Nr. 1 BUITENLANDSE HANDEL EN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING (XVII)

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen (x €1 mln). Totaal €3.186,4

Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen (x €1 mln). Totaal €108,8

A. ALGEMEEN

1 1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik het departementale jaarverslag van het van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking over het jaar 2020 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking decharge te verlenen over het in het jaar 2020 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking,S.A.M. Kaag

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

Inleiding

In deze leeswijzer wordt de indeling van het jaarverslag voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS) toegelicht. In die gevallen waarin afwijkingen van de Rijksbegrotingsvoorschriften voorkomen, wordt dit beschreven.

Het jaarverslag 2020 vormt in principe een spiegel van de memorie van toelichting zoals deze op Prinsjesdag 2019 aan de Kamer is aangeboden.

De jaarverslagen van Buitenlandse Zaken (BZ) en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking dienen in nauwe samenhang te worden bezien. De inzet op het Nederlandse buitenlandbeleid komt tot uitdrukking in de Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS). Door deze bundeling wordt de onderlinge samenhang geïllustreerd en samenwerking en afstemming binnen de betrokken ministeries bevorderd.

In oktober 2017 verscheen het Regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst van het kabinet Rutte III. De ambities en uitdagingen van het kabinet zijn uitgewerkt in diverse beleidsnota’s en brieven waaronder de beleidsnota Investeren in Perspectief, Geïntegreerde Buitenland- en Veiligheidsstrategie 2018–2022 en de Integrale migratieagenda.

Buitenlandse betrekkingen zijn een zaak van het Koninkrijk der Nederlanden: Nederland in Europa, Aruba, Curaçao en Sint-Maarten, alsmede de Nederlandse openbare lichamen in het Caribisch gebied (Bonaire, Sint-Eustatius en Saba). Waar dit jaarverslag spreekt over «Nederland» of «Nederlands» wordt daarmee bedoeld: «(van) het Koninkrijk der Nederlanden», tenzij het gaat om zaken die specifiek het land Nederland betreffen, zoals het EU-lidmaatschap en ontwikkelingssamenwerking.

Focusonderwerp

De Tweede Kamer heeft als focusonderwerp van de Algemene Rekenkamer voor het Jaarverslag 2020 aangewezen "naleving van artikel 3.1 van de Comptabiliteitswet 2016’’. Hierop wordt ingegaan onder bijlage 4 van het Jaarverslag BHOS (Focusonderwerp C.W. 3.1). De tekst wordt tevens integraal opgenomen in het Financieel jaarverslag van het Rijk.

Beleidsverslag

Het beleidsverslag begint met de beleidsprioriteiten. Daarna is een tabel opgenomen met daarin een rapportage over resultaten met (OS-)indicatoren en streefwaarden (2020) en daarop volgend de realisatie van de beleidsdoorlichtingen en een overzicht van risicoregelingen. Artikelsgewijs is op hoofdlijnen gerapporteerd over de resultaten van 2020, waarbij ingegaan wordt op de algemene doelstelling, de rol en verantwoordelijkheid van de Minister voor BHOS en de beleidsconclusies. In de beleidsconclusies is per artikel aangegeven welke beleidswijzigingen hebben plaatsgevonden in de uitvoering van het beleid en welke beleidswijzigingen hebben plaatsgevonden als gevolg van het in 2020 afgeronde evaluatieonderzoek, waarbij met name wordt ingegaan op de beleidsdoorlichtingen.

Rapportage over resultaten

In het Wetgevingsoverleg van 21 juni 2016 nam de Tweede Kamer de motie-Smaling c.s. (Motie van het lid Smaling c.s. over het te volgen traject bij de jaarrekening ontwikkelingssamenwerking, Kamerstukken 34 475-XVII, nr. 8) aan om, net als bij de begroting voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, ook bij het jaarverslag doelen en resultaten nog inzichtelijker te presenteren. De motie vraagt om – zo kwantitatief mogelijk – inzichtelijk te maken in hoeverre doelen zijn behaald en welke factoren daarbij een rol hebben gespeeld. Het kabinet heeft de Tweede Kamer op 15 september 2016 een brief (Kamerstuk TK 2015–2016, 34 300-XVII, nr. 70) gestuurd met daarin de wijze van uitvoering van deze motie.

In de begroting voor 2020 zijn voor de vierde keer indicatoren en streefwaarden opgenomen. Deze indicatoren zijn te vinden onder de beleidsprioriteiten van het beleidsverslag. Daarnaast is in bijlage 3 van dit jaarverslag (departement-specifieke bijlage) een nadere toelichting en analyse per indicator opgenomen. De behaalde resultaten zijn conform de toezegging in de genoemde brief van 15 september 2017 in dit jaarverslag opgenomen. Dit is in lijn met de systematiek van verantwoord begroten, zoals vastgelegd in de Rijksbegrotingsvoorschriften (model 3.22b verwijst naar model 1.33b Rol en verantwoordelijkheid).

Indicatoren maken het effect van interventies meetbaar en drukken dit uit in te bereiken en bereikte streefwaarden op diverse niveaus: impact, outcome, output en input. De indicatoren en (waar van toepassing) streefwaarden voor deze begroting liggen voornamelijk op outcome niveau, en zijn zoveel mogelijk SMART geformuleerd (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden). Voor de indicatoren zijn methodologische notities opgesteld.

De streefwaarden en indicatoren zijn mede afgeleid van de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s), die internationaal zijn afgesproken tijdens de VN-top daarover in september 2015. Deze doelen worden zowel nationaal als internationaal gemonitord. In de indicatorentabel op pagina 22–27 is een verwijzing opgenomen naar de corresponderende SDG.

Naast de SDG’s vormen de Theories of Change een belangrijke basis. Deze geven aan hoe en waarom de door Nederland gesteunde interventies en activiteiten bijdragen aan de gewenste maatschappelijke en economische veranderingen en resultaten. De Theories of Change zijn aangepast op basis van de nieuwe BHOS-nota en te vinden op: Theories of Change Ontwikkelingssamenwerking.

Omdat niet alle resultaten kwantitatief meetbaar en te aggregeren zijn, dienen de 17 indicatoren en streefwaarden in samenhang te worden bezien met de overige in deze begroting geformuleerde (kwalitatieve) doelen en resultaten.

Inspanningen in ontwikkelingssamenwerking zullen in veel gevallen pas na een aantal jaar vruchten afwerpen en niet lineair verlopen. Daarom wordt de horizon van 2030 van de SDG’s gehanteerd. Deze termijn wordt voor de BHOS-begroting opgesplitst in drie overzienbare periodes van eerst vier en dan twee keer vijf jaar. De indicatoren en eventueel bijbehorende streefwaarden zullen daarom periodiek worden bijgesteld (eerste periode van 2017 tot en met 2020; tweede periode van 2021–2025 en derde van 2026–2030). Uitzonderingen zijn water, sanitaire voorzieningen, voorlichting over hygiëne en klimaat waarvoor per indicator reeds streefwaarden zijn vastgelegd voor 2030, het eindjaar van de SDG’s.

De werkelijk behaalde resultaten worden gerapporteerd in het jaarverslag met een toelichting op de succes- en faalfactoren. De realisaties voor de indicatoren in het jaar 2017 worden gehanteerd als referentiewaarden. De meeste streefwaarden zijn uitgedrukt in absolute getallen die in het specifieke jaar worden bereikt (aantal personen, organisaties). In een aantal gevallen betreffen de streefwaarden cumulatieve waarden (dus een optelsom van de bereikte resultaten in alle jaren binnen de meetperiode).

In de bovengenoemde Kamerbrief is aangegeven dat de rapportagesystematiek in stappen wordt aangepast, met als doel het jaarverslag en de online resultatenrapportage te integreren en op het zelfde moment te publiceren. De online resultatenrapportage is te vinden op www.NLontwikkelingssamenwerking.nl Het kost de uitvoerders van de programma’s in de diverse landen tijd om de benodigde informatie te verzamelen en daarover te rapporteren. Dit kan oplopen tot zes maanden na afloop van een kalenderjaar. Daarom is gekozen voor een methode waarbij de resultaten in het jaarverslag voortkomen uit de rapportages van de uitvoerders die zijn ontvangen en goedgekeurd in de periode van 1 oktober 2019 tot 30 september 2020. Dit geeft ook voldoende tijd om de gegevens te analyseren. Gevolg is dat de gerapporteerde resultaten gedeeltelijk behaald zijn in 2020 en voor het overige voornamelijk in 2019. Deze methode zal ook in de toekomst worden gehanteerd.

In reactie op de motie Becker/Bouali (Kamerstukken 21 501/04, nr. 209) en zoals aangegeven in de Kamerbrief over de kabinetsinzet op het gebied van EU-ontwikkelingssamenwerking (Kamerstukken 34 952, nr. 41) wordt in deze resultatenrapportage (onderdeel resultaten van EU-ontwikkelingssamenwerking) ook kort ingegaan op resultaten die de EU via het EU externe financieringsinstrumentarium heeft bereikt.

In de BHOS-begroting 2020 zijn twee nieuwe indicatoren opgenomen, voor Opvang en Bescherming in de Regio en voor Buitenlandse Handel en hierover wordt gerapporteerd in dit jaarverslag 2020.

Budgettaire gevolgen van beleid en toelichting

In de tabel Budgettaire gevolgen van beleid zijn eventuele opmerkelijke verschillen tussen de begroting en de realisatie 2020 opgenomen. Afwijkingen in de verplichtingen en ontvangsten worden toegelicht als de afwijking ten opzichte van de vastgestelde begroting groter is dan 10% op artikelniveau. Afwijkingen in de uitgaven worden toelicht indien de afwijking ten opzichte van de vastgestelde begroting groter is dan 10% op artikelonderdeelniveau én de afwijking groter is dan EUR 2 miljoen. Waar nodig wordt verwezen naar de eerste of tweede suppletoire begroting. In de budgettaire tabellen in het jaarverslag is geen onderscheid gemaakt tussen decommitteringen op oude en nieuwe verplichtingen. Alle decommitteringen worden ten gunste van de begroting gebracht.

In lijn met de toezegging aan de Kamer over het jaarverslag en de slotwet 2012 is in het BHOS-jaarverslag (onder het beleidsartikel) opgenomen of de geplande uitgaven aan een landenprogramma voor een thema lager/hoger uitvallen. Alleen afwijkingen groter dan EUR 5 miljoen zijn toegelicht. De realisaties op de landenprogramma’s zijn opgenomen in het HGIS-jaarverslag 2020.

Departementale verantwoordingsstaat en saldibalans

Verschillen in de totalen tussen de verantwoordingsstaat en de saldibalans zijn het gevolg van afrondingen.

Overige onderdelen van het jaarverslag

Voor de externe inhuur en het overzicht WNT-verantwoording 2020 wordt verwezen naar het jaarverslag van het moederdepartement, Buitenlandse Zaken.

Bedrijfsvoeringparagraaf

In de bedrijfsvoeringsparagraaf worden de belangrijkste tekortkomingen en risico’s in het begrotingsjaar benoemd. In de uitvoering van het beleid op het terrein van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking wordt gebruik gemaakt van het apparaat van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Het is om deze reden dat in de bedrijfsvoeringsparagraaf wordt verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf in het jaarverslag van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Uitzondering hierop zijn de onderdelen rechtmatigheid, de totstandkoming van de beleidsinformatie en de procesmatige beheersing van de activiteitscyclus. Bij de uitsplitsing van de begroting in 2013 in het begrotingshoofdstuk V Buitenlandse Zaken en het begrotingshoofdstuk XVII Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking zijn in navolging van een verzoek van de Algemene Rekenkamer de verantwoordelijkheden van de ministers ten aanzien van de bedrijfsvoering expliciet vastgelegd. De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor de integrale bedrijfsvoering, met uitzondering van de procesmatige beheersing van de activiteitencyclus. De belangrijkste reden voor deze splitsing is dat het merendeel van de projecten en programma’s in het kader van Ontwikkelingssamenwerking wordt uitgevoerd. De huidige opzet van het activiteitenbeheer is gestoeld op de afspraken die de toenmalige Minister voor Ontwikkelingssamen-werking met de Tweede Kamer in 1998 heeft gemaakt over de reikwijdte van de ministeriële verantwoordelijkheid voor de rechtmatigheid van besteding van middelen. Het voorschottenbeleid en beheer is daarom in het onderdeel financieel en materieelbeheer in de bedrijfsvoeringsparagraaf van hoofdstuk XVII opgenomen.

Groeiparagraaf

De opzet van de beleidsartikelen is verder in lijn gebracht met de uitgangspunten van «Verantwoord Begroten». Hierbij is met name aandacht besteed aan de presentatie van de instrumenten in de budgettaire tabellen, waarbij de toelichtingen bij de financiële instrumenten zoveel mogelijk zijn gericht op de concrete beleidsinzet van de betreffende instrumenten.

