Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN FINANCIËN EN NATIONALE SCHULD IX

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Gerealiseerde uitgaven IX Financiën verdeeld over beleids- en niet-beleidsartikelen (x € 1 mln.). Totaal € 9.480,5 mln.

Figuur 2 Gerealiseerde ontvangsten IX Financiën (x € 1 mln.). Totaal € 172.147,5 mln.

Figuur 3 Gerealiseerde belastingontvangsten IX Financiën verdeeld over beleidsartikelen (x € 1 mln.). Totaal € 168.935,0 mln.

Figuur 4 Gerealiseerde niet-belastingontvangsten IX Financiën verdeeld over beleids- en niet-beleidsartikelen (x € 1 mln.). Totaal € 3.212,5 mln.

Figuur 5 Gerealiseerde uitgaven IX Nationale Schuld verdeeld over beleidsartikelen (x € 1 mln.). Totaal € 48.049,2 mln.

Figuur 6 Gerealiseerde ontvangsten IX Nationale Schuld verdeeld over beleidsartikelen (x € 1 mln.). Totaal € 78.272,9 mln.

A. ALGEMEEN

1 1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de staatssecretarissen van Financiën, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Financiën (IX) over het jaar 2021 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Financiën decharge te verlenen over het in het jaar 2021 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van FinanciënSigrid A.M. Kaag

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

Algemeen

Voor u ligt het jaarverslag 2021 van het ministerie van Financiën, begrotingshoofdstuk IX (Financiën en Nationale Schuld) van de Rijksbegroting. In het jaarverslag worden de gerealiseerde beleidsdoelen, gebruikte instrumenten en ingezette middelen verantwoord ten opzichte van de begroting. Waar relevant wordt verwezen naar Kamerstukken of andere beschikbare verantwoordingsinformatie. De Rijksbegrotingsvoorschriften (RBV) en de Comptabiliteitswet (CW) vormen het regelgevend kader voor het jaarverslag.

Het algemeen financieel-economische beleid en het begrotingsbeleid worden primair verantwoord in het Financieel jaarverslag van het Rijk (FJR). Daarin worden ook de belastingontvangsten toegelicht.

Vanwege tussentijdse afrondingen op duizenden, miljoenen of miljarden euro’s kan het voorkomen dat de som der delen afwijkt van het totaal in de tabellen.

Opbouw van het jaarverslag

A. Algemeen

Dit gedeelte bestaat uit de aanbieding van het jaarverslag met een verzoek tot dechargeverlening en deze leeswijzer (hoofdstukken 1 en 2).

B. Beleidsverslag

Beleidsprioriteiten

In het beleidsverslag wordt allereerst ingegaan op de beleidsprioriteiten (hoofdstuk 3): welke resultaten zijn bereikt in 2021? Hierin wordt teruggekeken op de beleidsagenda uit de begroting 2021, waarin de belangrijkste beleidsdoelen voor 2021 staan. In juni 2011 is de motie Schouw ingediend en aangenomen. Deze motie zorgt er voor dat de landenspecifieke aanbevelingen van de Raad op grond van de nationale hervormingsprogramma's een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen. In de beleidsprioriteiten wordt teruggekomen op de landenspecifieke aanbevelingen zoals verwoord in de begroting. Ook is een samenvatting van de Nationale Schuld, een overzicht van de gerealiseerde beleidsdoorlichtingen, een overzicht risicoregelingen en een openbaarheidsparagraaf opgenomen. Hoofdstuk 3 wordt afgesloten met een bijlage met daarin een overzicht van de coronamaatregelen.

Beleidsartikelen

Ter nadere onderbouwing van de Beleidsconclusies in onderdeel C, is voor artikel 1 Belastingen, artikel 9 Douane en artikel 13 Toeslagen een toelichting opgenomen in een aanvullend onderdeel F.

Niet-beleidsartikelen

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

Zowel de beleidsartikelen als de niet-beleidsartikelen bevatten een tabel ‘Budgettaire gevolgen van beleid’ met een toelichting op de verschillen tussen de begrote en gerealiseerde bedragen. Niet alle verschillen in verplichtingen, uitgaven en ontvangsten worden toegelicht. Voor het opnemen van een toelichting zijn op het niveau van financiële instrumenten onderstaande normen gehanteerd, conform de RBV.

Bedrijfsvoeringsparagraaf

Hoofdstuk 6 is de bedrijfsvoeringsparagraaf met relevante aandachtspunten in de bedrijfsvoering van het ministerie van Financiën. De bedrijfsvoeringsparagraaf heeft het karakter van een uitzonderingsrapportage. Er wordt onder andere ingegaan op de door de Algemene Rekenkamer geconstateerde onvolkomenheden bij het vorige jaarverslag (2020) en de maatregelen die zijn getroffen om deze onvolkomenheden in het verantwoordingsjaar (2021) en de jaren daarna weg te werken. Ook wordt gerapporteerd over de rechtmatigheid van de verantwoorde bedragen, rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen en belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering.

C. Jaarrekening

De hoofdstukken 7 tot en met 9 vormen de jaarrekening. Hoofdstuk 7 geeft de verantwoordingsstaten weer, hoofdstuk 8 de saldibalans met toelichtingen en hoofdstuk 9 de verantwoording betreffende de Wet Normering Topinkomens (WNT).

D. Bijlagen

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering 

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling Rijksbegrotingsvoorschriften 2022 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agentschappen het baten-lastenstelsel.

Het verslag van de Nationale Schuld heeft twee specifieke eigenschappen. De eerste eigenschap is dat de rente-uitgaven en renteontvangsten op transactiebasis worden verantwoord, in plaats van op kasbasis zoals bij alle andere onderdelen van de Rijksbegroting. Dit is vastgelegd in de CW 2016, artikel 2, negentiende lid. Met de registratie van rente op transactiebasis voor de Nationale Schuld wordt aangesloten bij de Europese voorschriften van het Europees Stelsel van Rekeningen (ESR) 2010. De tweede eigenschap is dat voor beide artikelen het verplichtingen-kasstelsel wordt gevoerd en daarbij wordt ervan uitgegaan dat de aangegane financiële verplichtingen gelijk zijn aan de uitgaven (kas = verplichtingen).

Groeiparagraaf

B. BELEIDSVERSLAG

3. Beleidsprioriteiten

3.1 Verantwoording beleidsprioriteiten

In dit beleidsverslag kijken we terug op de beleidsprioriteiten uit de beleidsagenda van de begroting 2021. Deze zijn onderverdeeld in vijf thema's, die het gehele werkterrein van het ministerie van Financiën weerspiegelen.

Het ministerie van Financiën stond het afgelopen jaar opnieuw in grote maatschappelijke en politieke belangstelling en heeft onder druk grote stappen gezet in de realisatie van haar beleidsprioriteiten. Zo heeft de Autoriteit Persoonsgegevens geconcludeerd dat de Belastingdienst door het verwerken van persoonsgegevens in de Fraude Signalering Voorziening (FSV) in strijd heeft gehandeld met de beginselen van rechtmatigheid, doelspecificatie, juistheid en opslagbeperking van de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG)1. Hierdoor zijn burgers en bedrijven geraakt, onder meer door het op onjuiste gronden weigeren van verzoeken tot minnelijke schuldhulpverlening. Het vertrouwen dat de samenleving in het ministerie van Financiën heeft, is daardoor - na de reeds eerder bekend geworden problematiek rond de kinderopvangtoeslag - verder onder druk komen te staan. Het ministerie zet alles op alles om dit vertrouwen van burgers, bedrijven en de samenleving terug te winnen. Zo is bijvoorbeeld gestart met het plan Herstellen, Verbeteren, Borgen (HVB) om problemen op te lossen in de wijze waarin de Belastingdienst is omgegaan met (persoons)registraties, risicomodellen en het gebruik van persoonsgegevens zoals nationaliteit. Daarnaast is er met volle kracht gewerkt om de ouders die gedupeerd zijn door de problemen met de kinderopvangtoeslag te helpen, door onder andere compensatiebetalingen voortkomend uit de € 30.000-regeling te doen, schulden te pauzeren en integrale beoordelingen te verrichten. In 2021 is hiertoe ruim € 1 mld. toegevoegd aan de begroting van Financiën middels Incidentele Suppletoire Begrotingen (ISB’s). Hiermee bedraagt het in totaal beschikbare budget voor toeslagenherstel € 5,2 mld. Ook is een programma DG Herstel Toeslagen opgericht om de coördinatie rondom beleid en uitvoering van de hersteloperatie te versterken.

Met ingang van 1 januari 2021 zijn de Douane en Toeslagen als zelfstandige directoraten-generaal binnen met ministerie van Financiën gepositioneerd. Deze DG’s nemen dienstverlening van diverse onderdelen van de Belastingdienst af. Ook heeft de Belastingdienst stappen gezet in het oplossen van tekortkomingen in de bedrijfsvoering, het financieel beheer en de ICT. De modernisering van de ICT moet er onder andere voor zorgen dat de Belastingdienst in de toekomst wendbaarder wordt. Om de zorg voor vakmanschap, fiscaliteit en rechtsstatelijkheid binnen de Belastingdienst te versterken, is de functie van plaatsvervangend directeur-generaal Fiscaliteit Belastingdienst aan de organisatie toegevoegd. In 2021 is de basis gelegd voor de formele start van de inspectie belastingen, toeslagen en douane per 1 januari 2022. Deze nieuwe toezichthouder zal toezien op compliance van de uitvoering aan geldende wet- en regelgeving waaronder de algemene beginselen van behoorlijk bestuur op het rechtsstatelijk handelen en juridische kwaliteit.

Ook heeft corona voor het tweede jaar op rij impact gehad op het werkterrein van het ministerie van Financiën. Het Kabinet-Rutte III heeft in reactie op de pandemie besloten tot een uitgebreid nood- en steunpakket voor bedrijven en zelfstandigen. Hierbij is onder andere tot uitstel van betaling van belastingschulden en tot het tijdelijk op 0,01% zetten van de invorderingsrente besloten. Om te voorkomen dat handelsstromen tot stilstand komen is daarnaast besloten om het herverzekeren van leverancierskredieten te verlengen tot 1 juli 2021. Het doel van deze maatregelen was om de bedrijvigheid en werkgelegenheid zoveel mogelijk te behouden en de schade voor werkenden en het bedrijfsleven zo veel mogelijk te beperken.

Deze coronasteunmaatregelen hebben in 2021 geleid tot extra uitgaven op de Financiënbegroting en tot lagere (niet-)belastingontvangsten. Zo hebben eind 2021 ruim 264.000 ondernemers een totale openstaande belastingschuld van € 18,5 mld. De robuuste staat van de overheidsfinanciën voorafgaand aan de pandemie maakt het relatief goed mogelijk om deze uitgaven op te vangen. De coronapakketten hebben vanzelfsprekend wel gevolgen voor de hoogte van de overheidsschuld. Het EMU-saldo is in 2021 uitgekomen op € -22 mld. ofwel ‒ 2,5% bbp, en de EMU-schuld op € 448 mld. ofwel 52,1% bbp. De schuld blijft hiermee onder de Europese grenswaarde van 60%.

Daarnaast heeft de pandemie impact gehad op de wijze waarop taken konden worden uitgevoerd. Bijvoorbeeld bij de Belastingdienst en Toeslagen op het gebied van het uitoefenen van toezicht, dwanginvordering en de hulp bij aangifte. Ondanks het thuiswerken zijn telefonische en digitale oplossingen gezocht om de werkzaamheden en de dienstverlening aan burgers en bedrijven zo goed mogelijk voort te zetten. Daarmee zijn de reguliere processen ook in 2021 doorgegaan.

Het wegwerken van de problemen uit het verleden, de hedendaagse uitdagingen zoals de coronacrisis en het verbeteren van de sturing en de prestaties van het ministerie van Financiën heeft in 2021 grote druk gelegd op het personeel en de ICT capaciteit. Met het gestaag werken aan deze agenda heeft het ministerie in 2021 bijgedragen aan het versterken van een financieel gezond Nederland.

Thema 1. Nederland financieel gezond: stabiliseren en groeien na economische schok coronacrisis

Nieuw financieringskader

Het beleidskader voor schuldfinanciering heeft als doel het financieren van overheidsschulden tegen zo laag mogelijke kosten en een acceptabel risico voor de begroting. Het raamwerk wordt in 2026 in zijn geheel geëvalueerd. Iedere twee jaar volgt een interne evaluatie. Dat gebeurde in 2021 voor het eerst. Sinds de invoering van het raamwerk 2020-2025 zijn de financieringsbehoefte en de schuldenlast aanzienlijk toegenomen. Het Agentschap is er ook in deze periode in geslaagd om alle benodigde bedragen binnen de afgesproken kaders te financieren. Over 2021 is de gemiddelde looptijd van de portefeuille van het Agentschap met een jaar verlengd van 6,9 jaar ultimo 2020 naar 7,9 jaar ultimo 2021. Het renterisicobedrag (RRB) is ruim onder de 30% grens gebleven.

Een stabiele, integere en innovatieve financiële sector en veerkrachtige huishoudens

Stabiliteit

Op 3 december 2021 is de kabinetsinzet ten aanzien van de voorstellen van de Europese Commissie voor implementatie van de Bazel III standaarden met de Kamer gedeeld.2 In de onderhandelingen in de Europese Raad heeft Nederland samen met andere lidstaten gepleit voor het waarborgen van een sterke kapitalisatie van banken. Daarnaast heeft Nederland samen met Frankrijk een non-paper opgesteld over de herziening van Solvency II.3 De inzet van Nederland voor de richtlijn consumentenkrediet is met de Kamer gedeeld in een BNC-fiche.4 Er is in 2021 ook onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van de markt voor private lease. Daarnaast is het tijdelijke besluit om de maximale kredietvergoeding te verlagen verlengd en wordt momenteel een voornemen voor structurele verlaging geconsulteerd.

