Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN DEFENSIE

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Gerealiseerde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 11.190,453

Figuur 2 Gerealiseerde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x €1 mln.). Totaal € 308,393

A. ALGEMEEN

1 AANBIEDING VAN HET JAARVERSLAG EN VERZOEK TOT DECHARGEVERLENING

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de Staatssecretaris van Defensie, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Defensie (X) over het jaar 2020 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Defensie decharge te verlenen over het in het jaar 2020 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van DefensieA.Th.B. Bijleveld-Schouten

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2 LEESWIJZER JAARVERSLAG

Opzet jaarverslag

In het jaarverslag 2020 wordt verantwoording afgelegd over de gerealiseerde uitgaven ten opzichte van de begroting 2020 (Kamerstuk 35 300 X). Het jaarverslag bestaat uit een deel algemeen (inclusief de aanbieding en het verzoek tot dechargeverlening en de leeswijzer), het beleidsverslag (inclusief de beleidsprioriteiten, de (niet-)beleidsartikelen en de bedrijfsvoeringsparagraaf), de jaarrekening (inclusief departementale verantwoordingsstaat, samenvattende verantwoordingsstaat agentschap, jaarverantwoording agentschap per 31 december 2020, saldibalans en WNT-verantwoording 2020) en een aantal bijlagen. Het focusonderwerp voor de verantwoording van het Rijk in het Financieel jaarverslag Rijk 2020 is de "toepassing van artikel 3.1 van de Comptabiliteitswet 2016". Hierbij is specifieke aandacht voor de wijze waarop departementen in het jaarverslag invulling geven aan artikel 3.1 van de Comptabiliteitswet 2016 bij significante beleidsvoorstellen in het jaar 2020.

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2021 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agentschappen het baten-lastenstelsel.

Beleidsprioriteiten

De kern van het jaarverslag wordt gevormd door het beleidsverslag (deel B). In juni 2011 is de motie Schouw ingediend en aangenomen. Deze motie zorgt er voor dat de landenspecifieke aanbevelingen van de Raad op grond van de nationale hervormingsprogramma’s een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen. In de beleidsprioriteiten wordt (waar van toepassing) teruggekomen op de landenspecifieke aanbevelingen zoals verwoord in de begroting.

Beleidsartikelen

Bij de beleidsartikelen zijn algemene doelstellingen geformuleerd en de financiële gevolgen van de beleidsmatige verschillen (grensbedrag van € 5 miljoen voor de artikelen 1, 2, 4, 5 en € 10 miljoen voor de artikelen 3, 6, 7 en 8) worden per defensieonderdeel toegelicht bij de tabellen «budgettaire gevolgen van beleid». Voor technische mutaties worden de grensbedragen verdubbeld. Daarnaast kunnen waar nodig (los van de grensbedragen) opmerkelijke verschillen nader zijn toegelicht. Informatie over de inzetbaarheid en gereedheid van een krijgsmacht betreft operationeel gevoelige informatie. Potentiële tegenstanders zijn actief op zoek naar dergelijke informatie en kunnen er misbruik van maken, enige terughoudendheid is derhalve geboden. Het voorgaande mag echter geen belemmering vormen voor de informatiepositie van de Eerste en Tweede Kamer. Om die reden is de gevoelige informatie over inzetbaarheid en gereedheid gebundeld in een vertrouwelijke rapportage die tegelijkertijd met het jaarverslag aan de Kamer zal worden aangeboden. De in de inzetbaarheidsrapportage opgenomen niet-financiële informatie maakt onverminderd deel uit van het verantwoordingsproces conform de Comptabiliteitswet 2016.

In beleidsartikel 1 Inzet wordt de inzet van de krijgsmacht verantwoord. Dit betreft de bijdragen van Defensie aan crisisbeheersingsoperaties, contributies aan common funded NAVO- en EU-operaties, inzet voor nationale en Koninkrijkstaken en overige inzet. Het artikel bevat ook een overzicht van de structurele inzet die in andere beleidsartikelen is verantwoord, bijvoorbeeld door de Koninklijke Marechaussee, de Explosieven Opruimingsdienst Defensie en de Kustwachten. In de beleidsartikelen 2 tot en met 5 wordt de taakuitvoering verantwoord van respectievelijk de Koninklijke Marine, Koninklijke Landmacht, Koninklijke Luchtmacht, Koninklijke Marechaussee en de aan hen gemandateerde inzet, voor zover deze niet valt onder artikel 1 Inzet. In beleidsartikel 6 zijn de investeringen verantwoord voor de krijgsmacht, te weten investeringen in materieel, infrastructuur en IT. Daarnaast zijn de verkoopopbrengsten van afstoting van materieel en infrastructuur bij dit beleidsartikel verantwoord. In de beleidsartikelen 7 Defensie Materieel Organisatie en 8 Defensie Ondersteuningscommando zijn de uitgaven en verplichtingen verantwoord voor de ondersteunende en dienstverlenende defensieorganisaties.

Niet-beleidsartikelen

In de niet-beleidsartikelen worden de financiële gevolgen van de opmerkelijke verschillen (grensbedragen zijn € 2 miljoen voor artikel 9 en € 10 miljoen voor artikel 10) per niet-beleidsartikel toegelicht. Daarnaast zijn indien nodig (los van de grensbedragen) opmerkelijke verschillen nader toegelicht. Verschillen in niet-beleidsartikel 11 Geheim worden aan de president van de Algemene Rekenkamer toegelicht. Niet-beleidsartikel 12 Nog onverdeeld wordt altijd toegelicht.

In het niet-beleidsartikel 9 Algemeen worden de niet specifiek aan een defensieonderdeel toe te wijzen programma-uitgaven opgenomen. In het niet-beleidsartikel 10 Apparaat Kerndepartement worden de uitgaven ten behoeve van het centrale apparaat van Defensie verantwoord. Hieronder vallen de uitgaven voor de Bestuursstaf, de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en pensioenen en uitkeringen, wachtgelden, inactiviteitswedden en Sociaal Beleidskader (SBK)-uitkeringen. Ten slotte worden in het niet-beleidsartikel 11 Geheim de geheime uitgaven en in het niet-beleidsartikel 12 de verantwoording voor Nog onverdeeld opgenomen.

Bedrijfsvoeringsparagraaf

De bedrijfsvoeringsparagraaf bestaat uit drie paragrafen, namelijk een uitzonderingsrapportage, een paragraaf over rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen en een paragraaf over belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering.

Jaarrekening

In dit hoofdstuk zijn de verantwoordingsstaat en de saldibalans van het Ministerie van Defensie opgenomen. Daarnaast is de verantwoording van het agentschap Paresto opgenomen. Ten slotte is de rapportage over de Wet Normering Topinkomens opgenomen als onderdeel van de jaarrekening.

Bijlagen

Als bijlagen zijn opgenomen een overzicht met toezichtrelaties van rechtspersonen met een wettelijke taak en zelfstandige bestuursorganen (bijlage 1), een overzicht met afgerond evaluatie- en overig onderzoek (bijlage 2), een overzicht van inhuur externen (bijlage 3), een overzicht van integriteitsmeldingen (bijlage 4), een rapportage burgerbrieven (bijlage 5), een overzicht meldingen bedrijfsveiligheid (bijlage 6), een overzicht van COVID-19 steunmaatregelen (bijlage 7), een overzicht van het focusonderwerp Financieel jaarverslag Rijk (bijlage 8) en ten slotte een lijst met afkortingen (bijlage 9).

Groeiparagraaf

Voor het opstellen van het departementaal jaarverslag gelden de Rijksbegrotingsvoorschriften (RBV) van de Minister van Financiën. Als gevolg van wijzigingen in deze voorschriften en door ontwikkelingen bij Defensie zijn een tweetal veranderingen in dit jaarverslag doorgevoerd ten opzichte van het jaarverslag 2019. Allereerst is in de KPI-tabel van het beleidsverslag de KPI inzetbaarheid niet meer opgenomen. Deze KPI is opgenomen in een vertrouwelijke inzetbaarheidsrapportage die separaat aan beide Kamers wordt aangeboden. Ten tweede zijn in de RBV 2021 een aantal wijzigingen doorgevoerd die voornamelijk betrekking hebben op de te gebruiken modellen en daarin opgenomen formats, gevraagde toelichtingen, in te vullen tabellen en dergelijke.

Open data

Bij de totstandkoming van dit jaarverslag is gebruik gemaakt van open data, bijvoorbeeld voor de budgettaire tabellen. De aangeleverde opendatabestanden zijn geen onderwerp van accountantscontrole.

B. BELEIDSVERSLAG

Inleiding: stappen gezet

Het jaar 2020 zal herinnerd worden als het jaar dat in het teken stond van COVID-19. De verwachting vooraf was dat 2020 onder meer in het teken zou staan van 75 jaar vrijheid. De viering die ons zou herinneren aan het belang van vrijheid ging niet door, maar desalniettemin voelden we het belang van vrijheid. Want door COVID-19 is duidelijk geworden hoe kwetsbaar de vrijheid kan zijn, ook zonder oorlogsdreiging. Defensie heeft in 2020 aangetoond dat het altijd klaarstaat. Onze mensen worden daarom dag en nacht getraind en ingezet. Om te beschermen wat ons dierbaar is. Het medisch personeel springt bij, militair personeel staat stand-by voor teststraten en vaccineren en onze planners helpen bij de patiëntenspreiding. Niet alleen in Nederland is bijstand geleverd aan civiele autoriteiten in verband met COVID-19, maar ook in het Caribisch deel van het Koninkrijk. Defensie liet zich opnieuw zien als onmisbare partner in de samenleving. Naast deze inzet is het reguliere werk van Defensie doorgegaan. Op dagelijkse basis staan onze mensen gereed voor bijvoorbeeld de Quick Reaction Alert (QRA), de Explosieven Opruimingsdienst (EOD) en beveiliging door de Koninklijke Marechaussee. In het buitenland zijn we onder andere actief voor de Enhanced Forward Presence (eFP) in Litouwen en in Irak en Afghanistan alwaar we met bondgenoten en partners de invloed van IS en andere extremisten tegengaan. COVID-19 heeft invloed gehad op het doorgaan van oefeningen, maar ook hierbij toont zich het improvisatievermogen van onze organisatie. Zo kon de oefening Zebra Sword in het buitenland niet doorgaan, maar is die in Nederland georganiseerd. Voor werving en opleidingen zijn aanpassingen gedaan zodat deze toch zo veel als mogelijk konden doorgaan. Naast alle positieve kanten van inzet, zien we soms ook de verdrietige kant van het werk, zoals het verlies van twee dierbare collega’s door een noodlottig ongeval met een NH-90 boordhelikopter boven de Caribische Zee.

Er zijn de afgelopen jaren belangrijke eerste stappen gezet na decennia van bezuinigingen. Er is gewerkt aan het herstel van vertrouwen door betere arbeidsvoorwaarden, meer aandacht voor fysieke en sociale veiligheid en door achterstallig onderhoud op het gebied van voorraden, vastgoed en IT stapsgewijs aan te pakken. De operationele gevechtsondersteuning en andere ondersteuning is versterkt, met als uiteindelijk doel dat de krijgsmacht beter kan oefenen en trainen, beter inzetbaar is en missies langer kan volhouden. Er is aanzienlijk geïnvesteerd in de modernisering van de krijgsmacht, onder andere met de meer dan honderd projecten van het investeringsprogramma uit de Defensienota. Het reservistenbestand is met ruim twintig procent gegroeid; reservisten worden ook veel vaker ingezet en dragen in belangrijke mate bij aan onze veiligheid. Het laat zien dat de samenleving zich betrokken voelt bij Defensie en wil bijdragen. Op het gebied van investeringen in het materieel zijn besluiten genomen over bijvoorbeeld de vervanging van de onderzeebootcapaciteit, van de M-fregatten, van de Fennek en van de gevechtsuitrusting. Dit heeft grote betekenis voor het inlopen van de achterstand in de slagkracht en inzetbaarheid van de krijgsmacht. Al deze belangrijke stappen zijn gezet met het vizier op de toekomst: Defensie herstelt niet terug naar de oude situatie, maar richt zich op modernisering en vernieuwing om zo de huidige en toekomstige dreigingen het hoofd te kunnen bieden.

Transparantie is hierbij voor Defensie van groot belang. De Defensievisie onderstreept dit nogmaals, allereerst door transparant aan te geven wat er nodig is voor de organisatie, maar ook door transparantie een inrichtingsprincipe te maken van de organisatie. In al het werk en de bedrijfsvoering van Defensie is hier aandacht voor. Zo zijn en in de jaarverslagen van Defensie de meldingen over bedrijfsveiligheid opgenomen. In 2021 worden de jaarverslagen van alle interne toezichthouders openbaar. Daarnaast is er al een nieuwe procedure afgesproken met de Tweede Kamer over hoe we informatie verstrekken wanneer er mogelijk burgerslachtoffers zijn te betreuren als gevolg van ons optreden. Transparantie geldt ook voor toekomstige opgaves voor de organisatie. Met het onder andere het Plan van Aanpak Energietransitie, inventarisaties op IT-gebied en het Strategisch Vastgoedplan (SVP) hebben we duidelijk gemaakt wat er nodig is voor de organisatie. Daarnaast draagt het Defensiematerieelbegrotingsfonds (DMF) bij aan de voorspelbaarheid en toekomstbestendigheid van de Defensiebegroting. Defensie heeft met betrekking tot transparantie een speciale positie, omdat Defensie met informatie werkt die niet altijd openbaar mag worden. Maar Defensie streeft naar meer transparantie, omdat het publiek afleggen van verantwoording belangrijk is gezien de publieke taken.

De verbeteringen worden gezien door de organisatie en daarbuiten. Zowel de tevredenheid als de motivatie van medewerkers nam in 2020 toe ten opzichte van 2019. Daarnaast steeg de waardering van de samenleving voor de competenties van Defensie van een 6,1 in 2017 naar een 7,0 in 2020. De meest prangende problemen zijn aangepakt, maar zoals in het begin van deze kabinetsperiode is benoemd in de Defensienota, zijn de investeringen slechts een eerste stap. De gevolgen van decennia aan bezuinigingen kunnen niet in één kabinetsperiode worden afgewend. Met de huidige inrichting en staat van de defensieorganisatie is de organisatie echter niet adequaat toegerust voor toekomstige (en ook sommige huidige) dreigingen. Er zijn lange lijnen naar de toekomst nodig om te zorgen dat Defensie zijn grondwettelijke taak kan blijven uitvoeren. Op 15 oktober 2020 is de Defensievisie 2035 gepresenteerd, waarin de volgende stappen beschreven zijn. Defensie is met de Defensievisie transparanter dan ooit over wat nodig is voor de organisatie en wat het betekent een goede bondgenoot en partner te zijn, die verantwoordelijkheid neemt en ook rekent op steun van anderen als het erop aankomt. Als we alles zo goed mogelijk inrichten dan is er structureel € 13 miljard tot € 17 miljard extra nodig. Het is op dit moment duidelijk dat niet alles kan en niet alles tegelijk kan. Keuzes en fasering zijn dus noodzakelijk. Deze keuzes zijn aan een volgend kabinet.

Figuur 3 Groeipaden op basis van Defensievisie 2035

Iedere dag wordt ons Koninkrijk bedreigd, zichtbaar en onzichtbaar. Het is de taak van Defensie om het Koninkrijk te beschermen en om een bijdrage te leveren aan de bescherming van het bondgenootschappelijk grondgebied. Nederland is de 5e economie van de EU, maar staat onderaan lijst van defensie-uitgaven binnen de NAVO. Ook internationaal wordt dat gezien, en niet begrepen. De NAVO vraagt dan ook om stappen, teneinde tekortkomingen bij het invullen van de toegewezen capaciteitendoelstellingen te adresseren. De NAVO uit grote zorgen over toekomstige ontwikkeling van het Nederlandse defensiebudget (Kamerbrief 28676, nr. 347). Naast de NAVO is ook de EU van belang. Voor de veiligheid van Europa en daarmee voor het hele Koninkrijk. Gelet op de veranderende veiligheidssituatie is het noodzakelijk dat Europa meer verantwoordelijkheid kan nemen voor de eigen veiligheid. Europa moet zelfstandiger kunnen optreden wanneer de Europese belangen in het geding zijn. Daarmee versterken we ook de NAVO.

Volgende kabinetten zullen zich ook buigen over eventuele vervolgstappen. De Defensievisie 2035 ondersteunt bij het stellen van de beleidsprioriteiten in het spanningsveld tussen behoeften en budget. Langjarig politiek commitment is nodig om veranderingen bij Defensie te realiseren. En ondertussen gaan we met de visie als richtsnoer aan de slag in de laatste periode van dit kabinet – het is het nieuwe profiel van de defensieorganisatie. Defensie moet een slimme, technologisch hoogwaardige organisatie zijn met een groot vermogen om zich aan te passen aan situaties. Defensie moet kunnen handelen op basis van de beste informatie. Dat is nodig omdat wereldwijd fysieke en digitale dreigingen de komende jaren alleen maar toenemen en het grijze gebied tussen oorlog en vrede steeds groter wordt. Wat er van Defensie op basis van de grondwettelijke taak wordt gevraagd en welke middelen daarvoor beschikbaar zijn, moet weer in balans komen.

Afgelopen jaar was eens te meer te merken en te voelen dat veiligheid geen luxe is en zeker niet vanzelfsprekend. Nederland moet klaar zijn voor een onzekere toekomst, als voorwaarde voor vrijheid, welvaart en democratie.

Financiële ontwikkelingenCOVID-19 heeft in 2020 duidelijke operationele gevolgen gehad voor Defensie. Het is daarmee niet verassend dat de pandemie de financiële ontwikkelingen bij Defensie heeft beïnvloed. Defensie heeft bij de Najaarsnota incidenteel € 60 miljoen aan extra middelen gekregen. Deze middelen zijn gebruikt voor onder andere de inzet van de Zr.Ms. Karel Doorman, het Nationaal Crisis Centrum (NCC), compensatie voor lagere ontvangsten van zorgkosten en het aanschaffen van beschermingsmiddelen. Ondanks de beperkingen van COVID-19, gaat de taakuitvoering van Defensie onverminderd door. Het gevolg hiervan is dat de verschillende budgetten zoals geprognosticeerd, volgens plan gerealiseerd zijn. Ondanks COVID-19 was er een lichte over-realisatie in de exploitatie, net als vorige jaren. De onder-realisatie in de investeringen bleef, ondanks dat de markt onvoorspelbaarder werd, zeer beperkt. De afgelopen jaren stegen de geplande investeringsverplichtingen van Defensie significant, wat laat zien dat Defensie qua verwerving op stoom komt na jarenlange bezuinigingen.

Figuur 4 Aangegane verplichtingen en IQ

Defensie maakt zich klaar voor de toekomst: in 2020 was de investeringsquote van Defensie 24,6% van de totale begroting en het vijfjaarsgemiddelde kwam voor het eerst boven de 20% uit. Daarmee voldoen we volgens de Nederlandse berekeningswijze aan de gestelde NAVO-eis van 20%.

Figuur 5 Ontwikkeling gemiddeld bbp percentage 2018-2024 Europese bondgenoten

Wat is de prijs van veiligheid, wat hebben we ervoor over?Wanneer de focus verschuift naar de relatieve uitgaven voor Defensie, is er minder reden tot optimisme. Het percentage defensie-uitgaven als percentage van het BBP steeg weliswaar van 1,33% in 2019 naar 1,41% in 2020, maar deze stijging is zo goed als in zijn geheel te wijten aan de neerwaartse BBP-ontwikkeling door COVID-19. Dit kwam niet alleen door neerwaartse economische ontwikkelingen in Europa, maar ook doordat partnerlanden fors investeerden in Defensie, zoals bijvoorbeeld Frankrijk en Duitsland. Maar ook kleinere Europese landen zoals Kroatië, Albanië en Tsjechië willen in 2024 op 2% uitkomen. Het Europese gemiddelde stijgt naar verwachting van 1,76% in 2021 naar 1,92% in 2024. Nederland raakt hierdoor verder achterop. Om toe te groeien naar het Europees gemiddelde in 2024 betekent dit omgerekend een toename van de begroting van ruim € 4 miljard structureel. De EU en de NAVO verwachten meer van Nederland als het gaat om een fair share.

3 Beleidsprioriteiten

3.1 Operationele gereedheid

Operationele gereedheid bestaat uit drie elementen: personele gereedheid, materiële gereedheid en geoefendheid. De personele gereedheid is de mate waarin het personeel van een eenheid beschikbaar en geschikt is voor het uitvoeren van de opgedragen opdracht. Om het herstel van de gereedheid te kunnen accommoderen, is de formatie in 2020 uitgebreid met ongeveer 600 VTE, en ruim 6000 VTE in de gehele kabinetsperiode. De totale personele vulling bleef in 2020 met 85,9% nagenoeg gelijk. Met name de militaire personele vulling was zorgelijk en bleef 79%. De knelpunten in de onderbouw en specialistische functies, bijvoorbeeld technische en medische functies, bleven onveranderd. De Personeelsrapportage bevat meer en gedetailleerde informatie over de personele vulling.

Behalve voldoende kwantitatieve vulling is ook de kwalitatieve personele vulling van belang voor het verbeteren van de gereedheid. In 2020 is het programma ‘Kwaliteit in Beeld’ gestart. Dit programma moet zorgen voor verbeterd inzicht in de kwalitatieve personele gereedheid en voor inzicht in de specifieke kennis en vaardigheden van ons personeel. Daarnaast zijn we in 2020 ook gestart met het verbeteren van de besturing van instroom en de opleidingen, zodat we in de toekomst gerichter functies kunnen vullen die de gereedheid verhogen. Verder stonden door de COVID-19 maatregelen de benodigde initiële en functionele opleidingen onder druk. Om de druk op de opleidingscapaciteit te verlichten, nam Defensie maatregelen als: verlenging functieduur, opleidingsverkorting, afstandsonderwijs, uitbesteding aan civiele opleidingsinstanties, beter aansluiten op eerder verworven competenties, just-in-time opleiden, optimalisatie van het vraag- en aanbodmanagement van opleidingen en tijdelijke onttrekking van militaire instructeurs uit de operationele onderdelen ten gunste van de opleidingseenheden.

Kwantitatieve en kwalitatieve militaire personele vulling werkt, naast de invloed op de personele gereedheid en veiligheid, sterk door in de materiële gereedheid, geoefendheid en daarmee in de algehele operationele gereedheid. De huidige militaire personele vulling zorgt daarbij steeds vaker voor het ontbreken van een of enkele functionarissen die cruciaal zijn voor de inzetbaarheid van de volledige eenheid. Een voorbeeld hiervan was de keuze voor de inzet van Zr.Ms. De Ruyter als onderdeel van European-led Maritime Awareness in the Strait of Hormuz (EMASoH). Het gevolg hiervan was dat er geen fregat geleverd kon worden aan de Standing Maritime Group 1 en ook niet voor de Towed Array-pool die zich voornamelijk richt op de onderzeebootbestrijding. Een ander voorbeeld was dat de EMASoH-missie alleen kon worden ondersteund door een NH-90 uit de Standing NATO Maritime Group (SNMG) te onttrekken.