Als gevolg hiervan wijkt de indeling van de tabellen in onderdeel D. «Budgettaire gevolgen van beleid» af van de indeling ten opzichte van de realisatie 2019 en eerder. De belangrijkste wijziging heeft betrekking op de weergave van de landenprogramma's en de centrale budgetten. Vanaf BHOS jaarverslag 2020 zullen landenprogramma's en centrale programma's op hetzelfde instrument worden weergegeven. Hierdoor zullen de landenprogramma's niet langer als zodanig zichtbaar zijn.

HGIS-jaarverslag

De Nederlandse uitgaven voor buitenlands beleid, die op verschillende departementale begrotingen staan, zijn gebundeld in de Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS). In aanvulling op de departementale jaarverslagen geeft het HGIS-jaarverslag een integraal overzicht van de besteding van middelen voor buitenlands beleid. Samen met de jaarverslagen van Buitenlandse Zaken en Buitenlandse Handel & Ontwikkelingssamenwerking, wordt het HGIS-jaarverslag 2020 aangeboden aan het parlement.

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling Rijksbegrotingsvoorschriften 2021. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast. Verder werkt het Ministerie van Buitenlandse Zaken met een vooraf vastgestelde wisselkoers ten opzichte van buitenlandse valuta (de corporate rate). Deze koers wordt samen met de presentatie van de begroting vastgesteld.

Controleverklaring en auditrapport

Daarnaast voert de Auditdienst Rijk onderzoek uit naar het begrotings-beheer, het financieel beheer, de materiële bedrijfsvoering en de daartoe bijgehouden administraties van het Rijk.

Over de belangrijkste bevindingen van deze onderzoeken en van eventuele onderzoeken naar overige aspecten van de bedrijfsvoering brengt de ADR verslag uit in het jaarlijkse auditrapport waarin zowel hoofdstuk V als XVII zijn opgenomen.

B. BELEIDSVERSLAG

3. Beleidsprioriteiten

Investeren in Perspectief

Het jaar 2020 stond in het teken van een ongekende crisis. COVID-19 leidde tot ruim 80 miljoen besmettingen op de valreep van het jaar.

Het virus had een grote impact, in eerste instantie voor de volksgezondheid. De forse secundaire effecten van de crisis kwamen daarbij, met name voor ontwikkelingslanden. Dit vergrootte armoede en ongelijkheid en kwam bovenop bestaande crises als klimaatverandering en langdurige conflicten. In 2020 had anderhalf keer zoveel mensen noodhulp nodig als een jaar eerder. De mondiale economische gevolgen waren enorm, zeker voor achtergestelde groepen.

Adequate, acute hulp van de internationale gemeenschap was geboden. Het kabinet maakte eerst EUR 111 miljoen vrij op de BHOS-begroting voor bestrijding van de crisis en daarna een additioneel pakket van EUR 500 miljoen uit algemene middelen.

VN-organisaties, het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en multilaterale ontwikkelingsbanken speelden een cruciale rol in het mitigeren van de economische crisis in ontwikkelingslanden. Nederland was de grootste donor van het VN Response and Recovery Trust Fund (RRTF) voor versterking van de sociaaleconomische weerbaarheid van deze landen en steunde de Wereldbank en het IMF voor beter schuldenbeheer.

Nederland steunde de oproep van de SGVN om ‘tot uitgangspunt van de COVID-19 respons te maken, met de SDG’s als kompas. building back better’

De COVID-19 crisis had ook gevolgen voor de handel en economische diplomatie. Het kabinet spande zich in om het internationaal opererend bedrijfsleven zo goed mogelijk te blijven ondersteunen, onder meer door het organiseren van digitale handelsmissies en verruiming van regelingen binnen het bedrijfsleveninstrumentarium. Ook werd ingezet op de weerbaarheid van waardketens en vermindering van strategische afhankelijkheden.

Dit beleidsjaarverslag volgt de structuur van de begroting 2020 op hoofdlijnen. Hieronder volgt per thema toelichting op de Nederlandse inzet in dat jaar, met verwijzingen naar de impact van en respons op COVID-19.

1. Investeren in stabiliteit en armoedebestrijding

Investeren in onderwijs, werk en jeugd

Met de lancering van de Youth at Heart strategie onderstreept Nederland het belang van onderwijs, jongerenwerkgelegenheid en betekenisvolle jongerenparticipatie voor een inclusieve ontwikkeling van de samenleving. Tijdens de succesvolle online Youth at Heart conferentie riepen jongeren overheden en de internationale gemeenschap op om kwaliteit van onderwijs en kansen voor jongeren te vergroten en om inspraak in besluitvorming te geven.

Door de Nederlandse investering in het Global Partnership for Education (GPE) ontvingen 2,8 miljoen kinderen in 2019 onderwijs. Education Cannot Wait (ECW), het eerste internationale fonds voor onderwijs in humanitaire respons, bereikte met Nederlandse financiering 2,6 miljoen kinderen. Het nieuwe instrument voor innovatieve onderwijsfinanciering International Finance Facility for Education (IFFEd) stuitte onverwacht op verminderde interesse van andere donoren, waardoor niet meer aan de (garantie-)eisen van de Wereldbank kon worden voldaan.

De overgang van school naar (beter) werk werd verbeterd door de Nederlandse bijdrage aan Generation Unlimited (in 3 landen) en het nexus skills and jobs programma (8 landen). In Jordanië werd ingezet op ICT-vaardigheden voor jonge mannen en vrouwen. In Oeganda startten de eerste initiatieven van het Challenge Fund for Youth Employment (CFYE) met de private sector, met als doel fatsoenlijk werk en inkomen te creëren voor 18.650 jongeren (waarvan 75% vrouw). De tweede fase van Local Employment in Africa for Development (LEAD) begon in de focusregio’s, en de start van het Challenge Fund for Youth Employment (CFYE) met de private sector in Oeganda was een feit.

Gendergelijkheid en empowerment van vrouwen en meisjes

In samenwerking met WO=MEN Dutch Gender Platform werd het vierde Nationaal Actieplan (NAP) 1325 van Nederland ontwikkeld, om de rol van vrouwen bij vrede en veiligheid te versterken. Daarin is meer aandacht voor resultaatmeting en voor integratie van de 1325-agenda in beleid en uitvoering.

De verhoogde diplomatieke inzet van Nederland op bevordering van vrouwenrechten en gendergelijkheid in aanloop naar de viering van 25 jaar Beijing Platform of Action resulteerde in de oprichting van de Beijing+25 Action Coalition Investing in Feminist Movements & Leadership. Ook beïnvloedde NL uitkomsten van de Commission on the Status of Women (CSW), EU-raadsconclusies en het derde Gender Action Plan (GAPIII). Dit leidde tot (her-)bevestiging van het belang van vrouwenrechten, gendergelijkheid en seksuele en reproductieve gezondheid en rechten.

Door de COVID-19 pandemie vond de viering van 25 jaar Beijing en 20 jaar VN Veiligheidsresolutie 1325 niet of alleen virtueel plaats, waardoor ngo’s een minder grote bijdrage konden leveren dan voorzien. Ook liep de afronding van Funding Leadership Opportunities for Women (FLOW) en Nationaal Actieplan 1325 (NAP) vertraging op. Nederland pleitte internationaal voor betrokkenheid van vrouwen en meisjes bij besluitvorming en uitvoering van COVID-19 respons.

Seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR) 

In 2020 nam de druk op internationale afspraken over gendergelijkheid, vrouwenrechten en SRGR verder toe en werden resoluties vaker geblokkeerd, zoals bij de Commission on Population and Development (CPD). Ook wist de VS 33 landen achter een anti-SRGR initiatief te krijgen, de zogenoemde Geneva Consensus Declaration. Tegelijkertijd sprak een recordaantal van 82 landen zich en marge van de AVVN uit voor het belang van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten. Dit wist Nederland, met andere landen, door afgestemde diplomatieke inzet voor elkaar te krijgen. Ook lukte het een stevige SRGR-paragraaf overeen te komen in een VN-resolutie over de COVID-19 respons.

Nederland droeg bij aan de COVID-19 respons met een extra investering van EUR 10 miljoen in de Global Financing Facility for Every Woman Every Child (GFF) en aan eerlijke toegang tot vaccins en testcapaciteit door steun aan het multilaterale initiatief Access to COVID Tools Accelerator (ACT-A). Hierbij vroeg Nederland aandacht voor de secundaire gevolgen van de COVID-19 pandemie op gezondheidssystemen en toegang tot SRGR dienstverlening.

Betere voeding, waterzekerheid en klimaatslimme landbouw 

Meer dan 25 miljoen mensen – vooral kinderen en moeders – werden bereikt met inzet op betere voeding; 15 miljoen kleine boeren (1,6 miljoen ha. Landbouwgrond) werden ondersteund met activiteiten voor duurzaam gebruik. Extra resultaten op het gebied van voedselzekerheid werden geboekt door partners te flexibel te laten reageren op crises: bij de sprinkhanenplaag in de Hoorn van Afrika (FAO) en bij verstoorde markttoegang voor landbouwproducten als gevolg van de pandemie (IFAD, GAIN, 2-scale en SNV).

Investeringen in kennis en netwerken op het gebied van landbouw en voedsel bleken cruciaal bij de COVID-19-respons. Het Netherlands Food Partnership bracht Nederlandse partners bijeen voor een gecoördineerde respons in partnerlanden en het International Food Policy Research Institute (IFPRI) informeerde ontwikkelingslanden en de internationale gemeenschap over de impact van de COVID-19 op voedselzekerheid.

De doelstellingen voor duurzame toegang tot schoon drinkwater en tot sanitaire voorzieningen en hygiëne zijn in 2020 ruim gehaald. Door de pandemie kwam er meer aandacht voor het belang van goede hygiëne en handwasfaciliteiten.

Programma’s voor waterbeheer hebben 1,9 miljoen mensen weerbaarder gemaakt tegen gevolgen van klimaatverandering zoals overstromingen en droogte. Een groter deel van deze resultaten is behaald in de focusregio’s.

Na moeizame onderhandelingen nam de VN eind 2020 een resolutie aan waardoor Nederland samen met Tajikistan de VN Waterconferentie in 2023 zal voorzitten. De resolutie kent een prominente rol toe aan de 2030 Agenda, aan SDG6 (Schoonwater en sanitatie), mensenrechten en aan bevordering van internationale samenwerking.

Rechtvaardige en vreedzame samenlevingen 

De Nederlandse inzet op veiligheid en rechtsorde richtte zich ook in 2020 op het vergroten van legitieme stabiliteit en op het behalen van SDG16 (Vrede, Justitie en sterke publieke diensten). Onder meer kregen ruim 197.000 mensen toegang tot recht, van wie 43,8% vrouwen.

In 2020 is gestart met de uitvoering van de nieuwe Access to Justice strategie. Onderdeel van de strategie, die achtergestelde groepen als vrouwen, jongeren en ontheemden centraal stelt, is een nieuw programma met UN Women.

Structurele integratie van geestelijke gezondheid en psychosociale steun binnen vredesopbouw kreeg internationaal meer aandacht. Nederland bracht experts samen om zich te buigen over de rol van mental health and psychosocial support (MHPSS) in vredesopbouw. Dit thema werd voor het eerst opgenomen in het Report of the Secretary-General on Peacebuilding and Sustaining Peace en de Minister voor BHOS zat samen met de Plaatsvervangend SGVN een High Level Event voor.

12,8 miljoen vierkante meter land is vrijgemaakt van explosieve oorlogsresten; meer dan voorzien. Dit levert een concrete bijdrage aan verbetering van lokale veiligheid in landen als Afghanistan, Libië en Jemen. Eind 2020 werd Nederland voorzitter van de Anti Personnel Mine Ban Convention (APMBC).

Opvang en bescherming in de regio

Ook in 2020 heeft Nederland zich ingezet voor vluchtelingen, intern ontheemden en (kwetsbare) gastgemeenschappen, met name in de Hoorn van Afrika en de Syrië-regio, op het gebied van bescherming, onderwijs en werkgelegenheid.

COVID-19 heeft de situatie van ontheemde mensen substantieel verergerd. Programmering is aangepast aan de nieuwe omstandigheden. Lokale organisaties hebben daarbij een belangrijke rol gespeeld. Een voorbeeld is de ngo Abaad, die in de Syrië-regio online modules heeft ontwikkeld tegen geweld en misbruik in huishoudens, waar een hoger risico op is vanwege COVID-19.

