Nr. 5 VERSLAG

De leden van de CDA-fractie hebben met gemengde gevoelens kennisgenomen van het voorstel tot wijziging van de Wet Huis voor klokkenluiders en enige andere wetten ter implementatie van Richtlijn (EU) 2019/1937 van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2019 (PbEU 2019, L 305) en enige andere wijzigingen. Deze leden hebben over het voorliggende wetsvoorstel de volgende vragen.

Zij betreuren het dat de regering het voorliggende wetsvoorstel heeft losgekoppeld van de recente evaluatie van het Huis voor klokkenluiders. De regering voert aan dat uit de evaluatie bleek dat het nog te vroeg was om goed onderbouwde conclusies te trekken en dat de suggesties tot verbetering van de wet nog nadere studie en overleg vergen (memorie van toelichting, bladzijde 54). Is de regering het met ze eens, dat nu implementeren en later aanpassen risico’s met zich meebrengt die voorkomen dienen te worden? Het wetsvoorstel tot implementatie van de richtlijn dient uiterlijk op 17 december 2021 in werking te treden. Is de regering bereid verruiming te verzoeken van de implementatietermijn, zodat de evaluatie van het Huis voor klokkenluiders kan worden betrokken bij het voorliggende wetsvoorstel?

Zij onderschrijven verder de stelling van Transparency International, dat het voorliggende wetsvoorstel in de huidige vorm nodeloos complex en ontoegankelijk is, omdat aan de al zwakke Wet Huis voor klokkenluiders een definitie van een inbreuk op het Unierecht en een gescheiden meldsysteem wordt toegevoegd voor het extern melden van inbreuken op het Unierecht. Ook de Raad van State heeft kritiek op de begrijpelijkheid en uitvoerbaarheid van het wettelijk stelsel: «Door niet op alle punten het Europese en nationale regime gelijk te stellen draagt het wetsvoorstel eraan bij dat de wettelijke regels voor melders en bevoegde autoriteiten complexer worden.» Is de regering bereid het voorliggende wetsvoorstel te herzien in overleg met betrokken deskundigen, in ieder geval met het Huis voor klokkenluiders, de Stichting van de Arbeid, de Raad voor het Overheidspersoneelsbeleid (ROP), de Nationale ombudsman en Transparency International?

Zij vragen ook de regering in te gaan op het dringende advies van Transparency International om de Wet Huis voor klokkenluiders in samenhang met het voorliggende wetsvoorstel te herschrijven. Transparency International is van oordeel, dat alleen op die manier de weeffouten uit de wet kunnen worden gehaald, duidelijke taken kunnen worden geformuleerd voor de uitvoerders van de wet – waarbij de bescherming van de melder centraal moet staan – en de bepalingen uit de Europese richtlijn op een consistente manier geïmplementeerd kunnen worden. Deelt de regering de mening dat het wenselijk is dat het wettelijk stelsel van bescherming voor klokkenluiders niet tweemaal binnen korte tijd moet worden herzien?

De leden van de SP-fractie hebben met teleurstelling de implementatiewet voor de Europese klokkenluidersrichtlijn gelezen en spreken hierover allereerst hun grote zorgen uit. Het liefst zien deze leden dat de regering het wetsvoorstel intrekt en met een nieuw voorstel komt, waarin de verbetering van het Huis voor klokkenluiders is meegenomen met de volledige implementatie van de Europese richtlijn.

Zij zijn er van overtuigd dat klokkenluiders bescherming verdienen in onze samenleving, omdat zij zo dapper zijn hun eigen positie op het spel te zetten om een misstand te melden. Nog altijd worden klokkenluiders geconfronteerd met uitsluiting, pesterijen, ontslag of erger. Dit is onacceptabel. De overheid moet daarom voldoende bescherming bieden aan klokkenluiders, zodat de klokkenluider geen repercussies hoeft te vrezen en de misstand sneller boven tafel komt. Dit komt de hele samenleving ten goede. Met het voorliggende voorstel, waarbij de regering onnavolgbare keuzes maakt, wordt de bescherming voor klokkenluiders eerder verzwakt, dan versterkt. Zij verzoeken dan ook de regering het voorliggende voorstel terug te trekken en met een voorstel te komen dat de bescherming van klokkenluiders daadwerkelijk verbetert. Waarbij dus ook de richtlijn zo geïmplementeerd wordt dat iedere klokkenluider, of het gaat om een inbreuk op Unierecht of een nationale misstand of beide, dezelfde rechtsbescherming geniet en daarbij dezelfde procedures moet volgen. Is de regering hiertoe bereid? Zo nee, waarom niet?

