Nr. 19 VERSLAG HOUDENDE EEN LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN

De vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, belast met het voorbereidend onderzoek van dit voorstel van wet, heeft de eer verslag uit te brengen in de vorm van een lijst van vragen met de daarop gegeven antwoorden.

De vragen zijn op 15 oktober 2021 voorgelegd aan de Ministers van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media. Bij brief van 5 november 2021 zijn ze door de Ministers van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media beantwoord.

Met de vaststelling van het verslag acht de commissie de openbare behandeling van het wetsvoorstel voldoende voorbereid.

De fungerend voorzitter van de commissie, Tellegen

De adjunct-griffier van de commissie, De Jong-van der Graaf

In het kader van het Nationaal Programma Onderwijs (NP Onderwijs) wordt een Kenniscommunity ingericht. Via de Kenniscommunity wordt bestaande kennis over het werken met de verschillende interventies beschikbaar gemaakt en nieuwe kennis ontsloten, bijvoorbeeld door het delen van praktische handreikingen, het uitwisselen van kennis en de inzet van kennisnetwerken waarin scholen samenwerken. De motie van het lid Segers c.s. verzocht een onderzoeksnetwerk op te zetten van onderwijsinstellingen, -professionals en wetenschappers met als doel kennis en goede praktijken aan te reiken en actief toe te passen en kennisdeling te bevorderen. Een dergelijk onderzoeksnetwerk zal worden gevormd binnen de kenniscommunity van het Nationaal Programma Onderwijs. Scholen en onderwijsinstellingen worden gedurende de looptijd van het programma op verschillende manieren ondersteund bij het evidence informed bieden van onderwijs en het inlopen van vertragingen opgelopen tijdens de scholensluitingen. De Kenniscommunity wordt samen met verschillende sectororganisaties uitgewerkt en gefinancierd vanuit de financiële middelen bestemd voor het NP Onderwijs voor organisatie, onderzoek, monitoring en uitvoering (zie tabel bij antwoord op vraag 16).

De Kenniscommunity kan een eerste stap in de richting van de ambities voor een landelijk kenniscentrum: een plek waar wetenschappelijke kennis over wat werkt in de onderwijspraktijk wordt gebundeld, geordend en vertaald naar praktische handvatten. Deze ambitie is eerder dit jaar gevat in de beleidsreactie op de recente verkenning van de Galan Groep Omwille van goed onderwijs (2021). Voor de structurele financiering van een landelijk kenniscentrum i.c.m. regionale kennishubs zijn nog geen middelen opgenomen in de begroting van OCW. Het demissionaire kabinet heeft een beleidsarme begroting voor 2022 opgesteld. Het is aan een volgend kabinet om hier aanvullende besluiten over te nemen.

Alle aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer worden door OCW altijd serieus in overweging genomen. Het percentage toezeggingen vertekent in ons geval voor een aanzienlijk deel de praktijk: Het overnemen van aanbevelingen kost vaak uitgebreide afstemming met verschillende partijen om het draagvlak te verhogen en de precieze uitwerking te bepalen. Dit kost vaak meer tijd dan beschikbaar wordt gesteld voor het opstellen van een bestuurlijke reactie – op basis waarvan de Algemene Rekenkamer het percentage toezeggingen op aanbevelingen baseert –, waardoor OCW dan (nog) niet actief kan melden dat de aanbeveling al dan niet wordt overgenomen.

In sommige gevallen neemt OCW aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer niet over. Dit wordt mede veroorzaakt doordat de Algemene Rekenkamer in de aanbevelingen soms voorbij gaat aan de dynamiek die aan de besluitvorming over beleid ten grondslag ligt, waarbij ook andere aspecten van invloed zijn dan alleen de doelmatigheid van het beleid. Tegelijkertijd zijn de doelen van OCW en de Algemene Rekenkamer hetzelfde, en streeft ook OCW naar zo doelmatig mogelijk beleid en zal OCW bij het niet overnemen van aanbevelingen wel acties ondernemen om de doelmatigheid van op dat punt te verbeteren. OCW stelt hierbij het oplossen van de gesignaleerde problematiek centraal.

Schooljaar	Verzuim				Vrijstellingen	Aantal ll-en dat uitvalt tijdens een schooljaar
	Absoluut verzuim totaal	Absoluut verzuim >3 maanden	Langdurig relatief verzuim	Langdurig relatief verzuim >3 maanden	Vrijstellingen 5 onder a	Bij aanvang schooljaar per 1 sept.	Toename tijdens schooljaar
2014–2015	5.956	1.660	4.016	2.232	5.077	1.115	2.901
2015–2016	5.101	1.602	4.287	2.592	5.537	1.038	3.249
2016–2017	4.565	1.700	4.116	2.514	5.736	967	3.149
2017–2018	4.515	1.972	4.174	2.507	5.576	1.050	3.124
2018–2019	4.958	2.078	3.917	2.712	6.022	1.089	2.828
2019–2020	5.570	2.451	3.385	2.470	6.361	1.085	2.300

Het Nederlandse beleid omtrent onderwijs en schoolactiviteiten is erop gericht om alle leerlingen op een goede manier te laten deelnemen en heeft als belangrijk kenmerk dat kinderen die vanwege hun achtergrond minder kansen hebben, meer in staat worden gesteld om hun talenten te ontwikkelen. Gemeenten en scholen ontvangen hiervoor extra middelen. In de Gelijke Kansen Alliantie werkt de rijksoverheid samen met gemeenten, scholen en maatschappelijke partners aan het versterken van kansengelijkheid, met aandacht voor thuis, school en de leefomgeving, via lokale agenda’s. Ook is per 1 augustus 2021 de wetgeving omtrent de vrijwillige ouderbijdrage aangescherpt. Scholen in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs kunnen ouders om een vrijwillige bijdrage vragen voor extra curriculaire schoolactiviteiten, maar mogen leerlingen niet uitsluiten van deelname aan die activiteiten als de ouders geen bijdrage betalen. Zo steunt het kabinet het principe dat primair en voortgezet onderwijs kostenloos moeten zijn. Daarnaast is het kabinet positief over de aanbevelingen (financiële) drempels met betrekking tot participatie bij school gerelateerde activiteiten weg te nemen en gelijke en inclusieve toegang te bevorderen. Dit sluit aan bij wat het kabinet op dit moment al doet.

In het BNC-fiche met de kabinetsreactie op het voorstel van de Europese Commissie schetst het kabinet hoe er momenteel al wordt geïnvesteerd in kinderrechten zodat het nieuwe kabinet hier eventueel op voort kan borduren. Vanwege de demissionaire status van het kabinet ligt de keuze hoe invulling wordt gegeven aan deze strategie en of hiertoe nieuwe voorstellen op nationaal niveau worden ontwikkeld bij het nieuwe kabinet.

Het demissionaire kabinet heeft voor 2022 een beleidsarme begroting opgesteld. Daarmee zijn op dit moment geen nieuwe investeringen en beleidsmaatregelen voorzien rondom taaldiscriminatie in het onderwijs. Dat neemt niet weg dat wij ons er vanuit het onderwijsbeleid inspannen voor inclusief taalbeleid op scholen. Voorbeelden hiervan zijn de mogelijkheden voor scholen in Friesland om de Friese taal te onderwijzen, of de ontwikkeling van een referentiekader voor het Papiaments, waar scholen in Caribisch Nederland gebruik van kunnen maken voor goede taalontwikkeling van hun leerlingen. In 2022 zal het kabinet concreter reageren op de aanbevelingen.

Zie antwoord op vraag 5.

In het primair onderwijs worden de meeste leermiddelen gemaakt door vijf educatieve uitgevers (Malmberg, Zwijsen, Noordhoff, ThiemeMeulenhoff, en Blink). Het grootste gedeelte van de distributie van leermiddelen ligt bij twee distributeurs (Heutink en de Rolfgroep). In het voortgezet onderwijs ligt het grootste gedeelte van de productie van leermiddelen bij drie uitgevers (Noordhoff, Malmberg, ThiemeMeulenhoff) en het grootste gedeelte van de distributie bij twee distributeurs (VanDijk en Iddink). Daarnaast bestaan er kleine, gespecialiseerde (educatieve) uitgeverijen. Een uitgebreid overzicht van educatieve uitgevers is te vinden op de website van de GEU (brancheorganisatie voor aanbieders van leermiddelen, toetsen en educatieve dienstverlening in Nederland).

Er is vanuit het Ministerie van OCW geen directe structurele bijdrage aan het programma Transitie Proefdiervrije Innovaties (TPI). Dit programma valt namelijk onder het Ministerie van LNV. OCW is wel partner in het TPI-programma en draagt bij om deze transitie te versnellen. Dit doen we onder andere door relevante initiatieven direct te financieren, zoals een bijdrage van € 200.000 voor een pilot bij ZonMw ter stimulering van meer transparant proefdieronderzoek (Kamerstuk 32 336, nr. 111).

In de Kamerbrief van 28 juli jl. informeerde de Minister van LNV uw Kamer dat de Ministeries van LNV, I&W, VWS, Defensie en OCW samen op structurele basis ca. € 12 miljoen per jaar gericht investeren in alternatieven voor dierproeven en proefdiervrije innovaties. Op incidentele basis investeren de Ministeries van I&W, VWS, Defensie, EZK, LNV en OCW (via NWO) voor een periode van 3 jaar gezamenlijk € 3 miljoen voor het onderzoeksprogramma «Veiligheidsbeoordeling via proefdiervrije modellen» vanuit de Nationale Wetenschapsagenda. Daarnaast worden publieke middelen voor proefdiervrije innovaties ook indirect beschikbaar gesteld via bijvoorbeeld de generieke rijksbijdrage aan NWO en ZonMw. Zo heeft NWO dit jaar € 10,4 miljoen toegekend aan het onderzoeksproject «Virtual Human Platform» vanuit de Nationale Wetenschapsagenda.

Hoeveel er van deze generieke Rijksbijdragen wordt toegewijd aan proefdiervrije innovaties wordt niet gemonitord. Daarom heeft het onderzoeksbureau Technopolis – in opdracht van de Minister van LNV – in 2020 in kaart gebracht hoeveel publieke middelen er in totaal aan proefdiervrije innovatie worden besteed. De conclusie van dit onderzoek was dat de totale overheidsbijdrage aan proefdiervrije innovaties naar schatting € 20–35 miljoen per jaar is (Kamerstuk 32 336, nr. 110).

Scholen kunnen hier de lumpsumbekostiging voor gebruiken. Voor scholen in het primair en voortgezet onderwijs is het mogelijk om in het curriculum aandacht te geven aan boerderij- en voedseleducatie. Dit kan bijvoorbeeld een invulling zijn van het leergebied Mens en Natuur dat onderdeel is van de kerndoelen voor het PO en de onderbouw van het VO, of van kerndoelen rondom lichamelijke gezondheid. De instellingen die lerarenopleidingen verzorgen ontvangen ook lumpsum waaruit het onderwijs wordt bekostigd. Zowel de pabo’s als de tweedegraads lerarenopleidingen maken onderling afspraken over de inhoud van het onderwijs en leggen deze vast in de kennisbases. Specifiek voor de tweedegraads lerarenopleidingen gaat het om de lerarenopleiding Educatie en Kennismanagement Groene Sector en de lerarenopleiding Consumptieve Techniek.

Alle jongeren moeten de kans krijgen hun eigen talent optimaal te ontwikkelen, zeker ook als het gaat om technisch talent. Dat geldt voor meisjes, maar net zo hard voor jongens. Daarom is er het rijksprogramma «Sterk techniek onderwijs» (STO) en richt een ander deel van het rijksbeleid zich op het verminderen van genderstereotypering en het vergroten van gendergelijkheid in onderwijs en arbeidsmarkt. Binnen STO werken onderwijs en bedrijfsleven in 78 techniekregio’s samen aan de versterking van het technisch onderwijs op vmbo en mbo. Zo ontstaat er een duurzaam en landelijk dekkend aanbod van techniekonderwijs van hoog niveau voor alle leerlingen en studenten. Elke techniekregio maakt met regionale partners plannen die aansluiten op de regionale uitdagingen.

In het kader van «Techniekpact» is de rijksoverheid met partners uit het bedrijfsleven gestart met een aanpak om meisjes en vrouwen – maar óók jongeren met een niet-westerse immigratie-achtergrond – te stimuleren in een keuze voor techniek. Deze uitdaging wordt opgepakt in de «Nationale Coalitie meer meisjes en vrouwen in bèta, techniek en ict». Het rijksbeleid ondersteunt hiernaast initiatieven die erop zijn gericht om meisjes reeds op jonge leeftijd kennis te laten maken met techniek, zoals «Girls Day». Daarnaast is er de afgelopen jaren door mbo-scholen, de MBO Raad en VHTO met een subsidie van het Ministerie van OCW samengewerkt aan het programma «Meer meisjes in mbo techniek». Door o.a. gerichte advisering, training en de inzet van ambassadeurs en netwerkbijeenkomsten zet dit programma in op werving en behoud van meisjes in de technische mbo-opleidingen.

Wat is de ontwikkeling hiervan in de afgelopen tien jaar geweest? Kunt u deze cijfers in een tabel zetten naast de ontwikkeling van de pisa-scores op leesonderwijs en de ontwikkeling van laaggeletterdheid onder kinderen en jongeren?

De onderliggende vraag is of afstand tot een bibliotheek samenhangt met leesvaardigheid. Dat is op basis van de gevraagde gegevens niet vast te stellen omdat een deel van de gegevens niet verzameld wordt. Daarnaast doet een dergelijke analyse geen recht aan de complexiteit van het probleem, waarbij ook andere veranderingen van invloed zijn op leesvaardigheid. Wel zijn enkele algemene lijnen te trekken:

• • Tussen 2012 en 2020 is het aantal bibliotheekvestigingen teruggelopen van 1.674 naar 1.209. Het is onbekend of scholen hierdoor minder toegang hebben tot een bibliotheek;

• • In dezelfde periode nam de gemiddelde afstand van huis tot een bibliotheekvestiging toe van 1,7 km naar 2 km;

• • Tussen 2016 en 2020 nam het aantal vestigingen van de Bibliotheek op school in het primair onderwijs toe van 2.149 naar 3.434. Het aantal vestigingen in het voortgezet onderwijs nam met 60 toe tot circa 240;

• • PISA-onderzoek laat zien dat de scores voor leesvaardigheid van 15-jarigen in de periode 2003–2018 zijn gedaald. De resultaten op leesvaardigheid in het primair onderwijs zijn gebaseerd op nationale onderzoeken van de Onderwijsinspectie (Staat van het Onderwijs 2021), en laten over het algemeen zien dat leerlingen aan het eind van groep 8 voldoen aan de verwachte ambities uit het referentiekader (98% behaalt het fundamentele niveau 1F, 78% behaalt ook het streefniveau 2F). Het is de uitdaging om deze vaardigheden in het voortgezet onderwijs vast te houden en verder te blijven ontwikkelen.

Over de meest recente bibliotheekcijfers hebben wij u geïnformeerd met mijn brief over de monitor Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen van 1 oktober 2021, kenmerk 29493415. De PISA-cijfers zijn, naast cijfers die een vergelijkbare ontwikkeling laten zien, aanleiding tot een Leesoffensief, aangekondigd in de brieven van 3 december 2019, Tweede Kamer, 2019–2020, 35 300 VIII, nr. 136 en Tweede Kamer, 2020–2021, 28 760, nr. 105 van 13 oktober 2020.

Wat is de ontwikkeling hiervan in de afgelopen tien jaar geweest? Kunt u deze cijfers in een tabel zetten naast de ontwikkeling van de pisa-scores op leesonderwijs en de ontwikkeling van laaggeletterdheid onder kinderen en jongeren?

Zie het antwoord op vraag 14.

Het Nationaal Programma Onderwijs is sinds begin dit school-/studiejaar in uitvoering en loopt tot en met 2023. Uw Kamer wordt op de hoogte gehouden middels de voortgangsrapportages. In de onderstaande tabel zijn per onderwijssector de verschillende maatregelen en bijbehorende budget opgenomen, inclusief de reeksen voor de arbeidsmarkttoelage in het po en het vo. In deze tabel is reeds rekening gehouden met de onderuitputting op de regeling Inhaal- en ondersteuningsprogramma’s (IOP) van € 72 miljoen (respectievelijk € 46 miljoen bij po, € 24 miljoen bij vo en € 2 miljoen bij mbo) die is ingezet ter dekking van het de NP Onderwijs maatregel ter verlenging van de ov-kaart conform amendement van lid Weyenberg c.s., zie ook antwoord vraag 19.

Het overzicht van alle intensiveringen op de OCW-begroting is opgenomen in tabel 12 in de OCW-begroting in de beleidsagenda. Voor de volledigheid zijn in onderstaande tabel alle investeringen weergegeven die betrekking hebben op het onderwijs en onderzoek (vanwege de verwevenheid van de eerste en tweede geldstroom richting universiteiten zijn zowel onderwijs als onderzoek meegenomen).

Het overzicht van alle ombuigingen op de OCW-begroting is opgenomen in tabel 12 in de OCW-begroting in de beleidsagenda. Voor de volledigheid is deze hieronder opgenomen.

Het amendement van het lid Van Weyenberg is in de OCW-begroting 2022 verwerkt. Er is budget toegevoegd aan de OCW-begroting en de voorgenomen bezuiniging op de bekostiging van het mbo, hbo en wo is teruggedraaid. Conform de toelichting in het amendement is de onderuitputting op coronamiddelen indien van toepassing ingezet ter dekking. Op de regeling Inhaal- en ondersteuningsprogramma’s (IOP) vindt dit jaar circa € 72 miljoen onderuitputting plaats vanwege lagere aanvragen dan geraamd. Dit budget is ingezet ter dekking van de NP Onderwijs maatregelen. Voor de overige dekking is van buiten de uitgavenplafonds (ten laste van het EMU-saldo) budget toegevoegd aan de OCW-begroting. Zie hiervoor ook de verticale toelichting bij de OCW-begroting in de Miljoenennota.

Het kabinet heeft met de Tweede Kamer afgesproken dat niet bestede middelen voor coronamaatregelen conforme de reguliere begrotingsregels niet aan andere (reguliere) doelen zullen worden uitgegeven, maar weer ten gunste van de staatskas komen.

In 2020 is 17 keer bezwaar ingediend tegen een besluit van de Inspectie van het Onderwijs. In 2019 was dat 23 keer en in 2018 ging het om 24 bezwaren. Het aantal klachten over het handelen van de inspectie was 16 in 2020. In 2019 kwamen er 12 klachten binnen en in 2018 ging het om 14 klachten. Deze klachten gaan bijvoorbeeld over de uitvoering van het onderzoek door de inspectie, over de oordelen van de inspectie, of over het handelen van inspectie na het ontvangen van signalen.

De regels waaraan scholen moeten voldoen volgen uit wet; de zogeheten deugdelijkheidseisen. Het is aan de wetgever om hier eventueel wijzigingen in aan te brengen. De inspectie schrapt zelf geen wettelijke eisen waaraan scholen moeten voldoen en voegt ze ook niet toe. De inspectie toetst of scholen aan de wettelijke deugdelijkheidseisen voldoen. Hoe de inspectie de deugdelijkheidseisen toetst staat in de onderzoekskaders. (bijlage bij Tweede Kamer, vergaderjaar 2020–2021, 35 570 VIII, nr. 256)

In 2020 heeft Oberon de geldende (wettelijke) deugdelijkheidseisen geëvalueerd. Over het algemeen ervaren de sectororganisaties, bestuurders, schoolleiders en de inspectie het overgrote deel van de deugdelijkheidseisen als nuttig en actueel. Hoe wij met de beperkte aanbevelingen voor wijzigingen en schrappen van deugdelijkheidseisen omgaan, hebben wij u in februari 2021 geschreven. (Tweede Kamer, vergaderjaar 2020–2021, 35 570 VIII, nr. 183)

Zie het antwoord op vraag 16.

Het Leesoffensief is in 2020 en 2021 uitgevoerd met beperkte middelen, en voor 2022 heeft het demissionaire kabinet een beleidsarme begroting opgesteld. De budgetten die wel doorlopen staan in de tabel hieronder. De meerjarige projectsubsidie voor het programma Kunst van Lezen, dat onderdeel is van het Leesoffensief en Tel mee met Taal, loopt door in 2022. Kunst van Lezen wordt uitgevoerd door de Stichting Lezen en de KB en zet in op leesplezier via de Bibliotheek op School en het Boekstart-programma. Vanuit de BIS (2021–2024) worden in 2022 middelen beschikbaar gesteld aan de Stichting Lezen, de Schoolschrijver en de Schrijverscentrale in het kader van leesbevordering. Daarnaast is de Kamer per brief van 13 oktober 2020 geïnformeerd over verschillende losse projecten die in 2020 en 2021 zijn geïnitieerd onder het Leesoffensief (Tweede Kamer, 2020–2021, 28 760, nr. 105). Het gros van deze projectsubsidies was eenjarig en loopt niet door in 2022. Aan de Kamer is als beleidsmaatregel toegezegd om in 2021 / 2022 een actieagenda op te stellen voor het Leesoffensief samen met partijen uit het onderwijs- en cultuurveld. Om de uitvoering van het Leesoffensief, inclusief een doelmatige actieagenda, kracht bij te zetten, zijn extra middelen nodig. Het is aan een volgend kabinet om hier een besluit over te nemen.

Budgetten leesbevordering/Leesoffensief	2022	2023	2024
Kunst van Lezen (projectsubsidie 2020–2024)	3.350.000	3.350.000	3.350.000
Stichting Lezen (BIS 2021–2024)	1.978.000	1.978.000	1.978.000
Schoolschrijver (BIS 2021–2024)	500.000	500.000	500.000
Schrijverscentrale (BIS 2021–2024)	888.000	888.000	888.000

Naar verwachting publiceert het CBS in december 2021 de laatste cijfers over huishoudens met een armoederisico in 2020.

Gemiddeld percentage fysieke lesuitval door coronaeffecten o.b.v. peilingsonderzoek Oberon

Onderwijssector	november ’20	december ’20	januari ’20	maart ’21	april ’21	mei ’21	juni ’21	juli ’21	september ’21
PO	6%	6%	nvt1, 2	11%	13%	5%	4%	3%	6%
SBO	18%	13%	idem	22%	15%	5%	4%	11%	3%
SO	33%	30%	idem	59%	49%	12%	16%	11%	14%
VSO	50%	53%	idem	nvt1, 2	nvt1, 2	37%	18%	13%	11%
VO	65%	65%	idem	idem	idem	38%	22%	13%	18%

In het debat op 25 februari jl. is toegezegd dat de Kamer ieder halfjaar een voortgangsrapportage ontvangt over het NP Onderwijs. De eerste voortgangsrapportage van de verschillende onderwijssectoren is reeds gepubliceerd. In deze voortgangsrapportage wordt ook ingegaan op (de eerste beelden over) de wijze waarop scholen en instellingen invulling geven aan het NP Onderwijs.

Gedurende de coronacrisis is in het onderwijs waardevolle ervaring opgedaan op het gebied van digitalisering, waarvan het goed is dat deze behouden blijft en benut wordt in de komende jaren. Uit de Monitor Hybride Onderwijs van Kennisnet en Ervaringen van studenten met onderwijs en toetsen op afstand tijdens corona van ResearchNed, blijkt dat docenten, studenten en leerlingen overwegend positief zijn over de doordachte inzet van digitale middelen en dat zij hier in de toekomst meer gebruik van willen maken. Voorbeelden hiervan zijn de inzet van open leermaterialen en nieuwe technologieën, de flexibiliteit die digitalisering kan bieden en het opdoen van digitale vaardigheden. Recente onderzoeken en adviezen maken inzichtelijk waar kansen en risico’s liggen. Zo weten we meer over bijvoorbeeld de cruciale de rol van schoolleiders, docenten en ouders bij digitaal onderwijs, het belang van interactie voor de motivatie van studenten en leerlingen, het stimuleren van gelijke kansen, en het welbevinden van leerlingen en docenten. Deze inzichten verdienen het om structureel te worden ingebed in het onderwijs. Daarom worden deze ervaringen door (onder andere) Kennisnet breed gedeeld binnen het onderwijsveld. Bovendien worden scholen in het primair en voortgezet onderwijs via het NPO inhoudelijk ondersteund bij de bepaling van geschikte digitale interventies, passend bij de lokale situatie en leerlingpopulatie.

Scholen hebben tijdens de coronacrisis veel geleerd, onder meer over de didactische aspecten van de inzet van ICT in de klas, de benodigde ICT-infrastructuur, de digitale vaardigheden van docenten en leerlingen en het belang van structurele aandacht voor het welbevinden van leerlingen en docenten. De crisis heeft het belang van fysiek onderwijs onderstreept. Doordachte inzet van digitale toepassingen in het (fysieke) onderwijs kunnen een belangrijke aanvulling leveren om de kwaliteit en kansengelijkheid te bevorderen en nuttige tijd voor leraren vrij te maken. Dit kan de werkdruk van leraren verlagen. Om digitalisering van het onderwijs naar een significant hoger niveau te tillen zijn samenhangende maatregelen nodig die het innovatieve vermogen van de onderwijssector verbeteren. Dit blijkt uit diverse onderzoeken en adviezen, waaronder Doordacht digitaal van de Onderwijsraad en de recente evaluatie van de Wet Gratis Schoolboeken. Met de € 80 miljoen van het Nationaal Groeifonds kunnen goede stappen gezet worden, maar er is meer mogelijk. OCW heeft daarom voorstellen ingediend voor de tweede ronde van het Nationaal Groeifonds.4 Deze voorstellen zijn ontwikkeld in een constructieve dialoog met de sectorraden, bonden, beroepsorganisaties en uitvoerende expertorganisaties.

In het mbo, hbo en wo hebben opleidingsniveau en/of opleidingssoort een belangrijke invloed op de baankansen van afgestudeerden. De tabel laat zien dat over het algemeen een hoger opleidingsniveau gepaard gaat met hogere baankansen en dat een bbl-opleiding gemiddeld genomen hogere baankansen kent dan een bol-opleiding.

Tabel: percentage werkloze beroepsbevolking onder afgestudeerden cohort 2017/18 – 1 jaar na afstuderen

Opleidingsniveau/Opleidingssoort	BOL	BBL	Totaal
Mbo niveau 1	34,3%	27,5%	31,1%
Mbo niveau 2	17,1%	7,0%	12,1%
Mbo niveau 3	8,8%	2,6%	5,6%
Mbo niveau 4	7,2%	1,9%	6,0%
Mbo totaal	9,5%	4,2%	13,7%

Daarnaast hangt de richting van de opleiding samen met baankansen. Het onderzoeksrapport van ROA «De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2026»5 geeft van verschillende opleidingsrichtingen het arbeidsmarktperspectief met ramingen tot 2026.

Er wordt momenteel samen met betrokken partners bekeken hoe er vervolg kan worden gegeven aan de campagne #KIESMIJ. De campagne is met alle partners geëvalueerd en op basis daarvan zal worden besloten welk vervolg de campagne krijgt.

Instellingen hebben op basis van de eigen situatie een plan gemaakt hoe ze de middelen uit het Nationaal Programma Onderwijs in willen zetten. In de voortgangsmonitor en de startmeting van de implementatiemonitor van Berenschot van het Nationaal Programma Onderwijs, welke recentelijk naar uw Kamer zijn gestuurd, wordt nader ingegaan op de maatregelen die instellingen extra nemen om het mentale welzijn te verbeteren. Het verbeteren van welzijn gaat overigens niet alleen over het hebben van een studentpsycholoog, maar ook over preventie: het organiseren van laagdrempelige hulp door bijvoorbeeld een studieadviseur of coach, het versterken van de weerbaarheid van studenten en het vergroten van de onderlinge verbondenheid tussen studenten onderling en de opleiding. Elke instelling besteedt binnen de lumpsum bekostiging al aandacht aan het mentale welzijn van studenten. Dit doen zij binnen de onderwijsteams, maar zij hebben hier ook aparte functionarissen voor, zoals zorgcoördinatoren, studentbegeleiders en studentpsychologen. Instellingen werken bij de ondersteuning van studenten nauw samen met gemeenten. Zo werken in het mbo bijvoorbeeld alle instellingen en gemeenten vanuit de aanpak voortijdig schoolverlaten intensief samen bij het bieden van extra begeleiding voor studenten met (psychische) problemen. De kosten die gemoeid zijn bij het invoeren van een schoolpsycholoog zijn niet apart inzichtelijk te maken omdat dit onderdeel is van de brede aanpak van scholen.

In het Nationaal Onderwijslab wordt aan onderwijsinnovatieprojecten gewerkt die een brug slaan tussen het fundamenteel (wetenschappelijk) onderzoek en de markt. Het Onderwijslab bestaat primair uit een (publieke) werkplaatsomgeving, waar op projectbasis publieke en/of private partijen samenwerken aan geavanceerde digitale onderwijsinnovaties (gebaseerd op o.a. kunstmatige intelligentie) die belangrijke uitdagingen uit het onderwijs adresseren. Zie voor een uitgebreide beschrijving van het Onderwijslab de Verkenning naar het Nederlandse onderwijslab artificiële intelligentie. De benodigde middelen worden via het Nationaal Groeifonds beschikbaar gesteld vanaf 2022.

De kwaliteit van leraren is doorslaggevend voor de kwaliteit van het onderwijs. Doordachte digitalisering ondersteunt leraren in het bieden van goed onderwijs: het kan de motivatie van leerlingen en hun leerresultaten verhogen. Doordachte digitalisering ondersteunt leraren bovendien in hun werk, door taken als lesvoorbereiding en het nakijken van toetsen en tentamens te verlichten. Dit kan de werkdruk van leraren verlagen en de beschikbare tijd voor begeleiding van leerlingen vergroten. Dit komt de kwaliteit van het onderwijs ten goede. De ontwikkeling van kennis draagt bij aan het structureel vergroten van het verdienvermogen van Nederland. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat leerwinst, hoe vroeg in het leven ook, doorwerkt op het loon dat de leerling later in zijn of haar leven gaat verdienen.

In het Onderwijslab wordt op projectbasis met diverse partijen in verschillende samenstellingen samengewerkt. Het lab heeft een werkplaats- en innovatiefunctie en brengt onderzoekers, scholen en educatieve aanbieders van digitale onderwijstechnologie in projecten bij elkaar. Dit wordt gereflecteerd in de partners die het Onderwijslab heeft: onderzoeksinstellingen (universiteiten of hogescholen), scholen en/of schoolbesturen en aanbieders van digitale innovaties voor het onderwijs.

De Ministeries van OCW, EZK en het Nationaal Groeifonds hebben overeenstemming bereikt over het plan waarmee invulling wordt gegeven aan de nadere voorwaarden die het Nationaal Groeifonds heeft gesteld. Uw Kamer is hierover op 27 oktober per brief geïnformeerd.

In de haalbaarheidsstudie is naast de kansen die digitalisering voor het onderwijs biedt, ook aandacht voor de risico’s. De voornaamste gesignaleerde risico’s van ondoordachte digitalisering zijn: een inperking van de autonomie en vrijheid van leraren, spanning op pedagogische relaties en het verlies van regie over het onderwijs, het verlies van privacy en meer kansenongelijkheid. In de werkwijze van het Onderwijslab staan publieke waarden centraal, zodat de ontwikkelde innovaties vertrouwenwekkend, transparant en uitlegbaar zijn, met regie in handen van de docenten.

Zie het antwoord op vraag 35.

Al voor de coronacrisis werd werk gemaakt van onderwijsinnovatie met ICT. Door de coronacrisis heeft het gebruik van ICT in het onderwijs echter een vlucht genomen, met name voor instructie en begeleiding. Scholen en onderwijsinstellingen werkten noodgedwongen met wat voorhanden was om het eigen onderwijs online voort te zetten. Voor sommige scholen en instellingen was de plotselinge sprong te groot, waardoor bestaande verschillen werden uitvergroot, en leeropbrengsten en kansengelijkheid, mentaal en sociaal welbevinden onder druk kwamen te staan. Tegelijkertijd zijn docenten, leerlingen en studenten positief over de meerwaarde die digitale middelen kunnen hebben: zij willen hier voor delen van het onderwijs meer gebruik van blijven of gaan maken, zo blijkt uit de COVID-19-monitor van de Inspectie van het Onderwijs, het onderzoek van de Inspectie naar afstandsonderwijs, en de Monitor Hybride Onderwijs van Kennisnet. Ook leerlingen en studenten hebben in enquêtes van LAKS, JOB en het ISO aangegeven dat zij kansen zien om onderdelen van digitaal onderwijs te combineren met fysiek onderwijs. Tegelijkertijd zijn de scholieren en studenten ook kritisch. Ze geven terecht aan dat de inzet van digitaal onderwijs doordacht moet gebeuren en dat niet elk type onderwijs zich goed voor digitaal onderwijs leent.

Het Nationaal Groeifonds heeft positief geadviseerd voor de toekenning van € 80 miljoen voor het Nationaal Onderwijslab, mits aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. De Ministeries van OCW, EZK en het Nationaal Groeifonds hebben overeenstemming bereikt over het plan waarmee invulling wordt gegeven aan de nadere voorwaarden die het Nationaal Groeifonds heeft gesteld. Uw Kamer is hierover op 27 oktober per brief geïnformeerd.