Binnen het raamwerk van het Prospects Partnerschap is in 2020 het Opportunity Fund gestart voor Prospects partners (UNHCR, UNICEF, ILO, IFC en WB). Hieruit kunnen gezamenlijke plannen van Prospects partners worden gefinancierd, bovenop de lopende meerjarige programmering. Dit is bedoeld voor innovatie, opschaling of snel inspelen op situaties zoals de pandemie. Er zijn onder meer voorstellen goedgekeurd op het gebied van digitalisering, werkgelegenheid en skills training voor vluchtelingen en ontheemden, met een focus op jongeren.

Noodhulp en humanitaire diplomatie

Conform het beleidskader ‘Mensen Eerst!’ (Kamerstuk 34952 XVII nr. 62) maakte Nederland noodhulp mogelijk met voorspelbare, ongeoormerkte financiering van humanitaire partners èn met politieke, en diplomatieke initiatieven. Dit ten behoeve van meer effectieve en efficiënte humanitaire actie. Internationale afspraken uit de ‘Grand Bargain’ vormden hiervoor de leidraad. Dit droeg bij aan flexibelere financiering door donoren en nauwere samenwerking door hulporganisaties – ook gedurende de COVID-19-respons. Mede door Nederlands aandringen werd binnen de Country Based Pooled Funds van UN OCHA ruim 35% van de fondsen aangewend voor activiteiten van lokale NGO’s. Financiering van het OCHA Centre for Humanitarian Data in Den Haag (2020-2023) draagt bij aan meer transparantie, verantwoorder gebruik van humanitaire gegevens en het anticiperen op aanstaande humanitaire noden.

Diplomatie is een essentieel onderdeel van het humanitaire beleid. Zo is in Jemen mede door Nederlandse inzet de goedkeuring van humanitaire projecten versneld en is belastingheffing op humanitaire operaties van tafel verdwenen. Dankzij financiering van het Clingendael’s Humanitarian Negotiations Project werden ruim 700 humanitaire professionals getraind in onderhandelen over humanitaire toegang tot mensen in nood.

Met betrekking tot MHPSS werden er afgelopen jaar grote stappen gezet, volgend op de Amsterdam Conferentie van 2019. De COVID-19-pandemie versterkte het besef van het belang van mentale en psychosociale hulp (MHPSS) in crises. Nederland faciliteerde een event tijdens de humanitaire AVVN-week (december 2020) waar verschillende VN-organisaties een Call for Action lanceerden om MHPSS in de crisisrespons te integreren.

In het noodhulpbeleid ligt de nadruk op crises buiten Europa, maar in 2020 steunde Nederland ook op de Griekse eilanden programma’s van Stichting Vluchteling en de International Rescue Committee voor geestelijke gezondheid en psychosociale hulp en van de Internationale Federatie van het Rode Kruis. Na de brand in opvangkamp Moria op Lesbos ontving UNICEF een bijdrage voor steun aan kinderen en kwetsbare gezinnen.

Versterking maatschappelijk middenveld 

Onder invloed van de pandemie is de ruimte voor maatschappelijk middenveld wereldwijd verder afgenomen (State of Civil Society Report 2020). Belangrijke thema’s, zoals ongelijkheid en de klimaatcrisis dreigden op de achtergrond te raken. Nederland betrok daarom ngo's bij het verkleinen van de impact van de pandemie op de meest kwetsbaren. Daarnaast konden zij hun programma’s aan de nieuwe realiteit aanpassen via het Subsidiekader ‘NGO’s Corona Crisis’.

Nederland zette zich in 2020 in voor verbetering van de positie van mensen met een beperking, met speciale aandacht voor onderwijs, humanitaire hulp en de versterking van maatschappelijk middenveld. De internationale inzet voor mensen met een beperking is onderdeel van de SDG’s en de ambitie om achtergestelden weer perspectief te bieden.

Naast doorlopende steun voor het Addis Tax Initiative en het initiatief Tax Inspectors Without Borders financierde Nederland de ontwikkeling van een Fair Tax Monitor door Oxfam, waarmee beoordeling plaatsvindt van belastingsystemen aan de hand van gender- en ongelijkheidscriteria.

Ontwikkelingssamenwerking in EU-verband

Nederland pleitte voor een leidende rol van de EU bij de ondersteuning van partnerlanden en in multilateraal verband bij het adresseren van de COVID-19 crisis. Nederland waardeert de Team Europe benadering, waarbij de Europese Commissie, de Europese Investeringsbank en EU lidstaten nauwer samenwerken.

Onderhandelingen over het partnerschap tussen de EU en landen in Afrika, het Caraïbisch Gebied en de Stille Oceaan (ACS) leidden tot een politiek akkoord. Nederland heeft er op toegezien dat het EU onderhandelingsmandaat nauw gevolgd werd op onderwerpen als SRGR en migratie en mobiliteit.

Ook werd een akkoord bereikt over het instrument voor nabuurschapsbeleid, ontwikkeling en internationale samenwerking (NDICI) voor het Meerjarig Financieel Kader (MFK) 2021-2027. De relatie met ACS-landen wordt voortaan uit het NDICI gefinancierd, in plaats van uit het extra-budgettaire Europees Ontwikkelingsfonds. Hiervoor heeft Nederland zich jarenlang hard gemaakt.

Samen met andere lidstaten pleitte Nederland voor een ambitieuze klimaatinzet. De klimaattarget van het NDICI is nu in lijn met de overall klimaattarget van 30% voor het hele MFK. Mede dankzij Nederland is NDICI ook ambitieus over gender en SRGR, en van irreguliere migratie en gedwongen ontheemding.

In 2020 werd verder gewerkt aan de kabinetsambitie om via Delegated Cooperation (DC) meer EU-middelen in te zetten voor Nederlandse ontwikkelingsdoelen en -organisaties. Inmiddels is een viertal projecten gecontracteerd, met name op het terrein van voedselzekerheid in Sub-Sahara Afrika.

Verschuiving naar de focusregio’s

De intensivering in de focusregio’s is doorgezet, maar heeft op onderdelen vertraging opgelopen door de COVID-19 crisis en een soms sterk verslechterde veiligheidssituatie. In de Sahel zijn onder meer in Burkina Faso en Niger nieuwe programma’s tot stand gekomen. De vertegenwoordigingen in deze landen zijn opgeschaald naar ambassades. Het programma in Mali kon niet volledig worden uitgevoerd vanwege de staatgreep en de slechte veiligheidssituatie. In de Hoorn is in Somalië zowel het programma als de personele capaciteit uitgebreid. In Ethiopië leidde het eind 2020 opgelaaide conflict in Tigray tot een humanitaire crisis met negatieve gevolgen voor stabiliteit in de hele regio. De meervoudige crisis in Libanon verdiepte zich door de explosie in de haven van Beirut. De programma’s in de focusregio Midden-Oosten en Noord-Afrika konden ondanks COVID-19 lockdowns en economische terugval voor een groot deel worden uitgevoerd.

Duurzame en inclusieve groei wereldwijd

Internationale klimaatactie

Internationale beleidsbeïnvloeding leidde tot een groter draagvlak voor groen en inclusief herstel uit de crisis en vergroening van het financieel instrumentarium. Nederland speelde een leidende en aanjagende rol in de beleidsdiscussies hierover, met name in de EU en bij financiële instellingen zoals de Wereldbank.

De beleidscoherentie rond klimaat is verder versterkt, onder andere via inzet van Nederland en gelijkgezinde landen bij de multilaterale ontwikkelingsbanken op Paris Alignment en uitfasering van ‘fossiele financieringen’. Nederland heeft in de EU – als lid van de ‘kopgroep klimaat’ - gepleit voor ambitieuzere EU-klimaatdoelstellingen. Resultaat: eind 2020 besloot de EU tot een ophoging van het broeikasgasemissie-reductiedoel naar ten minste 55% in 2030.

Als covoorzitter van het NDC Partnership zette Nederland met anderen in op steun aan ontwikkelingslanden bij het verhogen van hun klimaatambities onder het Parijs Akkoord. In totaal ontvingen 63 landen steun en scherpten daarmee hun beleid aan. In reactie op de COVID-19 pandemie stuurde het NDC Partnership daarnaast adviseurs naar meer dan 30 ontwikkelingslanden om hen te helpen bij het formuleren en uitvoeren van groen herstelbeleid.

Nederland realiseerde de aangekondigde verdubbeling van de inzet op het tegengaan van ontbossing ten opzichte van een jaar eerder. Ook het doel om 2,6 miljoen mensen toegang te geven tot hernieuwbare energie werd gehaald.

Innovatie en mobiliseren van de private sector voor de SDG’s

Om het behalen van de SDG’s te versnellen, ondersteunde het kabinet partnerschappen die duurzame verdienmodellen en innovatieve producten en diensten voor de SDG’s ontwikkelen en opschalen. Zo leverde het SDG-partnerschapsfonds (SDGP) 15 nieuwe partnerschappen van bedrijven, kennisinstellingen en ngo’s op, waarvan een derde in de focusregio’s. Het Innovatiefonds ondersteunde ruim 130 ondernemers, lokaal en in Nederland.

In lijn met de motie Stoffer (Kamerstuk 35 000, nr. 50) werkte het kabinet aan het gebruik van Official Development Assistance (ODA) als hefboom voor private investeringen in nieuwe, kansrijke initiatieven in ontwikkelingslanden. Veelbelovend is de steun aan Impact Loan Exchange (ILX). Deze innovatieve organisatie wil Nederlandse pensioenfondsen, op basis van historische data over rendementen, mee laten financieren met de multilaterale ontwikkelingsbanken.

In 2020 is het partnerschap met de FMO en tussen FMO en de Europese Commissie verder versterkt. Mede dankzij deze partnerschappen kon het EU-programma NASIRA, dat wordt uitgevoerd door de FMO en zich richt op de financiering van het MKB in ontwikkelingslanden, worden verruimd. Hierdoor ontstonden er nieuwe kansen voor kleinschalige ondernemers in Afrika.

Toegang tot financiering voor Nederlandse ondernemers

Het is de ambitie van het kabinet om het voor Nederlandse ondernemers zo eenvoudig mogelijk te maken de juiste financiering te vinden voor buitenlandse activiteiten. Het kabinet wil deze ambitie verwezenlijken door middel van de oprichting van Invest International , waarmee één financieringsloket wordt gecreëerd voor deze ondernemers. Daarnaast kunnen buitenlandse overheden beter worden ondersteund bij ontwikkelingsrelevante infrastructuurprojecten. Met de oprichting komt er tevens EUR 833 mln. extra kapitaal beschikbaar voor de internationale ambities van het Nederlandse bedrijfsleven en worden zij beter gepositioneerd een bijdrage te leveren aan de SDG’s. Met het aannemen van de machtigingswet in de Tweede Kamer is er een belangrijke stap gezet voor de oprichting. Zodra de Eerste Kamer akkoord gaat met de wet wordt de oprichting geformaliseerd.

Digitaliseringsagenda BHOS 

De COVID-19 pandemie onderstreepte de urgentie van de Digitale Agenda voor BHOS en van zowel kansen als risico’s die gepaard gaan met digitalisering. Veel door Nederland gefinancierde programma’s gebruikten digitale middelen om in tijden van social distancing te blijven werken aan hun ontwikkelingsdoelen. Zo rolde UNCTAD in 2020 het eTrade for Women-initiatief voor vrouwen die digitaal ondernemen en handel drijven verder uit naar Afrika en Zuid-Oost Azië. Succesvolle vrouwelijke digitale ondernemers fungeerden hierbij als rolmodel voor nieuwe jonge digitale onderneemsters in ontwikkelingslanden. Ook ging Onderwijs in veel gevallen online, en zijn sociale media ingezet voor voorlichting over het virus onder jongeren.

Doordat de wereld als gevolg van COVID-19 in versneld tempo afhankelijk werd van digitale communicatie en technieken, namen ook risico’s toe. Nederland steunde de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) bij de online-bestrijding van desinformatie over COVID-19. Nederland pleitte ook voor een waarborg van mensenrechten bij de ontwikkeling van contact tracing apps en andere digitale middelen ter bestrijding van het virus, onder meer als lid van de Freedom Online Coalitie en donor van het International Centre for Not-for-profit Law (ICNL).

Nederland heeft zich in 2020 aangesloten bij een aantal toonaangevende coalities waaronder de Digital 4 Development Hub van de Europese Unie en de Roadmap for Digital Cooperation van de Verenigde Naties, en richt zich daar onder andere op digitale inclusie, om de kansen van ontwikkelingslanden en van jongeren en vrouwen die daar wonen in de digitale economie te vergroten. Verantwoorde inzet van digitale technologieën en data staat voor Nederland centraal. Momenteel wordt onderzocht of daarvoor aanvullende richtlijnen wenselijk zijn, naast de Principles for Digital Development.

