op de Huurcommissie. De organisatie en werkwijze van de Huurcommissie, evenals de administratieve ondersteuning door de Dienst van de Huurcommissie (DHC), is vastgelegd in de Uitvoeringswet huurprijzen woonruimte (Uhw).

• – De uitvoering van de verhuurderheffing en de huurtoeslag is onder verantwoordelijkheid van de Minister van Financiën belegd bij de Belastingdienst respectievelijk bij het directoraat-generaal Toeslagen. De Belastingdienst en Toeslagen zijn ook verantwoordelijk voor de bestrijding van misbruik en oneigenlijk gebruik van de verhuurderheffing en huurtoeslag.

C. Beleidsconclusies

Huurtoeslag

Om inzicht te geven in de uitwerking van de huurtoeslag op de huurlasten voor ontvangers van huurtoeslag is in de onderstaande tabel aangegeven welk aandeel van de bruto huur dat per saldo (na aftrek van de huurtoeslag) nog netto door ontvangers van huurtoeslag is verschuldigd.

Uit de tabel blijkt dat het aandeel van de netto huur dat door de huurtoeslagontvanger zelf netto nog betaald moet worden in 2021 nagenoeg gelijk is gebleven ten opzichte van 2020. Deze cijfers zijn nagenoeg gelijk aan de cijfers zoals verwacht in de begroting.

Woningbouwimpuls

Met de Regeling Woningbouwimpuls wordt bijgedragen aan het sneller bouwen van meer betaalbare woningen in de vorm van een financiële bijdrage aan gemeenten. De bijdrage stelt gemeenten in staat om hun financiële tekorten op te vangen die ontstaan door de bouw van betaalbare woningen en voor de woningbouw noodzakelijke investeringen, zoals infrastructurele ontsluiting en sanering van gronden. Met de tweede en derde tranche van de Woningbouwimpuls is bijgedragen aan de bouw van 88.943 woningen, waarvan 57.864 in de categorie betaalbaar. Het aandeel betaalbaar is met circa 65% boven verwachting; voor de woningbouwimpuls is de voorwaarde dat ten minste de helft van het programma uit betaalbare woningen bestaat. In 2021 is, na de tweede tranche, een tussenevaluatie uitgevoerd. De tussenevaluatie had als doel om inzicht te krijgen in de werking van het instrument in de eerste twee tranches en het effect van de Regeling te optimaliseren in de derde en navolgende tranches. In mei is de Kamer op de hoogte gesteld van de uitkomsten van de evaluatie (Kamerstukken II 2020/21, 32847, nr. 748). De evaluatie heeft onder andere geleid tot het aanpassen van het toelatingscriteria over de minimale projectomvang, om zo de toegankelijkheid van de regeling te vergroten voor kleine(re) gemeenten. Daarnaast zijn diverse aanpassingen gedaan in de aanvraagprocedure.

Huurverlaging

De wet Eenmalige huurverlaging voor huurders met een lager inkomen regelt dat huurders van woningcorporaties met een laag inkomen en een hoge huurprijs in 2021 recht op huurverlaging hebben gehad. De Belastingdienst/Toeslagen heeft tot en met 4 oktober 2021 circa 155.000 huurverlagingen van huurders van woningcorporaties geregistreerd. De aan de Dienst Toeslagen gemelde huurverlaging is gemiddeld € 40 per huishouden. Het aantal huishoudens met huurverlaging valt hoger uit, doordat een deel van de huurders bewust of onbewust geen gebruik maakt van deze regeling en de huurtoeslag. De Belastingdienst/Toeslagen registreert alleen huurverlagingen die worden doorgegeven vanwege een (lopende) huurtoeslagaanvraag. Indien er sprake is van een inkomensdaling na 2019 is het voor de huurder daarnaast mogelijk zelf huurverlaging bij de woningcorporatie aan te vragen. Ingeschat wordt dat hier bovenop circa 5.000 huurverlagingen zijn toegepast.

Kansen voor starters

Sinds 1 januari 2021 zijn personen tussen de 18 en 35 jaar eenmalig vrij gesteld van overdrachtsbelasting, zodat voor jongvolwassenen de drempel wordt verlaagd om een woning te kopen. Deze vrijstelling geldt voor een woning tot € 400.000. Daarnaast geldt sinds 1 januari 2021 het verhoogde tarief van de overdrachtsbelasting voor kopers die niet primair tot doel hebben de woning zelf te bewonen, zoals beleggers. Deze partijen worden uitgesloten van het verlaagde tarief van 2%. Zij betalen sinds 2021 8% overdrachtsbelasting bij de aankoop van een woning. Deze wijzigingen staan in de Wet differentiatie overdrachtsbelasting. In algemene zin kan opgemerkt worden dat door de differentiatie de positie van starters op de woningmarkt ten opzichte van beleggers is verstevigd. Zo bleek uit recente cijfers van het Kadaster dat het aandeel beleggers bij woningverkrijgingen in de eerste helft van 2021 is gehalveerd ten opzichte van 2020.

Doorbouwen door corporaties

Het doorbouwen door corporaties had voortdurend de aandacht, ook in het afgelopen jaar. De meest recente cijfers laten zien dat corporaties in 2020 16.000 woningen hebben gebouwd, 1000 meer dan in 2019. Zoals aangegeven in de begroting is de termijn voor de heffingsvermindering verlengd (Stb. 2021, 162). Daarnaast is de marktverkenning daadwerkelijk opgeschort voor de komende drie jaar (Stb. 2021, 425). De tijdelijke opschorting van de regeling is van kracht geworden op 1 januari 2022.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

3.1 Woningmarkt

Subsidie(regelingen)

Bevordering eigen woningbezit

De Wet bevordering eigenwoningbezit (BEW) is gericht op de bevordering van het eigenwoningbezit onder lagere inkomensgroepen. Er is voor nieuwe toekenningen op grond van deze wet geen budget meer beschikbaar en de meerjarig beschikbare middelen dienen uitsluitend voor de betaling van in het verleden aangegane verplichtingen. De uitgaven aan de Wet bevordering eigenwoningbezit zijn in 2021 lager uitgevallen door hoge uitval bij de inkomenstoetsen en door verhuizingen.

Binnenstedelijke Transformatiefaciliteit

De Financieringsfailiteit Binnenstedelijke Transformatiet is een revolverend instrument dat woningbouwprojecten financieel haalbaar maakt door leningen aan ontwikkelaars te verstrekken voor de voorfinanciering van de bouw. Het Rijk heeft in totaal € 58 mln. beschikbaar gesteld, waarvan € 20 mln. in 2021. Deze middelen worden beheerd door Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (SVN). Eind 2021 is sinds de instelling van de faciliteit afgerond € 43 mln. aan leningen gecommitteerd, goed voor de bouw van circa 3.726 extra woningen waarvan 53% betaalbaar.

Woningmarkt

Stichting Platform31, een kennis- en netwerkorganisatie, heeft subsidie ontvangen voor het uitvoeren van activiteiten met betrekking tot trends in stad en regio, flexwonen, verduurzaming en wonen en zorg. Saba, Bonaire en Sint Eustatius hebben middelen ontvangen om de woonlasten van huurders in de sociale sector in 2021 te verminderen en een bijdrage om huurders in de particuliere sector te ondersteunen. Bonaire heeft tevens middelen ontvangen voor infrastructuur ten behoeve van sociale woningbouw. Woningstichting Bazalt en Saba hebben middelen ontvangen voor het versnellen van de woningbouw op Saba.

Kencis heeft subsidie ontvangen voor de monitor studentenhuisvesting. Vereniging Coöplink heeft subsidie ontvangen voor het Actieplan Wooncoöperaties. De Rijksuniversiteit Groningen heeft subsidie ontvangen voor onderzoek op de woningmarkt.

De hogere realsatie ten opzichte van de begroting 2021 wordt verklaard doordat bij 1e suppletoire begroting middelen uit 2020 zijn ingezet voor overlopende posten in 2021 voor initiatieven waarmee kennis en ervaring werd opgedaan met alternatieve woonvormen. Daarnaast zijn voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba middelen toegekend voor de kosten van de verhuurdersubsidie en voor sociale minima die particulier (moeten) huren.

Opdrachten

WSW risicovoorziening

De uitvoerende taken voor de sanering van woningcorporaties zijn gemandateerd aan het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). De kosten die gemaakt worden voor de sanering en de uitvoeringkosten komen uit de risicovoorziening. In het kader van de sanering van Vestia is destijds tussen het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting (CFV) en Vestia afgesproken dat 40% van de kosten die worden gemaakt voor het onderzoek naar de aansprakelijkheid van banken wordt vergoed uit de risicovoorziening. In 2021 heeft Vestia hiervoor een bijdrage van afgrond € 0,9 mln. ontvangen. Tevens worden elk jaar kosten gemaakt voor de uitvoering van de saneringstaak. Deze bedroegen in 2021 afgerond € 0,1 mln. Deze bijdragen zijn onttrokken aan de risicovoorziening sanerings- en projectsteun woningcorporaties. In 2021 is de saneringssubsidie voor Vestia definitief vastgesteld. Vestia heeft €43.228 aan teveel ontvangen subsidie terugbetaald. Dit is aan de risicovoorziening toegevoegd.

NHG risicovoorziening

Voor de achtervangfunctie van het Rijk bij de Nationale Hypotheek Garantie (NHG) draagt de Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) een vergoeding af aan het Rijk. In 2020 bedroeg deze afdracht 0,3% van iedere nieuwe afgegeven hypotheekgarantie. Deze afdracht wordt doorberekend aan de consument. In 2021 heeft het Rijk de afdrachten over het boekjaar 2020 ter grootte van afgerond € 63,5 mln. ontvangen. Dit bedrag is in de daartoe bestemde risicovoorziening gestort.