Binnen het Onderwijslab ligt de focus op projecten die aantoonbaar bijdragen aan de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs. Het gaat dus in de eerste plaats om innovaties die een verbetering opleveren van het onderwijs, door leeropbrengsten van leerlingen te verhogen of tijdwinst voor leraren te realiseren. Zodat de werkdruk voor leraren kan afnemen. Deze innovaties kunnen relevant zijn voor alle vakken en vaardigheden.

SBB heeft op 6 oktober 2021 inzichtelijk gemaakt voor het mbo bij welke sectoren en marktsegmenten het aantal stagetekorten het grootste is. Het totale stagetekort is 7.632, waarvan 7.146 stages en 486 leerbanen. SBB heeft hiervan een top 5 van sectorkamers opgesteld, waarbij de grootste tekorten in de Zorg, Welzijn en Sport zijn, namelijk 2.763. Daarna volgen Zakelijke dienstverlening en veiligheid met 1.535, Entree met 664, ICT en creatieve industrie met 618 en Voedsel, groen en gastvrijheid met 607. SBB geeft aan dat het daarnaast nog knelt in de evenementenbranche, toerisme-, recreatie-, culturele sector en internationaalgeoriënteerde opleidingen. Tot slot zitten de grootste absolute stagetekorten in niveau 2 (2.157) en niveau 4 (3.169). Het aantal ingeschreven studenten op niveau 4 is echter groter dan op niveau 2, dus procentueel zijn de tekorten op niveau 2 hoger. Er wordt door SBB geen monitoring gedaan naar de achtergrond van studenten zonder stageplek. Voor het hoger onderwijs geldt dat de stagetekorten niet gemonitord worden. OCW verkent momenteel hoe stagetekorten gemonitord kunnen worden. De stagetekorten lijken het grootst in de sectoren die het hardst zijn geraakt door de coronacrisis, zoals de zorg en de evenementenbranche.

Studenten kunnen bij SBB een melding maken als zij stagediscriminatie ervaren tijdens of bij het vinden van een stage. Vervolgens zal SBB de melding in behandeling nemen. Indien er voldoende informatie voorhanden is, start SBB een onderzoek met hoor en wederhoor van de betrokken partijen. In 2021 heeft SBB tot nu toe 57 meldingen ontvangen, waarvan 38 meldingen betrekking hadden op discriminatie. 14 meldingen zijn verder onderzocht. De andere meldingen konden niet worden onderzocht, omdat deze anoniem waren of onvoldoende informatie aanwezig was voor onderzoek met hoor- en wederhoor. Deze onderzoeken hebben er niet toe geleid dat een erkenning is ingetrokken. Er zijn geen cijfers over stagediscriminatie op het hoger onderwijs bekend.

Zoals toegezegd in het Commissiedebat Leraren van 6 oktober 2021 ontvangt uw Kamer kort voor de Begrotingsbehandeling van OCW een brief met informatie over de voorlopige instroomcijfers en over de mogelijke maatregelen om de belangstelling voor de pabo te stimuleren.

Op korte termijn wordt door DUO in kaart gebracht hoe de uitstroom van vo-scholen naar lerarenopleidingen eruit ziet. Vervolgens zal in een kwalitatief vervolgonderzoek worden nagegaan wat de succesfactoren zijn op de scholen met de grootste uitstroom naar lerarenopleidingen. Verder wordt er een educatief praktijkvak ontwikkeld voor het voortgezet onderwijs door onder andere SLO. In zo’n praktijkvak zullen scholieren zich kunnen oriënteren op het leraarsberoep. We streven ernaar dat dit praktijkvak in elk geval vanaf schooljaar 2023/2024 breed beschikbaar is. Daarbij zijn er tal van leraren in de school die bij die oriëntatie als rolmodel zullen willen fungeren. Kort voor de Begrotingsbehandeling ontvangt de Kamer nadere informatie over de voorlopige instroomcijfers pabo en over de maatregelen die genomen worden om de belangstelling voor de pabo te stimuleren.

Het CPB heeft in Kansrijk Onderwijsbeleid aangegeven wat het kost om het wettelijk collegegeld te verlagen naar € 0. De kosten hiervoor bedragen € 1,8 miljard structureel. Het CPB heeft gerekend met de studentenaantallen van collegejaar 2018/2019. Inmiddels zijn de studentenaantallen gestegen en zouden de kosten € 1,9 miljard bedragen. Het instellingscollegegeld wordt in deze variant niet verlaagd.

In 2022 is circa € 1 miljard beschikbaar voor instellingen en studenten in het hoger onderwijs:

• – € 555 miljoen voor de compensatie van hogeronderwijsinstellingen voor de halvering van het collegegeld van de studenten;

• – € 161 miljoen voor de corona-enveloppe in de bekostiging van de hogescholen voor het aanpakken van studievertraging van studenten;

• – € 39,8 miljoen voor de corona-enveloppe in de bekostiging van de universiteiten voor het aanpakken van studievertraging van studenten;

• – € 80 miljoen voor de bekostiging van universiteiten, hogescholen, NWO en KNAW voor het verlengen van tijdelijke contracten van onderzoekers die te maken hebben gehad met vertraging van hun wetenschappelijk of praktijkgericht onderzoek als gevolg van de coronamaatregelen;

• – € 133 miljoen voor de verlenging van het recht op studiefinanciering.

In de eerste voortgangsrapportage Nationaal Programma Onderwijs is nader ingegaan op de plannen van de hogescholen en universiteiten voor de besteding van de middelen uit de corona-enveloppe, onder andere aan het mentale welzijn van studenten. Uit de plannen van de instellingen blijkt een duidelijke prioritering. Men kiest vooral voor het aanpakken van problemen die studenten ondervinden bij de overgangen tussen en binnen de onderwijssectoren en de verbetering van het studentenwelzijn. In het hbo gaat het om ca. € 70 miljoen en € 26 miljoen in het wo over de looptijd van het Nationaal Programma Onderwijs. In het hoger onderwijs wordt om het welzijn van ho-studenten te verbeteren, vooral ingezet op meer ondersteuning en contactmomenten. Aan het gevoelde gebrek aan sociale binding van studenten wordt in het wo tevens gewerkt met het bieden van extra faciliteiten, bijvoorbeeld via speciale apps en digitale middelen. Het bespreekbaar maken van het thema mentale gezondheid en het inschakelen van laagdrempelige hulp door mbo- en ho-instellingen zijn belangrijke acties die ook preventief kunnen werken. Expertise op het gebied van psychologische hulp en coaching wordt zoveel mogelijk laagdrempelig beschikbaar gesteld.

Een door kennisinstellingen en wetenschapsfinanciers aangeleverde raming van de gemiddelde vertraging is drie maanden, bij meer dan 20.000 onderzoekers met een tijdelijke aanstelling op universiteiten, umc’s, NWO- en KNAW-instituten en hogescholen. Alles bij elkaar betekent dit een kostenpost van zo’n € 600 miljoen. De kennisinstellingen hebben aangegeven voor ongeveer de helft van dit bedrag, € 300 miljoen, zelf budgetneutraal mitigerende oplossingen te hebben gevonden.

De eigen financiële inzet van de instellingen in 2020 is nader beschreven in de Kamerbrief «financiële situatie rondom uitgesteld onderzoek». Zo is in de cao Universiteiten 2020 in hoog tempo € 20 miljoen beschikbaar gesteld. Daarnaast heeft NWO in 2020 € 20 miljoen vrijgemaakt uit eigen budgetten na aanwijzing vanuit OCW. NWO had daarnaast al € 6 miljoen vrijgemaakt voor vertraagde wetenschappers onder haar werkgeverschap, en via SIA is € 10 miljoen vrijgemaakt voor praktijkgericht onderzoek.

Voor de resterende € 244 miljoen is een beroep gedaan op het kabinet. Het kabinet heeft daarop binnen het NPO voor de jaren 2021 en 2022 € 162 miljoen beschikbaar gesteld, waarmee onderzoekers hun onderzoek kunnen afronden en onderwijs kunnen blijven geven. In het bestuursakkoord is hierover afgesproken dat indien dit in 2021 en 2022 niet geheel is uitgeput, dit geld ook in 2023 en 2024 besteed mag worden.

In het bestuursakkoord zijn afspraken gemaakt over de verdeling van dit bedrag over NWO, KNAW, hogescholen, universiteiten en umc’s. In het bestuursakkoord is ook afgesproken dat gemonitord wordt hoe de uitputting verloopt. Dat gebeurt via de Implementatiemonitor. Uw Kamer wordt daarover halfjaarlijks geïnformeerd.

Het meest recente jaar waarover R&D-statistieken van het CBS beschikbaar zijn, is 2019. In 2019 bedroegen de R&D-uitgaven in Nederland € 17,8 miljard, wat gelijk is aan 2,18% van het bbp. De R&D-uitgaven hadden in 2019 € 6,6 miljard hoger moeten zijn om een waarde van 3% van het bbp te behalen. Nederland heeft in 2011 een R&D-doelstelling van 2,5% van het bbp gekozen in het kader van de EU 2020 strategie. Voor de EU als geheel werd daarbij een doelstelling van 3% van het bbp gehanteerd voor 2020. Lidstaten mochten zelf hun nationale doelstellingen kiezen. Nederland koos voor een doelstelling van 2,5% van het bbp vanwege de Nederlandse sectorstructuur. Dit werd aangekondigd in het «Nationaal Hervormingsprogramma 2011» van Nederland waarmee dat Nationaal Hervormingsprogramma aan de Tweede Kamer werd aangeboden. In een iets later stadium werd het op verzoek van de Tweede Kamer nader onderbouwd in een brief aan de Tweede Kamer. De afstand tot het realiseren van de 2,5%-doelstelling voor R&D bedroeg in 2019 € 2,6 miljard. De Kenniscoalitie heeft in een «Investeringsagenda voor onderzoek en innovatie 2021–2030» een groeipad geschetst voor hoe de komende jaren toegewerkt zou kunnen worden in de richting van het bereiken van 3% van het bbp aan R&D-uitgaven, door middel van investeringen in alle delen van de kennisketen.

Er zijn veel empirische studies beschikbaar naar de economische effecten van R&D. De resultaten over de effecten van R&D bij bedrijven wijzen toegespitst op Nederland op een productiviteitseffect van op langere termijn ongeveer 4½ euro per euro extra aan R&D-uitgaven. Bij een sterke stijging van de R&D-uitgaven dient echter wel rekening te worden gehouden met een afnemend effect per euro extra R&D. De resultaten over de effecten van publieke R&D zijn niet eenduidig en variëren afhankelijk van de onderzoeksmethodiek. Het is daarom niet eenvoudig om de macro-economische effecten van extra publieke R&D op het bbp nationale economische groei in te schatten. De complexiteit en uitdagingen op dit terrein zijn verwoord in een document van het CPB. In 2022 zal de KNAW een nieuw rapport over de «waarde van wetenschap» uitbrengen, na een eerdere verkennende studie uit 2013.

Zoals toegezegd aan uw Kamer in het commissiedebat Cultuur en corona van 28 september j.l. ontvangt uw Kamer voor het Wetgevingsoverleg cultuur (gepland op 22 november) de contouren van het herstelplan, inclusief een raming voor de kosten.

Zie ook het antwoord op vraag 50. Zoals toegezegd aan uw Kamer in het commissiedebat Cultuur en corona van 28 september j.l. ontvangt uw Kamer het Wetgevingsoverleg cultuur (gepland op 22 november) de contouren van het herstelplan, inclusief een raming voor de kosten.

Definitieve cijfers over het verlies aan inkomsten in 2021 voor de culturele en creatieve sector zijn op dit moment niet beschikbaar. Het jaar is nog niet afgelopen en hoewel de maatregelen ter bestrijding van het virus nu voor een groot deel zijn afgebouwd, kan niet worden uitgesloten dat extra maatregelen nodig zijn om het virus in te dammen. Wat het effect hiervan op de inkomsten van de culturele en creatieve sector is, is nog niet bekend.

Volgens de Macro Economische Verkenning 2022 van het Centraal Planbureau die op 21 september 2021 is gepubliceerd, groeit de economie in 2022 met bijna 3,5%, ervan uitgaande dat er geen grootschalige nieuwe contactbeperkingen nodig zijn. Welke invloed deze verwachting heeft op de inkomsten van bedrijven en zelfstandigen in de culturele en creatieve industrie, is nog niet te zeggen.

Wel kan een beeld gegeven worden van de financiële situatie in 2020 van instellingen die via de BIS en de Erfgoedwet en de cultuurfondsen een meerjarige subsidie hebben ontvangen. Een analyse van de jaarrekeningen van deze instellingen laat het volgende zien:

• – In 2020 zijn de totale baten met 7% gedaald.

• – De totale eigen inkomsten van instellingen daalden met circa 62%.

• – De totale lasten van de instellingen daalden met 15%.

• – In totaal is met het eerste steunpakket in 2020 ruim € 106 miljoen aan steun verleend aan de BIS-instellingen. Deze extra steun ondervangt 69% van de hierboven genoemde 62% van de daling in eigen inkomsten.

Bij de 231 instellingen die meerjarig door de rijkscultuurfondsen werden gesubsidieerd zijn de totale baten afgenomen met 33% tussen 2019 en 2020. De totale lasten namen af met 40% en het eigen vermogen met 11%. Wegens de besparingen sloot een groot deel van deze instellingen af met een positief exploitatieresultaat.

De publicaties van de brancheverenigingen, zoals de Museumvereniging en het NAPK bevestigen dit beeld.

Uit het eerste specifieke steunpakket voor de culture en creatieve sector is € 11,8 miljoen en ruim € 15 miljoen eigen middelen van de rijkscultuurfondsen beschikbaar gesteld voor makers. Daarnaast is € 5 miljoen beschikbaar gesteld via het Steunfonds Rechtenfonds. Daarnaast is een deel van de algemene steun aan instellingen ingezet om de zzp’ers aan het werk te houden. Om hoeveel geld dit gaat is niet precies uit de ingediende jaarrekeningen op te maken.

Naast deze specifieke steunmaatregelen heeft het kabinet via de generieke steunmaatregel, de TOZO, zzp’ers gesteund.

In het tweede steunpakket, van 1 januari tot 1 juli 2021,

• – is via de rijkscultuurfondsen € 35,75 miljoen beschikbaar gesteld voor zzp’ers;

• – konden via Cultuur + Ondernemen ook zpp’ers onder gunstige voorwaarden een lening aangaan. Hiervoor is in totaal € 15 miljoen beschikbaar gesteld, deze middelen waren ook voor bedrijven beschikbaar;

• – is voor het Programma Permanente Persoonlijke Ontwikkeling voor zelfstandigen € 4 miljoen beschikbaar gesteld;

• – konden met het Actieplan NPO (€ 10 miljoen) makers via de publieke omroep worden ondersteund.

In het derde steunpakket (aanvullend steunpakket voor de periode januari-juni 2021) is:

• – via de rijkscultuurfondsen € 5,5 miljoen extra beschikbaar gesteld;

• – aan het Steunfonds Rechtensector € 10 miljoen beschikbaar gesteld.

Aanvullend hierop is in het vierde steunpakket (van 1 juli tot en met eind september 2021) nogmaals via de rijkscultuurfondsen (€ 16,3 miljoen) subsidie verleend voor de ondersteuning van makers. Wederom hebben de subsidies aan de rijksgesubsidieerde instellingen en bijvoorbeeld het Kickstartfonds en het Filmfonds de mogelijkheid geboden om zzp’ers opdrachten te verstrekken. Ook de generieke steunmaatregel voor de ondersteuning van zzp’ers, de TOZO, was tot en met september dit jaar beschikbaar.

Ongeveer 9.000 mbo studenten en 23.000 ho studenten hebben een tegemoetkoming aangeboden gekregen voor het wegvallen van de aanvullende beurs en/of basisbeurs. Daar is een bedrag van ongeveer € 47 miljoen mee gemoeid. Het is niet mogelijk om de aantallen ho studenten verder uit te splitsen, omdat DUO niet beschikt over een verdeling onder hbo- en wo-studenten. Ongeveer 25.000 bbl studenten, 72.000 bol studenten, 3.000 hbo-ad studenten, 54.000 hbo-bachelor studenten, 2.000 hbo-master studenten en 23.000 wo-master studenten hebben een tegemoetkoming in studiekosten aangeboden gekregen voor de opgelopen studievertraging. Daar is een bedrag van ongeveer € 69 miljoen mee gemoeid. Voor de volledigheid zij vermeld dat de genoemde cijfers van de tegemoetkoming in studiekosten verschillen van de cijfers in de NPO-brief die recent aan uw Kamer is aangeboden. De cijfers in de NPO-brief tonen de stand tot en met september 2021. Om tot de verzochte uitsplitsing te komen zijn nieuwe cijfers uitgevraagd bij DUO, en in deze nieuwe cijfers zijn ook tegemoetkomingen verwerkt die in oktober 2021 aan de student zijn aangeboden.

In 2020 is besloten tot een tegemoetkoming voor studenten die in de laatste fase van hun opleiding met studievertraging hun opleiding afrondden. Circa tachtig procent van de wo-bachelorstudenten stroomt door naar een masteropleiding. Deze studenten studeren door en kunnen tijdens hun masteropleiding eventuele vertraging inlopen of komen in 2021/2022 in aanmerking voor de halvering van het collegegeld. Uitvoeringstechnisch is geen onderscheid te maken tussen studenten die direct doorstromen, studenten die na verloop van tijd doorstromen en studenten die na een wo-bachelor niet doorstromen. Om deze twee redenen zijn de wo-bachelorstudenten uitgesloten van de tegemoetkoming voor extra kosten vanwege studievertraging.

Zie vraag 59.

Jaarlijks wordt de Kamer in december geïnformeerd over de voorspelde tekorten in de verschillende sectoren. In aanvulling op deze raming is op 1 oktober voor het eerst bij alle scholen in het primair onderwijs een uitvraag meting naar de actuele stand van de tekorten aan leraren en schoolleiders. Over de resultaten van de uitvraag wordt de Kamer in december geïnformeerd.

De voorspelde tekorten voor komende jaren in het po zijn lager dan de ramingen aan het begin van de kabinetsperiode lieten zien, maar zijn nog steeds hoog. In onderstaand tabel zijn de ramingen van afgelopen twee jaar voor het po en vo opgesomd:

	po (incl. (v)so en schoolleiders)	vo
Raming tekorten 2024 (basisjaar 2019)	1.971 fte tekort bovenop huidige situatie	1.350 fte
Raming tekorten 2025 (basisjaar 2020)	1.439 fte tekort bovenop huidige situatie	1.250 fte

De verbetering komt met name door de verhoging van het aantal zij-instromers en herintreders. In het vo is er nog geen significante verbetering en dat is zorgwekkend. In het mbo is er over de gehele linie geen sprake van tekorten en vooralsnog ziet het er naar uit dat het mbo kan voorzien in de benodigde leraren. In december ontvangt de Kamer de nieuwe arbeidsmarktramingen en de resultaten van de uitvraag actuele tekorten.

Over de ontwikkelingen van het lerarentekort wordt jaarlijks gerapporteerd. Om nog meer zicht te krijgen in de actuele tekorten zoals u gemeld is op 1 oktober jl. een uitvraag naar alle po scholen gegaan. In december ontvangt de Kamer de nieuwe ramingen en resultaten van de uitvaag. Ook wordt gewerkt aan een analyse van administratieve gegevens van basisscholen (CBS en DUO).

De voorspelde tekorten voor komende jaren in het po zijn lager dan de ramingen aan het begin van de kabinetsperiode lieten zien, maar zijn nog steeds hoog. Het aantal zij-instromers en onderwijsassistenten is fors toegenomen en de werkdruk is waarneembaar gedaald. De tekorten zijn nog steeds hoog. Zoals vermeld in de Kamerbrief van december 2020 wordt in het schooljaar 2025/2026 in het po een tekort van 1.439 fte aan leraren en directeuren verwacht, bovenop de huidige situatie aan tekorten. Vergeleken met de ramingen van vorig jaar, waarin vijf jaar later een tekort van 1.971 fte bovenop de huidige situatie werd geraamd, is dit een verbetering. Dit komt met name door de verhoging van het aantal zij-instromers en herintreders. In het vo is er nog geen significante verbetering en dat is zorgwekkend. Voor het verloop van het lerarentekort zie vraag 63.

Elke drie jaar wordt in opdracht van BZK door het CBS het WERKonderzoek gedaan onder werknemers in de publieke sector, waaronder werknemers in het onderwijs. Het laatste onderzoek komt uit 2019 en daarin staan de volgende gegevens: in het po is 15% van de leraren op zoek naar een andere functie, in het vo 19% en in het mbo 20%. Dit betekent niet dat deze gehele groep geen leraar meer wil zijn, want ze kunnen ook binnen het onderwijs op zoek zijn naar een andere plek. Mogelijke redenen voor vertrek kunnen zijn een hoge ervaren werkdruk, beperkte doorgroeimogelijkheden en behoefte aan een nieuwe uitdaging.

Hieronder is een overzicht per sector te vinden met het totaal aantal aan uitstroom. Mogelijke redenen voor vertrek kunnen zijn een hoge ervaren werkdruk, beperkte doorgroeimogelijkheden en behoefte aan een nieuwe uitdaging.

Primair onderwijsHoeveel leraren hebben het primair onderwijs verlaten in de afgelopen 10 jaar?

	Leeftijdsklasse
Uitstroomjaar	Onbekend	jonger dan 55	55–60 jaar	ouder dan 60	Totaal uitstroom po
2010	0	3230	994	3163	7387
2011	1	3978	1132	3268	8379
2012	0	5402	1583	2625	9610
2013	0	2420	1138	2502	6060
2014	0	2723	1252	2990	6965
2015	0	2683	990	2819	6492
2016	0	2543	804	2811	6158
2017	0	2839	729	2832	6400
2018	0	3289	632	2803	6724
2019	0	3473	633	3412	7518

Voortgezet onderwijsHoeveel leraren hebben het voortgezet onderwijs verlaten in de afgelopen 10 jaar?

	Leeftijdsklasse
Uitstroomjaar	Onbekend	jonger dan 55	55–60 jaar	ouder dan 60	Totaal uitstroom vo
2010	5	2973	580	2188	5746
2011	0	2287	482	2116	4885
2012	0	2453	474	1726	4653
2013	0	1780	399	1596	3775
2014	0	2017	431	1943	4391
2015	0	2198	379	1906	4483
2016	0	2373	409	2020	4802
2017	0	2773	396	2242	5411
2018	0	3051	429	2148	5628
2019	0	3179	450	2576	6205

Middelbaar beroepsonderwijsHoeveel leraren hebben het middelbaar beroepsonderwijs verlaten in de afgelopen 10 jaar

	Leeftijdsklasse
Uitstroomjaar	Onbekend	jonger dan 55	55–60 jaar	ouder dan 60	Totaal uitstroom mbo
2010	0	1714	472	1196	3382
2011	1	950	307	1031	2289
2012	0	820	225	864	1909
2013	0	672	236	878	1786
2014	0	965	268	1082	2315
2015	0	1096	247	990	2333
2016	0	1172	257	1114	2543
2017	0	1215	210	1074	2499
2018	0	1483	228	1161	2872
2019	0	1198	240	1265	2703

Van de € 32 miljoen wordt in 2022 € 21 miljoen beschikbaar gesteld via de Subsidieregeling uitvoering convenanten lerarentekort PO G5, € 8 miljoen voor het bestuursakkoord flexibilisering lerarenopleidingen en € 3 miljoen voor de Subsidieregeling tegemoetkoming kosten opleidingsscholen (samen opleiden).

Deze maatregelen zijn als gevolg van het amendement op de 1^e suppletoire begroting 2021 van het lid van Weyenberg c.s. gedekt uit onderuitputting op coronamaatregelen en (voor het restant) ten laste van het EMU-saldo. Zie tevens antwoord op vraag 19.

De definitieve studentenaantallen van het collegejaar 2021–2022 zijn op dit moment nog niet bekend. Deze worden medio januari 2022 definitief. Een toename van studentenaantallen kan van veel factoren afhankelijk zijn en is niet één op één te koppelen aan deze maatregel. Overigens is het doel van deze maatregel niet een toename van het aantal studenten, maar het bieden van een financiële compensatie aan studenten. Zij krijgen financiële compensatie, omdat dit een vorm van erkenning biedt voor opgelopen studiekosten en gemiste ervaring.

Wij zetten in op goed en strategisch personeelsbeleid. Dit zorgt ervoor dat personeel in een professionele en uitdagende omgeving kan werken en zo behouden kunnen blijven. Daarnaast geeft dit scholen inzicht in toekomstige vraag naar personeel en scholingsbehoeften, bijvoorbeeld gericht op het halen van een tweede bevoegdheid. OCW stelt hiervoor subsidie beschikbaar. We roepen schoolbesturen op om, mede vanwege het tekort, hun uiterste best te doen zoveel mogelijk leraren te behouden voor de sector. Met name in regio’s met veel krimp valt er wat voor te zeggen dat schoolbesturen een aantal tijdelijke contracten aanhouden. Belangrijk is dat de schoolbesturen hierbij handelen volgens de cao.

Wat betreft het aantal vaste contracten, zien we in de laatste Loopbaanmonitor een positieve trend van steeds meer startende leraren met (uitzicht op) een vast contract. In het vo is het percentage van (uitzicht op) vaste contracten van 74% naar 79% gestegen tussen 2015 en 2019. In het po is een stijging te zien van 33% in 2015 naar 83% in 2019. In het mbo zijn de aanstellingen met (uitzicht op) een vast contract ook toegenomen van 72% naar 76%. Tevens zien we een stijging van banen met grotere aanstellingsomvang van 0,8 of hoger voor afgestudeerden van de pabo. Dit is gestegen van 48% in 2013 naar 80% in 2018. Voor afgestudeerden van tweedegraads lerarenopleidingen is de aanstellingsomvang 1 jaar na afstuderen meer stabiel gebleven tussen 55–60%. In december informeren wij de Kamer over de meest recente cijfers.

Schoolbesturen bepalen of ze hun stagiair(e) een stagevergoeding geven en hoe hoog deze vergoeding is. Er is echter geen landelijke informatie beschikbaar over het aantal studenten dat een stagevergoeding ontvangt, dan wel over de invloed van het al dan niet uitbetalen van de stagevergoeding op de belangstelling voor de lerarenopleiding. Wel is bekend dat een aantal studenten tijdens de studie al werkt in het onderwijs. Er zijn op dit moment geen afspraken over een stagevergoeding in de cao. Voor studenten die in het laatste jaar van hun opleiding als leraar-in-opleiding worden aangesteld, liggen er wel salarisafspraken vast in de CAO’s. Vorig jaar heeft de PO-Raad haar leden opgeroepen werk te maken van de stagevergoeding. Scholen doen er goed aan studenten een stagevergoeding te geven, ook om (aankomend) leraren aan zich te binden. Het zou wenselijk zijn als sociale partners daar een cao-afspraak over maken, zodat het niet uitmaakt op welke school je stage loopt.

Zoals in de brief over het stand van zaken lerarentekort in september jl. is vermeld, werken wij de aanbevelingen van mevrouw Van Vroonhoven op dit moment gezamenlijk met de vak/ beroeps- en sectororganisaties uit. De vervolgstappen worden langs drie lijnen uitgewerkt: de regionale aanpak, het beroepsbeeld en breed betrekken van de beroepsgroep en landelijke regie/taskforce. Met de werkgevers- en werknemersorganisaties is er op veel punten overeenstemming bereikt over de richting. De uitwerking daarvan vergt echter nog een aantal stappen. Een onderdeel van de uitwerking van het vervolgtraject is het budget. In december 2021 verwachten wij uw Kamer hierover verder te kunnen informeren. Het is aan het nieuwe kabinet om daarover en over de daarvoor door verschillende partijen gevraagde investeringen een besluit te nemen. Eerder is aan uw Kamer gemeld, dat dit bijvoorbeeld de investeringen betreft die nodig zijn om het verschil in salaris tussen po en vo te dichten en het extra geld dat nodig is om alle leraren op te leiden via de systematiek van Samen Opleiden (Kamerstuk 27 923, nr. 420).

Het kabinet investeert in de aanpak van tekorten in de G5 door middelen beschikbaar te stellen voor de uitvoering van de convenanten. Per stad worden nu maatregelen getroffen, die zo goed mogelijk aansluiten bij de specifieke problematiek van de individuele scholen en wijken. Zoals gemeld in de Kamerbrief van september zijn de eerste positieve effecten van de maatregelen uit de convenanten te zien. Dat geldt met name voor het opleiden van assistenten tot ondersteuner of leraar, de verbeteringen en de toename in zijinstroom en het anders organiseren van het onderwijs.

De pabo’s en lerarenopleidingen volledig gratis maken kost circa € 150 miljoen. We gaan daarbij uit van een groei van 5–10%, op basis van voorspellingen uit Kansrijk Onderwijsbeleid van het CPB. Het CPB voorspelt daarin een groei van 4,3% bij een verlaging van het wettelijk collegegeld naar € 0. Het CPB keek daarbij naar een verlaging van het wettelijk collegegeld bij alle opleidingen. Voorstelbaar is dat de groei bij een gratis opleiding groter kan zijn wanneer maar een aantal opleidingen gratis is (substitutie-effect).

Zie antwoord 291.

Naar huidige berekeningen kost het volgens sociale partners € 920 miljoen in 2022. Daarmee worden alle medewerkers in het po die wat betreft zwaarte van taken en verantwoordelijkheden hetzelfde zijn aan het vo gelijkwaardig beloond. Vanaf kalenderjaar komt structureel € 500 miljoen beschikbaar om het salaris in het primair onderwijs (gericht) te verbeteren.

Onderstaande tabel toont de kosten voor het terugdraaien van de doelmatigheidskorting.

Mln. (€)	2018	2019	2020	2021	2022	2023
Doelmatigheidskorting PO	6,7	30,7	45,7	61	61	61
Doelmatigheidskorting VO	5,2	23,8	35,4	47,3	47,3	47,3
Doelmatigheidskorting MBO	2,8	12,7	18,9	25,2	25,2	25,2
Doelmatigheidskorting HO	4,8	21,9	32,7	43,6	43,6	43,6
Doelmatigheidskorting OWB	0,6	3	4,4	5,9	5,9	5,9
Doelmatigheidskorting Totaal	20	92	137	183	183	183

Horizon Europe is het negende EU-kaderprogramma voor onderzoek en innovatie. Met een budget van € 95,5 miljard over de looptijd van 2021 tot en met 2027, is Horizon Europe het grootste grensoverschrijdend programma voor onderzoek en innovatie ter wereld. Horizon Europe biedt subsidies in de hele wetenschaps- en innovatieketen, van de basis, fundamentele kant van onderzoek tot het naar de markt brengen van innovaties. Daarnaast wil de Europese Commissie het bedrijfsleven en de academische wereld uitdagen om samen oplossingen te bedenken voor maatschappelijke vraagstukken. Excellentie en impact zijn de belangrijkste principes voor het toekennen van het onderzoeksbudget. Voor het Nederlandse kennis- en innovatieveld is het programma van groot belang. Nederlandse deelnemers presteerden zeer goed in de voorganger van Horizon Europe, Horizon 2020, waaruit zij in totaal ruim € 5,3 miljard ontvingen van de € 67,5 miljard die de Europese Commissie heeft toegekend (peildatum 2 juni 2021). Nederland neemt daarmee de zesde plaats in van EU-lidstaten die de meeste middelen uit Horizon 2020 ontvingen. Dankzij deze middelen zijn er de afgelopen jaren duizenden projecten mogelijk gemaakt met belangrijke impact, op de wetenschap, samenleving en de economie.

Buiten Horizon Europe, werkt OCW ook op vele andere manieren aan het stimuleren van wetenschappelijke internationale samenwerking. Zo investeren we in grootschalige internationale (mondiale) onderzoeksinfrastructuren, zoals in ESO, CERN, EMBL en SKA. Daarnaast werkt Nederland binnen de Europese Onderzoeksruimte (ERA) samen aan het creëren van betere randvoorwaarden om grensoverschrijdende samenwerking te faciliteren, zodat we als Europa mee kunnen blijven doen in de wetenschappelijke wereldtop. De samenwerking binnen de ERA richt zich onder meer op kennisuitwisseling binnen de Unie, open science, het verbeteren van carrièremogelijkheden en internationale mobiliteit van onderzoekers en het multilateraal afstemmen van onderzoeksprogrammering. Omdat Nederland zich ook bewust is van de mogelijke risico’s die internationale samenwerking met zich meebrengt, werken we bovendien samen met de Europese Commissie en andere landen aan kennisveiligheid om ongewenste overdracht van kennis te voorkomen. Tot slot werken we met meerdere landen binnen en buiten de EU op bilateraal niveau samen op het gebied van wetenschap en innovatie. De Internationale Kennis-en Talentstrategie (IKT) schetst de inzet van Nederland op deze samenwerkingen.

De Haagse Hogeschool. Er is een aangepast plan ingediend en de verwachting is dat de NVAO op korte termijn hierover advies uitbrengt, waarna de Minister een besluit zal nemen.

Dit was in 2007 bij de formatie van het kabinet Balkenende IV een politieke keuze om het onderwerp te brengen bij het Ministerie van OCW. De portefeuille van homo-emancipatie (nu LHBTI-emancipatie) van VWS en vrouwenemancipatie van SZW werden samengevoegd tot emancipatie.