Integrale aanpak van ketenverduurzaming en maatschappelijk verantwoord ondernemerschap

Nederland werkte met bedrijven en ngo’s aan de verduurzaming van waardeketens, eerlijker werk en inkomen in ontwikkelingslanden, en verkleining van milieu-impact. Zo organiseerde Nederland samen met de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) en Global March een bijeenkomst over de aanpak van kinderarbeid in internationale waardeketens. Dit leverde twaalf toezeggingen op van bedrijven om kinderarbeid uit hun keten te verbannen. Daarnaast ging het Dutch Initiative for Sustainable Cocoa (DISCO) van start, een samenwerking van overheid, bedrijfsleven en maatschappelijk middenveld, en werkte Nederland aan de Europese opschaling van de integrale ketenverduurzaming met bijdragen aan de EU textielstrategie, het EU sustainable Cocoa initiative en de ontwikkeling van Team Europe initiatieven op het gebied van cacao en textiel.

Het project ‘IMVO-maatregelen in perspectief’ heeft geleid tot de hoofdlijnen van nieuw IMVO-beleid, die in oktober met de Kamer zijn gedeeld. Kernelement is de inzet op een brede due diligence verplichting. Het kabinet heeft een sterke voorkeur voor een Europese brede due diligence verplichting uit oogpunt van een gelijk speelveld en een grotere effectiviteit van beleid. Nederland zet daarom maximaal in op het beïnvloeden van de ontwikkelingen in Europa om een Europese brede due diligence verplichting te realiseren. Nederland heeft hiertoe onder meer een non-paper aan commissaris Reynders gestuurd, met input voor due diligence op Europees niveau. Een voorstel hierover van de Europese Commissie wordt in 2021 verwacht. Tegelijkertijd heeft Nederland een eigen verantwoordelijkheid en moeten de bouwstenen voor wetgeving ook worden uitgewerkt. Het kabinet werkt de bouwstenen voor due diligence wetgeving uit, primair om het Europese traject te beïnvloeden. Maar Nederland is op deze manier ook optimaal voorbereid op het invoeren van nationale dwingende maatregelen zodra blijkt dat Europa te lang op zich laat wachten.

In 2020 waren er negen IMVO-convenanten in uitvoering. In juli werd de evaluatie van de IMVO-convenanten opgeleverd. In september startte een stimuleringscampagne om bedrijven te activeren en hen te ondersteunen bij het aan de slag gaan met de OESO-richtlijnen. Door RVO werd IMVO verder verankerd in het bedrijfsleveninstrumentarium van BZ. Een aantal posten werd als proef intensief begeleid bij de implementatie van de in 2019 geactualiseerde IMVO-richtlijnen voor het postennet. De implementatie van de nieuwe EU-conflictmineralenverordening die van kracht is vanaf 2021, vorderde gestaag. Het examen van Nederland in het kader van de OESO peer review van de Anti-Bribery Convention vond door COVID-19 vertraagd en online plaats. Het heeft geleid tot een rapport met aanbevelingen. Het Nationaal Contactpunt OESO-Richtlijnen (NCP) was in 2020 verantwoordelijk voor 9 lopende meldingen, rondde 3 meldingen inhoudelijk af en bracht 2 evaluaties uit van eerder afgeronde meldingen.

In lijn met de vergroeningsambitie van het kabinet die werd aangekondigd in de Kamerbrief ‘Internationaal Financieren in Perspectief’ (Kamerstuk 34952-44), is het kabinet in 2020 gestart met het uitfaseren van publieke financiële steun aan steenkolenprojecten en aan de exploratie en ontwikkeling van nieuwe voorraden olie en gas in het buitenland. Hiermee heeft het kabinet mede invulling gegeven aan de motie Sjoerdsma en Klaver (Kamerstuk 35 570 V nr. 40), die de regering oproept alle instrumenten van het buitenlandbeleid in lijn te brengen met het Klimaatakkoord van Parijs.

Investeren in een toekomstbestendig handels- en investeringssysteem

Twee ontwikkelingen zetten in 2020 druk op het mondiaal handelssysteem: de voortdurende internationale handelsfricties en de COVID-19 crisis. Door de handelsfricties werd de EU gedwongen om de vrijwaringsmaatregelen op staalproducten te verlengen en door het disfunctioneren van het WTO Appellate Body om de EU Handhavingsverordening uit te breiden. Tevens werd de FDI screeningsverordening van kracht; een raamwerk voor toetsing van buitenlandse investeringen door EU-lidstaten op nationale veiligheid en openbare orde.

De COVID-19 crisis leidde tot een explosieve vraag naar medische hulpmiddelen gepaard met een initieel achterblijven van het aanbod, het tijdelijk sluiten van grenzen, en tot een toenemende discussie over eenzijdige afhankelijkheden. Nederland lanceerde een voorstel voor een Essential Health Goods Agreement. Mede in het kader van duurzaam economisch herstel, zwengelde Nederland binnen de EU de discussie over duurzaamheid in handelspolitiek verder aan. Samen met Frankrijk presenteerde Nederland een non-paper hierover. 

Mede door COVID-19 nam de ontwikkeling van de digitale economie in snel tempo in belang toe. De onderhandelingen over e-commerce in de het kader van het Joint Statement Initiative van de WTO werden geïntensiveerd. De EU presenteerde een nieuwe datastrategie, die van belang is voor digitale handel. De onderhandelingen over de modernisering van Nederlandse investeringsakkoorden, op basis van de nieuwe modeltekst, kwamen door COVID-19 stil te liggen. Positief was dat het verdrag ter beëindiging van de intra-EU investeringsakkoorden in december 2020 door het parlement werd goedgekeurd.

3. Een proactieve handels- en investeringsagenda

Markttoegang

Bilaterale handelsakkoorden zijn het belangrijkste instrument van de EU om de markttoegang van Europese bedrijven tot derde markten te vergroten. De onderhandelingen van de EU met landen als Australië, Nieuw-Zeeland en Indonesië liepen vertraging op door COVID-19. Een positieve ontwikkeling was de inwerkingtreding van het handelsakkoord tussen de EU en Vietnam op 1 augustus 2020. Dit zal op termijn leiden tot het elimineren van 99% van de invoertarieven op Europese goederen en de markt openen voor Europese dienstverleners in een aantal sectoren die tot nu toe gesloten waren. In het akkoord is ook aandacht voor een gelijk speelveld en voor sociale en ecologische duurzaamheid. Op 28 april 2020 bereikten de EU en Mexico een politiek akkoord over de modernisering van een bestaand gemengd akkoord, de EU-Mexico Global Agreement.

De Europese Commissie presenteerde op 16 november het Single Entry Point. Bij dit klachtenmechanisme kan het EU maatschappelijk middenveld haarvisie op naleving van duurzaamheidshoofdstukken in handelsakkoorden delen, conform de kabinetsinzet in de Trade Policy Review. Vlak voor het einde van het jaar bereikten de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie een politiek akkoord met de Chinese president Xi Jinping over een investeringsakkoord tussen de EU en China (Comprehensive Agreement on Investment; CAI).

Brexit

Na maanden van intensieve onderhandelingen bereikten de EU en het VK vlak voor kerst overeenstemming over een Handels- en Samenwerkingsovereenkomst. Deze overeenkomst vormt het kader voor de nieuwe relatie tussen de EU en het VK en bevat afspraken op het gebied van handelsbetrekkingen. Het kabinet heeft zich het gehele jaar intensief ingezet om bedrijfsleven, koepels en andere belanghebbenden zo goed mogelijk voor te bereiden op de nieuwe handelsrelatie met het VK. Dit met behulp van o.a. een intensieve multimedia campagne, een online Brexitloket en een online tool, de Brexit Impact Scan.

Excellente dienstverlening voor het MKB en startups

De kern van het kabinetsbeleid, zoals verwoord in de Handelsagenda is door COVID-19 niet veranderd. De impact van de pandemie dwong de overheid wel om de dienstverlening aan het internationaal actieve bedrijfsleven drastisch bij te stellen.

Nederlandse vertegenwoordigingen in het buitenland hebben een belangrijke rol gespeeld om Nederlandse ondernemers ter plaatse te helpen om knelpunten als gevolg van de crisis op te lossen.

Beurzen en missies zijn afgelast en er is coulance betracht bij vergoeding van reeds door bedrijven gemaakte kosten voor deelname aan programma’s en activiteiten. Tegelijkertijd is er volop ingezet op actuele informatievoorziening over corona-maatregelen en extra markt- en sectorrapporten op nieuwe kansen en duurzaam herstel.

Bij aanvang van de uitbraak van COVID-19 zijn bij de Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (RVO) en de Kamer van Koophandel (KvK) noodloketten ingericht. Honderden COVID-19-gerelateerde vragen zijn beantwoord en meer dan één miljoen unieke bezoekers bezochten de webpagina’s van RVO over internationaal ondernemen. Met meer dan 5000 ondernemers is er 1-op-1 contact geweest.

Er is een verbeterde RVO Exportwijzer opgezet, waarmee (toekomstige) internationale ondernemers snel en eenvoudig de weg kunnen vinden in het beschikbare aanbod aan informatie, financiering en andere vormen van ondersteuning.

Nederland is in 2020 volgens de Startup Genome Ranking van de vijfde naar de derde plek gestegen van beste startup ecosystemen in Europa.

Om het internationaal vrouwelijk ondernemershap potentieel beter te benutten is een gerichte campagne gestart, genaamd Groei over Grenzen. In deze campagne vertellen (vrouwelijke) ondernemersnetwerken en rolmodellen in video-interviews, vlogs, vakpersartikelen, meet-ups, talkshows en roadshows over hun ervaringen met de dienstverlening van RVO en het postennet bij het internationaal zakendoen.

Maatwerk in de economische diplomatie

In 2020 is de gedifferentieerde benadering van het kabinet met een zwaartepunt op kansrijke markten voor Nederlandse ondernemers voortgezet.

Voorafgaand aan de COVID-19 uitbraak in Europa vonden succesvolle economische missies plaats naar de VS, Indonesië, België en Israël en de Palestijnse Gebieden. Vanaf medio maart konden geen fysieke missies meer plaatsvinden vanwege de pandemie en is overgegaan op virtuele economische missies naar de Verenigde Staten, Frankrijk, ASEAN-5, Mexico, Italië en Polen.

De inreisbeperking naar Nederland van reizigers uit derde landen die niet op de veilige landenlijst van de EU staan en die met hun reis aantoonbaar een bijdrage leveren aan het belang van de Nederlandse economie en samenleving is per 21 september 2020 versoepeld.

In het kader van de vergroening van het handelsinstrumentarium zijn er stappen gezet om het beleid ten aanzien van exportkredietverzekeringen (EKV) zo aan te passen dat er meer ruimte ontstaat voor transacties die bijdragen aan het Klimaatakkoord van Parijs.

Er is vooruitgang geboekt met de ontwikkeling van een methode om de exportkredietverzekeringsportefeuille beter te meten op duurzaamheid.

De COVID-19-crisis heeft geleid tot uitstel van de Wereldtentoonstelling Expo 2020 Dubai met één jaar naar oktober 2021 tot en met maart 2022. Ondanks uitstel is de belangstelling voor deelname aan dit mondiale evenement in Dubai vanuit het bedrijfsleven en kennisinstellingen onverminderd groot.

De grote steden, de topsectoren en uitvoeringsorganisaties op het gebied van onderwijs, toerisme en sport hebben gewerkt aan de uitvoering van de in 2019 gelanceerde NL branding strategie: ‘Solving global challenges together’.

De Taskforce Handelsbevordering NL-Afrika heeft een vijftal projectvoorstellen voor het Nederlands MKB ontwikkeld met betrekking tot de volgende sectoren en thema’s: gezondheidszorg, agrofood, afval- en circulaire oplossingen, duurzame energie en water.

Herinrichten van het publieke en private handels- en investeringsbevorderende netwerk

Internationaal Strategisch Overleg (ISO NL), NLinBusiness (NLIB), Trade and Innovate NL (TINL) en NL Works (‘de Werkplaats’) hebben hun werk gecontinueerd om de NLse concurrentiepositie in de wereld te versterken.

COVID-19 heeft geleid tot een versnelde inzet op de strategische, meerjarige publiek-private samenwerking binnen het kader van het Internationaal Strategisch Overleg (ISO NL).

De portefeuillehouder voor startups en scale-ups is begin 2020 toegetreden tot ISO NL waarmee aandacht voor deze specifieke groep vorm heeft gekregen.