Voor de financiële weerbaarheid van huishoudens hebben Wijzer in geldzaken en haar partners het afgelopen jaar huishoudens geïnformeerd over de financiële gevolgen en regelingen rondom de coronacrisis. Ook zijn er inzichten en best practices verzameld in een waaier5 om financieel kwetsbare groepen beter te bereiken en helpen.

De onafhankelijke Evaluatiecommissie Conservatrix heeft in opdracht van de minister en De Nederlandsche Bank (DNB) onderzoek gedaan naar het faillissement van levensverzekeraar Conservatrix. Het rapport met daarin een aantal aanbevelingen is in december 2021 aan de Tweede Kamer gestuurd.6

Voorts heeft Nederland zich ingezet voor een weerbare, gezonde en transparante bankenunie, door bijvoorbeeld het belang van risicoreductie te benadrukken in de gesprekken over de totstandkoming van een Europees depositogarantiestelsel (EDIS). Op het gebied van niet-presterende leningen (NPL’s) is het afgelopen jaar een akkoord bereikt over de richtlijn die voorziet in een kader voor secundaire markten voor NPL’s. Ook is gestart met de uitvoering van het actieplan kapitaalmarktunie. Afgelopen najaar zijn de eerste wetgevende voorstellen hieruit gepubliceerd.

Integriteit

Op 20 juli 2021 publiceerde de Europese Commissie een wetgevend pakket met voorstellen om witwassen en terrorismefinanciering te voorkomen. Nederland neemt actief deel aan de besprekingen in de Europese Raad en is betrokken bij het opstellen van verschillende non-papers.7 Tevens is de Implementatiewet registratie uiteindelijk belanghebbenden van trusts en soortgelijke juridische constructies door het parlement aanvaard. De Kamer van Koophandel is gestart met de technische realisatie van dit register. Hiermee wordt het verplicht de identiteit van uiteindelijk belanghebbenden vast te stellen.

Om de kwaliteit in de accountancysector duurzaam te verhogen is het wetsvoorstel toekomst accountancysector in 2021 geconsulteerd. Ook is gewerkt aan de overgang van het toezicht op de niet-OOB8 accountantsorganisaties, dat vanaf 1 januari 2022 volledig door de Autoriteit Financiële Markten (AFM) wordt uitgevoerd.

Innovatie

In 2021 is op een groot deel van de aangekondigde acties uit het FinTech9-actieplan voortgang geboekt en is een aantal acties ook afgerond. Ook is in november 2021 is een Raadsakkoord gesloten op de verordening Markten in Crypto-activa MiCA en digitale operationele weerbaarheid in de financiële sector DORA10.

Investeringen in bestrijding ondermijning en witwassen

Eind 2021 is door de verantwoordelijk ministers, de korpschef van de politie en het College van procureurs-generaal het instellingsbesluit genomen tot oprichting van het Multidisciplinair Interventieteam (MIT). Het MIT bestaat uit medewerkers van de politie, het Openbaar Ministerie, de Koninklijke Marechaussee, de FIOD, de Belastingdienst en de Douane. Het doel is het blootleggen en duurzaam verstoren van criminele structuren, bedrijfsprocessen en verdienmodellen, die verweven zijn met of misbruik maken van legale structuren en de legale economie. Het ministerie van Financiën levert een bijdrage aan het Multidisciplinair Interventieteam (MIT) door operationele inzet én inzet van kennis en expertise van de Belastingdienst, FIOD en Douane. De medewerkers die de Belastingdienst, FIOD en Douane ter beschikking stellen aan het MIT, voeren hun werkzaamheden uit op basis van hun eigen taken en bevoegdheden.

Nationaal Groeifonds

Het kabinet heeft het in 2021 operationeel geworden Nationaal Groeifonds (NGF) opgericht voor publieke investeringen in ons toekomstige verdienvermogen. In april heeft het Kabinet de Tweede Kamer geïnformeerd over de uitkomst van de eerste ronde. Hierbij is een bedrag van € 646 mln. toegekend en € 3.471 mln. gereserveerd, in totaal dus € 4.117 mln. Voor de tweede ronde zijn in oktober 37 voorstellen ingediend door departementen met gebruikmaking van eerder aangedragen Groeiplannen vanuit het veld. In november is het wetsvoorstel Nationaal Groeifonds naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarin wordt het fonds voorgesteld als een apart begrotingsfonds in plaats van een niet-departementale begroting. De begrotingsstukken voor het NGF (hoofdstuk 19 van de Rijksbegroting) worden opgesteld onder regie van het ministerie van Economische Zaken & Klimaat.

Operatie Inzicht in Kwaliteit

Met de operatie Inzicht in Kwaliteit (2018-2021) is gewerkt aan beter inzicht in de doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid en het meer benutten van dit inzicht gedurende de héle beleidscyclus. In 2021 is de nieuwe werkwijze ‘Beleidskeuzes uitgelegd’ (de naleving van artikel 3.1 van de Comptabiliteitswet) van start gegaan. Hierdoor worden doeltreffendheid en doelmatigheid centraal gezet in de beleidsvoorbereiding. Eind 2021 is een voorstel11 voor een herziene Regeling Periodiek Evaluatieonderzoek (RPE) naar de Tweede Kamer verzonden. Deze regeling borgt de belangrijkste wijzigingen omtrent de SEA.

Thema 2. Nederland in Europa en de wereld

Herziening Europese begrotingsregels (Stabiliteits- en Groeipact)

De gesprekken over een eventuele herziening van het Stabiliteits- en Groeipact (SGP), de Europese begrotingsregels, zijn met een mededeling van de Commissie in oktober 202112 herstart, nadat deze door de coronacrisis in 2020 zijn uitgesteld. Nederland is van mening dat het SGP kan worden hervormd om de effectiviteit te vergroten, waarbij houdbaarheid van de overheidsfinanciën voor duurzame economische groei en stabiliteit het leidende principe is. Nederland benadert de gesprekken over een eventuele herziening van de regels constructief maar merkt hierbij op dat vooral verbetering op het gebied van naleving en handhaving nodig is. Het vorige kabinet heeft in de brief van 12 december 202113 de Nederlandse inbreng in de consultatiesessies uiteengezet.

Brexit: toekomstige relatie EU-Verenigd Koninkrijk

Op 31 januari 2020 heeft het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie (EU) verlaten. De Handels- en Samenwerkingsovereenkomst, het kader voor het nieuwe partnerschap tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU, trad op 1 januari 2021 voorlopig en op 1 mei 2021 officieel in werking. Hiermee is het zogenaamde ‘cliff-edge’ scenario afgewend. In de laatste maanden van het jaar zijn er, door zorgen van het Verenigd Koninkrijk over de handelsstromen tussen het Verenigd Koninkrijk en Noord-Ierland, nieuwe onderhandelingen gestart tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU. Het is vooralsnog onduidelijk wanneer deze onderhandelingen worden afgerond.

De Douane heeft zich samen met haar ketenpartners zo goed mogelijk voorbereid op de uittreding van het Verenigd Koninkrijk. Terugkijkend op de eerste maanden van 2021 blijkt dat grote logistieke problemen zijn uitgebleven. De Brexit heeft geleid tot een intensieve samenwerking en afstemming tussen alle schakels in de logistieke sector, zowel publiek als privaat. Dat heeft bijgedragen aan een beheerste overgang naar de nieuwe werkelijkheid.

Invest International

Invest International is op 27 juli 2021 opgericht en 1 oktober 2021 officieel gestart. Aandeelhouders zijn de Staat (51 procent) en de Nederlandse Financieringsmaatschappij voor Ontwikkelingslanden (FMO, 49 procent). Invest International ondersteunt Nederlandse bedrijven in het buitenland en draagt bij aan wereldwijde duurzaamheidsdoelstellingen. Belangrijk uitgangspunt hierbij is dat Invest International aanvullend aan de markt opereert, en slechts financiering verstrekt wanneer private financiers daar niet of onvoldoende in voorzien. De instelling richt zich op de sectoren waar Nederlandse bedrijven in uitblinken, zoals Agrifood en Water en op de regio’s waar de toegevoegde waarde het grootst is: Afrika, Zuidoost Azië, Europa, India en Latijns-Amerika. Door het samenbrengen van reeds bestaande onderdelen van FMO en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), en door de overname van een door FMO opgebouwde leningenportefeuille, kan Invest International een vliegende start maken.

Vestigingsklimaat

Voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat spelen fiscale factoren een belangrijke rol. In dit kader heeft dit kabinet het vennootschapsbelastingtarief in de eerste tariefschijf per 2021 verlaagd van 16,5% (2020) naar 15%. Verder is de eerste tariefschijf verlengd van € 200.000 naar € 245.000 in 2021 en vanaf 2022 naar € 395.000.

Het kabinet heeft de aangekondigde baangerelateerde investeringskorting (BIK) met terugwerkende kracht tot 1 januari 2021 ingetrokken. Uit informeel overleg met de Europese Commissie bleek dat er een kans bestond dat zij de gehele BIK als ongeoorloofde staatssteun zouden gaan beschouwen. Om het voor de BIK beschikbare budget zo snel mogelijk ten goede te laten komen aan het bedrijfsleven, heeft het kabinet per 1 augustus 2021 de premie voor het Algemeen Werkloosheidsfonds (AWf) verlaagd. Het verlagen van de AWf-premie betekent een verlaging van de loonkosten en verbetering van de liquiditeit en solvabiliteit van bedrijven en dat vergroot daarmee de ruimte om te investeren en/of externe financiering voor die investeringen te vinden.

In 2021 is ingezet op het versterken en moderniseren van het Nederlandse belastingverdragennetwerk. Verschillende internationale indexen laten zien hoe het in de wereld is gesteld met logistiek en grensafhandeling. Nederland en de Douane staan daarin steevast hoog genoteerd. Hiermee draagt de Douane bij aan de concurrentiekracht van Nederland en Europa.

Aanpak internationale belastingontduiking en -ontwijking

De Wet bronbelasting 2021 is per 1 januari 2021 in werking getreden. Op grond van deze wet wordt een bronheffing geheven op renten en royalty’s naar landen en gebieden met lage winstbelastingtarieven14en in misbruiksituaties. Daarnaast heeft het kabinet een aanvullende maatregel genomen tegen dividendstromen naar deze landen en gebieden. Deze aanvullende bronheffing zal per 2024 in werking treden. Verder wordt er met de inwerkingtreding van de belastingplichtmaatregel voor gezorgd dat een in Nederland gevestigd of naar Nederlands recht opgericht samenwerkingsverband per 1 januari 2022 in bepaalde situaties belastingplichtig wordt voor de vennootschapsbelasting. Hiermee wordt een oorzaak van een zogenoemde ‘hybridemismatch' aangepakt. Tot slot is in 2021 de wet voorkoming mismatches bij toepassing van het zakelijkheidsbeginsel aangenomen, waarmee mismatches worden bestreden. Binnen een concern moet op grond van het zakelijkheidsbeginsel net zo zakelijk met elkaar worden gehandeld als onafhankelijke partijen dat doen. Als een ander land dat beginsel niet of anders toepast, kunnen in internationale situaties verschillen (‘mismatches’) ontstaan.

Nederland vervulde een voortrekkersrol bij het project van het Inclusive Framework15, dat is georganiseerd door de OESO voor de herziening van het internationale belastingsysteem. In oktober 2021 is een akkoord gesloten over een nieuw raamwerk voor internationale belastingheffing, dat steunt op twee pijlers. De eerste pijler regelt een andere verdeling van winsten en heffingsrechten tussen landen voor de grootste en meest winstgevende multinationals, waaronder grote digitale bedrijven. De tweede pijler bevat afspraken over een wereldwijd minimumniveau van belastingheffing bij multinationals.

Thema 3. Verduurzaming en vergroening van de economie

Vergroening fiscaal stelsel

Nadat het wetgevingsproces in 2020 was afgerond, traden in 2021 de CO2-heffing industrie en de nationale vliegbelasting in werking. Hiermee zijn alle fiscale maatregelen uit het Klimaatakkoord ingevoerd. Het wetsvoorstel CO2-minimumprijs voor elektriciteitsopwekking16 is daarnaast aangenomen door de Tweede Kamer en de behandeling in de Eerste Kamer is gestart. Tot slot zijn met het Belastingplan 202217 de steunpercentages in de Milieu-Investeringsaftrek verhoogd, zodat ondernemers een groter financieel voordeel kunnen krijgen bij het investeren in innovatieve milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen. Naast het uitwerken van vergroeningsmaatregelen in wetgeving, is ook verdiepend onderzoek gedaan naar verdere fiscale vergroening in de rapporten «Bestemming Parijs: Wegwijzer voor klimaatkeuzes 2030, 2050»,18 «Normeren en beprijzen stikstofemissies»19 en «Evaluatie energiebelasting».20

Een financiële sector die bijdraagt aan de verduurzaming van de economie

Het ministerie van Financiën heeft zich in 2021 ingezet voor het betrekken van de financiële sector bij de mondiale klimaatopgave. Zo wordt bijgedragen aan de ontwikkeling en het gebruik van (internationale) rapportagestandaarden. Daarnaast is gepleit voor de opname van duurzaamheidsrisico’s in de prudentiële toezichtraamwerken voor banken en verzekeraars. Ten slotte heeft het ministerie zich ingezet voor invulling van het klimaatcommitment van de financiële sector. In oktober 2021 is de tweede voortgangsrapportage opgeleverd en de Tweede Kamer is hier per brief over geïnformeerd.21 Het ministerie heeft de financiële sector aangemoedigd om de OESO-richtlijnen en de United Nations Guiding Principles te implementeren in het kader van de IMVO-convenanten (Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) en de high level expert pool voor de bancaire sector.