Woningmarkt

In 2021 zijn verschillende onderzoeken naar woningbehoefte, woonwensen, woningmarktontwikkelingen en plancapaciteit uitgevoerd. Daarnaast hebben er diverse onderzoeken voor monitoring van beleid, demografische ontwikkelingen, het woningwaarderingsstelsel en evaluatieonderzoek (Platform31 en de Subsidieregeling Experimenten en Kennisoverdracht wonen 2013) plaatsgevonden.

Inkomensoverdrachten

Huurtoeslag

Aan de huurtoeslag is in 2021 evenveel uitgegeven als begroot. Bij de ontvangsten is € 102 mln. minder binnengekomen, als gevolg van minder ingestelde terugvorderingen en pauzering van de terugvorderingen als gevolg van corona. De huurtoeslag heeft hierdoor in 2021 netto uitputting van € 102 mln. negatief ten opzichte van de begroting 2021.

De ontvangsten zijn toegelicht bij de uitgaven huurtoeslag, uitgaven WSW risicovoorziening en de NHG risicovoorziening.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Woningmarkt

Aan het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zijn bijdragen verstrekt voor de Huur-enquête, het WoON-onderzoek en diverse woningmarktonderzoeken. Aan het Kadaster zijn bijdragen verstrekt voor het leveren van data en een onderzoek naar de positie van koopstarters. Tevens is er een bijdrage verstrekt aan het Ministerie van Economische Zaken (KIRE en financiële markten).

Bijdrage aan agentschappen

Dienst van de Huurcommissie

Als huurders en verhuurder een geschil hebben, kunnen zij de Huurcommissie vragen daar een uitspraak over te doen. Zij zijn in dat geval gebaat bij een snelle behandeling van hun geschil en een kwalitatieve uitspraak. De werkvoorraad bij de Huurcommissie is in 2020 echter sterk opgelopen als gevolg van het coronavirus, toen de zittingen en onderzoeken ter plaatse tijdelijk stilgelegd moesten worden. In 2021 heeft de Huurcommissie met het actieplan «Aanpak achterstanden» de werkvoorraad sterk terugdrongen tot een behapbaar niveau. Daardoor krijgen partijen nu eerder een uitspraak in hun geschil. Door de extra kosten om de werkvoorraad terug te dringen, is meer uitgegeven dan begroot. Onder meer hiervoor ontving de Dienst van de Huurcommissie (DHC) bijdragen bij de 1e en 2e suppletoire begroting en.

ILT (Autoriteit Woningcorporaties)

De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT, hier valt de Autoriteit woningcorporaties (Aw) onder) heeft in 2021 een bijdrage ontvangen voor het opvragen van gegevens bij woningcorporaties voor beleidsontwikkeling en voor het toezicht op de Wet normering topinkomens (WNT).

3.3 Woningbouw

Subsidies

Woningbouw

In 2021 zijn verschillende subsidies ten behoeve van de woningbouwopgave uitgekeerd, zoals de pilot aanpak sociaal domein voor vakantieparken (€ 160.000) en het programma stedelijke transformatie (€ 128.000). Hiervoor heeft een reallocatie plaatsgevonden bij 2e suppletoire begroting.

Opdrachten

Woningbouwimpuls

De middelen zijn ingezet voor diverse activiteiten in het kader van de tussenevaluatie Woningbouwimpuls met als doel om inzicht te krijgen in de werking van het instrument in de eerste twee tranches en het effect van de Regeling te optimaliseren in de derde en navolgende tranches. Bij 1e en 2e suppletoire begroting zijn hiervoor reallocaties gedaan.

Volkshuisvestingsfonds

Dit betreft een opdracht aan vier consortia van bureaus die ondersteuning aan provincies en gemeenten hebben verleend bij het indienen van aanvragen voor het Volkshuisvestingsfonds.

Woningbouw

In 2021 zijn verschillende kleine(re) onderzoeken uitgevoerd en opdrachten verleend ten behoeve van de woningbouwopgave, onder meer voor vakantieparken

Bijdrage aan medeoverheden

Woningbouwimpuls

Met de specifieke uitkeringen aan gemeenten is in het kader van de tweede en derde tranche van de Woningbouwimpuls bijgedragen aan de bouw van 88.943 woningen, waarvan 57.864 in de categorie betaalbaar. Hierbij heeft er ook een storting van circa € 65,1 mln. in het Btw-Compensatiefonds van het Ministerie van Financiën plaatsgevonden. In 2021 hebben diverse reallocaties plaatsgevonden bij 1e en 2e suppletoire begroting om de middelen op het juiste instrument te verantwoorden dat van invloed is op de realisatie.

Volkshuisvestingsfonds

Met de specifieke uitkeringen aan gemeenten is in het kader van het Volkshuisvestingsfonds bijgedragen aan de renovatie (20.410 woningen), transformatie (40 woningen) en sloop/nieuwbouw (1.250 sloop en 2.000 nieuwbouw) van 21.700 woningen. Tevens heeft er een storting van circa € 13,4 mln. in het Btw-Compensatiefonds van het Ministerie van Financiën plaatsgevonden. Het benodigde bedrag voor de afdracht aan het Btw-compensatiefonds is lager dan geraamd.

Flexpools

Met de middelen is ondersteuning verleend aan medeoverheden in de voorfase van de woningbouw, onder andere met de inzet van het expertteam en specifieke uitkeringen aan medeoverheden voor de inzet van Flexpools, ondersteuning van de veertien grootschalige woningbouwgebieden en aan acht NOVI gebieden. Deze middelen zijn bij de 1e suppletoire begroting gerealloceerd naar het juiste instrument.

Kwetsbare groepen

Met de middelen voor kwetsbare groepen zijn in 2021 twee regelingen opengesteld voor de huisvesting van kwetsbare groepen, namelijk de Regeling Aandachtsgroepen en de Regeling Vergunninghouders. Binnen de Regeling Aandachtsgroepen is circa € 34,5 mln. besteed aan de ontwikkeling van 6.401 woonruimtes en 1.751 verblijfruimtes. Ook heeft er bij deze uitgave een storting van circa € 14,3 mln. in het Btw-Compensatiefonds van het Ministerie van Financiën plaatsgevonden. Met de Regeling Vergunninghouders is circa € 14, mln. besteed aan de ontwikkeling van 1.290 woningen, waarvan 736 voor statushouders. Tevens heeft er een storting van circa € 500.000. in het Btw-Compensatiefonds van het Ministerie van Financiën plaatsgevonden. Deze middelen zijn bij de eerste suppletoire begroting gerealloceerd naar het juiste instrument.

Bijdrage aan agentschappen

Woningbouwimpuls

Het gaat hier om uitvoeringskosten die RVO maakt voor de woningbouwimpuls. De jaaropdracht aan RVO wordt centraal verantwoord op artikel 4. De middelen zijn gerealloceerd om deze op artikel 4 te verantwoorden.

RVB

Dit betreft de opdracht aan het Rijksvastgoedbedrijf die bestaat uit twee onderdelen: het concretiseren van mogelijke huisvestingslocaties voor vergunninghouders (€ 3 mln.) en de realisatie van 100 flexwoningen (€ 3,8 mln.).

Ontvangsten

De ontvangsten zijn toegelicht bij de uitgaven huurtoeslag, uitgaven Waarborgfonds Sociale Woningbouw risicovoorziening en de Nationale Hypotheek Garantie risicovoorziening.

4.4 Artikel 4. Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteit

A. Algemene doelstelling

Stimuleren van een goede kwaliteit van de gebouwde omgeving op de aspecten duurzaamheid, energiezuinigheid, veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid en toegankelijkheid.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Met het oog op de doelen binnen dit beleidsartikel is de inzet van burgers, instellingen, bedrijven en de gehele overheid noodzakelijk. In het kader van het Klimaatakkoord wordt met partijen gesproken over de noodzakelijke acties en te nemen maatregelen. Rijk, gemeenten, provincies en waterschappen zijn gestart met het Interbestuurlijke Programma (IBP) van 2018 en een gezamenlijke agenda. Het belangrijkste doel van het IBP is een optimale samenwerking tussen de overheden, zodat er rond belangrijke maatschappelijke opgaven een meer gezamenlijke aanpak tot stand komt. De Minister van BZK heeft hierbij een stimulerende en regisserende rol.

Stimuleren

Op basis van artikel 120 van de Woningwet (Wonw), hoofdstuk 4 van de Wet milieubeheer (Wm) en de Kadasterwet is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het stimuleren van energiebesparing en reductie van CO-uitstoot in de gebouwde omgeving. De Minister van BZK geeft invulling aan deze verantwoordelijkheid door kaderstelling (wet- en regelgeving), het uitvoeren van de acties van het Energieakkoord en het Klimaatakkoord waar het Rijk verantwoordelijk voor is, ondersteuning van innovatie (onder andere door middel van subsidies) en monitoring. De Minister van BZK stimuleert energietransitie in de gebouwde omgeving met verschillende (subsidie)instrumenten, afspraken en ondersteuningsmaatregelen.

Regisseren

Op basis van de artikel 2 van de Wonw is de Minister van BZK verantwoordelijk voor het opstellen en het beheer van de bouwregelgeving en stelselverantwoordelijk voor het borgen van de bouwkwaliteit. Op grond van deze verantwoordelijkheid worden in ieder geval regels gesteld over het bouwen van nieuwe bouwwerken, de staat van bestaande bouwwerken en het gebruiken en slopen van bouwwerken. Deze regels worden gesteld vanuit het oogpunt van veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid of milieu. Door naleving van deze regels is de minimumkwaliteit van bouwwerken gewaarborgd. Toezicht en handhaving hierop berust bij gemeenten.

