Nr. 9 VERSLAG HOUDENDE EEN LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN

De vaste commissie voor Defensie, belast met het voorbereidend onderzoek van dit voorstel van wet, heeft de eer verslag uit te brengen in de vorm van een lijst van vragen met de daarop gegeven antwoorden.

De vragen zijn op 29 september 2021 voorgelegd aan de Minister van Defensie. Bij brief van 22 oktober 2021 zijn ze door de Minister van Defensie beantwoord.

Met de vaststelling van het verslag acht de commissie de openbare behandeling van het wetsvoorstel voldoende voorbereid.

De fungerend voorzitter van de commissie, Aukje de Vries

De adjunct-griffier van de commissie, Mittendorff

De uitwerking van de gemaakte arbeidsvoorwaardenafspraak om gefaseerd een bij de tijd passend bezoldigingssysteem te ontwikkelen, brengt met zich mee dat aan de basis van het loongebouw een solide en inzichtelijk functiewaarderingssysteem ligt. Daarvoor is een paritaire commissie ingesteld. Zie hiervoor de brief van de voormalig Staatssecretaris over de ontwikkelingen op personeelsgebied (Kamerstuk 35 570 X, nr. 84 van 16 februari 2021). Daarin wordt antwoord gegeven op de vraag of het huidige of een ander functiewaarderingssysteem recht doet aan de operationele kenmerken van de militair. Voor het zomerreces heeft de commissie haar rapportage uitgebracht. Deze rapportage was gericht aan de sociale partners. Binnen het daartoe aangewezen overleg nemen sociale partners de bespreking van dit rapport nu ter hand. De additionele middelen die het Kabinet recent beschikbaar heeft gesteld voor Defensie zijn gelabeld voor specifieke doeleinden. Dit betreft extra munitie, zorg voor veteranen (Nationaal Fond Ereschulden), versterking van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (MIVD) en het inlopen van achterstanden in het onderhoud van militair materieel, kazernes en andere gebouwen en ICT. U bent hier in de begrotingsstukken en de daaropvolgende nota van wijziging over geïnformeerd.

In de motie wordt gevraagd om het voor Kamerleden mogelijk te maken om tijdens besloten debatten te kunnen beschikken over de vertrouwelijke stukken die normaliter ter inzage liggen bij het Centraal Informatiepunt. Deze wens van uw Kamer is begrijpelijk en er kan onder voorwaarden aan worden voldaan. Ten aanzien van de omgang met vertrouwelijke en gerubriceerde defensie-informatie is het Defensie Beveiligingsbeleid (DBB) van toepassing. Dat beleid is mede gebaseerd op het Besluit Voorschrift Informatiebeveiliging Rijksdienst Bijzondere Informatie 2013 (VIRBI 2013), dat geldt voor alle departementen en voor Defensie op enkele punten is aangescherpt. Binnen het DBB en het VIRBI 2013 is het onder voorwaarden mogelijk om tijdens besloten debatten te kunnen beschikken over de vertrouwelijke stukken die normaliter ter inzage liggen bij het Centraal Informatiepunt. Het is aan de Kamer om praktische uitvoering te geven aan de behandeling van de vertrouwelijke informatie en daarbij aan de geldende voorwaarden te voldoen. Als daarvoor vanuit het Ministerie van Defensie aanvullende actie is vereist werk ik daar graag aan mee.

Antwoord op vragen 3, 4, 5 en 6: Alle genoemde moties zijn in behandeling door Defensie. U ontvangt op korte termijn een stand van zaken brief over het LIMC. Die brief gaat dan ook in op de uitvoering van deze vier moties.

Het dictum van de betreffende motie spreekt uit dat de Kamer het initiatief zal nemen om te komen tot de oprichting van een interparlementair netwerk van standing committees voor Defensie en Veiligheid. De uitvoering van deze motie is derhalve aan de Kamer.

Bij de actualisatie van de Defensie Industriestrategie worden ook duurzaamheidsaspecten zoals de energietransitie bezien en waar mogelijk opgenomen. Bij de actualisatie van de Strategische Kennis en Innovatie Agenda 2021–2025 (SKIA) is dit reeds gedaan (Kamerstuk 35 570 X, nr. 32).

Er is onderzoek gedaan naar de voor dit vraagstuk relevante aspecten. Allereerst zijn de juridische aspecten onderzocht: op grond van Artikel 12g van de Wet ambtenaren Defensie kunnen – afgezien van bij algemene maatregel van bestuur geregelde uitzonderingen – alleen Nederlanders worden aangesteld als militair bij de Nederlandse krijgsmacht. Het openstellen van de krijgsmacht voor EU-burgers vergt derhalve een formele wetswijziging. Het is de vraag of daarvoor voldoende steun is.

Een tweede belangrijk aspect is het verkrijgen van een indicatie inzake de animo bij de burgers van de lidstaten voor een aanstelling bij de Nederlandse krijgsmacht. Dit is in de voorgaande jaren niet gebleken. Uit een korte inventarisatie is bekend dat Luxemburg zijn krijgsmacht heeft opengesteld voor EU-burgers en dat Duitsland dit overweegt. Ik laat momenteel uitzoeken wat de stand van zaken bij andere EU lidstaten is en zal u daar over informeren.

Op dit moment bevindt de Roadmap Energietransitie Materieel zich in de afrondende fase. De Roadmap moet richting geven aan kennis, innovatie en kaders voor de energietransitie van het defensiematerieel. Als de Roadmap is afgerond wordt deze gedeeld met de Kamer en met de stakeholders.

Voor Nederland is internationale samenwerking op het gebied van energietransitie en duurzaamheid van groot belang vanwege de omvang, het grens-overstijgende aspect van deze problematiek en om interoperabiliteit te waarborgen. Dit doet Nederland in verschillende samenwerkingsverbanden waarbij telkens wordt gekeken welk samenwerkingsverband voor Nederland de meeste meerwaarde kan opleveren. Onderstaande vijf voorbeelden illustreren de wijze waarop we leren van onze partners en onze kennis delen.

• • Binnen de Northern Group (een samenwerkingsverband van landen die grenzen aan de Baltische Zee en de Noord-Atlantische oceaan) is een Climate Change and Sustainability workstrand opgericht.

• • Het European Defence Agency (EDA) heeft een Consultation Forum for Sustainable Energy in the Defense and Security Sector (CF SEDSS), waar Nederland in verschillende werkverbanden actieve bijdrages levert.

• • Voor aanvragen bij het Europees Defensie Fonds (EDF) werkt Nederland met verschillende landen samen voor het indienen van een aanvraag met betrekking tot onder andere smart camps.