Energietransitie deelnemingen

De staatsdeelnemingen Gasunie, Havenbedrijf Rotterdam en TenneT spelen een belangrijke rol in de energietransitie. Zo nam Gasunie in 2021 de investeringsbeslissing voor een warmtetransportnet in Zuid-Holland. Daarnaast is in 2021 het voornemen uitgesproken om Gasunie te vragen om een gedeelte van de huidige gasleidingen om te bouwen tot een landelijk dekkend waterstofnet, de ‘waterstofbackbone’. Het kabinet heeft € 750 miljoen gereserveerd voor de realisatie van dit project. TenneT heeft in 2021 geïnvesteerd en blijft investeren in het creëren van meer capaciteit op het landelijke elektriciteitsnet en in de aansluiting van windparken op zee.

Met het oog op de voorbeeldrol ten aanzien van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is de Staat als aandeelhouder in 2021 actief het gesprek aangegaan met de staatsdeelnemingen over hun MVO-ambities en naleving van internationale richtlijnen.

Klimaat doelstellingen Internationale Financiële Instellingen (IFI’s)

Mede op aandringen van Nederland hebben IFI’s in 2021 verschillende stappen gezet om hun portefeuilles in lijn te brengen met het Parijs-akkoord. Op de 26e VN-klimaatconferentie (COP2226) hebben de IFI’s een gezamenlijke verklaring gepresenteerd. IFI's verhogen hun aandeel in klimaatfinanciering, streven naar het mobiliseren van meer private financiering voor klimaatactie en ze ondersteunen landen bij het ontwikkelen en implementeren van ambitieuze klimaatplannen.23 Daarnaast heeft de Europese Investeringsbank (EIB) op de COP26 een plan gepresenteerd om financiële intermediairs te stimuleren om al hun activiteiten in lijn te brengen met de doelstellingen van het Parijs Akkoord. De Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD) heeft eind 2021 een publieke consultatie uitgevoerd voor nieuw beleid dat zich richt op het stimuleren van financiële intermediairs om hun beleid in lijn te brengen met het Parijs-akkoord. Mede op verzoek van Nederland en gelijkgestemde landen, is de Aziatische Infrastructuur Investeringsbank (AIIB), eind 2021 gestart met de herziening van het energiebeleid (Energy Sector Strategy). Ook de Wereldbank heeft in 2021 een nieuw klimaatbeleid aangenomen (Climate Change Action Plan) waarbij het doel is om uiterlijk in juli 2023 de financiering in lijn te brengen met de doelen van het Parijs-akkoord.

Vergroening ekv-portefeuille

Aangezien investeringen in nieuwe groene technologieën vaak risicovoller zijn (onder meer vanwege het ontwikkelingsrisico), is het niet altijd makkelijk voor bedrijven om een lening te krijgen. Met de in 2021 door het kabinet geïntroduceerde groendekking wordt dat eenvoudiger en kunnen exporteurs het vergroeningsproces versnellen. Van het totale bedrag dat in verzekering is genomen in 2021, is 28% te classificeren als groen.

In november heeft Nederland de COP26-verklaring getekend om overheidssteun aan de internationale fossiele energiesector per eind 2022 te beëindigen.24Tegelijkertijd moet een gelijk speelveld worden gewaarborgd. Daarom is ingezet op samenwerking met gelijkgezinde landen en het agenderen van vergroening van de ekv in internationaal verband. Mede in dit kader heeft Nederland op 14 april 2021 met zes andere landen de Export Finance for Future (E3F) coalitie opgericht. Nederland organiseerde de tweede E3F Summit op 24 november. Daar is de coalitie verder uitgebreid en zijn verdere afspraken gemaakt over het implementeren van klimaatdoelen in de ekv.

Thema 4. Vergroten menselijke maat in het toeslagenstelsel

Compensatie en herstel ouders

Het jaar 2021 kenmerkte zich voor Toeslagen door grote druk op de herstelorganisatie en het inrichten en uitvoering geven aan aanvullende doelstellingen en aanvullend beleid. Daarnaast was er grote politieke en media-aandacht.

Een samenwerkingsverband van uitvoeringspartijen, Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) en de gemeenten voorop, werkt met volle kracht om gedupeerde ouders te helpen. In december 2020 heeft het kabinet de Catshuisregeling aangekondigd, waarbij gedupeerde ouders minimaal € 30.000 ontvangen. UHT heeft in het begin van 2021 een eerste toets ingericht om de Catshuisregeling te kunnen uitvoeren. Gedurende het afgelopen jaar is het aantal mensen dat zich gemeld heeft bij UHT opgelopen tot bijna 50.900. Eind 2021 had UHT voor circa 42.700 van hen tenminste de eerste toets uitgevoerd. Van de bijna 24.000 ouders waarvan is vastgesteld dat zij tot de doelgroep van de hersteloperatie behoren, hebben circa 21.800 ouders minimaal € 30.000 betaald gekregen. Voor bijna 8.500 ouders en aanvragers is de beoordeling tot afronding gekomen. Dit zijn hoofdzakelijk uitgevoerde integrale beoordelingen. De groep van bijna 8.500 ouders omvat daarnaast circa 3.200 ouders/aanvragers die we versneld duidelijkheid hebben kunnen bieden, zoals aanvragers zonder kinderen of kinderopvangtoeslag en ouders die aangeven dat 30.000 euro voldoende is.

De additionele middelen vanuit de Incidentele Suppletoire Begrotingen (ISB’s) ter hoogte van ruim € 1 miljard die zijn toegevoegd aan de begroting bestaan uit o.a. compensatie toeslagengedupeerden (ISB-1), kwijtschelding van belastingschulden en compensatie aan het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ten behoeve van kwijtschelding openstaande schulden (ISB-2), wettelijke en minnelijke sanering private schulden (ISB-3) en kwijtschelding private schulden (ISB-4).

In 2021 is de schuldenregeling uitgewerkt en tot uitvoering gebracht. De publieke kwijtschelding wordt uitgevoerd door verschillende publieke uitvoeringsorganisaties. Voor de private schuldenaanpak is de uitvoeringsorganisatie Sociaal Banken Nederland (SBN) gevraagd voor de uitvoering. Daarnaast zijn de contouren uitgewerkt van aanvullende herstelregelingen zoals voor ex-partners, de kinderen van gedupeerde ouders en de gedupeerden van andere toeslagen. Voor gedupeerde ouders in het buitenland is er een belactie afgerond om hun behoefte te inventariseren.

Samen met meer dan 1.000 gedupeerde ouders is gesproken over een herijking van de herstelregeling. Twee van de belangrijkste voorgestelde oplossingsrichtingen zijn eerder persoonlijk contact en meer aandacht voor emotioneel herstel. Een onderdeel hiervan is lotgenotenondersteuning.25

Om voor alle gedupeerden zo zorgvuldig en snel mogelijk herstel te realiseren is UHT gedurende 2021 met ongeveer 580 fte versterkt. Daarnaast is per 1 januari 2022 het programma directoraat-generaal Herstel Toeslagen opgericht om de coördinatie rondom beleid en uitvoering van de hersteloperatie te versterken.

Kwaliteitsimpuls toeslagenorganisatie

Voor 5,3 miljoen huishoudens, dat betekent voor 8,8 miljoen burgers verzorgt Toeslagen jaarlijks meer dan 7 miljoen toeslagen. Toeslagen heeft in 2021 gewerkt aan het tijdig signaleren van mogelijke onjuistheden die voor terugvorderingen kunnen zorgen. Toeslagen werkte ook aan het eenvoudiger doorvoeren van wijzigingen in bijvoorbeeld de Kinderopvangtoeslagapp. Met name bij de kinderopvangtoeslag kunnen hierdoor, dankzij de maandelijkse gegevenslevering van kinderopvangorganisaties, hoge terugvorderingen voor een deel worden voorkomen. In 2021 is een pilot gestart om burgers die na een dergelijke signalering geen actie hebben ondernomen, te bellen.

Het tweede bestedingsplan vernieuwing dienstverlening Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag is ingediend en goedgekeurd en betreft middelen ter waarde van € 31,9 miljoen voor 2021 t/m 2023. Toeslagen doet er alles aan om communicatie en dienstverlening begrijpelijker te maken. Samen met burgers zijn veel brieven en andere communicatie-uitingen geëvalueerd en verbeterd. Ook zijn sinds dit jaar in samenwerking met de Belastingdienst en gemeenten balies en servicepunten geopend waar mensen naar toe kunnen met hun vragen. Ook heeft Toeslagen capaciteit beschikbaar om burgers waar nodig meer persoonlijk te begeleiden.

In de werkzaamheden van Toeslagen is de balans tussen snelheid en zorgvuldigheid van groot belang. Deze zorgvuldigheid komt bijvoorbeeld terug in de processen van Intensief toezicht en handhaving die een integraal onderdeel zijn van onze dienstverlening, waarbij controles slechts het sluitstuk vormen. In de handhavingsstrategie van Toeslagen, die op dit moment wordt ontwikkeld, staat verder uitgewerkt wat we onder handhaving verstaan, welke doelen we willen bereiken en welke uitgangspunten hiervoor gelden. Ook bij de coronamaatregelen vanuit Toeslagen, zowel voor de tijdelijke tegemoetkomingen kinderopvang (TTKO) als voor de herstart van de invordering in 2022, die in verband met de coronacrisis was stilgelegd, hanteren we zoveel mogelijk de uitgangspunten: snelheid versus zorgvuldigheid en alles gericht op begrijpelijke en toegankelijke communicatie en dienstverlening naar burgers.

De vaktechnische lijn is daarom versterkt door het benoemen van vaktechnische aanspreekpunten en coördinatoren en de start van inrichting van signaalmanagement. Dit draagt bij aan het bespreken van casuïstiek, het eenduidig uitleggen van wet- en regelgeving en haalt juridische knelpunten naar boven. Zo kan onder meer beter vooraf worden bepaald of een hoger beroep daadwerkelijk noodzakelijk of gewenst is.

Stappen richting vernieuwing van het toeslagenstelsel

In de kabinetsreactie op het rapport van de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag staat dat we op termijn het stelsel willen vernieuwen. Toeslagen heeft in 2021 uitvoeringsgevolgen van mogelijke stelselvarianten in kaart gebracht.

In de reactie op de motie Lodders en Van Weyenberg over quick fixes in het huidige toeslagenstelsel26 is een groot aantal knelpunten met verschillende mogelijke oplossingen voor deze knelpunten gedeeld met de Kamer. In de Stand van de Uitvoering27 wordt nader ingegaan op het doorvoeren van veranderingen.

Thema 5. Verbeteren processen Belastingdienst, Douane en Toeslagen: betrouwbaar, benaderbaar en behulpzaam

Verbeteren dienstverlening

Eind 2020 heeft de Belastingdienst een fundamentele transitie van de dienstverlening ingezet. Deze moet ervoor zorgen dat burgers, ondernemers en intermediairs meer centraal worden gesteld. Daartoe zijn in 2021 de visie en ambitie op dienstverlening opnieuw geformuleerd en aangescherpt. Deze heeft de Kamer bij brief van 3 december 2021 ontvangen.28

Naar aanleiding van het rapport ‘Ongekend onrecht’ van de Parlementaire Ondervragingscommissie zijn voor zowel de Belastingdienst als Toeslagen aanvullende middelen vrijgemaakt voor de verbetering van de dienstverlening. Deze middelen zijn onder meer aangewend voor de uitbreiding en intensivering van de Stella-teams29, de uitbreiding van het aantal balies en klantenservicepunten, extra capaciteit voor bezwaar en beroep en het kwalitatief en kwantitatief versterken van de Belastingtelefoon.

Fiscaal beleid en uitvoering

Meerjarige agenda beleid en uitvoering

De Tweede Kamer heeft op 3 december 2021 een rapport van een extern onderzoeksbureau ontvangen waarin het traject van beleidsinitiatief tot en met de uitvoeringstoets is onderzocht op mogelijke verbeteringen.30 Daarnaast is, om meer grip te krijgen op het uitvoeringspakket, het wettelijke takenpakket van de Belastingdienst in kaart gebracht. Dat is in januari 2022 met de Kamer gedeeld.31Bij aanvragen om nieuwe niet-fiscale taken aan het takenpakket toe te voegen, is getoetst of de taak passend is bij het reeds bestaande uitvoeringspakket.

Doenvermogen van burgers en ondernemers

Het Ministerie van Financiën heeft in 2021 de doenvermogenscan ontwikkelt. De doenvermogenscan wordt tijdens de wetsontwerpfase ingezet om een inschatting te maken van de doenlijkheid van voorgenomen wetgeving en van de mogelijkheden om deze doenlijker te maken. De scan wordt het komende jaar verder ontwikkeld en geëvalueerd, zodat het steeds meer kan bijdragen aan het realiseren van meer doenlijke wetgeving.

Toezicht

Er is door het ministerie van Financiën een analyse uitgevoerd van het niveau van ‘toezicht achteraf’ in de periode 2016-2019. Uit het onderzoek blijkt dat bij de drie doelgroepen Particulieren, Midden- en kleinbedrijf en Grote ondernemingen het niveau van toezicht (achteraf) is gedaald in de onderzochte periode. Om de risico's die uit het onderzoek blijken te ondervangen, wordt een actieplan opgesteld gericht op de inzet van een effectieve mix van handhavingsinstrumenten overeenkomstig de uitgangspunten van de Uitvoerings- en Handhavingsstrategie.