C. Beleidsconclusies

Doorrekening effecten nationale Klimaat- en energiebeleid

In de Klimaat- en Energieverkenning (KEV) van 2021, gerealiseerd door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), wordt jaarlijks de ontwikkeling van de broeikasgasemissies in Nederland tot en met 2030 beschreven. Uit de analyse blijkt dat de totale uitstoot in de gebouwde omgeving daalt van 29,7 megaton (Mt) CO₂-equivalenten per jaar in 2000, naar 21,6 Mt in 2020, en verder naar 18,9 Mt in 2030 in de raming met vastgesteld en voorgenomen beleid. In de KEV van 2022 wordt opnieuw gekeken naar het doelbereik van het door het Kabinet geagendeerde beleid. Hierin worden ook de maatregelen uit het coalitieakkoord van het nieuwe Kabinet doorberekend en het effect hiervan op de totale uitstoot in 2030.

In het kader van het Urgenda-vonnis is op basis van de voorlopige cijfers uit de KEV 2021, uitgesproken dat de emissiereductie in Nederland in 2020 25% lager ligt dan in 1990 (zie Klimaatnota 2021: 32813, nr. 901). Het CBS heeft begin 2022 geconcludeerd op basis van de definitieve cijfers uit de emissieregistratie dat de uitstoot van broeikasgassen 25,5% lager was (https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2022/06/urgenda-doel-uitstoot-broeikasgassen-in-2020-gehaald). De emissiereductie voldoet daarmee aan het Urgenda-doel.

Uitvoering Klimaatakkoord gebouwde omgeving

• – In het Klimaatakkoord is afgesproken om een Standaard voor woningisolatie te ontwikkelen. Deze is in 2021 vastgesteld (Kamerstukken II 2020/21, 30196, nr. 749). Hiermee krijgen gebouweigenaren een referentie voor wat als goede en toekomstvaste woningisolatie kan worden beschouwd.

• – Het wetsvoorstel ''Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie'' is in 2021 in consultatie gegaan. Dit wetsvoorstel biedt gemeenten de mogelijkheid om te regelen welke wijken op termijn overstappen op een duurzaam alternatief voor aardgas. Het wetsvoorstel vloeit voort uit afspraken die in het Klimaatakkoord hierover zijn gemaakt.

• – Sinds 2021 maakt de Energiebespaarhypotheek het voor mensen zonder leenruimte (zij hebben bijvoorbeeld hun maximale leenruimte al gebruikt of door een BKR-registratie), mogelijk om verduurzamingsmaatregelen te financieren, wanneer deze uitgevoerd worden in het kader van gemeentelijke wijkaanpakken.

• – In 2021 zijn via de Stimuleringsregeling Aardgasvrije Huurwoningen (SAH) aanvragen ingediend om circa 8.000 bestaande woningen van het aardgas af te halen. De SAH kan worden ingezet om woningen op een warmtenet aan te sluiten en/of het kookgas in de woning te verwijderen. In totaal is er, sinds de openstelling van de regeling in 2019, circa € 86,8 mln. subsidie verleend. Hiermee kunnen ongeveer 35.000 bestaande woningen aardgasvrij gemaakt worden.

• – In 2021 is een start gemaakt met een herziening van het programma de Renovatieversneller. De eerste tender voor de regeling Renovatieversneller is in 2020 opengesteld, maar deze bleek onvoldoende aan te sluiten bij de behoefte van de doelgroep.

• – In het kader van de meerjarige missiegedreven innovatieprogramma’s (MMIP’s) zijn in 2021 via het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) weer innovatiesubsidies opengesteld. Deze ondersteunen de ontwikkeling van een verbeterd en betaalbaar verduurzamingsaanbod voor bewoners en eigenaren. Het betreft de Missiegedreven Onderzoek, Ontwikkeling en Innovatie (MOOI)-regeling die Research & Development-investeringen door grootschalige samenwerkingsverbanden van marktpartijen en kennisinstellingen ondersteunt en de Demonstratie Energie- en Klimaatinnovatie (DEI +) aardgasvrij gericht op pilots- en demonstratieprojecten.

• – In de Regionale Energie Strategieën (RES) worden afspraken uitgewerkt over verduurzaming van de energie- en warmtevoorziening. De 30 RES-regio’s hebben in de zomer de RES 1.0 opgeleverd. Het Nationaal Programma RES (NP RES) ondersteunt de regio’s hierbij. Het doel van 35 TWh in 2030 is binnen bereik op basis van de RES 1.0 (Kamerstukken II 2021/22, 32813, nr. 956).

Urgenda

Programma aardgasvrije wijken

Het in 2018 gestarte Programma Aardgasvrije Wijken (PAW) is in 2021 voortgezet. Inmiddels zijn er 50 proeftuinen. In 2021 is de derde en laatste uitvraag voor proeftuinen verzonden. Hierop hebben 47 gemeenten een aanvraag ingediend. In deze derde ronde ligt meer nadruk op stapsgewijze oplossingen met een groot CO₂-besparingspotentieel. Net als in 2020 is de voortgangsrapportage PAW inclusief de resultaten van de uitgevoerde monitor aan de Kamer gezonden (Kamerstukken II 2020/21, 32847, nr. 739). Daarnaast is in 2021 in het licht van de leerdoelstelling van het PAW een bewonerstevredenheidonderzoek uitgevoerd en aan de Kamer gezonden (Kamerstuk II 2020/21, 32847, nr. 760). Het betreft een eerste meting onder zeven proeftuinen.

Ontzorging van gebouweigenaren

In 2021 is gewerkt aan de ontwikkeling van het platform www.verbeterjehuis.nl. Dit heeft geleid tot afronding van de Europese aanbestedingsprocedure. Naar verwachting zal in september 2022 het platform gereed zijn (Kamerstukken II 2021/22, 30196, nr. 770). Met het platform wordt invulling gegeven aan de afspraken in het klimaatakkoord over het lanceren van een landelijk digitaal platform voor gebouweigenaren voor verduurzaming. Parallel zijn de inspanningen om de markt voor ontzorgingsdiensten voor particuliere woningeigenaren te ontwikkelen voortgezet. Op vele plekken in Nederland zijn in samenwerking tussen gemeenten, energieloketten, financiers en aanbieders van energiebesparende maatregelen ontzorgingsinitiatieven in ontwikkeling. Er is een overzicht van deze initiatieven gemaakt en er is een praktijkgemeenschap waarin ontzorgingsinitiatieven kennis en ervaring uitwisselen om hun dienstverlening te verbeteren (Kamerstukken II 2021/22, 32813, nr. 570).

Verduurzamen utiliteitsbouw commercieel en maatschappelijk vastgoed

Het streven om de eindnorm utiliteitsbouw 2050 in 2021 bekend te maken, is niet gehaald. Het onderzoek naar de beoogde norm is afgerond en geeft een beeld waarbij de norm voor de bestaande bouw bijna of geheel gelijk is aan de huidige nieuwbouwnorm. Publiceren is alleen nog niet mogelijk, omdat de aanvullende onderzoeken naar impact op de kosten en andere impacts nog niet gereed zijn. We streven naar publicatie in 2022 en inwerkingtreding op 1 juli 2023.

In 2021 is de Specifieke Uitkering Ventilatie in Scholen (SUVIS)-regeling voor onderwijsgebouwen in het primair en voortgezet onderwijs geopend, overtekend, gesloten en weer opnieuw geopend, naar aanleiding van de motie Westerveld Kuiken (Kamerstukken II 2020/21, 25295, nr. 1368). De Urgenda-middelen die in het kader van het doorbouwplan beschikbaar waren voor verduurzaming van maatschappelijk vastgoed zijn toegevoegd aan de eerste tranche van deze regeling. De cofinanciering door de gemeenten of schoolbestuur van 70% blijkt een obstakel, ondanks de overtekening. Om uitvoering te geven aan de motie Westerveld Kuiken is aanvullend € 100 mln. beschikbaar gesteld. Deze € 100 mln. is afkomstig van de gereserveerde middelen voor het verbeteren van ventilatie op scholen van 2023. De middelen zijn deels ingezet om de overtekende aanvragen in de eerste tranche te beoordelen en te beschikken. Het overige budget is ingezet om de tweede tranche van de SUVIS-regeling opnieuw open te stellen (Stcrt. 2021, 39783).

In 2021 is de Subsidieregeling Verduurzaming MKB geopend (Stcrt. 2021, 35913). Deze regeling van € 30 mln. voor advies en begeleiding, is vrijgemaakt in het kader van de Urgenda Klimaatzaak, om zo ook kleine ondernemers te stimuleren energiebesparende maatregelen te nemen.

De harmonisatie van wet- en regelgeving is op enkele onderdelen voorbereid tot wijziging van wetgeving. De actualisatie van de energiebesparingsplicht in 2021 is aangegrepen om eerste reeks voorstellen te doen, zoals het in lijn brengen met de Bouwbesluiteisen en het verwijderen van de energielabelplicht voor de industriefunctie. De internetconsultatie is op 15 december gesloten. In 2022 zal een handhavingsstrategie worden ontwikkeld, in 2021 is hiermee gestart.

In 2021 zijn vastgoedeigenaren van kantoren per brief geïnformeerd over de aankomende verplichting voor energielabel C in 2023. De bevoegde gezagen zijn geïnformeerd over de vergoeding van de handhavingslasten en hun taak als toezichthouder op deze verplichting. Aan Rijkswaterstaat is een bijdrage verstrekt voor het opstellen van een handhavingsprotocol voor het bevoegd gezag.

Kleine maatschappelijk vastgoedeigenaren worden via een provinciaal Ontzorgingsprogramma ontzorgd bij de verduurzaming van gebouwen (Stcrt. 2020, nr. 50645). In 2021 hebben alle provincies adviseurs aangetrokken en zijn de provincies begonnen met het adviseren van de eigenaren. Het programma loopt door in 2022 en 2023.