Zij vinden verder dat het halen van een deadline voor de implementatie een slecht excuus is om een slechte wet in te voeren, en gezien het feit dat Nederland gemiddeld 12 maanden te laat is met het doorvoeren van richtlijnen en Nederland al verder is dan de meeste landen van de Europese Unie. Zij stellen dan ook voor het nieuwe wetsvoorstel samen te behandelen met de evaluatie van het Huis voor klokkenluiders. Zeker omdat de regering zelf voorstelt de wet Huis voor klokkenluiders aan te passen, zelfs de naam te veranderen, maar we niet spreken over deze wet. Dit proces alleen al maakt de behandeling van dit voorstel nodeloos ingewikkeld.

Zij vragen de regering ook in te gaan op de reden waarom deze implementatiewet op deze manier is vormgegeven. Iedere expert en ook de Raad van State wijst op de juridische lacunes die eenvoudig te verhelpen zijn. Maar ook iedereen spreekt zijn verbazing uit over de door de regering gekozen route, omdat we inmiddels voldoende ervaring en expertise hebben (opgedaan) om te weten dat dit geen stap vooruit is, maar juist achteruit. Kan de regering uitgebreid reflecteren op de reden waarom dit zo aan de Tweede Kamer wordt voorgelegd, ook met de kennis dat diezelfde Kamer meermaals heeft aangegeven volledige implementatie van de Europese richtlijn te wensen en de evaluatie van het Huis voor klokkenluiders te willen afronden.

De leden van de PvdA-fractie hebben aandachtig kennisgenomen van de wijziging van de Wet Huis voor klokkenluiders en enige andere wetten ter implementatie van de Richtlijn (EU) 2019/1937 van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2019 (PbEU 2019, L 305) en enige andere wijzigingen. Deze leden verwelkomen de richtlijn en zijn blij dat er Unie-brede minimumregels komen om klokkenluiders te beschermenen zijn daarom teleurgesteld dat de Europese richtlijn niet in zijn volledigheid wordt uitgevoerd. Tegelijkertijd maken zij zich grote zorgen over de implementatie van de richtlijn. Zij vinden dat er meer tijd moet worden genomen en dat de aanbevelingen uit de «Evaluatie Wet Huis voor klokkenluiders» moeten worden gewogen bij de implementatie.

Zij vragen zich verder af waarom de regering denkt dat de richtlijn op 17 december 2021 geïmplementeerd moet zijn. Zij betwijfelen dit en vragen zich af in hoeverre de haast die gemaakt wordt met de implementatie van de wet, terug te zien is in de kwaliteit van de wetgeving. Bovendien zijn zij bang dat de loskoppeling van de herziening van de wet en de richtlijn zorgt voor onnodige complexiteit en structurele zwakte van de wet. Kan de regering uiteenzetten waarom zij denkt dat de wet voor 17 december geïmplementeerd moet worden? Is de regering het met hen en critici eens dat het wenselijk is dat herziening van de wet tegelijkertijd met de implementatie van de richtlijn plaats kan vinden? Zij vragen zich af of de regering bereid is om de implementatie van de richtlijn uit te stellen en samen met de herziening van de wet te behandelen, zodat structurele problemen in de toekomst voorkomen kunnen worden.

Zij merken ook op dat er een verschil zit tussen de memorie van toelichting en de wetsartikelen als het gaat om de beschermde personen. Waarom zit er een verschil tussen de memorie van toelichting en de wetsartikelen? Zij zijn van mening dat het goed is als zoveel mogelijk mensen vallen onder de regeling van beschermde personen. Kan de regering verzorgen dat alle mensen die vallen onder beschermde personen in de memorie van toelichting ook terugkomen in de wet?