In 2021 is de Uitvoerings- en handhavingsstrategie geactualiseerd. Bij de aanbieding van het Jaarplan 2022 Belastingdienst aan de Tweede Kamer is deze strategie meegestuurd.32 Met de brief van 17 juni 2021 aan de Tweede Kamer heeft de staatssecretaris van Fiscaliteit & Belastingdienst geschetst hoe de Belastingdienst invulling geeft aan het bestrijden van fraude.33

Herstellen, Verbeteren en Borgen

Naar aanleiding van de Fraude Signalering Voorziening (FSV) en de wijze waarop de Belastingdienst om is gegaan met registraties van persoonsgegevens, risicomodellen en het gebruik van persoonsgegevens zoals nationaliteit, is in het najaar 2020 een omvangrijk programma genaamd Herstellen, Verbeteren en Borgen (HVB) van start gegaan. Mensen zijn met een brief geïnformeerd dat zij in FSV stonden , tenzij er een uitzonderingsgrond van toepassing was. In een afzonderlijke tweede brief stond de reden van hun registratie. Risicomodellen zijn al dan niet tijdelijk uitgezet. Verder is er extra aandacht voor de correcte toepassing van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO) en Archiefwet. De processen waarin persoonsgegevens worden verwerkt, worden systematisch in kaart gebracht en waar nodig aangepast. De Tweede Kamer is over de voortgang van de verschillende trajecten periodiek geïnformeerd34.

Vermogensrendementsheffing Box 3

De Hoge Raad heeft op 24 december 2021 geoordeeld dat de forfaitaire wijze waarop het belastbaar inkomen uit box 3 is bepaald in 2017 en 2018 strijdig is met het recht op eigendom en het verbod op discriminatie dat is vastgelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden, in de gevallen waarin het forfaitaire berekende rendement hoger uitvalt dan het werkelijk behaalde rendement. Via het arrest biedt de Hoge Raad rechtsherstel. De consequenties van het arrest worden in kaart gebracht.

Organisatie op orde

Sturing en beheersing

Om de Belastingdienst beter in staat te stellen intern te sturen en zowel intern als extern te verantwoorden, is in 2021 verder gewerkt aan de verbetering van de managementinformatie en het risicomanagement. Onder andere door het ontwikkelen van instrumenten, zoals dashboards en risicoregisters. Hiermee is de basis gelegd voor meer inzicht in de prestaties en risico’s op concern- en ketenniveau.

Cultuur

Om het vertrouwen van burgers en bedrijven te herwinnen, werkt de Belastingdienst aan de cultuur van de eigen organisatie. Hierbij zijn de centrale thema's: burgers en bedrijven in de uitvoering centraal stellen en zorgen voor een open en veilig werkklimaat voor medewerkers.

Integriteit is benoemd als strategische prioriteit voor de Douane en maakt als zodanig onderdeel uit van het Strategisch Meerjarenplan 2021-2025 van de Douane. De Douane heeft op 1 juli 2021 het rapport 'Beheersing van corruptierisico's door de Douane in de Rotterdamse haven' aan de Tweede Kamer gezonden35. Mede op basis van dit rapport heeft de Douane vervolgens de Verbeteragenda integriteit opgesteld. Deze is op 16 december 2021 aan de Tweede Kamer gestuurd36.

Personeel

De instroomdoelstelling voor de Belastingdienst in 2021 bedroeg 1.600-2.000 fte. In totaal zijn in 2021 2.227 fte ingestroomd. Hiermee is de wervingsdoelstelling ruimschoots gehaald. Daarnaast is de formatie in 2021 met 635 fte opgehoogd ten behoeve van extra capaciteit voor het verbeteren van de dienstverlening. Dit resulteerde eind 2021 in een bezettingsgraad van 96,7%. Het tekort aan bezetting is zoveel mogelijk opgevangen met inzet van extern personeel (externe inhuur en uitzendkrachten).

Ook bij Toeslagen zijn in 2021 meer mensen komen werken. Zowel voor de reguliere operatie met rond de 130 fte als de hersteloperatie met rond de 580 fte.

Bij de Douane is het aantal fte in 2021 met 202 fte verhoogd naar 5.901 fte in totaal. De bezettingsgraad is 97%. De Douane zet onverminderd in op werving om de lagere bezetting in te lopen.

ICT

De overall doelstelling voor de Belastingdienst voor 2021 van maximaal 34% technische schuld (achterstallig onderhoud van systemen) is gehaald. Voor 2021 was de realisatie 30%. Wel bestaan er voor een aantal IT-applicaties concrete risico’s voor de continuïteit. Dit betreft onder meer applicaties voor loonheffingen, omzetbelasting, innings- & betalingsverkeer en autoheffingen.

3.2 Samenvatting Nationale Schuld

De EMU-schuld is de uitstaande schuld van de hele collectieve sector en is eind 2021 uitgekomen op € 448,1 mld. De staatsschuld is hier onderdeel van en wordt door het Agentschap gefinancierd. De staatsschuld bedroeg ultimo 2021 € 371,8 mld., dat is € 50,8 mld. lager dan geraamd. De belangrijkste oorzaak van deze daling is dat de kastekorten van 2020 en 2021, beide nog onbekend bij het opstellen van de begroting, lager zijn uitgevallen.

De Staat heeft ook een schuldverhouding met de publieke instellingen die deelnemen aan het schatkistbankieren. Dit zijn ministeries, de sociale fondsen, agentschappen, RWT’s, decentrale overheden en een aantal derden (veelal instellingen met een publieke taak of instellingen die publieke middelen beheren). Het saldo van de vorderingen en schulden die de deelnemers hebben bij de Staat wordt de interne schuldverhouding genoemd. De interne schuldverhouding is ultimo 2021 € 32,2 mld. positief. Dit houdt in dat de Staat per saldo een schuld heeft aan de deelnemers van het schatkistbankieren. In 2021 is de interne schuldverhouding met € 16,1 mld. toegenomen ten opzichte van vorig jaar (€ 13,3 mld. meer dan begroot). Dit wordt met name veroorzaakt door de toename in de rekening-courantstanden van de deelnemers.

De voor het EMU-saldo relevante rentelasten voor de financiering van de staatsschuld zijn uitgekomen op € 4,2 mld. Het betreft het saldo van de rentelasten en -baten op de vaste en de vlottende schuld (artikel 11 Financiering staatsschuld) en de interne schuldverhouding (artikel 12 Kasbeheer). De rentelasten zijn € 0,5 mld. hoger dan in de begroting 2021 werd geraamd. De belangrijkste oorzaak hiervoor is dat de rentepercentages in 2021 iets hoger waren dan de rentepercentages waarmee in de begroting 2021 rekening is gehouden.

De rentebaten op derivaten zijn met € 0,6 mld. lager uitgevallen dan begroot (negatieve rentelasten van ‒ € 0,8 mld. in plaats van ‒ € 1,4 mld.) doordat in 2021 rentederivaten voortijdig zijn beëindigd, wat een éénmalige ontvangst van € 1,5 mld. heeft opgeleverd. Bij de voortijdige beëindiging van rentederivaten wordt de netto contante waarde van de toekomstige rentestromen in één keer ontvangen, waardoor de verwachte rentebaten op derivaten in toekomstige jaren dalen. De voortijdige beëindigingen van rentederivaten hebben plaatsgevonden om de gemiddelde looptijd van de schuldportefeuille te verhogen en het gemiddelde renterisicobedrag (RRB) de komende jaren onder de 30% te houden, hetgeen beide in lijn is met het beleidskader 2020-2025.

Financieringsbehoefte

De financieringsbehoefte bedroeg in 2021 € 84,3 mld. en bestond deels uit herfinancieringen van leningen die afgelost moesten worden en deels uit extra financiering als gevolg van het begrotingstekort. De financieringsbehoefte hangt verder af van de verandering in het onderpand in contanten in 2021. Onderpand betreft kasgeld dat tegenpartijen (bijvoorbeeld bij het aangaan van swaps) bij de Staat plaatsen om het risico dat de tegenpartij niet meer aan zijn verplichtingen kan voldoen te ondervangen. Het onderpand in contanten is in 2021 met € 3,4 mld. afgenomen, de totale omvang van de swapportefeuille is afgenomen. Het kassaldo van het Rijk was vanwege de coronacrisis negatief in 2021 en droeg met een tekort van € 23,6 mld. in belangrijke mate bij aan de financieringsbehoefte. In bovenstaande tabel is te zien dat de financieringsbehoefte is gedekt met de uitgifte van nieuwe langlopende leningen op de kapitaalmarkt en nieuwe kortlopende leningen op de geldmarkt.

3.3 Realisatie beleidsdoorlichtingen

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de gerealiseerde beleidsdoorlichtingen van de afgelopen 7 jaar.

Een meerjarenplanning van de beleidsdoorlichtingen is te vinden in de Strategische Evaluatie Agenda

Voor de realisatie van andere onderzoeken, zie bijlage 2 ‘Afgerond evaluatie- en overig onderzoek’.

3.4 Overzicht risicoregelingen

Toelichting per risicoregeling

De gedurende dit jaar verleende en vervallen bedragen aan garanties groter dan € 1 mln. worden toegelicht, alsmede de uitgaven en ontvangsten groter dan € 1 mln. die dit jaar binnen de garantieregelingen hebben plaatsgevonden. Onder vervallen en verleende garanties zijn ook positieve respectievelijk negatieve bijstellingen van garanties opgenomen. Garantieregelingen onder de algemene faciliteit voor het schatkistbankieren op de begroting Nationale Schuld (beleidsartikel 11 & 12) worden niet opgenomen in het overzicht risicoregelingen. Voor een algemene toelichting op de risicoregelingen, zie in de begroting het overzicht risicoregelingen.

2. DGS BES-eilanden

Verleende en vervallen garanties

In 2021 is er een bijstelling geweest van de garantie voor het depositogarantiestelsel voor de BES-eilanden als gevolg van een veranderende wisselkoers. De garantie is in USD ten opzichte van de Rijksbegroting in EUR.

Ontvangsten, uitgaven en verloop risicovoorziening

De premie depositogarantiestelsel BES bedraagt € 1 mln. per jaar en wordt in een begrotingsreserve gestort. Voor 2021 is € 1 mln. in de begrotingsreserve gestort. De totale omvang van de begrotingsreserve DGS BES is per jaareinde 2021 € 5 mln. Tot op heden heeft er geen uitkering plaatsgevonden onder deze regeling.

9. Garantie en vrijwaring inzake verkoop en financiering van staatsdeelnemingen

Ontvangsten, uitgaven en verloop risicovoorziening

KLM heeft in 2021 premie betaald (€ 12,0 mln.) als vergoeding voor de verstrekte garantie.

11. Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB)

Verleende en vervallen garanties

De uitstaande garantieverplichting aan de Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB) is met € 56,1 mln. opwaarts bijgesteld aan de hand van de wisselkoers euro/dollar ultimo 2021.

12. DNB – deelneming in kapitaal Internationaal Monetair Fonds (IMF)

Verleende en vervallen garanties

De uitstaande garantieverplichting aan DNB inzake IMF is in 2021 met € 12,6 mld. naar beneden bijgesteld als gevolg van de volgende mutaties: de NAB-middelen zijn per 1 januari 2021 verdubbeld van SDR 4,6 mld. (€ 5,4 mld.) naar SDR 9,2 mld. (€ 10,9 mld.). Tevens heeft de IMF Executive Board ingestemd met een verlenging van een deel van de BBA-middelen waarvan de overeenkomsten per 31 december 2020 afliepen.De totale hoeveelheid BBA-middelen zijn per 1 januari 2021 gedaald na deze verlenging met € 7,7 mld. (van € 13,6 mld. naar € 5,9 mld.). Op basis van de uitgevoerde evaluatie37 over de garantie voor Special Drawings Rights (SDR), heeft de Nederlandse Staat met instemming van DNB, besloten deze garantie van € 11,5 mld. te laten vervallen. Daarnaast is de garantie aangepast aan de hand van de wisselkoersstand van de euro ten opzichte van de SDR van het IMF.

13. EIB - kredietverlening in ACP en OCT

Verleende en vervallen garanties

De garantie van Nederland aan het EIB is verhoogd met € 2,7 mln. De uitstaande garanties van de EIB zijn enigszins verhoogd38.

16. European Financial Stabilisation Mechanism (EFSM)

Verleende en vervallen garanties

De garantie aan het EFSM is neerwaarts bijgesteld met € 4,2 mln. De Nederlandse garantie wordt bepaald door het Nederlandse aandeel in het Europese bruto nationaal inkomen (bni). Dit aandeel is in 2021 gestegen van 5,8% naar 5,9%, waardoor ook de Nederlandse garantie toeneemt. Daarnaast heeft het EFSM enkele aflopende leningen opnieuw gefinancierd (‘doorgerold’) tegen een lagere rente dan voorheen. Dit zorgt voor een verlaging van de garanties. De combinatie van deze twee effecten heeft ervoor gezorgd dat de garantie voor het EFSM met € 4,2 mln. is afgenomen.

19. European Stability Mechanism (ESM)

Verleende en vervallen garanties

De garantieverplichting aan het ESM is in 2021 met € 60,1 mln. gedaald vanwege het verlopen van de kortingsperiode van Slowakije. Nu de kortingsperiode van Slowakije verstreken is, heeft zij haar garantstelling aan het ESM opgehoogd. Omdat het totale bedrag aan garantiekapitaal voor het ESM vaststaat, betekent dit dat de garantstelling van andere lidstaten aan het ESM lager uitvalt.

20. Kredieten EU-betalingsbalanssteun

Verleende en vervallen garanties

De garantie kredieten EU-betalingsbalanssteun is verhoogd met € 64 mln. De Nederlandse garantie voor de EU-betalingsbalanssteun (BoP) wordt bepaald door het Nederlandse aandeel in het Europese bni. In 2021 is dit aandeel van 5,8 naar 5,9 procent gestegen waardoor ook de Nederlandse garantie in deze faciliteit toeneemt.

21. Multilateral Investment Garantee Agency (MIGA)

Verleende en vervallen garanties

De garantie aan MIGA is met € 2,3 mln. naar boven bijgesteld. De garantie is bijgesteld aan de hand van de wisselkoers ultimo 2021.