Circulair bouwen

Op 1 juli 2021 is de milieuprestatie-eis voor nieuwe woningen in de bouwregelgeving scherper gesteld, van 1,0 naar 0,8 (Stb. 2021, 147). Dit is een half jaar later dan de toegezegde datum van 1 januari 2021. De reden voor deze latere inwerkingtreding had geen relatie met de betreffende maatregel. Dit is een eerste stap naar de halvering van de eis uiterlijk in 2030. De Minister van BZK heeft aan de Tweede Kamer toegezegd te verkennen of de halvering van de eis kan worden versneld naar uiterlijk 2025 (Kamerstukken II 2021/22, 32847, nr. 825, Verslag van een schriftelijk overleg). In het najaar van 2021 is onderzoek gestart naar de bepaling van de waardering van CO₂-opslag in biobased materialen. Dit is gestart naar aanleiding van vragen van de Tweede Kamer (Aanhangsel Handelingen II 2020/21, nr. 1528).

Bouwregelgeving

In 2021 zijn diverse wijzigingen van het Bouwbesluit en Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) in werking getreden of in procedure gebracht. In het Bouwbesluit zijn nieuwe eisen gaan gelden voor onder andere toegankelijkheid en brand- en vluchtveiligheid (Stb. 2021, 147). Het Besluit Bouwwerken leefomgeving, dat naar verwachting in juli 2022 in werking treedt, is uitgebreid met een reductieplicht van stikstofemissies voor bouw- en sloopactiviteiten (Stb. 2021, 287). Het Bouwbesluit en het Bbl zijn verder gewijzigd in verband met hernieuwbare energie bij ingrijpende renovatie (Stb. 2021, 658). 

Daarnaast zijn een aantal voorstellen tot wijziging in procedure gebracht, waaronder een voorstel dat gemeenten een maatwerkbevoegdheid geeft om duurzame daken op bestaande en nieuw te bouwen gebouwen met een industriefunctie te verplichten (Kamerstukken II, 2021/22, 33118, nr. 200). Een voorstel ten aanzien van brandveiligheid van parkeergarages en laadpalen in parkeergarages is in consultatie gebracht (https://www.internetconsultatie.nl/verzamelwijzigingbbl2021). Tevens is gewerkt aan het verduidelijken van het wettelijk kader voor onder andere de bouwregelgeving ter uitwerking van onderdelen van het Klimaatakkoord. Zo is het wetsvoorstel gemeentelijke instrumenten in consultatie gebracht dat gemeenten de mogelijkheid biedt om te regelen welke wijken op termijn overstappen op een duurzaam alternatief voor aardgas (https://www.internetconsultatie.nl/wgiw/b1)

Stelsel certificeringwerkzaamheden aan gasverbrandingsinstallaties

In het op 1 oktober 2020 in werking getreden wettelijk stelsel voor werkzaamheden aan gasverbrandingsinstallaties (Stb. 2020, 354) is er vanuit gegaan dat bedrijven vanaf 1 april 2022 gecertificeerd moeten zijn om deze installaties (nog) te mogen plaatsen, onderhouden en repareren en dat de instellingen die deze bedrijven certificeren per 1 april 2022 daarvoor door de Raad voor Accreditatie zijn geaccrediteerd. Op 13 oktober 2021 is de Tweede Kamer bericht dat de datum 1 april 2022 niet meer haalbaar is omdat het opstellen en aanwijzen van certificatieschema’s meer tijd vergt dan bij de inwerkingtreding van het stelsel was voorzien (Kamerstukken II 2020/21, 32757, nr. 183). In overleg met partijen is de datum van 1 april 2022 daarom nader vastgesteld op 1 januari 2023. Deze aanpassing is op 22 november 2021 in het Staatsblad gepubliceerd (Stb. 2021, 555).

Nieuwe bepalingsmethode energieprestatie

Per 1 januari 2021 is de nieuwe bepalingsmethode voor de energieprestatie van gebouwen, de NTA 8800, van kracht geworden en het nieuwe uitgebreidere energielabel met meer informatie over de energieprestatie van het gebouw en de aanwezige isolatie en installaties. De nieuwe bepalingsmethode (NTA 8800) heeft in 2021 geleid tot 372.775 geregistreerde energielabels en 49.713 vergunningaanvragen. Wel zijn - conform de verwachting van een compleet nieuwe systematiek - een aantal ommissies en interpretaties geconstateerd in de nieuwe bepalingsmethode. Deze zijn in 2021 verbeterd en hebben uiteindelijk geleid tot de publicatie van een gewijzigde NTA 8800 per begin 2022. Energieadviseurs moesten tijdig worden opgeleid en geëxamineerd om de vraag naar energielabels aan te kunnen. Vanwege coronabeperkingen en het tekort aan energieadviseurs is een tijdelijke overgangsregeling voor vakbekwaamheid ingevoerd (tot 1 november 2021) en is de handhaving op de advertentieplicht opgeschort (tot 1 januari 2022). Met het aflopen van de overgangsregeling per 1 november 2021 is het boetebedrag voor het niet voldoen aan de labelplicht bij de oplevering en verkoop van een woning vervolgens opgehoogd (Kamerstukken II 2021/22, 30196 nr. 771).

Daarnaast zijn in 2021 de Standaard voor woningisolatie en de streefwaarden aan het energielabel toegevoegd, is een marktconsultatie uitgevoerd naar het digitaal aanvragen van het nieuwe energielabel (Kamerstukken II 2020/21, 30196, nr. 759) en is een onderzoek gedaan naar de prijsontwikkeling van het energielabel en een internationale vergelijking. Dit heeft geleid tot het starten van een vijftal vervolgacties voor doorontwikkeling van het energielabel (Kamerstukken II 2021/22, 30196 nr. 777).

Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen

Het kabinet geeft met de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Stb. 2019, 382) de consument een sterkere positie als opdrachtgever in de bouw. De wet verbetert de bouwkwaliteit en het bouwtoezicht door inschakeling van kwaliteitsborgers en vergoot daarnaast de aansprakelijkheid van de aannemer na de oplevering van het bouwwerk. De Minister van BZK heeft ter uitwerking van deze wet het Besluit kwaliteitsborging voor het bouwen (Bkb) eind 2021 voor advies voorgelegd aan de Raad van State en heeft de Regeling kwaliteitsborging voor het bouwen in internetconsultatie gebracht. Met de VNG is overeenstemming bereikt over de financiële compensatie voor de extra en gewijzigde taken die gemeenten voor de Wkb uit gaan voeren. Ter voorbereiding op de inwerkingtreding van de wet zijn ook in 2021 in samenwerking met bij de bouw betrokken partijen proefprojecten uitgevoerd om zo veel mogelijk ervaringen op te doen met het nieuwe stelsel. Hieruit zijn geen onoverkomelijke knelpunten naar voren gekomen. De Toelatingsorganisatie Kwaliteitsborging Bouw bereidt zich verder voor en heeft een eerste informele beoordeling van de instrumenten uitgevoerd. Na instelling zal de organisatie overgaan tot formele beoordeling. De inwerkingtreding van de Wkb is voorzien tegelijk met die van de Omgevingswet. Eind mei 2021 is - samen met de interbestuurlijke partners VNG, IPO en Unie van Waterschappen - besloten de inwerkingtreding van de Omgevingswet uit te stellen naar 1 juli 2022 (Kamerstukken II 2020/21, 33118, nr. 190).

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

4.1 Energietransitie en duurzaamheid

Subsidie(regelingen)

Energiebesparing Koopsector

Voor de verduurzaming van woningen wordt ondersteuning geboden aan woningeigenaren die hun woning verduurzamen. Sinds 2021 kunnen woningeigenaren voor subsidie voor isolatiemaatregelen terecht bij de Investeringssubsidie duurzame energie (ISDE). Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) kunnen voor subsidie voor isolatiemaatregelen nog steeds terecht bij de Subsidie Energiebesparing Eigen Huis (SEEH). Vanwege de overvraag op de SEEH en de voortzetting van de VvE is bij de eerste suppletoire begroting van 2021 het budget voor dat jaar verhoogd naar € 92,9 mln. Dit heeft geleid tot een hogere realisatie ten opzichte van de vastgestelde begroting. In totaal is er in 2021 € 90,1 mln. uitgegeven.

Energiebesparing Huursector

De uitgaven in 2021 voor de Stimuleringsregeling energieprestatie huursector (STEP) bedroegen € 18,2 mln. Naar verwachting zouden dit jaar aanvragen ter waarde van ca. € 37 mln. worden vastgesteld en betaald. Bij de eerste en tweede suppletoire begrotingen is de kasprognose bijgesteld naar € 28,6 mln. De middelen zijn onder andere ingezet voor de Wet Kwaliteitsborging en de huurcommissie. De kwaliteit van de laatste aanvragen bleek achteraf beduidend minder, waardoor er minder is uitgegeven. Er is €10,4 mln. niet uitgegeven.

Energietransitie en duurzaamheid

In het kader van de afspraken voor energietransitie in de gebouwde omgeving uit het Energieakkoord en het Klimaatakkoord verstrekte het Ministerie van BZK in 2021 subsidies aan enkele partijen, waaronder de voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal (klantcontact en informatievoorziening over het energielabel voor woningen en andere gebouwen), Platform 31 voor onder andere de renovation wave, de Brede Stroomversnelling, stichting Natuur en Milieu voor de campagne, «Zet je CV op 50%» en regionale energieloketten voor de publieke ontzorging. Met de eerste suppletoire begroting zijn budgetten gerealloceerd om de middelen op het juiste instrument te verantwoorden. Het betreft onder andere specifieke uitkeringen van de regeling reductie energieverbruik.