De leden van de ChristenUnie-fractie hebben met twijfel kennisgenomen van het voorstel van wet tot wijziging van de Wet Huis voor klokkenluiders en enige andere wetten. Deze leden staan pal voor de bescherming van klokkenluiders. Hun positie is kwetsbaar en verdient stevige wettelijke borging. Zij betwijfelen ten zeerste of dit wetsvoorstel in de benodigde borging voorziet.

Zij vinden het een gemiste kans dat de evaluatie van de Wet Huis niet is betrokken bij het voorliggend wetsvoorstel. Zo is financiële bijstand en het nemen van ondersteuningsmaatregelen in het kader van gerechtelijke procedures hard nodig. Zij vragen de regering uiteen te zetten waarom niet over is gegaan tot een bredere herziening van de wet. Voorts vragen zij of het klopt dat meerdere landen later overgaan tot de implementatie van richtlijn (EU) 2019/1937. Zij geven de regering in overweging alsnog te komen tot een hernieuwd integraal wetsvoorstel, in plaats van de huidige wet – die niet toereikend lijkt – te wijzigen. Zij vragen of de regering erkent dat voorliggend voorstel, mede door de interne gelaagdheid, veel ruimte voor interpretatie met zich meebrengt. Begrijpt de regering de zorg vanuit belangenorganisaties dat onduidelijkheid in regelgeving vaak ten koste gaat van de kwetsbaarste partij – in dit geval de klokkenluiders? Voorts vrezen zij dat met voorliggend wetsvoorstel de balans te snel doorslaat naar juridificering van meldingen, waar in de eerste plaats interne verandering noodzakelijk is. Hoe weegt de regering dit?

Het lid Omtzigt heeft met verbazing kennisgenomen van het wetsvoorstel om de klokkenluidersrichtlijn te implementeren. De wetgeving is niet geschreven vanuit het perspectief van de klokkenluider. Een gemiddelde klokkenluider wordt geen klokkenluider omdat hij daar zin in heeft, maar omdat hij/zij een misstand ziet en probeert er iets aan te doen. Meestal eerst intern en soms later via externe kanalen. De misstand is dus het centrale punt dat aangepakt moet worden. Hiertoe faalt deze wet echter op een aantal punten.

Voor klokkenluiders zijn er straks twee verschillende regimes: een nationaal regime en een regime voor de inbreuk op Unierecht. Nu is het voor gemiddelde parlementariër in de Tweede Kamer al bijzonder moeilijk om een inbreuk op Unierecht vast te stellen: Unierecht omvat namelijk verschillende terreinen en het is werkelijk ondoenlijk voor een klokkenluider om zelf vast te stellen of het een misstand is (die onder het nationale regime valt), dan wel een inbreuk op het Unierecht, dat terreinen omvat zo divers als «overheidsopdrachten, financiële diensten, producten en markten; voorkoming van witwassen van geld en terrorismefinanciering, productveiligheid en productconformiteit, veiligheid van het vervoer in de spoorwegsector, over de weg, in de zeevaart en in de binnenvaart, bescherming van het milieu, uiteenlopend van afvalbeheer tot chemische stoffen, stralingsbescherming en nucleaire veiligheid, veiligheid van levensmiddelen en diervoeders, diergezondheid en dierenwelzijn, volksgezondheid, met inbegrip van patiënten rechten en tabakscontroles, consumentenbescherming, bescherming van de persoonlijke levenssfeer en persoonsgegevens, en beveiliging van netwerk- en informatiesystemen.» De twee zaken zijn op een aantal punten niet geharmoniseerd in het wetsvoorstel: er kunnen verschillende interne meldkanalen zijn, een aanstaande inbreuk valt wel onder de bescherming en een aanstaande misstand niet.

Daarnaast is de wet toch al behoorlijk onleesbaar, omdat de wet constant verwijst naar de richtlijn. De richtlijn is echter een richtlijn en geen verordening met directe werking. Het hele idee van een richtlijn is dat hij omgezet wordt in nationale wetgeving. De wettekst verwijst echter constant naar de richtlijn, zoals in de zin: «Autoriteiten als bedoeld in artikel 11, eerste lid, van de richtlijn, voor zover bevoegd op de in artikel 2 van de richtlijn genoemde gebieden, zijn:». Dit betekent dat je, om dit wetsvoorstel te begrijpen de wet Huis voor klokkenluiders, de richtlijn en deze wet tegelijk naast elkaar moet lezen. Dat is nogal een opgave. Is de regering dan ook bereid om de wet op te schrijven zodat hij zelfstandig leesbaar is?