• • Binnen NAVO heeft Nederland een bijdrage geleverd aan het NATO Climate and Security Action Plan, en nemen we deel aan het Green Defense congres m.m.v. het NATO Science for Peace and Security (SPS) Programma.

• • In het kader van internationale samenwerking neemt Nederland ook deel aan Permanent Structured Cooperation (PESCO) projecten in relatie tot energietransitie.

Gelet op de steeds complexer wordende veiligheidsomgeving en de toename van het aantal en de diversiteit aan dreigingen, is in de Defensievisie 2035 (Kamerstuk 34 919, nr. 71) onder andere de beleidsinzet opgenomen om in de NAVO en de EU te komen tot verdere specialisatie. Dit heeft als doel om gezamenlijk meer effecten te bereiken, de kwaliteit van het optreden te verhogen en tegelijk de benodigde veelzijdigheid aan vereiste militaire middelen te borgen. Elk land heeft een natuurlijke focus op bepaalde capaciteiten en type inzet. Van die respectievelijke meerwaarde moeten we meer gebruik maken.

Defensie wil vanuit de huidige veelzijdige basis komen tot verdere specialisatie en optimale interoperabiliteit. Dat gesprek wil Defensie open voeren met de partners, zonder vooraf bepaalde terreinen of landen uit te sluiten. Dat is een langdurig proces dat niet van de ene op de andere dag is geregeld.

In de Defensievisie 2035 geeft het kabinet aan dat Nederland wil specialiseren in zaken waar we in uitblinken. Nederland staat bekend als bruggenbouwer, werkt intensief samen met andere landen en heeft vaak een innovatieve insteek. Ook de Nederlandse manier van werken is een meerwaarde; Defensie loopt voorop in het genetwerkt optreden op lagere tactische niveaus en blinkt uit door kwalitatief goede mensen en geïntegreerde benadering bij inzet. Defensie blinkt ook uit in verschillende capaciteiten die we bezitten. Partners waarderen de Nederlandse krijgsmacht voor onze training en advisering van veiligheidsinstituties ter bevordering van de internationale rechtsorde. Daarnaast vervult Nederland internationaal een belangrijke rol in een deel van het logistieke domein op het gebied van militaire mobiliteit in zowel NAVO- als EU-verband. Nationaal blinkt Defensie, door organisatiestructuren, middelen en de kennis van de medewerkers, uit in crisismanagement.

Onder andere door deze meerwaarde en bijdragen aan het bondgenootschap en partnerschappen heeft Nederland ook invloed in internationale fora. Dit levert Nederland, ook buiten de militaire omgeving, veel op en dit wil het kabinet vanzelfsprekend behouden ten behoeve van de belangen van ons Koninkrijk.

De belangrijkste EU defensie initiatieven en de daarbij horende budgetten zijn als volgt. In het Meerjarig Financieel Kader (MFK) voor de periode 2021–2027 is voor het Europees Defensiefonds € 7,9 miljard en voor het Actieplan militaire mobiliteit € 1,5 miljard gereserveerd. Voor de Europese Vredesfaciliteit, die buiten de EU-begroting valt, is voor deze periode € 5 miljard gereserveerd.

In de Kamerbrief met de geannoteerde agenda voor de RBZ Defensie van 28 mei jl. is een uitgebreide achtergrond opgenomen met betrekking tot verschillende EU instrumenten, waaronder de Coordinated Annual Review on Defence (CARD) en de Permanente Gestructureerde Samenwerking op defensiegebied (PESCO).1 Zie hiertoe ook de recente Kamerbrieven2 met daarin uitgebreide beschrijvingen van alle huidige Europese defensie initiatieven en de daarbij horende budgetten. Conform eerdere toezegging aan de Kamer en zoals reeds gebruikelijk, wordt de Kamer via het verslag van de RBZ Defensie over actuele ontwikkelingen op gebied van EU-defensiesamenwerking op de hoogte gehouden.

Door Europese samenwerking op defensiegebied is Nederland als een relatief klein land beter in staat om collectief onze veiligheidsbelangen te verdedigen. Eigenstandig is Nederland daar niet toe in staat en heeft Nederland daarvoor de samenwerking in NAVO, EU en ander multilateraal verband bij nodig. Een voordeel van EU-defensiesamenwerking is dat deze wordt ingebed in een breder EU-instrumentarium van een gemeenschappelijk buitenland en veiligheidsbeleid, handelsbeleid en ontwikkelingssamenwerkingsbeleid. Daarnaast wordt via EU-fondsen, waaronder het Europese Defensiefonds, de samenwerking tussen landen op gebied van onderzoek en ontwikkeling van nieuwe defensiecapaciteiten gestimuleerd. Dat draagt bij aan vermindering van de fragmentatie van Europese defensiecapaciteiten en leidt tot schaalvoordelen en betere interoperabiliteit. Verder dragen de militaire en civiele EU-missies en operaties bij aan de bevordering van veiligheid en stabiliteit in de ring van instabiliteit rond Europa, waaronder in de Sahel. Tot slot wordt in EU verband ook steeds meer samengewerkt bij het tegengaan van nieuwe dreigingen op gebied van cyber, hybride en desinformatie, waarmee de weerbaarheid van de EU en de lidstaten wordt versterkt. Een nadeel van Europese defensiesamenwerking is dat de politieke besluitvorming vaak veel tijd kost. In het kader van het op te stellen EU Strategisch Kompas zal naar dit probleem worden gekeken. Een van de mogelijke oplossingen is om gebruik te gaan maken van de bestaande optie van coalitions of the willing bij het uitvoeren van militaire EU operaties op basis van artikel 44 van het EU verdrag. Het voordeel van betere Europese samenwerking en EU-NAVO samenwerking bij het ontwikkelen van defensie capaciteiten maakt het mogelijk eventuele dubbelingen beter te identificeren en complementariteit te vinden.

Defensie concentreert zich met de wervingsactiviteiten reeds op die regio’s waar de doelgroep zich voornamelijk bevindt. Het zwaartepunt hiervan ligt dan ook al langer op de Randstad en de grote steden. Het grootste deel van de sollicitanten is ook hieruit afkomstig.

De Defensievisie schetst een nieuw profiel voor Defensie dat nodig is om toegerust te zijn voor huidige en toekomstige dreigingen. Defensie werkt, ongeacht het budget, toe naar dit profiel, dat op basis van onder andere de dreigingsanalyse en de probleemanalyse uit de Defensievisie en afspraken met nationale en internationale partners is opgesteld. Dat betekent dat besluiten, ook in het kader van deze begroting, in lijn met de Defensievisie worden genomen. Op dit moment is Defensie niet adequaat toegerust voor toekomstige en sommige huidige dreigingen. Het beroep op Defensie groeit en hier heeft Defensie te weinig middelen, voorraden, ondersteuning en mensen voor (zoals ook blijkt uit de probleemanalyse van de Defensievisie). Volgende kabinetten zullen zich hierover moeten buigen.