Stimuleringsregeling Aardgasvrije Huurwoningen (SAH)

Voor zowel sociale als particuliere huurwoningen kan een bijdrage worden verleend voor het aardgasvrij maken ervan. Bij de SAH staat aardgasvrij voorop en isolatie maakt hier – afhankelijk van de startsituatie van de woningen – in meer of mindere mate onderdeel van uit. Er was in 2021 een budget van € 21 mln. beschikbaar. Omdat het meer tijd kostte om aansluitingen op warmtenetten te realiseren, is er vertraging in het aanvraagproces opgelopen. Dit heeft geleid tot een lagere realisatie ten opzichte van de vastgestelde begroting. Er is in 2021 € 14 mln. van het budget uitgegeven.

Warmtefonds

In 2021 was € 67 mln. beschikbaar voor het Warmtefonds dat tegen aantrekkelijke voorwaarden financiering verstrekt aan woningeigenaren en VvE's die hun woning willen verduurzamen. Bij de eerste suppletoire begroting is het budget verlaagd ten behoeve van de overvraag op de SEEH en de voortzetting van de Vereniging van Eigenaren. In 2021 is € 27,4 mln. uitgegeven.

Kennis- en innovatieprogramma emissiearme bouwproducten (stikstof)

Bij de tweede suppletoire begroting in 2021 is er budget van de instrumenten Bijdrage aan agentschappen en Bijdrage aan andere hoofdstukken naar het instrument Subsidies (regelingen) overgeheveld om de middelen op het juiste instrument te verantwoorden. De middelen waren bestemd voor het maken van een digitaal afsprakenstelsel gericht op stikstofreductie in de bouw. In 2021 is het volledige budget van € 2,6 mln. uitgegeven.

Opdrachten

Energietransitie en duurzaamheid

Voor de uitvoering van de afspraken voor energietransitie in de gebouwde omgeving uit het Energieakkoord en het Klimaatakkoord verstrekte het Ministerie van BZK in 2021 diverse beleidadvies- en onderzoeksopdrachten, waaronder voor het energielabel en een landelijk digitaal platform voor gebouweigenaren voor verduurzaming. Bij de tweede suppletoire begroting van 2021 vond er een herschikking plaats van het instrument Bijdrage aan agentschappen naar het instrument Opdrachten om de uitgaven op het juiste instrument te kunnen verantwoorden. Het betrof onder andere opdrachten voor het Landelijk digitaal platform (Woonconnect) en de evaluatie en beleidsdoorlichting van artikel 4.1. Het budget kwam hiermee uit op € 4,9 mln. Dit budget is volledig uitgegeven.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Energietransitie en duurzaamheid

De Unie van Waterschappen (UvW) ontving in 2021 een bijdrage voor het Nationaal Programma Regionale Energiestrategieën (NP RES) ten behoeve van de ondersteuning van de dertig energieregio’s bij het opstellen van hun RES. Er is € 4,3 mln. uitgegeven. Bij de tweede suppletoire begroting in 2021 is het budget verlaagd met € 900.000 euro om de continuering van RES op het juiste instrument te verantwoorden. De uitgaven zijn uiteindelijk hoger uitgevallen aan subsidie programma Bouwwijzer, waardoor er sprake is van een overuitputting van € 200.000.

Bijdrage aan medeoverheden

Programma reductie energieverbruik

Dit betreft de Regeling reductie van energieverbruik in koopwoningen. De aanpak van gemeenten bestaat uit een scala aan activiteiten, zoals het organiseren van informatieavonden voor bewoners en gerichte acties richting eigenaar-bewoners in de vorm van energieadvies. Voor 2021 was een budget begroot van € 40 mln. Bij de eerste suppletoire begroting is dit verhoogd naar € 95 mln. Dit betreft een reallocatie naar het juiste instrument ten behoeve van de specifieke uitkeringen Regeling Reductie Energiegebruik. Dit budget is volledig uitgegeven.

Aardgasvrije wijken

Op 26 oktober 2020 is de Tweede kamer geïnformeerd over de selectie van de tweede tranche proeftuinen in het kader van het Programma aardgasvrije wijken (PAW). Bij de eerste suppletoire begroting is het budget opgehoogd met circa € 54,7 mln. om het restant van de tweede tranche proeftuinen te betalen. Dit budget is volledig uitgegeven.

Ontzorging maatschappelijk vastgoed

Dit betreft een eenmalige specifieke uitkering aan provincies voor activiteiten die tot doel hebben om kleine maatschappelijk vastgoedeigenaren te ontzorgen bij het verduurzamen van hun maatschappelijk vastgoed. Het gaat in totaal om € 25 mln. waarvan de eerste tranche van € 10 mln. in 2020 is uitgekeerd aan alle provincies, waarmee een start gemaakt is met een ontzorgingsprogramma voor het maatschappelijk vastgoed. De tweede tranche is in 2021 betaald. Vanuit het instrument Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken is bij de eerste suppletoire begroting van 2021 € 15 mln. gerealloceerd om de middelen voor het verduurzamen van maatschappelijk vastgoed en het aansluiten van koopwoningen op warmtenetten op het juiste instrument te verantwoorden. Dit budget is volledig uitgegeven.

Ventilatie in scholen

Het betreft een regeling voor onderwijsgebouwen in het primair en voortgezet onderwijs (SUVIS-regeling) voor het verbeteren van de ventilatie op scholen. In 2021 is de SUVIS-regeling geopend, overtekend en weer gesloten en weer opnieuw geopend, naar aanleiding van de motie Westerveld Kuiken (Kamerstukken II 2020/21, 25295, nr. 1368). In 2021 is € 125,6 mln. uitgegeven.

Bijdrage aan agentschappen

ILT (handhaving Energielabel)

In 2021 is € 11.000 gerealiseerd ten behoeve van de toezicht label C kantoren.

RVO.nl (uitvoering Energieakkoord)

Dit betreffen uitvoeringskosten voor de verschillende maatregelen voor het Klimaatakkoord die door RVO worden uitgevoerd. Deze middelen zijn gerealloceerd naar het juiste instrument. Het gaat hier om uitvoeringskosten voor onder andere het energielabel en een aanvullende jaaropdracht RVO 2021 voor de uitvoering SUVIS en aardgasvrije wijken.

Dienst Publiek en Communicatie

Bij eerste en tweede suppletoire begroting is het budget opgehoogd om de uitgaven aan de campagne ´Maatregelen in huis Iedereen doet wat´ te realiseren.

RVO.nl (energietransitie en duurzaamheid)

In 2021 heeft RVO.nl in opdracht van het Ministerie van BZK het jaarprogramma 2021 uitgevoerd. Het is een breed programma op het gebied van energietransitie in de gebouwde omgeving met onder andere kennisverspreiding, beleidsonderbouwing, ontwikkeling en uitvoering van meerdere subsidieregelingen. Het gaat hier onder meer om de regelingen SEEH, STEP, SAH, RRE en RREW. De uitvoeringskosten kwamen van het instrument RVO.nl (Uitvoering Energieakkoord) en zijn bij tweede suppletoire gerealloceerd voor de nieuwe jaaropdracht. Dit verklaart de hogere realisatie.

4.2 Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

Subsidie(regelingen)

Er zijn in 2021 diverse subsidies verstrekt, waaronder voor de Wet kwaliteitsborging, Stichting De Bouwcampus, stichting BIM-loket en het ontwikkelen en publiceren van Nederlands Technische Afspraak (NTA) en 'Periodieke beoordeling (APK) constructieve veiligheid grote publieke gebouwen’. Met de eerste en tweede suppletoire begrotingen is het budget opgehoogd voor de realisatie van onder andere de wet Kwaliteitsborging en de Energy Performance of Buildings Directive (EPBD). Er is circa € 2,7 mln. uitgeput.

Opdrachten

Er zijn diverse opdrachten voor beleidsadvies en -onderzoek verstrekt, waaronder onderzoek naar breedplaatvloeren en middelen voor de Helpdesk Bouwregelgeving.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

In 2021 is een bijdrage aan het Kadaster verstrekt voor de Digitalisering van het Dossier bevoegd gezag.

Ontvangsten

Er is in 2021 meer ontvangen dan begroot. Dit betreft de eindafrekening van RVO over 2021.

4.5 Artikel 5. Ruimtelijke ordening en omgevingswet

A. Algemene doelstelling

Een goede kwaliteit van de leefomgeving.

Het beleid is gericht op de realisatie van een veilige, gezonde en aantrekkelijke woon- en leefomgeving en een efficiënt gebruik van onze ruimte, nu en in de toekomst. Daarnaast werkt het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) aan een stelsel van omgevingsrecht, waarmee overheden, burgers en bedrijven gezamenlijk kunnen werken aan een goede omgevingskwaliteit.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Regisseren

C. Beleidsconclusies

Inwerkingstredingsdatum Omgevingswet

Eind mei 2021 is - samen met de interbestuurlijke partners VNG, IPO en Unie van Waterschappen - besloten de inwerkingtreding van de Omgevingswet uit te stellen naar 1 juli 2022 (Kamerstukken II 2020/21, 33118, nr. 190), omdat er meer tijd nodig is om het Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO) opgeleverd, ingeregeld en stabiel werkend te krijgen. Inmiddels is duidelijk dat ook de datum van 1 juli 2022 niet gehaald zal worden. De nieuwe datum van inwerkingtreding is, in overeenstemming met de bestuurlijke partners, bepaald op 1 januari 2023 (Kamerstukken II 2021/22, 33118, nr. 220). Dit mede naar aanleiding van het advies van het Adviescollege ICT.

Er gaat al veel goed met de invoering van de Omgevingswet, zoals de vergunningverlening die goed functioneert. Daarnaast zijn bijna alle gemeenten, provincies en waterschappen inmiddels aangesloten op het nieuwe systeem, waarmee inmiddels veel wordt geoefend. Er zijn echter verschillende onzekerheden bij de zogeheten planketen waar gemeenten, provincies en waterschappen met plansoftware nieuwe omgevingsplannen kunnen publiceren.