De materiële gereedheid is de mate waarin het materieel van een eenheid beschikbaar en geschikt is voor het uitvoeren van de opdracht. Het Plan van Aanpak ‘Verbeteren Materiële Gereedheid’ heeft tot een dusdanige verbetering van de beschikbaarheid van reservedelen geleid, dat de Algemene Rekenkamer de onvolkomenheid op logistieke reservedelen kon opheffen. Echter, de onbalans tussen de capaciteit in de materieel logistieke keten en de aanwezige werklast bestaat nog steeds. Naast het vullingsprobleem van technisch en logistiek personeel, vragen verouderde wapensystemen om meer onderhoud. Ook zijn nieuwe wapensystemen technologisch steeds complexer, hetgeen hogere eisen aan de kennis en ervaring van het toch al schaarse technische en logistieke personeel stelt. Met de in 2020 beperkt toegewezen financiële middelen voor herstel van de onbalans in de materieel logistieke keten is een grote verbetering van de materiële gereedheid niet realistisch.

Hoewel veel projecten nog in uitvoering zijn, is er in 2020 ook gemoderniseerd en is nieuw materieel in gebruik genomen. Voorbeelden hiervan zijn brugleggende tanks, de Chinook–F helikopter, de gemoderniseerde Patriot-fire unit en de midlife update Zr.Ms. Pelikaan. Ook zijn de eerste drie Apache-helikopters naar de VS verscheept voor een remanufacture en is de modernisering voor het Fennek-voertuigenpark bekrachtigd. De directe impact van COVID-19 op de materiële gereedheid was over het algemeen beperkt in 2020, omdat de vraag ook duidelijk lager was. Wel heeft uitbesteed groot onderhoud bij en levering van producten door de industrie in sommige gevallen vertraging opgelopen.

Geoefendheid, als derde component van operationele gereedheid, is de mate waarin een (organieke of samengestelde) eenheid de taken heeft beoefend en daarvoor voldoende niveau van beheersing van de taken heeft getoond. Meerdere buitenlandse oefeningen zijn door COVID-19 afgeschaald of verplaatst naar Nederland om toch zoveel mogelijk te kunnen oefenen. Zo is de landmachtoefening Zebra Sword in aangepaste vorm in Nederland in plaats van in Duitsland uitgevoerd en heeft een eskaderreis van de marine «dichtbij huis» plaatsgevonden. Ondanks de beperkingen is er dus wel geoefend, maar met name in Nederland en in kleinere verbanden. Grote internationale oefeningen en oefeningen benodigd voor het optreden in het hoger geweldspectrum konden in 2020 als gevolg van COVID-19 niet doorgaan of zijn ingekort. Voorbeelden hiervan zijn de oefeningen Cold Response en Frisian Flag. Succes was er voor het Nederlandse Special Operations Command (NLD SOCOM) dat zich tijdens de oefening Steadfast Jupiter voor het eerst certificeerde als Composite Special Operations Component Command (C-SOCC). Dit hoofdkwartier stuurt Special Operations Forces (SOF) in internationaal verband aan en wordt gevormd door België, Denemarken en Nederland. In 2021 stuurt dit hoofdkwartier de SOF-inzet van de NATO Response Force (NRF21) aan.

De krijgsmacht zou militair vermogen voor de eerste hoofdtaak moeten kunnen leveren, echter de operationele gereedheid voor robuust optreden tegen een gelijkwaardige tegenstander in een hoog geweldsspectrum loopt achter. Beperkingen hierin hebben betrekking op: langdurig, gelijktijdige inzet en in hogere dreigingsscenario’s. Verder stijgen de internationale eisen sneller dan onze verbeterslagen. Meer gedetailleerde informatie hierover staat in de Inzetbaarheidsrapportage geheel 2020.

De civiele behoefte aan militaire capaciteiten is in de loop der tijd gewijzigd. Daarom loopt gezamenlijk met het ministerie van Justitie en Veiligheid een herijking van de gegarandeerde capaciteiten voor de derde hoofdtaak. Op dit moment gelden voor de gegarandeerde capaciteiten nog de bestuurlijke afspraken uit 2006. De laatste jaren is wel duidelijk geworden dat bij nationale crisissituaties er altijd een beroep is op defensiecapaciteiten. De maatschappelijke perceptie is dat defensie deze steunaanvragen makkelijk kan honoreren. Echter, de staat van de huidige defensieorganisatie zorgt ervoor dat defensie niet meer is toegerust om aan deze steunaanvragen te voldoen, zonder dat daarbij de gecommitteerde (inter)nationale verplichtingen of de eigen gereedstellingsactiviteiten direct moeten worden beperkt of zelfs moeten worden geannuleerd.

Er is veel in Defensie geïnvesteerd en de modernisering krijgt inmiddels vorm. Nieuwe capaciteiten vergen echter geruime tijd om op norm gereedheid te komen en de achterblijvende personele vulling vertraagt het herstel. Daarnaast liepen in sommige gevallen door COVID-19 uitbesteed groot onderhoud en levering van producten door de industrie vertraging op. Verder is in de afgelopen jaren duidelijk geworden hoe groot de behoefte aan herstel van voorraden, reservedelen, vastgoed en IT is. Vooralsnog blijft extra geld nodig voor het verbeteren van de personele gereedheid (bijvoorbeeld personeel in de materieel-logistieke keten), materiële gereedheid (bijvoorbeeld voortzettingsvermogen) en geoefendheid.

3.2 Inzet

Transparantiebeleid burgerslachtoffersOp het gebied van transparantiebeleid inzake burgerslachtoffers is in de brief van 24 maart 2020 (Kamerstuk 27925, nr. 707) en 30 juni 2020 (Kamerstuk 27925, nr. 725) aangegeven dat er stappen gezet worden in het kader van een verdere aanscherping, mede naar aanleiding van een aantal moties en toezeggingen. Deze stappen zien onder andere op het aanscherpen van de interne meldingsprocedure van het ministerie van Defensie. Ook is het aantal missies, locaties, type doel en wapeninzet in de eerste inzetperiode (2014-2016) van de luchtcampagne in de strijd tegen ISIS met terugwerkende kracht openbaar gemaakt. Daarnaast zal Defensie, onder voorwaarden, voortaan duidelijkheid geven als door derden (bijvoorbeeld door media en/of ngo’s) wordt gevraagd naar Nederlandse betrokkenheid bij wapeninzet in de anti-ISIS coalitie gedurende de inzetperiode, waarbij een vermoeden bestaat van burgerslachtoffers. Op 13 oktober 2020 hebben Defensie en de Tweede Kamer een nieuwe procedure vastgesteld die ziet op het informeren van de Kamer wanneer Defensie onderzoek start naar een vermoeden van burgerslachtoffers (Kamerstuk 27925, nr. 723, 727 en 746). Ook is geborgd dat het OM onverwijld geïnformeerd wordt indien er door het ministerie van Defensie een onderzoek wordt gestart. Ten slotte voert het ministerie sinds eind 2020 een structureel gesprek met een aantal organisaties over mogelijkheden voor verdere aanscherping van het transparantiebeleid inzake burgerslachtoffers in bredere zin.

3.3 Mensen

In 2020 zijn verdere stappen gezet om Defensie een organisatie te laten zijn waarbij mensen met trots willen en blijven werken. Er is hard gewerkt aan het verdere herstel van het vertrouwen van onze mensen in de organisatie. Betere arbeidsvoorwaarden, meer aandacht voor fysieke en sociale veiligheid, en het aanpakken van achterstallig onderhoud op het gebied van voorraden, vastgoed en IT hebben zich in 2020 uitbetaald in een toegenomen medewerkerstevredenheid. Bij de werkbeleving is sprake van een significante verbetering van de motivatie, de tevredenheid en het vertrouwen in de toekomst. Deze positieve trend werd ingezet na de totstandkoming van het arbeidsvoorwaardenakkoord 2018-2020 in 2019 en deze heeft zich in 2020 doorgezet. Het gevolg is een forse daling van de uitstroom van militair personeel ten opzichte van voorgaande jaren.

Nadat in deze kabinetsperiode twee grote hervormingen zijn gerealiseerd, namelijk de nieuwe diensteinderegeling en een nieuw pensioenstelsel voor militairen, is in 2020 gewerkt aan de laatste twee hervormingen die met elkaar samenhangen: het personeelsmodel en het loongebouw. Elementen van het nieuwe personeelsbeleid zijn in de praktijk getest in proeftuinen.

Personeelsmodel/Behoud en wervingDefensie heeft in 2020 verder gewerkt aan het inhoudelijk en procesmatig uitwerken en voorbereiden van het personeelsbeleid: de implementatie van een nieuw en toekomstbestendig personeelsmodel dat met ingang van 2021 stapsgewijs zal worden ingevoerd en het huidige Flexibel Personeelssysteem (FPS) zal opvolgen, met een daarbij passend bezoldigingsmodel. De doelstelling van het nieuwe personeelsmodel is een aantrekkelijker werkgever te zijn en de gereedheid en inzetbaarheid van de krijgsmacht structureel te verhogen. Behoud en werving zullen in dit model structureel verbeteren door het invoeren van meer aanstellings- en contractvormen, wat meer maatwerk mogelijk maakt, door strategische personeelsplanning en door te gaan werven, selecteren en ontwikkelen op grond van talenten en competenties.

Het personeelsmodel moet ervoor zorgen dat Defensie op de korte en lange termijn over voldoende en gekwalificeerd personeel kan beschikken. Het sluit niet alleen aan bij de ambities van de Defensievisie 2035, maar is daarvoor randvoorwaardelijk. Het gaat om een omvangrijk en complex project dat enige jaren zal vergen. U bent hierover nader geïnformeerd in de Kamerbrief (2021Z03221) naar aanleiding van de motie Kerstens c.s. (35 570 X, nr. 50) over een masterplan om het personeelstekort bij Defensie tegen te gaan.

Belangrijk voor de uitwerking van het personeelsmodel in het afgelopen jaar waren de «proeftuinen», waarin op kleine schaal en in een testomgeving in de praktijk is geëxperimenteerd met een betere balans tussen in-, door- en uitstroom van personeel. De proeftuinen hebben ondanks de COVID-19-beperkingen onder andere door digitale werving (bijvoorbeeld Onderzeedienst Live) en netwerkcontacten gezorgd voor significant meer belangstellenden en sollicitanten voor de regionaal uit te voeren selectie en keuring. Daarnaast is het regionaal selecteren en keuren succesvol in de praktijk gebracht, zijn er gerichte initiatieven ontplooid voor regionale invulling van de Algemene Militaire Opleiding (AMO) en is er een gezamenlijke AMO van aspirant-luchtverdedigers van CLAS en CLSK van start gegaan bij het Defensie Grondgebonden Luchtverdedigingscommando. De geleerde lessen in de proeftuinen worden gebruikt bij de verdere ontwikkeling en implementatie van het HR-model.

Een andere positieve ontwikkeling is de groei van het reservistenbestand in deze kabinetsperiode met 24%. Defensie beschikte op 1 januari 2021 over ruim 6.300 reservisten. Als gevolg van de beperkte selectie- en keuringscapaciteit door COVID-19 is de werving van reservisten is in 2020 achtergebleven ten opzichte van 2019. De inzet van reservisten helpt om op een flexibele manier het probleem van openstaande vacatures op te vangen. Ook zijn er vernieuwende vormen van samenwerking met het bedrijfsleven afgesproken en afspraken gemaakt over het delen van kennis en personeel. Met ingang van oktober 2020 hebben naast de 17-jarige mannen ook voor het eerst 17-jarige vrouwen de dienstplichtbrief ontvangen. Bij deze brief wordt, conform de toezegging aan Uw Kamer, een informatieve flyer toegevoegd over de mogelijkheden die er zijn om bij Defensie te werken, als militair, als burgermedewerker en als reservist.

COVID-19 heeft in 2020 effect gehad op de personele vulling en de personele gereedheid en dat zal ook in 2021 zo zijn. Vanaf de zomer 2020 zijn de opgelopen achterstanden bij de werving van militair personeel als gevolg van COVID-19 grotendeels ingelopen; het aantal aanstelbare militairen is licht gedaald van 3.500 in 2019 naar 3.400 in 2020. Alleen bij de landmacht was sprake van een stijging van het aantal aanstelbare militairen van 1.664 in 2019 naar 1.783 in 2020.

Door COVID-19 zijn er ook kansen voor Defensie om personeel uit relevante sectoren al dan niet tijdelijk naar Defensie te halen. Veel sectoren en bedrijven zitten in economisch zwaar weer en proberen medewerkers tijdelijk elders werkgelegenheid te bieden. Daarom heeft Defensie een loket geopend waar bedrijven die willen samenwerken, onder andere op het gebied van personeel, zich kunnen melden.

PersoneelszorgVoor de zorg en waardering die veteranen verdienen op basis van hun bewezen diensten houdt Defensie doorlopend aandacht. In 2020 is hard gewerkt aan een mijlpaal die per 1 januari 2021 heeft geresulteerd in de start van het nieuwe Nederlands Veteraneninstituut (NVI). Deze organisatie heeft het uitvoeren van het veteranenbeleid als taak en is ontstaan door de samenvoeging van zes kleinere organisaties, te weten: het Veteraneninstituut, de Basis, de Nederlandse Veteranendag, het programmabureau van het Landelijk Zorgsysteem voor Veteranen, de nuldelijns-ondersteuning van het Veteranenplatform en de zorgcoördinatie van de Algemene Pensioen Groep (APG). Hiermee is er nu een herkenbare en duidelijke besturingsstructuur, die effectiever en efficiënter aansluit op de uitvoering van de Veteranenwet en het daaruit voortvloeiende beleid.

De Invictus Games die in mei 2020 in Nederland zouden plaatsvinden zijn helaas niet doorgegaan vanwege COVID-19, en helaas is het ook in 2021 niet mogelijk gebleken deze alsnog door te laten gaan. Het is de bedoeling om in 2022 de Invictus Games alsnog in Nederland te organiseren. Naar aanleiding van de aanbevelingen uit de beleidsevaluatie veteranenbeleid is verder gewerkt aan een modern stelsel van uitkeringen en compensatiemaatregelen dat is gericht op betere ondersteuning van de gewonde veteraan bij de re-integratie en maatschappelijke participatie, en in 2023 klaar moet zijn. Als het gaat om reservisten is de verdere harmonisatie van de rechtspositie met de beroepsmilitair meegenomen in de uitwerking van nieuwe en flexibele aanstellings- en contractvormen. Ook is verder gewerkt aan het vereenvoudigen van de inzet van de reservist door het wegnemen van barrières bij de externe werkgevers.

Diversiteit en inclusiviteit houden onverminderd de aandacht. Het aandeel vrouwen bij Defensie neemt toe, van 13.9% begin 2017 tot 15,2% in 2020. Het aantal vrouwelijke militairen is in die periode gegroeid van 9,5% naar 10,7%. Bij de topfunctionarissen zijn vrouwen bezig met een opmars. Het aantal vrouwelijke topfunctionarissen in een burgerfunctie is in een jaar gestegen van 12 naar 20. Er zijn drie vrouwelijke vlag- of opperofficieren. In juli 2019 is de eerste vrouwelijke vlagofficier bij de marine benoemd. Op 1 oktober 2020 is een vrouwelijke luchtmachtmilitair bevorderd tot generaal-majoor.

BeloningIn de afgelopen kabinetsperiode zijn de arbeidsvoorwaarden aanzienlijk verbeterd, wat onder meer resulteerde in een hoger salaris, hogere toelagen, een loopbaanbudget van 4000 euro voor burgerpersoneel, en een vaste aanstelling voor personeel in FPS-fase 2. Ook is het AOW-gat volledig gecompenseerd. Er zijn bovendien twee majeure hervormingen voor militairen gerealiseerd: de nieuwe diensteinderegeling, en de overgang van het eindloonstelsel naar een middelloonstelsel. De derde grote wijziging is het realiseren van een herzien bezoldigingssysteem met een vereenvoudigd stelsel van toelagen als onderdeel van een nieuw personeelsmodel. De afspraak tussen de sociale partners was dat per 1 juli 2020 in te voeren. Helaas is het niet gelukt hierover tijdig overeenstemming te bereiken. Wel is een eerste stap gezet met de tijdelijke tabel loongebouw. Ook is het niet gelukt afspraken te maken over een nieuw arbeidsvoorwaardenakkoord, dat per 1 januari 2021 in had moeten gaan. Op 23 december 2020 zijn deze onderhandelingen stukgelopen en hebben de centrales het overleg voor onbepaalde tijd opgeschort.

Het nieuwe bezoldigingssysteem moet qua uitgangspunten en doelstelling nauwgezet aansluiting vinden bij het nieuwe personeelsmodel. Het jaar 2021 zal dan ook in het teken staan van het gezamenlijk uitwerken van de visie en kaders om tot invulling van en overeenstemming te komen over de fundamentele inrichtingskeuzes voor het bezoldigingsmodel, in lijn met het personeelsmodel. Een paritaire commissie is begin 2021 gestart met een onderzoek naar het functiewaarderingssysteem, dat een solide en inzichtelijke basis moet bieden voor het loongebouw van militairen. De commissie rapporteert voor 1 juni 2021.

De COVID-19-crisis heeft ook op arbeidsvoorwaardelijk gebied de aandacht gevraagd. Waar defensiepersoneel in de maatschappij is ingezet om bij te dragen aan het bestrijden van het virus, heeft Defensie gezorgd voor passende vergoedingen, die aansluiten bij de Rijksbrede regelingen. Voor thuiswerkend defensiepersoneel is een interim-regeling getroffen voor de benodigde arbo-middelen.

Higher-risk ketensHet versterken van de higher-risk ketens c.q. processen (waaronder werken onder extreme temperaturen, het vervoer van gevaarlijke stoffen door de lucht, het schieten, het duiken, de munitieketen en het gebruik van gevaarlijke stoffen zoals chroom 6) heeft het afgelopen jaar extra aandacht gekregen. Dat heeft onder meer geresulteerd in het publiceren van het ‘Handboek hitteletsel’. Rondom het hoog risico proces ‘Schieten’ met Klein Kaliber Wapens (KKW Schieten) zijn alle beleids- en uitvoeringsdocumenten met elkaar in lijn gebracht en gepubliceerd. Ook is een nieuw en vereenvoudigd ‘paars’ Functiehuis KKW ontwikkeld met 14 in plaats van 43 functionaliteiten. Op basis hiervan wordt de kennisrol centraal geborgd met een op te richten Joint Kenniscentrum KKW en de toezichtrol met een Joint Kwaliteitsbewaker. Ten aanzien van het hoog risico proces ‘Duiken’ heeft de Koninklijke Marine financiering voor 12 functies verzorgd in het kader van het verbeteren van Wapensysteem Management. De planning is om deze in 2021 te vullen. Daarnaast is de Instructie Werken onder Druk ontwikkeld, gecommuniceerd en gepubliceerd op het duikportaal van de Defensie Duik School. Verder zijn een risicoanalyse en veiligheidsplan aan operatieorders van duiken toegevoegd. Nog niet alles is echter gerealiseerd, alle maatregelen die Defensie heeft genomen om het proces te verbeteren, zullen in 2022 zijn voltooid.

Chroom-6 en risicobeheersing gevaarlijke stoffenOp 6 april 2020 heeft de Tweede Kamer de beleidsreactie ontvangen op het RIVM-onderzoek naar de gezondheidsrisico’s als gevolg van blootstelling aan de stof hexamethyleen di-isocyanaat (HDI) uit Chemical Agent Resitant Coating (CARC) op de Prepositioned Organizational Materiel Storage (POMS)-locaties (Kamerstuk 35 300 X, nr. 63). Het laatste RIVM-onderzoek naar chroom-6 op de andere defensielocaties wordt in 2021 verwacht. Daarnaast zijn het afgelopen jaar de resterende maatregelen uit het plan van aanpak ‘Beheersing chroom-6’ volgens plan gerealiseerd. Zo is de IT voor blootstellingsgegevens en voor blootstellingsregistratie ontwikkeld, worden werkplaatsen planmatig gereinigd en is begonnen met het uitvoeren van audits. Dit alles zorgt ervoor dat er veiliger kan worden gewerkt met gevaarlijke stoffen. De infrastructurele maatregelen worden in de komende periode gerealiseerd. In de periodieke voortgangsrapportages op www.defensie.nl wordt meer gedetailleerd ingegaan op de maatregelen.

Visitatiecommissie Defensie & Veiligheid Op 1 februari 2021 is de Tweede Kamer per brief geïnformeerd over de wijze waarop een vervolg zal worden gegeven aan de werkzaamheden van de Visitatiecommissie Defensie & Veiligheid nadat haar opdracht tot een einde is gekomen in 2021 (Kamerstuk 34919, nr. 76). In deze brief werden de kaders geschetst waarbinnen een vervolg zal worden gegeven aan de werkzaamheden van de commissie na het verschijnen van het laatste jaarrapport. Hierbij stonden drie elementen centraal: het versterken van de auditcapaciteit, de rol van de Inspectie Veiligheid Defensie en het vergroten van de transparantie over veiligheid. Wat betreft dit laatste punt zal in het jaarverslag van Defensie over 2021 de veiligheidsparagraaf worden uitgebreid, onder andere met de opvolging van aanbevelingen van inspecties en toezichthouders op het gebied van veiligheid.

3.4 Middelen

InvesterenHet investeringsprogramma is duidelijk zichtbaar in de aanzienlijke stijging van het aantal projecten in uitvoering: in het Defensie Projectenoverzicht van 2020 waren dat er 108, tegen 89 in 2018. Dit is ook te zien in de stijging van de investeringsquote. De voorspelbaarheid en schokbestendigheid van de materieelbegroting is verbeterd door het instellen van een Defensiematerieelbegrotingsfonds. De informatievoorziening is verbeterd door de meer integrale overzichten van materieel-, vastgoed- en IT-projecten in het Defensie Projectenoverzicht en de bijbehorende DPO-afwijkingsrapportage.

Momenteel zijn veel projecten in uitvoering hetgeen veel vergt van de «voorzien-in keten». Er is hard gewerkt en flink wat bereikt. Toch blijft er nog heel veel werk te verzetten en moeten steeds pijnlijke keuzes worden gemaakt binnen het beschikbare investeringsbudget voor zowel vastgoed, IT als materieel. Dit stelt ons voor uitdagingen binnen de materieel-, vastgoed- en IT-investeringen. De opgave van Defensie om te herstellen, te moderniseren en te versterken laat geen vrije ruimte binnen het budget. Dit is een proces van lange adem.

In 2020 zijn we met vijftien nieuwe DMP-projecten gestart, zoals de aanvulling van de inzetvoorraad Patriot PAC-3 raketten ten behoeve van de tweede hoofdtaak van Defensie (internationale missies), de vervanging van hulpvaartuigen en de Medium Range Air Defence interceptiecapaciteit. Andere projecten bestonden al langer en zijn naar een volgende fase overgegaan, zoals de vervanging van de Onderzeebootcapaciteit waar inmiddels de D-fase is begonnen. Over de start en de faseovergang van DMP-projecten zijn in 2020 vele DMP-brieven aan de Tweede Kamer verzonden.