Het regenboogstembusakkoord is in maart 2021 door een aantal politieke partijen ondertekend. Aan dit akkoord hebben zij zich politiek gecommitteerd. Het akkoord had ten tijde van het opstellen van de begroting 2022 nog geen formele status voor dit demissionaire kabinet. Op welke wijze invulling wordt gegeven aan onderdelen uit het akkoord is aan een volgend kabinet, kosten die daarmee samenhangen hangen af van de wijze waarop uitvoering wordt gegeven aan de maatregelen. Daarbij komen de uitgaven voor de gevraagde veranderingen uit het akkoord slechts deels ten laste van de begroting van OCW. Veel van de maatregelen zullen ten laste van andere begrotingshoofdstukken komen. Het is derhalve prematuur in dit stadium een overzicht te hebben van de totale kosten voor de volledige uitvoering van het regenboogstembusakkoord.

Zowel het aantal vrouwen in topposities als de verschillen in beloning tussen mannen en vrouwen worden jaarlijks bijgehouden. Echter worden deze monitors door verschillende onderzoekers uitgevoerd, wat tot gevolg heeft dat er verschillen zitten in de ordening en afbakening van de sectoren bij het presenteren van de resultaten. Zo heeft de Bedrijvenmonitor 2020 onderzoek gedaan naar het aantal vrouwen in de top van Nederlandse bedrijven die aan de criteria van «grote» vennootschap voldoen en naar het aantal vrouwen in de top van de (semi)publieke sectoren. Hierbij komen zij tot negen verschillende sectoren. In de Monitor Loonverschillen 2018 door het CBS wordt het loonverschil uitgesplitst naar 15 sectoren. Onderstaande tabellen laten de laatste resultaten van beide monitors zien. Aan beide tabellen zijn, in de onderste rijen, de data voor de rijksoverheid toegevoegd.

Tabel 1: % vrouwen in de raad van bestuur en raad van commissarissen

Sector	% vrouwen in het bestuur (in 2019)	% vrouwen de rvc (in 2019)
Zakelijke dienstverlening	15,9	24,9
Landbouw en nijverheid	12,0	20,3
Financiële instellingen	12,0	17,1
Vervoer, informatie en communicatie	11,5	26,1
Handel en horeca	12,0	20,5
Zorg en Welzijn	42,6	41,0
Sociaal-Maatschappelijke organisaties	32,6	44,9
Woningcorporaties	40,0	40,5
Onderwijs	28,0	37,3
Rijksoverheid1	41%

Tabel 2: beloningsverschillen tussen vrouwen en mannen, ongecorrigeerd en gecorrigeerd

Sector	Ongecorrigeerd loonverschil (in %)	Gecorrigeerd loonverschil (in %)
Financiële dienstverlening	28	13
Handel	26	9
Industrie	21	8
Gezondheids- en welzijnszorg	19	3
Zakelijke dienstverlening	19	7
Vervoer en opslag	16	9
Landbouw, bosbouw en visserij	16	7
Cultuur en overige dienstverlening	15	3
Bouwnijverheid	13	8
Energie- en waterleidingbedrijven	13	3
Delfstofwinning	7	2
Horeca	7	2
Openbaar bestuur	6	0
Particuliere huishoudens met personeel en extra-territoriale organisaties	– 3	– 1
Gesubsidieerd onderwijs	– 4	1
Rijksoverheid1	7	1

Bij het maken van beleidskeuzes wordt gebruikt gemaakt van nationale en internationale data over het aantal personen in de samenleving dat zich identificeert als LHBTI. In deze data wordt veelal gesproken over percentages. Uit de LHBT Monitor 2018 van het SCP volgt dat ongeveer 1 op de 20 personen LHB is, en 1 op de 15 mensen LHBT. Internationaal onderzoek geeft aanleiding om bij een schatting van het aantal intersekse personen uit te gaan van 1% van de bevolking.

LHBTI personen wonen en werken in alle provincies in Nederland en in het Caraïbische deel van het Koninkrijk. Als het gaat om regionale elementen die een rol kunnen spelen bij discriminatie van LHBTI-personen komt uit de LHBT Monitor 2018 naar voren dat er een verschil is in veiligheidsbeleving tussen stedelijk en niet-stedelijk gebied. Zo ligt het percentage LHB personen in stedelijk gebied dat aangeeft zich «wel eens of vaak onveilig te voelen» hoger dan bij LHB personen in niet-stedelijk gebied. Ook geven LHB personen in stedelijk gebied aan vaker betrokken te zijn geweest bij een geweldsdelict dan personen in niet-stedelijk gebied.

Met betrekking tot culturele elementen laten de ontwikkelingen in de Nederlands samenleving een tegenstrijdigheid zien. Enerzijds blijkt er een hele lichte stijging van de acceptatie van seksuele- en gender-diversiteit te zijn. Anderzijds laten met name de felle discussies rondom mannelijkheid en vrouwelijkheid in sommige groepen van de samenleving zeer traditionele opvattingen zien. Deze opvattingen kunnen een belemmering vormen voor de emancipatie van vrouwen en LHBTI personen. Zo is bekend dat stereotiepe opvattingen over mannelijkheid en vrouwelijkheid één van de oorzaken is van het ontstaan en voortduren van gendergerelateerd geweld. In de praktijk zie je dat LHBTI personen, en in het bijzonder jongeren, met een migratieachtergrond en in religieuze kringen, vaker problemen ervaren met zelfacceptatie en acceptatie door hun familie en (directe) omgeving. Er is daarom binnen het emancipatiebeleid specifieke aandacht voor sociale acceptatie van LHBTI personen binnen deze gemeenschappen.

In het emancipatiebeleid van dit kabinet is gendergelijkheid op de arbeidsmarkt een van de prioriteiten. Het beeld dat hierbij de nadruk ligt op vrouwen dicht bij de top klopt niet. In de Opbrengsten Emancipatiebeleid 2017–2021 (TK 30420-357) staat een overzicht van wat er in deze kabinetsperiode is gedaan onder andere op het terrein van arbeid. Uitgangspunt van het kabinet is: elke vrouw moet financieel onafhankelijk zijn en haar kwaliteiten op de arbeidsmarkt waar kunnen maken. De inzet van het kabinet richt zich op een gelijke arbeidsdeelname van vrouwen op elk niveau. In de afgelopen periode is de wetgeving voor meer gelijkheid aan de top een van de accenten geweest, maar er is zeker zoveel aandacht gegaan naar het verbeteren van de positie van vrouwen aan de andere kant van het spectrum van de arbeidsmarkt, die niet economisch zelfstandig zijn. De maatregelen springen in de OCW-begroting minder in het oog, omdat de financiële lasten hier grotendeels in begrotingen van andere ministeries terechtkomen.

Dat is niet bekend. Er is een onderzoek uitgezet om te kijken welke lessen kunnen worden getrokken uit de coronapandemie in relatie tot structureel beleid. Onderdeel van deze evaluatie zal ook zijn te kijken naar de eerste effecten van de maatregelen omtrent het bsa. Daarin zullen instellingen en studenten ook bevraagd worden over hun ervaringen omtrent het uitstel en de versoepeling van het bsa. In het voorjaar van 2022 wordt de Kamer over de uitkomsten van de evaluatie geïnformeerd.

In 2019 heeft TNO in opdracht van OCW onderzoek gedaan naar werkdruk in het onderwijs. Het onderwijs kenmerkt zich door relatief hoge taakeisen (hoeveelheid werk) en lage regelmogelijkheden. De afgelopen jaren zijn de taakeisen in het onderwijs bovendien snel toegenomen, waarbij de autonomie is gedaald. Daarbij wordt het werk binnen het onderwijs ook vaker dan gemiddeld emotioneel zwaar of moeilijk gevonden. En duiden de resultaten erop dat er in het onderwijs sprake is van een multifactoriële problematiek die niet gelijk is voor de verschillende onderwijssectoren.

Als het gaat om bijles aan leerlingen, kunnen scholen zelf vormgeven aan het eigen beleid om de onderwijskansen van leerlingen te vergroten. Het organiseren van gratis bijles voor deze leerlingen (tijdens de schooldag of daarna) kan een manier zijn om die onderwijskansen te vergroten. Scholen die middelen in het kader van het onderwijsachterstandenbeleid ontvangen (in het vo vanuit het Leerplusarrangement) kunnen die middelen eventueel op een dergelijke wijze inzetten, indien zij dat de beste aanpak achten. Ook kunnen scholen er voor kiezen de middelen die zij ontvangen in het kader van het NP Onderwijs op deze manier in te zetten, als dit past binnen hun visie en aanpak.

Vanuit de coördinerende rol voor het emancipatiebeleid heeft OCW doelstellingen geformuleerd voor vrouwen in hogere functies. Dit hangt samen met het beleid dat OCW in samenwerking met andere departementen voert om meer vrouwen in hoge functies te realiseren. Zo hebben wij samen met de Minister voor Rechtsbescherming de wet «Evenwichtiger man/vrouwverhouding in de top van het bedrijfsleven» ingevoerd en valt de coördinatie van het programma voor meer genderdiversiteit in de top van de (semi)publieke sector onder OCW. De verantwoordelijkheid voor beleid op het gebied van culturele diversiteit is belegd bij SZW.

Door de doelstelling van 100% open access hardop uit te spreken, hebben we de lat in Nederland hoog gelegd. Dit onderstreept dat wij, in lijn met het regeerakkoord, de transitie naar open science nodig, onvermijdelijk en onomkeerbaar vinden. Het is juist deze ambitie die tot snelle ontwikkelingen heeft geleid en Nederland tot koploper in open access heeft gemaakt. In 2020 is 73% van de publicaties van de Nederlandse universiteiten open access gepubliceerd. Dat is een stijging van 11% ten opzichte van 2019. Deze versnelling van het percentage in 2020 komt mede door het sluiten van open access-overeenkomsten met grote uitgevers.

Dat de 100% nog niet is bereikt, betekent dat er nog verdere stappen moeten worden gezet: nog meer (top)tijdschriften moeten open access worden, wetenschappers moeten niet alleen worden afgerekend op impactfactoren en open access moet wereldwijd worden omarmd. De laatste 27% procent die nog bereikt moet worden vergen veel aandacht. Dit betreft namelijk vooral de kleinere uitgevers, de kleinere disciplines of de kleinere initiatieven die niet kunnen worden meegenomen in een standaard overeenkomst zoals die voor grote uitgevers geldt.

Momenteel werkt het Nationaal Programma Open Science een meerjarenplan uit tot en met 2030, waarin de open science-stakeholders in Nederland onder andere de vraag uitwerken of en hoe de 100% op een duurzame manier kan worden bereikt, met de zojuist genoemde uitdagingen in het achterhoofd. Dit meerjarenplan zal ook met de Kamer worden gedeeld.

In een pluriforme, diverse samenleving zoals Nederland leven verschillende cultuurgroepen naast elkaar, met verschillende levensstijlen, religieuze, morele en ethische opvattingen. Dankzij tolerantie en sociale cohesie kunnen groepen prettig en waardig samenleven. Uit onderzoek van het SCP naar opvattingen over homo- en biseksualiteit in Nederland (2018) blijkt dat de Nederlandse bevolking over het algemeen (zeer) positief over homo- en biseksualiteit denkt. In dit onderzoek beantwoordde 92% van de respondenten de stelling «homoseksuele mannen en lesbische vrouwen moeten hun leven kunnen leiden zoals zij dat willen» met «helemaal mee eens». Uit het onderzoek blijkt verder dan ongeveer één op de tien mensen negatief staat tegenover genderdiversiteit. Een streefcijfer van 90% acceptatie doet recht aan het streven naar een inclusieve samenleving, lijkt realistisch, en laat ruimte – binnen het pluriforme karakter van de samenleving – voor andersdenkenden. Een volgend kabinet kan in de toekomst een nieuwe afweging maken om een hoger streefcijfer te hanteren.

Zie antwoord op vraag 90.

Volgens de SER is het tot nu toe gevoerde beleid onvoldoende effectief. Het «pas-toe-of-leg-uit»-principe werkte niet goed en de wettelijke streefcijferbepaling werd slechts beperkt nageleefd. In het advies «Diversiteit in de top. Tijd voor versnelling» geeft de SER aan dat de groep van ongeveer 5000 grote vennootschappen zeer heterogeen is.

Vanaf 1 januari 2022 zijn Nederlandse beursgenoteerde bedrijven verplicht een vertegenwoordiging van ten minste een derde vrouwen én een derde mannen te realiseren in de raad van commissarissen (rvc). Een nieuwe benoeming die niet bijdraagt aan een evenwichtigere verdeling van zetels is nietig. Voor grote naamloze vennootschappen (nv’s) en besloten vennootschappen (bv’s) wordt het verder verplicht om zelf passende en ambitieuze streefcijfers op te stellen voor de raad van bestuur (rvb), rvc en subtop.

Met de wettelijke verplichting in het Burgerlijk Wetboek komt de regering tegemoet aan de grote verscheidenheid binnen vennootschappen en sectoren door ruimte te bieden voor maatwerk. Hiermee wordt ook voor een meer activerende aanpak gekozen. Grote vennootschappen worden verplicht om zelf passende en ambitieuze doelen in de vorm van een streefcijfer vast te stellen om de verhouding van mannen en vrouwen in de rvb en de rvc evenwichtiger te maken, evenals de verhouding in de door de vennootschap te bepalen subtop. De verbreding ten aanzien van de subtop heeft tot doel de doorstroming naar de top te versnellen. Tevens worden grote vennootschappen verplicht om een plan op te stellen om deze doelen te bereiken en hierover jaarlijks te rapporteren in het bestuursverslag. De regering wil met deze wet het aandeel vrouwen in topposities in het bedrijfsleven verbeteren en een noodzakelijke versnelling te weegbrengen. Na vijf jaar zal de wet geëvalueerd worden en bekijkt de regering of aanpassing of verlenging van de wet (die anders na acht jaar komt te vervallen) aan de orde is.

Zie antwoord vraag 93.

De uitgaven voor coronamaatregelen in 2020 zijn inmiddels gerealiseerd. De uitgaven in 2021 zijn op dit moment in uitvoering, het merendeel hiervan zal naar verwachting tot besteding komen. Bij Najaarsnota wordt u geïnformeerd over de laatste stand van de uitputting van de begroting 2021. Over de uitputting van het Nationaal Programma Onderwijs wordt u aan het einde van het jaar in de brief «beleidsmatige mutaties na najaarsnota» op hoofdlijnen geïnformeerd, in de slotwet wordt u geïnformeerd over de definitieve realisatie in 2021. De middelen die voor 2022 begroot staan worden vanaf januari volgend jaar uitgegeven.

Het kabinet heeft met de Tweede Kamer afgesproken dat niet bestede middelen voor coronamaatregelen conform de reguliere begrotingsregels niet aan andere (reguliere) doelen zullen worden uitgegeven, maar weer ten gunste van de staatskas komen.

Het kabinet heeft met de Tweede Kamer afgesproken dat niet bestede middelen voor coronamaatregelen conform reguliere begrotingsregels niet aan andere (reguliere) doelen zullen worden uitgegeven, maar weer ten gunste van de staatskas komen. De € 76,7 miljoen onderuitputting coronamiddelen uit tabel 9 is opgebouwd uit € 72 miljoen onderuitputting op de inhaal- en ondersteuningsprogramma’s in de eerste helft van 2021 en € 4,8 miljoen onderuitputting op de middelen voor coronabanen in het hoger onderwijs in de eerste helft van 2021.

De per saldo meevaller van € 3,6 miljoen op de OCW-begroting is opgebouwd uit diverse kleinere mee- en tegenvallers op de OCW-begroting. De mee- en tegenvallers per artikel zijn conform staffel toegelicht in de artikelsgewijze toelichting in de begroting. Deze meevaller is ingezet als onderdeel van de specifieke dekking op de OCW-begroting voor de NPO-maatregel ter verlenging van de ov-kaart (post 11b in tabel 9 «belangrijkste beleidsmatige mutaties»).

Zelftesten worden in het mbo en hoger onderwijs op twee manieren aan het onderwijsveld ter beschikking gesteld, namelijk verzendingen aan onderwijslocaties enerzijds en postbezorging aan studenten en medewerkers anderzijds. Onderwijsinstellingen in het mbo hebben tot op heden in totaal circa 2,2 miljoen zelftesten op locatie ontvangen. Onderwijsinstellingen in het ho hebben tot op heden in totaal circa 2,6 miljoen zelftesten op locatie ontvangen. Voor wat betreft het landelijke aanvraagportaal (www.zelftestonderwijs.nl) voor enkel bekostigde onderwijsinstellingen is het beeld op peildatum 15 oktober als volgt, waarbij moet worden opgemerkt dat per aanvraag ofwel acht (in de periode tussen 1 juni en 7 augustus) ofwel vier zelftesten per post zijn verzonden:

• • Mbo: 116.712 individuele aanvragen voor zelftesten;

• • Hbo: 344.585 individuele aanvragen voor zelftesten; en

• • Wo: 378.388 individuele aanvragen voor zelftesten.

In de negende incidentele suppletoire begroting van het Ministerie van OCW is ten behoeve van zelftesten in het mbo in totaal € 23,2 miljoen beschikbaar gesteld. Een bedrag van € 48,3 miljoen is beschikbaar gesteld voor zelftesten in het hoger onderwijs. Beide budgetten zijn nog niet volledig uitgeput. Aangezien nog onbekend is tot wanneer zelftesten onderdeel zullen uitmaken van het coronabeleid in het mbo en hoger onderwijs, is het niet mogelijk om een duiding te geven aan de daadwerkelijke uitgaven. Eventuele onderuitputting uit deze kostenpost vloeit conform reguliere begrotingsregels terug naar de staatskas.

De zelftesten die overblijven in de opslagruimtes die OCW heeft aangetrokken, zullen op termijn weer teruggaan naar de Haagse Hub, waar Dienst Testen namens VWS testvoorraden opslaat. Voorraden die op onderwijslocaties over zijn, zullen op termijn door de overheid worden opgehaald. Om grote voorraden op locaties te voorkomen, worden zelftesten sinds september enkel op aanvraag geleverd. Vanwege het feit dat de kwaliteitscriteria van de zelftesten op onderwijslocaties door de overheid niet kunnen worden gegarandeerd, kunnen deze testen helaas niet opnieuw worden gedistribueerd voor andere doeleinden. Deze voorraden op onderwijslocaties zullen daarom centraal worden vernietigd.

De middelen uit het Nationaal Programma Onderwijs die voor 2021 zijn begroot zijn op dit moment in uitvoering. We hebben de uitputting van de middelen nog niet (volledig) in beeld. Aan het einde van het jaar informeren we u op hoofdlijnen over het beeld van de uitputting op dat moment, in de slotwet wordt u geïnformeerd over de definitieve realisatie in 2021. Conform de door het kabinet met de Tweede Kamer afgesproken begrotingsregels voor coronamiddelen, dienen niet bestede coronamiddelen weer ten gunste te komen van de staatskas.

Dit geld staat gereserveerd op de aanvullende post voor het NP Onderwijs. Voor het schooljaar 2022–2023 is nu de inschatting dat minimaal € 500 per leerling beschikbaar is. Het definitieve bedrag zal onder andere afhankelijk zijn van de uitkomsten van de implementatiemonitor en de actuele ontwikkeling van achterstanden. Op basis van de eerste ervaringen van het Nationaal Programma Onderwijs en de onderzoeken die dan beschikbaar zijn, zal het mogelijk zijn het aanvullende budget voor scholen met veel risico op vertragingen gerichter beschikbaar te stellen. We zullen daarom begin 2022 aan de hand van de implementatiemonitor en andere relevante onderzoeken de inzet en verdeling van de beschikbare middelen over de scholen herijken

De onderuitputting op de inhaal- en ondersteuningsprogramma’s in de eerste helft van 2021 is, conform amendement van lid Weyenberg c.s. ingezet voor een deel van de dekking van de NPO-maatregel ter verlenging van de ov-kaart. Zie tevens antwoord op vraag 19.

Scholen zijn de afgelopen jaren gecompenseerd voor de loonontwikkeling. Het Kabinet beslist elk jaar met de voorjaarsnota over het al dan niet uitkeren van de loon- en prijsontwikkeling (lpo). De afgelopen jaren is over de bekostiging van het primair onderwijs telkens de lpo uitgekeerd. Daarmee zijn ook de werkdrukmiddelen (als onderdeel van de bekostiging binnen het budget voor personeels- en arbeidsmarktbeleid) geïndexeerd. Uit de tussenevaluatie naar het werkdrukakkoord blijkt dat de werkdrukmiddelen voornamelijk zijn ingezet voor extra personeel in de vorm van onderwijsassistenten, vak- en invalleraren (90%). De overige 10% van de werkdrukmiddelen wordt ingezet voor aanschaf materialen en professionalisering. Dit zien we ook terug in de formatie. In twee jaar tijd (2017–2019) is de formatie onderwijsgevend personeel in het po per saldo met 1.400 fte toegenomen en het onderwijsondersteunend personeel met 4.900 fte.

De onderuitputting op deze subsidieregelingen is het gevolg van minder aanvragen dan verwacht en waar budget voor beschikbaar was. De precieze reden voor de onderuitputting op de inhaal- en ondersteuningsprogramma’s (IOP’s) wordt momenteel onderzocht in de evaluatie van de IOP’s. De onderuitputting op de IOP’s is conform het amendement van het lid Weyenberg c.s. ingezet ter dekking van de maatregel ter verlenging van de ov-kaart voor studenten, zie ook antwoord op vraag 19. De onderuitputting voor de coronabanen in het hoger onderwijs is conform afspraken over coronamiddelen teruggevloeid naar de staatskas.

Er is in het verleden in verschillende jaren een kasschuif uitgevoerd op de ov-betalingen. De reden hiervoor is het optimaliseren van het kasritme van de staat. Dit betreft bijvoorbeeld het ruimte maken onder een uitgaveplafond van een specifiek jaar. Dit jaar is een zelfde kasschuif uitgevoerd, dit keer ook op het verzoek van de ov-bedrijven. Het is niet uit te sluiten dat ook in volgende jaren kasschuiven op dit budget wenselijk zijn ten behoeve van het kasritme van de staat. Eventuele kasschuiven worden altijd getoetst, geadministreerd en transparant toegelicht, hier blijft dus goed zicht op.

Alle middelen uit het steunpakket voor de culturele sector voor Q3 die via de begroting van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap lopen (€ 70,0 miljoen) zijn door OCW inmiddels uitgekeerd.

Conform de tabel op pagina 25 is € 15 miljoen beschikbaar gesteld voor coronabanen in het ho. Uiteindelijk is hier dus € 10 aan uitgegeven. De onderuitputting is volgens de gebruikelijke systematiek bij coronamiddelen teruggevloeid naar de staatskas.

De Kamer is in februari 2021 geïnformeerd over deze resultaten van de tussenevaluatie en over het akkoord met onderwijsorganisaties over de aanpak van de werkdruk in het basisonderwijs het vervolg over de inzet van de werkdrukmiddelen. De derde en laatste tranche van de werkdrukmiddelen is toegevoegd aan de OCW-begroting als gevolg van deze positieve tussenevaluatie.

Deze meevaller is ontstaan doordat gemeenten niet alle uitgekeerde middelen voor het gemeentelijk onderwijsachterstandenbudget in de periode 2011–2018 hebben besteed aan de specifieke doelen waarvoor dit geld is verstrekt. Het geld is dus wel eerder uitgekeerd, maar is nu teruggevorderd zoals in het Besluit specifieke uitkeringen gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid is vastgelegd. Deze € 12,9 miljoen aan ontvangsten werden in 2020 verwacht, zoals aan uw Kamer gemeld in de Kamerbrief over beleidsmatige mutaties na Najaarsnota 2020 op 10 december 2020. De verrekeningen op de lopende betalingen aan de betreffende gemeenten vanwege niet ingezette rijksmiddelen uit de periode 2011–2018 vinden echter in 2021 plaats. De reden daarvoor is dat er vanwege aanvullende accountantscontroles pas aan het einde van 2020 «groen licht» is verkregen voor de verzending van de vaststellingsbeschikkingen 2019. Omdat het verzenden van de vaststellingsbeschikking en de verrekening volgens de financiële beheerregels in hetzelfde jaar moet plaatsvinden, is de terugvordering opgeschoven naar 2021. De terugbetalingen vloeien conform de begrotingsregels terug naar de schatkist.

NB. het GOAB bestaat al langere tijd en is dus niet direct gekoppeld aan het inlopen van leervertragingen n.a.v. COVID-19. Daarvoor is het NP Onderwijs bedoeld.

Deze extra middelen zijn als decentralisatie-uitkering verdeeld over de 35 centrumgemeenten en komen bovenop de bestaande specifieke uitkering die centrumgemeenten ontvangen voor het inkopen van opleidingen taal, rekenen en digitale vaardigheden voor laaggeletterde inwoners van hun regio. De centrumgemeenten kunnen op deze manier, samen met de andere gemeenten in hun regio en betrokken partners, het extra budget vrij besteden om bijvoorbeeld te investeren in deskundigheidsbevordering, versterking van de preventieve aanpak, verbetering van de samenwerking binnen het taalnetwerk of wervingsactiviteiten voor moeilijk bereikbare groepen onder wie laaggeletterden met Nederlands als moedertaal (Kamerstukken, 28 760, nr. 84). Het bevorderen van de toegang van laaggeletterden tot het aanbod van bibliotheken kan daar onderdeel van uitmaken. Dat is aan gemeenten zelf.

In 2021 is OCW gestart met de uitvoering van de beleidsagenda tegen onderwijssegregatie. De uitvoering bevat een flink aantal deelprojecten zoals een onderzoek naar effectieve maatregelen, uitbreiding van de Gelijke Kansen Alliantie-agenda met segregatiemaatregelen, aanscherping van het toezicht op de Lokale Educatieve Agenda (LEA), de vorming van een coalitie van voorlopers en de lancering van een kenniswebsite. Segregatiebestrijding staat bij steeds meer gemeenten en schoolbesturen op de agenda. Een ander voorbeeld in de context van het NP Onderwijs is de subsidieregeling om vo-scholen te stimuleren om heterogene brugklassen in te richten of door te ontwikkelen, naar verwachting heeft dit ook positieve invloed op het tegengaan van segregatie. Voor segregatie staat in 2022 circa € 460.000 begroot, exclusief het budget voor heterogene burgklassen. Dit staat op de begroting onder «overige subsidies». In 2021 is een programmateam opgericht dat zich specifiek bezighoudt met de bestrijding van discriminatie en racisme. In dit team wordt sectoroverstijgend gewerkt aan een concrete beleidsaanpak om discriminatie en racisme te bestrijden, waarbij alle relevante beleidsterreinen worden betrokken. Voor dit programmateam is in 2022 € 291.600 gereserveerd, ook onder «overige subsidies».

In de Kamerbrief «stand van zaken lerarentekort» van 30 september 2021 (Kamerstuk II, 27 923 nr. 424) wordt ingegaan op de uitvoering van het amendement Nijboer en de gevolgen van het amendement. Zoals daarin gemeld neemt het aantal aanvragen voor de lerarenbeurs al een aantal jaar af. De verwachting is dat wanneer het aantal aanvragen de trend van de afgelopen jaren volgt, alle herhaalaanvragen en initiële aanvragen voor de Lerarenbeurs de komende jaren toegekend kunnen worden. Dit betreft een aanname op grond van een prognose. Het is niet met zekerheid vast te stellen.

Er is geen sprake van een nieuwe subsidietaakstelling. De subsidietaakstelling was onderdeel van de afspraken rond het convenant aanpak tekorten van 1 november 2019. In de Ontwerpbegroting 2021 van vorig jaar was de subsidietaakstelling onder tabel 12 ook zichtbaar.

Er is inderdaad sprake van een technische inboeking op Artikel 7 (Wetenschappelijk onderwijs). Deze inboeking kan door een volgend kabinet desgewenst worden herzien, inclusief een eventuele verdeling over andere artikelen. Indien er niets gewijzigd wordt aan deze ingeboekte minreeks, zal deze moeten worden ingevuld met een bezuiniging op het hoger onderwijs.

Zie ook het antwoord op vraag 268.

Alle uitgaven en verplichtingen op de begroting van OCW zijn reeds voor specifieke doeleinden bestemd en ingevuld. De niet-juridisch verplichte middelen hebben dus ook al een bestemming, er is alleen nog geen juridische verplichting aangegaan. Dit geldt bijvoorbeeld vaak voor subsidies en opdrachten. Het budget op die instrumenten is volledig bestemd voor en verdeeld over beleidsdoelen, maar de specifieke regeling is niet altijd al gepubliceerd. Of in het geval van een opdracht is de opdracht nog niet formeel gegund. In dit soort gevallen zijn de uitgaven en verplichtingen nog niet juridisch verplicht.

Alle uitgaven en verplichtingen op de begroting van OCW zijn reeds voor bepaalde doeleinden bestemd. De niet-juridisch verplichte middelen hebben dus ook al een bestemming, er is alleen nog geen juridische verplichting aangegaan.

In de uitwerking van de SEA komt in de toelichting op de SEA als geheel, en op de afzonderlijke thema’s de volledigheid of dekkendheid aan de orde. In de periodieke rapportages zal aandacht worden gegeven aan de kwaliteit van het onderzoek, de tijdigheid en onafhankelijkheid. Periodieke rapportages worden net als beleidsdoorlichtingen conform de regeling periodiek evaluatieonderzoek uitgevoerd.

Het afgelopen jaar is binnen OCW ingezet op verbetering van de structuur van de Strategische Evaluatie Agenda en de daarbij behorende bijlage met de onderliggende strategische evaluatieprogrammering. In de bijlage wordt in de begroting van 2022 met inhoudelijke thema’s gewerkt in plaats van met begrotingsartikelen. Deze brede strategische programmering geeft daarmee een overzicht van welke evaluaties er per thema worden gedaan, en biedt zo beter zicht op de kennis die wordt opgebouwd, en op de hiaten in de kennis over de uitkomsten van beleid.

In bijlage 5, de strategische evaluatieprogrammering per domein, wordt per beleidsdomein beschreven wat de belangrijkste beleidsthema’s zijn, wat deze thema’s inhouden en welke evaluaties er per thema worden gedaan. Dit kunnen beleidsevaluaties zijn van verschillende omvang. In tabel 19, de Strategische Evaluatieagenda in de hoofdtekst van de begroting, worden grote, strategische evaluatieonderzoeken en onderzoeksprogramma’s uitgelicht. De keuze voor de thema’s in de beide tabellen is gebaseerd op de volgende criteria: het politiek-bestuurlijk belang en de beleidsprioriteiten; de impact op de ontwikkeling van het domein en de uitkomsten ervan; het budget dat ermee is gemoeid. Tezamen beslaan de thema’s het beleid van OCW als geheel, en binnen elk beleidsdomein beslaan ze een substantieel deel ervan. De stap die we in de komende jaren willen zetten is die naar een samenhangende en lange-termijn programmering van het evaluatie-onderzoek, met een variëteit van ex ante, ex durante en ex post evaluaties, die goed zijn ingebed in de besluitvormingscycli.

Toen Bijlage 5 «Uitwerking Strategische Evaluatie Agenda» uit de begroting werd opgesteld waren de plannen voor een IBO Sturing op Onderwijskwaliteit nog in de verkennende fase. In de Miljoenennota 2021 is de Tweede Kamer geïnformeerd over het voornemen van het kabinet om dit IBO te starten. De eerste contouren van de taakopdracht van het IBO zal met de Najaarsnota naar de Tweede Kamer worden verzonden. Nu het definitief is dat het IBO gaat plaatsvinden is het inderdaad passend het IBO op te nemen in een volgende versie van de Bijlage «Uitwerking Strategische Evaluatie Agenda». Meer algemeen geldt dat voor zover IBO’s al verder vooruit worden gepland het logisch is deze ook op te nemen in de Strategische Evaluatie Agenda. Doorgaans worden IBO’s echter niet verder dan één jaar vooruit gepland.

De uitkomst van onderdeel twee van de strategische evaluatie, een onafhankelijk advies voor toekomstig lerarenbeleid door drie externe deskundigen, is nog niet beschikbaar. Dit advies van Mirko Noordegraaf (hoogleraar Publiek Management, Universiteit Utrecht), Paulien Meijer (hoogleraar Teacher Learning and Development, Radboud Universiteit) en Ingrid Paalman (lector Goede onderwijspraktijken, Hogeschool viaa) wordt eind dit jaar verwacht. Voor hun onafhankelijk advies maken ze in ieder geval gebruik van het rapport van ResearchNed en SEO over de terugblikkende analyse (beleidsdoorlichting) van het lerarenbeleid in de periode 2013–2020, dat de Kamer op 14 juni 2021 heeft ontvangen (Kamerstuk 27 923, nr. 418). Daarnaast kunnen zij gebruik maken van allerlei andere (internationale) rapporten en analyses die de afgelopen periode zijn verschenen. Naar verwachting wordt het advies en de beleidsreactie begin 2022 naar de Kamer gestuurd.