22. Next Generation EU (NGEU)

Verleende en vervallen garanties

De Nederlandse garantie aan NGEU is met € 254 mln. naar boven bijgesteld. Nederland heeft een garantie aan de Europese Commissie verleend voor het leningendeel van het NGEU. Het NGEU is ingesteld in reactie op de coronacrisis en bedoeld om het herstel van de gevolgen ervan te ondersteunen. De Nederlandse garantie voor NGEU wordt bepaald aan de hand van het Nederlandse bni-aandeel in de EU en mutaties in de verwachtte schulduitgifte en renteverplichtingen. De Nederlandse bni-afdracht is gestegen van 5,8% naar 5,9%, waardoor de Nederlandse garantie toeneemt met € 472 mln. Daarnaast heeft de Europese Commissie namens de Commissie geld op de markt geleend tegen een lagere rente dan voorheen verwacht. De combinatie van deze twee effecten heeft ervoor gezorgd dat de garantie is toegenomen. Zie hiervoor ook de bijlage: Overzicht coronasteunmaatregelen.

23. Support to mitigate Unemployment Risks in an Emergency (SURE)

Verleende en vervallen garanties

De Nederlandse garantie aan de Europese Commissie voor het SURE instrument is met € 62,5 mln. gestegen. SURE heeft als doel om lidstaten financiële assistentie te bieden met betrekking tot uitgaven als gevolg van de coronacrisis die direct gerelateerd zijn aan arbeidsmarktmaatregelen en relevante gezondheidszorg. De garantie wordt aangepast als er een wijziging plaatsvindt in het Nederlandse aandeel in het Europese bni of als er een wijziging optreedt in de uitstaande schuld met bijbehorende renteverplichtingen. Het Nederlandse aandeel in het Europese bni in 2021 is gestegen van 5,8% naar tot 5,9%, wat leidt tot een hogere garantie. Daarnaast heeft de Europese Commissie nieuwe leningen uitgegeven tegen lagere rentes dan voorheen geraamd, wat leidt tot een lagere garantie. Per saldo leiden deze twee effecten tot een verhoging van de garantie. Zie hiervoor ook de bijlage: Overzicht coronasteunmaatregelen.

24. Wereldbank

Verleende en vervallen garanties

De garantieverplichtingen aan de Wereldbank zijn met € 106,7 mln. naar boven bijgesteld. De uitstaande garantieverplichtingen aan de IFC- en IBRD-onderdelen van de Wereldbank worden bijgesteld aan de hand van de realisatiewisselkoers euro/dollar over 2021.

25. Exportkredietverzekering (ekv)

Verleende en vervallen garanties

In 2021 is voor € 7,3 mld. aan nieuwe verplichtingen aangegaan en is er voor € 4 mld. aan verplichtingen vervallen. Het uitstaande obligo van de ekv bedraagt in totaal € 21,9 mld. Met de ekv biedt de Staat additioneel aan de markt exporteurs de mogelijkheid om betalingsrisico’s verbonden aan het handels- en dienstenverkeer met het buitenland te verzekeren. Het productassortiment van de ekv-faciliteit omvat momenteel onder andere de kapitaalgoederenverzekering, de financieringsverzekering, de koersrisicoverzekering, de exportkredietverzekering en de verzekering van garanties.

Ontvangsten, uitgaven en verloop risicovoorziening

Voor de ekv is een begrotingsreserve ingericht. Ultimo 2021 bedroeg deze voorziening € 465,3 mln. Voor de totale ekv-faciliteit is de risicovoorziening ekv opgericht ter dekking van verwachte en onverwachte schades.

26. Herverzekering leverancierskredieten

Verleende en vervallen garanties

In 2020 is de Staat een herverzekering voor leverancierskredieten aangegaan met een plafond van € 12 mld. Het betreft een coronamaatregel waarbij de Staat voorkomt dat de kortlopende kredietverlening in de private verzekeringssector stilvalt. Deze maatregel is per 1 juli 2021 beëindigd. De garantie is daardoor met € 11,9 mld. naar beneden bijgesteld. Zie hiervoor ook de bijlage: Overzicht coronasteunmaatregelen.

Ontvangsten, uitgaven en verloop risicovoorziening

De schade-uitkering herverzekering leverancierskredieten bedragen € 35,3 mln. en de uitvoeringskosten herverzekering leverancierskredieten bedragen € 55,3 mln. in 2021. De gerealiseerde premie-inkomsten en schaderestituties voor de herverzekering leverancierskredieten bedragen respectievelijk € 131,1 mln. en € 4,1 mln. Het saldo over 2021 komt daarmee op € 44,6 mln.

Lening KLM

De Nederlandse staat heeft in 2020 een directe lening aan KLM verstrekt met een maximale omvang van € 1 mld. Dit betreft een achtergestelde lening. Daarmee neemt de Nederlandse staat relatief veel risico op zich, hetgeen weerspiegeld wordt door de eveneens relatief hoge rente die KLM op deze lening betaalt.

3.5 Openbaarheidsparagraaf

Informatie op Orde

Het programma Informatie op Orde (IOO) is opgestart om informatievoorziening en informatiehuishouding binnen het ministerie van Financiën op orde te krijgen. Dit is een verbouwing terwijl de winkel open blijft. 2021 stond enerzijds in het teken van de opstart en inrichting van het programma en anderzijds moesten op het terrein van informatievoorziening aan het parlement ook al concreet zaken worden opgeleverd.

Inrichten & richten Programma IOO

In het voorjaar van 2021 is de vertaling gemaakt van het rijksbrede actieplan naar het ministerie van Financiën. In de zomer van 2021 is vervolgens de programmadirectie IOO samengesteld en van start gegaan met het uitwerken van het programmaplan met overzicht van de benodigde projecten om informatie op orde te krijgen. Daarnaast is de governance ingericht om efficiënt te kunnen samenwerken met de verschillende ondersteunende-, beleids- en uitvoerings Directoraten-Generaal (DG’s). Binnen de uitvoerings DG’s zijn programmaorganisaties en actieplannen opgezet, in het verlengde van de departementale structuur. Ook zijn de eerste programmaresultaten opgeleverd ter ondersteuning van het programmaplan: nulmeting binnen het gehele ministerie en haalbaarheidstoets op de plannen.

Actieve openbaarmaking

In de kabinetsreactie op het eindverslag van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag heeft het Kabinet toegezegd om per 1 juli ambtelijke adviezen (beslisnota’s) mee te sturen met nieuwe wetgeving onder het begrijp ‘actieve openbaarmaking’. In de selectie van informatie die in 2021 openbaar wordt gemaakt door het ministerie van Financiën zijn 2 categorieën gehanteerd (beleid + wetgeving). Er gaan meer documenten naar het parlement, waarmee ook meer informatie wordt vrijgegeven.

Vanuit programma Informatie op Orde is de eerste fase van de rijksbrede beleidslijn «actieve openbaarmaking nota’s» geïmplementeerd in 2021. Tijdens de voorbereiding op actieve openbaarmaking van beslisnota’s is, in samenwerking met de beleidsdirecties, onderzocht hoe dit proces het beste ingericht en ondersteund kan worden. Met enkele pilots is dit proces vervolgens getoetst. Een team van ondersteuners is geworven en getraind om de organisatie te helpen met het selecteren van documenten en het screenen op informatie die niet openbaar gemaakt mag worden in het ‘belang van staat’.

Sinds de invoering van de beleidslijn op 1 juli 2021 zijn door het ministerie van Financiën 37 dossiers (100% van de aangeleverde dossiers) actief openbaar gemaakt tot eind 2021. Bij de invoering van de beleidslijn is ook stilgestaan bij het gebruiksgemak en de privacy van ambtenaren. In 2022 zal het effect geëvalueerd worden.

Passieve openbaarmaking

In 2021 is ingezet op de verdere versterking van de kwaliteit en snelheid van de behandeling van Wet openbaarheid van bestuur (Wob)-verzoeken door het ministerie van Financiën. Daartoe is een Wob-ondersteuningspool opgericht, waarin Wob-medewerkers de behandeling van Wob-verzoeken ondersteunen. Voorheen waren daarvoor twee medewerkers werkzaam bij de directie Juridische Zaken. De ondersteuningspool bestaat inmiddels uit 15 medewerkers en er is een teamleider voor aangetrokken. Daarnaast is het aantal Wob-juristen eveneens uitgebreid van 7 naar 10 juristen, inclusief de Wob-coördinator. De stijging in het aantal Wob-verzoeken in combinatie met een toename in omvang en complexiteit van deze verzoeken, blijft evenwel veel capaciteit vergen van zowel de betrokken beleidsdirecties als de directie Juridische Zaken en legt een grote druk op de werkzaamheden van de betrokken medewerkers. Zodoende zal hier blijvende aandacht voor nodig zijn in 2022 en daarna.

Bijlage: Overzicht coronasteunmaatregelen

Het jaar 2021 is voor een belangrijk deel getekend door de coronacrisis. Het kabinet heeft diverse (nood)maatregelen genomen om de crisis het hoofd te bieden. Deze paragraaf geeft een overzicht van de maatregelen die op de begroting van het ministerie van Financiën zijn genomen. Een uitgebreid overzicht is te vinden op https://www.rijksfinancien.nl/corona-visual.

Onderstaande bedragen zijn gerealiseerde bedragen in 2021, behalve bij de Belasting- en invorderingsrente en boetes en schikkingen en opbrengsten kosten vervolging. Daar zijn de vooraf verwachte en in (incidentele) suppletoire begrotingen verwerkte budgettaire effecten opgenomen. Het is namelijk niet vast te stellen wat de ontvangsten zouden zijn geweest, als de maatregelen niet genomen waren. Hoeveel niet-belastingontvangsten er binnen komen is afhankelijk van het concrete betaalgedrag van belastingplichtigen. Dit is dus in tegenstelling tot nieuw opgezette uitgavenregelingen als gevolg van de coronamaatregelen. Daar is de exacte budgettaire omvang wel bekend, aangezien de regeling voorheen niet bestond.

Verplichtingen, uitgaven en ontvangsten

Belasting- en invorderingsrente

Het eerste noodpakket banen en economie in maart 2020 betrof onder andere een verlaging van de belasting- en invorderingsrente naar 0,01%. De verlaging van de invorderingsrente is meermaals met 3 maanden verlengd. Gedurende het hele jaar 2021 is deze op 0,01% gebleven. De belastingrente veerde op 1 oktober 2020 weer terug naar 4%. De verlaagde rente resulteerde enerzijds in lagere verwachte uitgaven (- € 40 mln.), maar vooral in fors lagere verwachte ontvangsten (- € 289 mln.) in 2021.

Boetes en schikkingen & Kosten vervolging

In het coronasteunpakket van 20 mei 2020 is rekening gehouden met een derving van boetes en ontvangsten uit het doorbelasten van vervolgingskosten, ook in 2021, naar aanleiding van het verlenen van uitstel van het betalen van belasting. Hierbij werden verzuimboetes namelijk achterwege gelaten of teruggedraaid en invorderingsmaatregelen opgeschort. In verband met het beperken van de economische effecten van het coronavirus heeft het kabinet meermaals besloten de mogelijkheid voor bedrijven voor uitstel van betaling van belastingen met 3 maanden te verlengen. Gedurende heel 2021 hebben bedrijven gebruik kunnen maken van de uitstelregeling. Dit werkt door in lagere ontvangsten van boetes en van de opbrengsten uit het doorbelasten van vervolgingskosten.

Steunmaatregelen KLM

De Nederlandse staat heeft in 2020 een directe lening aan KLM verstrekt met een maximale omvang van € 1 mld. Dit betreft een achtergestelde lening. De renteontvangst in 2021 bedroeg € 17,3 mln. Daarnaast heeft de Nederlandse staat in 2020 maximaal 90% van een kredietfaciliteit van € 2,4 mld. gegarandeerd, die door een consortium aan banken aan KLM wordt verstrekt. Voor deze garantie ontvangt de Nederlandse staat een garantiepremie die gedurende de looptijd in percentage oploopt. De premieontvangst in 2021 bedroeg € 12,0 mln.

EIB pan-Europees Garantiefonds

De Europese Investeringsbank (EIB) heeft in 2020 een pan-Europees garantiefonds (EGF) opgericht om de negatieve economische gevolgen van de coronacrisis op te vangen. Het fonds is een onderdeel van het pakket aan maatregelen dat op 9 april 2020 door de Eurogroep werd afgesproken. De investeringen onder het EGF hebben een hoog risicoprofiel waardoor het waarschijnlijk is dat de garantie ingeroepen zal worden. De verwachte nettoverliezen van het EGF worden ingeschat op 20%, het Nederlandse aandeel in de verwachte verliezen komt neer op € 260 mln. verdeeld over de looptijd van het fonds.

SURE

In de Eurogroep van 9 april 2020 is overeengekomen SURE (Support to mitigate Unemployment Risks in an Emergency) op te richten. Dit is een Europees instrument voor tijdelijke steun om het risico op werkloosheid in noodsituaties te beperken naar aanleiding van de corona-uitbraak. De garantie wordt aangepast als er een wijziging plaatsvindt in het Nederlandse aandeel in het Europese bruto nationaal inkomen (bni) of als er een wijziging optreedt in de uitstaande schuld met bijbehorende renteverplichtingen. Het Nederlandse aandeel in het Europese bni in 2021 is gestegen van 5,8% naar tot 5,9%, wat leidt tot een hogere garantie. Daarnaast heeft de Europese Commissie nieuwe leningen uitgegeven tegen lagere rentes dan voorheen geraamd, wat leidt tot een lagere garantie. De combinatie van deze twee effecten zorgt voor een stijging van de garantie.