Ook zijn er diverse contracten voor levering van materieel afgesloten, zoals voor de Midlife Update van de Fennek, voor het Combat Support Ship, voor de 127mm-kanons van de LC-fregatten en voor nieuwe militaire dieselquad-voertuigen. Bijzonder vermeldenswaardig is het contract voor het programma Grensverleggende IT dat na lange voorbereiding aan het eind van 2020 is gesloten. Daarmee is een belangrijke stap gezet om de IT-infrastructuur van Defensie hoogwaardig, betrouwbaar en toekomstbestendig te maken. In het verlengde van deze belangrijke eerste stap is in 2020 begonnen met de beloofde inventarisaties van de financiële exploitatie, investeringen en personeelsschaarste op het gebied van IT.

Bij defensiematerieel en vastgoed zijn de levertijden vaak lang. Toch hebben de geleverde inspanningen en investeringen in middelen in de afgelopen periode ook tot concrete resultaten geleid. Zo zijn in 2020 nieuwe brugleggende tanks geleverd, werden meer en meer nieuwe vrachtauto’s in gebruik genomen, is het aantal F-35’s in Nederland gegroeid tot zeven en zijn de eerste nieuwe Chinook-F helikopters ingestroomd. Ook zijn inmiddels de eerste militairen voorzien van een nieuwe helm.

In 2020 werd Nederland geconfronteerd met COVID-19, hetgeen ook voor investeringsprojecten consequenties had. Door bijvoorbeeld reisbeperkingen van personeel ondervinden projecten hinder. Hoewel in 2020 de vertraging kon worden beperkt, is de verwachting dat de effecten in 2021 toenemen. Door de aanhoudende strenge maatregelen tellen kleine vertragingen op en deze werken nog een lange tijd door in de hele keten van projecten. Niettemin zet Defensie alles op alles om investeringsprojecten snel en goed te realiseren en te blijven werken aan het herstellen en moderniseren. Daarom zal Defensie ook in 2021 weer een flink aantal brieven aan de Kamers versturen waarin projecten worden aangekondigd of waarin faseovergangen worden gemeld.

VoorradenNa een tijd waarin de voorraden zeer beperkt waren, heeft Defensie de afgelopen periode geïnvesteerd om de voorraden voor de tweede hoofdtaak weer op het vereiste niveau te brengen en zo te kunnen voldoen aan de inzetbaarheidsdoelstellingen uit de Defensienota 2018. In 2018 en 2019 zijn de voorraden operationele rantsoenen, brand- en bedrijfsstoffen en de geneeskundige verbruiksvoorraden voor de Snel Inzetbare Capaciteiten aangevuld. De aanvulling van munitievoorraden voor lopende en voorziene missies is eind 2020 gerealiseerd. Verder zijn er stappen gezet om de kapitale munitievoorraden aan te vullen. We zijn er nog niet. Het aanvullen van voorraden voor de tweede hoofdtaak en voorraden voor opleiding en training kost tijd (en geld). In 2021 start het project ‘aanvulling inzetvoorraad reservedelen’ om de inzetvoorraad wapensysteemgebonden artikelen verder aan te vullen voor de tweede hoofdtaak. De reeds aanwezige voorraad reservedelen wordt daarmee verder aangevuld voor missies en operaties.

Tegelijkertijd groeit het belang van de eerste hoofdtaak. Voor de eerste hoofdtaak heeft Defensie momenteel onvoldoende voorraden. In het kader van de eerste hoofdtaak (Bescherming van het eigen en bondgenootschappelijke grondgebied, inclusief het Caribisch deel van het Koninkrijk) wordt het Beleidskader Inzetvoorraden geactualiseerd en worden nieuwe normen vastgesteld. Dit gebeurt mede op basis van de eisen die de NAVO aan ons stelt op het gebied van strategische voorraden. In de Defensievisie 2035 is inzichtelijk gemaakt welke stappen Defensie zou moeten zetten om de voorraden voor de eerste hoofdtaak aan te vullen en zijn deze stappen op hoofdlijnen financieel gekwalificeerd, inclusief tweede en derde orde effecten. Het is aan een volgend kabinet om te besluiten over de eventuele groei naar grotere voorraden voor de eerste hoofdtaak.

CyberDe afgelopen jaren is het belang van het cyberdomein fors toegenomen. Om focus aan te brengen in de cyberambities van Defensie heeft het ministerie in 2018 de Defensie Cyber Strategie opgesteld. Door het beschikbare budget zijn niet alle ambities uit deze Strategie waargemaakt. Er zijn op een flink aantal onderwerpen eerste stappen gezet zodat Defensie enerzijds intern een doorontwikkeling kon doormaken binnen het cyberdomein. Extern heeft Defensie zich ontwikkeld tot een betrouwbare partner voor andere (Rijksoverheid)partijen.

De interne doorontwikkeling heeft geleid tot het een forse uitbreiding van het aantal cyberreservisten waar de gehele krijgsmacht een beroep op kan doen. Daarnaast zijn het Defensie Cyber Commando (DCC) en de MIVD verder gegaan met de ontwikkeling van de gezamenlijke Cyber Missie Teams. Om te kunnen blijven innoveren en minder afhankelijk te zijn van marktpartijen is een kwartiermaker voor de Cyber Innovation Hub aangenomen. Hier kunnen departementen, bedrijven en onderzoeksinstellingen samen werken aan innovaties. Tenslotte is in het kader van transparantie in dit groeiende domein een apart hoofdstuk Cyber toegevoegd aan de begroting 2020 (net als in 2019).

Extern heeft Defensie zich het afgelopen jaar steeds meer ontwikkeld tot structurele en betrouwbare partner voor andere partijen. Zo heeft Defensie het convenant Nationaal Respons Netwerk getekend om wederzijdse assistentie bij nationale crises mogelijk te maken. In EU-verband is Nederland een trekker in het Permanent Structured Cooperation (PESCO)-initiatief Rapid Response Teams. Samen met andere EU-landen wordt op deze manier kennis en expertise uitgewisseld en wordt er samen opgetrokken om te kunnen reageren op incidenten in de deelnemende landen. Onder coördinatie van het Nationaal Cyber Security Centrum is Defensie bij steeds meer Information and Analysis Centres aangesloten om vroegtijdig cyberinformatie te kunnen delen. Tenslotte is de MIVD aangesloten bij de Cyber Intel/Info Cell (CIIC) waarmee de dienst gerubriceerde informatie kan delen zodat andere deelnemers zorgvuldigere afwegingen kunnen maken.

VastgoedMet het strategisch vastgoedplan (2019, Kamerstuk 33763, nr. 151 ) is opdracht gegeven inzicht te geven om het vastgoed van Defensie op een adequaat peil te brengen en in de tussentijd zijn er ook veel inspanningen verricht voor het op orde krijgen van de portefeuille, wat een majeure opgave is. Er is onder andere onderzoek gedaan naar handelingsperspectieven om het verschil tussen beschikbaar en benodigd budget te kunnen verkleinen. Daarnaast is in 2020 een interdepartementaal beleidsonderzoek (IBO) naar het vastgoed van Defensie gestart. Hierin wordt onderzocht wat de meest doelmatige set aan maatregelen is om het vastgoed van Defensie op orde te krijgen. Uw Kamer wordt in het voorjaar van 2021 over de uitkomsten geïnformeerd. Om te voorkomen dat de staat van het vastgoed verder achteruit gaat, is voor de korte termijn aanvullend budget beschikbaar gesteld, dat ten laste gaat van diverse materieel investeringsprojecten. Dit aanvullende budget wordt ingezet voor het verbeteren van de kwaliteit van het vastgoed en op het herstel van storingen en defecten. Er zijn diverse programma’s opgestart om meer inzicht in de staat van ons vastgoed te krijgen om zo de juiste ingrepen op de juiste plaatsen te kunnen doen. Het verkleinen van het verschil tussen beschikbaar en benodigd budget is een zeer omvangrijke opgave waarvoor langjarig commitment nodig is. Wij stellen vast dat er inmiddels veel stappen in de goede richting gezet zijn, er is echter sprake van een traject dat tijd vergt waardoor verbeteringen en resultaten de komende jaren stapsgewijs zichtbaar zullen worden.

In 2020 is begonnen met het verbeteren van de kwaliteit van de legeringskamers, is in Ermelo een geneeskundig centrum opgeleverd en een tandheelkundig centrum in Badhoevedorp. Verder is geïnvesteerd in (interim) keukens in Assen, Doorn en Schaarsbergen. Daarnaast is in 2020 de portefeuille brede voorbereiding van de objectgerichte revitalisering van het Defensie vastgoed verder uitgebreid en zijn grote stappen gezet zoals de goedkeuring van de revitalisering van de Bernhardkazerne in Amersfoort. Voor de verhuizing van de Mariniers en MARSOF is in 2020 gewerkt aan de herbelegging van Kamp Nieuw Milligen. Hierover bent u met de A-brief van 20 januari 2021 (Kamerstuk 27830, nr. 328) geïnformeerd. Op het gebied van individuele nieuwbouwprojecten is in 2020 de realisatie van bijvoorbeeld de schietfaciliteiten voor de Special Forces, de motoren onderhoudsfaciliteit op Woensdrecht en het Tech Center Land voor het Commando Landstrijdkrachten verder voorbereidt.

Duurzaamheid Defensie heeft met de uitvoering van haar taken impact op het milieu en de omgeving. Op onze kazernes verbruiken we gas en elektriciteit voor vastgoed. Vliegen, varen en rijden met ons materieel gaat onvermijdelijk gepaard verbruik van voornamelijk fossiele brandstof.

Defensie heeft daarom belang bij een duurzame en omgevingsbewuste krijgsmacht die rekening houdt met klimaatverandering en anticipeert op de energietransitie. Vanuit het programma energietransitie Defensie zijn de energiedoelstellingen uit de Defensie Energie en Omgeving Strategie 2019–2022 (Kamerstuk 33763, nr. 152) uitgewerkt in het Plan van aanpak energietransitie Defensie (Kamerstuk 34919, nr. 74). Dit plan beoogt de verduurzaming van Defensie explicieter in de reguliere bedrijfsvoering op te nemen en in de verwervingsprocessen te verankeren. Hiervoor treffen we de komende jaren maatregelen op basis van de uitgangspunten: ‘biggest bang for the buck’; operationele meerwaarde, een rendabele business case en innovatie als aanjager voor energietransitie. Zoals onder andere een experimentele toepassing van de onderwaterspoiler op Zr.Ms. Zeeland.

De overige twee DEOS-speerpunten ‘circulaire economie’ en ‘omgeving’ zijn uitgewerkt in meer specifieke doelstellingen en maatregelen voor de periode 2019-2022 en opgenomen in actieplannen. Over de resultaten en het energieverbruik wordt in de bedrijfsvoeringsparagraaf gerapporteerd.

Programma LuchtruimherzieningSamen met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) en Maastricht Upper Air Control Centre (MUAC) werkt Defensie aan een nieuwe, toekomstbestendige en adaptieve indeling van het Nederlandse luchtruim. De Luchtruimherziening is gericht op het bereiken van drie samenhangende doelen: verruiming van de militaire missie effectiviteit en de civiele capaciteit, efficiënter gebruik en beheer van het luchtruim en beperking van klimaateffect en hinder in de omgeving. In 2020 is er gewerkt aan het opstellen van de ontwerp-Voorkeursbeslissing (ontwerp-VKB). De ontwerp-VKB bevat een conceptueel plan voor de hoofdstructuur van het toekomstig Nederlandse luchtruim en een nieuw operationeel concept voor de afhandeling van het verkeer. De ontwerp-VKB wordt onderbouwd door een onafhankelijk opgestelde milieueffectrapportage (MER) in de vorm van een plan-MER. De ontwerp-VKB is in januari 2021 gepubliceerd en opengesteld voor zienswijzen. Daarnaast is in de zomer van 2020 gestart met een gezamenlijke haalbaarheidsstudie met Duitsland naar een grensoverschrijdend militair oefengebied. In november is de samenwerking met Duitsland bestuurlijk bekrachtigd met een Joint Declaration of Intent.

LuchthavenbesluitenVoor de luchthaven Gilze-Rijen is in 2020 een aantal maatregelen en voornemens gepresenteerd die een gedragen luchthavenbesluit dichterbij moeten brengen. De Kamer is hierover geïnformeerd in een brief van 21 april 2020 (Kamerstuk 31 936, nr. 738). Op 8 september 2020 is de Informatienota naar aanleiding van zienswijzen over MER en ontwerp-luchthavenbesluit Gilze-Rijen gepresenteerd. Deze Informatienota geeft antwoord op een groot aantal vragen die zijn gesteld in de zienswijzen ontvangen in reactie op de Concept Notitie Reikwijdte en Detailniveau. Deze informatienota is aan alle indieners van zienswijzen en aan de Commissie voor Overleg en Voorlichting Milieu Gilze-Rijen gestuurd en openbaar gemaakt op de website van Defensie.

Om tot een gedragen luchthavenbesluit voor Gilze-Rijen te komen is in 2020 besloten voorrang te geven aan het luchthavenbesluit De Peel. De luchthavenbesluit De Peel en Gilze-Rijen worden daarom niet parallel, maar volgtijdelijk voorbereid Hierdoor is meer tijd nodig voor de totstandkoming van deze luchthavenbesluiten. Daarom is op 10 december 2020 het wetsvoorstel «Verlenging van de termijn gedurende welke aanwijzingen krachtens de Luchtvaartwet van militaire luchtvaartterreinen hun geldigheid behouden en invoering van een jaarlijkse rapportageplicht» bij de Tweede Kamer ingediend (Kamerstuk 35 674, nr. 2).

Gezien de stikstofproblematiek in De Peel en de nabijheid van een aantal Natura 2000-gebieden is met het oog op de voorgenomen activering van de vliegbasis De Peel een vergunning op grond van de Wet natuurbescherming vereist. Dit is een noodzakelijke eerste stap in de voorbereiding van het luchthavenbesluit. Daarnaast wordt in 2021 gewerkt aan de Reactienota, waarin antwoord wordt gegeven op de ingediende zienswijzen en adviezen.

Ook in de voorbereiding van het luchthavenbesluit voor de vliegbasis Woensdrecht speelt stikstof een belangrijke rol. Ook hier geldt dat eerst voor alle voorgenomen activiteiten een aanvraag voor een vergunning op grond van de Wet natuurbescherming moet zijn ingediend, voordat het luchthavenbesluit kan worden afgemaakt. Voor een groot deel van de activiteiten is dat al gebeurd, maar een aantal voorziene nieuwe activiteiten is nog niet vergund. Tegen deze eerdere Wnb-vergunningen voor de vliegbasis Woensdrecht, de eerste uit 2012 voor de herinrichting van de vliegbasis en de tweede uit 2018, voor de motorenwerkplaats en de testcell voor de motor van de F-35, zijn beroepsschriften ingediend. Naar verwachting zal de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State in de eerste helft van 2021 hierover uitspraak doen. Deze uitspraak is van belang om de juiste insteek van de derde vergunningaanvraag te kiezen. Als ook deze vergunning is aangevraagd, kan de voorbereidingsprocedure voor het luchthavenbesluit worden voortgezet, te beginnen met de actualisering van de reeds uitgevoerde MER.

3.5 Manieren

Vereenvoudiging regelgeving en processenMede in het kader van de beoogde wendbaarheid en het verminderen van bureaucratie zijn de activiteiten voortgezet om regelgeving en processen te vereenvoudigen. De regeling Zelfstandige Kleine Aankopen (ZKA) biedt commandanten de mogelijkheid om snel in kleine behoeften te voorzien. Besloten is deze regeling structureel in te voeren. In 2019 is als pilot een vergelijkbare regeling gestart voor kleine aanpassingen aan infrastructuur. Deze pilot zal in 2021 worden geëvalueerd.

Op het gebied van regelgeving is in 2020 een defensiebrede inventarisatie gestart om alle interne regelgeving te voorzien van metadata om de vindbaarheid van regelgeving en de beheersbaarheid via het centrale defensie publicatieportaal te verbeteren. Deze aanpassing van het publicatieportaal is naar verwachting in het tweede kwartaal 2021 gereed. Bij vereenvoudiging van regelgeving gaat het ook om het schrappen of actualiseren van regels die achterhaald zijn. Daar is blijvende aandacht voor nodig om regelgeving actueel te kunnen houden.

Daarnaast zijn we in 2020 verder gegaan met het vereenvoudigen van defensiebrede processen op basis van hinderervaringen vanuit de defensieonderdelen, waarbij we ook beoordelen of bevoegdheden kunnen worden gemandateerd naar lagere niveaus in de defensieorganisatie en overbodige processtappen worden geschrapt. Dit heeft onder meer geleid tot het project om het huidige behoeftestellingsproces (Aanvraag tot Behoeftestelling (ATB) defensiebreed te vereenvoudigen en te digitaliseren. Het ontwerp hiervoor is in samenwerking met alle defensieonderdelen in 2020 uitgewerkt en een digitaal prototype is met positieve resultaten getest. De defensiebrede uitrol, ondersteund door DOSCO en DMO/JIVC is voorzien in het tweede kwartaal van 2021.

Een ander voorbeeld van het vereenvoudigen en versnellen van met name administratieve processen is de inzet van Robotic Process Automation (RPA). Bij de toepassing van RPA worden virtuele, softwarematige robots ingezet die binnen bestaande (combinaties van) applicaties routinematige processen kunnen uitvoeren. Het proces verloopt hierdoor sneller en de door RPA ondersteunde medewerkers zijn minder tijd kwijt aan routinematig werk. Inmiddels worden er binnen Defensie nu al ruim 60 software-robots ingezet.

Defensiematerieelbegrotingsfonds (DMF)In 2020 hebben de Tweede en Eerste Kamer ingestemd met het geamendeerde wetsvoorstel dat de basis vormt voor het defensiematerieelbegrotingsfonds (DMF). Naar aanleiding van het aangenomen amendement Voordewind (Kamerstuk 35280, nr. 15) is het oorspronkelijke artikel 1 (Materieel) opgesplitst in artikelen voor defensiebreed materieel, maritiem materieel, land materieel en lucht materieel. Deze opsplitsing kan het budgetrecht van de Kamer verder versterken.

Op Prinsjesdag 2020 is de ontwerpbegroting van het DMF voor het jaar 2021 (Kamerstukken 35 570 K, nrs. 1-2) aangeboden aan de Tweede en Eerste Kamer. De begroting 2021 van het DMF is de eerste officiële begroting van het DMF. Daarmee wordt invulling gegeven aan de in het Regeerakkoord aangekondigde vergroting van de voorspelbaarheid en schokbestendigheid van de defensiematerieelbegroting. Om de verstorende werking van valutaschommelingen op de defensiebegroting op te lossen, heeft het kabinet de afspraak gemaakt dat mee- en tegenvallers als gevolg van valutaontwikkelingen voortaan als niet-plafondrelevante mutaties worden verwerkt. Deze komen daardoor direct ten gunste of ten laste van het EMU-saldo. In het jaar 2022 en daarna zal over de begroting van het DMF een separaat jaarverslag worden aangeboden.

SamenwerkingIn 2020 is de samenwerking met partners binnen het Koninkrijk en daarbuiten en binnen internationale organisaties verder toegenomen.

Civiel-militaire samenwerkingDe civiel-militaire samenwerking in Nederland is in 2020 verder versterkt, onder meer door deelname aan het Brede Offensief Tegen de Ondermijnende Criminaliteit (BOTOC), het investeren in militaire mobiliteit en het oprichten van het Territoriaal Operatiecentrum (TOC). Daarnaast staan we kort voor de realisatie van de ‘Intensivering in het kader van de Landenpakketten’ in het Caribisch deel van het Koninkrijk, waarbij Defensie (met name de KMar) een prominente rol speelt.

NAVODefensieplanning van de NAVO is een continue proces om de snel veranderende veiligheidsomgeving ten allen tijde het hoofd te kunnen bieden. In 2020 werkte de NAVO in het kader van het zogeheten NATO Warfighting Capstone Concept’ (NWCC) aan concepten die beschrijven hoe afschrikking en de verdediging van het NAVO-het verdragsgebied er over 20 jaar uit dient te zien. Deze concepten worden in 2021 afgerond. Op politiek-strategisch niveau vroeg de SG NAVO een groep van 10 onafhankelijke experts uit diverse landen een rapport te schrijven met aanbevelingen om de NAVO te versterken in het kader van het Forward Looking Reflection Process (of: NAVO 2030). De Nederlandse CEO van PostNL was één van de experts van de reflectiegroep. Het rapport van dit toekomstgerichte denkproces werd eind november 2020 aan de SG NAVO aangeboden.

EUIn het najaar van 2020 werd een akkoord bereikt over het Raadsbesluit dat deelname door derde landen aan PESCO-projecten mogelijk maakt. Ook werd een akkoord bereikt over de Europese Vredesfaciliteit (EPF), die voorziet o.a. in ruimere gezamenlijke financieringsmogelijkheden van de kosten van EU-missies en operaties en in steun voor vredesoperaties van derde landen en organisaties (o.a. Afrikaanse Unie) en capaciteitsopbouw van statelijke actoren inzake veiligheid en defensie.

In 2020 werd tevens een akkoord bereikt over het EU meerjarig financieel kader (MFK) 2021 ‒ 2027. Onder het MFK is o.a. € 7,953 miljard beschikbaar gesteld voor het Europees Defensiefonds, waarvan de vaststelling van het eerste werkprogramma wordt voorzien in mei 2021. Voorts is eind 2020 het eerste Coordinated Annual Review on Defence (CARD)-rapport aangenomen. Het rapport biedt een overzicht van de belangrijkste trends in het EU Defensielandschap op het gebied van o.a. defensie-uitgaven, planning en mogelijkheden voor samenwerking. Tot slot heeft de strategische evaluatie van PESCO plaatsgevonden, waarmee de eerste fase van PESCO (2017–2020) is geëvalueerd en richting wordt gegeven aan de tweede fase van PESCO (2021–2025).

Andere multilaterale foraNederland maakt zich sterk voor samenwerking in multilaterale fora, waaronder de Northern Group, het European Intervention Initiative (EI2) en de Joint Expeditionary Force (JEF). Ondanks COVID-19 waren de deelnemende landen op verschillende niveaus in staat om virtueel bijeen te blijven komen. Met name binnen EI2 is veel aandacht besteed aan de bestrijding van de COVID-19 pandemie, en de rol van Defensie daarin, en zijn er bijeenkomsten georganiseerd om daarover van gedachten te wisselen en informatie te delen.

Vernieuwend samenwerkenDefensie heeft in 2020 met partners ingezet op het vergroten van de flexibiliteit en de inzetbaarheid van de krijgsmacht. Zo zijn met diverse werkgevers uitwisselingen gestart die Defensie extra specialistische capaciteit opleveren. Bijvoorbeeld bij de genie zijn de eerste reservisten rechtstreeks aangesteld vanuit de bouwsector. En de 13e Lichte brigade en de provincie Limburg doen een pilot rondom de BOA-opleiding.