In mijn brief van 7 juni 2021 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de aanpak van de evaluatie van de steunpakketten. De brief schetst de reikwijdte en de uitgangspunten van de evaluatie. Een onafhankelijk onderzoeksbureau zal de evaluatie uitvoeren. Het streven is de evaluatie zoveel mogelijk uit te voeren aan de hand van beschikbaar (statistisch) materiaal, om onnodige administratieve lasten voor de sector te voorkomen. De voorbereidingen zijn van start gegaan en de evaluatie zal in het najaar van 2022 gereed zijn, afhankelijk van het verdere verloop van de coronacrisis. Ook de meeste evaluaties van de generieke maatregelen zijn in 2022 en 2023 gepland. Het Ministerie van OCW sluit aan bij de evaluatie van de generieke maatregelen door het Ministerie van Financiën. Op dit moment wordt geïnventariseerd welke gegevens beschikbaar zijn als basis voor de evaluatie en welke aanvullende data nodig zijn. Dit gebeurt in overleg met de rijkscultuurfondsen, de Boekmanstichting, het CBS en de VNG.

Zie het antwoord op vraag 3.

Voor de kosten voor het uitvoeren en monitoren van de verbetermaatregelen is voor begrotingsjaren 2022 t/m 2024 € 2 mln. per jaar gereserveerd op de begroting van OCW. Dit budget is onder andere bedoeld voor onderzoek, handreikingen en andere communicatiemiddelen voor ondersteuning bij implementatie, de uitvoering en implementatie van de maatregelen door onder andere inzet van landelijke werkgroepen, en regiobijeenkomsten. Daarnaast besteden de scholen en samenwerkingsverbanden middelen aan de verdere verbetering van passend onderwijs, zij doen dit uit de voor hen beschikbare lumpsum. Waar het gaat om het toewerken naar inclusiever onderwijs wordt op dit moment gezamenlijk met andere partijen gewerkt aan een stappenplan, waarbij tevens wordt gekeken naar de middelen die er nodig zijn om dit te kunnen realiseren.

De Gelijke Kansen Alliantie zet zich in voor het verbeteren van kansengelijkheid. Hoewel het algemene streven naar gelijke kansen breed wordt gedragen, zijn er in de maatschappij doorgaans discussies over de definitie ervan. Ook in de wetenschap is er bijvoorbeeld geen algemeen geaccepteerde definitie van gelijke kansen.

De OECD (2012) maakt bijvoorbeeld onderscheid tussen gelijke kansen in termen van inclusie en fairness. Op het gebied van inclusie is het streven dat alle leerlingen een minimaal niveau behalen om te kunnen functioneren in de samenleving. Bij gelijke kansen vanuit het perspectief van fairness horen leerlingen met dezelfde aanleg gelijke kansen te hebben op een succesvolle schoolloopbaan, ongeacht hun afkomst – zoals de sociaaleconomische situatie van het gezin of het opleidingsniveau van de ouders. Deze laatste definitie wordt vaak gehanteerd als het om gelijke kansen gaat, ook door partijen binnen de GKA.

Een directe link met inclusie of passend onderwijs komt daarom minder vaak voor in de kansengelijkheidsaanpak van gemeenten binnen de Gelijke Kansen Alliantie. In enkele gemeenten is die link er nadrukkelijk wel, bijvoorbeeld in de gemeente Gouda.

Op dit moment wordt er gewerkt aan de diverse maatregelen van de verbeteraanpak passend onderwijs. Dit gebeurt in nauwe samenwerking met de partners in het onderwijsveld. In december 2021 wordt de Kamer geïnformeerd over de stand van zaken van de verbeteraanpak in de voortgangsrapportage passend onderwijs.

Vanwege de gevolgen van de coronapandemie op het onderwijs heeft de ontwikkelingen van de routekaart voor inclusiever onderwijs vertraging opgelopen. In de voortgangsrapportage Passend Onderwijs die in december 2021 aan uw Kamer wordt verstuurd wordt u geïnformeerd over de voortgang.

Zie het antwoord op vraag 132. De € 20 miljoen waar in de vraag naar verwezen wordt is specifiek voor het voorkomen en verminderen van thuiszitters beschikbaar gesteld bij de afspraken gemaakt in het sectorakkoord voortgezet onderwijs. In het bestuursakkoord primair onderwijs zijn de middelen uit de prestatiebox grotendeels toegevoegd aan de lumpsum. Daarbij is in het primair onderwijs besloten om met een deel van de middelen extra voortgang te boeken op het gebied van begeleiding van startende leraren en schoolleiders en de algehele professionalisering van de schoolorganisatie. Met deze middelen wordt dus, indirect, via het verbeteren van de kwaliteit van personeel en organisatie, ook bijgedragen aan het terugdringen van het aantal thuiszitters.

Volgens de telling van DUO op 1 oktober 2020 werken in het po 14.295 (11%) leraren op basis van een tijdelijk contract.

Volgens de telling van DUO op 1 oktober 2020 werken in het po 114.270 (89%) leraren op basis van een vast contract.

Er kunnen diverse redenen ten grondslag liggen, waardoor leraren het onderwijs verlaten; het niet krijgen van een vast contract is daar één van. Hoe vaak dit voorkomt en hoeveel leraren dit betreft is niet bekend.

Op basis van de laatste Loopbaanmonitor zien we in het po een sterke stijging van startende leraren met (uitzicht op) een vast contract. Dit was in 2015 33% en is gegroeid naar 83% in 2019. Het beeld van alle leraren in het po is dat 89% een vast contract heeft.

We roepen schoolbesturen op om, mede vanwege het tekort, hun uiterste best te doen zoveel mogelijk leraren te behouden voor de sector. OCW voert hierover ook gesprekken met schoolbesturen. We zetten in op het versterken van strategisch HR-beleid. Goed en toekomstgericht strategisch HR-beleid kan eraan bijdragen dat meer leraren behouden blijven voor de sector. Daarnaast kan regionale samenwerking bijdragen aan het voorkomen dat leraren het onderwijs verlaten, bijvoorbeeld door afspraken te maken over mobiliteit op regionaal niveau.

Het is niet goedkoper om leraren een tijdelijk contract in plaats van een vast contract te geven. Eventuele kosten na beëindiging van de arbeidsovereenkomst zijn afhankelijk van de duur van de overeenkomst. En daarnaast van de rechten die daarmee zijn opgebouwd voor bijvoorbeeld een transitievergoeding en een (bovenwettelijke) ww-vergoeding na ontslag; deze rechten zijn in beide gevallen gelijk ongeacht of het contract tijdelijk of vast is. Het is wel zo dat een tijdelijk contract vanzelf afloopt en een vast contract alleen onder voorwaarden te beëindigen is. Dat kan kosten met zich mee brengen, evenals de personeelskosten die doorlopen gedurende de beëindigingsprocedure. Dit geldt ook buiten het onderwijs.

Volgens de cao PO geldt als principe een vast contract. Het komt weleens voor dat daaraan voorafgaand een tijdelijk contract wordt afgesloten. Ook dat kan volgens de cao.

Voor werkzaamheden van tijdelijke aard kunnen tijdelijke arbeidscontracten worden gesloten. Die zijn in de cao gelimiteerd tot maximaal drie contracten in drie jaar. Wordt het aantal en/of de termijn overschreden dan is het contract van rechtswege een vast contract geworden. Hierop zijn twee uitzonderingen mogelijk:

• – Bij vervanging van een werknemer, anders dan wegens ziekte, is een aantal van zes tijdelijke contracten in een periode van drie jaar mogelijk.

• – Bij vervanging van een zieke docent is een onbeperkt aantal contracten in een periode van 36 maanden toegestaan. Deze uitzondering berust op een bepaling die speciaal voor het primair onderwijs in de wet is opgenomen (boek 7 art.668a lid 15 Burgerlijk Wetboek).

In de cao po zijn de termijnen voor tijdelijke contracten beperkt tot 3 jaar. Dat is een jaar korter dan de wettelijk toegestane termijn van vier jaar.

Met een onbevoegde docent kan een arbeidsovereenkomst van maximaal twee jaar worden afgesloten.

Er kunnen verschillende redenen zijn waarom schoolbesturen leraren geen vast contract aanbieden. Een belangrijke reden is de krimp waar veel regio’s in het primair onderwijs mee te maken hebben. Dalende leerlingenaantallen, of schommelingen in leerlingenaantallen, maken het toekomstige aantal benodigde leraren op deze scholen onzeker en daarmee de mogelijkheden om vaste contracten aan te bieden ook. Het kan ook voorkomen dat er twijfels zijn over het functioneren van de betreffende leraar.

Op 1 oktober 2021 worden er 6083 reguliere basisscholen, 11 rijdende scholen en 1 school voor varende kleuters door de rijksoverheid bekostigd. Daarnaast zijn er 264 bekostigde scholen voor speciaal basisonderwijs.

Per 1 oktober 2021 gaat het in totaal om 69 basisscholen, waarvan er 59 onvoldoende scoren en 10 zeer zwak. Het betreft 49 bijzondere en 20 openbare scholen. Deze aantallen zijn conform de procentuele verdeling van bijzondere (70%) en openbare (30%) scholen in Nederland.

Artikel 11 bevat in aanvulling hierop nog verschillende gronden voor vrijstelling van geregeld schoolbezoek. In deze gevallen is de jongere wel op een school ingeschreven.

Specifiek voor (hoog)begaafde leerlingen is uit de evaluatie passend onderwijs gebleken dat er ruimte is voor verbetering. De samenwerkingsverbanden zijn momenteel bezig om een (meer) passend onderwijs- en ondersteuningsaanbod voor (hoog)begaafde leerlingen in te richten en daarmee (in)direct uitval te voorkómen. Dit doen zij o.a. met middelen uit de subsidieregeling «Begaafde leerlingen primair- en voortgezet onderwijs», bijvoorbeeld door in te zetten of differentiëren in lesstof of het aanbieden van arrangementen voor (dreigende) hoogbegaafde thuiszitters. Hieraan zijn onderzoeken gekoppeld om inzicht te krijgen in de besteding van deze middelen en daarnaast naar de effectiviteit en de doelmatigheid van de interventies voor (hoog)begaafde leerlingen. De eerstvolgende resultaten van deze onderzoeken komen in 2022 beschikbaar en worden dan gedeeld met uw Kamer.

De uitgaven per leerling in het Primair Onderwijs zijn in 2021 en 2022 inderdaad hoger door de extra middelen voor het NP Onderwijs. De extra € 500 miljoen voor de salarissen in het Primair Onderwijs conform de motie-Hermans21 zijn overigens nog niet meegenomen in deze budgetten en uitgaven per leerling.

Uit de meest recente monitor leerlingenvervoer Nederland die in juni 2018 is gepubliceerd blijkt dat in het schooljaar 2016/2017 70.000 leerlingen gebruik maakten van een vervoersvoorziening. Het gaat hierbij om leerlingen in het primair, voortgezet onderwijs en (voortgezet) speciaal onderwijs.

De aantallen leerlingen in het sbao en (v)so stijgen, na een aanvankelijke daling in 2011–2017, sinds 2017 heel licht. Het aandeel leerlingen in het speciaal onderwijs ten opzichte van het totale aantal leerlingen in het basisonderwijs is gestegen van 2.0% in 2017 naar 2.2% in 2020, en het aandeel leerlingen in het speciaal basisonderwijs van 2.3% naar 2.5%. Het aandeel leerlingen in het voortgezet speciaal onderwijs ten opzichte van het totaal aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs is gestegen van 3.7% in 2017 naar 3.9% in 2020. Zoals ook aangegeven in de Beleidsnota evaluatie en verbeteraanpak passend onderwijs zijn hiervoor diverse oorzaken. Dit zijn onder andere dat de problematiek bij leerlingen zwaarder is geworden, waardoor ze vaker ondersteuning in het speciaal onderwijs nodig hebben in plaats van naar het reguliere onderwijs. Ook draagt vroegsignalering bij aan toename, omdat leerlingen eerder naar het speciaal onderwijs worden verwezen en, wanneer dit goed blijkt te passen, niet altijd meer terugkeren naar het reguliere onderwijs. Deze verklaring wordt ondersteund door het feit dat er minder sprake is van tussentijdse uitstroom.

Voor zowel de primaire als secundaire arbeidsvoorwaarden geldt dat de kosten afhangen van de keuzes die sociale partners hierin maken. Het kabinet heeft dankzij de breed gesteunde motie Hermans € 500 miljoen extra structureel beschikbaar gesteld voor salarissen in het onderwijs. Het kabinet vraagt sociale partners om gerichte beloningsmaatregelingen voor het voortgezet speciaal onderwijs. Dat sluit aan bij de moties Westerveld en Van den Hul die vroegen op de beloning van vso-docenten (verder) in lijn te brengen met die van docenten in het vo. Sociale partners geven in het onderhandelaarsakkoord cao po 2021 aan hierover gerichte afspraken te maken. Bedragen zoals hieronder genoemd kunnen dus afwijken.

Het kost naar schatting € 60,5 miljoen om leraren in het vso qua primaire voorwaarden (beloning) gelijk te trekken voor gelijke leraar-functies in het vo. Dat is € 77 miljoen voor alle uitstroomprofielen minus de reeds door dit kabinet geïnvesteerde € 16,5 miljoen (voor leraren in het vso die lesgeven in het uitstroomprofiel vervolgonderwijs). Het is mogelijk om deze beloningsverbetering binnen de cao po te realiseren. Als leraren in het vso onder de cao vo gaan vallen zijn er ook andere kosten. Dat komt omdat andere secundaire arbeidsvoorwaarden dan ook gaan gelden voor deze leraren zoals verschillen in maximum aantal lesuren, verlof of professionaliseringsafspraken.

Sinds de openstelling van de tweede tranche op 1 oktober jl. zijn er 62 aanvragen ingediend voor de «Specifieke Uitkering Ventilatie in Scholen» (SUVIS), die samen goed zijn voor een kleine € 8 miljoen. De regeling staat open tot en met 31 januari 2022. Naar schatting zal het naar voren gehaalde budget ter hoogte van € 100 miljoen tegemoet komen aan het aantal verwachte aanvragen.

In de eerste termijn van de SUVIS-regeling is € 100 miljoen uitgeput, hiermee gaan ruim 600 scholen aan de slag. Er zijn tot en met 30 juni meer aanvragen ingediend dan het subsidieplafond toeliet. Deze ruim 100 aanvragen konden in de afgelopen maand alsnog gehonoreerd worden door het naar voren halen van € 100 miljoen en deze toe te voegen aan de SUVIS. Een deel van het aangevulde budget was voor deze overtekende aanvragen gereserveerd. Daarnaast kunnen schoolbesturen via hun gemeente tot en met 31 januari 2022 een nieuwe SUVIS-aanvraag indienen. Hiervoor zijn inmiddels 62 aanvragen ingediend. Eén van de voorwaarden van de regeling is dat de gesubsidieerde activiteiten moet leiden tot een luchtverversingscapaciteit volgend uit het Bouwbesluit 2012 en aanvullende richtlijnen.

Uit de uitvraag van het Landelijk Coördinatieteam Ventilatie op Scholen (LCVS) in 2020 is naar voren gekomen dat 12% van de onderzochte schoolgebouwen (929 locaties) nog niet voldoet aan de bestaande normen voor de luchtkwaliteit, en dat aanpassingen nodig zijn. 40% (3072 locaties) voldoet wel aan huidige normen en aanvullende richtlijnen. Er is in 2020 door 882 schoolbesturen (68% van het totaal) gehoor gegeven aan de uitvraag van het LCVS om een steekproefsgewijze meting van de CO₂-concentratie uit te voeren, en deze resultaten op te sturen. Van de ongeveer 9.300 schoolgebouwen in Nederland is voor 7.517 gebouwen de vragenlijst ingevuld (81%). Hiervan geldt voor 46% dat het onderzoek op het moment van indienen nog liep of niet kan worden uitgevoerd.

Schoolbesturen en gemeenten zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor onderwijshuisvesting. Vanuit deze decentrale taak kunnen zij zelf het beste de inschatting maken wat per gebouw nodig is, dit geldt ook voor het op orde krijgen van de ventilatie. Om schoolbesturen en gemeenten daarin te ondersteunen is € 360 miljoen beschikbaar gesteld, waarvan € 200 miljoen binnen de SUVIS is belegd. De SUVIS is bestemd voor projecten waarbij bestaande schoolgebouwen verbouwd worden, waarin in elk geval noodzakelijke en energiezuinige maatregelen worden getroffen om het binnenklimaat te verbeteren. Het project mag ook uit andere maatregelen bestaan, maar deze vallen niet binnen de scope van de regeling en worden dus niet gesubsidieerd. De bouwactiviteiten die binnen de SUVIS vallen moeten starten tussen 1 oktober 2020 en 31 augustus 2022. Op uiterlijk 31 augustus 2024 moet de bouw afgerond zijn. Naast financiële ondersteuning is een ondersteuningsstructuur opgezet in de vorm van kenniscentrum Ruimte-OK. Zij hebben de handreiking Optimaal ventileren op Scholen opgesteld en schoolbesturen kunnen bij hen terecht voor al hun ventilatievragen.

Ventilatie is niet de enige opgave op het gebied van onderwijshuisvesting. Het IBO onderwijshuisvesting adviseert een meer integrale aanpak om doelstellingen zoals het moderniseren van schoolgebouwen te realiseren. De beleidsreactie hierop zal binnenkort volgen.

De Kamer ontvangt binnenkort de beleidsreactie op het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) Onderwijshuisvesting waarin op deze vragen wordt ingegaan.

In het Gemeentefonds is ca. € 1,3 miljard (exclusief OZB en overige eigen middelen) opgenomen in het sub-cluster onderwijshuisvesting, wat gaat naar de gemeenten. Binnen de lumpsumbekostiging is ca. € 1,3 miljard opgenomen in de component materiële instandhouding, wat gaat naar schoolbesturen. Dit is de financiële grondslag die in het IBO is opgenomen.

Omdat beide bekostigingsinstrumenten de middelen bestedingsvrij beschikbaar stellen, bestaat er echter geen vast budget dat aan huisvesting moet worden besteed. Het bedrag dat jaarlijks wordt besteed is daarmee voornamelijk afhankelijk van keuzes die op het niveau van het schoolbestuur en de gemeente worden gemaakt. Zij bezien onderwijshuisvesting binnen de bredere context van respectievelijk hun onderwijsaanbod en de lokale overheid.

Naast de reguliere bekostiging via de lumpsumbekostiging en het gemeentefonds is het voor schoolbesturen of gemeenten ook mogelijk om via andere kanalen aan (aanvullend) budget te komen. Dit krijgt over het algemeen vorm via tijdelijke subsidies op het gebied van bijvoorbeeld verduurzaming. Daarnaast is inmiddels de tweede tranche van de SUVIS-regeling opengesteld. Hiervoor is € 100 miljoen naar voren gehaald, wat het totaalbedrag wat beschikbaar is met de SUVIS op € 200 miljoen brengt. Er resteert een bedrag van € 160 miljoen op de aanvullende post bij het Ministerie van Financiën.

Deze zomer is, zoals u gemeld is, gewerkt aan de verbreding van de uitvraag en dit heeft geleid tot een verdere verfijning van de methode. Op 1 oktober jl. hebben alle besturen en scholen in het primair onderwijs een uitnodiging ontvangen om de actuele tekorten aan leraren en schoolleiders te registreren. Over de resultaten van de uitvraag en hoeveel scholen hieraan hebben deelgenomen wordt de Kamer in december geïnformeerd.

Dat klopt. Samenwerkingsverbanden ontvangen per reguliere leerling een bedrag voor ondersteuningsbekostiging. Zowel het primair als voortgezet onderwijs hebben te maken met een leerlingendaling. Omdat het aantal leerlingen de komende jaren daalt, neemt ook de totale ondersteuningsbekostiging dat naar samenwerkingsverbanden gaat licht af. Het bedrag per reguliere leerling dat samenwerkingsverbanden ontvangen blijft echter gelijk.

Het budget voor lichte en zware ondersteuningsmiddelen wordt – op cluster 1 en 2 na – bepaald op basis van het totale leerlingaantal in het primair en voortgezet onderwijs en dus niet op basis van de instroom in het (v)so. De raming van deze leerlingaantallen is in 2021 neerwaarts bijgesteld, waardoor het budget voor 2022 en verder afneemt. De afname van het budget wordt echter teniet gedaan door het toekennen van de loon- en prijsbijstelling. Daarnaast wordt het budget tot en met schooljaar 2023/2023 tijdelijk verhoogd met extra middelen vanuit het NP Onderwijs. Voor leerlingen in het vso die vertragingen hebben opgelopen is in 2022 ca. € 18 miljoen beschikbaar.

Zoals toegelicht in het antwoord op vraag 158, is er in 2022 voor ca. € 18 miljoen sprake van een intensivering vanuit het Nationaal Programma Onderwijs. Dit zijn extra ondersteuningsmiddelen vanwege de vertragingen die leerlingen in het vso hebben opgelopen. De overige toename betreft een saldering van de gevolgen van de geraamde afname van het aantal leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs en de toekennen van de loon- en prijsbijstelling.

In de brief Financiële positie van onderwijs in 2020 bent u geïnformeerd over de ontwikkeling van de reserves bij de schoolbesturen en samenwerkingsverbanden.

In onderstaande tabel uit deze brief is de ontwikkelingen van het mogelijk bovenmatig eigen vermogen te zien. Daarbij is goed te zien dat het er voor vrijwel alle sectoren sprake is van een afnemend mogelijk bovenmatig eigen vermogen.

		2017	2018	2019	2020
po	Aantal besturen met mogelijk bovenmatig PEV	619	582	590	501
	Mogelijk bovenmatig PEV	€ 912	€ 851	€ 906	€ 677
vo	Aantal besturen met mogelijk bovenmatig PEV	129	132	145	120
	Mogelijk bovenmatig PEV	€ 232	€ 244	€ 288	€ 236
swv	Aantal besturen met mogelijk bovenmatig PEV	129	133	137	129
	Mogelijk bovenmatig PEV	€ 163	€ 179	€ 184	€ 160
mbo	Aantal besturen met mogelijk bovenmatig PEV	10	7	6	6
	Mogelijk bovenmatig PEV	€ 53	€ 60	€ 64	€ 64
hbo	Aantal besturen met mogelijk bovenmatig PEV	5	3	3	2
	Mogelijk bovenmatig PEV	€ 8	€ 10	€ 9	€ 5
wo	Aantal besturen met mogelijk bovenmatig PEV	2	2	2	1

Er zijn veel manieren waarop onderwijs aan leerlingen met ondersteuningsbehoeften wordt georganiseerd, sterk variërend in mate van inclusie en specialisatie, maar ook van centrale en decentrale organisatie. Vanwege de grote verschillen is het lastig om het systeem en de knelpunten met de Nederlandse situatie te vergelijken. De European Agency for Special Needs and Inclusive Education heeft in 22 Europese landen analyses uitgevoerd naar het beleid en regelgeving op het terrein van inclusiever onderwijs. In het kader van dit en andere projecten van de European Agency worden regelmatig ervaringen uitgewisseld en studiebezoeken afgelegd, die ervaringen worden meegenomen in de beleidsontwikkeling. We zien bijvoorbeeld dat ook andere landen veel meer vanuit de ondersteuningsbehoefte van leerlingen zijn gaan denken en veel minder vanuit de (medische) beperking van de leerling. Ook zijn er uitwisselingen met Vlaanderen dat een systeem vergelijkbaar met passend onderwijs heeft.

Om drie uur bewegingsonderwijs in het basisonderwijs door vakdocenten aan te bieden zijn er ruim 4.000 additionele fte’s nodig ten opzichte van de huidige situatie.

Uit het rapport Lesuren bewegingsonderwijs in Nederland van het Mulier Instituut (2021) blijkt dat in 2021 gemiddeld 84 minuten bewegingsonderwijs per week werd aangeboden. Wanneer alle basisscholen in Nederland drie lesuren van in totaal 135 minuten bewegingsonderwijs zouden geven, zouden ca. 2.200 fte’s extra leerkrachten nodig zijn voor deze uitbreiding. Daarnaast wordt momenteel ongeveer 60% van de lessen bewegingsonderwijs niet gegeven door een vakleerkracht. Indien ook deze lessen alleen gegeven zouden mogen worden door vakleerkrachten die zijn afgestudeerd aan de ALO, zijn nog eens ruim 2.000 additionele fte’s nodig. Bewegingsonderwijs wordt momenteel namelijk ook gegeven door groepsleerkrachten die de post-initiële leergang bewegingsonderwijs hebben gevolgd.

Om drie uur bewegingsonderwijs in het basisonderwijs door vakdocenten aan te bieden zijn er circa 4.000 additionele fte’s nodig (zie ook het antwoord op vraag 162). Hierbij is uit gegaan van een jaarlijks gelijke in- en uitstroom. Jaarlijks studeren er circa 750 studenten aan de ALO af, die een bevoegdheid voor zowel het vo en po hebben. Niet al deze vakleerkrachten krijgen een volledige betrekking in het (primair) onderwijs. Ook is er sprake van natuurlijk verloop. Als echter de instroom jaarlijks de uitstroom met 1.000 fte overstijgt, kan het doel in vier jaar worden behaald.

We zijn hierover in gesprek met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Vereniging Sport en Gemeenten (VSG). De VNG en VSG brengen de wettelijke verankering onder de aandacht van de gemeenten en zetten daarbij de vraag uit of er een tekort aan accommodaties is. Gemeenten hebben de wettelijke taak om te zorgen voor accommodaties voor minimaal twee lesuren. Er wordt daarbij momenteel geen rekening gehouden met een uitbreiding naar drie uren. Wanneer scholen meer dan twee lesuren bewegingsonderwijs willen aanbieden, dan zullen zij hiervoor in overleg met de gemeenten op zoek moeten naar een passende accommodatie.

Uit cijfers van «Volksgezondheid en zorg» blijkt dat in 2020 2,7% van de kinderen van 4–11 jaar ernstig overgewicht (obesitas) had, en van de 12- tot 17-jarigen 2,3%. Obesitas (bij kinderen) is een complex probleem. Er zijn meerdere factoren zijn die een rol spelen in de ontwikkeling van overgewicht en obesitas bij kinderen, zoals voeding. Het is dan ook niet bekend welk effect een mogelijk tekort aan bewegingsonderwijs heeft op obesitas bij kinderen.

In 2019 zaten Nederlandse jongeren tussen de 12 en 17 jaar dagelijks gemiddeld 9,6 uur. Dit aantal is gedaald ten opzichte van 2015. Kinderen tussen de 4 en 11 jaar zitten gemiddeld zeven uur per dag, dit is sinds 2015 stabiel, zo blijkt uit de «Leefstijlmonitor» van het RIVM.

Om een internationale vergelijking te kunnen maken is gebruik gemaakt van gegevens uit de Eurobarometer van 2017. Hieruit blijkt dat Nederlanders meer zitten dan andere Europeanen. In dit onderzoek gaf 32% van de Nederlanders aan meer dan 8,5 uur te zitten op een gemiddelde dag, waar dit in andere EU-landen 12% van de bevolking betreft. De Eurobarometer rapporteert niet over specifieke leeftijdsgroepen binnen landen. Wel is bekend dat de jongste groep Europeanen binnen dit onderzoek (15–24 jarigen) het meest zit (14% zit meer dan 8,5 uur op een normale dag in de week).

Schoolbesturen zijn verantwoordelijk voor de kwaliteit van het bewegingsonderwijs. Bij signalen dat een school niet aan de gestelde deugdelijkheidseisen voldoet, kan de Inspectie van het Onderwijs contact opnemen met het betreffende schoolbestuur. Wanneer de inspectie vaststelt dat een school zich niet aan de wettelijke kaders houdt, dan zal zij het bestuur daarop aanspreken en volgt zo nodig een herstelopdracht

De bekostiging voor onderwijs aan nieuwkomers in internationale schakelklassen staat in de begroting onder de regel bekostiging vo-instellingen in tabel 30 Budgettaire gevolgen van beleid art. 3. Ook met de geraamde afname van het aantal nieuwkomers op middellange termijn blijft ISK-onderwijs toegankelijk voor deze specifieke groep leerlingen. Op deze manier is ISK-onderwijs gewaarborgd voor nieuwkomers die hier baat bij hebben. De nieuwkomersbekostiging is hoger dan de reguliere bekostiging, zodat het onderwijs goed kan aansluiten bij de specifieke behoefte van deze leerlingen.

Zie het antwoord op vraag 134. In de tabel behorend bij vraag 3 is zichtbaar dat het aantal leerlingen dat langer dan drie maanden thuis zit het afgelopen schooljaar is gedaald (van 2712 naar 2470). Echter, de cijfers van het afgelopen schooljaar zijn niet goed te vergelijken met de eerdere cijfers. Voor een nadere duiding van deze cijfers verwijzen wij u hier graag naar de eerder genoemde Verzuimbrief.

Zie het antwoord op vraag 62.

Zie het antwoord op vraag 62.

Zie het antwoord op vraag 62.

Zie het antwoord op vraag 62.

In het po heeft ongeveer 1 op de 10 leraren een tijdelijk contract. In het vo is dat op 1 op de 5 leraren.

Volgens de telling van DUO op 1 oktober 2020 werken in het vo 13.910 (19%) leraren op basis van een tijdelijk contract.

Volgens de telling van DUO op 1 oktober 2020 werken in het vo 60.843 (81%) op basis van een vast contract.

De flexibele schil op scholen is breder dan alleen leraren die werkzaam zijn op basis van een tijdelijk contract; dit gaat ook over leraren die bijvoorbeeld ingehuurd worden via uitzendbureaus en dus niet in loondienst zijn van een schoolbestuur. Hoe groot de flexibele schil exact is weten we niet. Wel is bekend hoeveel scholen uitgeven aan personeel niet in loondienst (PNIL) in verhouding tot de totale personeelsuitgaven: Op basis van de jaarverslagen in 2020 bedragen de PNIL-uitgaven in verhouding tot de totale personeelsuitgaven: 3,6% in het po, 3,8% in het vo en 6,3% in het mbo. Vanaf 2020 loopt een pilot bij schoolbesturen in het primair en voortgezet onderwijs om gedetailleerde PNIL-gegevens te leveren aan DUO. Voorlopige resultaten geven aan dat schoolbesturen bereid zijn om mee te werken, maar ook dat het leveren van informatie over PNIL niet eenvoudig is. We verwachten de Kamer aan het eind van het jaar te informeren over de resultaten van deze uitvraag. Vanaf 2022 vragen we de gegevens structureel op bij de scholen, waardoor inzicht ontstaat in onder meer de verschillende functiecategorieën en aantal uren van PNIL-personeel.

Er kunnen diverse redenen ten grondslag liggen, waardoor leraren het onderwijs verlaten; het niet krijgen van een vast contract is daar één van. Hoe vaak dit voorkomt en hoeveel leraren dit betreft is niet bekend.

Het percentage vaste aanstellingen is de afgelopen jaren iets afgenomen in het vo van 83% in 2011 naar 81% in 2020.

We roepen schoolbesturen op om, mede vanwege het lerarentekort, hun uiterste best te doen zoveel mogelijk leraren te behouden voor de sector en waar mogelijk een vast contract aan te bieden. OCW voert hierover ook gesprekken met schoolbesturen en raden. We zetten in op het versterken van strategisch HR-beleid. Goed en toekomstgericht strategisch HR-beleid kan eraan bijdragen dat meer leraren behouden blijven voor de sector. Scholen krijgen zo meer inzicht in toekomstige vraag naar personeel, maar kunnen bijvoorbeeld ook leraren scholing aanbieden voor een tweede bevoegdheid. OCW stelt hiervoor subsidie beschikbaar. Daarnaast kan regionale samenwerking bijdragen aan het voorkomen dat leraren het onderwijs verlaten, bijvoorbeeld door afspraken te maken over mobiliteit op regionaal niveau.

We zien in de laatste Loopbaanmonitor een positieve trend van steeds meer startende leraren met (uitzicht op) een vast contract. In het vo is het percentage van (uitzicht op) vaste contracten van 74% naar 79% gestegen tussen 2015 en 2019. In het po is een stijging te zien van 33% in 2015 naar 83% in 2019. In het mbo zijn de aanstellingen met (uitzicht op) een vast contract ook toegenomen van 72% naar 76%. Tevens zien we een stijging van banen met een grotere aanstellingsomvang van 0,8 of hoger voor afgestudeerden van de pabo. Dit is gestegen van 48% in 2013 naar 80% in 2018. Voor afgestudeerden van tweedegraads lerarenopleidingen is de aanstellingsomvang 1 jaar na afstuderen meer stabiel gebleven tussen 55–60%. In december informeren wij de Kamer over de meest recente cijfers.

Welke maatregelen genomen worden om te voorkomen dat leraren het onderwijs verlaten, wordt toegelicht in de antwoorden op vraag 139 en 179.

Volgens de cao VO geldt als principe een vast contract. Daaraan kan, bij wijze van proef een, een tijdelijk contract van 12 maanden voorafgaan. In bijzondere gevallen kan deze proefperiode worden verlengd met nogmaals 12 maanden. Voor de reguliere functie moet daarna een vaste baan worden aangeboden.

Volgens de cao mag een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd daarnaast alleen nog worden afgesloten:

• – Voor vervanging van een tijdelijk afwezige werknemer.

• – Voor tijdelijke werkzaamheden.

• – Voor contractactiviteiten.

Deze tijdelijke contracten mogen maximaal twee jaar en drie arbeidscontracten duren.

• – Voor projecten waarvoor additionele gelden beschikbaar zijn gesteld kan een tijdelijk contract van maximaal vier jaar worden afgesloten.

• – Bij fluctuaties van studentenaantallen mag een contract van maximaal drie jaar worden afgesloten voor tijdelijke werkzaamheden. Daaraan moet een strategisch personeelsplan ten grondslag liggen.