Om de Omgevingswet op een verantwoorde manier in te voeren, is niet langer vastgehouden aan de invoeringsdatum van 1 juli 2022. Het is immers belangrijk dat de dienstverlening aan inwoners en bedrijven niet in het geding komt en dat gebiedsontwikkeling ongehinderd doorgang kan hebben. Daarbij is van belang dat er voldoende tijd is voor de uitvoeringspraktijk en de eindgebruikers (burgers en bedrijven) om de inhoud van het stelsel te beproeven en ermee te oefenen. 

Zoals in de laatste voortgangsbrief van december 2021 (Kamerstukken II 2020/21, 33118, nr. 209) is beschreven, is in 2021 fors geïnvesteerd op de beschikbaarheid en de stabiliteit van het DSO en zijn de eerste aanpassingen gedaan om de verwerking van grote geometrische bestanden via het DSO te verbeteren. Dit geldt ook voor de Viewer van het DSO. Met softwareleveranciers en bevoegd gezagen is hard gewerkt om de lokale systemen aan te passen en de aansluitingen met de landelijke voorziening tot stand te brengen. De stand van zaken in de aantallen aangesloten bevoegde gezagen wordt wekelijks gepubliceerd op de website Aan de slag met de omgevingswet en wordt maandelijks via de aansluitmonitor aan beide Kamers gemeld.

Afgelopen jaar zijn bevoegd gezagen begonnen met oefenen en inregelen of maken ze plannen om daarmee te starten. Het oefenen is van groot belang zodat - voorafgaand aan inwerkingtreding - alle partijen leren hoe ze met de Omgevingswet en het digitale stelsel om moeten gaan.

Nationale Omgevingsvisie

In september 2020 is de NOVI afgerond en na behandeling in de Eerste en Tweede Kamer is deze vastgesteld (stcrt 2020, 48104). Hiermee is de NOVI de geldende Rijksvisie, die richting geeft op inrichting van de fysieke leefomgeving. Samen met de NOVI is de uitvoeringsagenda gepubliceerd. Deze geeft handelingsperspectief over hoe de ambities in de NOVI uitgevoerd kunnen worden, bijvoorbeeld via omgevingsagenda’s, NOVI-gebieden, verstedelijkingsstrategieën, (nationale) programma’s, wetgeving of financiële instrumenten. Zo is in 2021 gestart met de gezamenlijke uitwerking (Rijk-regio) van acht NOVI-gebieden waar de opgaven en/of de samenhang tussen de opgaven dusdanig complex en urgent is dat een extra impuls voor de aanpak noodzakelijk is om tot duurzame samenhangende ruimtelijke keuzes te komen. Ook zijn in 2021 de bestaande gebiedsagenda’s omgebouwd tot bredere omgevingsagenda’s. Hierbij is door provincies, gemeenten, waterschappen en het Rijk samen bepaald welke opgaven in het gebied aandacht en uitwerking vragen. In maart 2021 is de eerste jaarlijkse NOVI-conferentie met alle betrokken partijen georganiseerd.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Uitgaven

5.1 Ruimtelijke ordening

Subsidies

Programma Ruimtelijk Ontwerp

Het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp 2021-2024 is onder andere gericht op het stimuleren van de inzet van ontwerp bij lokale en regionale inrichtingsopgaven. Het programma biedt de mogelijkheid voor cofinanciering bij een samenhangende en vernieuwende aanpak van urgente maatschappelijke opgaven in de fysieke leefomgeving. Juist op de regionale en lokale schaal kunnen nieuwe breed gedragen initiatieven een innovatieve aanpak ontwikkelen. Het stimuleringsprogramma is gericht op lokale en regionale overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties en collectieven van burgers die samen met ontwerpers aan de slag willen.

De Ministeries van BZK en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) hebben het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie (SCI) gevraagd een vierjarig stimuleringsprogramma op te zetten. Het stimuleringsprogramma werkt met het instrument open oproep (tender). Jaarlijks starten twee open oproepen, elk gericht op een ander actueel thema. Elke open oproep biedt tevens een platform voor kennisdeling en het zichtbaar maken van de resultaten. Zo zijn de resultaten en inzichten ook elders bruikbaar. In 2021 is het SCI twee open oproepen gestart: ‘Anders Werken aan Wonen’ en ‘Prachtige Productielandschappen’. Bij eerste suppletoire begroting is € 1,2 mln. overgeboekt naar OCW voor de uitvoering van dit programma.

Basisregistraties

Aan de stichting Geonovum is een subsidie verleend voor het basisprogramma voor het ontwikkelen en beheren van de geo-standaarden, kennisoverdracht en advisering over geo-informatie en geo-informatie-infrastructuur. Bij eerste suppletoire begroting zijn middelen gerealloceerd om deze op het juiste instrument te verantwoorden.

Ruimtelijk Instrumentarium (diversen)

In 2021 is een subsidie verstrekt aan Architecture Workroom Brussels dat uitvoering geeft aan het Delta Atelier. Het Delta Atelier is een kennis- en actieplatform van gelijkwaardige partners waarin nu al meer dan 50 ontwerpers, overheden, burgerinitiatieven en lokale organisaties samenkomen en op innovatieve manieren werken aan de verduurzaming van de stadslandschappen in onze gezamenlijke delta.

Basisregistratie Ondergrond

Het betreft hier een subsidie aan BIJ12 voor het aansluiten van het landelijk register grondwater en een subsidie aan de Unie van Waterschappen voor het ontwikkelen, implementeren en aansluiten van standaarden voor de basisregsitratie ondergrond.

Opdrachten

Programma Ruimtelijk Ontwerp

Het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp 2021-2024 (‘Ontwerp verbindt’) vormt het beleidskader voor BZK en OCW om de inzet van ruimtelijk ontwerp voor urgente maatschappelijke vraagstukken te verbreden en te versterken. Ruimtelijk ontwerp is een noodzakelijk instrument om te komen tot een integrale, gebiedsgerichte aanpak van vraagstukken in de fysieke leefomgeving en voor het behoud van een goede omgevingskwaliteit. Ontwerp zorgt voor creativiteit, bundeling van initiatieven en vergroot de kans op realisatie. Het Actieprogramma is gekoppeld aan de uitwerking van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Het programma ondersteunt de inzet van het ruimtelijk ontwerp bij de NOVI-opgaven op nationaal, regionaal en lokaal schaalniveau.

In 2021 is het budget ingezet voor de uitvoering van het actieprogramma gericht op onder meer de opzet en start van learning communities, inhoudelijke netwerkbijeenkomsten en een onderzoek naar de inzet van (rijks)instrumenten voor de versterking van competenties bij opdrachtgevers en ontwerpers. Er is een start gemaakt met de Ontwerpagenda en in samenwerking met Agenda is een ontwerploket opgezet. Daarnaast is ontwerpend onderzoek ingezet op de thema’s energietransitie en circulaire economie, verstedelijking, vitaliteit van binnensteden in de grote steden en klimaatadaptatie. Het programma is tevens partner in de City Deal Openbare Ruimte. Het programma Ruimtelijk Ontwerp verzorgt de interdepartementale coördinatie voor het College van Rijksadvieurs. De realisatie viel in 2021 lager uit doordat onder meer middelen bij tweede suppletoire begroting zijn gerealloceerd om deze op het juiste instrument te verantwoorden.

Basisregistratie Ondergrond (BRO)

Dit betreft middelen die gebruikt zijn voor het uitbesteden van beleidsadviezen, praktijkvoorbeelden en onderzoeksopdrachten op het terrein van de Basisregistratie- Ondergrond (BRO). De middelen zijn bij eerste suppletoire begroting overgeheveld om op het juiste instrument te verantwoorden.

Gebiedsontwikkeling

In het kader van gebiedsontwikkeling zijn in 2021 beleidsinhoudelijke onderzoeksopdrachten en evaluaties aan derden uitbesteed op het gebied van effecten van keuzes voor de leefomgeving bij de uitvoering van het Klimaatakkoord en de RES. Daarnaast zijn in 2021 voor zeven stedelijke regio’s verstedelijkingsstrategieën opgesteld, namelijk Metropool Regio Amsterdam, de regio Utrecht en de Zuidelijke Randstad, Groningen-Assen, Zwolle, Arnhem-Nijmegen-Foodvalley, Stedelijk Brabant. Ook zijn er in 2021 bijdragen verstrekt aan de gebiedsgerichte bereikbaarheidsprogramma’s in een aantal van deze gebieden. Bij eerste suppletoirebegroting zijn de middelen in het juiste kasritme geplaatst. Bij tweede suppletoire begroting zijn de middelen gerealloceerd om op het juiste instrument te verantwoorden.

Geoinformatie

Er is een bedrag uitgegeven aan de procesbegeleiding van een verkenning op het gebeid van Geoinformatie.

Ruimtegebruik bodem

Het budget voor Ruimtegebruik Bodem is bij eerste suppletoire begroting gerealloceerd.

Ruimtelijk instrumentarium (diversen)

Wind op zee

Het budget voor Wind op zee is bij eerste suppletoire begroting gerealloceerd.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Kadaster (basisregistraties)

Dit betreft een structurele bijdrage aan het Kadaster. De bijdrage is bestemd voor beheer en ontwikkeling van de landelijke voorzieningen van basisregistraties in het geo-informatiedomein en in enkele gevallen ook voor het actueel houden van de inhoud (als bronhouder). Tevens gaat het om beheer en ontwikkeling van de gezamenlijke verstrekkingsvoorziening voor geo-informatie Publieke Dienstverlening op de Kaart (PDOK), het Nationaal Geo-Register (NGR) in relatie tot de Europese richtlijn INSPIRE en de beheerkosten van het landelijke online portaal voor ruimtelijke plannen.