Defensity College had in 2020 ongeveer 200 studenten in het programma. De belangstelling voor dit programma onder universitaire studenten is het afgelopen jaar toegenomen. In 2020 heeft Defensity College een uitbreiding naar hbo’s voorbereid, die 2021 van start kan gaan. Afgelopen jaar is alvast een pilot gedaan tussen de genie en de Hogeschool Utrecht, die heeft geresulteerd in de aanname van zes reservisten of werkstudenten.

Daarnaast is samengewerkt met het bedrijfsleven om gekwalificeerd personeel over te nemen dat momenteel wordt ontslagen door de COVID-19-crisis. Samen zijn eind 2020 de eerste matches gemaakt met de maritieme sector, wat ertoe leidt dat in 2021 de eerste mensen beschikbaar zijn. Partners uit de maritieme sector hebben Defensie daarnaast professioneel en onder hoge tijdsdruk ondersteund bij de berging van de NH-90 in het Caribisch gebied.

Met energiebedrijven, ministeries, het Rijksvastgoedbedrijf, lokale overheden en investeerders is in 2020 begonnen met de uitwerking van regionale business cases en green deals voor de verduurzaming en renovatie van een aantal kazernes. Deze uitwerking loopt nog door in het eerste kwartaal van 2021, waarbij ook inverdienmogelijkheden door opwekkings- of opslagmogelijkheden vanaf defensieterreinen worden onderzocht.

ConflictpreventieHet in 2019 opgerichte Team Conflictpreventie heeft zich in 2020 onder andere bezig gehouden met de doorontwikkeling van een proces dat Defensie (beter) in staat moet stellen om strategisch vooruit te kijken. Dit maakt het mogelijk om de activiteiten van Defensie meer op preventie te richten. Daarnaast heeft het team bijgedragen aan verschillende opleidingstrajecten en producten ontwikkeld om de kennis over conflictpreventie binnen Defensie te vergroten. Ook zijn er studies uitgevoerd op het gebied van security sector reform en conflictsensitiviteit. Het team heeft ook bijgedragen aan de verdere ontwikkeling van early warning & early action in interdepartementaal verband.

Hybride dreigingenDe Counter Hybrid Unit (CHU) is als adviseur en deelnemer aangehaakt bij een experiment van de 13e Lichte brigade in de vorm van een Tactical Information Manoeuvre Team (TIMT). Het TIMT experimenteert met experts op het gebied van understand en influence in de cognitieve en virtuele dimensie samen met een ‘klassieke’ infanterie-eenheid om het tactisch landoptreden in het moderne gevechtsveld in een hybride scenario te onderzoeken. Dit experiment wordt in 2021 voortgezet.

Kennis en innovatieIn 2020 heeft Defensie geïnvesteerd in onderzoek, technologieontwikkeling en innovatie. Dat is nodig om voor te blijven op mogelijke tegenstanders en onze medewerkers te beschermen en toe te rusten. De in 2020 geactualiseerde Strategische Kennis- en Innovatie Agenda (SKIA) berust op deze uitgangspunten. De SKIA legt accenten op onderzoek naar nieuwe technologieën, verduurzaming en arbeidsextensivering, het borgen van kort-cyclisch innoveren en versterkte samenwerking met onze kennis- en innovatiepartners.

De vernieuwing en de versterking van het defensieonderzoek bij MARIN, NLR en TNO is in 2020 doorgegaan, onder andere met onderzoek naar energie wapens, elektronische oorlogvoering en gebruik van de ruimte. In het kader van het Missiegedreven Topsectoren en Innovatiebeleid (Kennis en Innovatie Agenda Veiligheid) is Defensie begonnen met de voorbereiding van defensiegerelateerd onderzoek bij universiteiten. Defensie is in 2020 toegetreden tot de Nederlandse AI Coalitie, om optimaal aan te sluiten bij de AI-ontwikkelingen in het civiele domein. In NAVO-verband draagt Defensie sinds 2020 bij aan onderzoek ten behoeve van de NAVO Emerging & Disruptive Technologies Roadmap (2019), onder meer naar de dreiging van hypersone wapens. In het licht van de oprichting van het Europees Defensiefonds (2021) hebben Defensie, EZK, kennisinstellingen en bedrijven specifieke aandachtsgebieden geformuleerd, onder meer op het terrein van maritieme innovatie, sensoren, cyber en autonome systemen. Ook is een begin gemaakt met het voorzien in de noodzakelijke middelen voor cofinanciering, met een voorziening op de MinEZK-begroting.

Defensie heeft in 2020 geïnvesteerd in kort-cyclisch innoveren, via het stimuleren, experimenteren en opschalen van innovaties. Dat gebeurt in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven en andere innovators, zoals universiteiten en regionale ontwikkelingsmaatschappijen. Deze samenwerking heeft eind 2020 een belangrijke impuls gekregen met de oprichting van de Task Force Kort-Cyclisch Innoveren, met deelname van CLAS, FME en diverse koepelorganisaties.

In 2020 zijn de uitgaven aan onderzoek, technologieontwikkeling en kennisgebruik (ter ondersteuning van investeringsprojecten) gestegen. Dat resulteert in een hoger EDA-percentage en bijbehorende KPI van 1,4%.

Figuur 6 KPI-tabel

Realisatie beleidsdoorlichtingen

Overzicht risicoregelingen

Per 31 december 2020 bestaan er twee openstaande garanties. De eerste betreft een overeenkomst met de Vereniging Verbond van Verzekeraars over de verzekerbaarheid van personeel. De looptijd is onbepaald en er is geen gegarandeerd bedrag vastgesteld. De overeenkomst regelt de verhouding tussen Defensie en de Vereniging met als doel de belemmeringen die defensieambtenaren in het maatschappelijk verkeer ondervinden als gevolg van uitsluitingsclausules bij levensverzekeringen, gekoppeld aan de financiering van een woning, weg te nemen. In 2020 heeft geen uitkering plaatsgevonden. De tweede betreft een garantstelling aan de stichting Power Of Freedom. Deze stichting organiseert de Invictus Games. Met de garantstelling ondersteunt Defensie de Stichting financieel met een bijdrage van maximaal € 4.000, waar de Stichting een beroep op kan doen in geval van een dreigend cashflow probleem bij de afwikkeling van de financiën van de Invictus Games. Het evenement is in 2020 vanwege COVID-19 niet doorgegaan en verplaatst naar 2022. In 2020 heeft geen uitkering plaatsgevonden.

4 Beleidsartikelen

4.1 Beleidsartikel 1 Inzet

A. Algemene doelstelling

Alle drie de hoofdtaken vergen meer inzet vanwege de toegenomen instabiliteit in de wereld. Om deze taken te kunnen uitvoeren stelt Defensie militaire eenheden gereed die daarvoor kunnen worden ingezet.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het beschikbaar stellen en daadwerkelijk inzetten van eenheden om de veiligheid van het eigen en bondgenoot-schappelijk grondgebied te handhaven. Verder is de Minister in samenwerking met bondgenoten verantwoordelijk voor de uitvoering van bijdragen aan missies voor conflictpreventie, crisisbeheersing en vredesopbouw, zowel in Europa als daarbuiten. Het Koninkrijk der Nederlanden draagt daarmee bij aan de handhaving en bevordering van de internationale rechtsorde. De eenheden kunnen ook worden ingezet ten behoeve van nationale taken en het verlenen van (internationale) noodhulp.

Beleidsartikel 1 Inzet biedt een overzicht van de gehele inzet van de krijgsmacht. Dit betreft de bijdragen van Defensie aan onder andere crisisbeheersingsoperaties, contributies aan gezamenlijk gefinancierde NAVO- en EU-operaties, inzet voor nationale en koninkrijkstaken en overige inzet. In Beleidsartikel 1 is de verantwoording opgenomen van de additionele uitgaven voor inzet onder verantwoordelijkheid van de Commandant der Strijdkrachten. In de beleidsartikelen 2 tot en met 5 wordt de taakuitvoering verantwoord van de marine, landmacht, luchtmacht, marechaussee en de aan hen gemandateerde inzet, voor zover deze niet valt onder artikel 1.

C. Beleidsconclusies

Nederlandse militairen zijn in 2020 wederom breed ingezet voor vrede en veiligheid. In 2020 zijn 2.946 militairen uitgezonden geweest. Nederland heeft voor de vooruitgeschoven NAVO-aanwezigheid ongeveer 900 militairen geleverd aan de multinationale battlegroup onder leiding van Duitsland in Litouwen. In de strijd tegen ISIS stelde Nederland in 2020 ongeveer 400 militairen beschikbaar, zowel voor de training als Advise & Assist van Iraakse strijdkrachten inclusief de Koerdische Peshmerga. Ook is eind 2020 gestart met de bijdrage van een Force Protection eenheid ter beveiliging van Belgische F-16 jachtvliegtuigen in Jordanië. Daarnaast voorzag Nederland met een Target Support Cell (TSC) en een Processing Exploitation and Dissemination (PED) capaciteit in een behoefte binnen het inlichtingen- en doelontwikkelingsproces van de Anti-ISIS coalitie en de Resolute Support missie. In 2020 heeft Nederland met ongeveer 900 militairen een bijdrage geleverd aan Resolute Support, de NAVO-missie in Afghanistan. De bijdrage met een met Duitsland samenwerkend team van Special Operations Forces (SOF) adviseurs en ondersteunende troepen ten behoeve van de training, advisering en begeleiding van Afghan Special Security Forces (ASSF) is eind 2020 afgebouwd naar monitoring van een Afghaanse National Mission Unit te weten de ATF 888. De samenstelling van het DEU/NLD SOF-team is daarmee verminderd naar 5 NLD en 2 DEU militairen. Eind 2020 is de Nederlandse bijdrage aan Resolute Support met een aanvullend Force Protection peloton uitgebreid. Ook leverde Nederland in 2020 een bijdrage aan de missie EMASOH in Dubai. De bijdrage met het Nederlandse fregat Zr.Ms. De Ruyter liep van 18 februari tot 8 juni 2020. De bijdrage met enkele stafofficieren in het hoofdkwartier van EMASOH is gecontinueerd. Voorts leverde Nederland in 2020 een aantal kleine bijdragen aan missies in Afrika en het Midden-Oosten, waaronder United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission in Mali (MINUSMA), European Union Training Mission (EUTM) Mali, European Union Liaison and Planning Cell (EULPC) in Tunis, European Union Naval Force Mediterranean (EUNAVFOR MED) IRINI in Rome, European Union Naval Force Mediterranean (EUNAVFOR MED) ATALANTA in Rota, UN Disengagement Observer Force (UNDOF), United Nations Interim Force in Lebanon (UNIFIL), United States Security Coordinator (USSC), United Nations Truce Supervision Organization (UNTSO) en Combined Maritime Force (CMF) in Bahrain.

Figuur 7

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Toelichting algemeen

Om het geïntegreerde karakter te borgen wordt besluitvorming over het Budget Internationale Veiligheid interdepartementaal voorbereid en uitgevoerd.

E. Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 5,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De realisatie van de verplichtingen is € 61,5 miljoen lager ten opzichte van de vastgestelde begroting. Dit komt met name doordat de vrije ruimte/ voorziening BIV/HGIS niet volledig is aangewend voor het aangaan van nieuwe missies of verlenging van bestaande missies.

Toelichting crisisbeheersingsoperaties (BIV/HGIS)

Uitgaven

In bovenstaande tabel wordt bij de stand begroting 2020 weergegeven hoeveel budget begroot was en gerealiseerd is per missie. Hieronder worden de verschillen groter dan € 5 miljoen per missie toegelicht.

Veiligheidsinzet in Irak

Besluitvorming over de deelname aan de veiligheidsinzet in Irak heeft plaatsgevonden nadat de Ontwerpbegroting was vastgesteld (Kamerstuk 27 925 nr. 612 d.d. 18 oktober 2019).

United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission (MINUSMA)

De redeployment van een deel van het materieel via Dakar (Senegal) naar Nederland is afgerond. De rest van het materieel staat gereed voor verplaatsing. In 2020 zou het materieel van GAO (Mali) naar Dakar verplaatst worden, maar door de uitbraak van COVID-19 werd opnieuw de verplaatsing van het materiaal uitgesteld. Eind 2020 is een deel van het materieel weer gereed gemaakt voor verplaatsing van GAO (Mali) naar Dakar. Verwacht wordt dat het materieel in 2021 in Nederland is gearriveerd. De in 2020 geraamde transport- en herstelkosten zijn derhalve niet gerealiseerd.

European-led Maritime Awareness in the Strait of Hormuz (EMASOH-Agénor)

Besluitvorming over de deelname aan de missie EMASOH heeft plaatsgevonden nadat de Ontwerpbegroting 2020 was vastgesteld (Kamerstuk 29 521, nr. 398 d.d. 15 januari 2020). De uiteindelijke inzetduur was één maand korter dan geraamd.

Personeelszorg

In 2020 is besloten om de additionele uitgaven van personeelszorg, direct te relateren aan de uitzending, separaat in de begroting op te nemen. Het gaat hier om missieoverschrijdende uitgaven zoals bij thuisfrontactiviteiten, adaptie, e-welfare, en medailleuitreikingen.

Contributies

De bijdrage die door het SAC C-17 programma is afgeroepen, is zo’n € 7,5 miljoen lager dan in de MOU-afspraken is vastgelegd, voornamelijk als gevolg van gewijzigde betalingsafspraken.

Ontvangsten

In 2020 is voor HGIS € 6,2 miljoen ontvangen. Dit is € 4,8 miljoen meer dan initieel geraamd. Met name de ontvangsten van de Verenigde Naties (VN) voor de missie MINUSMA kennen een grillig betalingspatroon. De VN-ontvangsten bedroegen in 2020 ruim € 1,4 miljoen.

Toelichting Nationale Inzet

Structurele nationale taken

Defensie voert structurele taken uit ten behoeve van civiele overheden. De financiële middelen van deze taken zijn opgenomen in de verschillende begrotingsartikelen van Defensie. Deze taken zijn vastgelegd in wet- of regelgeving, inclusief ministeriële besluiten, convenanten of arrangementen. Onder deze taken vallen de taken van de KMar, de Kustwacht in Nederland en het Caribisch gebied, luchtruimbewaking, de Bijzondere Bijstandseenheden en de Explosieven Opruimingsdienst Defensie.

Militaire bijstand en steunverlening (Financiering Nationale Inzet Krijgsmacht)

Defensie verleent militaire bijstand (MB) voor de handhaving van de openbare orde en veiligheid (HOOV) en voor de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde (SHRO). Deze bijstand wordt zowel door de KMar geleverd als door andere eenheden van Defensie. Daarnaast wordt bijstand verleend in geval van een ramp of crisis, of de vrees voor het ontstaan daarvan (Wet Veiligheidsregio). Verder kan een civiele autoriteit/Minister een beroep doen op militaire steunverlening in het openbaar belang (MSOB). Ook in het Caribische deel van het Koninkrijk worden door Defensie soortgelijke vormen van militaire bijstand en steunverlening verleend.

COVID-19

Sinds maart 2020 ondersteunt Defensie het ministerie van VWS bij de bestrijding van de COVID-19 pandemie in de vorm van medische ondersteuning, staf- en planningscapaciteit voor diverse zorginstellingen en ondersteuning bij opzet en bemensing van teststraten. Tevens zijn diverse voedselbanken geholpen bij de distributie van levensmiddelen.

Vanaf eind april tot begin juli 2020 heeft Zr.Ms. Karel Doorman ondersteuning geleverd in het Caribisch gebied. Vanaf oktober levert Defensie grootschalige ondersteuning aan het Universitair Medisch Centrum in Utrecht ten behoeve van bovenregionale zorg.

Voor de COVID-19 gerelateerde inzetten is in 2020 een bedrag van € 18 miljoen aan artikel 1 Inzet (FNIK) toegevoegd. Dit bedrag maakt deel uit van de € 63 miljoen die het Kabinet beschikbaar heeft gesteld voor de inzet van Defensie in de strijd tegen COVID-19.

Host Nation Support (HNS)

HNS (gastlandsteun) is de militaire ondersteuning die door Nederland wordt geleverd aan bondgenootschappelijke eenheden en NAVO-organisaties die verblijven op of zich verplaatsen over Nederlands grondgebied. Dit is een nationale verplichting die ten grondslag ligt aan de NAVO en in verschillende MOU’s is vastgelegd.

Vanaf eind april tot begin juli 2020 heeft Defensie bijgedragen aan de redeployment van een Amerikaanse Combat Air Brigade vanuit Duitsland via Vliegbasis Eindhoven en Rotterdam terug naar de thuisbasis in de Verenigde Staten. Hierbij zijn 76 helikopters, 1.800 voertuigen en containers door de lucht en over de weg verplaatst.

Aantal mensdagen

Het totaal aantal mensdagen in 2020 ten behoeve van nationale inzet bedroeg ruim 53.000. Hiervan waren ruim 15.300 mensdagen voor reguliere bijstandsoperaties, ruim 35.500 mensdagen voor het leveren van ondersteuning voor de COVID-19 crisis in Nederland en het Caribische deel van het Koninkrijk (exclusief de inzet van de Zr.Ms. Karel Doorman) en bijna 2.200 mensdagen voor HNS-operaties.

4.2 Beleidsartikel 2 Koninklijke Marine

A. Algemene doelstelling

De marine levert operationeel gerede maritieme expeditionaire capaciteit (zowel vloot als mariniers) ter verdediging van de nationale territoriale wateren en ter bescherming van de koopvaardij, en helpt bij crisisbeheer-singsoperaties, humanitaire hulpoperaties en rampen. De marine kan zelfstandig operaties uitvoeren en kan ook samen optreden met de landmacht, luchtmacht, marechaussee en buitenlandse bondgenoten.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang en samenstelling van de marine alsmede de (mate van) gereedheid van maritieme eenheden. De marine is verantwoordelijk voor het operationeel gereedstellen en in stand houden van deze eenheden. De marine is inzetbaar voor zowel internationale als nationale taken.

C. Beleidsconclusies

Om de inzetbaarheidsdoelen te bereiken zijn conform onderstaand overzicht de volgende capaciteiten en inzetbare eenheden van de marine gereedgesteld. In 2020 heeft de marine deelgenomen aan verschillende grote en kleine operaties, waarmee een bijdrage is geleverd aan alle hoofdtaken van Defensie. Aan het begin van het jaar is door de impact van COVID-19 een groot aantal (internationale) activiteiten komen te vervallen of vroegtijdig beëindigd. De geplande inzet heeft onveranderd doorgang gevonden en daarnaast zijn waar mogelijk vervangende activiteiten ontplooid.

Het Joint Support Ship Zr.Ms. Karel Doorman heeft, inclusief mariniers en twee Cougar helikopters, in het Caribische gebied bijstand verleend voor COVID-19. Het luchtverdedigings- en commandofregat (LCF) Zr.Ms. De Ruyter heeft vier maanden deelgenomen aan de missie EMASOH rondom de Straat van Hormuz. Vanwege de beperkte materiële beschikbaarheid was het in 2020 hierdoor niet mogelijk om deel te nemen aan de Standing NATO Maritime Groep (NRF-bijdrage). Zr.Ms. Zeeland en Zr.Ms. Groningen zijn missie specifiek achtereenvolgens ingezet als stationsschepen in het Caribisch gebied. Helaas werd Defensie hierbij ook getroffen door tragisch nieuws. Op 19 juli 2020 is de NH-90 boordhelikopter van Zr.Ms. Groningen na een kustwachtpatrouille nabij Aruba te water geraakt. Bij dit fatale ongeluk zijn twee collega’s omgekomen.

In 2020 hebben twee mijnenbestrijdingsvaartuigen deelgenomen aan de Standing NATO Mine Counter Measures Group 1, waarbij tientallen explosieven zijn geruimd in zowel de Noordzee als de Oostzee. Structurele deelname van Nederlandse eenheden aan deze NAVO-verbanden onderstrepen de internationale solidariteit en bevorderen en bestendigen de interoperabiliteit. In 2020 heeft de marine tien Vessel Protection Detachments (VPD) ingezet en 58 vaardagen gemaakt voor operatie Beneficial Cooperation (mijnenbestrijding op en rond de Noordzee).

In het Caribisch gebied is buiten de genoemde inzet van Zr.Ms. Karel Doorman nog 21 keer bijstand verleend aan civiel gezag waarvan zeven keer in het kader van COVID-19. De steunverlening in het kader van COVID-19 binnen Nederland liep op tot 5.461 mensdagen waarbij de inzet van medisch personeel (DGO) niet is meegerekend. Het betreft dan onder andere de bezetting van een COVID-19 teststraat.

De amfibische taakgroep, bestaande uit de Netherlands Maritime Force, Zr.Ms. Johan de Witt, Zr.Ms. Rotterdam, de duik- en demonteergroep en marinierseenheden aangevuld met Belgische para-commando’s en een compagnie van het Duitse Seebattalion, maakte in 2020 deel uit van de NATO Initial Follow On Forces Group Maritime (IFFG-M).

Ondanks de invloed van COVID-19 en besmettingen bij eenheden is er geoefend. Diverse oefeningen zijn opnieuw ingepland en enkele internationale oefeningen zijn komen te vervallen. Tijdens de ingelaste reizen om de bemanning en wapensystemen op te werken, heeft een aantal eenheden hun basisgereedheid bestendigd. Door met meerdere schepen in een verband te oefenen is in korte tijd een hogere oefenwaarde gehaald. Er is ook deelgenomen aan de internationale oefeningen, ook ten behoeve van de Amfibische Taak Groep cyclus. Alternatieve invulling van trainingen binnen Nederland hebben geleid tot certificering van eenheden van het Korps Mariniers. Een LCF heeft beperkt deel kunnen nemen aan de oefeningen met de Franse Strikegroup rondom het vliegdekschip FS Charles de Gaulle. Twee fregatten en twee onderzeeboten hebben kortdurend deelgenomen aan een Noorse taakgroep welke in het teken stond van de Nederlandse onderzeebootcommandanten opleiding. Het LCF Zr.Ms. Evertsen is geïntegreerd in het gereedstellingstraject van de UK Carrier Strike Group ’21 rondom het Britse vliegdekschip HMS Queen Elizabeth. Marinierseenheden hebben de Joint Arctic Training uitgevoerd. Geplande trainingen van specialistische eenheden in zowel het binnen- als buitenland zijn als gevolg van COVID-19 veelal geschrapt. Zr.Ms. Johan de Witt is als drijvend vliegveld ingezet zodat, ondanks het sluiten van de Engelse basis RNAS Culdrose, samen met de luchtmacht drie NH-90 helikopters konden worden gereedgesteld. Ondanks alle inspanningen om een alternatief oefenprogramma op te stellen met inachtneming van de COVID-19 maatregelen, is de geoefendheid van de marine terug gelopen.

De personele bezettingsgraad is in 2020 niet verder gedaald. Militaire functies zijn met 1% beter bezet, maar dit gaat niet op voor schaarste categorieën. Er bestaan nog steeds significante tekorten in operationele en technische functies wat consequenties heeft voor de gereedstelling en inzetbaarheid. Daardoor is het noodzakelijk om sommige eenheden met een gereduceerde bemanning en dus lagere gereedheid in te zetten (forces of lower readiness).