Antwoord op vragen 20, 54 en 56: Het gebruik van investeringsbudget om knelpunten in de exploitatie op te lossen is steeds onderdeel van de integrale besluitvorming. Voor de ontwerpbegroting 2022 is een deel van het investeringsbudget ingezet voor acute exploitatieproblematiek. De investeringsbudgetten kennen echter tekorten waardoor de vernieuwing van het materieel met de daaraan gekoppelde financiële verduurzaming verder onder druk komt. Daarnaast nemen door uitstel van vervangingsinvesteringen de instandhoudingskosten toe. Deze consequenties wegen daarom zwaar mee in de integrale afweging.

Op verzoek van de Kamer besteedt Defensie reeds specifieke aandacht in de begrotingscyclus aan plannen, investeringen en voortgang binnen het cyberdomein. Zo is cyber inmiddels opgenomen in de begroting en informeert Defensie uw Kamer over ontwikkelingen in het cyberdomein middels bijvoorbeeld de Defensie Cyber Strategie. Het opnemen van een apart artikel in de begroting voor cyberdefensie is echter niet wenselijk. De cyberdefensie maakt deel uit van een geïntegreerde aanpak om wapensystemen en IT-systemen veilig te houden. Budgetten en expertises worden daarbij vervlochten in projectplannen en in de bestaande beveiligings- en beheermaatregelen van deze systemen. Tot slot is, in het kader van de nationale veiligheid, te veel externe transparantie inzake dit domein niet verstandig.

De aankomst en plaatsing van de eerste vier F-35 toestellen op vliegbasis Volkel is voorzien op donderdag 30 juni 2022.

Van permanente plaatsing van F-35 toestellen op vliegbasis De Peel is momenteel geen sprake. Wel wordt gewerkt aan het opnieuw in gebruik kunnen nemen van vliegbasis De Peel als oefenlocatie voor de F-35.

In antwoord op de Kamervragen van Karabulut in 2020 (kenmerk 2020D44756) is de Kamer geïnformeerd over de modernisering van in Europa aanwezige Amerikaanse kernwapens. De Verenigde Staten hebben een levensduurverlengingsprogramma, het zogenaamde Life Extension Program (LEP), met als doel de veiligheid, beveiliging en effectiviteit van onder meer het type B61 blijvend te garanderen. Het LEP betreft de modernisering van Amerikaanse kernwapens, NAVO-bondgenoten hebben hierover geen zeggenschap. Op grond van bondgenootschappelijke afspraken kunnen geen mededelingen worden gedaan over aantallen en locaties van in Europa aanwezige Amerikaanse kernwapens.

De F-35 zal in 2024 de volledig operationele inzetbaarheid bereiken, zoals toegelicht in de 22e voortgangsrapportage project Verwerving F-35 (kenmerk 2021Z16040). Nadat de F-35 alle taken van de F-16 heeft overgenomen, worden de laatste F-16’s afgestoten. Dit zal niet eerder zijn dan eind 2024.

Zie antwoord vraag 26.

De afgelopen vier jaar worden bestreken door twee arbeidsvoorwaardenakkoorden. De belangrijkste verbeteringen uit het laatste akkoord, 2018–2020, zijn:

• • Een salarisverhoging van 6,3% loon en een structurele verhoging van de eindejaarsuitkering met 1,93% tot 8,33% (volledige eindejaarsuitkering);

• • Een eenmalige uitkering van € 300,– in augustus 2019 en augustus 2020;

• • Hogere toelagen: verhoging tegemoetkoming onregelmatige diensten (TOD) met 100%, gelijktrekken vaar- en oefentoelage en deze met 20% verhogen, verhoging verschuivingstoelage. Tevens wordt het werken op zon- en feestdagen volledig gecompenseerd met 8 uur vrije tijd of uurloon naar keuze van de militair. Verhoging toelage voor bezwarende omstandigheden voor burgerpersoneel;

• • Een eerste stap naar een nieuw loongebouw: het loon voor soldaten en matrozen, korporaals en onderofficieren en een deel van de officieren (vaandrig t/m majoor en hun marine equivalent) is tijdelijk verhoogd. Tevens worden structurele en tijdelijke loonsverhogingen ook doorberekend in het minimum(jeugd)loon;

• • Een aantal buitenlandvoorzieningen is verbeterd;

• • Voor burgerpersoneel is er een loopbaanbudget van € 4.000;

• • Alle onderofficieren en officieren die FPS2 zijn, of worden, krijgen een vaste aanstelling bij voldoende functioneren;

• • Een forse investering in een nieuwe, rechtvaardiger pensioenregeling voor militairen, waarbij de pensioenaanspraken beter worden en eventuele negatieve inkomenseffecten van de pensioenpremie worden gecompenseerd. Tevens is een tegemoetkoming afgesproken voor een groep militairen met een verminderd pensioenperspectief.

De bonden hebben het overleg met Defensie vorig jaar opgeschort. Desalniettemin hebben alle betrokken partijen de afgelopen maanden een forse inspanning verricht om toch met elkaar tot een arbeidsvoorwaardenakkoord te komen. Tijdens de gesprekken zijn partijen op een aantal onderwerpen dicht tot elkaar gekomen. Defensie en de Bonden hebben op 14 oktober gezamenlijk de maximaal haalbare uitkomst in kaart gebracht. Dit wordt nu aan de achterban van de Vakbonden voorgelegd. Op 2 december zal het resultaat hiervan bekend worden.

Defensie voert de taken in het kader van hoofdtaak 1 altijd uit in bondgenootschappelijk verband of bij inzet binnen het Koninkrijk gezamenlijk met nationale veiligheidspartners. Defensie moet daarom internationaal voldoen aan de (capaciteiten)doelstellingen van de NAVO en de EU en binnen het Koninkrijk aan de civiel-militaire afspraken met onze veiligheidspartners. Dat betekent dat vooral geïnvesteerd moet worden in het verhogen van de gereedheid, de inzetbaarheid de reactiesnelheid en het voortzettingsvermogen. Hiervoor zijn investeringen in de operationele ondersteuning, in voorraden (onder andere munitie, geneeskundig, brandstof) en in extra en nieuwe capaciteiten nodig. Uw Kamer is over diverse tekorten en wat er nodig is om deze op te lossen geïnformeerd middels de Defensievisie 2035 (Kamerstuk 34 919, nr. 71) en diverse kamerbrieven (onder andere «Nationaal plan defensie-uitgaven t.b.v. de NAVO», Kamerstuk 28 676, nr. 308).