Geo-informatie

In het kader van ontwikkeling van de geo-basisregistraties en andere standaardisatie in het geo-domein zijn bijdragen verstrekt aan onder andere Geonovum en ICTU. Deze betreffen beheer en ontwikkeling van standaarden, begeleiding van de Europese richtlijn Inspire en de ontwikkeling van een visie op doorontwikkeling van de Geo-basisregistraties. Bij tweede suppletoire begroting is een bedrag gerealloceerd voor een bijdrage aan de ICTU voor het programma Doorontwikkeling in Samenhang Geo basisregistraties. Bij Slotwet 2021 is gerealloceerd om de bevoorschotting aan Geonovum voor de opdracht 2022 op de juiste regeling in de begroting te kunnen verantwoorden.

Basisregistratie Ondergrond (BRO)

Voor het programma BRO zijn er bijdragen verstrekt aan Geonovum, ICTU en Kadaster. Geonovum en het Kadaster zijn verantwoordelijk voor de standaardisatie, validatie en visualsatie van de data. ICTU verzorgde de ondersteuning van de implementatie.

In 2021 is er een bijdrage verstrekt aan het Waterschapshuis voor het leveren van beeldmateriaal en een bijdrage aan het CBS voor het verstrekken van ruimtelijke statistieken.

Bijdrage aan medeoverheden

Diverse projecten ruimtelijke kwaliteit

Projecten Budget Investeringen Ruimtelijke Kwaliteit (BIRK)

De gemeente Breda heeft in 2010 in het kader van Birk een bijdrage ontvangen. De bijdrage was bestemd voor kwaliteitsinrichting van de openbare ruimte in de directe omgeving van het nieuwe HSL station. In 2021 heeft de laatste betaling plaats gevonden.

Projecten Bestaand Rotterdams Gebied (BRG)

De oplevering van het het programma BRG is in verband met Corona een jaar uitgesteld. De financiële middelen zijn gerealloceerd bij eerste suppletoire begroting.

Projectnota Ruimte

Het budget is een extra impuls voor de versterking van de economische concurrentiepositie, krachtige steden en platteland, borging belangrijke ruimtelijke waarden en borging van veiligheid. Alle projecten zouden voor 1 januari 2021 gerealiseerd zijn. Vanwege de coronacrisis hebben enkele projecten vertraging opgelopen. Rijk en regio hebben gezamenlijk besloten de looptijd van BRG te verlengen tot en met 1 januari 2022 op basis van een wijzigingsovereenkomst. 

Gebiedsontwikkeling

De gemeente Vlissingen heeft een bijdrage van € 15 mln. ontvangen voor het project Kenniswerf Vlissingen. Met de beschikbaar gestelde middelen zal ruimte gecreëerd worden voor het vestigen van nieuwe bedrijvigheid, ontwikkel-, test- en demofaciliteiten, starters, scale-ups en R&D afdelingen. Hiermee wordt tevens het vestigingsklimaat positief beïnvloed en ontstaat ruimte voor een campus met internationale uitstraling en aantrekkingskracht. Bij tweede suppletoire begroting is gerealloceerd voor de bijdrage aan regionale overheden voor het ondersteunen van verstedelijkingsstrategieën.

Ruimtelijk Ontwerp

Het waterschap Limburg heeft een bijdrage ontvangen voor het project «beeld op de rivier» , dat is gericht op een samenhangende visie op het rivierengebied.

Bijdrage aan (inter-)nationale organisaties

ESPON

Bij tweede suppletoire begroting zijn middelen gerealloceerd voor een betaling van contributie aan de het Europese programma European Spatial Planning Observation Network (ESPON).

Bijdrage aan agentschappen

RVB

Het Rijksvastgoedbedrijf ontvangt een bijdrage voor het slimmer gebruik maken van Rijksvastgoed in het licht van maatschappelijke opgaven, zoals op het gebied van de energietransitie. Bij eerste suppletoire begroting is € 1 mln. gerealloceerd voor de jaarlijkse bijdrage aan College van Rijksadviseurs .

RIVM

Het RIVM heeft een bijdrage ontvangen voor het expertisecentrum Windenergie.

RWS (leefomgeving)

Rijkswaterstaat (RWS) ontvangt een bijdrage voor diverse beleidsondersteunende en adviserende activiteiten in het domein van de fysieke leefomgeving, waaronder beheer en exploitatie van het Omgevingsloket-online (OLO). Bij eerste suppletoire begroting zijn er middelen gerealloceerd om op het juiste instrument te verantwoorden.

Basisregistratie Ondergrond (BRO)

RWS heeft in 2021 een bijdrage ontvangen voor de beleidsondersteunende en adviserende activiteiten in het kader van de Basisregistraties ondergrond.

Bijdrage aan (andere) begrotingsstukken

Infrastructuur en Waterstaat (H12)

Dit betreft een overboeking aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) voor de licenties voor het geografisch informatiesysteem.

5.2 Omgevingswet

Subsidies(regelingen)

Eenvoudig Beter

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Unie van Waterschappen (UvW) ontvangen subsidie om de gemeenten en waterschappen te ondersteunen bij het implementeren van en het werken met de Omgevingswet.

Bij tweede suppletoire begroting is € 23 mln. beschikbaar gesteld voor de extra kosten van de implementatie - door het verschuiven van de inwerkingtreding van de Omgevingswet - voor de koepels van gemeenten, provincies en waterschappen en voor de rijkspartijen die de Omgevingswet invoeren. De middelen worden door de koepels ingezet als stimulans voor een goede en tijdige invoering van de wet en aan maatregelen die de implementatie van de wet extra ondersteunen. Het geld komt ten goede aan de bevoegd gezagen die de Omgevingswet moeten invoeren.

Opdrachten

Eenvoudig Beter

Het betreft een aantal kleinere opdrachten, waaronder onderzoeksopdrachten en advisering over het fysieke domein. Deze opdrachten hebben bijgedragen aan de producten die zijn opgeleverd of nog worden opgeleverd binnen het stelsel van Omgevingswet.

Aan de Slag

Het opdrachtenbudget is besteed aan diverse onderzoeksopdrachten, beleidsadviezen en communicatiemiddelen en -producten, zodat betrokken partijen en organisaties kunnen werken met het nieuwe digitale stelsel Omgevingswet. Voor diverse doelgroepen, zoals beleidsmedewerkers van de bevoegd gezagen, softwareleveranciers, communicatieadviseurs en bestuurders zijn bijeenkomsten georganiseerd ter voorbereiding op het leren werken met de Omgevingswet. Vanwege de COVID-maatregelen vonden deze vooral digitaal plaats. Bij eerste suppletoire begroting heeft er een reallocatie naar plaatsgevonden om de uitgaven op het juiste instrument te verantwoorden.

Service Team Rijk

Bij tweede suppletoire begroting is vanuit het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) een bijdrage ontvangen voor het Serviceteam Rijk (STR). Het STR digitaliseert de rijksregelgeving onder de Omgevingswet voor de zes departementen die regelgeving hebben in het Omgevingswetdomein. In 2021 zijn de laatste aanvullingsregelingen en verschillende wijzigingssporen bekendgemaakt. Ook is in 2021 een belangrijk deel van de ontwikkeling van toepasbare regels afgerond.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Kadaster

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die het Kadaster uitvoert in het kader van het afbouwen, implementeren, beheer en doorontwikkeling van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Samen met een aantal ontwikkelpartners, Rijkswaterstaat, KOOP, Geonovum en Kadaster, werkt het Ministerie van BZK aan het DSO. Elke ontwikkelpartner zet daarvoor expertise in. Bij tweede suppletoire begroting zijn onder meer middelen gerealloceerd binnen het instrument voor Geonovum om deze op de juiste regeling te verantwoorden.

Geonovum

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die Geonovum uitvoert in het kader van de ontwikkeling, implementatie en het beheer van het DSO. Bij eerste en tweede suppletoire begrotingen zijn middelen gerealloceerd om deze op de juiste regeling te verantwoorden.

ICTU

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die ICTU uitvoert in het kader van de monitor op de implementatie van het DSO. Hiermee wordt beoogd te monitoren in hoeverre betrokken partijen en organisaties in staat zijn om te kunnen werken met het DSO.

Aan de Slag

Dit betreft de nabetaling bijdrage 2020 aan VNG voor het uitvoeren van activiteiten in het kader van de ontwikkeling van het DSO en het leveren van invoeringsondersteuning voor de stelselwijziging. Hiervoor zijn bij eerste suppletoire begroting middelen gerealloceerd.

Diverse bijdragen

Er zijn diverse opdrachten verstrekt aan IPO en VNG voor diverse onderzoeken naar de financiële effecten van de Omgevingswet voor de medeoverheden. Hiervoor zijn bij eerste suppletoire begroting middelen gerealloceerd.

Bijdrage aan Medeoverheden

Aan de Slag

Dit betreft onderzoeken naar de financiële effecten van de inwerkingtreding van de Omgevingswet.

Eenvoudig Beter

Het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de VNG hebben bijdragen ontvangen voor een aantal onderzoeken met als doel om de financiële effecten van de Omgevingswet voor de medeoverheden te onderzoeken.

Bijdrage aan agentschappen

RWS (Eenvoudig Beter)

Voor ondersteuning bij de invoering van het stelsel van de Omgevingswet ontvangt RWS een bijdrage. Inzet van deze expertise is een continuering van hetgeen gebruikelijk was bij het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). Er zijn in 2021 diverse opdrachten verleend aan RWS voor het digitaliseren van de regelgeving. Om de middelen op de juiste regeling te verantwoorden is bij eerste suppletoire begroting binnen het instrument gerealloceerd naar de regeling Aan de Slag.

Aan de Slag

Dit betreft de bijdrage voor de activiteiten die Rijkswaterstaat (RWS) uitvoert in het kader van de ontwikkeling van het DSO, de ontwikkeling van het Informatiepunt en het leveren van invoeringsondersteuning voor de stelselwijziging. Samen met ontwikkelpartner RWS werkt het ministerie van BZK aan de afbouw, ontwikkeling en implementatie van het DSO. Om de bijdrage aan Rijkswaterstaat op het juiste instrument te verantwoorden zijn bij eerste en tweede suppletoire begrotingen middelen gerealloceerd.