Op materieel gebied heeft herverdeling van middelen weliswaar geleid tot een stabilisering van de materiële gereedheid. Echter capaciteitsproblemen in combinatie met veroudering van de vloot en wielvoertuigen, zetten lopende en toekomstige instandhoudingsprogramma’s onder druk. Dit resulteert in uitloop en vertragingen en een verminderde beschikbaarheid van materieel, waardoor het regelmatig noodzakelijk was het gereedstellingsprogramma te aan te passen.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 10,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

Het betreft hier het aangegane contract voor de luchtverkenningscapaciteit voor het bedrag van € 146 miljoen. Daartegenover staat dat het contract van de kustwacht Nederland met de rijksrederij voor de inhuur van schepen in 2021, in tegenstelling tot de verwachting, niet in 2020 is aangegaan (€ 16 miljoen).

Uitgaven

Bij de uitgaven is per saldo € 60 miljoen meer besteed dan in de ontwerpbegroting is aangegeven. Ten opzichte van de ontwerpbegroting is er op gereedstelling meer gerealiseerd. De voornaamste oorzaak is de gebruikelijke interdepartementale overboeking van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat voor de betalingen aan de Rijksrederij door de Kustwacht Nederland voor betonningstaken en noodsleephulp.

Instandhouding

Binnen de categorie instandhouding hebben er gedurende het jaar diverse ophogingen plaatsgevonden welke geleid hebben tot hogere uitgaven. Onder andere als gevolg van eindejaarsmarge 2019 (€ 6,6 miljoen), Hogere btw ontvangsten (€ 7,9 miljoen), diverse herschikkingen binnen de marine ten behoeve van de vermindering op het tekort op instandhouding (€ 8,5 miljoen) en een aantal overige mutaties (€ 5,6 miljoen). Ook de onderrealisatie elders in de begroting is ingezet voor bestedingen aan het instandhoudingsproces.

Groene Draeck

De kosten voor het onderhoud aan de Groene Draeck worden verantwoord bij het Ministerie van Defensie zolang Prinses Beatrix gebruik maakt van de Groene Draeck. Naar aanleiding van het second opinion onderzoek (Kamerstukken II, 2015–2016, 34 300 X, nr. 110) en de motie Van der Burg (Kamerstukken II, 2015–2016, 34 300 I, nr. 6) heeft de Minister-president, mede namens de Minister van Defensie, in de brief van 2 juni 2016 gemeld dat het jaarlijks onderhoudsbudget naar € 87.000 euro is bijgesteld. Daarbij is aangegeven dat de daadwerkelijke uitgaven ook bij Defensie over de jaren heen fluctueren. De kosten van het totale onderhoud in 2020 zijn uiteindelijk uitgekomen op € 106.000. Deze kosten passen binnen het totale onderhoudsbudget van € 435.000 voor de periode 2016 t/m 2020.

Personele uitgaven

Binnen personele uitgaven is per saldo € 23,5 miljoen meer besteed dan in de ontwerpbegroting is aangegeven. De oorzaak ligt met name bij extra uitgaven aan pensioenpremies uit artikel 10 (€ 20,6 miljoen), hogere werkgeverlasten (€ 2,4 miljoen) en de arbeidsvoorwaarden (€ 18,4 miljoen). Daarentegen is minder uitgegeven (€ 17,9 miljoen) door de gevolgen van COVID-19 op activiteit gebonden toelagen, opleidingen, dienstreizen, overige persoonsgebonden uitgaven en is er budget beschikbaar gesteld voor de instandhoudingsproblematiek.

Materiële uitgaven

Het budget voor overige materiële exploitatie is met € 6,5 miljoen niet gerealiseerd door met name de bijdrage door de marine (€ 5,5 miljoen) aan een defensiebrede herschikking. Daarnaast hebben er interne herschikkingen binnen het artikel plaatsgevonden.

Ontvangsten

In 2020 heeft een extra btw-ontvangst van € 7,9 miljoen over het jaar 2019 plaatsgevonden als gevolg van de doorwerking van hogere btw-ontvangsten uit dat jaar.

4.3 Beleidsartikel 3 Koninklijke Landmacht

A. Algemene doelstelling

De Koninklijke Landmacht draagt op de grond bij aan vrede, vrijheid en veiligheid in Nederland en daarbuiten. De landmacht doet dit met professionele en goed getrainde militairen. Zij gaan door waar anderen moeten stoppen. Onder de zwaarste omstandigheden voeren zij gevechtsoperaties uit, bieden humanitaire hulp, ondersteunen bij rampen of ondersteunen dagelijks de civiele autoriteiten in Nederland.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang en samenstelling van de landmacht alsmede de mate van gereedheid van de grondgebonden eenheden. De landmacht is verantwoordelijk voor het operationeel gereed stellen en in stand houden van de eenheden. De landmacht is inzetbaar voor zowel internationale als nationale taken.

C. Beleidsconclusies

OpdrachtenDe processen van inzet, gereedstelling voor missies en stand-by-opdrachten, inclusief de voorbereiding en uitvoering van de nieuwe missie in Irak, zijn in 2020 uitgevoerd, ondanks de uitdagingen van beperkende COVID-19-maatregelen, de lage vullingsgraad en de materiële tekorten en het effect hiervan op de geoefendheid. Binnen de missies in Afghanistan en Irak zijn door COVID-19 wijzigingen opgetreden zoals het tijdelijk terug laten keren van personeel naar Nederland. De landmacht bijdrage in het buitenland was gemiddeld ruim 500 militairen. De landmacht leverde en levert voor de missie in Afghanistan tijdelijk een extra Force Protection peloton op verzoek van Framework Nation Duitsland en heeft sinds september een eenheid gereed staan voor redeployment. Sinds november 2020 levert de landmacht een beveiligingspeloton ter ondersteuning van de Belgische Luchtmacht in Jordanië. De transitie van de trainings-mentoring-missie in Irak naar een Force Protection missie en een strategisch operationele adviseringsmissie is voorbereid in 2020 en kan daardoor begin 2021 aanvangen. Door COVID-19 zijn alle overige ‘non-mission essential’ gereedstellingsactiviteiten beperkt. Ondanks deze beperkingen is er wel geoefend, maar met name in Nederland en in kleinere verbanden. Door het wegvallen of inkorten van (internationale) oefeningen voor het optreden in het hoger geweldsspectrum loopt de operationele gereedheid op dit gebied achter.

Daarnaast investeert de landmacht vanuit SOF GE in de realisatie van een dedicated Special Operations Surgical Team. De voorbereidingen daarvoor zijn begonnen in 2020 en in 2021 is de implementatie fase van het reorganisatie traject1 voorzien.

Vernieuwend SamenwerkenDe landmacht draagt met militairen, reservisten en burgers stevig bij aan de nationale respons op COVID-19. Het inmiddels operationele Territoriaal Operatiecentrum (TOC) heeft met COVID-19 direct in 2020 zijn vuurdoop gehad en vele inzetten gepland, gecoördineerd en aangestuurd in nauw overleg met civiele crisispartners. Ervaringen uit de eerste golf zijn toegepast en de samenwerking met het Landelijk Operationeel Coördinatie Centrum (LOCC) en het Landelijk Operationeel Team Corona (LOT-C) verlopen goed. Het TOC en de vele operationele capaciteiten van de landmacht blijven operationeel voor de ondersteuning van en coördinatie met civiele autoriteiten. De steunverlening beïnvloedt wel de gereedstellingsactiviteiten. Schaarse capaciteit, zoals geneeskundig personeel, kan maar op één plek tegelijk ingezet worden. De samenwerking bood en biedt daarnaast een goede basis om een meer permanente vorm van aansluiting te vinden voor interdepartementale crisisaansturing.

In de binationale samenwerking met Duitsland zijn weer stappen gezet in 2020. Naast het feit dat de landmacht met onze belangrijkste strategische partner Duitsland stand-by staan voor de Very High Readiness Joint Task Force (VJTF), bereidt 43 Gemechaniseerde Brigade samen met 1 Panzer Division de binationale missie eFP 2021-2 voor. Het binationale 414 Tankbataljon zal hiervoor de basis vormen. De landmacht continueert het vergroten van interoperabiliteit met het Duitse leger in het kader van het Project GRIFFIN. Daarbij is de gemeenschappelijke ontwikkeling van een binationaal Strategic Communications (StratCom) Plan een belangrijk middel binnen de twee landmachten, maar ook extern. Hierdoor wordt de doelstelling «bereiken van interoperabiliteit» beter ondersteund.

Invoeren nieuwe operationele vrachtwagensDe landmacht is als coördinerend defensieonderdeel voor het programma Defensiebrede Vervanging Operationele Wielvoertuigen (DVOW) verantwoordelijk voor de uitstroom van de huidige vloot en de instroom van de nieuwe vloot aan DVOW-middelen. Een van de DVOW-projecten betreft nieuwe operationele vrachtwagens en de bijbehorende opbouwen. Het gaat om complete systemen die vervolgens door tussenkomst van de landmacht bij alle betreffende defensieonderdelen instromen. Deze instroom dient verantwoord te verlopen, met name waar het veiligheidsaspecten betreft.

Sinds 2018 zijn de randvoorwaarden voor een goed beheerste instroom van de nieuwe DVOW-2-systemen en de daarmee gepaard gaande uitstroom van de huidige systemen - defensiebreed - verder uitgewerkt. Denk hierbij aan de implementatie van prestatiecontracten om de samenwerking met de industrie te implementeren en het plannen van opleidingen. De nieuwe systemen zijn in vergelijking met de huidige vloot vaak technisch hoogwaardig. Daarnaast dienen de verschillende systemen te worden geïntegreerd. Zoals onder andere containers en de integratie van Command, Control, Communication, Computers & Intelligence (C4I) systemen. Het testen van deze C4I in combinatie met de overige nieuwe systemen dient eveneens integraal plaats te vinden.

De onderlinge afhankelijkheid van de nieuwe systemen en het succesvol afronden van de integratietesten voorafgaand aan de instroom bij de eenheden is groot. Dit heeft in 2020 geleid tot een veel geringere instroom dan initieel beoogd. Hierdoor moet veelvuldig langer gebruik worden gemaakt van de huidige vloot met meer onderhoud en een lagere materiele gereedheid tot gevolg.

Verbeterd Operationeel Systeem Soldaat (VOSS)De levering van enkele duizenden smart vests voor te voet optredende militairen is vertraagd. De belangrijkste reden hiervoor is dat producten niet voldeden aan de door Defensie gestelde kwaliteitseisen, voornamelijk op het gebied van encryptie. Voor de vrijgave van de communicatie- en informatiemodule heeft de Beveiligingsautoriteit aanvullende eisen gesteld, waardoor de soldaat- en voertuigsystemen moeten worden aangepast. Als gevolg hiervan zijn het ontwerp en het contract gewijzigd. Daarnaast heeft de leverancier als gevolg van COVID-19 vertragingen in het productieproces opgelopen. Het noodzakelijke proces van inmeten voor de nieuwe gevechtsuitrusting is opgestart in 2020 en loopt door in 2021. Het is de verwachting dat in 2021 de eerste uitrusting geleverd gaat worden.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 10,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De gerealiseerde verplichtingen zijn voor de landmacht € 55,7 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt vooral veroorzaakt door hogere verplichtingen bij instandhouding materieel van € 91,6 miljoen (bv. € 34,4 miljoen voor infanteriegevechtsvoertuigen (IGV)2, € 19,8 miljoen voor klein kaliber wapens (KKW), € 13,5 miljoen voor inrichting werkplaats en diverse kleinere verplichtingen). Daarnaast is voor € 32,7 miljoen minder verplicht dan begroot voor gereedstelling als gevolg van COVID-19.

Uitgaven

De uitgaven bij de landmacht zijn € 73,3 miljoen hoger ten opzichte van de begroting. De belangrijkste verschillen worden hieronder toegelicht.

Opdrachten

GereedstellingDe uitgaven bij gereedstelling zijn € 27,7 miljoen lager dan begroot. De belangrijkste oorzaak ligt in verminderde oefeninspanningen als gevolg van COVID-19. Daarnaast speelt de lagere vulling van personeel een rol.

InstandhoudingDoor een grotere behoefte aan landgebonden materieel zijn de uitgaven bij instandhouding € 100,7 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt onder andere veroorzaakt door meeruitgaven voor het onderhoud en reservedelen (het verhogen van voorraadniveau's) van de IGV (€ 31,1 miljoen) en klein kaliber wapens (€ 19,2 miljoen). Daarnaast is er een hogere realisatie van langlopende defensiebrede behoeftestellingen in het assortiment «Werkplaatsinrichtingen» (€ 14,1 miljoen) na het realiseren van de raamovereenkomst medio 2020.

Personele uitgaven

Waarvan eigen personeelDe realisatie van de personele uitgaven is € 11,9 miljoen lager uitgevallen. Dit komt voort uit de ondervulling bij militairen (€ 51,4 miljoen) en de verminderde uitgaven aan oefentoelage door ondervulling en COVID-19 (€ 33,5 miljoen). Daar tegenover staan hogere uitgaven door het afgesloten arbeidsvoorwaardenakkoord van 30 juli 2019 (€ 33,9 miljoen), hogere uitgaven bij burgerpersoneel (o.a. militairen die nadienen vanwege de ondervulling (€ 30,6 miljoen)) en toelagen aan militair personeel (o.a. bindingspremies (€ 19,4 miljoen)). Waarvan externe inhuurHet budget externe inhuur staat meerjarig op ongeveer € 3 miljoen. Bij de 1e suppletoire wet is € 11,4 miljoen toegevoegd uit de onderrealisatie bij personeel en bij de 2e suppletoire wet weer vermindert € 1 miljoen. De hogere realisatie op externe inhuur van € 10,3 miljoen komt voort uit het alternatief invullen van vacatures en wordt gefinancieerd uit de ondervulling bij militairen.

Ontvangsten

Geen bijzonderheden.

4.4 Beleidsartikel 4 Koninklijke Luchtmacht

A. Algemene doelstelling

De Koninklijke Luchtmacht is een modern en technologisch krijgsmachtdeel dat wereldwijd actief is. De luchtmacht ondersteunt bestrijding van internationale onrust en biedt hulp bij rampen. In Nederland zorgt ze voor veiligheid vanuit de lucht door onder andere bewaking en verdediging van het luchtruim. Hiervoor beschikt het krijgsmachtdeel over hooggekwalificeerd personeel, vliegtuigen, helikopters en andere wapensystemen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang en de samenstelling van de luchtmacht en van de mate van gereedheid van de luchtmacht. De luchtmacht is verantwoordelijk voor het operationeel gereedstellen en in stand houden van de lucht- en grondgebonden capaciteit van de krijgsmacht. De luchtmacht is inzetbaar voor zowel expeditionaire taken als (inter)nationale taken.

C. Beleidsconclusies

In 2020 heeft de Koninklijke Luchtmacht een bijdrage geleverd aan de hoofdtaken van Defensie. Zo zijn de Target Support Cell en de Processing Exploitation Dissemination (PED) capaciteit ingezet in het kader van de Resolute Support Mission Afghanistan en Operation Inherent Resolve in de strijd tegen ISIS om bij te dragen aan een zorgvuldig doelontwikkelingsproces voor de coalitie. Daarnaast heeft een NH-90 aan boord van het fregat Zr. Ms. De Ruyter deelgenomen aan operatie Agenor in de Straat van Hormuz. Ook zijn twee Cougar-transporthelikopters in het Caribische gebied ingezet voor medisch transport en medische evacuaties. Daarnaast heeft de transportvloot diverse missiegebieden logistiek ondersteund en is met de Chinook en Cougar transporthelikopters een bijdrage geleverd aan de nationale steunverlening (NATOPS) ten behoeve van Fire Bucket Operations (het inzetten van militaire helikopters voor bluswerkzaamheden). Tevens heeft de luchtmacht, afwisselend met België, met F-16 jachtvliegtuigen de Benelux-landen beschermd tegen civiele en militaire vliegtuigen waarvan een dreiging uitgaat.

Gedurende 2020 heeft de luchtmacht F-16 jachtvliegtuigen aangeboden ten behoeve van de Very High Readiness Joint Task Force Air, deze zogenoemde flitsmacht is het snelst inzetbare deel van de NAVO snelle interventiemacht. Ook heeft een team 24 uur per dag, 7 dagen per week paraat gestaan om medische evacuaties uit te voeren, de Strategic Aeromedical Evacuation. Vanaf medio 2020 heeft de luchtmacht met Apaches, Chinooks en een C-130 gereed gestaan voor de door Duitsland geleide EU Battle Group.

Gedurende 2020 heeft een NH-90 het stationsschip in het Caribische gebied ondersteund. Op 19 juli 2020 heeft hierbij een tragisch ongeval plaatsgevonden waarbij de NH-90 boordhelikopter in zee is neergestort en twee collega's om het leven zijn gekomen.

Ook de luchtmacht is in 2020 geconfronteerd met de wereldwijde impact van de COVID-19 pandemie. Naast de zorg voor het welzijn van het luchtmachtpersoneel is daar waar mogelijk ook invulling gegeven aan hulpverzoeken in de strijd tegen COVID-19. Zo heeft de luchtmacht met medisch personeel ondersteuning verleend, is een mobiel stralingslaboratorium geleverd en is de NH-90 ingezet om het patiëntenvervoer van de Waddeneilanden over te nemen. Tevens is Vliegbasis Woensdrecht beschikbaar gesteld om vliegtuigen van civiele maatschappijen te stallen.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Voor dit artikel worden mutaties met een grootte van € 5,0 miljoen of meer toegelicht.

Verplichtingen

De gerealiseerde verplichtingen zijn € 39,8 miljoen hoger dan begroot met name als gevolg van de hogere verplichtingen voor eigen personeel.

Uitgaven

OpdrachtenDe realisatie voor instandhouding materieel is € 24,4 miljoen hoger dan begroot hoewel begin 2020 het budget naar beneden is bijgesteld als gevolg van de eindejaarsmarge 2019 (- € 8,5 miljoen), invulling MVOK (Maatregelen Versterking Ondersteuning Krijgsmacht) door extra helikopter vlieguren in VS in plaats van in Nederland (- € 2,2 miljoen, waarbij realisatie plaatsvindt vanuit de personele uitgaven), herprioritering binnen de luchtmachtbegroting naar gereedstelling (- € 2,9 miljoen) en materiële uitgaven (- € 4,0 miljoen).

Als onderdeel van de delta-exploitatie in het DLP is € 17 miljoen overgeheveld vanuit investeringen naar de instandhouding van de F-35 en de vervanging van de mini UAV (Unmanned Aerial Vehicle). In verband met hogere uitgaven bij de Cougar is € 10 miljoen overgeboekt vanuit het instandhoudingsbudget in 2021 naar 2020. Daarnaast is € 5,5 miljoen vanuit DMO bijgedragen aan de instandhouding van de F-35 en Patriot missiles en is € 4,3 miljoen aan prijsbijstelling aan het betreffende budget toegevoegd. Ten slotte is de luchtmacht vanuit artikel 12 Nog Onverdeeld gecompenseerd voor de kosten van de berging van de verongelukte NH-90 (€ 4 miljoen).

Personele uitgavenDe realisatie voor personele uitgaven is € 44,7 miljoen hoger dan begroot. De uitgaven voor eigen personeel zijn toegenomen door meeruitgaven voor de pensioenpremies (€ 17,4 miljoen) als gevolg van de decentrale pensioenpremieafdracht. Ook compensatie voor de hogere uitgaven als gevolg van het arbeidvoorwaardenakkoord, die vooral bestaan uit de salarisverhoging per 1 juli 2020 en de verhoging van de eindejaarsuitkering (€ 13,5 miljoen), zorgen voor een deel van de overrealisatie. Daarnaast neemt de overrealisatie toe door een herschikking binnen de begroting voor internationale functies die voorheen onder DOSCO vielen (€ 7,4 miljoen), verlenging van Toelage Tijdelijk Loonhuis (€ 2,6 miljoen) en een herschikking binnen de begroting als gevolg van het openhouden van de locatie Air Operations Control Station (AOCS) Nieuw Milligen (€ 1,5 miljoen) waardoor de personele uitgaven hoger uitvielen.

Ook is er per saldo € 6,0 miljoen meer uitgegeven aan eigen personeel als gevolg van overdrachten vanuit andere Defensieonderdelen voor bijvoorbeeld de doorontwikkeling van de Materieellogistieke (Matlog) organisatie, Defensity College en Vaktechnische Opleidingen (VTO) en de verlenging van de «Proeftuin alternatieve aanstellingsvormen» op Volkel en is er budget ontvlochten voor kleine projecten, waarbij de uitvoering bij andere defensie- onderdelen ligt, zoals Migratie Munitie. Uit het budget eigen personeel heeft een overheveling plaatsgevonden naar externe inhuur (- € 7,6 miljoen). De realisatie bij externe inhuur is hoger dan begroot voor het bedrag van € 7,6 miljoen. Extern personeel wordt betaald uit de ondervulling van het eigen personeel. Met deze uitgave wordt gedurende het jaar al rekening gehouden.

Materiële uitgavenDe realisatie voor overige materiële exploitatie uitgaven is € 5,3 miljoen hoger dan begroot. Ten behoeve van de juiste administratieve vastlegging van contracten met NLR (Netherlands Aerospace Centre) en TNO (Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek) binnen de materiële uitgaven is het budget gestegen (€ 3,2 miljoen vanuit gereedstelling en € 1,2 miljoen vanuit investeringen ten behoeve van de delta-exploitatie F-35). Daarnaast is de realisatie van de contributie Multi Role Tanker Transport (MRTT) € 0,8 miljoen hoger dan initieel begroot, doordat CLSK het brandstofdeel in de factuur heeft betaald wat normaliter bij het Defensie Brand- en Bedrijfsstoffen Bedrijf (DBBB) ligt.

4.5 Beleidsartikel 5 Koninklijke Marechaussee

A. Algemene doelstelling

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is beheersverantwoordelijk en verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang, samenstelling en de vereiste mate van gereedheid van de marechaussee. De uitvoering is opgedragen aan de Commandant marechaussee. Het gezag over de marechaussee berust bij meerdere ministeries. Afhankelijk van de betreffende taak zijn dat de ministeries van Justitie en Veiligheid (inclusief het Directoraat-Generaal Migratie, het Openbaar Ministerie en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid), Buitenlandse Zaken, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Defensie. In artikel 4 lid 1 van de Politiewet 2012 zijn aan de marechaussee de volgende politietaken opgedragen:a) Het waken over de veiligheid van de leden van het Koninklijk Huis, in samenwerking met andere daartoe aangewezen organen;b) De uitvoering van de politietaak ten behoeve van Nederlandse en andere strijdkrachten en internationale militaire hoofdkwartieren en de personen behorende tot die strijdkrachten en hoofdkwartieren; c) De uitvoering van de politietaak op de luchthaven Schiphol en op de andere door Onze Minister Justitie en Veiligheid en Onze Minister van Defensie aangewezen luchtvaartterreinen en de beveiliging van de burgerluchtvaart; d) De verlening van bijstand en de samenwerking met de politie krachtens deze wet, daaronder begrepen de assistentieverlening aan de politie bij de bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit; e) De uitvoering van de politietaak op plaatsen onder beheer van Onze Minister van Defensie, op verboden plaatsen die krachtens de Wet bescherming staatsgeheimen ten behoeve van de landsverdediging zijn aangewezen en op het terrein van de ambtswoning van Onze Minister-President; f) De uitvoering van de bij of krachtens de Vreemdelingenwet 2000 opgedragen taken, waaronder begrepen de bediening van de daartoe door Onze Minister voor Immigratie en Asiel aangewezen doorlaatposten en het, voor zover in dat verband noodzakelijk, uitvoeren van de politietaak op en nabij deze doorlaatposten, alsmede het verlenen van medewerking bij de aanhouding of voorgeleiding van een verdachte of veroordeelde; g) De bestrijding van mensensmokkel en van fraude met reis- en identiteitsdocumenten; h) Het in opdracht van Onze Minister Justitie en Veiligheid en Onze Minister van Defensie ten behoeve van De Nederlandsche Bank N.V. verrichten van beveiligingswerkzaamheden.