NGEU

NGEU (Next generation EU) is ingesteld in reactie op de corona crisis en is bedoeld om lidstaten te ondersteunen bij het herstel van de gevolgen. Het belangrijkste onderdeel van NGEU is de Recovery and Resilience Facility (RRF). De Nederlandse garantie voor NGEU wordt bepaald aan de hand van het Nederlandse bni-aandeel in de EU en mutaties in de verwachtte schulduitgifte en renteverplichtingen. In 2021 is de garantie met € 254 mln. toegenomen. De Nederlandse bni-afdracht is gestegen van 5,8% naar 5,9%, waardoor de Nederlandse garantie toeneemt met € 472 mln. Daarnaast heeft de Europese Commissie geld op de markt geleend tegen een lagere rente dan voorheen verwacht. Dit zorgt voor een verlaging van de garantie. De combinatie van deze twee effecten heeft ervoor gezorgd dat de garantie voor NGEU met € 254 mln. is toegenomen. De gevolgen voor de verwachte Nederlandse afdrachten aan de Europese begroting worden toegelicht op de begroting van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Herverzekering leverancierskredieten

De staat heeft in het voorjaar van 2020 besloten over te gaan tot herverzekering van de gehele portefeuilles van verzekeraars van kortlopende leverancierskredieten voor het hele kalenderjaar 2020. Hiermee is voorkomen dat kredietverzekeraars op grote schaal hun limieten hebben verlaagd als gevolg van de coronacrisis, waardoor de onderliggende handelsstromen tot stilstand komen. De regeling is per 1 juli 2021 beëindigd. Als gevolg hiervan is de verplichting naar beneden bijgesteld.

4. Beleidsartikelen

Artikel 1 Belastingen

A. Algemene doelstelling

Het genereren van inkomsten voor de financiering van overheidsbeleid. Solide, eenvoudige en fraudebestendige fiscale wet- en regelgeving is hiervoor de basis. Doeltreffende en doelmatige uitvoering van deze wet- en regelgeving dragen bij aan de bereidheid van burgers en bedrijven om hun wettelijke verplichtingen ten aanzien van de Belastingdienst na te komen (compliance).

Onder «compliance» verstaat de Belastingdienst dat burgers en bedrijven bereid zijn hun wettelijke fiscale verplichtingen ten aanzien van de Belastingdienst na te komen. De term ‘bereidheid’ geeft aan dat de Belastingdienst ernaar streeft dat belastingplichtigen uit zichzelf fiscale regels naleven, zonder (dwingende en kostbare) acties van de kant van de Belastingdienst. Als burgers en bedrijven hun wettelijke verplichtingen nakomen, komt belastinggeld de staatskas binnen zoals de wetgever beoogt.

B. Rol en verantwoordelijkheid

• – het opstellen van fiscale wet- en regelgeving;

• – het internationaal behartigen van de Nederlandse fiscale belangen.

Op grond van de Algemene wet inzake rijksbelastingen (Awr) en de Invorderingswet 1990 voert de Belastingdienst de heffing en inning van de rijksbelastingen uit. Op grond van de Wet op de bijzondere opsporingsdiensten voert de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) de handhavingstaken uit op het gebied van de economische ordening en financiële integriteit.

De minister bevordert, door inzet van de Belastingdienst, naleving van wet- en regelgeving door passende dienstverlening te leveren, massale processen juist en tijdig uit te voeren, adequaat toezicht uit te oefenen en waar nodig naleving bestuurs- of strafrechtelijk af te dwingen.

C. Beleidsconclusies

Ondanks de coronacrisis hebben de reguliere processen bij de Belastingdienst in 2021 doorgang gevonden. De Belastingdienst heeft de dienstverlening in 2021 zoveel mogelijk op peil weten te houden. De personele capaciteit is vergroot en locaties om burgers te helpen zijn uitgebreid. Door corona konden bedrijfsbezoeken op locatie voor een groot deel van het jaar niet worden afgelegd. In de gevallen waar contact met de belastingplichtige nodig was, zijn alternatieven ontwikkeld, zoals toezicht ‘digitaal en op afstand’. Het werk van de FIOD heeft in belangrijke mate doorgang kunnen vinden. In het kader van de coronasteunmaatregelen is ook in 2021 uitstel van belastingbetaling verleend. Bij de inning is de dwanginvordering opgeschort.

Prestatie-indicatoren

In de ontwerpbegroting IX 2021 is de set prestatie-indicatoren op artikel 1 herijkt39. Hierbij zijn burgers en bedrijven centraal gezet. Met dit jaarverslag wordt in onderdeel F2 «Belastingdienst» voor het eerst gerapporteerd over de herijkte prestatie-indicatoren. Enkele indicatoren worden naar aanleiding van de eerste metingen doorontwikkeld.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Verplichtingen

De verplichtingen in 2021 vallen € 320 mln. hoger uit dan begroot. De hogere realisatie op de verplichtingen hangt voor een deel samen met de hogere uitgaven (€ 79 mln.). Dit deel wordt toegelicht bij de uitgaven.

Uitgaven

De uitgaven zijn in totaal € 79 mln. hoger dan begroot. De belangrijkste oorzaken van de hogere uitgaven worden hieronder vermeld.

Personele uitgaven

De personele uitgaven vallen per saldo € 67 mln. hoger uit. De uitgaven aan eigen personeel zijn € 35 mln. hoger doordat de lonen opwaarts zijn bijgesteld in verband met de thuiswerkvergoeding en de stijgende cao en sociale premies. De uitgaven aan externe inhuur zijn € 35 mln. hoger, omdat er extra inhuur benodigd was voor onder andere Fraude Signalering Voorziening, e-commerce en het afhandelen van bezwaren. Daarnaast zijn de uitgaven hoger omdat de dienstverlening naar aanleiding van het rapport van de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag wordt verbeterd.

Materiële uitgaven

De materiële uitgaven vallen € 70 mln. lager uit. Door het vanwege corona verplichte thuiswerken worden minder uitgaven gedaan. Zo zijn bijvoorbeeld de middelen die geraamd waren voor de uitbreiding van kantoorruimte en facilitaire zaken met het oog op de toenemende formatie niet volledig benodigd in 2021 en vallen onderhoudskosten lager uit.

Opdrachten

De uitgaven aan «opdrachten» zijn € 13 mln. lager dan geraamd. Dit heeft voornamelijk te maken met een kasschuif van € 37 mln. van 2021 naar 2022 en 2023 bij ICT opdrachten. De ICT-middelen komen in een ander ritme tot besteding dan eerder voorzien wat leidt tot lagere uitgaven voor ICT-opdrachten. Daarnaast zijn middelen die eerder onder apparaatsuitgaven (materiële uitgaven) waren geraamd in 2021 tot realisatie gekomen als opdrachten.

Rente

De uitgaven voor de belasting- en invorderingsrente zijn in 2021 € 85 mln. hoger dan geraamd. Dat wordt met name veroorzaakt door de definitieve verdeelsleutel van de inkomstenbelasting/premies volksverzekeringen, die ertoe leidt dat van de rente-uitgaven een groter deel dan voorzien is toegerekend aan de Financiënbegroting en een kleiner deel aan de Sociale Fondsen. Daarnaast zijn de uitgaven hoger, doordat er invorderingsrente betaald is over belastingteruggaven naar aanleiding van de uitspraak in het Sofina- arrest.

Ontvangsten

De ontvangsten, exclusief de belastingontvangsten, vallen in totaal € 382 mln. hoger uit.

Belastingontvangsten

Voor een toelichting op de belastingontvangsten, zie het Financieel Jaarverslag Rijk.

Bekostiging

Rente

De ontvangsten aan belasting- en invorderingsrente zijn € 448 mln. hoger dan geraamd. Dat wordt met name veroorzaakt door de definitieve verdeelsleutel van de inkomstenbelasting/premies volksverzekeringen, die ertoe leidt dat van de rente-inkomsten een groter deel dan voorzien is toegerekend aan de Financiënbegroting en een kleiner deel aan de Sociale Fondsen.

Boetes en schikkingen

Apparaatsontvangsten

De apparaatsontvangsten vallen € 57 mln. hoger uit. De Belastingdienst heeft conform Rijksbrede afspraken meer facilitaire diensten en diensten op het gebied van ICT aan andere overheidspartijen geleverd dan aanvankelijk geraamd. Dit heeft geleid tot meer ontvangsten uit de doorbelasting daarvan. De toename wordt ook veroorzaakt door een teruggave van een voorschot van Logius voor opdrachten uit 2020. Daarnaast is er meer ontvangen van het UWV-loket dat werkgevers compenseert voor zwangerschapsverlof en langdurig afwezigheid door ziekte.

F1. Fiscaal beleid en wetgeving

Genereren van inkomsten – fiscale wet- en regelgeving

Het genereren van inkomsten ten behoeve van uitgaven voor de rijksbelastingen, de sociale fondsen en de zorgverzekeringen door middel van het ontwikkelen van solide, eenvoudige en fraudebestendige fiscale wet- en regelgeving die ook in internationale context werkbaar is. 

Algemeen

De inkomsten uit rijksbelastingen zijn van groot belang om de uitgaven van de rijksoverheid te financieren. Naast het realiseren van deze financiering, wordt fiscale regelgeving zo ingericht dat het bepaalde doelen stimuleert, zoals werkgelegenheid en klimaatvriendelijk gedrag, en andere ontmoedigt, zoals roken en milieuvervuiling. Jaarlijks wordt een pakket Belastingplan ingediend met aanpassingen voor het volgende (en latere) ja(a)r(en). Daarnaast is een aantal aparte wetsvoorstellen ingediend/behandeld en is onder andere verder vorm gegeven aan internationale beleidsontwikkeling met betrekking tot de aanpak van belastingontwijking.

Belastingplanpakket

Het pakket Belastingplan 202240 heeft betrekking op een breed terrein en bestaat uit zes wetsvoorstellen. Het gaat om circa 40 maatregelen op het terrein van onder andere inkomensbeleid, compensatie van de gestegen gasprijzen, het tegengaan van belastingontwijking, fiscale stimulering van emissievrij rijden, fiscale steunmaatregelen in relatie tot de coronacrisis en het jaarlijkse noodzakelijke onderhoud aan het fiscale stelsel.

Gedurende de parlementaire behandeling is besloten om het wetsvoorstel delegatiebepaling tegemoetkoming schrijnende gevallen en het wetsvoorstel fiscale regeling aandelenoptierechten aan te houden. Deze wetsvoorstellen worden op een later moment, mogelijk in gewijzigde vorm, behandeld in de Tweede Kamer.

Voorafgaand aan de indiening van het pakket Belastingplan 2022 is besloten om het wetsvoorstel Hersteloperatie toeslagen en het wetsvoorstel Versterking grondslag cameratoezicht Douane niet in te dienen. Deze wetsvoorstellen zullen waarschijnlijk in de toekomst in aangepaste vorm worden ingediend.

Fiscale verzamelwet 2022

In het kader van spreiding van wetgeving wordt, naast het Belastingplan, jaarlijks ook een Fiscale verzamelwet opgesteld. De fiscale verzamelwet bevat doorgaans relatief beperkte, technische maatregelen met een zeer beperkt of geen budgettair belang. In 2021 is de Fiscale verzamelwet 202241 behandeld in de Tweede en Eerste Kamer. In beide Kamers is de Fiscale verzamelwet 2022, na de schriftelijke behandeling, als hamerstuk in stemming gebracht en aangenomen.

Internationale ontwikkelingen/agenda 

Nederland heeft initiatieven genomen om tot een verdere internationaal gecoördineerde aanpak van belastingontwijking te komen. Zo vervult Nederland een voortrekkersrol bij het project van het Inclusive Framework (IF) georganiseerd door de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) voor de herziening van het internationale belastingsysteem. Het afgelopen jaar is dit in een stroomversnelling gekomen waarbij het akkoord dat is gesloten in oktober 2021 kan worden gezien als een belangrijke mijlpaal. Het nieuwe raamwerk voor internationale belastingheffing steunt op twee pijlers. De eerste pijler regelt een andere verdeling van winsten en heffingsrechten tussen landen voor de grootste en meest winstgevende multinationals, waaronder grote digitale bedrijven. De tweede pijler bevat afspraken over een wereldwijd effectief minimumniveau van belastingheffing bij multinationals. Tijdens de IF-vergadering van oktober 2021 zijn openstaande hoofdlijnen42 van beide pijlers ingevuld en zijn concrete afspraken gemaakt over de manier waarop landen de voorstellen in gaan voeren. Het doel is hierbij om beide pijlers per 2023 in werking te laten treden. Inmiddels hebben 137 landen zich aangesloten bij dit akkoord, dat ook door de G20 wordt onderschreven. Het kabinet is blij dat het gelukt is om met wereldwijde steun deze belangrijke stap te zetten.

F2. Belastingdienst

Doelen en prestatie-indicatoren

De set herziene prestatie-indicatoren sluit aan bij de Uitvoerings- en Toezichtstrategie van de Belastingdienst. Op die manier zijn prestatie-indicatoren een uiting van de strategie van de organisatie en kan, in lijn met de strategie, gestuurd worden op resultaten en effecten. De nieuwe set van indicatoren stelt de Belastingdienst bovendien in staat thematisch en actueel te verantwoorden; niet alleen gericht op een specifieke indicator, maar ook over de bovenliggende doelstellingen.43

• – Subjectieve en objectieve prestatie-indicatoren op de volgende vier tussendoelen van compliance:

  • • Een adequate behandeling (juist, tijdig, proportioneel);

  • • Effectief informeren over rechten en plichten;

  • • Het nakomen van verplichtingen zo makkelijk mogelijk maken;

  • • Op gepaste wijze corrigerend optreden bij niet-naleving

Op ieder tussendoel is een subjectieve indicator geformuleerd die de ervaring van burgers en bedrijven met betrekking tot de tussendoelen van de Belastingdienst inzichtelijk maakt. Ieder tussendoel is voorzien van meerdere objectieve indicatoren, die de feitelijke prestatie van de Belastingdienst meetbaar maken.