Diverse agentschappen

Dit betreft een bijdrage aan het Kennis- en Exploitatiecentrum Officiële Overheidspublicaties (KOOP) voor de ontwikkeling van een database voor de Crisis- en Herstelwet.

Ontvangsten

Ruimtelijke Ordening

Voor de basisregistraties is de jaarlijkse bijdrage van de UvW van € 3,8 mln. ontvangen. Tevens hebben er afrekeningen met Rijkswaterstaat over 2020 voor beleidsondersteunend advies plaats gevonden en ook over een opdracht voor het Serviceteam Rijk voor in totaal € 1,1 mln. Ook met het Kadaster heeft een afrekening over de jaaropdracht 2020 plaats gevonden van € 0,6 mln. Van een aantal gemeenten zijn nog ontvangsten binnen gekomen van in totaal € 0,1 mln.

Omgevingswet

Voor de ontvangsten was er bij eerste en tweede suppletoire een bedrag aan ontvangsten van € 6,6 mln geraamd. Bij de afrekening over de opdrachten voor 2020 is een totaalbedrag van € 5,3 mln. van verschillende ontwikkelpartners teruggekomen. Het verschil zit in de niet betaalde bijdrage van het IPO voor het beheer DSO. Deze bijdrage 2021 wordt waarschijnlijk in 2022 alsnog betaald.

4.6 Artikel 6. Overheidsdienstverlening en informatiesamenleving

A. Algemene doelstelling

• – een veilig en betrouwbaar identiteitsstelsel waarbij veilig en efficiënt gebruik wordt gemaakt van (persoons)gegevens;

• – bijdragen aan het vertrouwen in de overheid door het verbeteren van de informatiepositie van burgers en bedrijven;

• – zorgdragen voor toegankelijke en transparante overheidsinformatie;

• – het bewaken van rechten en publieke waarden, zoals privacybescherming en zelfbeschikking, in de informatiesamenleving en daarmee bijdragen aan de bewaking van de kernwaarden van de democratie.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor het bevorderen van een adequate digitale overheidsdienstverlening, waarbij het belangrijkste doel is dat de dienstverlening toegankelijk is voor iedereen.

In de portefeuilleverdeling zijn onderstaande rollen en verantwoordelijkheden belegd bij de Staatssecretaris van BZK.

Stimuleren

De Minister van BZK stimuleert het gebruik van nieuwe digitale technologieën voor het oplossen van maatschappelijke vraagstukken, waarbij de markt ook nadrukkelijk uitgedaagd wordt om mee te denken over antwoorden op maatschappelijke vragen.

Regisseren

De Minister van BZK zorgt voor maatregelen die burgers rechten geven en beschermen tegen ongewenste aspecten van digitalisering. De Minister van BZK pakt de rol om voortdurend de beleidsagenda op het terrein van de informatiesamenleving en overheid te herijken aan de eisen van de tijd.

De Minister van BZK is stelselverantwoordelijk voor de inrichting en governance van de digitale overheid, waaronder de digitale basisinfrastructuur die deze mogelijk maakt.

De Minister van BZK heeft een kaderstellende rol op het gebied van de digitale overheid. Kaderstellen gebeurt in de vorm van wetgeving, standaarden, architectuurkaders en richtlijnen rekening houdend met Europese ontwikkelingen en verplichtingen.

De Minister van BZK heeft een coördinerende rol met betrekking tot alle officiële publicaties van de overheid.

Uitvoeren

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de inrichting, beschikbaarstelling, instandhouding, werking, beveiliging en betrouwbaarheid van generieke voorzieningen voor elektronisch berichtenverkeer en informatieverschaffing, alsmede voor de voorzieningen voor het inloggen bij overheidsdienstverleners(authenticatie) en registratie van machtigingen in het burgerservicenummer (BSN)-domein.

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor het beleid rondom het vaststellen van de identiteit alsmede de verstrekking van reisdocumenten op basis daarvan. Ook is de Minister van BZK verantwoordelijk voor de vastlegging van persoons- en adresgegevens in de Basisregistratie Personen (BRP). In dat kader houdt de Minister van BZK toezicht op de uitvoering van de Paspoortwet, monitort de uitvoering van de wet BRP en ondersteunt de gemeenten die primair verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van deze wetten. De Minister van BZK faciliteert hiermee het juiste gebruik van persoons- en adresgegevens door andere overheidsinstanties. Het tegengaan van fraude met, en het corrigeren van fouten van, persoons- en adresgegevens en reisdocumenten vormt hiervan een integraal onderdeel.

C. Beleidsconclusies

Digitale Inclusie en vermindering regeldruk voor burgers

Ook als je voldoende vaardig bent, schiet overheidsdienstverlening soms tekort. Bijvoorbeeld als het gaat om persoonlijk contact. Het kabinet heeft daarom maatregelen aangekondigd om de dienstverlening te verbeteren en de overheid toegankelijker en begrijpelijker te maken. Vanuit Digitale inclusie en Vermindering regeldruk voor burgers hebben we daar op verschillende manieren aan bijgedragen. Het aantal fysieke Informatiepunten Digitale Overheid is bijvoorbeeld verhoogd naar 351. Ook werkt het Rijk aan een betere digitale toegankelijkheid van diensten en het gebruik van duidelijke taal. Onderzoek wordt gedaan om het digitaal bewustzijn te vergroten, knelpunten worden aangekaart om dienstverlening te verbeteren en er wordt gewerkt aan een digitaal inclusieve samenleving. In de voortgangsbrief Digitale inclusie 2021 gaan we in op de resultaten ten aanzien van digitale inclusie (Kamerstukken II 2020/21, 26643, nr. 809).

NL DIGIbeter, Agenda digitale overheid

Als onderdeel van de bredere Nederlandse digitaliseringsstrategie van het kabinet is er de afgelopen jaren gewerkt aan een ambitieuze, brede agenda om overheidsbreed kansen en uitdagingen te pakken die de informatiesamenleving is biedt. Deze Agenda digitale overheid heet NL Digibeter. Om maatschappelijke vraagstukken op te pakken en de digitale dienstverlening goed te organiseren is een digitale transformatie nodig. Daarbij werken wij als één overheid samen. Om deze transformatie te realiseren is er de afgelopen jaren in projecten geïnvesteerd via de investeringspost. In 2021 is de de investeringspost geëvalueerd en voor het bijbehorende beleidsartikel een beleidsdoorlichting uitgevoerd. Beiden zijn in 2021 aan uw Kamer aangeboden. Het kabinet komt in 2022 met een reactie op deze beleidsdoorlichting.

Stelsel van basisregistraties

Het Meldpunt Fouten in Overheidsregistraties is in januari 2021 gestart. Het meldpunt helpt mensen, bedrijven en organisaties die vermoeden dat de overheid verkeerde gegevens van hen heeft geregistreerd. In 2021 zijn bij het meldpunt in totaal 504 meldingen binnengekomen. Het meldpunt corrigeert zelf geen gegevens en herstelt geen gevolgen, maar werkt bij afhandeling van de meldingen intensief samen met verantwoordelijke overheidsorganisaties.

Met het interbestuurlijke programma Regie op gegevens is er in 2021 als uitvoering van de beleidsbrief van 11 juli 2019 gewerkt aan het fundament voor het versterken van de regie op gegevens voor burgers (Kamerstukken II 2018/19, 32761, nr. 147) . De afspraken en spelregels betreffende het delen van gegevens door burgers met partijen buiten de overheid zijn verder uitgewerkt als basis voor wetgeving. Ook zijn diverse (burger)onderzoeken voor het delen van gegevens uitgevoerd.

De Basisregistratie Personen (BRP) wordt op basis van een meerjarige ontwikkelagenda verbeterd. In 2021 is gewerkt aan beter zicht op verblijf van arbeidsmigranten in Nederland. Hierover is gerapporteerd in het hoofdstuk Registratie van de voortgangsrapportage Arbeidsmigranten (Kamerstukken II 2020/21, 29861, nr. 77). Een voorstel tot wijziging van de wet BRP werd aangenomen, waardoor op 1 januari 2022 een experimentartikel in werking kon treden ten behoeve van doorontwikkeling van de BRP.

Informatieveiligheid

Vanwege de toename van ransomware-aanvallen wereldwijd, stond het inhoudelijk programma van de Overheidsbrede Cyberoefening in 2021 in het teken van dit thema1. In webinars, van en voor de overheid, is er kennis en informatie gedeeld over ransomware, wat organisaties kunnen doen aan zowel de preventieve kant als in de respons en herstel. Ook ging de gesimuleerde hackaanval van het programma, die alle overheden live konden volgen en ook terug kunnen kijken, in op een ransomware-aanval. Dit oefenscenario is ook online (gratis) te downloaden voor alle overheden, zodat zij met dit scenario in de eigen organisatie kunnen oefenen.

Tevens is er een handreiking over redteaming gepubliceerd in dezelfde periode 2. De handreiking beschrijft wat er komt kijken bij een redteam oefening: welke vormen, elementen en spelers er zijn bij zo’n oefening en waar rekening mee gehouden moet houden bij het zelf organiseren van een redteam oefening.

Met bovenstaande inzet vervult het Ministerie van BZK haar faciliterende, ondersteunende en aanjagende rol richting alle overheden. Informatieveiligheid is en blijft namelijk de verantwoordelijkheid van iedere overheidsorganisatie. Elke vorm van interbestuurlijke samenwerking, kennisdeling en oefening zorgt voor een verhoogde alertheid en inzet op het thema informatieveiligheid.

D. Budgettaire gevolgen van beleid