Antwoord op vragen 32, 53 en 59: Met de huidige inrichting en staat van de defensieorganisatie is Defensie niet adequaat toegerust op toekomstige en sommige huidige dreigingen. Defensie moet beter gereed en inzetbaar worden (sneller, vaker en langer in te zetten) en daarnaast nieuwe dreigingen (onder andere in het cyber- en informatiedomein en het ruimtedomein) het hoofd kunnen bieden samen met nationale en internationale partners.

Niet alles of een deel doen brengt risico’s met zich mee, aangezien de dreigingsanalyse een gegeven is (Defensievisie 2035, Kamerstuk 34 919, nr. 71). Defensie zal dan bepaalde taken en inzet niet meer kunnen uitvoeren en eenheden kunnen niet meer worden ingezet als Nederlandse belangen worden bedreigd. Daardoor kan Defensie minder bijdragen aan nationale en internationale veiligheid en de zelfredzaamheid van Europa. Defensie wordt afhankelijker van de partners terwijl Defensie met hen heeft afgesproken een eerlijk deel van de gezamenlijke lasten en risico’s te dragen. Welke taken en missies Defensie in de toekomst laat liggen, en welke zekerheden en welke risico’s men verkiest, is aan een volgend kabinet. Hier horen vervolgens keuzes bij over de inrichting van de organisatie, inclusief de capaciteiten die daarbij horen.

In december 2018 is het nationaal plan ingediend bij de NAVO, daarbij werd aangegeven dat besluitvorming in het voorjaar van 2018 zou plaatsvinden. Investeren in capaciteiten is nodig om toekomstbestendig te zijn en te blijven, daarom is in de Voorjaarsnota 2019 structureel budget vrijgemaakt specifiek voor de invulling van een deel van het Nationale Plan voor de NAVO, waar de extra F-35-toestellen deel van uitmaken. Het overig beschikbaar gestelde budget in 2019 is aangewend voor andere prioriteiten. Uiteraard wordt elke investering integraal afgewogen. In de besluitvorming in het voorjaar 2019 rondom de aanschaf van de negen F-35-toestellen is die afweging ook gemaakt, rekening houdend met de op dat moment geldende budgettaire kaders.

Het streven van Nederland bestaat uit drie delen, de 3 C’s: Cash, Contributions en Capabilities. Cash handelt over de bestedingen, de «2% norm». Daarnaast kijkt de NAVO ook naar de bijdrage van landen aan missies en operaties, de contributions. Hierin levert Nederland veel minder dan dat de NAVO verwacht. Ook kijkt de NAVO naar de capaciteiten (capabilities) waarover een land beschikt en kan inzetten ten behoeve van NAVO. Ook hier voldoet Nederland niet volledig aan. Het overzicht van de NATO Defence Planning Capability Review (DPCR) van 2020 (Kamerstuk 28676–347) informeert over de staat van de Nederlandse krijgsmacht in relatie tot de NAVO-verplichtingen. De NAVO stelt daarin vast dat Nederland geavanceerde, inzetbare en interoperabele eenheden inbrengt in het bondgenootschap, maar dat daarnaast nog steeds sprake is van significante tekortkomingen, zowel kwalitatief als kwantitatief. Die liggen vooral op het vlak van slagkracht en operationele (gevechts-)ondersteuning (combat support en combat service support).

In 2022 wordt de staat van de Nederlandse krijgsmacht in relatie tot de NAVO-verplichtingen opnieuw beschouwd als onderdeel van het NATO Defence Planning Proces (NDPP). Daarin wordt opgenomen in welke mate Nederland al dan niet kan voldoen aan de gevraagde capaciteiten voor marine, lucht- en landmacht. De Kamer zal daar naar verwachting medio oktober 2022 over geïnformeerd worden.

De mismatch waar in de technische briefing aan werd gerefereerd, is de mismatch tussen de capaciteiten (capabilities) die de NAVO van Nederland verwacht en die Nederland nu of in de nabije toekomst kan leveren. De afgelopen jaren heeft Nederland niet aan alle capaciteitsdoelstellingen van de NAVO kunnen voldoen. Met de huidige financiële middelen zal Nederland ook in de toekomst tekortschieten. Volgens de Defensievisie 2035 zal structureel 6,5 tot 8 miljard nodig zijn om aan onze internationale taken en verplichtingen te voldoen. Voor de mismatch tussen behoeften en budget zijn keuzes nodig; deze keuzes zijn aan volgende kabinetten.

Defensie heeft voor haar taakuitoefening behoefte aan materieel en IT. Daarbij geldt het uitgangspunt dat het beste product voor de beste prijs wordt verworven om de grondwettelijke taken goed te kunnen uitvoeren. Dat wordt uitgevoerd binnen de Europese aanbestedingswetgeving, waar mogelijk in concurrentie. De afgelopen jaren zijn enkele contracten gesloten, met name in het kader van het Verbeterd Operationeel Soldaat Systeem, onder andere nachtzichtkijkers, communicatieapparatuur en dergelijke. Defensie is uiteraard gehouden aan exportcontrolewetgeving. Over andere ministeries doen wij geen uitspraken.

Over lopende aanbestedingen kunnen geen mededelingen worden gedaan.

Als er sprake is van aankoop van materieel bij een buitenlandse leverancier, kan het Ministerie van Economische Zaken & Klimaat (EZK) industriële participatie bedingen. Industriële Participatie (IP) helpt de marktpositie van Nederlandse producenten op de defensiemarkt te verbeteren. Binnen de kaders van het IP-beleid zijn ook overeenkomsten met Israëlische bedrijven opgesteld. De toeleveranciers zijn hierbij ook gehouden aan de export-regelgeving en worden hieraan getoetst. De producten en diensten variëren van kunststofvezels voor beschermende kleding tot logistieke dienstverlening. De toeleveranciers sluiten zelf (commerciële) contracten met de betreffende bedrijven.

Defensie heeft voor haar grondwettelijke taakuitoefening behoefte aan materieel en IT. Het is in het belang van de veiligheid van Nederland, het bondgenootschap en ons personeel dat de Krijgsmacht het best mogelijke materieel en IT inkoopt binnen de beschikbare middelen. De verwerving daarvan wordt uitgevoerd binnen de Europese aanbestedingswetgeving. De samenwerking met het bedrijf Elbit is eveneens tot stand gekomen binnen deze kaders. Ten aanzien van internationale sociale voorwaarden is het inkoopbeleid van Defensie conform het beleid van het Rijk.