Door het onderscheid in compliancefactoren met kengetallen en tussendoelen te voorzien van subjectieve en objectieve indicatoren ontstaat een geheel dat beter aansluit bij de strategie van de Belastingdienst en inzicht geeft in de werking hiervan. Hiermee zijn burgers en bedrijven meer centraal gezet in de kengetallen en prestatie-indicatoren van de Belastingdienst. Bij dit jaarverslag zijn voor het eerst realisatiecijfers beschikbaar op de subjectieve indicatoren. Voor particulieren zijn deze gemeten aan de hand van panels, voor het Midden- en Kleinbedrijf (MKB), Grote Ondernemingen (GO) en Fiscaal Dienstverleners (FD) aan de hand van steekproeven. 2021 kan daarmee beschouwd worden als het jaar van de 0-meting. Waar mogelijk is de trend (op basis van oude indicatoren) wel beschreven.

Belastingmoraal

Een hoge belastingmoraal kan een bijdrage leveren aan een hoge compliance. De belastingmoraal is gemeten via de Fiscale Monitor.

De belastingmoraal is het hoogst bij fiscaal dienstverleners, Grote ondernemingen en MKB-bedrijven (4,4). Belastingplichtige burgers scoren met 4,1 lager. Circa de helft van deze groepen acht zelf belasting ontduiken (helemaal) uitgesloten, terwijl ongeveer driekwart belastingontduiking in het algemeen onaanvaardbaar vindt.

Vertrouwen in de belastingdienst

«Vertrouwen» is een breed begrip dat veel aspecten in zich heeft. Uit de Fiscale Monitor blijkt dat het gemiddelde vertrouwen (over de doelgroepen burgers, MKB-bedrijven en fiscaal dienstverleners heen) afgelopen twee jaar is gedaald. Het vertrouwen ligt onder burgers en MKB-bedrijven het laagst en is het hoogst onder grote ondernemingen.

Juist en volledig doen van aangifte: structureel terugdringen van het nalevingstekort particulieren

Dit kengetal wordt eens per twee jaar gemeten; voor 2021 zijn er geen cijfers beschikbaar. De controles voor de steekproef worden eind 2021 afgerond. De nieuwe cijfers zijn in de loop van 2022 beschikbaar.

Juist en volledig doen van aangifte: structureel terugdringen van het nalevingstekort MKB

De schatting van het nalevingstekort bij MKB-ondernemingen is 4,3%. Deze schatting is gebaseerd op de Steekproef Ondernemingen 2019. Door de invloed van corona zijn de in de steekproef getrokken ondernemingen niet in de gebruikelijke periode van twee jaren, i.c. 2019 en 2020, gecontroleerd, maar zijn hiervoor drie jaren nodig geweest, i.c. 2019, 2020 en 2021.

Percentage tijdige betaling van belastingen en premies

Een ontvangst wordt als compliant aangemerkt wanneer deze voor de laatste vervaldatum, inclusief betaalperiode na een eventuele herinnering of uiterlijk voor het versturen van een aanmaning is ontvangen. Van de ontvangsten in 2021 is 99,3% zodanig tijdig ontvangen dat er geen aanmaning verstuurd hoefde te worden. Doordat vanwege de coronasituatie een groot deel van 2021 geen betalingsherinneringen, aanmaningen en dwangbevelen zijn gestuurd, is het percentage tijdige betalingen van belastingen en premies bijna een procentpunt hoger dan voorgaande jaren.

Hierna volgt een verantwoording op de tussendoelen Adequate behandeling, Informeren, Gemak en Corrigerend optreden en de daaraan gerelateerde prestatie-indicatoren.

Adequate behandeling

De Belastingdienst geeft burgers en bedrijven een adequate behandeling (correct en passend).

De prestatie-indicatoren voor het aantal afgehandelde klachten binnen Awb-termijn en het percentage burgers en bedrijven dat op afspraak tijdig wordt teruggebeld door een Belastingdienstmedewerker voldoen aan de streefwaarde. De overige prestatie-indicatoren worden hieronder toegelicht.

Burgers en bedrijven geven aan dat ze adequate behandeling hebben gekregen

Onder adequate behandeling wordt verstaan in welke mate burgers, bedrijven en fiscaal dienstverleners zich adequaat behandeld voelen door de Belastingdienst. Adequaat betekent correct (op de juiste wijze) en passend, geschikt voor het beoogde doel. De basis van een adequate behandeling ligt bij het door de Belastingdienst volgen van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur, zoals het zorgvuldigheidsbeginsel, het motiveringsbeginsel, het evenredigheidsbeginsel, het gelijksbeginsel en het vertrouwensbeginsel.

Gesteld kan worden dat MKB-bedrijven, grote ondernemingen en fiscaal dienstverleners zich adequater behandeld voelen dan particulieren. Aangezien 2021 de nulmeting betreft kan over de trend geen uitspraken worden gedaan.

Afgehandelde bezwaren binnen Awb-termijn

Het percentage binnen Awb-termijn afgehandelde bezwaren is in 2021 toegenomen ten opzichte van 2019 en 2020. Afgehandelde bezwaren uit eerdere jaren drukken nog het percentage tijdig afgehandelde bezwaren, waardoor de streefwaarde nog niet is bereikt. De realisatie voor de bezwaren die na 1-1-2021 zijn binnengekomen, de zogenaamde recente bezwaren, haalt praktisch wel de norm (89,9%). De streefwaarde is wel behaald voor de middelen Vennootschapsbelasting (VPB) en Loonheffing (LH) (92,5%, respectievelijk 92,6%), maar niet voor de middelen Inkomensheffing (IH) (80,5%) en Omzetbelasting (OB) (89,9%). Oorzaken van het lage percentage bij IH zijn hoge voorraden en het feit dat de bezetting nog niet op niveau is.

Percentage tijdig afgehandelde verzoeken tot registratie

De Belastingdienst streeft ernaar de verzoeken voor de afgifte van een omzetbelasting- en/of loonheffingennummer binnen 8 werkdagen af te handelen. De realisatie van deze indicator is met 93,7% iets lager uitgekomen dan de norm.

Informeren

De Belastingdienst informeert burgers en bedrijven effectief over hun rechten en plichten.

De prestatie-indicatoren 'antwoorden op vragen via de BelastingTelefoon zijn kwalitatief juist, de bereikbaarheid Belastingtelefoon en Webcare, Klanttevredenheid en Klantontevredenheid voldoen aan de streefwaarde. De overige prestatie-indicatoren worden hieronder toegelicht.

Burgers en bedrijven geven aan dat de Belastingdienst hen voldoende informeert

Deze indicator stelt vast in hoeverre burgers en bedrijven ervaren dat ze door de Belastingdienst voldoende geïnformeerd worden over de voor hen relevante fiscale onderwerpen, of weten waar ze informatie kunnen vinden of inwinnen, én of ze de informatie ook kunnen toepassen om aan hun fiscale verplichtingen te voldoen of dat ze in staat zijn daarvoor hulp in te schakelen. Voldoende geïnformeerd betekent dat ze weten wat ze moeten doen en hoe ze het moeten doen. Aangezien 2021 de nulmeting betreft kan over de trend geen uitspraken worden gedaan.

Aantal registraties waarmee MKB-ondernemers participeren in FD-convenanten

Het aantal registraties van MKB-ondernemingen die participeren in horizontaal toezicht via de fiscaal dienstverlener is met 176.434 lager dan de streefwaarde van minimaal 191.000. Bij de opschoning van de convenantenadministratie bleek dat er minder dan de oorspronkelijke gedachte 191.000 registraties zijn. De uiteindelijke keuze om deel te nemen aan een convenant ligt overigens bij ondernemers en fiscaal dienstverleners. Als onderdeel van de uitvoerings- en toezichtstrategie stimuleert de Belastingdienst ondernemers en fiscaal dienstverleners tot deelname aan een convenant in het kader van horizontaal toezicht.

Gemak

De Belastingdienst streeft ernaar om het voor burgers en bedrijven zo makkelijk mogelijk te maken om te voldoen aan fiscale verplichtingen.

Het percentage aangiften Inkomensheffing niet-winst (IH-NW) waarin de vooraf ingevulde gegevens juist en volledig zijn voldoet aan de norm. De indicator burgers en bedrijven geven aan dat zij gemak ervaren wordt hieronder toegelicht

Burgers en bedrijven geven aan dat zij gemak ervaren

De Belastingdienst streeft er naar om het voor burgers en bedrijven zo makkelijk mogelijk te maken om te voldoen aan fiscale verplichtingen. Dit kan door het aantal stappen dat een burger of bedrijf moet zetten zo klein mogelijk te maken en zo vorm te geven dat zij worden geholpen om de acties juist uit te voeren. Daarmee maakt een belastingplichtige bij wijze van spreken ‘als vanzelf’ minder fouten. Aangezien 2021 de nulmeting betreft kan over de trend geen uitspraken worden gedaan.

Corrigerend optreden

De Belastingdienst treedt op gepaste wijze corrigerend op bij niet-naleving.

De indicatoren percentage van de opsporingscapaciteit dat wordt ingezet op omgevingsgerichte strafonderzoeken, de betalingsachterstand en het percentage oninbaarheid voldoen aan de norm. De overige indicatoren worden hieronder toegelicht.

Burgers en bedrijven geven aan dat zij corrigerend optreden ervaren

Deze indicator meet in hoeverre burgers, bedrijven en fiscaal dienstverleners corrigerend optreden ervaren. Hierbij gaat het om het ervaren controlerend, corrigerend en sanctionerend optreden door de Belastingdienst. Aangezien 2021 de nulmeting betreft kan over de trend geen uitspraak worden gedaan.

Percentage van het nalevingstekort dat de Belastingdienst corrigeert bij burgers en bedrijven

Deze prestatie-indicator en de daarbij behorende meetmethodiek zijn nieuw voor de Belastingdienst. Aan de hand van het nalevingstekort wordt een schatting gemaakt van het percentage van het nalevingstekort dat de Belastingdienst corrigeert. Er is nog niet eerder ervaring mee opgedaan en mogelijk dient er nog doorontwikkeling plaats te vinden. Daarom is er in 2021 nog geen streefwaarde verbonden aan de prestatie-indicator. Op basis van de resultaten in 2021 zullen de werking en de meetmethodiek van deze indicator worden geëvalueerd en zo nodig verbeterd.

Percentage processen-verbaal dat leidt tot veroordeling of transactie

De waarde ligt onder de streefwaarde. Dit is het gevolg van het relatief lage aantal uitspraken en het relatief hoge aantal sepots in 2021 door het Openbaar Ministerie (OM). In 2021 zijn er 176 zaken volledig afgehandeld, waarvan er 50 zijn geseponeerd. Door de FIOD en het OM is afgesproken achtergrond en reden van sepots in 2022 met prioriteit op te pakken.

Inning invorderingsposten binnen een jaar

Deze indicator toont het percentage van de niet tijdig betaalde vorderingen die binnen een jaar toch worden geïnd, als resultaat van de door de Belastingdienst ingezette invorderingsmaatregelen. Als gevolg van de coronasteunmaatregelen ligt de (dwang)invordering vanaf medio maart 2020 vrijwel geheel stil. Vanaf oktober 2021 is de Belastingdienst geleidelijk begonnen met het opstarten van de inning. Als onderdeel van de corona maatregelen is echter nog tot 1 april 2022 mogelijk om uitstel te krijgen van betaling voor nieuw opkomende verplichtingen. De streefwaarde van de indicator is daarom in 2021 niet behaald. De dalende trend zal naar verwachting doorzetten tot het moment dat de (dwang)invordering weer is hervat. Na het verzenden van de vooraankondigingsbrieven (september) en de betalingsherinneringen (oktober) zijn in de maand november aanmaningen verzonden.

Artikel 2 Financiële markten

A. Algemene doelstelling

Beleid en regelgeving maken voor een stabiele en integere werking van financiële markten, met betrouwbare dienstverlening van financiële instellingen aan burgers en bedrijven.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister van Financiën bevordert het goede functioneren van het financiële stelsel en heeft een regisserende rol. Zij is verantwoordelijk voor de goede werking van het betalingsverkeer. De minister is daarnaast verantwoordelijk voor goed functionerende, stabiele en integere financiële markten en voor de Nederlandse wetten en regels ten aanzien van de financiële markten en de institutionele structuur van het toezicht. Verder draagt de minister samen met de minister van Justitie en Veiligheid verantwoordelijkheid voor wet- en regelgeving om het gebruik van het financieel stelsel voor het witwassen van geld en het financieren van terrorisme te voorkomen. Ook is de minister verantwoordelijk voor de regelgeving van bepaalde bijzondere financiële beroepsgroepen, zoals accountants. DNB en de AFM voeren het daadwerkelijke toezicht op de financiële markten uit. Dat wil zeggen dat de minister verantwoordelijk is voor het functioneren van het toezichtsysteem als geheel en verantwoordelijk is voor de uitvoering van het toezicht door DNB en de AFM. Echter, om de onafhankelijke positie van de toezichthouders te waarborgen is de minister noch verantwoordelijk noch bevoegd ten aanzien van individuele besluiten van de toezichthouders, en beschikt de minister niet over toezichtvertrouwelijke informatie. Daarnaast worden steeds meer toezichttaken op Europees niveau belegd. Zo voert de Europese Centrale Bank (ECB) ook in belangrijke mate het toezicht op grote en grensoverschrijdende Europese banken uit.