Worden de termijnen overschreden dan ontstaat van rechtswege een vast contract.

In de cao zijn de meeste termijnen voor tijdelijke contracten beperkt tot 3 jaar. Dat is een jaar korter dan de wettelijk toegestane termijn van vier jaar.

Een onbevoegde leraar krijgt volgens de cao een arbeidscontract van twee jaar met twee maal de mogelijkheid van verlenging wegens bijzondere omstandigheden.

Volgens de telling van DUO op 1 oktober 2020 heeft in het po 89% van de leraren een vast contract. In het vo is dat 81%.

In het po heeft 83% van de pas afgestudeerde leraren in 2019 een vast contract, dan wel uitzicht op een vast contract. In vier jaar tijd is dit aandeel (uitzicht op) vast contract ook flink gestegen van 33% naar 83%.

In het vo heeft 79% van de pas afgestudeerde leraren een vast contract, dan wel uitzicht op een vast contract. Ook in het vo is een soortgelijke beweging te zien, zij het veel minder sterk. Het aandeel (uitzicht op) vast contract is hier gestegen van 74% naar 79%.

Er kunnen verschillende redenen zijn waarom schoolbesturen leraren geen vast contract aanbieden. Een belangrijke reden is de krimp waar veel regio’s in het voortgezet onderwijs mee te maken hebben. Dalende leerlingenaantallen, of schommelingen in leerlingenaantallen, maken het toekomstige aantal benodigde leraren op deze scholen onzeker en daarmee de mogelijkheden om vaste contracten aan te bieden ook. Een andere reden kan zijn dat een leraar geen bevoegdheid heeft gehaald binnen de afgesproken termijn. Het kan ook voorkomen dat er twijfels zijn over het functioneren van de betreffende leraar.

Nederland kent 648, door de overheid bekostigde, middelbare scholen.

Vanwege corona is het predicaat in 2021 niet uitgedeeld. Begin 2020 is de meest recente lijst van excellente scholen gepubliceerd door de Inspectie van het Onderwijs. Het betreft de scholen die het predicaat Excellente op dit moment dragen. Dit betekent dat de scholen het predicaat hebben ontvangen in 2017, 2018 of 2019. Er zijn in het voortgezet onderwijs 66 excellente scholen, met in het totaal 116 afdelingen.

Per 1 oktober 2021 scoren in het voortgezet onderwijs 43 afdelingen onvoldoende en 11 afdelingen zeer zwak. Van de 43 afdelingen onvoldoende, zijn er 11 openbaar en 32 bijzonder. Van de 11 zeer zwakke afdelingen gaat het om 1 openbare en 11 10 bijzondere afdelingen. Deze aantallen zijn in lijn met de procentuele verdeling van bijzondere (72%) en openbare (28%) scholen in Nederland.

De uitgaven per leerling in het Voortgezet Onderwijs zijn in 2021 en in 2022 inderdaad hoger door de extra middelen voor het NP Onderwijs.

Binnen de Gelijke Kansen Alliantie (GKA) werkt het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap responsief en participerend mee aan het lokaal bevorderen van kansengelijkheid. Dit gebeurt onder andere door het beschikbaar stellen van financiële middelen, data, menskracht en kennis.

Deze benadering heeft tot veel beweging geleid op het vraagstuk van kansengelijkheid. Gemeenten voeren nu, samen met scholen en maatschappelijke partners, meerdere interventies uit om lokaal de kansen van hun kinderen en jongeren te vergroten. Een overzicht van de interventies is te vinden in de bundel «De 151 van de GKA»

Als gevolg hiervan zijn er solide en sterke netwerken ontstaan, die tevens duurzaam van aard zijn. Binnen deze netwerken worden kennis, voorbeelden en ervaringen gedeeld. Er is hierdoor meer zicht ontstaan op de effectiviteit van interventies en of deze, met behoud van kwaliteit, kunnen worden opgeschaald.

Elke school biedt op enigerlei wijze wel een bepaalde aanvulling op het in de kerndoelen voorgeschreven onderwijsprogramma. «Het» aanvullend onderwijsprogramma laat zich dan ook niet in tabelvorm weergeven. Specifiek wat technasia en tweetalig onderwijs (tto) betreft: ook hierbij is sprake van scholen die zich richten op een bepaalde vorm van talentontwikkeling. Er zijn 102 scholen voor voortgezet onderwijs die het predicaat Technasium hebben en zijn aangesloten bij Stichting Technasium. Hier volgden in schooljaar 2019/2020 in totaal 32.400 leerlingen technasiumonderwijs. Er zijn ruim 130 scholen voor voortgezet onderwijs lid van het netwerk tto (tweetalig onderwijs) en 17 basisscholen doen mee aan een pilot voor tweetalig primair onderwijs. In schooljaar 2018–2019 volgden 36.254 vo-leerlingen tweetalig onderwijs.

Zie het antwoord op vraag 190.

Vanwege corona is het predicaat in 2021 niet uitgedeeld. Begin 2020 is de meest recente lijst van excellente scholen gepubliceerd door de Inspectie van het Onderwijs. Het betreft de scholen die het predicaat Excellentie op dit moment dragen. Dit betekent dat de scholen het predicaat hebben ontvangen in 2017, 2018 of 2019. Volgens de recente cijfers zijn er nu 54 excellente basisscholen.

Het kabinet heeft in het kader van het Nationaal Programma Onderwijs eenmalig een substantieel bedrag van € 102 mln. kunnen vrijmaken om scholen te stimuleren en te ondersteunen om heterogene of brede brugklassen in te richten, brugklassen waarin twee of meer schoolsoorten worden gecombineerd. De subsidie kan worden aangevraagd in 2021 of 2022, wordt beschikbaar gesteld in 2022 en kan worden ingezet tot en met 31 december 2024. Met het oog op de effectiviteit van het NP Onderwijs vragen wij scholen zich daarbij in te zetten de maatregelen zoveel als mogelijk voor de start van het schooljaar 2022/2023 te realiseren. De subsidieregeling is op 30 september jl. gepubliceerd (Staatscourant 2021, 42182). Per vestiging kan een subsidie van € 100.000 worden aangevraagd. De subsidie is bedoeld als een tegemoetkoming in de transitiekosten die scholen moeten maken om structureel meer, langere en / of bredere heterogene brugklassen in te richten en het aanbod van heterogene brugklassen door te ontwikkelen en te verbeteren.

We zijn momenteel uitvoerig met toetsaanbieders en andere partijen in gesprek om ervoor te zorgen dat de communicatieuitingen rondom school- en toetsadviezen, heroverweging en bijstelling op orde zijn. Het scholenveld wordt hiermee beter in stelling gebracht om verwarring bij ouders en leerlingen zoveel mogelijk te voorkomen. De adviescategorie waar het praktijkonderwijs onderdeel van uitmaakt (pro-vmbo bb) krijgt hierbij nadrukkelijke aandacht.

Momenteel loopt het in de verbeteragenda aangekondigde onderzoek naar de (financiële) consequenties van directe bekostiging van het praktijkonderwijs. Het onderzoek kijkt ook naar andere mogelijke alternatieven voor de bekostiging van het praktijkonderwijs. Naar verwachting worden de resultaten in de eerste helft van volgend jaar opgeleverd. Deze resultaten worden voor de zomer van 2022 gedeeld met de Kamer.

Zie vraag 43.

SBB heeft in het «Actieplan stages en leerbanen» een top 5 opgesteld van sectoren waarbij de grootste tekorten in de Zorg, Welzijn en Sport zijn. Daarna volgen Zakelijke dienstverlening en veiligheid, Entree, ICT, creatieve industrie en voedsel, groen en gastvrijheid. SBB geeft aan dat het daarnaast nog knelt in de evenementenbranche, toerisme-, recreatie-, culturele sector en internationaalgeoriënteerde opleidingen. In het komende halfjaar blijft de focus van het Actieplan liggen op het creëren van voldoende stages en leerbanen voor iedereen, met het accent op sectoren waar veel werkgelegenheid en duurzaam arbeidsmarktperspectief is. SBB blijft de tekorten aan stages en leerbanen actief monitoren om bij te kunnen sturen zodra de tekorten te nijpend worden.

Voor het hoger onderwijs geldt dat de stagetekorten niet gemonitord worden. OCW verkent momenteel hoe de stagetekorten voor hoger onderwijs gemonitord kunnen worden. De stagetekorten lijken het grootst in de sectoren die het hardst zijn geraakt door de coronacrisis, zoals de zorg en de evenementenbranche.

Onderstaande tabel laat de gemiddelde kosten zien volgens ouders en scholen, per niveau en leerweg. Scholen geven een significant lager bedrag aan schoolkosten op dan ouders. Wat hiervan de oorzaak is, zal worden onderzocht in de schoolkostenmonitor die eind 2022 zal verschijnen.

Schoolkosten mbo volgens ouders en mbo-scholen

	Ouders	mbo-scholen
bol 1 + 2	€ 596	€ 384
bol 3 + 4	€ 901	€ 375
bbl 1 + 2	€ 490	€ 325
bbl 3 + 4	€ 559	€ 421

Dit komt enkel door de toevoeging van de middelen van het Nationaal Programma Onderwijs in de jaren 2021 en 2022.

In studiejaar 2020/2021 hebben 47.000 BBL-studenten het diploma behaald.

In 2021/2022 starten of vervolgen 127 duizend mbo-studenten een BBL-opleiding. Dat is evenveel als in voorgaand studiejaar, maar 5 duizend meer dan de eerdere prognose in de referentieraming. De uitsplitsing naar kwalificatiedossiers is nog niet beschikbaar, en de cijfers over 2021/2022 kunnen nog licht wijzigen.

De middelen van het resultaatafhankelijk budget (€ 210 miljoen) van de kwaliteitsafspraken zijn met een kasschuif verplaatst van 2022 naar 2023 omdat de eindbeoordeling pas in 2023 plaatsvindt en het budget dan pas uitgekeerd kan worden. In 2021 werd het eerste gedeelte van het resultaatafhankelijk budget (ook € 210 miljoen) uitgekeerd op basis van de tussentijdse beoordeling. Daarnaast waren de uitgaven in 2021 aan coronamaatregelen en NPO hoger dan in 2022. Om deze redenen is de mbo-begroting in de jaren 2021 en 2023 hoger dan in 2022.

Dit heeft te maken met diverse posten waarbij de verplichtingen al in eerdere jaren worden aangegaan, maar de kaseffecten pas in latere jaren plaatsvinden. De middelen voor de bekostiging van mbo-instellingen worden bijvoorbeeld al in 2021 beschikt voor 2022. De verplichting wordt dus al aangegaan in 2021, maar de kasgevolgen zijn dus pas in 2022.

De studievoorschotvouchers voor afgestudeerden hbo-bachelor en wo-master maken geen deel uit van het interdepartementale actieprogramma Leven Lang Ontwikkelen en worden dus ook niet gefinancierd uit het budget voor het actieprogramma. De studievoorschotvouchers zijn onderdeel van het akkoord over het studievoorschot en zijn bestemd voor de cohorten die niet profiteren van de herinvestering van middelen in de kwaliteit van het hoger onderwijs.

Met het interdepartementaal actieprogramma Leven Lang Ontwikkelen is in de OCW-begroting € 6,8 miljoen beschikbaar voor het verbeteren van de randvoorwaarden voor leven lang ontwikkelen, dat is een generieke doelstelling. Binnen dit budget is € 5,7 miljoen beschikbaar voor de regeling flexibilisering van het mbo in de derde leerweg, € 0,6 miljoen voor de ontwikkeling en beheer van het landelijk scholingsportaal en € 0,4 miljoen voor wetenschappelijke inbedding en kennisdeling.

Voor het huidige actieprogramma zijn een succesvolle benutting van de subsidieregeling flexibilisering mbo en de realisatie van het landelijk scholingsportaal de belangrijkste doelen. Het is aan een volgend kabinet om te beslissen over de vervolgstappen en de doelstellingen voor de periode nadat het huidige interdepartementaal actieprogramma Leven Lang Ontwikkelen is afgelopen.

Op dit moment wordt met de sociale partners bekeken hoe de Regeling versterking van salarismix leraren middelbaar beroepsonderwijs in de Randstadregio’s in de toekomst wordt voortgezet. In december 2021 ontvangt u een brief met een verdere toelichting.

Bij deze beantwoording wordt het verzoek van uw Kamer betrokken om voor de begrotingsbehandeling te worden geïnformeerd over de uitvoering van de motie Van Meenen/Van den Hul. Middels deze motie vraagt de Kamer om het bestaande aanbod van entreeopleidingen in het praktijkonderwijs (pro) wettelijk te verankeren en hierbij zorg te dragen dat er geen negatieve neveneffecten ontstaan voor pro-leerlingen. De motie Van Meenen/Van den Hul wordt meegenomen in het verdere wetstraject om de samenwerking tussen praktijk- en entreeonderwijs binnen het mbo te verbeteren. Op 17 december 2020 is uw Kamer geïnformeerd over de hoofdlijnen van het beoogde wetsvoorstel (Kamerstukken II 2020/21, 31 289, nr. 436). De komende periode wordt het wetsvoorstel verder uitgewerkt. Naar verwachting is het ontwerpwetsvoorstel voor de zomer van 2022 gereed voor internetconsultatie, waarna het in het najaar van 2022 voor advies kan worden voorgelegd aan de Raad van State.

Voor het Regionaal Investeringsfonds (RIF) is voor de jaren 2019–2022 € 100 miljoen beschikbaar inclusief uitvoeringskosten. Het betreffen meerjarige projecten en daarom meerjarige subsidies die ook na 2022 kasgevolgen hebben. Er zijn signalen dat scholen volop in samenwerkingsverbanden bezig zijn om pps-projecten op te zetten en dat de belangstelling voor het RIF in 2022 groot zal zijn. De verwachting is dan ook dat het beschikbare bedrag in 2022 in zijn geheel verplicht gaat worden. Deze middelen worden dan over maximaal 5 jaren uitbetaald.

Voor studenten die vanaf studiejaar 2020/2021 zijn gestart met hun opleiding, tellen alle keuzedelen mee met de slaag-zakregeling.

Per 1 oktober 2021 telt het register keuzedelen 1230 keuzedelen.

Het CBS publiceert voor mbo-afgestudeerden de omvang van de werkweek een jaar na afstuderen op een andere manier, namelijk in klassen. Van de mbo-afgestudeerden in studiejaar 2016/2017 die een jaar later aan het werk zijn werkt het merendeel, 62%, fulltime, en 30% 20–35 uur per week. 5% werkt 12 tot 20 per week, en 4% minder dan 12 uur.

Landelijk is er sprake van de volgende gemiddelde verhouding:

	LB	LC	LD	LE
Landelijk	54,3%	40,6%	4,6%	0,2%
Randstad	44,2%	47,7%	7,4%	0,6%
Niet-Randstad	60,9%	36%	2,7%	0,4%

Doel van het actieplan Leerkracht van Nederland uit 2008 was om in het kader van het dreigende lerarentekort instrumenten af te spreken gericht op de versterking van de kwaliteit en aantrekkelijkheid van het beroep van leraar. Per sector was een bepaald bedrag aan middelen beschikbaar. Dat geld is dus in 2008 al uitgetrokken om uitvoering te geven aan het actieplan. Over de salarissen zijn destijds afspraken gemaakt met sociale partners over de verdeling van leraren over de schalen, genaamd functiemix in het po en vo en de salarismix in het mbo. Deze afspraken zijn nog steeds van belang.

In het po zijn de nog niet bestede middelen voor de functiemix verwerkt in de cao 2018 en ingezet voor structurele salarisverbetering bij leraren (€ 70 miljoen euro). Tegelijkertijd zijn ook nieuwe functieprofielen voor leraren opgesteld, waarbij de inhoud en zwaarte van de verschillende leraarsfuncties gekoppeld zijn aan betere beloning. Sociale partners onderschrijven nog steeds het (grote) belang van functiedifferentiatie en daarmee het bieden van carrièreperspectief voor leraren.

De nominale contractlonen in het po en vo zijn tussen 2000 en 2022 met resp. ca. 52 en 53 procent gestegen. Ter vergelijking, in de (gemiddelde) markt is dat in dezelfde periode met 56 procent gestegen. De reële contractloonontwikkeling is voor het po, vo en de markt (gemiddeld) tussen 2000 en 2022, resp. 1%, 2% en 5%. Een gerichte loonstijging voor bijvoorbeeld alleen leraren komt daarin niet tot uiting. De contractlonen zijn namelijk salarismaatregelen die voor alle medewerkers in een sector gelden. Omdat in het po en vo sinds 2000 ook gerichte investeringen zijn geweest (in leraren, schoolleiders en oop) zal de reële loonontwikkeling in de praktijk hoger zijn.

NB De nominale (contract)loonontwikkeling wordt de reële loonontwikkeling door er de algemene prijsontwikkeling (cpi) in dezelfde periode eraf te halen.

Op 3 december 2020 heeft een gesprek over stagevergoedingen plaatsgevonden tussen het Ministerie van OCW en de Stichting van de Arbeid, de MBO Raad, JOB en SBB. Alle partijen zijn het erover eens dat stagiairs ten minste een vergoeding van gemaakte onkosten verdienen voor hun stage. In het BPV-protocol, waarin de verantwoordelijkheden van studenten, scholen en leerbedrijven zijn vastgelegd, is opgenomen dat het leerbedrijf concrete afspraken dient te maken met de school en de student over vergoeding van gemaakte kosten.

Met flexibilisering van het mbo wordt het volgende bedoeld: Het stimuleren van een flexibel onderwijsaanbod, zodat mbo-instellingen beter kunnen inspelen op de scholingsbehoeften van werkenden en werkzoekenden. Met de Subsidieregeling flexibel beroepsonderwijs derde leerweg stimuleert OCW de totstandkoming daarvan. Publieke en private mbo-instellingen kunnen aanspraak maken op subsidie voor de ontwikkeling van een divers aanbod van flexibele onderwijsprogramma’s voor werkenden en werkzoekenden. Voorts worden, op basis van scholingsbehoefte van werkgevers en brancheorganisaties, mbo-certificaten verbonden aan een aantal arbeidsmarktrelevante onderdelen van mbo-opleidingen. Ook zijn er mogelijkheden gecreëerd voor praktijkleren met de praktijkverklaring.

Publieke financieringsmogelijkheden worden uit publieke budgetten bekostigd; voor private financieringsmogelijkheden geldt dat niet.

Nee. De financiering voor de mbo-instellingen, als bedoeld via bekostiging in de WEB blijft publiek en volwaardig. Mbo-instellingen mogen altijd al private contractactiviteiten uitvoeren, dat is niet veranderd. Zie hiervoor ook de beleidsregel investeren met publieke middelen in private activiteiten.29

Het landelijk scholingsportaal geeft een overzicht van publieke en private opleidings- en scholingsmogelijkheden en publieke en private financieringsmogelijkheden. Bij opleidings- en scholingsmogelijkheden die publiek worden gefinancierd gaat het om scholing die uit publieke budgetten van de overheid (Rijk, provincies, gemeenten en samenwerkende overheden) wordt bekostigd.

Het budget voor de Subsidieregeling praktijkleren is via het Nationaal Programma Onderwijs opgehoogd voor de studiejaren 2020–2021 en 2021–2022, zodat per leerwerkplek, op basis van de ramingen, weer € 2.700 beschikbaar is.

Zie vraag 43.

Er kunnen meerdere kwalificaties onder één kwalificatiedossier vallen. Van de 513 kwalificaties die SBB in beeld heeft, hebben er 176 kwalificaties gemelde stagetekorten. Voor 337 kwalificaties zijn er geen tekorten gemeld. Voor de kwalificaties met tekorten varieert het aantal soms wel van honderden tot één tekort, dit kan ook dagelijks veranderen als er tekorten worden opgelost. Er zijn ook regionale verschillen. Uit de 176 kwalificaties met gemelde stagetekorten bij SBB blijkt het volgende:

• – 21 kwalificaties hebben een tekort van 100 of meer stages en leerbanen

• – 23 kwalificaties hebben een tekort tussen 99 en 50 stage en leerbanen

• – 55 kwalificaties hebben een tekort tussen 49 en 10 stage en leerbanen

• – 77 kwalificaties hebben minder dan 10 tekorten aan stage en leerbanen

Het is niet bekend hoeveel jongeren tot 23 jaar er zijn die nog geen startkwalificatie hebben en niet naar school gaan. In het schooljaar 2019–2020 waren er 22.785 nieuwe voortijdig schoolverlaters.

Nederland kent op dit moment 59 mbo-instellingen.

Instellingen dienen zelf, in overleg met de partners in hun regio, te zorgen voor een doelmatig opleidingsaanbod. Indien deze zelfregulering onvoldoende tot stand komt, kan de commissie macrodoelmatigheid op basis van signalen onderzoek doen en de Minister adviseren over eventueel ingrijpen. In het uiterste geval kan de Minister een instelling de rechten ontnemen om een opleiding nog langer aan te bieden.

Op voorstel van de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven stelt de Minister de kwalificatiedossiers in het mbo vast. De kwalificatiedossiers die de SBB de Minister aanbiedt zijn ontwikkeld door onderwijs en bedrijfsleven gezamenlijk en onafhankelijk getoetst door de Toetsingskamer mbo. De Toetsingskamer toetst de kwalificaties volgens het door de Minister vastgestelde toetsingskader. In het toetsingskader zijn een aantal toetscriteria opgenomen die waarborgen dat een opleiding arbeidsmarktrelevant is. Zo wordt bij het criterium doelmatigheid onder andere getoetst of de kwalificatiedossiers aansluiten op de vraag vanuit de arbeidsmarkt. Hier wordt gekeken of het kwalificatiedossier breed aansluit op de arbeidsmarkt en betrekking heeft op een beroep dat wordt uitgeoefend in meer dan één bedrijf. Ook is het kwalificatiedossier gebaseerd op door sociale partners gelegitimeerde beroepeninformatie die aansluit bij de actuele vraag op de arbeidsmarkt. Daarnaast toetst het criterium herkenbaarheid of een kwalificatiedossier herkenbaar is voor het bedrijfsleven. Als een kwalificatiedossier door de Minister is vastgesteld kan een mbo-instelling deze aanbieden. Onderwijsinstellingen zijn er zelf verantwoordelijk voor om een opleiding enkel aan te bieden als er na beëindiging van de opleiding voldoende arbeidsmarktperspectief is voor de studenten.

Bedrijfsscholen kunnen gebruik maken van bekostiging vanuit de OCW-begroting door nauw samen te werken met mbo-scholen en opleidingstrajecten via overheidsbekostigde bbl-opleidingen aan te bieden.

In 2020 waren er 506.133 studenten in het mbo.

In 2016 waren er 479.471 studenten en in 2020 waren er 506.133 studenten. Dat is een toename van 26.662 studenten, oftewel 3,6%.

Jaarlijks gaat het om circa 2.000–3.000 internationale mbo-studenten die in het kader van diplomamobiliteit naar Nederland komen. Dit staat gelijk aan 0,4–0,6% van de totale mbo-populatie. Hierbij geldt dat er in de afgelopen vijf jaar een hele lichte stijging binnen deze bandbreedte zichtbaar is. Daarnaast is er ook kortdurende studie- en stagemobiliteit. Via het programma Erasmus+ komen er jaarlijks circa 2.000 internationale mbo-studenten naar Nederland.

De rentemaatstafregel was onderdeel van een totaalpakket aan maatregelen op het gebied van onderwijs, waaronder veel intensiveringen. De opbrengst van de rentemaatstafmaatregel zou geen invloed hebben gehad op de OCW-begroting of lumpsum van ho-instellingen, maar zou ten goede komen aan het algemene beeld. Het kabinet heeft besloten deze weggevallen baten op de OCW-begroting in te boeken. In de middellange termijnverkenning van het CPB is verondersteld dat deze ingeboekte min niet wordt verwezenlijkt maar wordt teruggedraaid. Besluitvorming hierover is aan een nieuw kabinet.

Ja dat klopt, dit voorjaar bleek in de nieuwe referentieraming 2021 dat het aantal studenten fors meer was dan geraamd in 2020. De structurele tegenvaller die hierdoor ontstond is als onderdeel van het Nationaal Programma generaal gedekt.

Er zijn diverse ho-instellingen die een programma hebben en maatregelen nemen voor de aanpak van stagediscriminatie. Verder wordt gewerkt aan een manifest en een landelijk werkprogramma. De VH heeft hiervoor het initiatief genomen. Het wordt ontwikkeld in overleg met de stakeholders (VH, VSNU, VNO/NCW, SZW, studentenbonden en OCW). Bij het programma in oprichting worden de best practices van de mbo-aanpak benut. De planning is met ingang van januari 2022 met het programma voor het hoger onderwijs te beginnen.

De definitieve uitkomsten van de referentieraming 2022 zijn in januari 2022 bekend, dan wordt ook pas duidelijk met welk bedrag de bekostiging in het HO eventueel moet worden bijgesteld.

Zoals in het Nationaal Actieplan Diversiteit en Inclusie staat opgenomen, wordt verstaan onder «inclusief onderwijs» (curriculum) een veilige leer- en werkomgeving waarin iedereen zich thuis voelt en zich kan ontplooien. Het is onderwijs waarbinnen een diversiteit aan perspectieven betrokken en overwogen wordt. Dit is een waarde op zichzelf, maar ook een belangrijke voorwaarde voor kwaliteit. De diversiteit in de inhoud van onderzoek en onderwijs komt de kwaliteit ten goede. Onderzoek en onderwijs dat geen rekening houdt met de diversiteit van de samenleving is minder representatief en daarmee beperkt van kwaliteit en impact. De exacte inhoud en de vormgeving van het curriculum verschillen per sector.

Intersectionele aanpak (ook wel kruispuntdenken) is een aanpak die rekening houdt met de notie dat individuen in een samenleving discriminatie en onderdrukking ondervinden op grond van een veelvoud van factoren. Bij deze aanpak is men zich ervan bewust dat mensen op meerdere assen kunnen afwijken van «de norm», dat die assen elkaar beïnvloeden en dat dat iemands positie in de maatschappij mede bepaalt.

Op de website onderwijs in cijfers is de gemiddelde studieschuld van alle (oud-)studenten (mbo/bol en ho) met een studieschuld in de aanloopfase berekend. Deze gemiddelde studieschuld bedraagt in 2020 € 16.501. De aanloopfase is een periode van 2 jaar, die voorafgaat aan de aflosfase, waarin de student nog niet hoeft terug te betalen.

De investeringen in hoger onderwijs en onderzoek sinds het kabinet Rutte III zijn in onderstaande tabel opgenomen. Zie voor investeringen in het onderwijs en onderzoek in het algemeen ook het antwoord op vraag 17.

Investeringen in het hoger onderwijs & onderzoek sinds Rutte III	Art.	2018	2019	2020	2021	2022	2023	2024	2025	2026
G36 Fundamenteel onderzoek	16	95.000	155.000	200.000	200.000	200.000	200.000	200.000	200.000	200.000
G37 Toegepast onderzoek innovatie	6, 16	25.000	38.000	50.000	50.000	50.000	50.000	50.000	50.000	50.000
G38 Onderzoeksinfrastructuur	16	45.000	55.000	0	0	0	0	0	0	0
G48 Terugdraaien taakstelling
groen onderwijs	6, 7	0	3.401	5.091	5.685	5.423	5.112	5.112	5.112	5.112
G49 Halvering collegegeld1	6, 7	70.000	165.000	165.000	170.000	170.000	175.000	175.000	175.000	175.000
Beta en Techniek	6, 7	0	37.000	37.000	37.000	37.000	37.000	37.000	37.000	37.000
Lerarentekort	6	0	0	3.000	8.000	8.000	3.000	0	0	0
Coronabanen hoger onderwijs	6, 7	0	0	0	15.241	0	0	0	0	0
Nationaal Programma Onderwijs	6, 7, 16	0	0	0	947.000	970.000	92.000	40.000	40.000	40.000
Totaal		235.000	453.401	460.091	1.432.926	1.440.423	562.112	507.112	507.112	502.000

Woke is ontstaan als samenvoeging van de woorden «awakeness», «awareness» en «OK». Het betekent «wakker (ge)worden» in figuurlijke zin en het is een actieterm uit het Amerikaans-Engels. Het verwijst naar een groter bewustzijn van misstanden en problemen in de maatschappij (en het onderwijs) zoals sociale ongelijkheid, onderdrukking en racisme. Mensen zijn wakker geworden en zijn zich bewust van het bestaan van deze problemen, het wordt niet langer ontkend.

Diversity Officers zijn wetenschappers of professionals op het gebied van diversiteit en inclusie. De rol van een Diversity Officer voor onderzoek, personeel, studenten en onderwijs is breed en wordt door instellingen verschillend ingevuld. Taken zijn onder andere het vergroten van de bewustwording op het gebied van diversiteit en inclusie, het maken en ontwikkelen van diversiteitsbeleid, het aanjagen van een cultuurverandering, het identificeren en stimuleren van initiatieven die diversiteit en inclusie bevorderen, monitoring en rapportage en het opzetten en onderhouden van een netwerk. De meeste universiteiten hebben een (chief) Diversity Officer, sommigen zelfs meer dan één. Er zijn ook universiteiten die geen (chief) Diversity Officer hebben. Zij beleggen de portefeuille diversiteit bij het bestuur, wat wordt ondersteund door een team of taskforce. Ook hbo-instellingen kunnen een Diversity Officer hebben. Welke instellingen wel of geen DO hebben is niet bekend bij OCW.

In onderstaande tabel vindt u de betreffende percentages en de snelheid van het vinden van betaald werk per gevraagde studierichting.

Tabel: aansluiting opleidingen op werk anderhalf jaar na afstuderen – afstudeercohort 2017/2018

	Gedrag en maatschappij	Gezondheid	Techniek	Natuur
Functie stemt overeen met niveau en inhoud van gevolgde opleiding	51,2%	73,5%	60,4%	62,7%
Functie stemt overeen met niveau van gevolgde opleiding (en niet met inhoud)	15,1%	8,0%	14,6%	9,6%
Functie stemt overeen met inhoud van gevolgde opleiding (en niet met niveau)	18,3%	11,8%	17,8%	18,5%
Functie stemt niet overeen met niveau en inhoud van de gevolgde opleiding	15,4%	6,7%	7,2%	9,2%
Aantal maanden tussen afstuderen en voor het eerst betaald werk vinden1	2,7	1,8	2,6	2,4

Universiteiten en hogescholen kunnen de instroom van het aantal studenten in bacheloropleidingen met een beperkte beschikbare onderwijscapaciteit op dit moment sturen middels een capaciteitsfixus. Voor wat betreft de master hebben instellingen de vrijheid om kwalitatieve eisen te stellen aan de student en kunnen instellingen een maximum aantal in te schrijven personen voor een opleiding vaststellen.

Het klopt dat sinds 2018 ongeveer tien procent van de studievoorschotmiddelen is gereserveerd voor landelijke projecten die door middel van de prioriteiten onderwijsvernieuwing en samenwerking ook ten goede komen aan de kwaliteit van ons hoger onderwijs. Als projecten in dit verband kunnen worden genoemd de Regionale samenwerking mbo-hbo en vo-ho, het Versnellingsplan onderwijsinnovatie met ICT, Open&Online Onderwijs, de City Deal Kennis Maken, het Comeniusprogramma, een online platform voor onderwijsinnovatie, de onderwijsprijs, praktijkgericht onderwijsonderzoek, virtuele internationale samenwerking, studentenonderwijskwalificatie, medezeggenschap en de campagne-Students4Students (zie ook Kamerstukken II 2019/20, 31 288, nr. 792).

Voor 2022 is in totaal voor het hbo en wo een bedrag van € 50 miljoen beschikbaar, van dit bedrag is circa 90% juridisch verplicht voor de hieronder vermelde projecten. De overige 10% van dit bedrag zal door een volgend kabinet verbonden worden aan landelijke prioriteiten.

Project	bedrag x € 1 miljoen
Regionale samenwerking mbo-hbo en vo-ho	13,5
Comeniusprogramma	7,0
Praktijkgericht onderwijsonderzoek	4,1
Versnellingsplan onderwijsinnovatie met ICT	5,0
Onderwijsprijs	2,5
Virtuele internationale samenwerkingsverbanden	2,9
Open&Online Onderwijs	2,0
Impuls Medezeggenschap	3,0
Campagne-Students4Students	2,6
City Deal Kennis Maken	1,0
Wisselstroomtrajecten hbo-wo	0,5
Online platform voor onderwijsinnovatie	0,3
Studentenonderwijskwalificatie	0,3
Diverse stimuleringsmaatregelen	0,3

Zie het antwoord op vraag 252.

Eén. Zie ook het antwoord op vraag 80.

Eén van de criteria bij de beoordeling door de NVAO was dat de interne belanghebbenden in voldoende mate zijn betrokken bij het opstellen van het plan en er voldoende draagvlak is bij interne en relevante externe belanghebbenden. Onderdeel hiervan is ook dat de medezeggenschap instemt met de hoofdlijnen van de begroting, waarin de studievoorschotmiddelen expliciet zijn opgenomen. Alle instellingen (53) die een positief besluit hebben ontvangen, hebben ook een positief oordeel ontvangen op dit criterium. Bij deze instellingen heeft dus ook de medezeggenschap ingestemd met de besteding van de middelen uit de kwaliteitsafspraken.