Als onderdeel van het Impuls pakket is er voor een aantal markt-thema-combinaties met het nieuwe instrument Strategische Meerjarige Marktbewerking (SMM) aanvullende ondersteuning gekomen voor een snellere start van deze intensieve PPS-aanpak. Er zijn twee pilots gestart met deze nieuwe aanpak en inzet is dit op te schalen met vijf projectplannen in 2021.

In het kader van het amendement Weverling (Kamerstuk 35 300, nr. 19) dat tot doel heeft bilaterale innovatiesamenwerking (BIS) te ondersteunen is een eerste pilot gestart en zal een tweede pilot in 2021 starten.

Het rapport over de voortgang en resultaten van het Publiek Private Samenwerking (PPS)-ecosysteem over de eerste twee jaar is gepubliceerd. De diverse ISO-onderdelen zijn steeds beter op hun taken toegerust en de eerste resultaten worden steeds breder zichtbaar. Het versterken van de onderlinge samenwerking tussen de verschillende onderdelen behoeft aandacht.

Rapportage over resultaten: indicatoren en streefwaarde

OS-indicatoren

Zoals vermeld in de leeswijzer is uitvoering gegeven aan motie-Smaling c.s., waarbij doelen en resultaten inzichtelijker worden gepresenteerd in het jaarverslag. In de begroting voor 2020 zijn zeventien OS-indicatoren en streefwaarden opgenomen. Uit de tabel blijkt dat voor acht van de zeventien indicatoren het gerealiseerde resultaat boven de streefwaarde ligt. Voor zeven indicatoren ligt de realisatie onder de streefwaarde. Er zijn twee indicatoren zonder streefwaarden.

De verklaringen voor deze hogere of lagere realisaties worden per indicator toegelicht in bijlage 3. In het algemeen geldt dat hogere realisaties het gevolg zijn van een relatief groot aantal programma’s dat aan het einde van zijn levensduur is. Vaak worden in de eindfase van programma’s de meeste resultaten geboekt, omdat de vruchten pas enige tijd na de start van de investering geplukt kunnen worden. In sommige gevallen dragen grote multilaterale programma’s meer bij dan ingeschat aan de resultaten van op bepaalde indicatoren. Aan de andere kant leidt de afronding van een aantal grotere programma’s ook tot lagere realisaties bij andere indicatoren.

Bij lagere realisaties zijn ook een aantal andere oorzaken aan de orde: de pandemie, of zoals programma’s die nog in een opbouwfase zijn of trager tot resultaten leiden vanwege capaciteitsgebrek, doelgroepen die niet goed bereikt kunnen worden door logistieke problemen, of andere internationale donoren die achterblijven in het leveren van hun bijdragen. Andere problemen die de resultaten van programma’s negatief beïnvloeden zijn een verslechterende veiligheidssituatie en een krimpende ruimte voor maatschappelijke organisaties in partnerlanden. Bovendien kan het daadwerkelijk aantal bereikte mensen niet altijd worden berekend, omdat data ontbreken of niet betrouwbaar blijken te zijn. Daarnaast kunnen er externe factoren zijn met een positieve of negatieve invloed op de realisaties zoals politieke omstandigheden en marktontwikkelingen, nationaal beleid of klimaat.

De resultaten voor deze 17 indicatoren staan niet op zichzelf. Ze zijn gekoppeld aan thematische Theories of Change en worden aangevuld met thematische indicatoren in de resultatenrapportage (online resultatenrapportage via www.NLontwikkelingssamenwerking.nl), zie ook leeswijzer.

Overzicht risicoregelingen

Toelichting op overzicht risicoregelingen

DGGF

Het Dutch Good Growth Fund (DGGF) is een revolverend fonds dat financiering verschaft voor ontwikkelingsrelevante en risicodragende investeringen en exporttransacties en bestaat uit drie onderdelen. Binnen alle drie de onderdelen van het DGGF is het mogelijk om garanties te verstrekken. Voor onderdeel 2 houdt de fondsbeheerder zelf een reserve aan ter grootte van de verstrekte garanties, waardoor het begrotingsrisico voor BHOS beperkt is.

Daarnaast is de fondsbeheerder in de gelegenheid gesteld om het toegekende budget volledig in te kunnen zetten en is bepaald dat de fondsbeheerder voor een hoger bedrag dan het beschikbare budget aan contracten/committeringen kan aangaan met intermediaire fondsen. Het gaat hier om een overcommitteringsruimte, in de vorm van een garantie van BHOS aan de fondsbeheerder van maximaal EUR 100 miljoen. Eventuele verliezen zullen ten laste van het investeringskapitaal worden gebracht, waardoor er geen extra begrotingsrisico voor BHOS is.

Daarom wordt hieronder alleen ingegaan op onderdeel 1 en 3 van het DGGF. Door het verstrekken van garanties kan het DGGF onverwachts geconfronteerd worden met onvoorziene uitgaven indien de garantieverstrekking leidt tot claims. Er kan een flinke mismatch in de tijd optreden tussen inkomsten en uitgaven. Om een buffer op te kunnen bouwen en de schommelingen in de tijd op te kunnen vangen wordt voor onderdeel 1 en 3 van het DGGF, ingevolge artikel 2.21 van de Comptabiliteitswet 2020, gebruik gemaakt van het instrument «interne begrotingsreserve». De huidige omvang van de begrotingsreserve is gerelateerd aan de uitstaande garantieverplichtingen en de verwachte groei van de portefeuille in 2021.

Per saldo is in 2020 voor EUR 124,301 miljoen aan garanties en/of wisselfinancieringen verstrekt.

In 2020 is de begrotingsreserve per saldo met EUR 2,762 miljoen afgenomen. Dit saldo bestaat uit een storting van ontvangen premies en aflossingen van wisselfinancieringen ad EUR 2,248 miljoen en een onttrekking van EUR 5,010 miljoen. De begrotingsreserve komt daarmee per 31 december 2020 op EUR 53,647 miljoen. Voor het DGGF is een garantieplafond ingesteld in lijn met het garantiekader. Het cumulatieve bedrag dat op enig moment aan garanties binnen het DGGF kan uitstaan is gemaximeerd op EUR 675 miljoen. De hoogte van het garantieplafond is in de beleidsevaluatie DGGF in 2020 geëvalueerd.

FOM

Voor Nederlandse bedrijven die actief zijn op buitenlandse markten is een effectief functionerend bedrijfsleveninstrumentarium evenals goede economische diplomatie van groot belang. In 2016 is gewerkt aan een herziening van het bestaande non-ODA financieringsinstrumentarium. Door deze herziening wordt – op basis van additionaliteit van de overheid – optimaal ingespeeld op veranderende marktomstandigheden en financieringsbehoeftes.

De Faciliteit Opkomende Markten (FOM) en Finance for International Business (FIB) zijn afgebouwd. De karakteristieken van deze regelingen zijn gecombineerd in het Dutch Trade and Investment Fund (DTIF) met als doel meer maatwerk te kunnen bieden, alsmede een meer homogene bediening aan het NL-bedrijfsleven, waardoor de doelgroep beter kan worden bereikt. De middelen die vrijkomen uit de bestaande begrotingsreserves voor de FOM en de FIB worden ingezet voor DTIF. Er is EUR 0,51 miljoen aan premies ontvangen. In 2020 is EUR 1,450 miljoen uitgekeerd als schade In 2020 is EUR 11,747 uit de begrotingsreserve FOM ingezet voor het DTIF. De begrotingsreserve FOM komt daarmee per 31 december 2020 op EUR 30,560 miljoen. Omdat er geen nieuwe garanties meer worden verleend onder het FOM, is het plafond verlaagd naar EUR 13,196 miljoen. Dit is overeenkomstig het totaal aan uitstaande garanties.

DTIF

Het Dutch Trade and Investment Fund (DTIF) is een revolverend fonds dat financiering verschaft voor risicodragende investeringen en exporttransacties en bestaat uit twee onderdelen. Binnen beide onderdelen is het mogelijk om garanties te verstrekken. Binnen onderdeel twee worden garanties verstrekt in de vorm van wisselfinancieringen. Door het verstrekken van garanties kan het DTIF onverwachts geconfronteerd worden met onvoorziene uitgaven indien de garantieverstrekking leidt tot claims. Er kan een flinke mismatch in de tijd optreden tussen inkomsten en uitgaven. Om een buffer op te kunnen bouwen en de schommelingen in de tijd op te kunnen vangen wordt voor beide onderdelen van het DTIF, ingevolge artikel 2.21 van de Comptabiliteitswet 2020, gebruik gemaakt van het instrument «interne begrotingsreserve». De uiteindelijke hoogte van de begrotingsreserve is gerelateerd aan de hoogte van de garantieplafonds die voor de onderdelen van het DTIF zijn vastgesteld. Er is besloten een initiële storting van EUR 5 miljoen in de begrotingsreserve te doen bij de start van het DTIF ter dekking van het extra financiële risico dat de Staat kan gaan lopen door het verstrekken van garanties en wisselfinancieringen.

Per saldo is in 2020 voor EUR 18,894 miljoen aan garanties en/of wisselfinancieringen verstrekt.

In 2020 is de begrotingsreserve per saldo met EUR 10,939 miljoen toegenomen. Dit saldo bestaat uit een storting van ontvangen premies en aflossingen van wisselfinancieringen ad EUR 2,698 miljoen en een onttrekking van EUR 7,888 miljoen. Op basis van de verstrekte garanties/wisselfinancieringen en de verwachting voor 2021 is een storting verricht van EUR 16,09 miljoen. De stand van de begrotingsreserve komt per 31 december 2020 op EUR 26,052 miljoen.

Voor het DTIF is een garantieplafond ingesteld in lijn met het garantiekader. Het cumulatieve bedrag dat op enig moment aan garanties binnen het DTIF kan uitstaan is gemaximeerd op EUR 140 miljoen.

DRIVE

Met DRIVE faciliteert de minister voor BHOS investeringen in publieke infrastructuurprojecten die bijdragen aan een goed ondernemingsklimaat en de ontwikkeling van de private sector in lage- en middeninkomenslanden. DRIVE doet dit middels het verstrekken van subsidies met of zonder terugbetalingsverplichting (lening of à fonds perdu) aan het bedrijfsleven. Ook kunnen garanties worden verstrekt en is er aanvullende Exportkredietverzekering (EKV) beschikbaar. Het garantieplafond voor DRIVE is vastgesteld op EUR 55 miljoen per jaar. Ter afdekking van de risico’s en ter compensatie van de mismatch in de tijd tussen (premie)inkomsten en uitgaven (ten behoeve van schades), is afgesproken een interne begrotingsreserve aan te houden volgens de hefboom 1:4. Er is besloten een initiële storting van EUR 12,5 miljoen in de begrotingsreserve te doen, bij start van DRIVE ter dekking van het extra financiële risico dat de Staat kan gaan lopen door het verstrekken van garanties en verzekeringen. Er is in 2019 een garantie verstrekt vanuit DRIVE van EUR 49,293 miljoen. Deze garantie is in 2020 geherwaardeerd tot een bedrag van EUR 52,354 miljoen. Er zijn in 2020 geen premies ontvangen of schades uitgekeerd. De stand van de begrotingsreserve komt per 31 december 2020 op EUR 12,5 miljoen.

Overzicht revolverende fondsen

Revolverende fondsen zijn belangrijk voor BHOS, met ingang van het jaarverslag 2019 wil BHOS meer inzicht geven in de revolverende fondsen door de beschikbare informatie aangaande deze fondsen op een meer overzichtelijke manier te presenteren. Het betreft de fondsen die in het rapport van de Algemene Rekenkamer zijn onderzocht en deze zijn aangevuld met de nieuwe fondsen Dutch Fund for Climate and Development (DFCD), FarmFit, One Acre Fund en AGRI3.

Toelichting op overzicht revolverende fondsen

Revolverende fondsen hebben als kenmerk dat investeringen na enige tijd worden terugontvangen waarna deze middelen ingezet kunnen worden voor nieuwe investeringen passend binnen het doel van het fonds. Tweede Kamer, vergaderjaar 2019–2020, 35 470 XVII, nr. 1 36 Fondsbeheerders is benadrukt dat, waar mogelijk en verantwoord, bij nieuwe investeringen de nadruk op de focusregio’s ligt.

DGGF

Dutch Good Growth Fund onderdeel 1 en 2. Onderdeel 1 en 2 van DGGF richt zich op het bevorderen van ondernemerschap in ontwikkelingslanden. De begunstigde van het DGGF zijn ondernemers.

DTIF

Dutch Trade & Investment Fund richt zich op het ondersteunen van Nederlandse bedrijven die zaken willen doen met niet-ontwikkelingslanden en niet terecht kunnen bij reguliere banken.

MASSIF

MASSIF is gericht op het verbeteren van toegang tot financiering voor het MKB in ontwikkelingslanden.

