Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING

GERAAMDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Geraamde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 25.886,8

Figuur 2 Geraamde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 204,7

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld.

Het wetsvoorstel strekt ertoe om de onderhavige begrotingsstaat/begrotingsstaten voor het aangegeven jaar vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor dat jaar. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten vastgesteld. De in de begrotingsstaat opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenoemde begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en de lasten, het saldo van de baten en de lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de in de staat opgenomen baten-lastenagentschappen voor het onderhavige jaar vastgesteld en worden de verplichtingen, ontvangsten en uitgaven van verplichtingen-kasagentschappen voor het onderhavige jaar vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (Begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake de agentschappen.

De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,H.M.de Jonge

B. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ DE BEGROTINGSARTIKELEN

1. Leeswijzer

Inleiding

De budgettaire verwerking van de beleidsprioriteiten met betrekking tot de Zorgverzekeringswet en de Wet langdurige zorg worden vermeld in het Financieel Beeld Zorg.

Groeiparagraaf

De VWS-monitor wordt naar aanleiding van het wetgevingsoverleg d.d. 18 juni 2019 over het jaarverslag 2018 van VWS separaat aan de Tweede Kamer verzonden tegelijk met de ontwerpbegroting van VWS. Voorts wordt invulling gegeven aan de motie van de leden Van den Berg en Kerstens uit datzelfde wetgevingsoverleg. Met de indicatoren die in de beleidsagenda en de beleidsartikelen zijn toegevoegd voldoen wij aan het verzoek om de begroting 2021 conform het verzoek van de vaste Kamercommissie VWS van 2015 op te stellen.

Toelichting Budgettaire tabel

Afzonderlijke posten in de budgettaire tabellen in de beleidsartikelen worden toegelicht als het hiermee gepaard gaande bedrag voor de uitgaven en ontvangsten hoger is dan € 2,5 miljoen. Daar waar het kleinere bedragen betreft worden deze alleen toegelicht indien deze politiek relevant zijn.

COVID-19

De begroting 2021 heeft in de beleidsagenda een overzicht met uitgaven voor COVID-19. De uitgaven hebben betrekking op zowel 2020 als 2021.

2. Beleidsagenda

2.1 Beleidsprioriteiten

Hoofdstuk 1: Inleiding

De coronacrisis heeft ons allen hard geraakt. Mensen hebben afscheid moeten nemen van hun geliefden of kampen zelf tot de op de dag van vandaag nog met de vaak langdurige gevolgen van het virus. De maatregelen, die we in de eerste helft van het jaar hebben moeten nemen, waren ingrijpend. Voor de economie en voor de samenleving. Voor mensen die ziekenhuiszorg nodig hadden, mensen in zorginstellingen, mensen met een beperking of chronische ziekte, ouderen thuis, (kwetsbare) jongeren en mantelzorgers. Zorg en ondersteuning werden vaak afgeschaald en mensen durfden thuis niet altijd zorgmedewerkers toe te laten. Een belangrijke voorziening als dagbesteding kon vaak niet meer (op de gebruikelijke manier) plaatsvinden. De impact op de gezondheidszorg was en is groot. De coronacrisis heeft de zorg zwaar op de proef gesteld en doet dat nog steeds. Dat geldt in de eerste plaats voor de zorgprofessionals en hun collega’s, die samen een prestatie van formaat hebben geleverd. Dat geldt ook voor de manier waarop we onze zorg en ondersteuning organiseren: samenwerking, coördinatie en regie bleken hard nodig.