De memorie van toelichting is nogal vanuit het perspectief van de wetgever geschreven niet vanuit het perspectief van de klokkenluider of vanuit de werkgever. Daarom verzoekt dit lid de regering juist vanuit deze twee perspectieven de wet te beschrijven: Wat dient een klokkenluider te doen in welke omstandigheden, wat zijn zijn rechten en wat zijn bij elke stap in het proces zijn mogelijkheden? Bij de werkgever dient beschreven te worden wat de plichten zijn, hoe het kanaal eruit dient te zien.

Verder verzoekt hij de regering het wetsvoorstel te herschrijven langs bovenstaande lijnen en daarbij ook aandacht te besteden aan de volgende punten:

• 1. In de richtlijn van de Raad van Europa, waarin in meerdere moties naar verwezen wordt, staan drie kanalen, te weten «The channels for reporting and disclosures comprise: – reports within an organisation or enterprise (including to persons designated to receive reports in confdence); – reports to relevant public regulatory bodies, law enforcement agencies and supervisory bodies; – disclosures to the public, for example to a journalist or a member of parliament.»

  Wanneer kan het derde kanaal open zijn en welke bescherming heeft de klokkenluider dan? Ofwel als een klokkenluider uiteindelijk uitgeput naar een lid van de Tweede Kamer stapt, houdt hij dan onder omstandigheden zijn rechtsbescherming of niet?

• 2. Het derde kanaal is relevant wanneer het eerste en tweede kanaal duidelijk ongeschikt zijn. Een voorbeeld helpt wellicht. De Inspectie Leefomgeving en Transport zal waarschijnlijk aangewezen worden als extern orgaan, maar die inspectie heeft in een aantal gevallen zelf ernstig verzaakt. Denk hierbij aan de Stint of aan de Fyra. Die waren evident onveilig en zijn desalniettemin toegelaten. Als een klokkenluider een melding had willen doen over de onveiligheid van de Stint, was de kans dat dat succes opgeleverd had, niet bijzonder groot, schat dit lid in. Daarom verzoekt hij de regering te reflecteren op het volgende: hoe kunnen instanties die toezicht houden en onderdeel zijn van een ministerie en daarbij fouten maken bijvoorbeeld in de vergunningverlening, effectief klokkenluidersmeldingen behandelen over juist die zaken? Is niet eerst meer onafhankelijkheid gewenst?

• 3. Klokkenluiders bij geheime diensten, elitetroepen en meer in zijn algemeenheid diensten met zwaardmacht. Diensten in het veiligheids-en justitiedomein hebben een bijzondere combinatie die ervoor kan zorgen dat misstanden lang kunnen voortduren. In de aard van dit werk is het werk gevoelig en wordt er met geheimen en staatsgeheimen gewerkt. Er is vaak sprake van zeer strikt hiërarchische verhoudingen (officier tegen soldaat, cipier tegen gevangene) en een grote mate van groepscultuur. Juist in deze organisaties zijn nationaal en internationaal grote schendingen geweest van mensenrechten. Denk aan misstanden in detentiecentra, aan illegaal massaal afluisteren of illegale leveranties aan gewapende eenheden of oorlogsmisdaden. Bij welke instantie is hiervoor een geschikt meldkanaal ingericht?

• 4. Het nieuwe stelsel gaat alleen werken als de meldkanalen goed zijn. Op welke wijze is er een toezichts- en sanctieregime van toepassing op bedrijven/instellingen die geen of een slecht intern meldkanaal hebben? En wie controleert de meldkanalen in de tweede lijn? Dit is natuurlijk een uiterst relevante vraag na alle problemen bij het Huis voor klokkenluiders dat niet bepaald op orde was lange tijd. Ook het kanaal bij bijvoorbeeld de belastingdienst is lange tijd evident niet op orde geweest, waardoor de klokkenluider voorwaardelijk ontslag kreeg, dat alleen door een Kamermotie teruggedraaid is.