Omdat het Defensiematerieel snel digitaliseert, is het noodzakelijk meer aandacht te besteden aan de cyber security (digitale weerbaarheid) van dit materieel. Zowel ten aanzien van aanschaf, gebruik, beheer en afstoting van materieel moet worden bezien of Defensie geen onaanvaardbare beveiligingsrisico’s loopt. Zowel materieel als cyber verdienen aandacht en dus budget. Het toepassen van security-by-design, ABDO-verklaringen voor toeleveranciers en cyber awareness van het operationele personeel en het onderhoudspersoneel zijn daarbij belangrijke speerpunten. De werkzaamheden op het gebied van cyber zijn vooral personeelsintensief en het budget gaat dus met name naar de inzet van meer en beter opgeleid (cyber)personeel voor alle betrokken Defensieonderdelen. Voor het al dan niet verwerven en opereren in Europees verband, waarbij Nederland zeker zal worden gevraagd om ten aanzien van cyber security een bijdrage te leveren, voorziet Defensie vooralsnog geen noemenswaardige problemen.

De volgende figuur geeft de verwachte Defensie-uitgaven 2022 weer van onze Europese NAVO-bondgenoten uitgedrukt in het bbp van het betreffende land:

De EU heeft al diverse keren vastgesteld dat het meer verantwoordelijkheid moet nemen op gebied van veiligheid en defensie. De EU moet haar vermogen om op te treden, bij voorkeur met partners, zelfstandig waar en wanneer nodig, vergroten. Nederland heeft deze ambitie onder meer in de Defensievisie 2035 en de kabinetsreacties op het advies van de Adviesraad Internationale vraagstukken (AIV) inzake Europese Veiligheid en de evaluatie Internationaal onderzoek en beleidsevaluatie (IOB) van het gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid (GVDB) onderschreven. Als het volgend kabinet besluit om deze ambitie uit te voeren, is een structurele verhoging van de defensie-uitgaven nodig. Om toe te groeien naar het EU-gemiddelde (1,85% in 2024) is minimaal 4 miljard extra aan structurele investeringen nodig en ruim € 5 miljard om toe te groeien naar de 2% NAVO norm. Om aan alle NAVO targets (internationale taken en verplichtingen) te voldoen is additioneel € 6–8 miljard nodig.

Een belangrijk deel van de Defensie-capaciteiten betreft een «single set of forces» die in verschillende verbanden en samenstellingen kunnen worden ingezet; daardoor is het lastig om specifiek het deel van het Nederlandse bbp% te benoemen die op de rol staan voor Europese defensie-uitgaven.

Besluitvorming over wanneer te voldoen aan de NAVO-norm is aan een volgend kabinet.

Het Strategisch Concept van de NAVO beschrijft de centrale kenmerken van de veiligheidsomgeving en definieert het doel en de aard van de NAVO en haar fundamentele veiligheidstaken. De staatshoofden en regeringsleiders van de NAVO-bondgenoten besloten tijdens de Top op 14 juni 2021 in Brussel tot het ontwikkelen van een nieuw en bijgewerkt Strategisch Concept. Dit Concept beschrijft de uitdagingen waaraan de NAVO nu en in de afzienbare toekomst blootstaat. Het Concept wordt de komende maanden besproken binnen de Alliantie, opdat de bondgenoten het volgende Strategisch Concept op de NAVO-Top in 2022 in Madrid kunnen aannemen. Het kabinet verwacht niet dat het Concept budgettaire gevolgen heeft voor de Defensiebegroting van 2022. Wel is het zo dat invulling van het Strategisch Concept betekent dat lidstaten daarin hun militaire bijdrage moeten kunnen leveren. Zo lang NL niet voldoet aan 2% is zij daar niet toe in staat.

In de begroting wordt geen specifiek budget vrijgemaakt voor het verminderen van benodigde stikstofruimte voor Defensie. Bij nieuwe activiteiten of vastgoedontwikkelingen, die tot een stikstoflast leiden, zal Defensie moeten voldoen aan de wet- en regelgeving. Dit betekent dat per nieuwe ontwikkeling in kaart gebracht moet worden of en welke maatregelen getroffen moeten worden om toestemming te krijgen voor de met deze ontwikkeling samengaande stikstofemissie. De bekostiging van deze maatregelen moet komen uit het budget dat wordt toegedeeld aan deze nieuwe ontwikkeling. Verduurzaming van het defensievastgoed draagt bij aan de reductie van CO₂ en stikstof. Voor het concentreren, vernieuwen en verduurzamen van het defensievastgoed worden de budgettaire consequenties in kaart gebracht.

De Defensievisie 2035 is een Kabinetstuk en is vorig jaar bij de begrotingsbehandeling 2021 in de Kamer behandeld.

Antwoord op vragen 50 en 51: Defensie doet in het openbaar geen uitspraken over het type aanvallen dat China en Iran plegen op andere landen. Zoals ook uit het Dreigingsbeeld Statelijke Actoren (2021) naar voren komt kan in algemene zin gesteld worden dat statelijke actoren zoals China en Iran beschikken over een breed palet aan middelen waarmee ze de veiligheidsbelangen van andere landen kunnen aantasten. Hieronder valt bijvoorbeeld ook de mogelijkheid om aanvallen uit te voeren in het cyber- of informatiedomein.

De veiligheidssituatie om ons heen verslechtert. Er is sprake van meer dreigingen, toename van verschillende soorten dreigingen en complexere dreigingen. Defensie moet sneller, vaker en langer ingezet worden en daarnaast nieuwe dreigingen het hoofd kunnen bieden samen met nationale en internationale partners. De Nederlandse samenleving is op dit moment bijvoorbeeld niet goed beschermd tegen hybride dreigingen, CBRN-dreigingen, ballistische missile dreiging, hypersonic wapens en dreigingen in het cyber- en informatiedomein en het ruimtedomein. Samen met nationale en internationale partners moet worden gewerkt aan een adequate reactie hierop.

In de Defensievisie is aangegeven dat er een veelheid aan dreigingen bestaat waaraan defensie in de toekomst het hoofd moet bieden. Daarnaast vraagt de NAVO om capaciteiten en zijn er achterstanden op diverse delen van de organisatie zoals ICT, vastgoed en instandhouding. In de Defensievisie is aangegeven dat, als we alles zo goed mogelijk inrichten, er structureel € 13 miljard tot € 17 miljard extra nodig is. Het is op dit moment duidelijk dat niet alles kan en niet alles tegelijk kan. Keuzes en fasering zijn dus noodzakelijk: een volgend kabinet kan hier een slagvaardige strategie voor maken, gebaseerd op het overzicht uit de defensievisie.