Zolang het coronavirus onder ons is, zetten we alles op alles om de verspreiding van het virus te beheersen. Met het dashboard coronavirus kunnen we tijdig lokale brandhaarden signaleren, analyseren en gericht ingrijpen, lokaal als het kan, nationaal als het moet. Om goed zicht te krijgen op het virus verzoeken we mensen met (milde) klachten zich te laten testen. Indien nodig wordt er dan bron- en contactonderzoek gedaan en verzoeken we mensen dringend om in thuisquarantaine te gaan. Ook wordt nagegaan hoe digitale ondersteuning kan bijdragen bij contactopsporing en zelfmonitoring. Daarbij is het belangrijk dat de mogelijke introductie van digitale middelen zorgvuldig verloopt en voldoet aan harde eisen op het gebied van informatieveiligheid, privacy, grondrechten, nationale veiligheid en het gebruik ervan moet vrijwillig zijn. Het kabinet heeft in Europees verband de krachten gebundeld om de ontwikkeling en productie van een vaccin tegen corona veilig te stellen. Zolang er geen vaccin of effectief medicijn beschikbaar is, blijven we testen, traceren en monitoren zodat lokale uitbraken en (clusters) met besmettingen kunnen worden opgespoord en ingedamd. Hoe beter we daartoe in staat zijn, hoe kleiner de kans dat we tot algemene maatregelen moeten besluiten, met alle economische en sociale nadelen van dien.

Afgelopen zomer zijn we in gesprek gegaan met experts om te horen wat zij zien als de belangrijkste lessen uit de eerste fase van de aanpak van de coronacrisis. In totaal zijn meer dan honderd experts benaderd zoals medische professionals, patiëntvertegenwoordigers, bestuurders, hoogleraren, professionals uit andere sectoren, ervaringsdeskundigen, aangevuld met expertise vanuit onder andere de Nza, GGD’en en gemeenten. Ook uit deze gesprekken kwam naar voren dat we met onze kennis en data zo precies en snel als mogelijk moeten ingrijpen bij (lokale) brandhaarden. Om de kwetsbare mensen te beschermen en het virus maximaal te beheersen. Daarbij moeten we steeds oog houden voor de balans tussen het medische noodzakelijke en het menselijk wenselijke. Vanuit deze balans kan de reguliere zorg worden gecontinueerd voor mensen die zorg en ondersteuning nodig hebben, kan personeel worden opgeleid en behouden blijven in de zorg en is er (domein overstijgende) samenwerking en regie op lokaal, regionaal en landelijk beleid. De geleerde lessen en wat het kabinet hiermee doet op dit moment, en met het oog op een eventuele tweede golf, zijn begin september in een aparte brief aan de Tweede Kamer verzonden.

Wegwijzers voor de toekomst

De coronacrisis heeft in verschillende opzichten de kracht van onze zorg opnieuw aangetoond. We hebben veel professionele en betrokken medewerkers en bestuurders gezien die zo goed mogelijk deden wat nodig was om coronapatiënten op te vangen en te verplegen, binnen en buiten het ziekenhuis. Digitaal ondersteunde zorg en e-health toepassingen werden omarmd en zijn op grote schaal ingevoerd voor reguliere vormen van zorg, die na een periode van uitval weer teruggeschaald werden. Er kwamen veel maatschappelijke initiatieven van de grond om de gevolgen van de crisis en de genomen maatregelen te verzachten, bijvoorbeeld voor kwetsbare mensen thuis of mensen die geen bezoek meer konden krijgen in het verpleeghuis. De samenwerking tussen zorgorganisaties kreeg een sterke impuls: partijen konden de crisis veelal niet alleen aan, hadden elkaar nodig om de crisis het hoofd te bieden en zochten elkaar op in informele netwerken en formele verbanden. Dat gebeurde in de regio én domeinoverstijgend. Inkopende partijen (zorgverzekeraars, zorgkantoren, gemeenten) waren nauw betrokken en er werden goede financiële afspraken gemaakt om de zorgcapaciteit, niet alleen nu, maar ook in de toekomst in stand te houden. Het organiserend en aanpassingsvermogen van (de partijen in) de sector is van grote waarde gebleken.