Building Prospects

Het Building Prospects Fonds is een voortzetting van het Infrastructure Development Fund en richt zich op het (deels) financieren van infrastructuurprojecten in ontwikkelingslanden.

AEF

Het Access to Energy Fund is opgericht met als doel energietoegang voor mensen in ontwikkelingslanden te vergroten. Met behulp van risicodragend kapitaal maakt AEF investeringen in hernieuwbare energie in ontwikkelingslanden «bankable».

CIO / AEF II

Climate Investor One is door FMO ontworpen om private investeringen in hernieuwbare energie projecten in ontwikkelingslanden verder te versnellen.

DFCD

Het Dutch Fund for Climate and Development is een fonds voor klimaatactie in ontwikkelingslanden gericht op het tegengaan van klimaatverandering en versterking van de weerbaarheid tegen de gevolgen van klimaatverandering, als uitvloeisel van de Nederlandse toezeggingen onder de Overeenkomst van Parijs.

GAFSP 

Het Private Sector Window van dit fonds richt zich op innovatieve financiering met als doel commerciële mogelijkheden van het MKB en kleinere boerenbedrijven in de logica van lokale, nationale en internationale productketens te ontwikkelen.

PIDG

De Private Infrastructure Development Group is gericht op het ontwikkelen en financieren van private infrastructuur in ontwikkelingslanden.

One Acre Fund 

Het One Acre Fund ondersteunt kleine boeren in Afrika met de financiering van noodzakelijke activa. (Tweede Kamer, vergaderjaar 2019–2020, 35 470 XVII, nr. 1 37)

Farmfit Fund

Het Farmfit Fund dient ter financiering van een programma voor versterking van en toegang tot financiële diensten voor kleine boeren en MKB in de agrarische sector in ontwikkelingslanden in samenwerking met het internationale bedrijfsleven.

AGRI3 Fund

Het AGRI3 Fund heeft tot doel banken, andere financiële instellingen en landbouwbedrijven te stimuleren zakenmodellen te ontwikkelen met bosbescherming, herbebossing en implementatie van innovatieve landbouwoplossingen terwijl de levensstandaard van lokale boeren wordt verbeterd.

Overzicht COVID-19 steunmaatregelen

4. Beleidsartikelen

Artikel 1: Duurzame economische ontwikkeling, handel en investeringen

A. Algemene doelstelling

Verminderen van armoede en maatschappelijke ongelijkheid, bevorderen van duurzame inclusieve groei wereldwijd en versterken van het internationaal verdienvermogen van Nederland. Daartoe werkt Nederland aan een duurzaam handels- en investeringssysteem inclusief Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO), versterking van de Nederlandse handels en investeringspositie en aan versterking van de private sector en arbeidsmarkt in ontwikkelingslanden.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Het vergt een kabinetsbrede inspanning om deze doelstellingen te verwezenlijken. De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking werkt hiertoe in het bijzonder samen met de Minister van Financiën, de Minister en staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat, de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en de Minister van Infrastructuur en Waterstaat.

De minister is verantwoordelijk voor:

Financieren

• • Het voeren van een op maat gesneden en onderling samenhangend financieel instrumentarium gericht op export- en investeringsbevordering voor het Nederlands en lokaal bedrijfsleven in ontwikkelingslanden, handelsfacilitatie en markttoegang. In het licht van internationale ontwikkelingen en toenemende concurrentie internationaal inzetten op een verbetering van het gelijk speelveld in het financieel instrumentarium gericht op export- en investeringsbevordering.

• • Het financieel ondersteunen van het Nederlandse en lokale midden- en kleinbedrijf en startups om met eigentijdse oplossingen bij te dragen aan duurzame economische ontwikkeling wereldwijd.

• • Het financieren van diverse bilaterale en internationale programma’s die bijdragen aan een gunstig ondernemingsklimaat en innovatief ondernemerschap in lage- en middeninkomenslanden, met in het bijzonder aandacht voor (jeugd)werkgelegenheid en innovatie.

• • Het financieren van het National Contact Punt (NCP) voor de OESOrichtlijnen voor multinationale ondernemingen belast met voorlichting over de OESO-richtlijnen, en het behandelen van klachten met betrekking tot het nakomen van de OESO-richtlijnen door Nederlandse bedrijven.

Stimuleren

• • Het bevorderen van het nakomen van de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen door het Nederlandse bedrijfsleven, onder meer door middel van dialoog, voorlichting, IMVO-convenanten, het bedrijfsleveninstrumentarium voor BHOS en steun aan internationale initiatieven.

• • Het bevorderen van werkgelegenheid en ondernemerschap in lage- en middeninkomenslanden, vooral voor jongeren en vrouwen.

• • Stimuleren van ketenverduurzaming in lage- en middeninkomenslanden.

• • Het stimuleren van het bedrijfsleven en kennisinstellingen, Nederlands en lokaal, om met hun internationale activiteiten bij te dragen aan oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen, bijvoorbeeld die zoals benoemd in de SDG's van de VN.

• • Het faciliteren en ondersteunen van Nederlandse bedrijven om zaken te doen op buitenlandse markten, waaronder in lage- en middeninkomenslanden, met behulp van kennis en informatie, contacten en netwerken, positionering en belangenbehartiging (incl. financiering). Hierbij is speciale aandacht voor het Nederlandse midden- en kleinbedrijf, startups en clustergewijze samenwerking van bedrijven op buitenlandse markten.

• • Het stimuleren van een aantrekkelijk internationaal vestigingsklimaat voor buitenlandse investeringen in Nederland ten behoeve van een versterkt internationaal verdienvermogen van Nederland.

• • Het stimuleren van goed bestuur in de vorm van goede wet- en regelgeving, betrouwbare instituties en actoren en verbeterde belastingregimes in lage- en middeninkomenslanden.

Regisseren

• • Een actieve bijdrage leveren aan het schragen en bevorderen van een op regels gebaseerd mondiaal handels- en investeringssysteem, met oog voor duurzaamheid, inclusiviteit en een gelijk speelveld, onder meer via de WTO, OESO en G20.

• • Het bevorderen van duurzame, inclusieve bilaterale handelsakkoorden van de EU met derde landen en effectieve implementatie van deze handelsakkoorden.

• • Het bevorderen van internationale kaders voor IMVO via de VN, OESO, EU en voluntary principles on security and human rights.

• • Het vorm en inhoud geven aan economische diplomatie, economische missies en inkomende en uitgaande bezoeken, en het opstellen en bewaken van de afgestemde reisagenda van het kabinet.

• • Het bevorderen van publiek-private samenwerking op het terrein van internationaal ondernemen, onder andere via het publiek-private stelsel met aan de private kant krachtenbundeling via NL International Business, aan de publieke kant het Trade & Innovate NL netwerk en daartussen in de publiek-private ‘Werkplaats’. De nieuw opgerichte International Strategy Board (ISB) zal zicht houden op het realiseren van de gezamenlijke internationaliseringsstrategieën en daarover aan private en publieke partijen adviseren.

• • Het invulling geven aan de internationale kant van het topsectorenbeleid.

• • Het inhoud geven aan de mede-beleidsverantwoordelijkheid voor de Exportkredietverzekering (EKV) met de Minister van Financiën.

• • Het afstemmen van Nederlandse inspanningen op het gebied van private sectorontwikkeling en duurzame en inclusieve groei met die van andere multilaterale en bilaterale donoren, met bijzondere aandacht voor programma’s van de Europese Commissie en EU-lidstaten.

Uitvoeren

• • Het behandelen van klachten van Nederlandse bedrijven in het buitenland bedrijven, onder andere over oneerlijke concurrentie.

• • Het uitvoeren van controle op de export van strategische goederen, zoals in de EU en internationale kaders overeengekomen.

• • Nationale implementatie en uitvoering van internationale sancties, waar die export gerelateerde maatregelen betreffen.

• • Het aansturen en vormgeven van de inzet van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) op het gebied van handelsbevordering en private sector ontwikkeling en het strategisch aansturen van de Nederlandse ontwikkelingsbank FMO.

• • Het aansturen van het Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) met als oogmerk het aantrekken van buitenlandse investeerders naar Nederland, samen met de Minister van Economische Zaken en Klimaat.

C. Beleidsconclusies

Private sector ontwikkeling

Gevolgen COVID-19 pandemie

Door de gevolgen van de COVID-19 pandemie werden jongeren en vrouwen relatief hard geraakt. Voor deze groepen namen kansen op fatsoenlijk werk en inkomen verder af. Programma’s om bedrijven en banen te behouden, met name voor jongeren en vrouwen, mede om straks beter uit de crisis te komen.

Extra activiteiten werden gestart om de handel in essentiële goederen en diensten op gang te houden, liquiditeit voor het MKB op peil te houden, garanties te verstrekken voor medische klinieken en sociale vangnetten in te richten voor kwetsbare groepen.

Nederlandse betrokkenheid wederopbouw haven Beiroet

Naast extra inzet op humanitaire hulp heeft Nederland kort na de explosie in Beiroet een eerste high level missie naar Beiroet gestuurd met deelname van de Haven Rotterdam. Daarop is met de Wereldbank gewerkt aan een overzicht met opties voor havenhervormingen en zijn baggerwerkzaamheden voorbereid om de haven weer toegankelijk te maken voor grote schepen. Op de langere termijn zal Nederland alleen steun verlenen aan Libanon als de inkomende regering noodzakelijke politiek-economische hervormingen doorvoert.

Handelsagenda

Via de Kamerbrief voortgang Handelsagenda 2020 is de Kamer geïnformeerd over de voortgang van de publiek-private samenwerking gericht op totstandkoming van een gezamenlijke internationale strategie, branding en meerjarige programmering ter bevordering van de internationalisering van MKB en startups. De inzet heeft zich vanaf maart 2020 voortgezet op andere wijze; vrijwel alle handelsbevorderende activiteiten, zoals missies, beurzen en evenementen hebben in digitale vorm plaatsgevonden. Het beleid is ongewijzigd omdat het nog steeds goed aansluit op het streven om het Nederlandse bedrijfsleven internationaal op de kaart te zetten als innovatieve aanbieder van oplossingen voor maatschappelijk uitdagingen.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

De verplichtingenrealisatie op artikel 1 is per saldo lager dan voorzien in de ontwerpbegroting. In de eerste suppletoire begroting wordt nog een verhoging gemeld door de verlenging van twee subsidies op het gebied van duurzame productie en handel. In de tweede suppletoire begroting wordt een verhoging gemeld in verband met het aangaan van langdurige partnerschappen zodat de effectiviteit van onze uitvoeringspartners kan worden verhoogd. Dit betreffen tienjarige partnerschappen met IDH (Initiatief Duurzame Handel), Agriterra (Economic Governance en Institutions) en met Mondiaal FNV en CNV Internationaal in het kader van het vakbondsmedefinancieringsprogramma (Economic Governance en Institutions).

Per saldo is de verplichtingenrealisatie op artikel 1 verlaagd doordat er minder nieuwe subsidies dan verwacht zijn verstrekt bij DRIVE en kon de subsidie voor het vakbondsmedefinancieringsprogramma niet meer in 2020 worden verstrekt. De lagere uitputting van het verplichtingenbudget werd tevens veroorzaakt door een afname in de aangegane garantieverplichtingen van DGGF en FOM.

Uitgaven

Artikel 1.1

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2020 zijn de uitgaven op artikel 1.1 lager uitgekomen dan verwacht. In de eerste suppletoire begroting werd er op dit artikelonderdeel een verhoging van het budget gemeld.

De verlaging van de realisatie komt enerzijds doordat een deel van het budget op artikel 1.1 is overgeheveld naar artikel 1.2 ter dekking van ‘opdrachten internationaal ondernemen’. Dit betreft opdrachten die door de RVO worden uitgevoerd ter ondersteuning van het Nederlands MKB. Anderzijds is er sprake geweest van een verlaagde vraag naar het IMVO Voucherprogramma door de huidige COVID-19 pandemie en een lager verstrekt voorschot aan de SER voor het uitvoeren van de secretariaatsfunctie voor de IMVO convenanten.

Artikel 1.2

Op artikel 1.2 is de realisatie ten opzichte van de ontwerpbegroting hoger dan verwacht. In de eerste suppletoire begroting is initieel een verlaging toegelicht. Deze verlaging was toe te schrijven aan de overheveling van een bijdrage aan de uitvoering van extra controles ten aanzien van internationaal sanctiebeleid bij de douane.