De Militaire Politiezorgtaak (art 4 lid 1 b PW) wordt zowel nationaal als internationaal en tijdens missies, oefeningen en andere inzet uitgevoerd. Door de uitvoering van deze taken levert de marechaussee een continue bijdrage aan de veiligheid van de Staat en de integriteit van de Krijgsmacht.

C. Beleidsconclusies

De marechaussee heeft in 2020 een bijdrage geleverd aan de hoofdtaken van Defensie. Ondanks de uitdagingen die de COVID-19-maatregelen met zich meebrachten, heeft de marechaussee uitvoering kunnen geven aan de aan haar opgedragen taken. Wel heeft de verminderde inzet ervoor gezorgd dat de marechaussee meer focus heeft gelegd op de gereedstelling Landelijke Bijstand Organisatie (LBO), Mobiel Toezicht Veiligheid (MTV) aan de Zuidgrens, Opleiden en trainen, zowel digitaal als fysiek en extra werkzaamheden op Schiphol gerelateerd aan de COVID-19-regelingen, zoals de naleving van het inreisverbod, de geliefdenregelingen en handhaving van de noodverordeningen.

Grenspolitietaak

Het grensproces is volgens de Schengengrenscode uitgevoerd. Er zijn geen noemenswaardige knelpunten in de uitvoering geweest. De COVID-19 restricties hebben met name in het domein lucht en maritiem voor een scherpe teruggang van de werkzaamheden gezorgd. Deze capaciteit is deels ingezet op de activiteiten aan de landsgrenzen (MTV), waar de inzet is gericht op het ontmoedigen van grensoverschrijdend verkeer.

Bewaken en beveiligen

De verhuizing van waardegoederen van De Nederlandsche Bank is binnen de geplande tijd en zonder incidenten afgerond. De Hoog Risico Beveiliging (HRB) heeft na de afronding van de eerste TBP (te bewaken persoon) een tweede TBP in uitvoering genomen. Hiervoor zijn in 2020 incidentele middelen voor materieel toegewezen. De capaciteit benodigd voor deze inzet is gehaald vanuit de bestaande capaciteit, door gebruik te maken van een dynamisch in plaats van een statisch beveiligingsconcept. Het dynamisch beveiligingsconcept (Beveiligen op Maat) is besproken met de veiligheidspartners en inmiddels wordt in Rotterdam en Zoetermeer conform dit conceptconcept gewerkt. Alle taken zijn uitgevoerd volgens het geldende beveiligingsconcept waarbij geen noemenswaardige incidenten hebben plaatsgevonden.

(Inter)nationale en Militaire Politie (Zorg)taken (MPZ)

Voor MPZ geldt onverminderd dat de marechaussee een bijdrage levert aan de integriteit van de krijgsmacht. De COVID-19 maatregelen hebben invloed op het werkaanbod in de MPZ. Er vonden minder activiteiten op de kazernes plaats, hetgeen gevolgen heeft voor de inzet en de achterblijvende groei. Hierdoor heeft het herstelplan MPZ vertraging opgelopen. Na de versoepeling van de maatregelen in de zomer kwam het niveau van de inzet weer op het niveau van voor de COVID-19 maatregelen. Dat inzetniveau heeft de marechaussee tot het eind van 2020 aangehouden.

Internationale inzet

De marechaussee voldoet in 2020 weer aan de operationele gereedheid (OG)-norm van 153 vte ten behoeve van expeditionaire taken. Hoewel de marechaussee geen Crowd Riot Control (CRC) peloton gereed heeft staan, kan zij de CRC-capaciteit leveren wanneer daar om wordt gevraagd. Deze capaciteit wordt gefaciliteerd vanuit de huidige twee Bijstandseenheden (BE) eskadrons. De Close Protection Teams waren in 2020 onverminderd beschikbaar.

Grenzen en veiligheid

Op het gebied van grenzen en veiligheid speelt een aantal ontwikkelingen als gevolg van nieuwe EU wetgeving inzake een Europees In- en Uitreis-systeem (EES), een Europees Informatie- en Reisautorisatiesysteem (ETIAS), wijzigingen in het Schengen Informatiesysteem (SIS), de voorstellen voor aanpassing van EURODAC, het Visum Informatiesysteem (EUVIS), het Europees Strafrechtelijk Informatiesysteem (ECRIS) en inzake de interoperabiliteit tussen deze systemen, die op termijn consequenties hebben voor alle betrokken partijen, waaronder de marechaussee. De werkzaamheden ten behoeve van de implementatie van de EU-verordeningen zijn gestart.

Versterking grensbewaking

Met de toegewezen middelen heeft de marechaussee een bijdrage gedaan aan het project Seamless Flow en geïnvesteerd in de capaciteit die benodigd is naar aanleiding van de Brexit en ten behoeve van versterking en digitalisering van het grensproces .

Frontex

De Europese grensbewakingsorganisatie Frontex heeft gewerkt aan het opzetten van een vaste capaciteit ter ondersteuning van lidstaten op gebied van migratie. Per 1 januari 2021 start het Standing Corps zodat de marechaussee voldoet aan de verplichtingen.

Multidisciplinair Interventie Team (MIT)

Ten behoeve van het «breed offensief tegen de georganiseerde ondermijnende criminaliteit» (BOTOC) is het MIT opgericht door Politie, OM, FIOD, marechaussee, Douane, Belastingdienst en Defensie. Voor deelname aan, en ondersteuning van het MIT heeft de marechaussee in de Najaarsnota 2019 de incidentele middelen voor 2020 toegewezen gekregen.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 5,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De gerealiseerde verplichtingen zijn € 44,8 miljoen hoger dan begroot. Dit betreffen voornamelijk de hogere personele uitgaven in 2020 zoals hieronder wordt toegelicht.

Uitgaven

Binnen de personele uitgaven zijn de uitgaven voor eigen personeel € 41,9 miljoen hoger uitgevallen dan begroot. Dit wordt voornamelijk verklaard door een interne herschikking van de pensioenpremies van de bestuursstaf naar de marechaussee (€ 14,8 miljoen), de CAO salarisverhoging per 1 juli (€ 5,6 miljoen), de CAO verhoging eindejaarsuitkering (€ 5,7 miljoen) en het Convenant Beveiliging Ambassades in hoog risico gebieden met het Ministerie van Buitenlandse Zaken (€ 12 miljoen). Binnen de personele uitgaven zijn in het kader van de personele onderrealisatie gelden uit het budget voor eigen personeel vrijgemaakt en aangewend ten behoeve van externe inhuur.

4.6 Beleidsartikel 6 Investeringen

A. Algemene doelstelling

Defensie voorziet in nieuw materieel, infrastructuur en IT-middelen en zij verkoopt, indien aan de orde, groot materieel en infrastructuur.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het tijdig voorzien in nieuw materieel, infrastructuur en IT-middelen alsmede de afstoting van overtollig groot materieel en infrastructuur. Tot de investeringen worden gerekend alle planbehoeften met een meerjarig karakter. Dit omvat ook de bijdragen aan de NAVO voor het doen van investeringen en wetenschappelijk onderzoek. Tot de investeringen worden ook bijdragen gerekend aan de instandhouding, die direct samenhangen met de betreffende investering.

C. Beleidsconclusies

Investeringsquote

Defensie streeft er naar op termijn meerjarig gemiddeld ten minste 20% van het uitgavenbudget te besteden aan investeringen, waarbij schommelingen over de jaren elkaar uitmiddelen. Dit is conform de NAVO-richtlijn. Sinds 2015 stuurt Defensie op een meerjarig gemiddelde investeringsquote. Deze gemiddelde investeringsquote3 (2016–2020) is dit jaar uitgekomen op 20,2% (dit was 18,2% over 2015–2019); de investeringsquote over alleen 2020 is 24,6% (2019: 23,9%).

Figuur 8 Investeringsquote

In 2020 heeft Defensie € 2.716 miljoen geïnvesteerd in onder andere de verwerving van de F-35 (€ 808 miljoen), infrastructuur (€ 274 miljoen), IT (€ 235 miljoen) en de vervanging en modernisering van de Chinook (€ 268 miljoen). Dit is € 216,0 miljoen meer dan in 2019. De afgelopen jaren is bij de uitgaven een stijgende lijn zichtbaar en dat resulteert in een stijgende investeringsquote. Door de ongelimiteerde eindejaarsmarge op het investeringsartikel kan niet gerealiseerd investeringsbudget worden meegenomen naar het volgend jaar.

F-35-programma

In 2020 is het F-35-programma verder uitgerold door de levering van vijf toestellen. Met peildatum 31 december 2020 is het aantal toestellen in Nederland nu zeven. Daarnaast heeft Defensie zich verbonden aan de levering van negen additionele toestellen.

Onderzeeboten

In 2020 is de B-brief voor de verwerving van vier onderzeeboten met de Tweede Kamer besproken en is de voorbereiding voor de verwerving (D-fase) gestart.

Grensverleggende IT (GRIT)

De vernieuwing van de IT is vormgegeven in het programma Grensverleggende IT (GrIT). Dit programma is herzien in 2020. Op 2 november 2020 heeft de staatssecretaris de Tweede Kamer geïnformeerd over het positieve advies van het Adviescollege ICT met betrekking tot de aanpassingen in het programma. Op 30 december 2020 is het contract voor dit project getekend.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 10,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

Investeringen materieelDe realisatie van het verplichtingenbudget investeringen materieel is € 519,1 miljoen lager dan begroot. De grootste oorzaak hiervan is de vertraging van de verplichting voor het project MLU Infanterie Gevechtsvoertuig (CV90) inclusief CE-pakket (€ 662,3 miljoen). Voor het project Combat Support Ship is in 2020 € 297,0 miljoen meer verplicht dan begroot. Ten opzichte van de D-brief (19 december 2019) is het projectvolume niet toegenomen. Het betreft hier het afsluiten van een contract dat initieel gepland was in het najaar 2019.

Het huidige projectvolume voor het project MLU Fennek is € 447,3 miljoen. Dit is lager dan het bedrag dat in de begroting 2020 was opgenomen (€ 600 miljoen). Op dit project is in 2020 366,6 miljoen verplicht. Ten opzichte van de begroting betekent dit een onderrealisatie van € 233,4 miljoen. Het resterende projectvolume is € 80,7 miljoen, hiervan wordt € 43,8 miljoen in 2021 verplicht. € 36,9 miljoen is gereserveerd voor exploitatiekosten en wordt in 2021 overgeheveld naar de landmacht. Daarnaast is voor de aanschaf van persoonlijke beschermingsmiddelen ten behoeve van COVID-19 maatregelen een bedrag van € 5,0 miljoen verplicht.

Investeringen ITDe realisatie van het verplichtingenbudget is € 8,2 miljoen lager dan begroot. De belangrijkste verklaring is enerzijds de toevoeging van € 111,6 miljoen vanuit de eindejaarsmarge 2019. Anderzijds heeft tijdens het uitvoeringsjaar een herschikking van € 144,7 miljoen van investeringen IT naar investeringen materieel plaatsgevonden. De herschikking van middelen vanuit investeringen IT naar investeringen materieel wordt in 2021 weer teruggedraaid, waardoor de middelen terugvloeien naar de IT portefeuille.

Contractering Grensverleggende IT (GrIT)

Zoals bovenvermeld onder de beleidsconclusies heeft op 30 december 2020 de contractondertekening voor dit project plaatsgehad. Het betreft hier de overkoepelende samenwerkingsovereenkomst en een eerste tweetal uitvoeringsovereenkomsten met betrekking tot overkoepelende activiteiten om het project op te kunnen starten. De samenwerkings¬overeenkomst heeft een looptijd van 10 jaar plus verlengopties, maar biedt juridisch de ruimte om tussentijds discretionair door Defensie te worden opgezegd. In dit project wordt - mede gezien de lange looptijd en snelheid waarmee IT-ontwikkelingen plaatshebben - gewerkt op een agile-wijze en is (mede in opvolging van adviezen van het AcICT) alles erop gericht om gedurende de projectuitvoering zo flexibel mogelijk te kunnen bijsturen. Bij de contractvorming is er daarbij passend voor gekozen om zowel de overkoepelende projectactiviteiten als de op te leveren IT-producten en -diensten op te knippen in blokken, waarop kort voor de geplande definitieve gunning en opstart nog toetsen zoals door het AcICT kunnen worden uitgevoerd. De totale projectwaarde is daarmee flexibel maar kan oplopen tot > € 1 miljard. De uitvoeringsovereenkomsten voor de overkoepelende activiteiten zijn opgeknipt in kleinere perioden zodat deze naar aanleiding van de projectdrukte tussentijds kunnen worden op- of afgeschaald en/of in tempo worden aangepast. De totale projectwaarde van de overkoepelende activiteiten kan oplopen > € 100 miljoen; op 30 december 2020 was hiervan alleen de periode voor de projectopstart nog gegund. Gezien het innovatieve karakter en de unieke juridische flexibiliteit van dit contract heeft overleg plaatsgehad met het Ministerie van Financiën over de juiste wijze van financieel verantwoorden daarvan in dit jaarverslag. Het verplichtingenbegrip uit de CW 2016 is hiervoor op dit moment niet eenduidig en biedt interpretatieruimte, waarvan in de toekomst zal worden bezien of en hoe deze nog nader moet worden ingevuld. Wij hebben voor het eerste tweetal uitvoeringsovereenkomsten het verplichtingenbedrag verantwoord voor de eerste contractperiode en niet voor de gehele looptijd.

BekostigingIn 2020 is voor bekostiging ruim € 28,7 miljoen meer verplicht dan oorspronkelijk begroot. Dit heeft onder andere te maken met het aangaan van diverse meerjarige contracten voor kennis en innovatieprojecten (€ 12,4 miljoen) en het aangaan van een meerjarig contract voor het marin 7 oceans simulator centrum (€ 8,3 miljoen).

Bijdrage aan internationale organisatiesIn de realisatie zijn geen afwijkingen groter dan 10 miljoen opgetreden.

Uitgaven

Investeringen materieel In het Defensieprojectenoverzicht (DPO) worden alle DMP-plichtige investeringsprojecten met een financiële omvang van meer dan € 25 miljoen toegelicht. In dit beleidsartikel worden alle projecten opgenomen met een financiële omvang van meer dan € 100 miljoen conform de begroting 2020. De projecten met een afwijking van meer dan € 10,0 miljoen ten opzichte van de begroting 2020 worden toegelicht. De realisatie van het uitgavenbudget investeringen materieel is € 63,6 miljoen lager dan begroot.

Verbetering MK48  TorpedoDe realisatie is € 17,6 miljoen lager uitgevallen dan begroot. De MK48 systemen worden in serie vervaardigd en de leveringen zijn sterk vertraagd. De productie en de levering van modificatiekits is achtergebleven bij de planning.

Groot Pantserwielvoertuig (GPW, Boxer) productie De realisatie is € 19,8 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Het ondertekenen van een contract voor nachtzichtapparatuur, een onderdeel van het project GPW Boxer, stond gepland voor het eerste kwartaal van 2020. Dit contract is vertraagd en eind 2020 afgesloten, waardoor leveringen en betalingen vanuit dit contract in 2021 en verder plaatsvinden.

Verwerving F-35

De realisatie is € 98,2 miljoen hoger uitgevallen dan begroot. Ten opzichte van de schatting uit de begroting 2020 heeft facturatie in een sneller tempo plaatsgevonden. Daarnaast is sinds het vaststellen van de ontwerpbegroting het project uitgebreid van 37 naar 46 toestellen. Over de gedetailleerde voortgang van het project verwerving F-35 wordt het parlement separaat geïnformeerd met de jaarlijkse voortgangsrapportage.

NH-90

De realisatie is € 46,5 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Dit project wordt uitgevoerd in een internationaal samenwerkingsverband, waarin de totstandkoming van grotere gezamenlijke contracten vanuit industriezijde de voorkeur krijgt boven contracten met individuele landen. Hierdoor zijn voor Nederland enkele voor 2020 geplande contracten en betalingen niet gerealiseerd. Het betreft vooral deelprojecten die naar aanleiding van de herijkingsnota «verbeteren capaciteiten NH-90 voor operaties in het landdomein» worden uitgevoerd. Vanwege de focus op het maritieme domein heeft de budgettaire herfasering vooralsnog geen gevolgen voor de operationele inzet van de toestellen.

Chinook vervanging en modernisering

De realisatie is € 109,4 miljoen lager uitgevallen dan begroot. De werkzaamheden zijn in 2020 conform (operationele) planning uitgevoerd. De lagere realisatie is veroorzaakt door een achterstand in de administratieve verwerking van FMS-betalingen bij de Amerikaanse overheid. Hierdoor zijn betalingen achtergebleven ten opzichte van de planning. Onderdeel van dit project is het trainen van Nederlands personeel. Als gevolg van inreisbeperkingen door COVID-19 is een aantal trainingen uitgesteld. De verwachting is dat de achterstanden in betalingen en trainingen in 2021 worden ingelopen.

MALE UAV

De realisatie is € 14,7 miljoen lager uitgevallen dan begroot. De lagere realisatie is enerzijds veroorzaakt door een achterstand in de administratieve verwerking van FMS-betalingen bij de Amerikaanse overheid. Anderzijds voorzag de begroting in levering van ground support equipment en certificering in 2020. Inmiddels is duidelijk geworden dat deze zaken verschuiven naar latere jaren, waardoor de realisatie lager is dan begroot.

AH-64D Block II Upgrade De realisatie is € 11,4 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Een voor de upgrade benodigd sensorsysteem is aangeschaft in 2020. De installatie van dit systeem is uitgesteld, waardoor voor deze FMS in 2020 minder is betaald dan gepland. De verwachting is dat dit systeem begin 2022 wordt geïnstalleerd, waarna de betaling volgt.

Verbeterd operationeel soldaat systeem (VOSS)De realisatie is € 54,1 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Dit is een gevolg van vertraagde leveringen aan Defensie. De belangrijkste reden voor de vertraging is dat producten niet voldeden aan de door Defensie gestelde kwaliteitseisen, voornamelijk op het gebied van encryptie. Voor de vrijgave van de communicatie- en informatiemodule heeft de Beveiligingsautoriteit aanvullende eisen gesteld, waardoor de soldaat- en voertuigsystemen moeten worden aangepast. Als gevolg hiervan zijn het ontwerp en het contract gewijzigd. Daarnaast heeft de leverancier als gevolg van COVID-19 vertragingen in het productieproces opgelopen, waardoor artikelen later geleverd worden.

Verwerving Defensie Bewaking- en Beveiligingssysteem (DBBS)Voor het project DBBS is € 76,4 miljoen minder uitgegeven dan begroot. De leverancier heeft verdere vertraging opgelopen met de ontwikkeling en implementatie van de multi-site versie van de kern van het DBBS-systeem. Dit betekent dat mijlpalen later worden opgeleverd dan oorspronkelijk gepland waardoor de uitgaven ook later gerealiseerd zullen worden.

In de realisatie van projecten zijn geen afwijkingen groter dan 10 miljoen opgetreden.

Investeringen infrastructuurOp investeringen infrastructuur is de realisatie € 10,7 miljoen lager dan begroot. De voorbereiding van het project Legering Defensiebreed kon deels niet tijdig worden afgerond, waardoor in 2020 minder is uitgegeven dan gepland.

Investeringen ITOp investeringen IT is de realisatie € 79,2 miljoen lager dan begroot. De reden hiervoor is dat er minder projecten zijn uitgevoerd dan in de begroting opgenomen. Enerzijds is een aantal projecten nog niet in opdracht gegeven, anderzijds wordt dit veroorzaakt door een beperkte beschikbaarheid van gespecialiseerd personeel.

Commissie Defensie Materieel Ontwikkeling (CODEMO)De CODEMO-regeling is een aansprekend instrument dat vooral wordt ingezet voor innovatieve ontwikkeling van defensiespecifieke producten met het midden- en kleinbedrijf (MKB). Defensie neemt, van goedgekeurde projectvoorstellen, maximaal 50 procent van de ontwikkelingskosten voor haar rekening. Eventuele opbrengsten voor Defensie in de vorm van royalty’s over de verkoop van de ontwikkelde producten zijn beschikbaar voor nieuwe ontwikkelingsvoorstellen. Defensie heeft € 10,0 miljoen beschikbaar gesteld voor de CODEMO-regeling. Vanuit de oude CODEMA-regeling, de voorloper van de CODEMO-regeling, zijn € 3,3 miljoen royalty’s toegevoegd, resulterend in een totaalbudget van € 13,3 miljoen.

In 2020 is één nieuw projectvoorstel ingediend en stond er nog één voorstel uit 2019 in behandeling. Hiervan is één voorstel goedgekeurd voor een financieringspercentage van 25%. Er zijn drie projecten formeel afgerond. Dit maakt dat ultimo 2020 vijf projecten in uitvoering zijn en inmiddels voor een totaalbedrag van € 10,7 miljoen aan voorstellen is goedgekeurd.

4.7 Beleidsartikel 7 Defensie Materieel Organisatie

A. Algemene doelstelling

De Defensie Materieel Organisatie (DMO) zorgt voor de verwerving van modern, robuust en kwalitatief hoogwaardig en inzetbaar materieel en de beschikbaarstelling van IT-middelen, brandstof, munitie en kleding en uitrusting aan de defensieonderdelen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de aanschaf en de instandhouding van materieel en de afstoting van overtollig materieel van de krijgsmacht.

C. Beleidsconclusies

In 2020 heeft DMO door het leveren van IT-middelen, brandstof, munitie, kleding en uitrusting een bijdrage geleverd aan de hoofdtaken van de krijgsmacht en daarmee aan de inzetbaarheidsdoelstellingen van Defensie. De leverbetrouwbaarheid van de ketenlogistieke bedrijven is stabiel en op norm.

Gevolgen van COVID-19

De financiële gevolgen van de COVID-19 maatregelen zijn in 2020 voor DMO beperkt gebleven. Een groot aantal oefeningen, waaronder Frisian Flag, is geannuleerd. Mede als gevolg hiervan is minder kerosine uitgeleverd door het Defensie Brand- en Bedrijfsstoffenbedrijf (DBBB). Daarnaast is het effect van COVID-19 voor DMO zichtbaar door een onderrealisatie op de uitgaven voor overige personele exploitatie.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 10,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De realisatie van de verplichtingen is € 28,5 miljoen lager dan begroot.