Deze ontwikkelingen zijn belangrijk om vast te houden naar de toekomst. De vraag naar zorg zal onder druk van de dubbele vergrijzing, de groei van het aantal mensen met chronisch en leefstijlgerelateerde ziekten en steeds meer medische mogelijkheden, sterk toenemen. De groei van de beroepsbevolking en het aantal mantelzorgers blijft sterk achter om langs die weg aan de vraag te voldoen. Op dit moment werkt al 1 op de 7 mensen in zorg en bij ongewijzigd beleid kan dit toe bewegen naar 1 op de 4 in 2040. Een beroep op de arbeidsmarkt van deze omvang is niet realistisch. Als we willen voorkomen dat we de aanspraken op zorg aanzienlijk moeten verminderen of de eigen betalingen substantieel moeten verhogen, dan is het belangrijk andere oplossingen te vinden om de zorg beter organiseerbaar en betaalbaar te maken. De groeiende schaarste aan mensen en voor een deel ook aan middelen laat zich nu reeds voelen en vraagt de komende jaren nog meer van ons allen en van ons stelsel. De coronacrisis liet zich op een aantal cruciale onderdelen van de zorg kenmerken door een abrupte en grote schaarste en leert ons ons daarmee ook zien wat er nodig kan zijn naar de toekomst toe. In die context van schaarste werkte de reguliere aanpak niet meer, was de samenwerking in de regio vaak ontoereikend en bleken coördinatie en regie noodzakelijk. Dat gold in het bijzonder voor de spreiding van IC-patiënten (Landelijk Coördinatiecentrum Patiënten Spreiding, LCPS), de inkoop en verdeling van persoonlijke beschermingsmiddelen (Landelijk Consortium voor Hulpmiddelen, LCH), de vergaring van testmateriaal en de opbouw van testcapaciteit (Landelijk Coördinatiestructuur Testcapaciteit, LCT), en de benutting van innovatieve mogelijkheden als de Coronamelder. Kenmerkend voor deze initiatieven is dat ze op enig moment, en soms langer, een zichtbare hand van de overheid vereisten. Dat gold voor de sturing op deze initiatieven, maar ook voor de financiering hiervan. Daarnaast heeft het kabinet vroegtijdig met inkopende partijen afspraken gemaakt over meerkosten en de financiering van zorgcontinuïteit.

De coronacrisis heeft ons allereerst laten zien dat gezondheid, sociaal contact en welbevinden basisbehoeften zijn voor iedere Nederlander. Samengenomen wijzen ook de bovengenoemde ervaringen tijdens de coronacrisis, samen met alle andere praktische en bestuurlijke ervaringen in de beweging naar juiste zorg op de juiste plek, de weg hoe we de zorg beter kunnen organiseren, daarop beter te sturen en zorg toekomstbestendig te maken. Daarbij behouden we het goede en verbeteren we het noodzakelijke. Dat is ook de insteek van de nota Contouren voor een gezonde toekomst. De insteek van de nota is drieledig: (1) we zetten in op preventie en gezondheid, (2) sturen op samenwerking, coördinatie en regie en (3) bieden ruimte voor vernieuwing en werkplezier voor professionals. De consultatieversie van de nota wordt voor de begrotingsbehandeling aan de Kamer gestuurd.

Zorg is en blijft mensenwerk

Zonder de mensen die het werk doen in de zorg, is er geen zorg. Zij zijn ongelooflijk belangrijk. Zorgverleners hebben de afgelopen maanden dag en nacht gewerkt om goede zorg te blijven bieden, onder soms moeilijke omstandigheden. Ook de infectieziektebestrijders en vele vrijwilligers hebben keihard gewerkt om de pandemie onder controle te krijgen. Zorgverleners in de langdurige zorg en ondersteuning hebben een maximale inspanning geleverd om de meest kwetsbare mensen zo goed mogelijk te beschermen, om de juiste zorg te bieden aan coronapatiënten en de noodzakelijke zorg en ondersteuning te blijven bieden aan de andere cliënten. Daar zijn wij heel trots op, want de druk was enorm. Om onze dankbaarheid en waardering uit te drukken, heeft het kabinet besloten tot een bonus van netto duizend euro in 2020 en van netto vijfhonderd euro in 2021. Daarnaast blijven we inzetten om mensen aan te trekken, te motiveren en te behouden voor de zorg. Voor het aantrekkelijker maken van werken in de zorg wordt structureel 130 miljoen uitgetrokken.