• 5. De zwijgcontracten in de (jeugd)zorg worden nu zelfs per wet verboden. Het punt dat in de consultatie hieromtrent van diverse zijden naar voren is gekomen, dient adequaat ondervangen te worden en helemaal wanneer er sprake is van een zwijgcontract in combinatie met een niet functionerend intern kanaal.

• 6. Dit lid sluit zich aan bij de opmerking van onder andere de Raad van State om de omgekeerde bewijslast ook van toepassing te laten zijn bij het bejegeningsonderzoek.

• 7. Voor veel klokkenluiders is publiekelijk eerherstel belangrijk. Regel dat dit ook een sanctie kan zijn aan het einde van het traject.

• 8. Dit lid verzoekt de regering in te gaan op de beschikbare financiële en psychosociale hulp voor klokkenluiders gedurende het hele traject.

• 9. Het melden van misstanden moet aangemoedigd worden en niet ontmoedigd. Een expliciete mogelijkheid om anoniem te blijven verlaagt de drempel, waardoor misstanden eerder aan het licht komen.

• 10. De eis van maatschappelijk belang moet worden geschrapt. Vaak is niet helder of er sprake is van een maatschappelijk belang. Samenhangend met het eerdergenoemde punt over de samenvoeging van het nationale regime voor het melden van een misstand en het regime voor het melden van een inbreuk op Unierecht, verzoekt hij om de definitie van «(een vermoeden van een) misstand» te verruimen naar de maatstaven van de Europese richtlijn.

Het is van groot belang dat er een goed werkende klokkenluidersregeling komt. Hiertoe dient niet alleen gelet te worden op de implementatie van de Europese richtlijn, maar ook op de wetsevaluatie van de Wet Huis voor klokkenluiders en de Richtlijn van de Raad van Europa. Al deze aspecten dienen ondervangen te worden in de nieuwe, verbeterde wet.

Het lid van de BIJ1-fractie constateert dat de richtlijn verschillende toepassingsgebieden aanwijst waaronder de normen voor het beschermen van melders zullen gelden, zoals onder andere volksgezondheid, bescherming van milieu, consumentenbescherming en bescherming van persoonlijke sfeer en persoonsgegevens. Dit lid vraagt zich af in hoeverre kwesties als racisme, (verregaand) pestgedrag en andere vormen van uitsluiting en discriminatie expliciet onderdeel zijn van deze toepassingsgebieden binnen de richtlijn, en, mits dit niet het geval is, of de regering bereid is om deze onder het mom van de in de inleiding genoemde vrijheid van lidstaten om de bescherming binnen het nationale recht uit te breiden tot andere gebieden?

Zij constateert verder dat de richtlijn verschillende voorwaarden stelt aan de beschermwaardigheid van de melding. Bijvoorbeeld dat de melder «redelijke gronden» dient te hebben door middel van het kenbaar maken van «redelijke vermoedens of bedenkingen». Zij vraagt zich af of hoe de regering deze verhoudingen tussen de machtsverhoudingen en bijbehorende risico’s die veelal in het spel zijn bij klokkenluiders, en de hier gestelde «bewijslast» voor zich ziet? Kan de regering aangeven wat haar visie is op de te verstrekken coulance op dit gebied? En in het verlengde daarvan evalueren hoe toegankelijk het maken van een melding daarmee wordt voor mensen die natuurlijk een risicovolle stap overwegen?

Zij leest ook dat interne meldingen verreweg de voorkeur genieten, vanwege het «zelfreinigende vermogen van een organisatie» die dit met zich mee kan brengen. Hierbij wordt terecht geconstateerd dat een dergelijke gang van zaken enkel mogelijk is binnen een open en toegankelijke cultuur – iets wat binnen het gesprek over klokkenluiders zelden het geval is. Kan de regering garanderen dat er op geen enkele manier gestuurd zal worden op het voorkomen van externe meldingen, vanwege de geschetste voorkeur voor interne meldingen? En dat dit op geen enkele manier, in ambitie, uitvoering of anderzijds, resulteert in een minder- of ontoereikend niveau van toegankelijkheid als het gaat om externe meldingen?

Zij leest dat het niet nemen van passende maatregelen naar aanleiding van een melding, dient te worden beoordeeld aan de hand van objectieve criteria. Kan de regering uitgebreider ingaan op de totstandkoming en uitwerking van deze criteria?