De randvoorwaarden die de minister stelt voor een integer en stabiel systeem hebben hun basis in de Wet op het financieel toezicht (Wft) en de Wet ter voorkoming van witwassen en het financieren van terrorisme (Wwft). Het gaat hierbij om (het toezicht op nakoming van) regelgeving die financiële instellingen stimuleert en verplicht om op integere en transparante wijze te werk te gaan. Deze regelgeving en dit toezicht dragen eraan bij dat consumenten en bedrijven met voldoende informatie en vertrouwen financiële producten kunnen afnemen.

Tot slot bevordert de minister het verantwoord financieel gedrag door de burger en is de staatssecretaris Fiscaliteit en Belastingdienst verantwoordelijk voor de ongestoorde voorziening van voldoende munten in circulatie.

Verantwoordelijkheden minister van Financiën op de BES-eilanden

Bonaire, Sint-Eustatius en Saba (BES-eilanden, ook wel aangeduid als Caribisch Nederland) maken deel uit van Nederland. De eilanden zijn openbare lichamen in de zin van de Grondwet. De verantwoordelijkheid van de minister van Financiën ten aanzien van de toezichttaken is dezelfde voor Caribisch Nederland als voor Europees Nederland en is vastgelegd in de Wet financiële markten BES. Het toezicht op Caribisch Nederland is net als in Nederland op afstand geplaatst bij DNB en de AFM; de minister van Financiën is systeemverantwoordelijk.

C. Beleidsconclusies

Kengetallen financiële stabiliteit

Financiële stabiliteit staat centraal in het beleid van de minister van Financiën ten aanzien van de financiële sector. Een belangrijk onderdeel hierbij zijn de buffers die banken hebben zodat zij weerbaarder zijn. In het prudentieel raamwerk voor banken gelden zowel ongewogen als gewogen kapitaaleisen. Twee belangrijke indicatoren zijn de zogenaamde leverage ratio49 en de Common Equity Tier 1 (CET1)-ratio50. De afgelopen jaren hebben banken beide typen buffers verder opgebouwd51. Mede dankzij die opbouw zijn banken in staat geweest om de financiële gevolgen van de coronapandemie goed op te vangen. 52 Uit de cijfers van de European Banking Authority (EBA) blijkt dat Nederlandse banken zowel hun leverage ratio als CET1-ratio is toegenomen in 2021.53 CET1 is kapitaal van de hoogste kwaliteit en draagt daarmee nadrukkelijk bij aan de weerbaarheid van banken. Het is mogelijk dat de kredietkwaliteit van door banken verstrekte leningen de komende tijd zal afnemen door de afbouw van corona gerelateerde overheidsmaatregelen. Ook is de onzekerheid over kredietkwaliteit toegenomen, hetgeen invloed heeft op de hoogte van kapitaalbuffers.

Kengetallen betalingsverkeer

Het ministerie van Financiën zet zich, samen met DNB, in voor een efficiënt, veilig en toegankelijk betalingsverkeer. Hierbij wordt nauw samengewerkt in het kader van het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer (MOB), waarin banken, betaaldienstverleners en maatschappelijke organisaties zijn vertegenwoordigd.

Teneinde de goede werking van het girale betalingsverkeer te borgen, is in de Regeling Oversight goede werking betalingsverkeer opgenomen dat de beschikbaarheid van pinnen (inclusief contactloos betalen) 99,88% moet zijn. Deze norm richt zich tot de private partijen die het girale betalingsverkeer verzorgen en wordt gehandhaafd door DNB. Voor de beschikbaarheid van mobiel en internetbankieren bestaan geen wettelijke eisen. Desalniettemin is ook bij deze betaalmethodes de beschikbaarheid zeer hoog, zoals blijkt uit onderstaande tabel.

Voorts vindt het ministerie het van belang dat de toegang tot contant geld voldoende is. In het MOB zijn hier (niet-bindende) afspraken over gemaakt tussen de banken, maatschappelijke organisaties en DNB, waarbij de doelstelling is dat in principe alle Nederlandse huishoudens binnen een straal van 5 kilometer (hemelsbreed) contant geld moeten kunnen opnemen. Uit onderstaande cijfers blijkt dat deze norm vrijwel overal wordt gehaald.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Verplichtingen

Muntcirculatie

De verplichtingen voor muntcirculatie vallen € 5,8 mln. lager uit dan oorspronkelijk geraamd. Dit komt ten eerste doordat in 2021 minder munten zijn geslagen en geproduceerd, omdat er van alle muntsoorten nog voldoende in omloop bleek te zijn. Daarnaast is de realisatie van de verplichtingen lager uitgevallen als gevolg van een in 2021 doorgevoerde correctie (€ 1,5 mln.) van een onjuiste geboekte verplichting uit 2020.

Schadeloosstelling SRH

Inzake «Schadeloosstelling SRH» is in 2021 € 5,8 mln. verplicht en uitgegeven, onder andere aan de vergoeding van proceskosten en kosten van deskundigen. Sinds enkele jaren loopt een rechtszaak over het vaststellen van de schadeloosstelling naar aanleiding van de onteigening van effecten en vermogensbestanddelen van SNS Reaal N.V. en SNS Bank N.V. door de Staat. Op 11 februari 2021 heeft de Ondernemingskamer van het Gerechtshof te Amsterdam uitspraak gedaan in de deze procedure. De staat heeft tegen de uitspraak cassatie ingesteld bij de Hoge Raad. De eventuele uitbetaling van de schadeloosstelling wordt hiermee uitgesteld tot de hoogte van de schadeloosstelling definitief is komen vast te staan.

Overige betalingsverplichtingen

De overige betalingsverplichtingen in 2021 waren € 2,2 mln. lager dan oorspronkelijk begroot. Dit komt onder andere doordat de advies- en onderzoekskosten lager uitvielen dan verwacht.

Garantie DGS BES

In 2021 is er een bijstelling van € 5,1 mln. geweest van de depositogarantie, die in USD is, als gevolg van een gewijzigde wisselkoers USD/EUR.

Uitgaven

Bekostiging

Muntcirculatie

De uitgaven aan muntcirculatie vallen € 3,4 mln. lager uit. In 2021 zijn minder munten geslagen en geproduceerd dan aanvankelijk was verondersteld, aangezien alle muntsoorten al voldoende in omloop waren.

Opdrachten

Schadeloosstelling SRH

Zie toelichting onder ‘verplichtingen’.

Overig

Zie toelichting onder ‘verplichtingen’.

Ontvangsten

Bekostiging

Toename munten in circulatie

In 2021 zijn er via DNB meer munten in omloop gebracht dan dat er uit omloop zijn teruggekomen. Als gevolg daarvan heeft DNB het afgelopen jaar per saldo een bedrag van € 13,3 mln. aan nominale waarde van in de markt uitgezette munten aan de schatkist toegevoegd.

Overig

Overige ontvangsten

De hogere ontvangsten van € 5,9 mln. zijn voornamelijk ontstaan als gevolg van hogere dan verwachte boeteontvangsten in 2021 van DNB en AFM.

Artikel 3 Financieringsactiviteiten publiek-private sector

A. Algemene doelstelling

Optimaal financieel resultaat bij de realisatie van publieke doelen; in het bijzonder bij het investeren in en verwerven, beheren en afstoten van de financiële en materiële activa van de Staat.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister van Financiën stimuleert en regisseert een verantwoorde en doelmatige besteding van overheidsmiddelen. Bedrijfseconomische expertise wordt ingezet bij staatsdeelnemingen, investeringsprojecten en transacties van de Rijksoverheid.

• – het toetsen en adviseren op bedrijfseconomische doelmatigheid bij het realiseren van grote publieke investeringsprojecten, zodat vakdepartementen hun projecten binnen budget, op tijd en met de gewenste kwaliteit kunnen realiseren. Voorbeelden van deze projecten zijn DBFM(O)54-projecten, bedrijfsvoerings- en duurzaamheidsprojecten, en veilingen waarbij exclusieve rechten in de markt worden gezet;

• – het overkoepelende DBFM(O)-beleid en de regie van het systeem dat ervoor moet zorgen dat DBFM(O) in Nederland structureel goed verankerd is en toegepast wordt;

• – het beheren en afwikkelen van de tijdelijke overheidsinvesteringen in de gesteunde financiële instellingen. In dit kader is de minister van Financiën verantwoordelijk voor zwaarwegende en/of principiële beslissingen (onder andere exitstrategie en beloningsbeleid van de financiële instellingen) van NL Financial Investments (NLFI). Voorts houdt de minister van Financiën toezicht op NLFI;

• – het toetsen van door vergunninghouders gestelde financiële zekerheid ter dekking van de kosten die voortvloeien uit het buiten gebruik stellen en de ontmanteling van instellingen vallend onder de Kernenergiewet.

• – de regeling financieel beheer van het Rijk, in het bijzonder artikel 2: huur-, huurkoop- en leaseovereenkomsten, zoals DBFM(O), mogen pas door de Staat worden gesloten na overeenstemming met de minister van Financiën;

• – bevoegdheden die de minister van Financiën heeft op basis van de Kernenergiewet;

• – bevoegdheden die de minister van Financiën heeft op basis van de Telecommunicatiewet;

• – de Wet stichting administratiekantoor beheer financiële instellingen (NLFI);

• – bevoegdheden die de minister van Financiën heeft als aandeelhouder op basis van Boek 2 Burgerlijk Wetboek en de statuten van de ondernemingen;

• – de gedragsregels uit de Corporate Governance Code voor zijn rol als aandeelhouder in staatsdeelnemingen;

• – het kader voor het gebruik van businesscases binnen het Rijk (handleiding publieke businesscase);

• – PPS-code (publiek-private samenwerking): de beheercode voor goede bedrijfsvoering binnen de Rijksoverheid gericht op een doelmatige en rechtmatige inzet van het instrument van publiek-private samenwerking bij de realisatie en de exploitatie van (met name meerjarige) investeringsprojecten. Deze beheercode is nader uitgewerkt in een aantal specifieke toezichtsafspraken op het gebied van huisvesting en infrastructuur;

• – structureel en incidenteel overleg met bestuurders en commissarissen van de staatsdeelnemingen.

Bovenstaande instrumenten zijn verschillend van aard. De bevoegdheden die voortvloeien uit het Burgerlijk Wetboek, Comptabiliteitswet 2016, Wet stichting administratiekantoor beheer financiële instellingen en de Kernenergiewet vormen de basis van de (formele) zeggenschap. De overige instrumenten hebben een meer informeel karakter, zijn richtinggevend (zoals de Corporate Governance Code) of dienen als randvoorwaarde om invulling te kunnen geven aan de beleidsdoelstelling (zoals de beschikbaarheid over en/of toegang tot de benodigde kennis).

Beleidsinformatie

In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van de staatsdeelnemingen waarvan het beheer van het aandeelhouderschap ligt bij het ministerie van Financiën. Hierbij staat aangegeven hoeveel procent van de aandelen in handen is van de Staat en op welke wijze deze aandelen worden gehouden. Daarnaast wordt aangegeven of het aandeelhouderschap permanent is, bij voorbaat tijdelijk (bij financiële instellingen), of dat de deelneming op termijn voor vervreemding in aanmerking zou kunnen komen (niet-permanent aandeelhouderschap). Tot slot is in deze tabel te zien wanneer de volgende evaluatie van het aandeelhouderschap zal plaatsvinden.

Kengetallen

Onderstaande kengetallen zien op de implementatie en uitvoering van het staatsdeelnemingenbeleid. Hierbij wordt alleen gekeken naar deelnemingen met volwaardige bedrijfsactiviteiten, waar de Staat >15% van de aandelen heeft, en deze met direct aandeelhouderschap beheert.

Het percentage deelnemingen met meer dan 30% vrouwen in de raad van bestuur is tijdelijk lager uitgevallen, maar zal in 2022 weer omhoog gaan door enkele aanstaande benoemingen. Het percentage op het gebied van de Raad van Commissarissen is door recente wisselingen in raden van commissarissen tijdelijk teruggezakt, maar zal naar verwachting medio 2022 weer op 100% staan. Het aantal herijkingen op dividendbeleid van deelnemingen is met één herijking achtergebleven op de streefwaarde voor 2021. Voornaamste reden hiervoor is dat herijkingen in afwachting zijn van de nieuwe nota staatsdeelnemingenbeleid. Meer kengetallen over het deelnemingenbeleid (zoals de omvang van het balanstotaal van alle staatsdeelnemingen, de vermogenspositie van staatsdeelnemingen en het door staatsdeelnemingen gerealiseerde rendement) zijn te vinden in het meest recente Jaarverslag Beheer Staatsdeelnemingen55.

C. Beleidsconclusies

Net als in 2020 stond voor veel staatsdeelnemingen 2021 in het teken van de coronacrisis en dit had ook wezenlijke invloed op de aandeelhouder. Onder andere FMO, Holland Casino, (Air France-)KLM, Schiphol en NS zijn hard geraakt en zullen de gevolgen van de crisis de komende tijd blijven merken. Om de continuïteit van activiteiten te ondersteunen is afgelopen jaar, net als in 2020, in bepaalde gevallen afgezien van dividend.

Naast de coronacrisis zijn de reguliere werkzaamheden rond het aandeelhouderschap van de staatsdeelnemingen ook in 2021 gewoon doorgegaan. De Nota Deelnemingenbeleid Rijksoverheid 2013 vormt de basis van het beleid rondom staatsdeelnemingen. In 2020 is een beleidsdoorlichting van het deelnemingenbeleid uitgevoerd56. De aandachtspunten en aanbevelingen uit de beleidsdoorlichting worden onderschreven door het kabinet. Het toenmalige kabinet zag in de aandachtspunten voldoende aanleiding voor een nieuwe nota Deelnemingenbeleid maar liet dit over aan een nieuw kabinet. In 2021 zijn ambtelijk al de nodige voorbereidingen getroffen voor een nieuwe nota, hier zal onder het huidige kabinet in 2022 vervolg aan worden gegeven.

D. Budgettaire gevolgen van beleid