De € 53,2 miljoen is het jaarlijkse basisbudget vanuit OCW voor de post «NWO Praktijkgericht onderzoek». Zoals in onderstaande specificatie is opgenomen, wijken de bedragen voor 2020 tot en met 2024 af vanwege het wegvallen van incidentele middelen.

bedragen x € 1.000

omschrijving/jaar	2020	2021	2022	2023	2024	2025
Basisbudget praktijkgericht onderzoek (prijspeil 2020)	52.015	52.013	52.065	52.065	52.065	52.065
Loon- en prijsbijstelling 2021		1.213	1.164	1.164	1.164	1.164
Basisbudget praktijkgericht onderzoek (prijspeil 2021)	52.015	53.226	53.229	53.229	53.229	53.229
Incidentele toevoegingen
VWS-programma effectiviteit interventies buitenruimte	450	400
EZ-project creatieve industrie	200	200
EZ-programma verbreden Gochem	2.000
LNV-programma praktijkkennis Voedsel&Groen	4.100
IenW-programma van Afval naar Grondstof (PRO-VANG)	500
OCW-programma CityDealsKennisMaken	1.250	2.000	1.000	2.000	2.000
OCW/NPO-steunprogramma herstel/perspectief onderzoekers		3.049	3.049
totaal budget praktijkgericht onderzoek (prijspeil 2021)	60.515	58.875	57.278	55.229	55.229	53.229

De factoren die van invloed zijn op de geografische spreiding van tandartsen zijn niet bekend. Een verklaring voor de hoge tandartsdichtheid in de KNMT-regio’s Amsterdam-Haarlem e.o. en Gelderland Centraal en Utrecht Polderland kan worden gezocht in het feit dat Amsterdam en Nijmegen opleidingsplaatsen zijn (Utrecht was dat in het verleden) en dat veel tandartsen na hun afstuderen in de betreffende regio aan het werk gaan. Dit geldt overigens ook voor de stad Groningen en de omgeving daarvan (regio Noord Nederland).

Bij het toetsen van de macrodoelmatigheid kan door de CDHO ook de arbeidsmarktbehoefte aan een opleiding in de regio betrokken worden, op basis van argumentatie van de instelling waarom de arbeidsmarktbehoefte in de betreffende regio anders (groter of van een andere specifieke aard) is dan landelijk het geval is. Ook bij het beoordelen van de ruimte voor de opleiding, kan de regio een rol spelen. Een bijzondere regionale situatie ten opzichte van het landelijke beeld, kan ertoe leiden dat er wordt geconcludeerd dat er op regionaal niveau toch voldoende ruimte is voor de aangevraagde opleiding.

Er is nu landelijk gezien geen tekort aan tandartsen (zie het antwoord op vraag 257). Voor een uitbreiding met 100 opleidingsplaatsen is een structureel bedrag noodzakelijk van € 26,3 miljoen. De beslissing over een uitbreiding van het aantal plaatsen is aan een nieuw Kabinet. Ook het benoemen van alternatieven is aan een nieuw Kabinet.

De opleidingsduur is op basis van een advies van de Commissie Mondzorg in 2007 verhoogd van vijf naar zes jaar. Aan deze uitbreiding liggen doelstellingen ten grondslag in het kader van taakherschikking, verbeteren van de wetenschappelijke kwaliteit van de opleiding en inkorting van vervolgopleidingen. Dit kan capaciteitsverhogend werken. Deze doelstellingen zijn nog steeds actueel en worden betrokken bij het overleg met de opleidingen. Een verkorting van de bestaande opleiding naar vijf jaar ligt dus niet voor de hand omdat dit een negatief effect zal hebben op hierboven genoemde verbetering van de wetenschappelijke kwaliteit van de opleiding en inkorting van vervolgopleidingen.

De Rijksbegroting wordt meerjarig opgesteld in het huidige prijspeil. De gehele Rijksbegroting wordt jaarlijks geïndexeerd voor loon- en prijsontwikkeling (lpo). Het onderdeel subsidies is in de OCW-begroting 2022 is dus voor alle jaren weergegeven in het prijspeil 2021. Als de loon- en prijsbijstelling voor 2022 worden toegekend, worden de bedragen hiervoor meerjarig verhoogd. Met andere woorden: de bedragen worden jaarlijks aangepast voor inflatie.

Het technisch inboeken van de tekorten betekent dat zij op dit moment ingeboekt zijn als een minreeks op de genoemde begrotingsartikelen. Dit betekent dat dit bedrag op artikel 6 en 7 van de OCW-begroting is ingeboekt en de besparing op die artikelen gerealiseerd zal worden, tenzij een volgend kabinet besluit tot alternatieve invulling en dekking.

Ja, zie onderstaande tabel.

Jaar	Bedrag x € 1 miljoen
2026	3
2027	7
2028	16
2029	26
2030	38
2031	49
2032	60
2033	71
2034	82
2035	93
2036	103
2037	113
2038	123
2039	132
2040	141
2041	149
2042	157
2043	165
2044	173
2045	181
2046	190
2047	198
2048	205
2049	213
2050	219
2051	225
2052	231
2053	237
2054	242
2055	246
2056	250
2057	254
2058	257
2059	260
Vanaf 2060	226

Bij de Voorjaarsnota 2019 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de omvang en dekking van de structurele ICT-problematiek bij DUO. Het inboeken van de gederfde inkomsten van de maatregel voor het verhogen van de rentemaatstaf is reeds in 2020 gemeld in de OCW-begroting voor het jaar 2021. Op dat moment heeft de sector hoger onderwijs hiervan kennis kunnen nemen.

Dit is reeds in 2020 gemeld in de OCW-begroting voor het jaar 2021. Inderdaad zijn de kosten voor het jaar 2025 (€ 1 miljoen) generaal gedekt en die voor 2026 (€ 3 miljoen), oplopend tot structureel 226 miljoen, technisch ingeboekt ten laste van de onderwijsbekostiging in het hoger onderwijs.

In de Tweede Suppletoire Begrotingswet 2018 zijn problemen in onderhoud en vervanging van ICT bij DUO voor het eerst gemeld. Deze problematiek is toen voor 2018 tot en met 2024 van dekking voorzien. Daarna is de Tweede Kamer bij de Voorjaarsnota 2019 geïnformeerd over de omvang en dekking van de structurele ICT-problematiek bij DUO.

Op dit moment is dit ingeboekt als een minreeks op het genoemde begrotingsartikel. De verwachting was dat de nog te nemen maatregelen naar aanleiding van het IBO internationalisering tot meevallers zouden leiden in verband met een daling van het aantal internationale studenten – en dan met name op Artikel 7 (Wetenschappelijk onderwijs) – die als dekking konden dienen voor de ingeboekte reeks naar aanleiding van de ICT-problematiek. De genomen maatregelen hebben echter niet tot een daling van het aantal internationale studenten geleid. Dit betekent dat dit bedrag op artikel 7 van de OCW-begroting is ingeboekt en de besparing op dat artikel gerealiseerd zal worden, tenzij een volgend kabinet besluit tot alternatieve beleidsmatige invulling en/of dekking.

Naar aanleiding van de doorlichting DUO zijn in de voorjaarsnota 2019 meerjarig extra middelen aan DUO beschikbaar gesteld om DUO in staat te stellen uitvoering te geven aan de noodzakelijke vervangingen gevolgd door het continue moderniseren. Met deze middelen is geborgd dat er afdoende budget beschikbaar is om de zgn. levenscyclus van systemen te beheersen en daarmee de continuïteit van de uitvoering qua digitale ondersteuning gewaarborgd is. De afgelopen twee jaren zijn verouderde systemen vervangen. De verwachting is vooralsnog dat de beschikbaar gestelde middelen voldoende zijn om uitvoering te geven aan de opgestelde routekaart (roadmap) voor het tijdig vervangen en moderniseren van systemen. Wel is er zorg voor de krappe arbeidsmarkt voor ICT en de toenemende privacy en veiligheidseisen. Volledigheidshalve wijzen wij u aangaande de dekking van de ICT-problematiek vanaf 2026 tot en met 2033 op het antwoord bij vraag 117.

De investeringen via de kwaliteitsafspraken leiden vanaf 2018 tot een stijging van de onderwijsuitgaven per student. Voor het hoger beroepsonderwijs wordt daarin het onderzoeksdeel van de bekostiging volledig meegenomen, voor het wetenschappelijk onderwijs geldt dit slechts ten dele (zie hierover ook de brief aan de Tweede Kamer van 11 september 2000). Het gevolg daarvan is dat de totale rijksbijdrage niet evenredig meestijgt met de ontwikkeling van het aantal studenten.

Nederland heeft in Europees verband afgesproken om 2,5% van het bbp te besteden aan R&D. Het meest recente jaar waarover R&D-statistieken van het CBS beschikbaar zijn, is 2019. In 2019 bedroegen de R&D-uitgaven in Nederland € 17,8 miljard, wat gelijk is aan 2,18% van het bbp. De afstand tot het realiseren van de 2,5%-doelstelling voor R&D bedroeg in 2019 € 2,6 miljard. Met de inzet van het Nationaal Groeifonds worden forse impulsen gegeven voor R&D en innovatie, met geraamde uitgaven oplopend tot € 1,4 miljard in 2024 en 2025.

DUO heeft in totaal aan 151 studenten een brief gestuurd dat zij een studievoorschotvoucher toegekend hebben gekregen. Van deze groep zijn 16 studenten in 2015–2016 afgestudeerd en kunnen zij sinds studiejaar 2020–2021 een aanvraag indienen. De overige 136 studenten zijn in 2016–2017 afgestudeerd. Deze studenten kunnen vanaf dit studiejaar een aanvraag indienen. Tot op heden zijn er bij DUO geen aanvragen voor de inzet van de studievoorschotvoucher binnengekomen.

Dit delen wij niet. Er zijn verschillende routes mogelijk naar het beroep van leraar. Met al deze routes, inclusief de route zij-instroom in beroep, voldoen de leraren aan de bekwaamheidseisen voor het beroep van leraar. Omdat de route zij-instroom in het beroep een zwaar, verkort traject is van duaal leren en werken, zijn er voorwaarden gesteld, zoals een bepaalde vooropleiding, om onnodige uitval te voorkomen. Bevoegde leraren, die een tweede lerarenopleiding willen volgen en instellingscollegegeld moeten betalen kunnen via de subsidieregeling tweede lerarenopleiding een tegemoetkoming krijgen. Het subsidiebedrag is recent verhoogd van € 3.500 tot (maximaal) € 6.000,– per persoon per jaar en leraren kunnen voortaan 2 jaar gebruikmaken van de subsidie, in plaats van 1 jaar.

De aanvraagperiode voor de subsidieregeling tweede lerarenopleiding loopt van 1 oktober tot en met 31 december in het studiejaar van de lerarenopleiding waarvoor subsidie wordt aangevraagd. Het aantal aanvragen voor 2021 is daarmee nog niet bekend. Voor 2020 zijn er in totaal 152 aanvragen ingediend, 58 aanvragen afgewezen en uiteindelijk 94 aanvragen toegekend. De regeling is onlangs gewijzigd op twee punten. Het subsidiebedrag is verhoogd van € 3.500 tot (maximaal) € 6.000 per persoon per jaar en leraren kunnen voortaan 2 jaar gebruikmaken van de subsidie, in plaats van 1 jaar. Dit komt dichterbij de reële kosten en studieduur van mensen die een tweede lerarenopleiding volgen.

Nee. De NSE is door de coronapandemie op het laatste moment afgelast. De meeste kosten waren door de externe uitvoerder al wel gemaakt. Het restant budget is met toestemming van het Ministerie van OCW meegenomen naar 2021.

Voor het funderend onderwijs geldt sinds 2014 passend onderwijs. Het doel van passend onderwijs is dat elke leerling, met of zonder beperkingen, een plek moet krijgen op een school die past bij zijn of haar kwaliteiten en mogelijkheden en dat elk kind het beste uit zichzelf haalt. Dat kan bijvoorbeeld zijn op een reguliere school met extra ondersteuning of binnen het (voortgezet) speciaal onderwijs. Om dit mogelijk te maken krijgen onder andere samenwerkingsverbanden passend onderwijs budget voor het bieden van extra ondersteuning aan leerlingen en docenten. In tabellen 25 en 31 van de begroting is een overzicht te zien van de omvang van deze ondersteuningsmiddelen, in totaal circa € 2,8 miljard (inclusief cluster 1 en 2). Naar aanleiding van de evaluatie van passend onderwijs zijn er verschillende verbetermaatregelen in gang gezet en wordt er gewerkt aan een routekaart inclusiever onderwijs, zie hierover ook het antwoord op vraag 135. In dat kader wordt in 2022 ook nader onderzoek gedaan wat er nodig is op het gebied van huisvesting om alle scholen volledig toegankelijk te maken voor leerlingen met een beperking. Het gaat dan bijvoorbeeld over welke aanpassingen schoolgebouwen en klassen nodig hebben en wat de kosten hiervan zijn.

Het mbo streeft naar een zo passend mogelijk mbo-onderwijs. Mbo-instellingen richten het onderwijs zo in dat studenten met een ondersteuningsvraag zo goed mogelijk deel kunnen nemen aan het onderwijs. Mbo-instellingen kunnen de middelen uit de lumpsum hiervoor naar eigen inzicht inzetten. Het mbo-onderwijs kent geen geoormerkte middelen voor passend onderwijs. Naar aanleiding van de evaluatie passend onderwijs mbo werkt OCW samen met een groot aantal partners in de verbeteragenda voor passend middelbaar beroepsonderwijs. Hierin wordt gewerkt aan het passender maken van het mbo langs vier verbeterlijnen: verbeteren van de intake van aspirant studenten en ouderbetrokkenheid, verbeteren van de kwaliteit van de ondersteuning van onderwijsteams, verbeteren van de samenwerking tussen mbo, jeugdhulp en volwassenzorg en het verbeteren van de begeleiding bij stages en de eerste stappen op de arbeidsmarkt door studenten met een ondersteuningsbehoefte. Uw Kamer wordt in het eerste kwartaal van 2022 geïnformeerd over de voortgang van deze verbeteragenda.

Er zijn op dit moment geen instrumenten beschikbaar voor hogescholen en universiteiten om te sturen op instroom van internationale studenten anders dan het aanbieden van onderwijs in het Nederlands. Dit geldt voor zowel EER als niet-EER studenten. Instellingen kunnen wel een numerus fixus instellen. Met het instellen van een numerus fixus kan het aantal studenten dat instroomt aan een opleiding worden gereguleerd. Dit treft dan alle studenten, inclusief de Nederlandse studenten. Het wetsvoorstel Taal en Toegankelijkheid biedt instrumenten op het gebied van taal, instellingscollegegeld en capaciteitsfixus om de internationale instroom te reguleren. Momenteel is het wetsvoorstel Taal en Toegankelijkheid controversieel verklaard in de Eerste Kamer. De AMvB waarin onder andere de toets anderstalig onderwijs is uitgewerkt, is door uw Kamer controversieel verklaard.

Er zijn op dit moment geen instrumenten beschikbaar voor hogescholen en universiteiten om te sturen op instroom van internationale studenten anders dan het aanbieden van onderwijs in het Nederlands. Dit geldt voor zowel EER als niet-EER studenten. Instellingen kunnen wel een numerus fixus instellen. Met het instellen van een numerus fixus kan het aantal studenten dat instroomt aan een opleiding worden gereguleerd (met het doel de kwaliteit van het onderwijs te waarborgen). Dit treft dan alle studenten, inclusief de Nederlandse studenten. Het wetsvoorstel Taal en Toegankelijkheid (WTT) biedt instrumenten op het gebied van taal, instellingscollegegeld en capaciteitsfixus om de internationale instroom te reguleren. Momenteel is de WTT controversieel verklaard in de Eerste Kamer. De AMvB waarin onder andere de toets anderstalig onderwijs is uitgewerkt, is door Uw Kamer controversieel verklaard. De instrumenten die in de WTT zijn opgenomen, zien vooral op niet-EER studenten, met uitzondering van de voorgestelde maatregelen ten aanzien van de numerus fixus op alleen het anderstalige traject en de toets meerwaarde anderstalig onderwijs; die hebben ook effect op de instroom van EER-studenten.

Eerstejaars studenten in hoger onderwijs naar internationale achtergrond

	realisatie					raming
	2016	2017	2018	2019	2020	2021
Nederlands	114.500	120.700	123.200	123.500	139.500	130.700
EER	19.400	21.500	23.500	24.900	26.900	28.200
Niet-EER	7.400	8.900	10.200	11.000	10.700	11.300
totaal	141.300	151.000	156.800	159.300	177.100	170.200
% Nederlands	81,0%	79,9%	78,5%	77,5%	78,8%	76,8%
% EER	13,8%	14,2%	15,0%	15,6%	15,2%	16,6%
% Niet-EER	5,2%	5,9%	6,5%	6,9%	6,0%	6,6%
Totaal internationaal	26.800	30.300	33.700	35.800	37.600	39.500
% internationaal	19,0%	20,1%	21,5%	22,5%	21,2%	23,2%

De raming van de instroom van internationale studenten in het collegejaar 2021–2022 ligt hoger dan de gerealiseerde instroom van de afgelopen jaren. Dit geldt zowel voor de aantallen als procentueel.

Zie het antwoord op vraag 280.

Alle begrote uitgaven in de begroting zijn voor specifieke doelen bestemd, ook als hier nog geen juridische verplichting aan ten grondslag ligt. Ten tijde van het schrijven van de begroting was 48,4 procent van de opdrachten juridisch verplicht, inmiddels is dit circa 65 procent.

Volgens de DUO telling op 1 oktober 2020 hebben in het po 14.295 leraren een tijdelijk contract, in het vo 13.910 leraren en in het mbo 6.553 leraren.

Er zijn verschillende mogelijkheden om de werkdruk te verlagen. Digitalisering kan zeker een bijdrage leveren aan het verminderen van de werkdruk. Door taken als nakijken van toetsen en tentamens en lesvoorbereiding digitaal te ondersteunen, kunnen leraren tijd winnen. Daarnaast is OCW in een constructieve dialoog met de sectorraden, bonden, beroepsorganisaties en uitvoerende expertorganisaties om aanvullende voorstellen voor de tweede ronde van het Nationaal Groeifonds te ontwikkelen om doordachte digitalisering van het onderwijs te stimuleren. Eén van de voorstellen is het Nationaal Onderwijslab. Hieraan is € 80 miljoen voorwaardelijk toegekend. Dit voorstel heeft tot doel om doordachte digitalisering van het onderwijs te bevorderen en er aan bij te dragen dat er producten en diensten worden ontwikkeld die tijdwinst voor leraren opleveren. De werkdruk kan ook verlaagd worden door andere maatregelen, zoals de inzet van onderwijsondersteunend personeel en (universitair opgeleide) leraren. Belangrijk punt is dat de scholen in overleg met het team bepalen wat er op hun school nodig is om de werkdruk aan te pakken. De werkdrukmiddelen in het primair onderwijs hebben ervoor gezorgd dat de werkdruk is gedaald. We zien dat deze middelen voornamelijk worden ingezet voor extra personeel: onderwijsassistenten, vak- en invalleraren.

Aandacht voor (meer instroom van) academische leraren is wenselijk. In het voortgezet onderwijs is er al een lange geschiedenis van leraren met een eerstegraads bevoegdheid die een vaste basis vormen binnen veel vo-scholen. Met het bestuursakkoord flexibilisering lerarenopleidingen wordt voor het primair onderwijs de ontwikkeling van academische opleidingsroutes en de academische zij-instroomroute gestimuleerd. Een academische leraar brengt andere vaardigheden in de school.

Op dit moment buigt de Eerste Kamer zich over het Initiatiefvoorstel Bisschop en Kwint tot wijziging van een aantal onderwijswetten in verband met de afschaffing van het lerarenregister en het registervoorportaal. Vooruitlopen hierop is niet wenselijk. De regering stimuleert op verschillende manieren de professionele ontwikkeling en bijscholing van leraren. Zoals ook in de beantwoording van de vragen van de leden van de PvdA fractie uit de Eerste Kamer wordt toegelicht, stelt de regering tijd en middelen ter beschikking voor professionalisering. Kortheidshalve wordt u verwezen naar deze brief (Eerste Kamer, vergaderjaar 2021–2022, 35 145, C) van 24 september 2021.

Het budget voor de subsidie lerarenbeurs staat meerjarig op de begroting. Zoals gemeld in de Kamerbrief van 30 september 2021 (Kamerstuk II, 27 923 nr. 424) neemt het aantal aanvragen voor de lerarenbeurs al een aantal jaar af. De verwachting is dat wanneer het aantal aanvragen de trend van de afgelopen jaren volgt, alle herhaalaanvragen en initiële aanvragen voor de Lerarenbeurs de komende jaren toegekend kunnen worden. Dit betreft een aanname op grond van een prognose. Het is niet met zekerheid vast te stellen.

Met het convenant aanpak tekorten (Kamerstuk II 31 293 nr. 488) is er voor 2020 t/m 2022 in totaal € 10,6 miljoen beschikbaar gesteld voor Samen opleiden & Professionaliseren. Daarnaast financierde de sector voor dezelfde periode € 13,25 miljoen uit de lumpsum. Voor 2022 gaat dit om een budget van in totaal € 11,2 miljoen. Dit verklaart het hogere budget t/m 2022.Daarnaast is er bij de voorjaarsnota 2020 structureel € 11 miljoen euro geïnvesteerd in de lerarenopleidingen (Kamerstuk 27 923, nr. 410), waarvan voor 2022 € 3 miljoen euro, voor 2023 € 8 miljoen euro en vanaf 2024 € 11 miljoen euro structureel voor het uitbouwen van SO&P. Het budget dat bij de Voorjaarsnota 2020 beschikbaar is gekomen, zorgt voor een lagere dip in de middelen.

Voor zowel po en vo sturen ontvangt de Kamer jaarlijks in december de ramingen met de voorspelde tekorten. Deze ramingen bevatten ook de gegevens over schoolleiders. Daarnaast is op 1 oktober voor het eerst bij alle scholen in het primair onderwijs een meting wat de actuele stand van de tekorten is (inclusief schoolleiders). Het in beeld brengen van de tekorten is complex. Het is fijn dat het is gelukt om de methode die we met en in de G5 hebben ontwikkeld, breed kunnen inzetten. Over de resultaten van de uitvraag wordt de Kamer in december geïnformeerd. Op basis van de resultaten wordt ook gekeken naar de mogelijkheden voor verbreding van de systematiek naar het voortgezet onderwijs. Dat brengt nieuwe uitdagingen met zich mee, gezien de verschillende vakken in het vo wat de uitvraag complexer maakt.

Zie antwoord 291.

Zie antwoord 291.

Dit budget is beschikbaar voor subsidies in het kader van beroepsgroepvorming, communicatie over en onderzoek naar Wet Beroep Leraar en de implementatie van het professioneel statuut.

Er zijn verschillende mogelijkheden voor een nieuw stelsel van studiefinanciering. Zo kan er gedacht worden aan het invoeren van een basisbeurs, het uitbreiden van de aanvullende beurs of een inkomensafhankelijke variant, zoals voorgesteld in het initiatiefwetsvoorstel Futselaar. Uiteraard zijn de kosten voor de verschillende varianten sterk afhankelijk van de gekozen parameters, zoals de hoogte van de bedragen. De verschillende varianten verschillen daarnaast ook sterk in uitvoerbaarheid. Zo is het invoeren van een inkomensafhankelijke beurs vele malen complexer dan het uitbreiden van de aanvullende beurs. Bij het ontwerpen van een nieuw stelsel is het dan ook cruciaal om de uitvoering vroegtijdig te betrekken en hen voldoende tijd te geven voor de invoering.

Meer informatie over de verschillende varianten kunt u bijvoorbeeld vinden in de publicatie Keuzes in Kaart van het Centraal Planbureau en de beleidsdoorlichting artikel 11 Studiefinanciering.

Er zijn verschillende manieren om de gemiddelde studieschuld te berekenen. Twee veelgebruikte voorbeelden zijn die uit de Monitor Beleidsmaatregelen 20–21 en de website Onderwijs in Cijfers. In de Monitor Beleidsmaatregelen 20–21 heeft ResearchNED de gemiddeld opgebouwde studieschuld na vijf jaar berekend per cohort voor het ho. In de gemiddelde studieschuld is geen rekening gehouden met studiestatus (of iemand nog studeert) of aflossingen. ResearchNED heeft de gemiddelde studieschuld berekend onder alle studenten en onder enkel alle lenende studenten. Op de website onderwijs in cijfers is de gemiddelde studieschuld van alle (oud-)studenten (mbo/bol en ho) met een studieschuld in de aanloopfase berekend. De aanloopfase is een periode van 2 jaar, die voorafgaat aan de aflosfase, waarin de student nog niet hoeft terug te betalen.

Van cohort 2015 (het eerste studievoorschotcohort) had in studiejaar 2020–2021 27 procent van de ho studenten geen studieschuld, bij cohort 2014 is dit 36 procent. In 2015 zijn er ongeveer 103.000 eerstejaars studenten in het ho gestart onder het leenstelsel. Van deze groep hebben dus ongeveer 28.000 studenten geen studieschuld.

In de vraag wordt specifiek gevraagd naar de studieschuld in het oude stelsel, dus is in het antwoord alleen de studieschuld van ho studenten weergegeven. Daarnaast is de periode 2011–2016 beschreven in plaats van 2010–2015, omdat voor 2010 geen data beschikbaar zijn die goed te vergelijken zijn met de andere jaren.

Bovenstaande figuur weergeeft de gemiddeld opgebouwde studieschuld na 5 jaar van cohort 2011 tot en met cohort 2015 in het ho voor enkel alle lenende studenten. In de gemiddelde studieschuld is geen rekening gehouden met studiestatus of aflossingen.

Bovenstaande figuur weergeeft de gemiddeld opgebouwde studieschuld na 5 jaar van cohort 2011 tot en met cohort 2015 in het ho voor alle studenten, zowel lenend als niet-lenend. In de gemiddelde studieschuld is geen rekening gehouden met studiestatus of aflossingen.

De evaluatie van de Wet «verlaagd wettelijk collegegeld» wordt momenteel uitgevoerd door Berenschot. Het rapport, dat de effecten van de wet beschrijft, wordt voor de Begrotingsbehandeling aan de Staten-Generaal gezonden.

In de afgelopen jaren hebben de pabo’s een sterk groeiende instroom laten zien. Van ruim 5.100 eerstejaars studenten in 2015/16 naar ruim 6.600 in 2018/19, naar ruim 7.300 in 2019/20 naar ruim 9.600 in 2020/2021. De vooraanmeldingscijfers van de pabo voor studiejaar 2020–2021 geven helaas de indicatie dat dit jaar de instroom lager zal zijn dan vorig jaar en ongeveer op niveau van 2018 zal uitkomen. Meer informatie over de vooraanmeldingscijfers ontvangt uw Kamer kort voor de Begrotingsbehandeling van OCW, conform toezegging in het Commissiedebat Leraren van 6 oktober jl.

Bij een hypotheekaanvraag is de consument verplicht om een eventueel aanwezige studieschuld op te geven, omdat de maandlasten die horen bij de hypotheek anders mogelijk te hoog worden waardoor de consument in financiële problemen kan komen. Die studieschuld is geregistreerd bij DUO en het is belangrijk dat de (oud)-student zelf regie heeft en blijft houden over deze gegevens. Derden zullen dan ook geen toegang krijgen tot studieschuldgegevens zonder toestemming van de (oud-)student.

Met de invoering van het studievoorschot zijn de gemiddelde kosten van levensonderhoud voor het ho en het mbo/bol opnieuw berekend en vastgesteld. De normbedragen volgen uit de kosten van het levensonderhoud, die verschillend zijn voor ho en mbo/bol. De normbedragen worden elk jaar aangepast als gevolg van indexatie.

Het betreft het kwijtschelden van schulden bij DUO van gedupeerden in de Toeslagenaffaire en hun huidige partner. Bij DUO worden alle schulden van deze mensen kwijtgescholden die betrekking hebben op de periode voor 1 januari 2021, met uitzondering van schulden die zijn ontstaan door misbruik of fraude.

De uitgaven aan Basisbeurs gift (R) bestaan uit twee delen: de toekenningen basisbeurs die direct als gift verstrekt worden en uit omzettingen basisbeurs prestatiebeurs naar gift. De uitgaven aan omzettingen op de basisbeurs nemen af. Als gevolg van de invoering van het leenstelsel worden er op de basisbeurs minder prestatiebeurzen naar gift omgezet. Dit verklaart de daling van 2021 op 2022.

Het antwoord op de vraag hoeveel studenten van € 357 miljoen (geen) basisbeurs kunnen krijgen, is ingewikkeld. In algemene zin hangt het aantal studenten dat voor een gegeven bedrag een basisbeurs kan ontvangen, af van de gekozen hoogte van de basisbeurs en het verwachte aantal toekenningen. Het begrote bedrag is een weergave van de verwachte uitgaven, en is dus niet kaderstellend voor het aantal te verstrekken beurzen.

Het antwoord op de laatste vraag, over de kosten voor een inkomensafhankelijke basisbeurs, hangt eveneens af van allerlei keuzes. Hierbij zijn er veel knoppen om aan te draaien die invloed hebben op de kosten. De beleidsdoorlichting studiefinanciering geeft verschillende opties voor het wijzigen van het studiefinancieringsstelsel.

De Erfgoedwet vormt de juridische basis voor het huidige stelsel van financiële regelingen. Zo kunnen eigenaren van cultureel erfgoed een beroep doen op subsidies voor onderhoud (de Subsidieregeling instandhouding monumenten). De restauratiemiddelen zijn gedecentraliseerd naar de provincies. Met name voor grote monumenten met een grote onderhouds- en restauratiebehoefte is het huidige stelsel van financiële regelingen ontoereikend. Zo is er bij de Sim sprake van een structurele overvraag. Door de systematiek met laagste aanvragen eerst heeft deze structurele overvraag met name consequenties voor grote monumenten. De Tweede Kamer is hierover op 8 juli jl. per brief geïnformeerd. Met incidenteel € 40 miljoen extra en structureel € 20 miljoen extra kan de structurele overvraag op deze financiële regelingen ondervangen worden. Het is aan een volgend kabinet om een afweging te maken hoe de bestaande financiële regelingen wel of niet aan te passen. Net als voor andere grote monumenten geldt voor Artis dat zij een omvangrijke restauratieopgave hebben. De bestaande regelingen zijn daarvoor ontoereikend. Artis heeft in totaal 26 rijksmonumenten, waarvan het Aquarium-gebouw dringend gerestaureerd moet worden.

Bezoekcijfers per maand worden niet verzameld en/of gepubliceerd door het CBS, brancheverenigingen, de Boekmanstichting of het ministerie. De Boekmanstichting heeft voor zijn onderzoek naar de gevolgen van Corona (Ongelijk getroffen, ongelijk gesteund, 2021) geprobeerd (o.a.) de bezoekcijfers bij culturele instellingen op te vragen per kwartaal. De meeste instellingen bleken daartoe niet in staat of niet bereid. Alle bestaande statistieken van bezoekcijfers hebben betrekking op (kalender)jaren. CBS statistieken musea en podiumkunsten over 2020 zijn nog niet verschenen.

Bezoeken reguliere activiteiten	2018	2019	2020	2020 t.o.v. 2019	Procentueel verschil	2020 t.o.v. 2017–2019 gemiddeld	Procentueel verschil
				Aantal		Aantal
Musea	8.198.194	8.710.192	3.152.502	– 5.557.690	– 64%	– 5.242.235	– 62%
Podiumkunsten – Dans (incl. Urban)	601.107	579.412	200.867	– 378.545	– 65%	– 292.814	– 59%
Podiumkunsten – Orkesten	1.728.938	1.514.744	320.608	– 1.194.136	– 79%	– 1.252.660	– 80%
Podiumkunsten – Muziek (opera)	29.824	143.620	27.088	– 116.532	– 81%	-35.164	– 56%
Podiumkunsten – Theater	1.959.640	1.605.934	2.281.788	675.854	42%	526.765	30%
Festivals	1.241.557	1.245.670	616.318	– 629.352	– 51%	– 609.107	– 50%
Presentatie-instellingen	528.040	926.116	151.288	– 774.828	– 84%	– 425.220	– 74%

Er is geen landelijke lijst beschikbaar van instellingen in de culturele en creatieve sector die wegens corona zijn gesloten of op het punt staan om te sluiten. Wel geven CBS-gegevens over faillissementen aan dat het aantal cultuurinstellingen in faillissement in 2020 niet ver afwijkt van de getallen uit voorgaande jaren. Ook zouden er vooralsnog bijzonder weinig faillissementen in 2021 zijn.

Uitgesproken faillissementen Bedrijven, instellingen en eenmanszaken	2017	2018	2019	2020	2021 (t/m sept)
Uitgeverijen	20	14	22	14	2
Film- en tv-productie; geluidsopname	14	15	8	2	8
Radio en televisieomroepen	1	1	1	0	1
Kunst	25	13	19	28	4
Bibliotheken, musea en natuurbehoud	6	3	0	2	3

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is primair verantwoordelijk voor de rijksgesubsideerde instellingen. Van deze instellingen zijn tot op heden geen signalen ontvangen dat zij op het punt staan failliet te gaan.