De leden van de D66-fractie lezen dat interne melding de voorkeur verdient, maar dat dat wel een open en toegankelijke cultuur vergt waar tegenspraak wordt omarmd. Acht de regering het ooit wenselijk om minimale eisen te stellen aan een transparante cultuur binnen juridische entiteiten in Nederland?

Deze leden constateren verder dat er een aantal aanbevelingen in de richtlijn staan omtrent het aanmoedigen van werknemers om intern te melden, omdat dit zou bijdragen aan de zelfreinigende cultuur van de organisatie. Zij vragen de regering toe te lichten hoe ze op een zo effectief mogelijke manier deze informatie aan werknemers willen verstrekken.

Zij lezen ook dat, na een melding, een passende maatregel vanuit de autoriteit kan zijn dat er geen nader onderzoek wordt gedaan naar aanleiding van de melding vanwege de geringe betekenis van de inbreuk. Zij vragen de regering toe te lichten wanneer een inbreuk wordt beoordeeld als gering, en wie dit beoordeelt. Op welke wijze is beroep hiertegen mogelijk?

Het algemeen uitgangspunt is dat de melder gebruik mag maken van interne meldkanalen, maar het is niet verplicht om eerst intern te melden. In de huidige Wet Huis voor klokkenluiders is het wel verplicht gesteld om eerst intern te melden. Waarom wordt daar in dit wetsvoorstel van afgeweken? De leden van de VVD-fractie begrijpen dat de EU-richtlijn de verplichting om eerst intern te melden niet verbiedt en dat intern melden zelfs wordt aangemoedigd. Als de plicht tot eerst intern melden straks niet geldt voor inbreuken op de in de richtlijn genoemde Europese wetgeving, geldt dat dan ook voor de Nederlandse situatie, waarin een vermoeden van een misstand kan worden gemeld? Met andere woorden mag voor de Nederlandse situatie nog wel «eerst intern melden» worden verplicht? Als het eerst «intern melden» niet verplicht mag worden gesteld, hoe wordt dat dan aangemoedigd? Wat doet de regering om dat te bevorderen? Deze leden vragen de regering een nadere uitleg te geven van wat er wordt voorgesteld met betrekking tot «intern melden».

In het kader van het aan de orde stellen van inbreuken op het Unierecht en het melden van vermoedens van misstanden zijn er straks verschillende mogelijkheden. Zien zij het goed dat het oplopend in zwaarte gaat om: 1) intern melden en vervolgens extern melden; 2) rechtstreeks extern melden; 3) informatie rechtstreeks openbaar maken? Is het verschil tussen «extern melden» en «rechtstreeks extern melden», dat bij het laatste de fase van intern melden wordt overgeslagen? Graag krijgen zij een verduidelijking en vragen de regering daarbij aan te geven wanneer welke mogelijkheid kan worden gebruikt. Wordt daarbij nog onderscheid gemaakt tussen het melden van schendingen van het Unierecht en het melden van misstanden in Nederland? Gaarne krijgen zij een reactie van de regering.

De leden van de D66-fractie constateren dat bij het openbaren van een melding in de media een belangrijke belangenafweging gemaakt moet worden tussen enerzijds het belang van een journalistiek medium om zich kritisch uit te laten en anderzijds de privacy van de betrokkenen. Deze leden constateren dat deze afweging niet lichtvaardig is en vragen de regering toe te lichten wie verantwoordelijk is voor deze beoordeling.

Zij lezen verder dat, volgens de richtlijn, een melder die informatie over de inbreuk openbaar maakt, eerst drie maanden moet wachten na een interne melding, en vervolgens drie maanden na een externe melding, om bescherming te genieten. Acht de regering het wenselijk dat een melder hier zolang mee moet wachten? Is de regering het ermee eens dat er in specifieke gevallen wel baat bij is voor verschillende partijen om de melding eerder dan de genoemde termijn te openbaren, en het dus wenselijk is om dan ook bescherming te bieden?

De leden van de D66-fractie constateren dat het inrichten van meldkanalen verplicht wordt binnen juridische entiteiten. Deze leden vragen de regering toe te lichten wie er op toe ziet dat dit meldkanaal er ook echt is.