De verplichtingenrealisatie bij het Defensie Brand- en Bedrijfsstoffenbedrijf (DBBB) is € 23,6 miljoen lager dan begroot. Dit wordt voor het grootste deel veroorzaakt door de gunstige dollarkoers en lage olieprijs.

De verplichtingenrealisatie bij het Defensie Munitie Bedrijf (DMUNB) is € 19,2 miljoen lager dan begroot. Dit komt doordat in 2019 een aantal verplichtingen met een totaal volume van € 76,9 miljoen, dat gepland stond om in latere jaren aan te gaan, versneld is aangegaan.

De verplichtingenrealisatie bij instandhouding IT is € 50,8 miljoen hoger dan begroot. Dit heeft een directe relatie met de hogere kasrealisatie. De verplichtingenrealisatie wordt met name veroorzaakt doordat meer bestellingen zijn geplaatst dan begroot, waarbij de prijzen hoger zijn dan begroot. Dit heeft geleid tot een hogere verplichtingenrealisatie op onderhoud generieke IT-middelen (€ 16,8 miljoen), verplichtingen voor licenties (€ 20,1 miljoen) en tablets en telefoons (€ 15,7 miljoen).

Uitgaven

Opdrachten

De realisatie van de gereedstelling is € 47,1 miljoen lager dan begroot. Deze onderrealisatie is volledig veroorzaakt doordat voor brandstof € 47,1 miljoen minder is uitgegeven dan begroot. Dit is voor het grootste deel het gevolg van de lage olieprijs en de gunstige dollarkoers; het energieverbruik van Defensie (de optelsom van brandstof, elektriciteit en gas) blijkt 6 % hoger te zijn dan in 2019. De behoefte aan kerosine bleek lager omdat - als gevolg van COVID-19 - verschillende oefeningen geannuleerd moesten worden, waaronder Frisian Flag. De behoefte aan scheepsbrandstof bleek als gevolg van de extra vaardagen van Zr.Ms. Karel Doorman hoger.

De realisatie van instandhouding materieel is € 54,7 miljoen hoger dan begroot. Dit komt met name door hogere uitgaven voor instandhouding van maritieme systemen (€ 3,3 miljoen), kleding en uitrusting (€ 11,5 miljoen) en munitie (€ 27,0 miljoen). In de tweede suppletoire begroting werd nog uitgegaan van vertraagde munitieleveringen als gevolg van de crisis. Echter, een aanzienlijk deel werd toch in 2020 ontvangen.

Personele uitgaven

De realisatie van de personele uitgaven is € 37,4 miljoen hoger dan begroot. De overrealisatie op salarisuitgaven eigen personeel van € 26,6 miljoen is een gevolg van het feit dat DMO meer gevuld is dan waarmee budgettair rekening is gehouden. De overrealisatie op inhuur van € 14,9 miljoen komt door het inhuren van personeel met specialistische kennis die in onvoldoende mate in de organisatie aanwezig is, zoals SAP-expertise. De onderrealisatie van € 4,0 miljoen op overige personele exploitatie is een gevolg van de COVID-19 maatregelen, waardoor personeel minder dienstreizen heeft gemaakt.

Materiële uitgaven

De realisatie van de IT-uitgaven is € 56,9 miljoen hoger dan begroot. Defensie wordt geconfronteerd met hogere IT uitgaven en dit is een gevolg van drie ontwikkelingen: de groeiende behoefte aan IT-middelen van de defensieonderdelen, het toegenomen belang van IT-middelen (als gevolg van COVID-19) voor operationele- en vredesbedrijfsvoering en prijsstijgingen in de IT-sector.

4.8 Beleidsartikel 8 Defensie Ondersteuningscommando

A. Algemene doelstelling

Het Defensie Ondersteuningscommando (DOSCO) ondersteunt de krijgsmacht in haar taken. Het DOSCO doet dit door te zorgen voor personele diensten, opleidingen, huisvesting, vastgoed, catering, beveiliging, bewaking, facilitaire zaken, gezondheidszorg, logistiek en transport. Het DOSCO voorziet zelf in die ondersteuning en koopt een deel van de producten en diensten in bij organisaties buiten het Ministerie van Defensie.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een doeltreffende en doelmatige dienstverlening binnen Defensie waaraan het DOSCO een bijdrage levert.

C. Beleidsconclusies

COVID-19 heeft veel impact op onze samenleving en ook op het werk van Defensie en de ondersteuning door het DOSCO. Niet alleen werd thuiswerken in 2020 de norm voor velen, ook het werk en de dienstverlening op de kazernes veranderde. Ondanks deze veranderingen heeft het DOSCO het grootste deel van haar dienstverlening kunnen leveren met oog voor onze ‘klanten’ en met aandacht voor de veiligheid van onze medewerkers. De Defensie Gezondheidszorg Organisatie (DGO) en breder de Militaire Gezondheidszorg (MGZ) heeft in 2020 daar waar mogelijk de civiele gezondheidszorg tijdens de COVID-19 crisis zowel met personeel als materieel ondersteund.

Naast alle veranderde omstandigheden door COVID-19 ontstonden in deze crisis ook mooie initiatieven, zoals het versneld invoeren van afstandsonderwijs en het online werken op afstand.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 10,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

In 2020 is voor een bedrag van € 206,2 miljoen meer aan verplichtingen aangegaan dan begroot. Het betreft enerzijds een toename als gevolg van de hogere uitgaven en anderzijds betreft het verplichtingen die in 2020 zijn of worden aangegaan maar betrekking hebben op activiteiten die in 2021 en latere jaren worden uitgevoerd. Het betreffen onder meer verplichtingen voor instandhouding van vastgoed (€ 153,3 miljoen inclusief versnellingsopties van € 135 miljoen), uitkeringen aan veteranen (€ 29,7 miljoen), kosten voor het inrichten en verhuizen (€ 6,4 miljoen) en schoonmaakkosten (€ 5,4 miljoen).

Uitgaven

Opdrachten Het budget voor instandhouding materieel laat een overschrijding zien van € 11,7 miljoen. Dit wordt grotendeels veroorzaakt door een administratieve herschikking in 2020. Een budget van € 8,8 miljoen voor onderhoud van niet-operationele voertuigen en opdrachten in het kader van dienstverlenende activiteiten op het gebied van transport, is overgeheveld vanuit het budget voor overige materiële exploitatie naar het budget voor instandhouding materieel.

Inkomensoverdrachten De realisatie voor Nationaal Fonds Ereschuld is € 29,7 miljoen hoger dan begroot. Aan het budget voor het Nationaal Fonds Ereschuld is in 2020 € 20,8 miljoen toegevoegd. Dit komt onder andere door een defensiebrede herprioritering (€ 12,6 miljoen) en een interne herschikking van het Nationaal Fonds Ereschuld vanwege een rechterlijke uitspraak over de te hanteren rekenrente, waardoor het budget voor schadevergoedingen dat niet in 2019 is uitgekeerd, in 2020 weer aan het budget is toegevoegd (€ 8,2 miljoen). In de laatste maanden van 2020 zijn onverwacht meer en hogere uitkeringen aan veteranen toegekend waardoor er sprake is van een overrealisatie.

Personele uitgaven De realisatie van personele uitgaven is per saldo € 28,4 miljoen hoger dan begroot. Dit is onder andere het gevolg van de overheveling van de pensioenpremies van € 12,8 miljoen vanuit artikel 10 als gevolg van de decentrale pensioenpremieafdracht. Het budget voor eigen personeel is verder door het arbeidsvoorwaardenakkoord verhoogd. Het arbeidsvoorwaardenakkoord bestaat met name uit de salarisverhoging per 1 juli (€ 8,7 miljoen) en de verhoging van de eindejaarsuitkering (€ 9,8 miljoen). In 2020 is ook de structurele verhoging van de stagevergoeding verwerkt, formatie «No Regretlocaties» (vastgoedlocaties die initieel afgestoten zouden worden, maar alsnog aangehouden worden) is structureel toegevoegd en er is een zorgbonus uitgekeerd (totaal € 7,8 miljoen). Naast toevoeging van budget heeft een herschikking plaatsgevonden van niet-strategische internationale functies van DOSCO naar andere defensieonderdelen (€ 15,5 miljoen) en een herschikking van € 22,1 miljoen van het budget voor eigen personeel naar het budget voor externe inhuur waardoor hier meer uitgegeven is dan oorspronkelijk begroot was. De overschrijding op het budget voor externe inhuur is gefinancierd vanuit de vrijval door vacatures binnen de formatie.

Materiële uitgaven De realisatie voor materiële uitgaven is per saldo € 126,0 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt onder andere veroorzaakt door een kasschuif vanuit de investeringen naar de instandhouding van het vastgoed (€ 135 miljoen). Dit betreft extra vastgoeduitgaven op de defensielocaties in verband met achterstanden in het onderhoud. Daarbij steeg tevens het uitgavenbudget als gevolg van hogere ontvangsten voor medegebruik van vastgoed (€ 6 miljoen). Daarnaast heeft een overheveling van budget voor overige materiële exploitatie naar het budget voor instandhouding materieel plaatsgevonden voor het onderhoud van niet-operationele voertuigen en opdrachten in het kader van dienstverlenende activiteiten op het gebied van transport (€ 8,8 miljoen).

5 Niet-beleidsartikelen

5 5.1 Niet-beleidsartikel 9 Algemeen

Algemeen

In dit artikel worden de departementsbrede programma-uitgaven begroot. Het betreft subsidies, bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken, bijdragen aan internationale organisaties, opdrachten, bekostiging, inkomensoverdrachten en overige materiële exploitatie.

Budgettaire gevolgen

Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 2,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De verplichtingen zijn € 16,5 miljoen lager dan initieel begroot. De oorzaak van dit verschil kan grotendeels verklaard worden door de bijdrage aan de Very High Readiness Joint Task Force en de lagere realisatie op Chroom 6 uitkeringen.

Subsidies

Bij het vaststellen van de ontwerpbegroting was de veronderstelling dat 2020 vooral in het teken van 75 jaar bevrijding zou staan. Door de COVID-19 pandemie zijn er uitgaven gedaan maar hebben deze activiteiten geen doorgang gevonden, hetgeen tot meerlasten heeft geleid. De defensiemusea moesten sluiten, activiteiten in het kader van 75 jaar vrijheid werden afgelast of op een alternatieve manier uitgevoerd en de Invictus Games zijn vooralsnog doorgeschoven naar 2021. Hierdoor is de realisatie op subsidies € 6,6 miljoen hoger is dan de vastgestelde begroting.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

De lagere realisatie op (inter)nationale organisatie van € 6,0 miljoen heeft twee hoofdoorzaken. Voor de Very High Readiness Joint Task Force wordt jaarlijks € 10,0 miljoen overgeheveld naar andere defensieonderdelen en komt niet tot realisatie op dit artikel. Door een verhoogde contributie aan de NAVO wordt € 5,2 miljoen meer uitgaven gerealiseerd op het NAVO-budget.

Opdrachten

De realisatie op opdrachten valt € 2,3 miljoen lager uit dan initieel is begroot. Deze onderrealisatie komt voornamelijk doordat de activiteiten van de Personeelsagenda gerealiseerd worden in de gehele organisatie waardoor jaarlijks het budget herverdeeld wordt naar andere defensieonderdelen.

Inkomensoverdrachten

De realisatie van de uitkeringen voor Chroom 6 kent een ander uitgavenpatrooon dan verwacht, waardoor de budgetten in eerdere jaren niet tot realisatie zijn gekomen. Dit komt bijvoorbeeld door onderzoeken van RIVM die vertraagd zijn. Voor het jaar 2020 is er € 10,3 miljoen minder gerealiseerd. De verwachting is dat de budgetten tot realisatie komen, maar dan wel in latere jaren.

5.2 Niet-beleidsartikel 10 Apparaat kerndepartement

Algemeen

Inzet is de kerntaak van Defensie. De Bestuursstaf (BS) geeft hier namens de Minister sturing aan door het formuleren van het defensiebeleid, het toewijzen van middelen aan alle defensieonderdelen, het toezicht houden op de besteding daarvan, het opstellen van kaders voor de defensiebrede bedrijfsvoering en het bijdragen aan militaire pensioenen en uitkeringen.

Budgettaire gevolgen

Toelichting op de instrumenten

De posten met een verschil groter dan € 10,0 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De verplichtingen zijn € 113,0 miljoen lager dan initieel begroot. De oorzaak van dit verschil kan verklaard worden door een onderrealisatie op pensioenen en uitkeringen alsmede een onderrealisatie op materiële uitgaven in verband met COVID-19.

Vanuit artikel 10, artikel 11 en ontvangsten is in 2020 € 20,5 miljoen bijgedragen aan de provincie Zeeland. Deze bijdrage bestond uit diverse kleine bedragen die beschikbaar waren mede als gevolg van de verminderde activiteiten door COVID-19.

Personele uitgaven

De realisatie op de personele uitgaven valt € 108,5 miljoen lager uit dan initieel begroot. Deze lagere realisatie komt voornamelijk doordat de defensieonderdelen vanaf 2020 zelf pensioenpremies afdragen en hierdoor de realisatie niet bij de Bestuursstaf plaatsvindt. Dit betreft € 98 miljoen.

Materiële uitgaven

De realisatie op de materiele uitgaven valt € 10,2 miljoen lager uit dan initieel begroot, wat veroorzaakt is doordat diverse activiteiten tot minder uitgaven leiden als gevolg van COVID-19.

Totaal ontvangsten

De ontvangsten zijn met € 34,5 miljoen toegenomen, grotendeels als gevolg van niet-begrote kapitaalaflossing door het ABP, deze ontvangsten zijn direct overgedragen aan het Ministerie van Financiën.

5.3 Niet-beleidsartikel 11 Geheim

Algemeen

Het niet-beleidsartikel Geheim op basis van artikel 2.8 van de Comptabili-teitswet 2016 kent geen artikelonderdelen. Dit niet-beleidsartikel is bestemd voor de verplichtingen, uitgaven en ontvangsten waarvoor geldt dat openbaarmaking via toedeling aan een expliciet beleidsartikel niet in het belang van de Staat is.

Budgettaire gevolgen

Toelichting op de instrumenten

De geheime uitgaven worden jaarlijks gecontroleerd door het college van de Algemene Rekenkamer.

5.4 Niet-beleidsartikel 12 Nog onverdeeld

Algemeen

Het niet-beleidsartikel Nog onverdeeld bestaat uit verplichtingen, uitgaven en ontvangsten. Uitgaven worden onderverdeeld naar loonbijstelling, prijsbijstelling, onvoorzien en een eventuele taakstelling (negatief bedrag).

Budgettaire gevolgen

Toelichting op de instrumenten

«Niet-beleidsartikel 12 Nog onverdeeld» is een voorziening, waarop geen realisatie plaats vindt van verplichtingen en uitgaven. Met de eerste en tweede suppletoire begroting is het budgetbedrag volledig uitgedeeld naar de defensieonderdelen.

6 Bedrijfsvoeringsparagraaf

6.1 Uitzonderingsrapportage

Deze paragraaf bevat een uitzonderingsrapportage voor de volgende vier verplichte onderdelen:

• 1. 1. Rechtmatigheid inclusief tekortkomingen misbruik en oneigenlijk gebruik

Er hebben zich geen overschrijdingen van de rapporteringstoleranties voorgedaan.

In juni 2020 heeft de Koninklijke Marechaussee (KMar) een rapport uitgebracht over een drietal onderzoeken op het gebied van integriteitsschendingen met een financieel belang. Over één van de drie onderzoeken, bij het Defensie Brand- en Bedrijfsstoffen Bedrijf (DBBB), is in het jaarverslag 2019 reeds gerapporteerd. Uit het rapport van de KMar over de drie onderzoeken blijkt dat tussen mei 2016 en december 2019 in totaal circa € 700.000 ten laste van het defensiebudget is betaald zonder dat daar geldige bestelorders en/of leveringen tegenover stonden. Het betreffen zowel facturen onder de grens van € 2.000 waarvoor beperkte verificatie geldt als facturen boven de € 2.000. De KMar heeft de onderzoeken overgedragen aan het Openbaar Ministerie. Eén van de onderzoeken is inmiddels strafrechtelijk afgehandeld, de andere twee onderzoeken zijn nog in behandeling. Intern Defensie zijn op basis van het rapport van de KMar aanvullende preventieve maatregelen getroffen. Zo wordt er door het Financieel Administratie- en Beheerkantoor (FABK) een extra controle op nieuwe crediteuren uitgevoerd. Daarnaast zijn twee zaken in behandeling waarvan één zich afspeelde in 2016 en één in 2019. Naar het zich nu laat aanzien hebben deze twee dossiers een beperkte financiële omvang. Betreffende twee zaken liggen ter beoordeling voor bij de rechter. In de eerste helft van 2021 wordt een uitspraak verwacht. Over 2020 hebben we verder geen signalen van integriteitsschendingen met een financieel belang ontvangen.

Inkoop/Europese aanbesteding

Voor 2020 zijn in totaal 26 inkoopdossiers (waarvan twaalf escalatiedossiers) aangemerkt als (Europese) aanbestedingsfouten met een totale opdrachtwaarde van afgerond € 157 miljoen inclusief BTW. De geconstateerde aanbestedingsfouten betreffen het niet juist toepassen van de aanbestedingsregels door bijvoorbeeld het niet naleven van het gelijkheidsbeginsel, afroepen van reeds verlopen overeenkomsten en het substantieel overschrijden van de geraamde waarde van de overeenkomsten die uit de oorspronkelijke aanbestedingsstukken daaraan konden worden toegekend. In twaalf gevallen is gebruik gemaakt van de escalatieprocedure met een totaalvolume van ongeveer € 13 miljoen. In die procedure wordt expliciet vooraf afgewogen of sprake is van een onontkoombare noodzaak tot aanbesteding van een overheidsopdracht of verlenging van een overeenkomst om op basis van die grond eventueel af te wijken van de (Europese) aanbestedingsregelgeving. Het aantal dossiers waarvoor de escalatieprocedure is ingeroepen is ten opzichte van 2019 afgenomen.

2. Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie

Rapportage over de operationele gereedheid vindt plaats op basis van de rapportages over de drie gereedheidsindicatoren: personele gereedheid, materiële gereedheid en geoefendheid. Informatie over de gereedheid van eenheden en de details over de realisatie van de operationele gereedheid zijn onder meer opgenomen in opdrachtenmatrix. De appreciaties van operationele commandanten geven de benodigde context bij de drie gereedheidsindicatoren.

De totstandkoming van de niet-financiële informatie was in 2020 wederom arbeidsintensief, mede als gevolg door een beperkte aansluiting tussen rapportages van eenheden en de uiteindelijke rapportage over inzetbare capaciteiten. Daarom zijn de eerder gestarte initiatieven om de kwaliteit van informatie te verbeteren en verder te automatiseren in 2020 voortgezet. Twee voorbeelden hiervan zijn: het project Kwaliteit in Beeld en het Digitaal Dashboard Operationele Gereedheid. Implementatie van Kwaliteit in Beeld vindt conform planning in 2021 plaats en is gericht op het verbeteren van inzicht in de Individuele Personele Gereedheid. Het Digitaal Dashboard Operationele Gereedheid is al gebruikt om de inzetbaarheidsrapportage geheel 2020 op te stellen. In navolging hiervan zullen vanaf 2021 alle rapportages op de opdrachtenmatrix standaard via dit dashboard verlopen. De weergave van fact based informatie maakt het opstellen van appreciaties door commandanten eenvoudiger en minder arbeidsintensief. Met het Digitaal Dashboard Operationele Gereedheid volgt Defensie ook de aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer op. Het dashboard verbetert de herleidbaarheid over de status operationele gereedheid van capaciteiten, inzetbare eenheden en componenten. Verder maakt het dashboard het rapportageproces minder foutgevoelig en biedt het een verbeterde basis voor uniforme definities.

De rapportage op de opdrachtenmatrix gebruikt ook een nieuwe kleurcodering om aan te geven in welke mate Defensie erin slaagt de generieke gereedstelling voor de hoofdtaken waar te maken. De herziene opdrachtenmatrix is vanaf 2021 gereed voor gebruik in de rapportagecyclus van Defensie.

3. Begrotings-, financieel en materieelbeheer

Begrotingsbeheer / Financieel beheer

In 2020 is gewerkt aan een verdere verbetering van het financieel beheer.

Gedurende 2020 zijn extra interne controles ontwikkeld voor de verbetering van het verplichtingenbeheer. Dit stelt FABK in staat om periodiek de kwaliteit van de openstaande verplichtingen in de financiële administratie te analyseren. Na een jaar volgt een evaluatie. Bevindingen over de kwaliteit van de verplichtingen worden gecommuniceerd met de defensieonderdelen als daar aanleiding voor is; de meeste bevindingen hebben namelijk betrekking op de uitvoering van de werkzaamheden van FABK zelf. Ook is een beslisboom opgesteld die dient als hulpmiddel bij het kiezen van de juiste ordersoort bij de vastlegging van verplichtingen in de financiële administratie.

Voor de openstaande overige voorschotten is in 2020 een gezamenlijke inhaalslag gemaakt met de verrekening en/of afboeking van voorschotten. Conform het advies van de Audit Dienst Rijk (ADR) is voor de toekomst is afgesproken de controllers en FABK halfjaarlijks de stand van openstaande overige voorschotten op juistheid zullen beoordelen. Op deze manier wordt invulling gegeven aan de structurele verbetering van het beheer van de overige voorschotten.

Materieelbeheer

Oorzaken voor het niet voldoen aan de norm liggen in het niet of in onvoldoende mate uitvoeren van voorgeschreven beheermaatregelen, zoals tellingen en afdoen van telverschillen en administratieve knelpunten rond de migratie naar en gebruik van ERP M&F. Daarnaast blijken het personele (kwantitatieve en kwalitatieve) capaciteitstekort en wisselingen van functie tijdens meetmomenten knelpunten. Deze worden mede door COVID-19 veroorzaakt, dan wel verergerd. Van de vier genoemde categorieën scoorde alleen niet-gevoelig materieel-inventaris in 2019 ook al onder de norm. Bevindingen uit controles moeten worden opgenomen en gemonitord via de verbeterplannen van de defensieonderdelen en worden centraal besproken.

4. Overige aspecten van de bedrijfsvoering

Defensiebrede toprisico’s

Deze aandachtsgebieden helpen focus te geven bij de aansturing van de organisatie. De specifieke onderwerpen en voortgang van genomen beheersmaatregelen aangaande deze aandachtsgebieden worden onder andere besproken in het Audit Comité.

Risico’s Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst (MIVD)

In navolging van aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer (AR) wordt ingegaan op de risico’s in de bedrijfsvoering van de MIVD. De geconstateerde risico’s zijn de implementatie van de Wet op de inlichtingen - en veiligheidsdiensten (Wiv) 2017, personele vulling, IT en huisvesting.

De Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) stelde in zijn vierde en afsluitende voortgangsrapportage dat de diensten grote stappen hebben gemaakt bij de implementatie van de Wiv 2017, maar dat het traject nog niet is afgerond. De verankering van de Wiv 2017 in de werkprocessen blijft een speerpunt van de dienst en zal naar verwachting nog meerjarig inspanning vereisen, vooral wegens de IT-achterstand bij de dienst. Hierbij worden de aanbevelingen van de CTIVD stelselmatig meegenomen. De rapporten van de Evaluatiecommissie Wiv 2017 en van de AR naar de impact van de uitvoering van de Wiv 2017 op de slagkracht van de diensten worden in 2021 verwacht.

De formatie en de personele vulling van de MIVD namen ook in 2020 toe. Ingezet wordt op behoud en verdere vulling, waarbij kwaliteit het uitgangspunt is. Moderne IT is voor de MIVD van vitaal belang. De MIVD werkt stapsgewijs en meerjarig naar het einddoel: een multidisciplinair en datagedreven inlichtingenproces ondersteund door een kwalitatief hoogwaardig, compliant en robuust informatiedomein (IV/IT) en meer verandervermogen. Met betrekking tot de huisvesting is in 2020 geïnvesteerd in het verbeteren van de bestaande infrastructuur, hetgeen in 2021 doorloopt. De MIVD en de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst (AIVD) hebben ook in 2020 hun samenwerking verder geïntensiveerd. Beide diensten verkennen hierbij onder andere de mogelijkheden tot samenwerking op het gebied van huisvesting.

Onvolkomenheden Algemene Rekenkamer

Autorisatiebeheer

Het verbeteren van autorisatiebeheer is een reguliere activiteit, maar tegelijkertijd een proces van lange adem. Hoewel ongewenst zijn functiescheidingsconflicten soms onvermijdelijk door de personele ondervulling in de organisatie en reorganisaties. Om die reden is ingezet op het weloverwogen omgaan met functiescheidingsconflicten en het treffen van risicobeperkende maatregelen indien een functiescheidingsconflict onvermijdelijk is. In 2020 is conform het plan van aanpak autorisatiebeheer gewerkt aan aanvullende maatregelen om de onvolkomenheid weg te werken en borging van de structurele activiteit te versterken. Zo zijn onder andere de autorisatiematrices in het materieellogistieke domein grotendeels gepubliceerd, beoordeeld en vastgesteld en is de conflictsignalering aangescherpt. De bevinding op het gebied van het personeelsdomein die de ADR in 2019 had is opgelost.

Inkoopbeheer

In de afgelopen jaren heeft Defensie invulling gegeven aan het (verder) ontwikkelen en implementeren van de key-controls inkoopbeheer. Deze lijn is eveneens in 2020 doorgezet waarbij wij constateren dat dit onze aandacht blijft vergen. Het inrichten en uitvoeren van spend-analyses is hierbij een aandachtspunt waarbij een belangrijke randvoorwaarde de blijvende beschikbaarheid over IT-capaciteit voor het ontwikkelen van specifiek hiervoor ingerichte tooling is. Het werken met de tool en het maken van spend analyses wordt in de loop van 2021 op projectmatige wijze bij de defensieonderdelen en hun gebruikers uitgerold. In 2020 zijn verbeterermaatregelen op het gebied van het beheer van de inkooptool gerealiseerd en in 2021 zal daaraan nog de nodige aandacht worden besteed voor het verder verbeteren ervan.

(De)Centraal voorraadbeheer munitie

De Algemene Rekenkamer (AR) heeft in 2019 naar aanleiding van de onvolkomenheid op het gebied van de administratie van centrale en decentrale een drietal aanbevelingen gedaan die door Defensie in 2020 zijn opgepakt.

Van de vier nog openstaande verbetermaatregelen uit het verbeterplan van het Munitiebedrijf is het aanpassen van regelgeving en het afdoen van langdurig openstaande ASN’s (Advanced Shipment Notices) afgerond. Het zorgdragen voor personele capaciteit (beleidsvoornemen van de reorganisatie is getekend) en het strikt toepassen van regelgeving lopen nog.

Verbeteringen die in 2020 zijn gedaan om munitiebeheerders van (de)centrale voorraden conform regelgeving en procedures te laten handelen betreffen onder meer de trainingen en ondersteuning die geboden werden bij de migratie van munitie van het Warehouse Management Systeem (WMS) naar SAP. Verder is de begeleiding en het instrueren van munitiebeheerders geïntensiveerd en worden meer tussentijdse en eindcontroles gedaan. Procedures worden strikter toegepast en bevindingenlijsten opgemaakt en ondersteund met werkorders.

Tot slot is de instructie voor voorraadaanpassingen structureel verbeterd.. Het strikt toepassen van regelgeving is bij het Munitiebedrijf ondergebracht in het Safety Culture Program. De continuïteit van het Safety Culture Program stond in 2020 onder druk als gevolg van COVID-19. Met name grotere bijeenkomsten (>10) waren lastig te organiseren waardoor het programma is vertraagd. Tot slot zijn zowel bij het Munitiebedrijf als bij de defensieonderdelen self-assesments opgenomen in de jaarkalenders. De defensieonderdelen analyseren en bespreken twee keer per jaar gezamenlijk de resultaten. Defensieonderdeel overstijgende problematiek wordt onder de aandacht gebracht bij de dossierhouders.

Voor zowel centrale als decentrale munitie geldt dat er veel acties lopen waarbij afhankelijkheden zijn met de voortgang op (onderdelen) van andere programma’s Het zijn trajecten die tijd en capaciteit kosten en die niet op korte termijn resultaat opleveren. UIt resultaten van de controles van de ADR is naar voren gekomen dat het beheer van de decentrale munitievoorraden zich enigzins lijkt te verbeteren.

Versterken vastgoedmanagement

In 2020 is een plan van aanpak opgesteld met actiepunten om te werken aan het versterken van het vastgoedmanagement. Deze worden nu verder uitgewerkt of zijn al in uitvoering. Er is onder andere gewerkt aan de verdere verbetering van de governance, die rekening houdt met de veranderingen in de topstructuur van Defensie, de hoofdprocessen beschrijft en taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden toedeelt aan de verschillende niveaus van vastgoedmanagement. Er zijn verbeteringen aangebracht, op alle niveaus, in de overlegstructuur tussen Defensie en het Rijksvastgoedbedrijf (RVB). De relatie en afspraken tussen Defensie en het RVB zijn geëvalueerd en deze worden verder uitgewerkt in een update van de Nadere Uitwerking Opdrachtgeversconvenant Defensie die in medio 2021 gereed moet zijn. Er is een inventarisatie uitgevoerd naar de informatiebehoefte van Defensie en er zijn KPI’n opgesteld die een betere sturing op de portefeuille mogelijk moet maken. Het RVB is gestart met de aanbesteding voor een onderhoudsmanagementsysteem, zodat er een accuraat inzicht ontstaat in de staat van het vastgoed van Defensie. Gunning staat gepland op eind 2021. De implementatie zal stapsgewijs plaatsvinden en de afronding zal nog wel enkele jaren duren. In 2020 zijn twee processen gestart om de balans te realiseren tussen het beschikbare vastgoedbudget en het aanwezige c.q. benodigde vastgoed. Binnen Defensie wordt hiervoor een aantal handelingsperspectieven verder uitgewerkt (gereed medio 2021) en er is in 2020 een interdepartementaal beleidsonderzoek (IBO) naar het vastgoed van Defensie gestart. Uw Kamer wordt in het voorjaar van 2021 over de uitkomsten geïnformeerd. De richtlijn ‘Brandveilig gebruik’ is in 2020 opgesteld en is in januari 2021 vastgesteld en van kracht verklaard. Ondanks het vaststellen van de richtlijn verdient de naleving extra aandacht.

IT-beheer

Het programma GrIT is opnieuw getoetst door het Adviescollege ICT (voorheen Bureau IT-toetsing) en de AcICT-toets is met een positief advies aangeboden aan Defensie en de Kamer. Begin november 2020 is de businesscase aan de Kamer toegezonden. Het contract is vervolgens op 30 december 2020 getekend.

Een algemeen aandachtspunt betreft monitoring, patchmanagement en wijzigingenbeheer en personele capaciteit.. Deze blijven aandacht krijgen van Defensie ten behoeve van betrouwbare bronadministraties voor de jaarverantwoording.

6.2 Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen

1. Misbruik en oneigenlijk gebruik

Misbruik & Oneigenlijk gebruik (M&O)-risico’s en ontwikkelingen betreffende het M&O-beleid Defensie sluiten zich aan bij de centrale verwijsindex om misbruik en oneigenlijk gebruik van subsidies tegen te gaan. Daarbij moet worden opgemerkt dat Defensie een stabiele en specifieke subsidieportefeuille kent. De index is een aanvulling op de reeds bestaande departementale M&O-registratie binnen Defensie. Tevens sluit Defensie zich aan bij het in 2020 geactualiseerde interdepartementale Raamwerk Uitvoering Subsidies (RUS). Hier is afgesproken drie uitvoeringsvarianten te hanteren. Naarmate het subsidiebedrag en de complexiteit hoger wordt, is de verantwoordingsplicht van de subsidieontvanger ook hoger.

2. Grote lopende ICT-projecten

In 2020 zijn er geen nieuwe projecten gepubliceerd op het Rijks ICT-dashboard. In 2021 zullen er wel vijf nieuwe projecten gepubliceerd worden over het jaar 2020. Afgelopen jaar is er één Adviescollege ICT-toets (voorheen Bureau ICT-toets) geweest. Het programma GrIT is opnieuw getoetst.

3. Gebruik open standaarden en open source software

Er is in 2020 niet afgeweken van het voorschrift.

4. Betaalgedrag

Defensie heeft over 2020 89,4% van de facturen tijdig betaald. Dat is lager dan de streefnorm waarbij 95% van alle facturen binnen 30 dagen na ontvangst van de factuur moeten zijn betaald. In 2019 was dit 90,5%. De oorzaak van het lagere percentage voor geheel 2020 ligt in de eerste drie maanden van vorig jaar. Toen schommelde het betaalgedrag rond de 80%. Oorzaak hiervan was de hogere voorraad aan te betalen facturen die al langer dan 30 dagen openstonden bij de jaarovergang van 2019 naar 2020.

Met de nadelige gevolgen van COVID-19 voor het bedrijfsleven is intern FABK besloten om extra capaciteit vrij te maken voor het betalen van inkoopfacturen. Daarnaast is veel aandacht besteed aan het wegwerken van de voorraad facturen > 30 dagen. Het betalen van deze categorie facturen heeft wel negatief effect gehad op het percentage tijdig betaalde facturen. Vanaf april 2020 is de betaalstand boven de 90% gekomen. Tussen mei en december 2020 heeft de betaalstand tussen de 91% en 95% geschommeld. Met deze betaalstanden heeft Defensie niet meer de 80% van het eerste kwartaal kunnen compenseren tot een uiteindelijke betaalstand boven de norm van 95%.

Er zijn verschillende oorzaken voor het niet behalen van de streefnorm van 95% door Defensie. De belangrijkste oorzaak blijft de gecompliceerde keten (van het aanvragen van een bestellling tot betaling) met de vele koppelvlakken tussen inkoop, logistiek en financiën; er is een prestatieverbetering van de gehele keten nodig om het betaalgedrag te verbeteren. De gehele keten kampt echter met een personele ondervulling, ook het FABK. In 2020 is extra aandacht gevraagd binnen de keten voor het betaalproces. Prioritering van dossiers, capaciteitsmanagement inclusief de inzet van inhuurkrachten hebben geleid tot een beter betaalgedrag in de tweede helft van het jaar. Daarnaast wordt er gewerkt aan een handreiking prestatieverklaringen. De handreiking prestatieverklaringen moet de keten handvatten bieden voor het treffen van effectievere beheersmaatregelen voor de juiste en tijdige verstrekking van prestatieverklaringen en (digitale) archivering van bewijsstukken.

De ontwikkelingen binnen FABK zoals het stimuleren van E-facturatie hebben in 2020 bijgedragen aan een beter betaalgedrag na de eerste drie maanden. Het gebruik van E-facturatie is in 2020 iets gestegen ten opzichte van 2019. Defensie voert gesprekken met leveranciers om het gebruik van E-facturatie te stimuleren. De facturen van leveranciers buiten Europa maken geen onderdeel uit van dit proces. De afdeling inkoop is betrokken bij het project E-facturatie voor het verder bevorderen van het gebruik van E-facturatie.

In 2020 zijn verschillende testen uitgevoerd binnen het domein van robotisering. Deze zijn over het algemeen succesvol verlopen en het is de verwachting dat in 2021 verdere stappen op gebied van robotisering worden uitgerold. Dit zal ook ten goede komen aan het betaalgedrag, omdat de inzet van robotisering enerzijds leidt tot een verbetering van de kwaliteit van de registratie, maar anderzijds ook sneller facturen kunnen worden geregistreerd.

5. Audit Comité

Het Audit Comité (AC) is het adviesorgaan van de SG met betrekking tot audit- en bedrijfsvoeringsaangelegenheden. Het AC is in 2020 zes keer bij elkaar gekomen. Vanwege de COVID-19 pandemie hebben de bijeenkomsten van het AC vanaf maart digitaal plaatsgevonden. De voornaamste agendapunten betroffen de auditprogrammering en de aanpak van de aandachtspunten die door de ADR en AR zijn geconstateerd, het programma GrIT, de Defensievisie 2035 en de evaluatie van het AC. Uit de evaluatie is naar voren gekomen dat de leden de wens hebben uitgesproken zich meer te willen richten op beleidsmatige onderwerpen die de sturing en risico’s van de organisatie raken, naast de kerntaken die zich met name richten op verantwoordingsdocumenten. Zo kan nog meer van de (ervarings)kennis van de externe leden gebruik gemaakt worden, ter advisering aan de Bestuursraad van Defensie.

6. Departementale checks and balances

Binnen de subsidieportefeuille nadrukkelijk toegezien op naleving van de vijfjaarlijkse evaluaties conform Awb art. 4.24. In dit kader is in 2020 gestart met de evaluatie van het Nationaal Comité Herdenking Capitulatie 1945 Wageningen. Onderwerp van onderzoek zijn de doeltreffendheid en de effecten van de subsidie, de doelmatigheid en de vraag of subsidie het juiste instrument is om het defensiebeleid uit te voeren.

7. Normenkader Financieel Beheer

Er hebben in 2020 geen wijzigingen plaatsgevonden.

8. Bedrijfsvoeringsrisico’s en/of problemen als gevolg van COVID-19

De gevolgen van de COVID-19 crisis hebben op grote schaal tot aanpassingen geleid in de bedrijfsvoering en deden een enorm beroep op het adaptief vermogen. De bedrijfsvoering moest flink worden bijgestuurd om een veilige werkomgeving te kunnen garanderen.

De COVID-19 pandemie veroorzaakte een sterke toename van het aantal mensen dat moest thuiswerken. Defensie beschikte al over goedgekeurde middelen voor de ondersteuning van thuiswerken met departementaal vertrouwelijk (DepV) gerubriceerde informatie, maar moest en heeft dit snel opgeschaald (met name de ondersteuning van de Telestick). De mogelijkheden voor videovergaderen (VTC) waren beperkt. Hierdoor ontstond al snel wildgroei in alternatieven die alleen geschikt zijn voor ongerubriceerde en ongevoelige informatie. Inmiddels is er een specifieke Teamsoplossing voor Defensie met een tijdelijke goedkeuring van de Beveiligingsautoriteit voor het delen van DepV audio en video. Documenten moeten nog steeds gedeeld worden via MULAN. Voor interdepartementale afstemming kan gebruik worden gemaakt van een externe applicatie.

Een aanzienlijk deel van de krijgsmacht doet echter geen kantoorwerk en/of werkt met gerubriceerd materiaal, waardoor op afstand werken geen oplossing was. Voor defensiepersoneel dat toch op locatie moest werken zijn diverse maatregelen getroffen om het werken binnen de COVID-19 maatregelen mogelijk te maken. De nieuwe manier van werken vraagt, meer nog dan vroeger, een hoog niveau van cyber-/informatiebeveiligingsbewustzijn bij alle medewerkers op alle niveaus. Dit blijkt niet bij iedereen in voldoende mate aanwezig; met communicatie is hierop ingespeeld.

Daarnaast is gebleken dat initiatieven die intern worden ingebracht met het doel om snel te reageren op COVID-19, zoals meer apps en anomaliedetectie bij thuiswerken niet snel genoeg gerealiseerd konden worden, omdat alles via de geldende procedures moest verlopen. In crisissituaties is dat niet wenselijk.

Ondanks dat het beleid rond tijd- en plaatsonafhankelijk werken (hybride werken) nog in ontwikkeling was, konden medewerkers van Defensie in 2020 al, naast de reeds beschikbare telestick, de meest noodzakelijke voorzieningen (los beeldscherm, bureaustoel, muis en toetsenbord) aanschaffen en de kostenhiervan declareren. Inmiddels zijn ruim 12.000 declaraties voor ARBO-middelen ingediend.

Uit een onderzoek van de afdeling Trends Onderzoek en Statistiek (TOS), afgenomen in augustus 2020, bleek dat bij ruim de helft van de werknemers hun effectiviteit tijdens de COVID-19 periode is verslechterd of dat zij onder de huidige omstandigheden hun werk minder goed kunnen uitvoeren. In totaal gaat het met één op de vijf medewerkers fysiek minder goed dan voor de COVID-19 periode. En één op de vier medewerkers geeft aan zich geestelijk minder goed te voelen dan voorheen. In bijna de helft van de gevallen gaat dit samen: één op de tien voelt zich zowel fysiek als geestelijk minder gezond dan voorheen. Leidinggevende binnen Defensie worden opgeroepen om deze werknemers te ondersteunen en begeleiden. Maar niet op iedereen heeft de COVID-19 periode een negatieve impact. Eén op de vier medewerkers ervaart geen verschil, en één op de zes medewerkers ervaart een verbeterde gezondheid en/of effectiviteit in het werk.

6.3 Belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering

1. Topstructuur en nieuw besturingsmodel Defensie

Defensie heeft per 1 oktober 2020 een nieuwe topstructuur ingevoerd, op basis van een Definitief Reorganisatie Plan (DRP). Een van de uitgangspunten van de nieuwe topstructuur betreft een duidelijkere scheiding tussen beleid, uitvoering en toezicht. Dit vertaalt zich in een duidelijke belegging van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden en checks & balances in de organisatie. Voorgaande heeft geleid tot een nieuw Algemeen Organisatiebesluit Defensie (AOD) en een nieuw intern besturingsmodel in de aanwijzing besturen bij Defensie (BBD).

2. Digitale dashboards

In 2020 zijn meerdere dashboards verder ontwikkeld, waaronder die voor de Operationele Gereedheid. De indicatoren op deze dashboards worden geautomatiseerd, snel en eenduidig gevoed met gegevens uit de bronsystemen. Met de indicatoren kan er snel gestuurd worden en verantwoording worden afgelegd. Om betekenis te kunnen geven aan de indicatoren blijven appreciaties van leidinggevenden en specialisten nodig. Op deze wijze dragen de digitale dashboards bij aan een meer fact-based bedrijfsvoering bij Defensie.

3. Energietransitie

In het afgelopen jaar is het Plan van aanpak energietransitie Defensie (Kamerstuk 34 919, nr. 74) aangeboden. Dit plan is gevraagd tijdens het overleg over de initiatiefnota van het lid Belhaj (Kamerstuk 34 895, nr. 8) en is toegezegd in de Defensie Energie en Omgevingsstrategie 2019-2022 (DEOS) (Kamerstuk 33 763, nr. 152).

Conform het Plan van aanpak is gestart met het structureel inzetten van biobrandstof voor rijdend materieel. Aansluitend treffen we voorbereidingen om in 2022 structureel biobrandstof te gebruiken bij het varend materieel.

Voor ons vastgoed ontwikkelen we nieuwe energieplannen als onderdeel van het ingezette revitaliseringprogramma vastgoed Defensie. Zoals bij de Bernhardkazerne, waar de energieplannen in samenwerking met de omgeving worden uitgewerkt voor de uitvoering vanaf 2022. Ook zijn pilots opgesteld voor het versneld verduurzamen van ons vastgoed.

Verder is in 2020 het besluit genomen om in de komende jaren een eerste deel dienstvoertuigen te vervangen door elektrische auto's. Tevens worden in 2021 studies uitgevoerd zoals het in kaart brengen van onze CO2-footprint en een roadmap voor verdere verduurzaming van ons operationeel materieel.

In de DEOS is een overzicht van ons energieverbruik toegezegd vanaf rapportagejaar 2019 (nulmeting). Met onderstaande rapportage geven we hieraan invulling. De geïnventariseerde en geanalyseerde energiegegevens betreffen zowel de brandstoffen voor vliegen, varen en rijden van defensiematerieel als elektriciteit en gas voor het vastgoed op de defensieobjecten zoals kazernes, haven- en luchtvaartterreinen en de activiteiten die hierin plaatsvinden.

Meet- en monitorproces

Gelet op de omvang van de defensieorganisatie en diversiteit en geografische spreiding van defensieactiviteiten is het meten, analyseren en rapporteren van energieverbruik een complex vraagstuk. Zo moet voor het verzamelen van de brandstofgegevens geput worden uit verschillende bestanden aangezien brandstof uit verschillende aanvoerlijnen wordt afgenomen. Niet al deze bestanden zijn geschikt voor data-analyse. Waar nodig worden aannames gedaan en met kengetallen gerekend.

Verbruik

Het totale energieverbruik van roerende en onroerende goederen van Defensie in 2020 is gelijk aan 7.736 Terajoule en de totale directe CO2-emissie door het verbruik van brandstoffen en gas is 0,425 Megaton. In onderstaande figuren is de verdeling over roerende (vooral brandstof) en onroerende (vooral elektriciteit en gas) goederen en voor de roerende goederen per brandstofsoort gegeven.

Onroerende goederen

Via het vastgoed is het afgelopen jaar 2.791 Terajoule verbruikt aan gas en elektriciteit. Dit staat gelijk aan een CO2-emissie van 0,260 Megaton. Defensie koopt echter 100% groene stroom in van Europese oorsprong, waarmee de uitstoot van de Defensie vastgoed op het conto komt van het aardgasverbruik. Dit is 0,088 Megaton en is daarmee vrijwel gelijk gebleven aan vorig jaar.

In 2020 is met zon en windenergie ongeveer 70 Terajoule in eigen beheer duurzaam opgewekt. Dit is 6% van ons elektriciteitsverbruik. De levering van groen gas in 2020 is helaas vanwege langere contractvoorbereiding door het Rijksvastgoedbedrijf, uitgesteld naar 2021. De CO2-emissie van vastgoed van Defensie gaat met de levering van groen gas in de komende jaren dalen.

Roerende goederen

Defensie heeft in 2020 wereldwijd totaal ca. 132 miljoen liter brandstof verbruikt voor vliegend, varend en rijdend materieel. Dit staat gelijk aan een CO2-emissie van 0,337 Megaton.

Figuur 9 Verbruik 2020 roerend/onroerend goed (%)

Figuur 10 Verbruik 2020 roerend per brandstofsoort (%)

C. JAARREKENING

7 7 Departementale verantwoordingsstaat