In het kader van de Garantieregeling evenementen (TRSEC) heeft RVO (uitvoerder van de regeling) voor ruim € 275 miljoen beschikkingen afgegeven ter garantie van gemaakte kosten. In totaal zijn tot nog toe 443 aanvragen gedaan. Hiervan zijn er 327 gehonoreerd. De eerste voorschotten voor verboden evenementen zijn inmiddels uitbetaald. Ook zijn al enkele definitieve vaststellingen gedaan. In verband met de wijzigingen van de regeling (de verruiming van 80% subsidie tot 100% voor de periode van 10 juli tot en met 25 september) is bovendien € 30 miljoen gereserveerd. Hierbij gaat het om evenementen die naar verwachting zullen voldoen aan de normen voor de verruimde regeling. De Europese Commissie heeft de verruimde regeling eind oktober goedgekeurd en publicatie van de gewijzigde regeling vindt zo snel mogelijk plaats. Daarna is het voor RVO mogelijk beschikkingen af te geven. Overigens betekent dat niet dat aanvragers niet betaald krijgen: RVO kan op voorschotbasis uitkeren waarbij de laatste tranche bij definitieve vaststelling wordt uitbetaald.

Conform het verzoek in de motie Van Strien/ Werner33 heeft het kabinet overlegd met de partners van de werkorganisatie Fieldlab-evenementen om te komen tot een opzet voor een evaluatie van zowel inhoud als samenwerking bij de testevenementen. Hierover wordt op korte termijn verder gesproken. Het kabinet roept daarbij in herinnering dat dit initiatief door de evenementensector zelf is opgezet, waarbij de overheid het wetenschappelijke onderzoek heeft gefinancierd. In de evaluatie zal ook aandacht worden besteed aan de wijze waarop de resultaten van dit initiatief hun zeggingskracht in de toekomst kunnen behouden. Daarbij gaan de voorlopige gedachten uit naar het opzetten van een kenniscentrum voor de sector, op basis van de verzamelde data over Covid en kennis van het organiseren van evenementen.

Nadat wij in het Commissiedebat Cultuur en Corona d.d. 28 september jl. deze toezegging hebben gedaan, is OCW in overleg met de sector gegaan zowel over het proces van de totstandkoming van het sectorplan als de inhoudelijke reikwijdte ervan. Het proces is derhalve in gang gezet.

Zie antwoord op vraag 25.

Het is belangrijk om de uitvoering van het Leesoffensief voort te zetten en te verzwaren, zoals ook staat vermeld in de Kamerbrief over het Leesoffensief van 13 oktober 2020 (Tweede Kamer, 2020–2021, 28 760, nr. 105). Er wordt nu gewerkt aan het opstellen van een actieagenda met externe betrokken partijen uit het onderwijs- en cultuurveld. Het Leesoffensief is in 2020 en 2021 echter uitgevoerd met beperkte middelen. Om de uitvoering van het Leesoffensief, inclusief een doelmatige actieagenda, kracht bij te zetten zijn extra middelen nodig. Het is aan een volgend kabinet om hier een besluit over te nemen.

Voor de evaluatie van de Wet Stelsel Openbare Bibliotheekvoorzieningen (Wsob) is in 2019 onderzoek gedaan naar het aantal gemeenten zonder volwaardige bibliotheekvoorziening. Op grond van dit onderzoek (met gegevens uit 2019) waren er 16 gemeenten zonder bibliotheekvoorziening conform alle eisen van de Wsob. Het betreft de volgende gemeenten: Albrandswaard, Alphen-Chaam, Blaricum, Brunssum, Buren, Haaren, Lopik, Montfoort, Mook en Middelaar, Noord-Beveland, Rozendaal, Roerdalen, Uitgeest, Veere, Waterland en Zaanstad. In gemeente Montfoort zijn in 2020 bibliotheekvoorzieningen geopend in de kernen Montfoort en Linschoten naar aanleiding van de motie Asscher (bibliotheken in kleine gemeenten). Het aantal gemeenten zonder bibliotheekvoorziening conform de Wsob bedraagt daarmee 15. De afstand tot een bibliotheekvestiging of -servicepunt is voor deze gemeenten bijna altijd beduidend groter dan de 2,0 kilometer die gemiddeld in Nederland wordt aangetroffen. De situatie is per gemeente wel verschillend: in sommige van deze gemeenten is sprake van een commerciële bibliotheek, een afhaalpunt of een bibliobusvoorziening. In de overige gemeenten zijn er afspraken met de buurgemeenten gemaakt over het gebruik van de bibliotheekvoorziening. De hoofdreden om geen volwaardige bibliotheekvoorziening conform de Wsob te hebben is meestal een financiële. Naast de basale vraag of in een gemeente wel of geen bibliotheek aanwezig is, speelt ook de dichtheid van het netwerk een rol. In de periode 2012–2020 is het aantal bibliotheeklocaties met meer dan 400 afgenomen. Daardoor is de bibliotheek niet altijd meer aanwezig op plekken waar dit gezien de maatschappelijke opgaven wel gewenst is. Bijvoorbeeld in wijken in de grote steden of in niet-stedelijke regio’s. Uitgangspunt bij het beleid is dat iedere inwoner van Nederland binnen redelijke afstand toegang heeft tot een volwaardige openbare bibliotheek. Dat is ook van belang voor het sociale herstel na Corona.

Tijdens de sluiting van de openbare bibliotheken als gevolg van de coronacrisis hebben gemeenten hun bekostiging voortgezet. Daardoor was het voortbestaan van de bibliotheken verzekerd. Wel zorgde de sluiting ervoor dat vrijwel alle bibliotheken eigen inkomsten misliepen, bijvoorbeeld door minder inkomsten uit dienstverlening, horeca, minder abonnementen en minder inkomsten van leners (reserveringen, telaatgelden, etc.). Bijna alle bibliotheken maakten in coronatijd ook extra kosten, zoals personeelskosten, huisvestingskosten en kosten voor specifieke dienstverlening of automatisering (bijvoorbeeld voor het verbeteren van de digitale dienstverlening). Om het tekort aan inkomsten en de extra kosten op te kunnen vangen, maakte 62% van de bibliotheekorganisaties in 2020 gebruik van financiële steun. De meeste bibliotheken wendden zich hiervoor tot lokale en/of regionale overheden (37%) en/of rijksbrede steun, zoals de NOW of TVL (28%). Er zijn geen signalen dat bibliotheken als gevolg van de coronacrisis in financiële problemen zijn gekomen. Als gevolg van de sluiting van de fysieke bibliotheken is het gebruik van de online bibliotheek sterk gegroeid. De verwachting is dat het gebruik structureel op een hoger niveau zal komen te liggen. De financiële gevolgen daarvan zijn een punt van aandacht.

Hoewel cultuur niet een apart doel is binnen de SDG agenda van de Verenigde Naties, draagt het cultuurbeleid en de culturele sector bij aan maatschappelijke uitdagingen als een eerlijke arbeidsmarkt, diversiteit, inclusie, sociale cohesie en de kwaliteit van de leefomgeving. Deze maatschappelijke uitdagingen zijn te vertalen naar de SDG’s als kwaliteitsonderwijs (doel 4), gendergelijkheid (doel 5), fatsoenlijk werk en economische groei (doel 8), het verminderen van ongelijkheid (doel 10) en duurzame steden en gemeenschappen (doel 11). Ook levert het cultuurbeleid en de culturele sector een bijdrage aan het beperken van klimaatverandering (doel 13). Zo zet de erfgoedsector in op het verduurzamen van monumenten. Het erfgoedbeleid draagt ook direct bij aan doel 11.4 dat zich richt op de bescherming van het natuur- en cultureel erfgoed van de wereld. Ook binnen het internationaal cultuurbeleid is aandacht voor de SDG agenda, met name doel 11 en 16 (inclusieve samenleving), ook in relatie tot de creatieve industrie. De culturele sector kan inspiratie en creativiteit brengen die behulpzaam is bij het nastreven van de SDG agenda.

De verbinding tussen de thema’s leven lang ontwikkelen en de aanpak van laaggeletterdheid zien wij zeker. Voor een deel van beide doelgroepen zit daar namelijk sterke overlap. Zo zijn er mensen die zich willen doorontwikkelen in hun werk, maar worden belemmerd door beperkte basisvaardigheden, en zijn er mensen die na een taalcursus zichzelf door willen ontwikkelen in een beroepsopleiding. Op dit moment werken wij dan ook, in nauwe samenwerking met het veld, aan een voorstel voor het Nationaal Groeifonds dat ten doel heeft om te ondervinden hoe we deze trajecten, daar waar nodig, meer kunnen integreren. Daarnaast zijn wij, samen met de Ministeries van EZK en SZW, voornemens in 2022 opnieuw een gezamenlijke conferentie te organiseren.

Het Leesoffensief en het programma Tel mee met Taal zijn nauw verbonden in ambitie en uitvoering. Zo ontwikkelen Stichting Lezen, de KB en Stichting Lezen en Schrijven met een projectsubsidie vanuit Tel mee met Taal in 2020–2024 bijvoorbeeld een gezinsaanpak voor gemeenten. Het doel is om gemeenten in staat te stellen preventie van laaggeletterdheid beter te verbinden aan hun aanpak voor het tegengaan van laaggeletterdheid bij volwassenen. De reeds bestaande preventieve inzet binnen het programma Tel mee met Taal zal komend jaar worden versterkt met activiteiten vanuit het Leesoffensief. Het Leesoffensief is in 2020 en 2021 echter uitgevoerd met beperkte middelen.

Zie ook de antwoorden op vragen 50 en 51. Zoals toegezegd aan uw Kamer in het commissiedebat Cultuur en corona van 28 september j.l. ontvangt uw Kamer het Wetgevingsoverleg cultuur (gepland op 22 november) met de contouren van het herstelplan, inclusief een raming voor de kosten.

Vanuit de overheid worden geen concrete diversiteitseisen aan de programmering van de publieke omroep gesteld. Dit past ook niet bij de programmatische autonomie waarover media op grond van de Mediawet 2008 en art. 7 van de Grondwet beschikken. Wel heeft de publieke omroep als taakopdracht een evenwichtig, pluriform, gevarieerd en kwalitatief hoogstaand media-aanbod te verzorgen. De publieke omroep is immers van en voor iedere Nederlandse burger. Een evenwichtig media-aanbod brengt met zich mee dat de publieke omroep een representatief beeld verschaft van de verschillende groepen die onze samenleving kent; zowel qua leeftijd, geslacht, culturele achtergrond e.d.

Aanvullend hierop sluit de Minister van OCW iedere 5 jaar een prestatieovereenkomst met de NPO waarin kwalitatieve en kwantitatieve doelstellingen zijn opgenomen voor het media-aanbod, de publieksbetrokkenheid en het publieksbereik. Daarbij zijn ook afspraken gemaakt over de rapportageplicht van de publieke omroep over de doelstelling, acties en behaalde resultaten op het gebied van diversiteit van media-aanbod wat betreft de weerspiegeling van vrouwen en mensen met een migratieachtergrond. De publieke omroep beschrijft jaarlijks zijn plannen hierover in de begrotingen en legt jaarlijks in de terugblikrapportages verantwoording af over de wijze waarop zij hier invulling aan geeft. Op deze manier kan het parlement achteraf toetsen of de programma’s van de publieke omroep op een evenwichtige wijze een beeld van de samenleving geven. Deze wijze van verantwoording past bij de programmatische autonomie van de publieke omroep.

De Europese Geoblockingverordening is een verordening over de aanpak van ongerechtvaardigde geo-blokkade en andere vormen van discriminatie van klanten op grond van nationaliteit, verblijfplaats of plaats van vestiging in de interne markt (en – voor de volledigheid – betreft tevens de wijziging van Verordeningen (EG) nr. 2006/2004 en (EU) 2017/2394 en Richtlijn 2009/22/EG). De verordening is niet van toepassing op auteursrechtelijk beschermde content, zoals films en televisieprogramma’s. Daarvoor is aparte EU-regelgeving. Zo is er een verordening die voorziet in verplichte grensoverschrijdende overdraagbaarheid (portabiliteit) van betaalde online-inhoudsdiensten. Hierbij valt te denken aan Netflix, NPO Plus en NL Ziet. Ook is er een richtlijn die het makkelijker maakt dat er binnen de EU grensoverschrijdend gratis radio en televisieprogramma’s uitgezonden kunnen worden die nieuws en actualiteiten bevatten of die volledig door de publieke omroep zijn gefinancierd.

De eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn sinds 10 oktober 2010 onderdeel van Nederland, waardoor hier wel het volledige aanbod van de publieke omroep online bekeken kan worden. Het is dan wel noodzakelijk dat men een Nederlands IP-adres of een IP-adres met een van de eilanden als landcode heeft.

Aruba, Curaçao en Sint-Maarten horen wel bij het Nederlands Koninkrijk, maar behoren niet tot de interne markt van de EU. Dit betekent onder meer dat de hiervoor genoemde EU-regelgeving over films en televisieprogramma’s niet van toepassing is voor deze landen. Het kan dus gebeuren dat bepaalde diensten vanwege de geo-blokkade niet beschikbaar zijn binnen een land van ons koninkrijk.

In sommige gevallen zijn de rechten echter voor het Caribisch gebied niet beschikbaar voor de NPO, bijvoorbeeld bepaalde sportrechten, of zijn deze rechten heel duur, zoals bij buitenlandse films en series. Mede daardoor zijn de livestreams van de NPO buiten (het land) Nederland op voorhand niet beschikbaar. Dit geldt overigens niet voor NPO Politiek/Nieuws.

De NPO heeft onder andere als wettelijke taak om media-aanbod te verspreiden voor Nederlandstaligen in het buitenland. Dat doet de NPO via de dienst BVN, die via satelliet en internet beschikbaar is. Dus ook op Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Op de website, in de BVN-app en via de satelliet kan men de livestream en content van BVN afspelen, waar een geselecteerd aanbod beschikbaar is van de programma’s van de publieke omroep. Daarnaast probeert de NPO zijn content zoveel mogelijk via NPO Start beschikbaar te maken. De NPO geeft aan dat onderzocht wordt of het mogelijk is om het volledige aanbod beschikbaar te maken voor het gehele Koninkrijk der Nederlanden. Of en wanneer dit mogelijk wordt, is nog niet bekend.

Landelijke en regionale omroepen vervullen een bij wet gedefinieerde publieke taak en ontvangen voor de uitvoering daarvan passende financiering uit overheidsmiddelen. Zij zijn echter volstrekt onafhankelijk in de uitvoering van die publieke taak. Die onafhankelijkheid is zowel in de Grondwet als de Mediawet 2008 gewaarborgd. Zo kunnen aan de financiering geen inhoudelijke voorwaarden worden verbonden en is voorafgaand toezicht uitgesloten. Verder is wettelijk vastgelegd dat het media-aanbod vrij is van overheidsinvloeden, dat de omroepen zelf verantwoordelijk zijn voor wat ze uitzenden en dat zij moeten zorgen dat hun programmamakers onafhankelijk hun werk kunnen doen.

Zie antwoord op vraag 272.

Vanuit de begroting van het Ministerie van OCW zijn hier voor 2022 geen extra middelen voor gereserveerd. Wel is het zo, dat onderzoek dat in het voorjaar van 2020 is gestart, doorloopt in 2022. De meeste onderzoeken vinden plaats in een breed onderzoeksprogramma naar covid-19 dat in het voorjaar van 2020 met extra geld is gefinancierd vanuit de begrotingen van de Ministeries van OCW, VWS, NWO en ZonMw. Inmiddels staat dit programma bekend als het ZonMw COVID-19 onderzoeksprogramma. Financiering van nieuwe deelprogramma’s hierbinnen vindt ook in 2022 plaats vanuit de begroting van het Ministerie van VWS.

Daarnaast heeft NWO de post-covid (digitale) samenleving aangemerkt als prioritair thema voor het synergieprogramma van de Nationale Wetenschapsagenda en het Kennis- en Innovatieconvenant. De NWA-component wordt samen met departementen en andere eventuele stakeholders uitgewerkt, waarbij geldt dat de overheidsbijdrage vanuit de NWA wordt verdubbeld (met maximale inleg van de NWA van € 7,5 miljoen). Dit betreft een prioritering binnen de budgetvrijheid van NWO.

In de instellingssubsidie van OCW aan het BPRC zit geen geoormerkt budget voor proefdiervrije innovaties. Het BPRC reserveert voor 2022 een budget van € 2,3 miljoen voor proefdiervrij onderzoek en dierenwelzijn. Dit is ca. 21% van de OCW-bijdrage aan het BPRC.

OCW en het BPRC hebben in 2019 een bestuurlijke afspraak gemaakt dat het BPRC het aantal dierproeven met 40% vermindert, de fokkolonie verkleint naar ca. 1000 apen en zich meer inzet op proefdiervrije innovaties (Kamerstuk 32 336, nr. 88). Dit moet uiterlijk in 2025 gerealiseerd zijn. Het BPRC dient zich aan deze afspraak te houden.

In de periode 2019 tot en met 2022 is de OCW-bijdrage aan het BPRC opgehoogd door zowel loon- en prijsbijstelling als door een vergoeding voor het realiseren van de transitie naar minder proeven met apen, een kleinere fokkolonie en meer inzet op proefdiervrije innovaties (Kamerstuk 32 336, nr. 120).

De transitie bij het BPRC naar een organisatie met minder proeven met apen, een kleinere fokkolonie en meer inzet op proefdiervrije innovaties moet uiterlijk in 2025 zijn gerealiseerd.

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de omvang van de fokkolonie in het BPRC over de afgelopen tien jaar (peildatum 1 januari).

Jaar	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
Aantal	1.531	1.602	1.540	1.502	1.435	1.525	1.596	1.534	1.402	1.277

Op 20 juni 2016 zijn 5 Java-apen, die in 2014 als verstekeling aan boord van een schip uit Maleisië zijn gevonden, overgeplaatst van het BPRC naar Stichting AAP (Kamerstuk 32 336, nr. 62). Het BPRC geeft aan dat er in de afgelopen vijf jaar verder geen apen zijn overgeplaatst van het BPRC naar Stichting AAP.

Er zijn volgens het BPRC in de afgelopen vijf jaar geen overtollige dieren gedood in het BPRC.

Bij najaarsnota 2020 is besloten het BPRC gedeeltelijk te vergoeden voor de financiële gevolgen van de transitie naar minder dierproeven en meer proefdiervrije innovaties (Kamerstuk 32 336, nr. 113). De aanvullende vergoeding in 2020 was in totaal € 1,45 miljoen, waarvan € 750.000 voor de extra exploitatiekosten als gevolg van minder inkomsten uit dierproeven en € 700.000 voor eenmalige transitiekosten. Dit besluit is genomen naar aanleiding van het ADR-onderzoeksrapport dat onder andere de financiële consequenties van de transitie naar minder dierproeven en meer proefdiervrije innovaties voor het BPRC inzichtelijk heeft gemaakt (Kamerstuk 32 336, nr. 111).

In de bijdrage aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) zit geen geoormerkt budget voor dierproeven of proefdiervrije innovaties. De bijdrage aan RVO dient ter ondersteuning van de «National Contact Points» voor het Europese Kaderprogramma’s voor Onderzoek en Innovatie, genaamd «Horizon Europe». De activiteiten van het National Contact Point bij RVO bestaan hoofdzakelijk uit het geven van voorlichting, informatie en advies aan (potentiële) deelnemers van «Horizon Europe». Hiermee vergroten we de kans op succes van het Nederlandse kennisveld in het «Horizon Europe»-programma.

De in Artikel 16 (Onderzoek en Wetenschapsbeleid) opgenomen bijdragen aan (inter)nationale organisaties bevatten geen geoormerkt budget voor proefdieronderzoek of proefdiervrije innovaties. Deze bijdragen dienen als contributie van Nederland voor deelname aan grote internationale onderzoeksorganisaties.

De KNAW heeft in het briefadvies Vrijheid van wetenschapsbeoefening (2018) geanalyseerd hoe de vrijheid van wetenschapsbeoefening in Nederland is gewaarborgd. Op basis hiervan is geconcludeerd dat de bestaande juridische kaders, gedragscodes en institutionele mechanismen tezamen een goede basis bieden voor het waarborgen van deze vrijheid binnen de academische wereld en dat er geen signalen zijn voor structurele beperking van deze vrijheid. De KNAW wees er wel op dat het regelmatig actualiseren van de regelingen en codes van groot belang is en zal blijven. De KNAW staat hier nog steeds achter. De discussie over zelfcensuur van dit moment gaat vooral over een ander fenomeen, namelijk de bedreigingen aan het adres van wetenschappers, vooral op de sociale media, gerelateerd aan hun deelname aan het publieke debat. Wetenschappers voelen zich daardoor soms geremd om zich uit te spreken over hun onderzoeksresultaten in het publieke debat. Het gevolg daarvan kan een verarming van dat debat zijn, omdat de perspectieven van deze wetenschappers publiekelijk minder hoorbaar zijn. De KNAW heeft geen aanwijzing dat hetzelfde gevoel van geremdheid ook betrekking zou hebben op hun onderzoek en/of wetenschappelijke publicaties.

Voorop staat dat waarheidsvinding en objectiviteit belangrijke begrippen in de wetenschapsbeoefening zijn, maar goede wetenschapsbeoefening laat zich niet alleen in deze begrippen vangen. Het briefadvies Vrijheid van Wetenschapsbeoefening (2018) en het Rapport Academische Vrijheid in Nederland, een begripsanalyse en richtsnoer (2021) gaan niet over leidende beginselen uit de wetenschap, maar analyseren wat onder Academische Vrijheid moet worden verstaan. Deze rapporten gebruiken daarvoor de principes voor integere wetenschapsbeoefening uit de Nederlandse Gedragscode Wetenschapsbeoefening (2004) en Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit (2018).

Zoals eerder aangegeven gaat de discussie over zelfcensuur vooral over bedreigingen aan het adres van wetenschappers die deelnemen aan het publieke debat. Met de KNAW en de conclusies uit haar rapport zijn wij van mening dat de bestaande juridische kaders, gedragscodes en institutionele mechanismen de academische vrijheid borgen. Van belang is wel dat het wetenschappelijke veld, werkgevers en politiek zich nadrukkelijk en publiekelijk uitspreken tegen bedreigingen en intimidatie van wetenschappers. Wij vinden het dan ook goed dat de VSNU met de handreiking «Aanpak bedreiging en intimidatie van wetenschappers» is gekomen.

Scholen kunnen hier hun lumpsumbekostiging voor inzetten. Aandacht voor seksuele diversiteit en seksuele vorming is namelijk een verplicht onderdeel van het landelijke curriculum.

Daarnaast subsidieert OCW Gezonde School, waarbinnen ook aandacht is voor seksuele vorming. In de periode 2021–2024 is daar vanuit po, vo en mbo € 500.000 per jaar voor uitgetrokken. Daarnaast subsidieert OCW Stichting School en Veiligheid (SSV), die onder andere inzet op aandacht voor seksuele integriteit en het bespreekbaar maken van gender- en seksuele diversiteit. SSV krijgt in 2022 in totaal € 2,3 miljoen subsidie. Het bedrag voor SSV is te vinden in bijlage 4 (Subsidieoverzicht) in tabel 133, onder Instellingssubsidie Stichting School en Veiligheid. Het bedrag voor Gezonde school is te vinden in diezelfde tabel onder Overige beschikkingen op basis van de Kaderregeling subsidies OCW, SZW en VWS.

Als het gaat om het bespreekbaar maken van seksuele- en genderdiversiteit, wordt daarnaast vanuit OCW, artikel 25 Emancipatie, in de periode 2018–2023 € 1,3 miljoen uitgetrokken. Hierbij gaat het om verschillende projecten met als doel het bespreekbaar maken van seksuele- en genderdiversiteit in het PO, VO en MBO. Voor 2022 is een bedrag van € 236.000 uitgetrokken.

Aandacht voor seksuele diversiteit en seksuele vorming maakt nu al op verschillende manieren onderdeel uit van het curriculum, en zal dat ook in het bijgestelde curriculum zijn. Op basis daarvan is het de verantwoordelijkheid van de school dat jongeren hierover op school.

In november 2020 is de «strategie voor gelijkheid van lhbtiq'ers 2020–2025» door de Europese Commissie uitgebracht. Op aandringen van Nederland en gelijkgestemde lidstaten is de strategie besproken tijdens de Raad WSBVC 37 van 14 juni. Ook het Europees Parlement heeft de strategie besproken en op 14 september jl. heeft het een resolutie aangenomen dat de strategie verwelkomt. In het kader van de strategie is de Europese Commissie reeds verschillende activiteiten gestart. Zo is het begonnen met enkele (publieks)campagnes en onderzoeken, ondersteunt het lidstaten in hun beleid ten aanzien van LHBTIQ gelijkheid en biedt het financieringsmogelijkheden voor initiatieven ter bestrijding van haatmisdrijven, haatuitingen, geweld en schadelijke praktijken tegen LHBTIQ personen (programma Burgers, gelijkheid, rechten en waarden) en de rechten van slachtoffers van misdrijven, met inbegrip van LHBTIQ personen, bevorderen (programma Justitie). De eerste wetgevende voorstellen worden in 2022 verwacht. Er liggen daarom nog geen voorstellen ter behandeling in de Raad.

De gelden worden besteed aan de doelstellingen zoals verwoord in de Emancipatienota 2018–2021 (TK 30420–270). Gedetailleerde informatie over de realisatie van de doelstellingen zijn beschreven in de Opbrengsten Emancipatiebeleid (TK 30420–357). Bij dit kamerstuk is als bijlage de procesevaluatie over de strategische partnerschappen in het emancipatiebeleid gevoegd (identifier blg-969169) waarin is onderzocht in welke mate de samenwerking in strategische partnerschappen met allianties tegemoetkomt aan de verwachtingen.

Zie het antwoord op vraag 341.

Ja, Vanaf 2017 worden nieuwe subsidies voor vrouwenemancipatie verstrekt onder de regeling Gender-LHBTI gelijkheid 20217–2022.

Stichting School & Veiligheid voert een verkenning uit naar de rol van het onderwijs en de actoren binnen het onderwijs met betrekking tot het in stand houden van de genderongelijkheid tussen man en vrouw in de samenleving. In de verkenning wordt in kaart gebracht hoe in het onderwijs gewerkt kan worden aan meer bewustwording van de invloed van genderstereotype normen en verwachtingen op de sociale veiligheid en op keuzevrijheid en kansengelijkheid in studie en beroep. Genderstereotype normen zijn ook van invloed op lhbti+-leerlingen en hoe naar lhbti+-leerlingen wordt gekeken. Voor deze verkenning is een budget gereserveerd van € 50.000,-

Het budget op artikel 91 is in zijn geheel bestemd voor de nog op te stellen regeling bijzondere en aanvullende bekostiging voor het primair en voortgezet onderwijs voor de uitvoering van het Nationaal Programma Onderwijs voor het schooljaar 2022–2023.

De student kan de klacht indienen door een brief te sturen naar de klachtenfunctionaris DUO, het digitale klachtenformulier in te vullen op de website of door telefonisch contact op te nemen met DUO. Als de klacht daarna nog steeds niet naar tevredenheid is afgehandeld kan de student terecht bij de Nationale ombudsman.

Het is voor DUO technisch mogelijk om een onderscheid te maken tussen thuis- en uitwonende studenten. DUO doet dit ook nu nog bij studenten in het mbo. Het zorgt wel voor extra druk op de uitvoering en is afhankelijk van het beoogde jaar van invoering.

De keuze om dit onderscheid niet langer te maken is bij de invoering van het leenstelsel gemaakt vanwege de fraudegevoeligheid en om de uitvoering te vereenvoudigen. Als wordt gekozen voor herinvoering van het verschil tussen uit en thuiswonend, moet de informatie-uitwisseling met de Basisregistratie Personen uitgebreid worden. Het gaat dan niet alleen om gegevens van de studenten, maar ook om adresgegevens van de ouders. Daarnaast moet de handhavingscapaciteit bij DUO worden opgeschaald om te kunnen controleren of studenten daadwerkelijk wonen op het in de BRP geregistreerde adres en de uitwonende beurs dus terecht ontvangen.

Het uitzetten van onderzoek is bij OCW decentraal georganiseerd. Het grootste gedeelte van het extern uitgezet onderzoek loopt via het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) en volgens de Rijksinkoopvoorwaarden via de raamovereenkomst beleidsgericht onderzoek. Hier was van januari 2021 tot medio oktober 2021 een bedrag van € 18,4 miljoen gemoeid. Sporadisch zetten directies zelf nog aanvullend extern onderzoek uit. Beleidsdirecties en uitvoerende diensten rapporteren in het jaarverslag en de begroting over afgerond, respectievelijk voorgenomen onderzoek. Daarnaast worden alle onderzoeken openbaar gemaakt via de website www.rijksoverheid.nl.

Uiteraard wordt gesproken met de onderzoekers over de voortgang van het onderzoek en conceptrapporten worden bijvoorbeeld gecheckt op feitelijke onjuistheden. In een aantal gevallen is er daarnaast ook nog een klankbordgroep van externen betrokken om de onderzoekers van reflectie te voorzien. Welke conclusies de onderzoekers trekken en hoe zij deze verwoorden is en blijft uiteindelijk de verantwoordelijkheid van de onderzoekers. In de overeenkomst inzake op wetenschappelijke wijze uitgevoerd beleidsgericht onderzoek (ARVODI) zit tevens een integriteitsverklaring van de opdrachtgever, waarin de rijksoverheid verklaart de onafhankelijkheid van onderzoekers niet te schenden. Voor het onderzoek wat via NRO wordt uitgezet, geldt de Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit. De daarbij gehanteerde procedures borgen tevens de beginselen van onafhankelijkheid en transparantie.

Op 30 september 2021 waren er bij de directie COM van het bestuursdepartement 51 mensen in dienst. Dit betreft alle communicatiefuncties inclusief het stafbureau. Het gaat dan om 48,7 fte. Voor meer informatie over de (ontwikkeling van de) fte-bezetting van de directie COM verwijzen wij naar het overzicht op rijksoverheid.

De samenleving vraagt om steeds meer transparantie en interactie en contact met de overheid. Communicatie helpt collega’s van het ministerie om deze dialoog vorm te geven. De directie brengt verbinding tot stand tussen «Den Haag» en leraren, leerlingen, studenten, journalisten, wetenschappers, culturele instellingen, kunstenaars en anderen voor wie de Haagse besluiten in het dagelijks leven gevolgen hebben.

Communicatie levert

• – Strategisch communicatie advies, stakeholderanalyses, kernboodschappen als basis voor publiekscommunicatie en -campagnes. Bijvoorbeeld de campagnes rondom de zelftesten in het onderwijs, duiding van corona maatregelen of het tegengaan van stagediscriminatie;

• – Communicatiemiddelen om onze beleidsterreinen in beeld te brengen en te laten zien wat er in de sectoren speelt. Verhalen, video’s, visuals, interviews;

• – Woordvoering: Communicatie staat de pers te woord, bereidt interviews voor van Minister en (top)ambtenaren, schrijft persberichten en handelt interview verzoeken af;

• – Voorbereiding, organisatie en begeleiding van publieke optredens en werkbezoeken van de Ministers;

• – Speeches en toespraken voor bewindslieden en top ambtenaren;

• – Social media en webcare: op de OCW kanalen worden reportages gemaakt, informatie gegeven en vragen beantwoord;

• – Media monitoring en analyse: communicatie monitort en analyseert dagelijks de print, radio, tv, online en social media. Zo weten we wat er speelt bij onze stakeholders en wat de impact van ons beleid is. Hier kan communicatie op aangepast worden;

• – Communicatie doet regelmatig onderzoek naar wat er speelt bij relevante stakeholders (bijv. onderwijs community). Dit is input voor beleidsbeslissingen;

• – Interne communicatie, zoals intranet, OCW Magazine.

Binnen het funderend onderwijs zijn gedurende kabinet Rutte-III twee aanjagers door het ministerie ingezet. Voor de thuiszittersaanpak was voor het Ministerie van OCW van september 2018 tot en met januari 2019 Marc Dullaert actief. Eerder was Marc Dullaert van februari 2018 tot en met juni 2018 actief voor het Ministerie van VWS. De aanjager was aangesteld om de afspraken uit het thuiszitterspact na te jagen. Daartoe bezocht de aanjager regio’s in het land om wethouders en samenwerkingsverbanden tot uitvoering van het pact te bewegen en regionale pacten te sluiten. Dullaert heeft hierover gerapporteerd aan het ministerie. Voor de periode september 2018 tot en met januari 2019 is er door het Ministerie van OCW een totaalbedrag van € 38.400,00 incl. BTW betaald (voor 256 uur). Daarnaast was gedurende schooljaar 2019–2020 Merel van Vroonhoven actief als aanjager tekorten in het onderwijs. De aanjager was aangesteld om tot een versnelling en intensivering van de aanpak van de tekorten te komen. Van Vroonhoven heeft hierover gerapporteerd aan het ministerie en heeft haar rapport onder meer besproken met de Kamercommissie. Voor de opdracht was een totaalbedrag van € 60.439,50 incl. BTW en kosten zoals reiskosten overeengekomen (370 uur bezoldigd, afgesproken was één dag bezoldigd, één onbezoldigd 720 uur in totaal). Voor beide opdrachten geldt dat de gehanteerde uurtarieven marktconform zijn en passend binnen onder meer de richtlijnen van de Handleiding overheidstarieven (HOT).