De volledige kosten als gevolg van de achterstanden door COVID-19 zijn nog niet duidelijk, omdat sommige effecten nog niet zijn opgetreden. Bijvoorbeeld het herplannen van leveringen van materieel. Inmiddels heeft Defensie wel extra uitgaven gedaan in het kader van COVID, echter ook als gevolg van COVID-19 is er vrijval in het budget geweest. Voorbeelden van vrijval zijn het niet doorgaan van oefeningen, of doordat buitenlandse oefeningen in Nederland en/of in een kleiner verband hebben plaatsgevonden en leveringen die niet meer in 2021 kunnen plaatsvinden.

Er zijn verschillende factoren die invloed hebben op vertragingen van projecten. Over de vertragingen wordt jaarlijks gerapporteerd in het Defensie Projectenoverzicht (DPO) op Prinsjesdag en de daaruit voorkomende Afwijkingsrapportage op Verantwoordingsdag. Zo zijn projecten waarbij de vertraging expliciet te relateren is aan COVID, ook dusdanig vermeld in het DPO 2021. Bijvoorbeeld in de projectbladen: DOKS, Vervanging Compatriot-verbindingssystemen, AH-64D block II upgrade en vervanging M-fregatten (ASWF). De effecten op andere projecten zijn opgenomen in het DPO 2021 (Kamerstuk 27 830, nr. 344).

De NAVO hanteert een definitie en criteria om te bepalen wat landen mee mogen rekenen als defensie-uitgaven: «Uitgaven die een nationale regering specifiek doet om te voorzien in de behoefte van de eigen krijgsmacht, die van bondgenoten of ten behoeve van het Bondgenootschap». Bondgenoten zijn daaraan gehouden en kunnen niet zonder meer andere uitgaven meerekenen. Nederland houdt zich bij de Nederlandse berekeningswijze ook aan deze criteria.

Het verschil tussen de Nederlandse en de NAVO-berekening, is dat Nederland zich voor de bbp-omvang baseert op de realisatiecijfers van het CBS (terugblik) en de groeicijfers van het CPB (vooruitblik); de NAVO baseert zich op de economische cijfers van de OESO/EU. Dit verschil heeft vervolgens met name effect op cijfers over de toekomstige jaren.

Tijdens de Algemeen Politieke Beschouwingen is een motie aangenomen, waarbij Defensie vanaf 2022 structureel € 300 miljoen krijgt toegekend voor het verkleinen van onderhoudsachterstanden. De Defensie-uitgaven uitgedrukt in een percentage van het bruto binnenlands product (bbp) stijgen hierdoor in 2022 met 0,03% naar 1,50%.

De grootste afschrikking gaat uit van een sterke mate van cohesie binnen de alliantie. Nu moeten we vaak nee zeggen tegen de verzoeken van de NAVO. Daarmee kunnen wij niet de bijdrage leveren die van ons verwacht mag worden. Door de afspraken niet na te komen draagt Nederland niet bij aan die cohesie. Bovendien blijven de tekorten binnen de NAVO en de EU dan bestaan, waardoor de gezamenlijke veiligheid in het geding is.

Het is voor de effectiviteit van Defensie en de veiligheid van ons Koninkrijk essentieel dat Nederland een betrouwbare en geloofwaardige bondgenoot is en blijft. Gelet op de veranderende veiligheidssituatie is het onder meer noodzakelijk dat Europa meer verantwoordelijkheid kan nemen voor de eigen veiligheid. Daarmee versterkt Nederland ook de NAVO. Om toe te groeien naar de NAVO-norm van 2% in 2024 zijn extra investeringen nodig. Naast cash en capabilities blijft Nederland relatief gezien ook achter op het vlak van contributions (bijdragen aan missies) (zie onder andere Kamerstuk 35 830 X, nr. 7). Nederland moet hier verantwoordelijkheid in nemen, zodat Nederland een betrouwbare partner en bondgenoot is en zodat Nederland een eerlijke en relevante bijdrage levert aan de gezamenlijke veiligheid.

De omvang van de defensie-uitgaven wordt door het kabinet steeds integraal, op de daartoe geëigende momenten, beoordeeld in het licht van de ontwikkeling van de veiligheidssituatie, de rijksbrede prioriteiten en de afgesproken budgettaire kaders. Op basis van deze weging komt het kabinet tot een ontwerpbegroting die door de Kamer wordt vastgesteld.

Er wordt een steeds groter beroep op Defensie gedaan voor crises met meer verschillende oorzaken. Vierentwintig uur per dag, zeven dagen per week. Zowel nationaal als internationaal. Enkele recente voorbeelden hiervan zijn de inzet en evacuatie in Afghanistan, de opvang van Afghanen in Nederland, de bijstand in Limburg, Haïti en Albanië door natuurgeweld, de inzet in Nederland rond corona, het voorkomen van cyberaanvallen, de ondersteuning bij hybride en andere dreigingen in de Baltische staten en het bewaken en beveiligen van personen en gebouwen in Nederland. Deze toenemende vraag naar defensie-inzet vergroot de kloof tussen taken enerzijds en moderne wapensystemen, middelen, voorraden en ondersteuning anderzijds. Het overwicht van de NAVO, waar Nederland sterk op leunt, staat ondertussen onder druk. Europa moet zelfstandiger kunnen optreden, maar kan dat momenteel niet. Defensie is onvoldoende toegerust voor het tegengaan van hybride dreigingen en optreden in de informatieomgeving. Het dreigingsbeeld wordt diverser, complexer en verontrustender. Defensie moet een antwoord hebben op de dreigingen die nu, en in de toekomst, op ons afkomen. Daar is Defensie nu onvoldoende toe in staat.

Zoals aangegeven in de Defensievisie 2035 (Kamerstuk 34 919, nr. 71) moet steeds een balans gevonden worden tussen de verschillende behoeften van de defensieorganisatie en de toegezegde NAVO-capaciteiten. Ze staan namelijk niet los van elkaar, maar zijn complementair en deels van elkaar afhankelijk. Het verbeteren van de ondersteuning (inclusief het wegwerken van problematiek) en het personeelsbeleid zijn hier belangrijke onderdelen van en inderdaad voorwaardelijk voor het verbeteren van de gereedheid en inzetbaarheid van de krijgsmacht. Alle genoemde prioriteiten dragen uiteindelijk in samenhang bij aan de versterking van Defensie. Keuzes over het beschikbare budget voor de jaren na 2022 en een meer gedetailleerde prioritering zijn aan een nieuw kabinet.

Door het uitwisselen van personeel kunnen organisaties schaarse capaciteiten delen en van elkaar leren. Daarnaast krijgt personeel zo de kans om hun werkervaring te verbreden, te verdiepen en talenten te ontwikkelen. Dat is in een notendop het idee achter duurzame personeelssamenwerking van Defensie met bedrijven: een ecosysteem van personeel. Het HR-ecosysteem past goed in het nieuwe HR-model Defensie.