Zij lezen ook dat de richtlijn hoge eisen stelt aan de inrichting van het interne meldkanaal en aan het personeel. Zij vragen de regering of ze voldoende zullen investeren in het opleiden van zulk personeel. Denkt de regering dat we op dit moment genoeg goed opgeleide mensen hebben om dit werk te kunnen verrichten?

Het lid van de BIJ1-fractie neemt kennis van het feit dat bescherming van de melder tegen benadeling alleen geldt in specifieke situaties. Kan de regering uitgebreider ingaan op de beschermingsgraad die dit biedt aan het brede scala aan mogelijke misstanden op micro en macroniveau – die allen gekoppeld (kunnen) zijn aan maatschappelijk belang?

Dit lid leest dat de regering vasthoudt aan het standpunt dat een misstand moet hebben plaatsgevonden of op het moment van het doen van een melding moet plaatsvinden. Zij is erg kritisch op deze overweging en verzoekt de regering echt te kijken naar een ruimere aanpak, die ook ruimte biedt aan toekomstgerichte preventie op basis van signalen die wijzen op toekomstige misstanden. Zij is van mening dat dit standpunt leidt tot ongewenste omstandigheden, waarin een potentiële melder een aankomend misstand moet afwachten alvorens er een melding kan worden gemaakt.

Zij leest verder dat maatregelen genomen worden om een open, veilige cultuur binnen organisaties te bevorderen. Ook valt te lezen dat hiervoor een overeenkomst is bereikt om te onderzoeken hoe dit te bereiken. Zij blijft graag op de hoogte van deze ontwikkeling en vraagt zich af in hoeverre de regering kan ingaan op de opties die hiervoor op tafel liggen, en vanuit welke invalshoeken en thema’s hiernaar wordt gekeken?

De leden van de ChristenUnie-fractie vragen zich af waarom de externe meldkanalen bij diverse toezichthouders zijn belegd. Hoe wordt hier de kwaliteit geborgd? Is het niet veel logischer het Huis te laten fungeren als centrale meldplek, die vervolgens de afhandeling van meldingen bij instanties kan neerleggen? Kan de regering aangeven waarom het belang van klokkenluiders hier niet bij zou zijn gediend? Hoe wordt in het huidige voorstel voorkomen dat klokkenluiders van het kastje naar de muur worden gestuurd? Deze leden achten de kans levensgroot dat er sprake zal zijn van weinig afstemming en ontbreken van regie. Dit zal onherroepelijk ten koste gaan van de positie van de klokkenluiders, die zich al in een kwetsbare positie bevinden. Waarom acht de regering dit toch een verstandige route?

Zij zien zich in dit punt bevestigd door het feit dat de regering niet overgaat tot het formuleren van eisen aan de externe meldkanalen, die zijn immers te divers om uniforme eisen uit te leggen. Zij vragen de regering aan te geven wat dit voor de positie van de klokkenluider betekent. Toont het feit dat zelfs een basale eis als een verplichte termijn onhaalbaar wordt geacht, niet juist aan dat het voor melders zeer lastig zal zijn te weten waar men aan toe is wanneer meerdere meldkanalen zaken behandelen. Waarom zou het onhaalbaar zijn voor een meldkanaal om binnen zeven dagen een ontvangstbevestiging te sturen en dit binnen drie of (gemotiveerd) zes maanden op te volgen?

De leden van de SGP-fractie vragen in hoeverre er gelet op de keuze van de regering om geen gelijke eisen te hanteren voor de behandeling van inbreuken en misstanden reden temeer is om in ieder geval het materieel toepassingsbereik van beiden zoveel mogelijk gelijk te schakelen.

Deze leden lezen dat er volgens de regering voor melders geen nadelen zijn van ongelijke behandeling van meldingen, aangezien de organisaties verantwoordelijk zijn voor het beoordelen van het karakter van de melding. Zij vragen of hiermee niet teveel buiten beschouwing gelaten wordt dat door dubbele meldkanalen de toegankelijkheid kan verslechteren, omdat melders toch in verwarring kunnen raken waar zij aan het goede adres zijn. Bovendien kan ten onrechte de suggestie worden gewekt dat de ene categorie meer of minder status heeft dan de andere. Zij vragen of de praktische bezwaren werkelijk dermate gewicht hebben dat een uniforme benadering daardoor uitgesloten zou moeten worden.