In de eerste suppletoire begroting is ook gemeld dat op dit artikelonderdeel voor de uitvoering van de amendement Amhaouch en Weverling (Kamerstuk, 35 300 XVII, nr. 19) eenmalig EUR 2 miljoen is vrijgemaakt voor internationalisering van het MKB in de regio’s via het Trade Relations Programma. De middelen worden verspreid over twee jaar aan de partners beschikbaar gesteld. Naar aanleiding van het amendement Weverling (Kamerstuk, 35 300 XVII, nr. 25) is vanaf 2020 EUR 4 miljoen vrijgemaakt voor twee pilotprojecten. Deze projecten dienen ter ondersteuning van het bedrijfsleven bij het opzetten van langdurige, bilaterale innovatiesamenwerkingsprojecten, die inzicht zullen moeten geven in de mogelijke aansluitingen van het Nederlandse (internationale) innovatiebeleid en het handelsbeleid.

De uiteindelijke verhoging van het uitgavenbudget op artikelonderdeel 1.2 wordt veroorzaakt door een toegenomen vraag naar het DTIF-instrument. Dit komt enerzijds voort uit de opbouw van opdrachten en de portefeuille sinds de start van het instrument en anderzijds door een verminderd aanbod vanuit de banken, mede ingegeven door de COVID-19 pandemie. Deze uitgaven (volledig non-ODA) zijn gedekt door een onttrekking uit de FOM-begrotingsreserve.

Ook zijn de uitgaven aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederlands (RVO) hoger uit dan eerder verwacht. Dit heeft diverse oorzaken, zowel wat betreft programma-uitgaven als uitvoeringskosten. De stijging van de RVO uitvoeringskosten heeft te maken met de tariefstijging van de RVO ten opzichte van het vorige uitvoeringsjaar, de uitvoering van het COVID-impulspakket voor het Nederlands bedrijfsleven en een vergoeding van uitvoeringskosten gemaakt door RVO voor de opbouw van Invest International. De stijging van de RVO-programmakosten wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door het COVID-impulspakket.

Artikel 1.3

De uitgaven op artikelonderdeel 1.3 zijn ten opzichte van de ontwerpbegroting toegenomen met EUR 13,4 miljoen. De realisatie is per saldo zoals reeds toegelicht in de eerste suppletoire begroting enerzijds het gevolg van een verlaging van het budget voor de dekking van het ‘COVID-19 steunpakket voorjaar 2020’ (Kamerstuk II 33 625, nr. 293)  en anderzijds zoals toegelicht in de tweede suppletoire begroting het gevolg van een verhoging van het budget uit het ‘COVID-19 steunpakket zomer 2020 (AIV-advies)’ (Kamerstuk 33 625, nr. 320). Zo konden ongewenste vertragingen in de sector Infrastructuur en Financiële sectorontwikkeling worden voorkomen om zodoende de gevolgen van de COVID-19 pandemie te verminderen. Dit betrof onder andere een extra betaling aan het MASSIF-fonds van FMO en aan PIDG (Private Infrastructure Development Group).

Daarnaast zijn er meer opdrachten verstrekt in het kader van economic governance and institutions vooral voor de door RVO uitgevoerde PSD-toolkit. Ook zijn er extra betalingen gedaan in het kader van duurzame productie en handel aan Solidaridad en IDH (International Trade Initiative).

Ontvangsten

De ontvangsten bleken in het laatste deel van het begrotingsjaar hoger dan aanvankelijk voorzien. De realisatie is een gevolg van hogere DGGF ontvangsten en van een onttrekking uit de FOM begrotingsreserve om de hogere uitgaven voor DTIF mogelijk te maken.

Landenprogramma's

Zoals aangegeven in de leeswijzer vindt een toelichting op de landenprogramma’s plaats onder de desbetreffende beleidsartikelen.

Niger

Identificatie en ontwikkeling van financierbare voorstellen alsook mogelijkheden voor het opschalen van lopende activiteiten bleken mede vanwege COVID-19 tijdrovender en onvoldoende duidelijk.

Nb. Pas in juni 2020 werd het ambassadekantoor per ministeriële beschikking opgeschaald naar ambassade.

Artikel 2: Duurzame ontwikkeling, voedselzekerheid, water en klimaat

A. Algemene doelstelling

Toegenomen voedselzekerheid; verbeterd waterbeheer, drinkwater, sanitaire voorzieningen en voorlichting over hygiëne; toegenomen weerbaarheid tegen klimaatverandering en tegengaan van klimaatverandering; duurzaam gebruik natuurlijke hulpbronnen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Om deze doelstelling te realiseren, werkt de minister voor BHOS nauw samen met de minister en de staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat, de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en de Minister en Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat.

De minister is verantwoordelijk voor:

Financieren

• • De financiering van diverse programma’s en fondsen gericht op duurzame economische ontwikkeling, voedsel- en waterzekerheid, toegang tot hernieuwbare energie, klimaatadaptatie en verduurzaming van grondstofwinning. In toenemende mate wordt ingezet op financiering van programma’s waarin oog is voor de dwarsverbanden die tussen deze mondiale uitdagingen bestaan. Groeiende druk op natuurlijke hulpbronnen dwingt tot verduurzaming en een integrale benadering die synergie tussen de verschillende thema’s bevordert. De programma’s worden uitgevoerd door multilaterale instellingen, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen, (lokale) overheden, centrale uitvoerders (zoals FMO en RVO), in consultatie en samenwerking met andere donoren (waaronder DfID, BMZ, USAID en SIDA) en via publiek-private partnerschappen.

• • De financiering van verschillende multilaterale en internationale instellingen, die een sleutelrol spelen bij de verzameling van gegevens, analyse en (formulering van de) aanpak van vraagstukken op het gebied van deze thema’s.

Stimuleren

• • Nadruk op de verduurzaming van de dienstverlening en een integrale benadering die synergie tussen de verschillende thema’s bevordert.

• • Het stimuleren van een inclusieve benadering met extra aandacht voor vrouwen en jongeren.

• • Het intensiveren van de samenwerking tussen overheden, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en de private sector gericht op bovengenoemde doelstellingen.

• • Mobilisatie van private investeringen in klimaatadaptatie en klimaatmitigatie met gebruikmaking van begrotingsmiddelen.

Regisseren

• • Inzet van Nederlandse deskundigheid en technologie bij het realiseren van de ontwikkelingsdoelstellingen.

• • Coördinatie, in nauwe samenwerking met de Minister van EZK, van het Nederlandse internationale milieu- en klimaatbeleid.

C. Beleidsconclusies

In 2020 heeft Nederland de beoogde resultaten voor voedselzekerheid, water en klimaat grotendeels gehaald en meerjarig lopen we goed op schema. Dat komt onder meer door de stabiliteit van beleid, netwerken, langjarige uitvoeringsprogramma’s en begeleiding door het netwerk van deskundigen en ambassades in prioritaire landen. Er zijn twee uitzonderingen. De extra inzet op verduurzaming van landbouwgrond zal worden voortgezet zodat de optimistische streefwaarde in de toekomst in zicht komt. Bij verbeterd waterbeheer zijn minder mensen bereikt dan beoogd vanwege het gebruik van een verbeterde methode van toerekening en door meer inzet op langjarige samenwerking met waterinstituties en lokale financiering; dit mede naar aanleiding van de beleidsdoorlichting waterbeheer.

In 2020 is het gelukt de systeembenadering steeds meer toe te passen. Daardoor komt er steeds meer aandacht voor de bredere context, de betrokken actoren en op verduurzaming van resultaten. De systeembenadering is internationaal de insteek van de VN Food System Summit 2021 voor regeringsleiders waarbij Nederland heeft gepleit voor extra aandacht voor kennis, inzet van de private sector en maatschappelijk middenveld en ownership bij de zuidelijke landen.

De landenprogramma’s van voedselzekerheid en water houden steeds vaker rekening met de gevolgen van klimaatverandering, conflict, ongelijkheid en inbedding in lokale instituties. Ze worden daardoor breder opgezet, bij bewezen succes vaker opgeschaald en voor een langere termijn aangegaan. Het bewustzijn is toegenomen dat duurzame ontwikkeling nu eenmaal veel tijd kost en stabiliteit van beleid vergt. Zo is in 2020 het 10-jarige Sahel programma (‘Proarides’) gericht op voedselzekerheid, klimaat en stabiliteit van start gegaan.

De Nederlandse inspanningen op het gebied van klimaatdiplomatie worden internationaal gewaardeerd en dragen bij aan meer klimaatambitie, groen herstel en vergroening van het instrumentarium. Steeds meer ontwikkelingslanden maken klimaatplannen, werken aan een duurzame energietransitie en investeren in het tegengaan en opvangen van de gevolgen van klimaatverandering. Veel financiële instellingen zoals de Wereldbank vergroenen hun instrumentarium. Vanuit redenen van effectiviteit is besloten de inzet op grondstoffen meer toe te spitsen op het gebruik ervan in relatie tot klimaat en de energietransitie. Een voorbeeld is de Wereldbank climate smart mining faciliteit die met Nederlandse steun van de grond is gekomen met als doel bij te dragen aan het verkleinen van de klimaat voetafdruk van de mijnbouw.

Door COVID-19 zijn de mogelijkheden voor verbetering van Monitoring, Evaluation and Learning beperkter en dat vergt meer creativiteit, bijvoorbeeld door extra inzet in het voortraject van nieuwe activiteiten en door derden evidence te laten verzamelen voor bijsturing en herprogrammering.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

Ten opzichte van de ontwerpbegroting is het verplichtingenbudget van artikel 2 toegenomen. Het merendeel hiervan is toegelicht in de eerste en tweede suppletoire begrotingen en betrof een mutatie van EUR 174,2 miljoen, waaronder een ophoging van de UNICEF-bijdrage in het kader van het ‘COVID-19 steunpakket voorjaar 2020’ Kamerstuk 33 625 XVII nr. 293. Uiteindelijk viel het verplichtingenbudget eind 2020 iets lager uit dan voorzien in de tweede suppletoire begroting. Deze verlaging is toe te schrijven aan vertraging in de ontwikkeling van een aantal programma’s op het gebied van voedselzekerheid en water. Deze zullen in 2021 alsnog worden gecommitteerd.

Voor het thema voedselzekerheid betreft dit een deel van de contributie aan IFAD, de subsidie aan het CABI-programma (Plantwise and Invasive Species Programmes) en het G4AW programma van de Netherlands Space Office. Daarnaast viel ook de additionele verplichting aan het beurzenprogramma van de NUFFIC lager uit dan eerder voorzien.

Voor het thema water betreft dit de subsidies en bijdragen aan het DUPC-programma (Delft Partnership Programme for Water and Development) van IHE Delft, het Water Sector Fund met de EIB (European Investment Bank), de nieuwe fase voor het Blue Deal programma, het Senior Expert programma, de bijdrage aan het Sanitation and Hygiene Fund, de subsidie aan de vervolgfase voor het WaterWorx programma met de Nederlandse waterbedrijven en enkele andere, kleinere programma’s.

Uitgaven

Artikel 2.1

De realisatie van de uitgaven op artikelonderdeel 2.1 voedselzekerheid zijn in beperkte mate hoger dan voorzien bij de ontwerpbegroting. De realisatie is zoals toegelicht in de eerste suppletoire begroting per saldo enerzijds het gevolg van een verlaging van het budget voor de dekking van het ‘COVID-19 steunpakket voorjaar 2020’ Kamerstuk 33 625 XVII nr. 293 alsmede door een budgetoverheveling naar artikel 1.3 voor de versterking van de voedselzekerheid inzet in de private sector in Tunesië (EUR 5 miljoen) en anderzijds zoals toegelicht in de tweede suppletoire begroting het gevolg van een stijging van het budget in het kader van het ‘COVID-19 steunpakket zomer 2020 (AIV-advies)’ Kamerstuk 33 625 XVII nr. 320. Voor artikelonderdeel 2.1 werd extra ingezet op COVID-19 gerelateerde voedselzekerheid-activiteiten in onder anderen Ethiopië – Productive Safety Net Programme, in de toekenning van additionele middelen aan IFAD – Rural Poor Stimulus Facility - en GAIN – Keeping Food Markets Working. Een eerste betaling (EUR 2 miljoen) eind 2020 aan het Drylands Sahel Programma, dat op 1 januari 2021 is gestart, droeg ook bij aan de beperkt hogere realisatie op dit artikelonderdeel.