Een zogeheten inleenloket is in maart 2021 van start gegaan. Alle aangesloten organisaties uit het HR-ecosysteem kunnen met behulp van dit loket een personeelsuitwisseling met Defensie aangaan tegen kostprijs. Ook nieuwe partners kunnen via het inleenloket een samenwerking met Defensie aangaan. Het loket is een voorloper in vernieuwend werken binnen het publiek-private domein, waarbij Defensie via een open en transparant systeem vorm geeft aan de uitwisseling van personeel. Het streven is om het inleenloket verder op te schalen.

De volgende afspraken worden binnen het HR-ecosysteem en het gebruik van het loket gehanteerd:

• • Elke organisatie mag op elk moment toetreden en uittreden tot de «gemeenschap»;

• • Het enige vereiste is dat de deelnemende organisatie de gemeenschappelijke verklaring onderschrijft en zich met het bedrijfslogo hieraan verbindt;

• • De «gemeenschap» deelt alle geleerde lessen en draagt daarmee bij aan de gezamenlijke ontwikkeling, hiervoor worden regelmatig bijeenkomsten georganiseerd;

• • Elke organisatie kan op verzoek een nadere overeenkomst sluiten waarmee uitwisselen van personeel mogelijk wordt;

• • De daadwerkelijke personele uitwisseling vindt plaats op basis van detachering tegen kostprijs;

• • Bij het willen toetreden wordt vooraf goed met de betreffende organisatie gesproken wat de motivatie en beweegreden is. Dit om wederzijdse teleurstelling te voorkomen.

Voordat een extra investering in de werving van reservisten plaats kan vinden zal eerst De Algemene Werkgeversvereniging Nederland (AWVN) in opdracht van Defensie een traject starten dat als doel heeft om de bekendheid van reservisten verder te vergroten bij de grotere werkgevers van Nederland. Daarbij wordt ingestoken op branche niveau waarbij specifiek naar de CAO’s en nadere arbeidsvoorwaardelijke regelingen wordt gekeken die het de reservist gemakkelijker maakt zich in te zetten voor Defensie. Het gaat hierbij om specifieke regelingen zoals (betaald) verlof, pensioendoorbetaling civiele werkgever, terugkeergarantie na langdurige inzet, looncompensatie etc.

In de Defensievisie 2035 is inzichtelijk gemaakt welke stappen Defensie zou kunnen zetten om de voorraden voor de eerste hoofdtaak aan te vullen en zijn deze stappen op hoofdlijnen financieel gekwantificeerd inclusief tweede en derde orde effecten, zoals extra opslagcapaciteit voor munitie en strategische transportcapaciteit. Met de eventuele groei naar inzetvoorraden voor de eerste hoofdtaak, inclusief tweede en derde orde effecten, zou circa € 4 tot € 6 miljard voor de planperiode van 15 jaar gemoeid zijn, waarvan ongeveer de helft voor de inzetvoorraad munitie (Kamerstuk 27 830, nr. 337 van 21 mei 2021). Naar verwachting duurt het circa dertien jaar om de inzetvoorraden volledig op niveau te brengen. Dit is uiteraard afhankelijk van de inrichting van de defensieorganisatie en eventuele besluitvorming hierover, de beschikbare financiële middelen en de levertermijnen.

Informatie Gestuurd Optreden (IGO) houdt in dat Defensie in staat is om alle relevante informatie op elk gewenst niveau tijdig te verwerven, te verwerken, te verspreiden en in te zetten. Dit is nodig voor snellere en kwalitatief hoogwaardigere besluitvorming, waardoor de juiste middelen, op het juiste moment en op de juiste plaats kunnen worden ingezet, teneinde de gewenste – operationele – effecten te bereiken om daarmee het gedrag of de omgeving van onze opponenten te beïnvloeden met daarbij zo min mogelijk nevenschade.

Het is niet direct de bedoeling het gedrag van onze tegenstanders na te bootsen, wel moeten we er – binnen de wettelijke kaders – adequaat mee om kunnen gaan.

Hoewel oefenomgevingen mogelijkheden bieden om te oefenen voor optreden in de informatieomgeving, kan niet alles beoefend worden in een gesimuleerde omgeving. Defensie onderzoekt daarom ook op welke andere manieren de krijgsmacht naast gebruikmaking van oefenomgevingen, kennis en ervaring kan opdoen voor het optreden in de informatieomgeving binnen vigerende wet- en regelgeving.

Het is niet aan het kabinet om namens andere bondgenoten of lidstaten te spreken. Nederland levert als bondgenoot en lidstaat een belangrijke bijdrage aan zowel de NAVO als de EU. Nederland profileert zich in EU-verband als een lidstaat die een actieve rol speelt bij de vormgeving en ontwikkeling van het gemeenschappelijk veiligheid- en defensiebeleid (GVDB). Nederland behoort tot de lidstaten die voorstander zijn van het zetten van nieuwe stappen ter versterking van het GVDB, waarbij tegelijkertijd wordt benadrukt dat nieuwe doelstellingen ook haalbaar en uitvoerbaar moeten zijn. Daarbij staat ook de zogenaamde en-en benadering centraal, namelijk versterking van zowel de EU als de NAVO. Met deze opstelling kan Nederland een brugfunctie vervullen tussen de zeer uitgesproken en ambitieuze EU lidstaten en die lidstaten die bij het GVDB wat op de rem trappen uit vrees voor ondermijning van de NAVO. Nederland levert relatief gezien minder troepen voor militaire NAVO en EU-missies en operaties dan andere bondgenoten. Deze beperkte concrete bijdrage aan de uitvoering van het militaire GVDB ten aanzien van gezamenlijke projecten, missies en operaties heeft een negatieve invloed op de Nederlandse beïnvloedingspositie bij de EU. Het kabinet heeft al eerder aangegeven dat Defensie nu niet is opgewassen tegen toekomstige en sommige huidige dreigingen.

Om gezamenlijk met onze bondgenoten het bondgenootschap te kunnen verdedigen, heeft de NAVO berekend dat bondgenoten ten minste 2% van ons bbp aan Defensie moeten uitgeven. De 2%-norm kent zijn oorsprong in de capaciteitendoelstellingen van de NAVO die zijn gebaseerd op het dreigingsbeeld. Om te voldoen aan alle capaciteitendoelstellingen heeft Nederland in NAVO-verband aangegeven te streven naar de 2% norm.

Er is ruim € 5 miljard nodig om toe te groeien naar de 2% NAVO norm. Om aan alle NAVO targets (internationale taken en verplichtingen) te voldoen is € 6–8 miljard nodig.