Het lid van de BIJ1-fractie leest dat de richtlijn lidstaten verplicht te voorzien in volledige en onafhankelijke informatie en adviezen, die gemakkelijk en kosteloos toegankelijk zijn voor melders, personen die een melder bijstaan en derden die verbonden zijn met een melder. Dit lid merkt op dat wordt geconcludeerd dat het huidige recht hierin reeds voorziet. Kan de regering ingaan op de vraag in hoeverre naast de theoretische en wetmatige kant van deze constatering, ook is getoetst rondom praktische ervaringen in deze kwestie?

Zij leest verder dat er op dit moment een herziening van de gesubsidieerde rechtsbijstand plaatsvindt die gericht is op vernieuwing en waarbij geschillen in een vroeg stadium op een laagdrempelige manier worden opgelost. Kan de regering ingaan op deze te nemen maatregelen? En kan worden gegarandeerd dat dit niet ten koste gaat van de ruimte die rechtzoekenden wordt geboden?

Het Huis voor klokkenluiders, zo lezen de leden van de SP-fractie, vraagt om een bepaling over de preventietaak van het Huis. De regering verwijst weer naar de evaluatie. Dit geeft voor deze leden des te meer het belang aan van een gezamenlijke behandeling van de twee voorstellen, omdat maatregelen die rechtstreeks betrekking hebben op het Huis de ene keer wel worden gewijzigd en andere keren niet. De achterliggende redenatie is daarbij niet helder voor deze genoemde leden. Kan de regering aangeven of er verschillen van inzicht zijn over de preventieve taak die het Huis heeft? Zo ja, welke verschillen zijn dit? Zo nee, waarom kan er niet een dergelijke taak worden opgenomen?

Zij vragen de regering ook in te gaan op de uitvoering van de motie van het lid Van Nispen over het beschermen van de vertrouwelijkheid van het Huis voor klokkenluiders (Kamerstuk 28 844, nr. 206). Al meer dan anderhalf jaar wacht de Kamer op uitvoering van de wens dat een klokkenluider niet wordt afgeluisterd door de overheid als die met het Huis spreekt. Waarom wordt dit niet geregeld?

De leden van de D66-fractie hebben vanuit de technische briefing met het Huis van klokkenluiders geconstateerd dat er een behoefte is aan meer mensen, bevoegdheden en middelen voor het Huis. Deze leden vragen de regering toe te lichten of hier in voorzien kan worden.

Zij lezen verder dat Transparency International opmerkt dat de Wet Huis voor klokkenluiders forse weeffouten bevat en deze wet beter geheel opnieuw kan worden opgesteld. De leden constateren dat er inderdaad aanpassingen nodig zijn en vragen de regering of deze wet aangepast kan worden door de regering.

Zij hebben ook kennisgenomen van de evaluatie van de huidige Wet Huis voor klokkenluiders door de Expertgroep klokkenluiders. Zij constateren dat de Expertgroep door middel van een Pilot Project een oproep doet voor meer ondersteuning, zoals bijvoorbeeld een onafhankelijke adviseur van een melder/klokkenluider. Het voorstel voor dit Interdepartementaal Pilotproject is op basis van de motie van de leden Van Raak en Van der Molen (Kamerstuk 35 570 VII, nr. 21) op 27 oktober 2020 door de Tweede Kamer unaniem aangenomen maar nog niet uitgevoerd. Acht de regering het wenselijk deze motie zo snel mogelijk uit te voeren en kan de regering toe lichten waarom dit nog niet is gebeurd?

Zij constateren ten slotte dat het hiervoor genoemde Pilot Project een maatwerkfunctie beschrijft, die een gelijk speelveld voor een melder kan scheppen. Meldingen over integriteitsschendingen door leidinggevenden hebben veelal een lange aanloop waarin melders zich niet gehoord voelen, bijvoorbeeld doordat meldingen worden geneutraliseerd. Het is noodzakelijk dat deze melders worden bijgestaan door een vertrouwenspersoon, die een supportfunctie, een voorlichtingsfunctie en een signaleringsfunctie heeft. Acht de regering het ook wenselijk dat een vertrouwenspersoon aanwezig is en kan de regering hierin voorzien binnen Nederlandse juridische entiteiten?