Artikel 2.2

De uitgaven op artikelonderdeel 2.2 water zijn ten opzichte van de ontwerpbegroting eveneens in beperkte mate toegenomen. De realisatie is zoals reeds toegelicht in de eerste en tweede suppletoire begrotingen het gevolg van extra inzet vanuit deels enerzijds het ‘COVID-19 steunpakket voorjaar 2020’ Kamerstuk 33 625 XVII nr. 293 en anderzijds uit het ‘COVID-19 steunpakket zomer 2020 (AIV-advies)’ Kamerstuk 33 625 XVII nr. 320. Alhoewel er mede door COVID-19 decentraal lagere uitgaven waren vanwege onder meer vertragingen in de uitvoering van activiteiten op het gebied van integraal waterbeheer en drinkwater en sanitatie in landen als Bangladesh, Indonesië, Kenia, Mali, Soedan, Rwanda, Egypte en Jemen stonden daar tegenover hogere uitgaven op het gebied van drinkwater, sanitatie en hygiëne onder meer als onderdeel van het ‘COVID-19 steunpakket zomer 2020 (AIV-advies)’. 

Artikel 2.3

De uitgaven op artikelonderdeel 2.3 klimaat zijn ten opzichte van de ontwerpbegroting afgenomen. Deze realisatie is zoals reeds toegelicht in de eerste suppletoire begroting per saldo enerzijds het gevolg van een verlaging van het budget voor de dekking van het ‘COVID-19 steunpakket voorjaar 2020’ Kamerstuk 33 625 XVII nr. 293 , maar ook door de vertraagde opstartfase van het Klimaatfonds en anderzijds zoals toegelicht in de tweede suppletoire begroting het gevolg van intensiveringen van centrale klimaat uitgaven waaronder het ISLA programma met IDH (the Sustainable Trade Initiative) en door een eerste betaling voor het LDCF (Least Developed Countries Fund) eind 2020 dat op 01 januari 2021 is gestart.

Landenprogramma's

Zoals aangegeven in de leeswijzer vindt een toelichting op de landenprogramma’s plaats onder de desbetreffende beleidsartikelen.

Voedselzekerheid

In Ethiopië, waar Nederland een belangrijke partner is in het Productive Safety Net Programma van de Wereldbank, werd extra steun verleend binnen dit programma als onderdeel van het ‘COVID-19 steunpakket zomer 2020 (AIV-advies)’ Kamerstuk 33 625, nr. 320. 

Dit was ook het geval in Mozambique waar bijdragen werden gedaan aan twee COVID-19 interventies binnen het voedselzekerheidsprogramma.

Voor wat betreft de voedselzekerheidactiviteiten in het Regionaal Grote Meren programma is sprake van lagere uitgaven doordat vertragingen zijn opgetreden in de uitvoering van programma’s als gevolg van COVID-19.

Water

In Benin werden extra uitgaven gedaan op het gebied van drinkwater en sanitatie voor het Omidelta-programma.

Artikel 3: Sociale vooruitgang

A. Algemene doelstelling

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister is verantwoordelijk voor:

Financieren

• • Het financieren van programma’s van multilaterale organisaties, nietgouvernementele organisaties, bedrijven, overheden en kennisinstellingen, die het meest perspectief bieden op het verwezenlijken van de beoogde resultaten op het gebied van SRGR, HIV/aids, vrouwenrechten en gendergelijkheid en het versterken van de meest gemarginaliseerde en gediscrimineerde groepen.

• • Het financieren van programma’s gericht op het versterken van het maatschappelijk middenveld in ontwikkelingslanden, via onder meer strategische partnerschappen.

• • Het financieren van initiatieven op het terrein van onderwijs, onder andere via ondersteuning van het Global Partnership for Education en programma’s gericht op het vergroten van perspectieven en kansen voor jongeren, zoals Generation Unlimited en de programma’s die de nexus tussen onderwijs en werkgelegenheid bevorderen.

• • De versterking van hoger- en beroepsonderwijsinstellingen via het OKP (Orange Knowledge Programma), NICHE (Netherlands Initiave for Capacity development in Higher Education) en de opleiding van professionals via het NFP (Netherlands Fellowship Program); en de Kennisplatforms voor Development Policies en voor SRGR (Share-Net International).

Stimuleren

• • Het bijdragen aan structurele armoedebestrijding en bevorderen van inclusieve groei en ontwikkeling door mensen te steunen invloed uit te oefenen op beleid en hun mogelijkheden en kansen te vergroten om bij te dragen aan inclusieve ontwikkeling, specifiek voor achtergestelde of gediscrimineerde groepen waar onder vrouwen, meisjes en LGBTI.

• • De Nederlandse inzet voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR) en hiv-preventie, onder meer in multilaterale fora. Nederland speelt een actieve rol in de follow-up van ICPD beyond 2014 en uitvoering van SRGR en gendergelijkheid als onderdeel van de 2030 agenda, in de bilaterale dialoog in de partnerlanden, in de samenwerking met NGO’s en in samenwerking met private partijen en het bedrijfsleven.

• • Werken aan goede internationale kaders voor vrouwenrechten en gendergelijkheid in multilaterale fora (VN, OESO/DAC, EU) en het ondersteunen van lokale organisaties ter versterking van politieke participatie, economische zelfstandigheid, een actieve rol van vrouwen in vredesprocessen en de uitbanning van geweld tegen vrouwen. Lokale ervaringen worden ingebracht in multilaterale fora, en vice versa.

• • De samenwerking met het maatschappelijk middenveld op de internationale beleidsagenda en het bevorderen van de politieke ruimte in internationale fora, waaronder het Global Partnership for Effective Development Cooperation (GPEDC).

• • De Nederlandse inzet voor onderwijs om jongeren in ontwikkelingslanden meer perspectief te bieden, uitdragen in internationale fora en via internationale fondsen zoals het Global Partnership for Education (GPE), Education Cannot Wait (ECW) fonds en het Malala fonds.

C. Beleidsconclusies

Vrouwenrechten en gendergelijkheid

Nederland heeft zich ook in 2020 internationaal hard gemaakt voor meer financiering voor Zuidelijke vrouwenrechtenorganisaties en dit heeft geresulteerd in oprichting van een Beijing+25 actie coalitie voor investeringen in feministische bewegingen en leiderschap (2020-2025), waarbij Nederland met Canada en een consortium van internationale organisaties een leidende rol vervult.

In 2020 is het verder institutioneel verankeren van gender gefaciliteerd door te voorzien in gender trainingen en expertise, uitwisseling van kennis en ervaring en een app en workshop voor gender focal points. Daarnaast verschijnt er in 2021 een in 2020 gestarte IOB-review naar gender mainstreaming.

In het laatste jaar van hun looptijd hebben genderspecifieke programma’s onder Leading from the South (LFS1),Funding Opportunities for Women (FLOW), Nationaal Actieplan 1325 (NAP) en Dialogue and Dissent de capaciteiten en zeggenschap van individuele vrouwen en meisjes en (vrouwenrechten)organisaties versterkt. Programma’s hebben bijgedragen aan groter bewustzijn en versterking van vrouwenrechten en gendergelijkheid op niveau van huishoudens, gemeenschappen en landen. Tegelijkertijd ondervonden programma’s de gevolgen van shrinking civic space, vaak toenemende invloed van conservatieve leiders of bewegingen en de gevolgen van de COVID-19 crisis. Dat betekent dat het in sommige landen en programma’s ook ging om het behoud van civic space en bestaande rechten in plaats van boeken van (nationale) vooruitgang.

Met de selectie van genderspecifieke programma’s onder het SDG5 fonds en Power of Voices (zie kamerbrief van 15 oktober voor overzicht programma’s) heeft Nederland wereldwijd een groot fonds voor vrouwenrechten en gendergelijkheid tot stand gebracht. Nieuwe programma’s richten zich specifiek op versterking van Zuidelijke (vrouwenrechten)organisaties en –netwerken en worden grotendeels uitgevoerd door vrouwenrechtenorganisaties zelf.

Seksuele en reproductieve gezondheid en rechten

De COVID-19 pandemie had grote impact op de Nederlandse inzet voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten. In directe respons op de pandemie verleende Nederland steun aan de levering en verspreiding van COVID-19 testen in ontwikkelingslanden via het publiek-private-partnerschap FIND en aan eerlijke wereldwijde toegang tot vaccins via het multilaterale initiatief COVAX, waar Nederland zich samen met de EU bij aansloot (Kamerbrief Kabinetsreactie op AIV-advies).

COVID-19 heeft vooral ook grote indirecte effecten in Afrika. Daarom werd meer aandacht gegeven aan het belang van weerbaarheid en versterking van gezondheidssystemen. Als onderdeel van de COVID-19 respons investeerde Nederland extra in de Global Financing Facility (GFF).

Ook werd internationale en bilaterale partners de ruimte geboden om COVID-19 relevante activiteiten in hun programma’s op te nemen. Evenwel zijn er vertragingen in het behalen van SRGR resultaten. Opschorting van gezondheidsdiensten en overbelasting van gezondheidswerkers leidde tot toename van moeder- en kindersterfte, ongeplande zwangerschappen en meer slachtoffers door infectieziekten. Innovatieve methodes werden ontwikkeld zoals samenwerking met apothekers om anticonceptiemiddelen thuis te bezorgen, om ondanks mobiliteits- en samenscholingsbeperkingen toch resultaten te behalen.

In 2020 is verdere focus aangebracht in de SRGR portfolio, waarbij vooral is ingezet op waar Nederland meerwaarde heeft zoals bij de nadruk op kwetsbare bevolkingsgroepen. Financiering van thema-specifieke internationale ngo’s is herzien en verdere delegatie van SRGR fondsen kreeg vorm in 4 nieuwe SRGR landenprogramma’s.

In opvolging van een amendement over het tegengaan van kinderprostitutie (Kamerstuk 35300-XVII nr. 31) werd in additionele financiering voorzien uit het flex-fonds onder de beleidsregels ‘SRHR Partnerschappen 2016-2020’.

Versterking maatschappelijk middenveld

2020 was het laatste jaar van uitvoering voor de 25 allianties onder Samenspraak en Tegenspraak waarmee een belangrijke stap is gezet in het aanjagen van de dialoog met overheden, bedrijfsleven en burgers over goed bestuur, duurzaam ondernemerschap en verantwoord burgerschap.

Lokale vakbonden en werkgeversorganisaties werden door respectievelijk Mondiaal FNV, CNV Internationaal en het DECP versterkt, met speciale aandacht voor versterking van de sociale dialoog.

Via ambassades en het departement, maar ook door steun aan bijvoorbeeld CIVICUS werd internationaal aandacht gevraagd voor de politieke ruimte voor maatschappelijke organisaties om deze rol te kunnen blijven vervullen.

In 2020 zijn in een intensief en veel capaciteit vragend proces 44 nieuwe partnerschappen geselecteerd voor de uitvoering van het beleidskader 2021-2025 waarbij een nauwe synergie werd beoogd tussen de Nederlandse beleidsagenda, en de inbreng van maatschappelijke partners. Het Accountability fund is vervangen door het Civic Space Fund voor directe ondersteuning aan lokale civil society partners via de posten.

Onderwijs

Om verdere versnippering tegen te gaan is in 2020 meer focus in het Orange Knowledge Programme (OKP)1 aangebracht door het aantal landen dat toegang heeft tot het OKP te verlagen.

De Nexus skills and jobs programma’s zijn in 8 landen in de focus regio’s voornamelijk gericht op vaardigheden, banen en ondernemerschap in de agrarische waardeketen en de digitale economie.

Generation Unlimited is in Kenia gericht op mentorschap, maatschappelijke betrokkenheid, vaardigheidsontwikkeling en dienstverlening en in Bangladesh en Niger wordt de nadruk gelegd op digitale en technologische vaardigheden.

In 2020 is de International Finance Facility for Education (IFFEd) niet van de grond gekomen. Een finale beslissing over Nederlandse deelname blijft afhangen van voldoende interesse van andere donoren en het vinden van een alternatief voor de Wereldbank als trustee.

Nadat Education Cannot Wait (ECW) zijn activiteiten al had uitgebreid naar 75 organisaties (grantees) gaf Nederland in 2020 een extra bijdrage van EUR 6 miljoen ter ondersteuning van de tweede fase van de COVID-19-respons van ECW. Ook verleende het Global Partnership for Education (GPE) in 2020, 66 landen extra steun voor onder meer afstandsonderwijs als gevolg van de COVID19 pandemie.

Jongeren

In 2020 is begonnen met de uitvoering van de Youth at Heart strategie. Vanwege COVID-19 werd besloten de voorgenomen Youth at Heart conferentie volledig online te organiseren. Met 75 deelnemende organisaties en 1.000+ participanten was het forum een succes. Middels een aantal ‘Youth at Heart-Principes’ riepen jongeren de internationale gemeenschap op oog te hebben voor de rol die jongeren spelen in het aanpakken van de pandemie, om hun inspanningen te vergroten in het bijdragen aan kwaliteit onderwijs en aan baankansen van jongeren en om hun inspraak in besluitvorming te vergroten.

D. Budgettaire gevolgen van beleid