Ook is vanaf kabinet Rutte-II Doekle Terpstra aangesteld als aanjager van het Techniekpact (2014–2018) en aanjager van het Zorgpact (2015–2018). Beide programma’s hadden als doel om aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt te verbeteren, en schaarste op de arbeidsmarkt te verminderen. Het Ministerie van OCW droeg in deze periode bij aan de uitvoering van het Techniekpact en het Zorgpact, ook financieel. De Ministeries van EZK en VWS waren vanuit de rijksoverheid de eerstverantwoordelijke departementen en zorgden vanuit die rol ook voor opdrachtverstrekking en salariëring van dhr. Terpstra. Daarnaast is OCW van 2017 tot 2021 betrokken geweest bij het Aanjaagteam Ondermijning (ATO). Het Ministerie van JenV was in deze vanuit de rijksoverheid het eerst betrokken ministerie en zorgde vanuit die rol voor de opdrachtverstrekking en salariëring van het team.

Hier is dit begrotingsjaar geen onderzoek naar gedaan.

Er is momenteel geen totaalbeeld te geven van de spreiding over de provincies van alle bijdragen die door de fondsen worden verstrekt. Voor een echt goed beeld van deze spreiding zouden alle subsidies die de fondsen verstrekken, moeten worden betrokken. Dit is op korte termijn niet mogelijk. Het rijk subsidieert instellingen door het hele land via de BIS en de Erfgoedwet. Spreiding vindt daarmee mede plaats via de BIS en de Erfgoedwet. Een volledig en geactualiseerd beeld van de spreiding van meerjarig gesubsidieerde instellingen door OCW en de fondsen zal voor het eind van het jaar op ocwincijfers.nl worden gepubliceerd. Ook wordt opgemerkt dat de vestigingsplaats niet per definitie iets zegt over het publiek dat wordt bereikt, omdat makers en instellingen niet per definitie produceren op de plaats waar ze gevestigd zijn. Sommige instellingen reizen met hun aanbod door het hele land, andere trekken publiek uit het hele land. En sommige producten (boeken, films) zijn uit hun aard plaatsonafhankelijk. Dit alles geldt overigens zowel voor de door de fondsen gesubsidieerde instellingen als voor instellingen in de basisinfrastructuur en de Erfgoedwet.

In de Wet op het specifiek cultuurbeleid is de wettelijke taak van de rijkscultuurfondsen vastgelegd. Artikel 9, eerste lid, van die wet bepaalt, dat de fondsen tot doel hebben het in stand houden, ontwikkelen, sociaal en geografisch spreiden of anderszins verbreiden van één of meer cultuuruitingen te bevorderen door daartoe subsidies te verstrekken. Hiermee is nadrukkelijk aangesloten bij de terminologie van artikel 2 van de Wet op het specifiek cultuurbeleid, waarin de algemene taak is opgenomen waarmee de Minister van OCW met betrekking tot cultuur is belast. Hoewel het niet expliciet in de wet is benoemd, volgt logischerwijs uit de koppeling van vorengenoemde artikelen dat de fondsen bij de uitvoering van hun taken de door de Minister vastgestelde hoofdlijnen van het cultuurbeleid volgen. Dit wordt in de eerste plaats gewaarborgd, doordat de fondsen voorafgaand aan een nieuwe vierjarige beleidsperiode hun beleidsplan dienen op te stellen aan de hand van een door de Minister bekendgemaakt beleidskader. Ook dienen de fondsen hun subsidieregelingen, op basis waarvan zij hun beleid voeren, ter goedkeuring voor te leggen aan de Minister. Goedkeuring kan uitsluitend worden onthouden wegens strijd met het recht of het algemeen belang.

Voor de periode 2021–2024 hebben de fondsen het verzoek gekregen samen op te trekken in contacten met de stedelijke regio’s. Tevens is aan de fondsen verzocht bij het opstellen van nieuwe regelingen en het aanpassen van bestaande regelingen, voor zover toepasselijk, aan te sluiten bij de algemene criteria van de basisinfrastructuur (BIS), genoemd in de nota Uitgangspunten Cultuurbeleid 2021–2024. Er bestaat geen verplichting die criteria één op één over te nemen in het eigen subsidie-instrumentarium. Omdat de fondsen als zelfstandig bestuursorgaan een eigen verantwoordelijkheid hebben, kunnen zij bij de precieze invulling van de hoofdlijnen van het cultuurbeleid zelf accenten leggen.

Analyses van DUO over de verhouding tussen klassengrootte en eindtoetsscores laten een complex en wisselend beeld zien. De resultaten op de eindtoets zijn hoger naarmate groepen in de onderbouw kleiner zijn. Voor de bovenbouw blijkt het tegenovergestelde: naarmate die klassen groter zijn, zijn de eindtoetsresultaten hoger. Voor beide bevindingen gaat het echter om minimale invloed van klassengrootte op eindtoetsscore, dus er is geen eenduidig verband aan te geven. In algemene zin weten we dat verschillende factoren van invloed zijn op de onderwijsprestaties, waarbij onder meer de mate van kwaliteitszorg van scholen en besturen een rol speelt (Staat van het Onderwijs 2021).

Voor de jaren 2021 en 2022 is er nog sprake van groei in het aantal studenten. Vanaf 2024 is er sprake van een daling in het aantal studenten. Wel is er sprake van een substitutie effect van bbl naar bol door de economie. Dit houdt in dat als de verwachte werkloosheid stijgt, er verhoudingsgewijs meer bol-studenten verwacht worden. Voor een bol-student wordt een hogere rijksbijdrage betaald dan voor een bbl-student. Dit verklaart de positieve bijstelling in tabel 92. In tabel 92 wordt het budgettair effect op de lumpsum per onderwijssector van de mutatie tussen oude en nieuwe studentenraming gepresenteerd.

Er is geen sprake van een stijging van het aantal leerlingen in het voorgezet onderwijs in 2026. In tabel 92 wordt de leerlingenraming 2020 vergeleken met de leerlingenraming 2021. In de leerlingenraming 2021. De tabel laat zien dat er sprake is van een minder sterke leerlingendaling in 2026 dan vorig jaar was geraamd.

Dat is niet bekend. Wij hebben een onderzoek uitgezet om te kijken welke lessen we kunnen trekken uit de coronapandemie in relatie tot structureel beleid. Onderdeel van deze evaluatie zal ook zijn te kijken naar de voorwaardelijke toelating. Daarin zullen instellingen en studenten bevraagd worden naar hun ervaringen omtrent de voorwaardelijke toelating. In het voorjaar van 2022 wordt de Kamer over de uitkomsten van de evaluatie geïnformeerd.

Zie het antwoord op vraag 362.

Naar huidige berekeningen van de sociale partners kost dit € 920 miljoen in 2022. Daarmee worden alle functies in het po die wat betreft zwaarte van taken en verantwoordelijkheden hetzelfde zijn aan het vo gelijkwaardig beloond. Dat zijn dus de leraren én het overige personeel. Het kabinet verhoogt met een bijdrage van € 500 miljoen het salaris van personeel in het primair onderwijs significant. Hierbij wordt beoogd dat er specifieke maatregelen genomen worden. Zoals voor de schoolleiders, het personeel in het voortgezet speciaal onderwijs, en het bieden van een carrièreperspectief.

De berekende bedragen veranderen in de loop der tijd, bijvoorbeeld door nieuwe of andere cao-afspraken van sociale partners. Daarnaast worden er tussen de onderwijssectoren ook verschillende keuzes gemaakt met de beschikbare arbeidsvoorwaarderuimte. Ook op die manier kan het verschil in de toekomst groter of kleiner worden.

Er zijn inmiddels 42 Samen naar Schoolklassen met in totaal 256 leerlingen. Dit aantal stijgt naar verwachting nog verder, want er zijn daarnaast nog 12 Samen naar Schoolklassen in oprichting.

Zoals in de Kamerbrief van 11 juni 2021 aangegeven, wordt de landelijke norm voor basisondersteuning momenteel geconcretiseerd, samen met het onderwijsveld, waaronder leraren en intern begeleiders, zodat deze goed toepasbaar is in de dagelijkse praktijk. Deze norm gaat uit van een brede basis, zoals voor leerlingen met leerproblemen, maar ook een aanbod specifiek voor hoogbegaafde leerlingen. In de volgende voortgangsrapportage Passend Onderwijs, die in december 2021 wordt verstuurd aan uw Kamer, wordt u nader geïnformeerd over de landelijke norm basisondersteuning.

Zie het antwoord op vraag 132.

We nemen geen maatregelen om de vrijwillige ouderbijdrage af te schaffen, deze blijft bestaan. Wel zorgt de recente wetswijziging vrijwillige ouderbijdrage ervoor dat die écht vrijwillig is. Scholen moeten alle leerlingen laten deelnemen aan extra activiteiten die zij organiseren, ook leerlingen van wie de ouders de vrijwillige ouderbijdrage niet betalen. De Inspectie van het Onderwijs ziet hierop toe. Daarnaast heeft de Kamer verzocht een limiet te stellen aan hoge tot zeer hoge vrijwillige ouderbijdragen. Een onderzoeksbureau heeft inmiddels de opdracht gekregen om de huidige hoogte en bestedingsdoelen van de vrijwillige ouderbijdrage en scenario’s voor het stellen van een limiet in beeld te brengen. In een verzamelbrief die op korte termijn naar uw Kamer wordt gestuurd, zal hierover meer toegelicht worden. Voor dit onderzoek is een budget gereserveerd van € 37.000 inclusief BTW (art. 3 van de OCW begroting).

Er is op dit moment geen informatie beschikbaar over het aantal leraren dat niet in loondienst is. Van het personeel niet in loondienst (PNIL) is via het jaarverslag bekend hoeveel geld er in totaal aan wordt besteed. Op basis van de jaarverslagen in 2020 bedragen de PNIL-uitgaven in verhouding tot de totale personeelsuitgaven: 3,6% in het po, 3,8% in het vo en 6,3% in het mbo. Vanaf 2020 loopt een pilot bij schoolbesturen in het primair en voortgezet onderwijs om gedetailleerde PNIL-gegevens te leveren aan DUO. Voorlopige resultaten geven aan dat schoolbesturen bereid zijn om mee te werken, maar ook dat het leveren van informatie over PNIL niet eenvoudig is. We verwachten de Kamer aan het eind van het jaar te informeren over de resultaten van deze uitvraag. Vanaf 2022 vragen we de gegevens structureel op bij de scholen, waardoor inzicht ontstaat in onder meer de verschillende functiecategorieën en aantal uren van PNIL-personeel.

Het is niet bekend hoeveel uitzend- en detacheringsbureaus er zijn en wat deze bureaus verdienen aan het uitzenden van onderwijspersoneel.

Zie antwoord 155.

Het is van belang dat alle leerlingen in Nederland het voortgezet onderwijs kunnen beginnen in een brugklas waarbij zij het meest gebaat zijn. Scholen worden daartoe op verschillende manieren opgeroepen. Middels het dashboard brede brugklassen brengt DUO regionaal het huidige aanbod in kaart. Verder is op 30 september de subsidieregeling heterogene brugklassen gepubliceerd, waarvoor € 102 mln. beschikbaar is (Staatscourant 2021, 42182, zie ook antwoord op vraag 198). De middelen zijn op de OCW-begroting opgenomen in de tabel budgettaire gevolgen van beleid van artikel 3 onder het instrument Subsidies.

De huidige bekostiging voor het basisonderwijs is voor de onderbouw gebaseerd op een groepsgrootte van 20,02 en voor de bovenbouw van 27,8. Voor de kostenberekening is aangenomen dat om alle groepen met 10% te verkleinen de bekostigde groepsgrootte met 10% wordt verkleind. Dat betekent dat de bekostigde groepsgrootte in de onderbouw naar 0,9 * 20,02 = 18,02 gaat en de bekostigde groepsgrootte in de bovenbouw gaat naar 0,9 * 27,8 = 25,02.

Hier van uitgaande moeten er om alle klassen in het basisonderwijs met 10% te verkleinen circa 7500 extra leerkrachten bekostigd worden. Inclusief 10% extra materiële instandhouding en 15% extra huisvestingskosten is daar op basis van het huidige prijspeil € 700 miljoen voor nodig.

De vakvernieuwingscommissie wiskunde vmbo is in 2020 gestart met haar werkzaamheden. Vanwege de coronabeperkingen zijn deze werkzaamheden vertraagd. Het advies voor nieuwe examenprogramma’s wiskunde in het vmbo wordt medio 2022 verwacht. De actualisatie van de examenprogramma’s wiskunde in havo en vwo, van Nederlands, van de moderne vreemde talen, van maatschappijleer en van de bètavakken start begin 2022. De werkopdracht die hiervoor aan SLO is verstrekt, heeft u ontvangen. Het vak maatschappijleer is momenteel al voor alle leerlingen verplicht. Wiskunde 2 is geen examenvak in het voortgezet onderwijs.

Zie het antwoord op vraag 46.

De motie wordt uitgevoerd door, in overleg met hogeronderwijsinstellingen, te stimuleren dat zoveel mogelijk mobiliteitsvarianten door kunnen gaan. Het besluit over deelname aan uitwisselingsprogramma’s is echter aan instellingen zelf. Instellingen maken daarbij hun eigen afweging over wat zij als veilig en verantwoord beschouwen voor hun studenten, ook gelet op de zorgplicht die de instellingen hebben en het feit dat instellingen geen verzekering kunnen afsluiten voor hun studenten als het land van bestemming kleurcode rood of oranje heeft. Veel instellingen volgen het reisadvies van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, en hebben daarnaast te maken met de regels van andere landen. In gesprek met het Ministerie van Buitenlandse Zaken is besproken dat onderwijsinstellingen verschillend omgaan met de gehanteerde kleurcodes voor doellanden en is gepleit voor zoveel mogelijk eenduidigheid. Het Ministerie van OCW heeft regelmatig overleg met de koepels, Nuffic, het Ministerie van Buitenlandse Zaken en de IND over coronamaatregelen en de invloed op studentenmobiliteit. Deze overleggen zijn vooral bedoeld om informatie uit te wisselen en het veld zoveel mogelijk duidelijkheid te bieden. De door hogeronderwijsinstellingen niet toegekende beurzen binnen het Holland Scholarship programma mogen alsnog in het collegejaar 2021–2022 toegekend worden. Nederland geeft sinds 27 juli voor geheel Europa een groen of geel reisadvies. Dat betekent dat vrijwel alle Erasmus+ uitwisselingen kunnen doorgaan.

Zie het antwoord op vraag 376.

De motie verzoekt de regering om te kijken naar wettelijke mogelijkheden zowel binnen als buiten de Wet bescherming namen en graden hoger onderwijs om sneller in te kunnen grijpen in het geval van discriminatoire uitspraken in het hoger onderwijs. In dit kader wordt momenteel interdepartementaal overleg gepleegd. Hierbij wordt de mogelijkheid van direct beroep bij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State verkend, teneinde zo de procedure tot ingrijpen te versnellen. De Tweede Kamer wordt dit kalenderjaar over de uitwerking van de motie geïnformeerd.

Uw Kamer wordt hierover voor de Begrotingsbehandeling geïnformeerd.

Er is in de EU nauwelijks animo om op dit onderwerp gezamenlijke afspraken te maken (zie ook het verslag van het Schriftelijke Overleg van de OJCS-Raad van 18 en 19 mei 2021). De meeste lidstaten juichen mobiliteit van studenten toe en ervaren geen knelpunten. Alleen Oostenrijk heeft vergelijkbare standpunten op dit gebied. In het controversieel verklaarde wetsvoorstel Taal en Toegankelijkheid is de mogelijkheid opgenomen een numerus fixus te voeren op een anderstalig traject binnen een Nederlandstalige opleiding. Dit is een instrument voor onderwijsinstellingen om te sturen op de omvang van de instroom.

Gebalanceerde studentmobiliteit wordt ook bevorderd door kwaliteitsontwikkeling van het hoger onderwijs binnen Europa. Bij de verdere uitrol van het initiatief voor de Europese Universiteiten-allianties en de evaluatie van de pilot zullen wij er op blijven aandringen dat dit initiatief bijdraagt aan gebalanceerde mobiliteit, de brain circulation waar de motie op wijst en aan de versterking van het hoger onderwijs Europa-breed. Daarmee stimuleren we opwaartse convergentie en kan een deel van de push factor voor studentenmobiliteit worden weggenomen.

Het is belangrijk dat scholen leerlingen kansrijk adviseren én kansrijk plaatsen. Po-scholen en vo-scholen hebben daartoe een gedeelde verantwoordelijkheid. Het Ministerie van OCW wijst scholen op diverse manieren op het belang van kansrijk adviseren en plaatsen geeft hiervoor handvatten, om onderadvisering te voorkomen. Zie bijvoorbeeld deze brief van april 2020. In oktober 2020 is daarnaast de Handreiking schooladvisering gepubliceerd, ontwikkeld samen met SLO om leerkrachten, intern begeleiders en schoolleiders te ondersteunen bij de versterking van de kwaliteit van het schooladvies. Het Lerarencollectief heeft (in opdracht van OCW) begin 2021 de handreiking vertaald in zes korte tutorials voor leraren. Voor deze tutorials is in 2021 een budget van € 15.000 inclusief BTW besteed (art. 3 van de OCW begroting). OCW is in overleg met Lerarencollectief, SLO, Inspectie en de raden om te bezien hoe deze activiteiten kunnen worden voortgezet voor dit schooljaar.

OCW zet niet alleen in op het voorkomen van onderadvisering, maar ook op het achteraf corrigeren van mogelijk opgetreden onderadvisering. In augustus 2021 is de Handreiking Kansrijke doorstroom na de brugklas gepubliceerd. En is in het kader van het Nationaal Programma Onderwijs (NPO) de subsidieregeling capaciteitentoets gepubliceerd. Daarmee is het voor vo-scholen mogelijk om in de jaren 2021 t/m 2023 subsidie te ontvangen voor de inzet van capaciteitentesten bij hun leerlingen. Met goed zicht op de capaciteiten van leerlingen, kunnen vo-scholen bepalen of er leerlingen zijn die wellicht op een beter passend niveau geplaatst kunnen worden. Voor de subsidieregeling capaciteitentesten is binnen het budget voor het Nationaal Programma Onderwijs € 10 miljoen voor zowel 2021 als 2022 vrijgemaakt en € 5,8 miljoen voor 2023.

Op 22 januari 2021 is uw Kamer via een Verzamelbrief geïnformeerd over uitvoering van deze motie. Met de sectororganisaties is afgesproken dat we dit gefaseerd oppakken, omdat in de coronaperiode de prioriteit lag bij de continuïteit van het onderwijs. Zie ook de beantwoording van Kamervragen over reclame in boekenpakketten. De Kamer wordt in het voorjaar van 2022 nader geïnformeerd over de vervolgstappen om betaald aanvullend aanbod in de school en reclame te ontmoedigen.

De verwachting is dat voor het eind van 2021 een brief in reactie op de motie naar de kamer wordt gezonden.

Er bestaan verschillende soorten particuliere scholen in Nederland: zelfstandige exameninstellingen (b2-scholen), Nederlandse particuliere scholen (b3-scholen) en particuliere, internationale scholen (b4-scholen). Er zijn op dit moment zes besturen van b2-scholen, met 29 vestigingen. Er zijn op dit moment 79 b3-scholen en 18 b4-scholen in Nederland. Het is niet mogelijk om een overzicht te geven van de aantallen sinds 2000, omdat deze cijfers niet gedurende deze gehele periode zijn bijgehouden.

Er is wel een gefragmenteerd beeld. Er is onderzoek gedaan naar de groei van particuliere scholen. Dat onderzoek zag op b2- en b3-scholen. Het aantal basisscholen in deze categorieën is gegroeid van ongeveer 35 in 2015 tot ongeveer 60 in 2018 en het aantal middelbare scholen van ongeveer 45 in 2015 tot ongeveer 50 in 2018. Er zijn geen cijfers voor het aantal b4-scholen in deze periode beschikbaar.

Het aantal scholen zegt overigens weinig over de grootte van het particuliere onderwijsaanbod in Nederland, omdat vooral b3-scholen vaak heel weinig leerlingen tellen.

Ook de leerlingenaantallen zijn gedurende deze periode niet bijgehouden. Het is daarom niet mogelijk om een overzicht te geven van het aantal leerlingen dat sinds 2000 tot nu onderwijs volgt op een particuliere school.

Het aantal scholen en leerlingen is de afgelopen jaren gegroeid. In totaal beslaan alle typen particulier onderwijs bij elkaar opgeteld – in termen van leerlingenaantallen – minder dan 1% van het totale funderend onderwijs.

Naar aanleiding van de motie Westerveld is het vraagstuk over de inzet en bekostiging van devices meegenomen in de evaluatie van de Wet Gratis Schoolboeken 2016–2020. Deze evaluatie is op 30 september jl. met de Kamer gedeeld. Uit een eerste schatting van OCW blijkt dat de kosten voor het structureel financieren van devices in het vo minimaal € 84 miljoen per jaar zullen bedragen en in het po minimaal € 110 miljoen per jaar. Het is aan een volgend kabinet om hier aanvullende besluiten over te nemen.

Aan deze motie is gevolg gegeven door het plan van aanpak voor de monitoring van het NP Onderwijs in het funderend onderwijs aan uw Kamer te sturen. Zie daarvoor de Kamerbrief van 7 juli 2021 (Kamerstukken, 35 570 VIII, nr. 277).

Er zijn op verschillende niveaus en in verschillende regio’s gesprekken met scholen, raden en vervolgonderwijs over maatwerkopties. Uit deze gesprekken blijkt dat er al veel maatwerkmogelijkheden zijn maar dat de kennis daarover vaak ontbreekt.

Er wordt met deze partijen verkend of bestaande maatwerkopties beter en eenduidiger onder de aandacht van scholen gebracht kunnen worden. Ook zijn we in verschillende netwerken betrokken bij een betere kennisdeling over maatwerkroutes.

De gesprekken zijn nu vooral met scholen, raden en het ministerie maar zullen de komende tijd verbreed worden naar scholieren- en studentenorganisaties om ook met hen samen te verkennen welke ideeën er leven ten aanzien van maatwerk.

De meeste scholen voor primair en voortgezet onderwijs in Nederland zijn publieke scholen. Deze scholen worden door het Rijk bekostigd. Daarnaast bestaat een klein aantal particuliere scholen. Deze ontvangen geen bekostiging van het Rijk. In totaal gaat minder dan 1% van de leerlingen naar een particuliere school.

Uw Kamer heeft in het debat over de evaluatie passend onderwijs gevraagd de wachtlijsten in het speciaal onderwijs te monitoren. Daarover zijn gesprekken gevoerd met onder meer de Inspectie van het Onderwijs, de PO-Raad, de VO-Raad, de sectorraad GO, Simea, en Vivis. Momenteel wordt gewerkt aan de uitwerking van de monitor en u wordt daarover nog voor het eind van het jaar geïnformeerd.

Zoals in de brief van 22 januari 2021 (Kamerstuk 31 293, nr. 573) is aangegeven, blijkt uit gesprekken met de PO-Raad, Lecso (nu sectorraad GO) Centrum Speciaal Onderwijs (Lecso) dat er verschillende redenen kunnen zijn waarom een leerling op een wachtlijst staat. De meest voorkomende zijn dat de procedure om een toelaatbaarheidsverklaring (tlv) af te geven nog niet is afgerond of dat de school bepaalde instroommomenten hanteert om de rust in de klas niet te veel te verstoren. Ook kan het zijn dat de leerling wacht op behandeling en pas kan worden toegelaten tot de school als de behandeling is gestart.

Dat een leerling wacht op toelating of plaatsing betekent niet dat de leerling zonder onderwijs thuiszit. In de meeste gevallen zal een leerling nog gewoon op school zitten met extra ondersteuning vanuit het samenwerkingsverband.

Uit onderzoek naar de behoefte aan nieuwe vestigingen (v)so en sbo (Oberon november 2020) is niet gebleken dat er behoefte is aan extra scholen voor speciaal (basis)onderwijs. Ook de leerlingenaantallen geven daar geen aanleiding toe. De aantallen leerlingen in het sbo en so zijn ten opzichte van 2011 gedaald. In het vso zien we een lichte stijging ten opzichte van 2011. In het vso is het mogelijk om in de behoefte aan extra onderwijsplekken te voorzien door het inrichten van (tijdelijke) nevenvestigingen.

Naar aanleiding van de motie van de leden Bruins en Van den Berge wordt door Stichting MBO Excellent een verkenning uitgevoerd naar de mogelijkheden tot uitbreiding van excellentietrajecten, waarbij ook afgevaardigden van een vakinstelling worden betrokken. In het kader van deze verkenning wordt met ondernemers, onderwijsaanbieders en aanbieders van excellentietrajecten gesproken. In november vindt een volgend gesprek plaats tussen deze verschillende partijen. Voor dat gesprek wordt ook afvaardiging van een vakinstelling uitgenodigd. OCW stimuleert samenwerking onderwijs-bedrijfsleven, onder meer via het regionaal investeringsfonds mbo. OCW stimuleert echter niet het realiseren van nieuwe kleinschalige vakscholen, dat is de verantwoordelijkheid van het onderwijs. Het is ook aan het onderwijs om in samenwerking met het bedrijfsleven te zorgen voor voldoende stageplaatsen. Het kabinet financiert de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs en Bedrijfsleven om voor voldoende stageplaatsen voor mbo-studenten te zorgen. Dit is een wettelijke taak voor SBB en de financiering daarvan is onderdeel van de instellingssubsidie aan SBB. In het kader van de coronacrisis is voor de jaren 2020, 2021 en 2022 per jaar € 4 miljoen extra subsidie voor SBB uitgetrokken voor een Actieplan stages en leerbanen om de tekorten op de stage- en leerbanenmarkt aan te pakken. De € 4 miljoen voor 2022 komt uit de NPO middelen. Ook zijn er NPO middelen bestemd voor het ophogen van de subsidieregeling praktijkleren: € 76,8 miljoen in 2021 en € 72,4 miljoen in 2022. Daarnaast is er een extra impuls van € 10,6 miljoen euro op de subsidieregeling praktijkleren beschikbaar gesteld door het kabinet voor de sectoren die zijn getroffen door de coronabeperkende maatregelen. Voor de sectoren horeca, recreatie en landbouw is bovendien in het kader van de motie Heerma een extra budget van € 10,6 miljoen voor 2019 tot en met 2024 voor de subsidieregeling praktijkleren uitgetrokken. Met de subsidieregeling praktijkleren stimuleert de overheid werkgevers om leerbanen voor mbo en ho studenten aan te bieden.

Met de stichting NOB voeren wij periodiek overleg om het belang van Nederlandse leerlingen in het buitenland te waarborgen. Momenteel werken wij met de stichting NOB aan het inlopen van vertragingen als gevolg van covid-19 maatregelen. De oplossing moet ook voorzien in een uitwerking van het openhouden van onderwijsinstellingen voor onderwijs in de Nederlandse taal en Cultuur. Wij categoriseren deze leerlingen echter niet binnen de context van inclusief onderwijs.

De post overige subsidies op basis van kaderregeling subsidies OCW, SZW en VWS en SLOA (Wet subsidiëring landelijke onderwijsondersteunende activiteiten) bedraagt in 2022 geen 7,482 miljoen euro maar een bedrag van 6,058 miljoen euro. Het betreft onder andere subsidies voor de regelingen Damu en Schoolkracht. Hier is een bedrag van circa € 3,3 miljoen mee gemoeid. Verder worden subsidies verstrekt op het gebied van Leerplanontwikkeling, Digitalisering, Passend onderwijs en Residentieel onderwijs.

Zie het antwoord op vraag 193.

Het betreft onder andere subsidies op het gebied van de curriculumherziening (Ontwikkelen van eindtermen bovenbouw vo, Vakvernieuwingen/examens bovenbouw vo CvTE/Cito etc.). Hier is een bedrag van circa € 10 miljoen mee gemoeid. Verder worden subsidies verstrekt op het gebied van Aanpak lerarentekort informatica, Stimuleringsprogramma Aanpak Dyslexie, Thuiszittersaanpak, Residentieel onderwijs.

Via het Nationaal Programma Onderwijs is het budget voor de basissubsidie opgehoogd voor de jaren 2021 met € 73 miljoen en 2022 met € 67 miljoen opgehoogd, zodat per leerwerkplek, op basis van de huidige ramingen, weer € 2.700 per jaar beschikbaar is. Daarnaast is deze subsidieregeling voor de jaren 2021 en 2022 ook verhoogd met € 6 miljoen per jaar in het hbo voor conjunctuur- en contactgevoelige bedrijfssectoren, die geraakt worden door de coronacrisis. Bovendien is het aantal BBL-studenten in 2021 en 2022 ook relatief hoog ten opzichte van latere jaren. Er is dus geen sprake van een daling, maar een incidentele verhoging.

Voor de subsidieregeling Praktijkleren is op de OCW-begroting structureel geld beschikbaar voor deze beleidsdoelen. De huidige subsidieregeling expireert namelijk eind 2022 en deze regeling zal ook in 2022 worden geëvalueerd. Na deze evaluatie zal worden besloten in welke vorm deze subsidieregeling vanaf 2023 mogelijk wordt voorgezet.

Deze post betreft het programmabudget van het Actieplan Laaggeletterdheid. Het gaat om € 20,487 miljoen in 2021, € 15,283 miljoen in 2022 en € 12,268 miljoen vanaf 2025. Het betreft hier een eenmalige ophoging van € 6 miljoen in 2021 (zie ook vraag 231). Vanaf 2022 verloopt de reeks conform begroting.

Dit is een structureel budget. De regeling kan hiermee mogelijk worden verlengd. Hierover wordt besloten in 2024.

Voor het antwoord op de eerste deelvraag zie het antwoord op vraag 403.

Met de invoering van de wet «gelijke kans op doorstroom» per 1 augustus 2020 is het makkelijker geworden om door te stromen binnen het voortgezet onderwijs en zo te stapelen. Leerlingen met een vmbo-gl- of vmbo-tl-diploma moeten worden toegelaten tot havo, indien zij aan de wettelijke doorstroomeis voldoen: een diploma met een extra vak. Voor leerlingen in het vmbo geldt dat zij zonder aanvullende regels kunnen stapelen van de ene naar de andere leerweg in het vmbo. Leerlingen met een havodiploma moeten sinds de invoering van het wettelijk doorstroomrecht onvoorwaardelijk worden toegelaten tot het vwo. Scholen mogen geen additionele toelatingseisen stellen en hebben de ruimte om leerlingen die niet volledig aan deze eisen voldoen toch toe te laten. Naast de genoemde opties in het reguliere vo, kan er ook gestapeld worden door bijvoorbeeld volwassenen: via het vavo (deeltijdonderwijs) of door gebruik te maken van het staatsexamen. Een eerder afgerond diploma is daarbij geen vereiste voor instroom. Het schrappen van aanvullende eisen is niet aan de orde en daarom is er ook geen budgettair effect voorzien.

Het programma Gelijke kansen naar de toekomst richt zich op de ontwikkeling van aantoonbaar effectieve interventies voor het verbeteren van gelijke kansen bij de start op de arbeidsmarkt. Het programma wordt in 2023 afgerond. Uit de eerste resultaten blijken bijvoorbeeld een goede voorbereiding op de arbeidsmarkt, het opdoen van relevante werkervaring en verbetering sociale netwerk en het objectiveren van werving en selectieprocedures van belang. Het uitdelen van boetes en het van overheidsopdrachten en subsidies uitsluiten van bedrijven die discrimineren bij de selectie van stagiairs zijn geen onderdeel van het onderzoek.

Vooruitlopend op de resultaten van het onderzoek in 2023 wordt in de aanpak van stagediscriminatie met verschillende acties en projecten ingezet op het vergroten van bewustwording rondom stagediscriminatie bij leerbedrijven, mbo scholen en studenten. Zo is in samenwerking met de Minister van SZW het Kennispunt Gelijke kansen, Diversiteit en Inclusie opgericht en wordt in de campagne #KIESMIJ aandacht gevraagd voor stagediscriminatie. Met het wetsvoorstel «Toezicht gelijke kansen bij werving en selectie» krijgen bedrijven de wettelijke verplichting om beleid te voeren gericht op het bevorderen van gelijke kansen bij werving en selectie. Dit geldt ook voor de werving en selectie van stagiaires.52

Met het «Actieplan stages en leerbanen» zorgt SBB voor voldoende leerplaatsen of stages bij erkende leerbedrijven. SBB richt zich hierbij onder andere op jongeren met een migratie-achtergrond. Met de aanpak jeugdwerkloosheid ontvangen scholen extra middelen om laatstejaars studenten en gediplomeerde schoolverlaters extra begeleiding en nazorg te geven. Deze maatregel richt zich onder andere op jongeren met een migratieachtergrond, die wegens (stage)discriminatie een moeilijke start op de arbeidsmarkt kennen. Dit wordt verantwoord onder artikel 4 Beroepsonderwijs en volwasseneducatie bij de budgetten SBB en Begeleidingsgesprekken jeugdwerkloosheid.

Iedere onderwijsinstelling houdt zicht op de stages die onderdeel van de opleiding zijn en eventuele tekorten. Er bestaat geen centrale instantie in het hoger onderwijs die stages en de stagetekorten in het hoger onderwijs registreert. Hierdoor is onbekend hoe groot de stagetekorten in het hoger onderwijs zijn. OCW verkent momenteel in het kader van het NPO hoe stagetekorten in het hbo gemonitord kunnen worden.