De 2%-norm is ook bedoeld om de lasten binnen de NAVO zo eerlijk mogelijk te verdelen, zoals afgesproken tijdens de Top van NAVO-staatshoofden en regeringsleiders in Wales in 2014. Bondgenoten wijzen Nederland zowel in NAVO-verband als bilateraal, regelmatig op deze afspraak. Op basis van de huidige economische groeivoorspellingen, zullen de defensie-uitgaven van Nederland als percentage van het bbp richting 2024 dalen. De totale uitgaven blijven redelijk constant.

Specialiseren doet Nederland niet alleen. Dit is een gezamenlijk proces. Het kabinet wil samen met onze partners en bondgenoten verkennen op welke wijze we vorm kunnen geven aan specialisatie en komen tot afspraken over wie wat bijdraagt en op welke wijze tekorten ingevuld worden. Er is nog geen inventarisatie gedaan naar welke landen voor of tegen zijn, hiervoor verkeert het gesprek in een te vroeg stadium. Er worden binnen Europa wel gesprekken gevoerd over hoe we zelfredzamer kunnen worden.

In de NAVO en de EU zijn al verschillende structuren en instrumenten waarin lichte vormen van specialisatie op het gebied van capaciteiten kunnen worden georganiseerd, en waarmee in kaart is gebracht waar de grootste tekortkomingen liggen. Deze structuren dienen ertoe om invulling te geven aan de respectievelijke ambities voor beide organisaties. Daarnaast wordt samengewerkt binnen Permanent Structured Cooperation (PESCO) en het Europese Defensiefonds (EDF), waarin groepen van lidstaten en landen worden aangemoedigd samen nieuwe capaciteiten te ontwikkelen.

Met deze structuren en instrumenten worden reeds stappen gezet naar het invullen van de doelstellingen die Nederland met specialisatie wil bereiken, zoals het vergroten van doelmatigheid en doeltreffendheid.

Defensie heeft tijdens de COVID-19 crisis aangetoond adequate ondersteuning en bijstand te kunnen bieden op het vlak van onder andere medische capaciteit, planning en coördinatie, logistieke ondersteuning en openbare orde. Naar aanleiding van de crisis heeft Defensie plannen in ontwikkeling die ingaan op het voorbereiden op toekomstige crises, zowel in planning en coördinatie als in de uitvoering. Een robuuste defensieorganisatie is een belangrijke factor met betrekking tot het weerbaarheidsvermogen binnen het Koninkrijk. Daarnaast kunnen eventuele additionele investeringen en instandhoudingsprogramma’s in bijvoorbeeld vastgoed, materieel en IT een impuls geven aan de Nederlandse economie.

De nationale en internationale duurzaamheidseisen hebben ook gevolgen voor Defensie. Daarbij zullen de verduurzaming van het vastgoed en mobiliteit naar verwachting de grootste kostenposten zijn. Maar ook inkoop van materieel en goederen zullen vanwege hogere duurzaamheidseisen hogere kosten met zich mee brengen. De precieze kosten hiervan zijn onder andere afhankelijk van nadere uitwerking van het klimaatbeleid van een volgend kabinet.

In 2017 heeft Defensie het Nationaal Fonds Ereschuld opgericht voor militairen die een handicap, trauma of andere aandoening hebben opgelopen tijdens missies in het buitenland. In dit fonds zijn regelingen voor vergoeding van schade voor onder andere veteranen ondergebracht. Dit fonds wordt in 2021 eenmalig met € 30 miljoen verhoogd en vanaf 2022 structureel met € 20 miljoen. Dit fonds is specifiek voor de financiering van de compensatie van schade voor veteranen. De financiering van de Uitkeringsregeling Chroom-6 vindt hieruit niet plaats. De budgettaire middelen voor deze regeling staan op een aparte reeks gereserveerd op begrotingsartikel 9 Algemeen en voor aanvullende claims die hiermee van doen hebben op een aparte reeks op begrotingsartikel 8 DOSCO.

Schepen met een kleinere bemanning en een lagere gereedheid worden niet aangewezen voor de genoemde verplichtingen.

Over het algemeen draagt de Nederlandse krijgsmacht minder bij aan NAVO- of EU- verplichtingen dan redelijkerwijs van Nederland verwacht zou mogen worden. Voor de NAVO- of EU-verplichtingen die we wel aangaan, heeft het stilzetten van eenheden geen directe gevolgen. Het stilzetten van eenheden betekent dat er minder eenheden operationeel gereed zijn voor gelijktijdige inzet en dat het voortzettingsvermogen vermindert. Op dit moment beschikt Defensie over onvoldoende beschikbare en geschikte mensen en materieel en is in het bijzonder schaarste op geneeskundige-, CBRN- en CIS-capaciteit. Omdat alle hoofdtaken en verplichtingen met dezelfde eenheden (single set of forces) worden uitgevoerd, geldt dat inzet van deze eenheden voor de ene hoofdtaak direct van invloed is op de beschikbaarheid voor andere hoofdtaken.

Over het algemeen draagt de Nederlandse krijgsmacht minder bij aan NAVO- of EU- verplichtingen dan afgesproken. De transitie van de F-16 naar de F-35 levert beperkingen op ten aanzien van internationale verplichtingen (missies, reactiemachten en oefeningen), hetgeen bekend gesteld binnen NAVO. De (inter)nationale verplichtingen voor helikopters in transitie (Chinook en Apache) zijn afgestemd op de beschikbaarheid van de helikopters. De F-16’s geven onverminderd invulling aan de QRA-taak en de Dual Capable Aircraft (DCA) taak. De beschikbaarheid van helikopters voor het uitvoeren van blustaken is geborgd. De NH-90 kampt momenteel met een tekort aan (ervaren) opgeleide en getrainde technici en crews.

In het kader van nationale veiligheid is het meerjarige budget voor het Defensie Cyber Commando (DCC) niet in de reguliere begroting opgenomen. Een nadere specificering van dit budget zou namelijk de capaciteiten, focusgebieden en doelstellingen van het DCC openbaar maken.

De begrote uitgaven aan de MIVD zijn opgenomen in artikel 10 «Apparaat kerndepartement», artikel 11 «Geheim» en in het Defensie Materieel Fonds. De begroting van de MIVD, naar investeringen, exploitatie en geheime uitgaven, wordt behandeld in de geëigende gerubriceerde kanalen, waaronder de Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CIVD). De behandeling in de CIVD borgt de parlementaire controle. Verdere detaillering opnemen in de begroting zou de capaciteiten, focusgebieden en doelstellingen van de MIVD openbaar maken. Vanuit het oogpunt van de nationale veiligheid is dit niet wenselijk.