Flexibel en/of extra personeel kunnen inzetten is van groot belang. Het initiatief Extra handen voor de zorg is een voorbeeld van hoe dit in de afgelopen periode is opgepakt. Mensen die niet meer werkzaam waren in de zorg hebben zich weer gemeld en konden aan de slag, maar ook de belangstelling en erkenning van het beroep is door de coronacrisis toegenomen. Dit willen we vasthouden. Want de vergrijzing legt druk op de arbeidsmarkt. Deze ontwikkeling vraagt wat van de opleidingen van de huidige en toekomstige zorgprofessionals. Vernieuwend opleiden, met het oog op een veranderende zorgvraag, blijft nodig en vraagt gezamenlijke inzet en intensieve samenwerking tussen betrokken partijen in de zorg. Het is belangrijk dat zorgprofessionals medezeggenschap hebben en kunnen meepraten over nieuwe initiatieven en uitdagingen in crisistijd (en daarbuiten).

Het is van groot belang dat mensen in de zorg willen en blijven werken. Dit vraagt om een prettige en veilige werkomgeving met veel aandacht voor onder meer goede sfeer in het team, flexibele werkroosters, mogelijkheden voor (loopbaan)ontwikkeling en tijd voor persoonlijk contact met cliënten en patiënten. Goed werkgeverschap is hiervoor een cruciale voorwaarde, maar ook het merkbaar verminderen van de ervaren regeldruk voor professional én patiënt. Ook de inzet van technologie is een waardevolle aanvulling gebleken. Met verzekeraars en andere financiers werken we daarom aan het vastleggen van digitale zorg in de contractering van zorg. In 2021 wordt de kaderwet elektronische gegevensuitwisseling in de zorg aangeboden aan het parlement. Elektronische gegevensuitwisseling in de zorg is belangrijk om goede zorg te kunnen leveren. Een zorgverlener moet op het juiste moment over de juiste informatie beschikken om te weten wat er speelt en welke behandeling een patiënt eerder heeft gehad. Tijd die een verpleegkundige of arts aan een patiënt kan besteden en waarmee het werkplezier kan worden vergroot. Het kabinet zet zich daarom in voor een brede toepassing van e-health en digitaal ondersteunende zorg.

Leeswijzer

Het vervolg van deze beleidsagenda staat in het teken van de beweging die we op gang hebben gebracht en die we nog verder zullen brengen: preventie en publieke gezondheid (hoofdstuk 2), de beweging van de juiste zorg op de juiste plek (hoofdstuk 3) en naar een sterker sociaal domein (hoofdstuk 4). Dit sluit aan bij de contourennota waarin de bewegwijzering van de toekomst van de gezondheidszorg wordt beschreven. Hier beschrijven we wat er in onze visie nodig is om de gezondheidszorg organiseerbaar en betaalbaar te houden en hoe dat in verschillende scenario’s kan worden gerealiseerd. In ‘De contouren voor een gezonde toekomst’ staan drie aandachtsvelden centraal: (1) meer preventie om de gezondheid en het welbevinden van mensen waar nodig te stimuleren, (2) meer samenwerking, coördinatie en regie zodat de samenhang van het zorgstelsel verbetert en de verschillende verantwoordelijkheden helder zijn en (3) meer ruimte voor vernieuwing, bijvoorbeeld voor digitale ondersteuning, om ook bij te dragen aan het werkplezier van de zorgprofessionals. Want dat is en blijft de missie waar we als kabinet voor staan: een kwalitatief goede, toegankelijke en betaalbare gezondheidszorg. Zodat iedereen de zorg en ondersteuning krijgt, nu en in de toekomst.

Hoofdstuk 2: Preventie en publieke gezondheid

Het voorkomen dat mensen ziek worden en het beschermen van de gezondheid van mensen, doen we al jaren met verschillende bevolkingsonderzoeken en het Rijksvaccinatieprogramma. De coronacrisis heeft laten zien hoe belangrijk het is om ons waar mogelijk te beschermen tegen gezondheidsbedreigingen zoals infecties. Dat doen we door ons stelsel van infectieziektebestrijding te verstevigen en door, waar mogelijk, ons te beschermen tegen infecties met vaccins. Daar gaan we natuurlijk mee door. Zo wordt in 2021 bijvoorbeeld het HPV-vaccin (humaan papillomavirus) aan alle kinderen van 9 jaar aangeboden. Ook krijgen jongeren de kans om de prik alsnog te halen wanneer ze 14 of tussen de 16 en 17 jaar oud zijn. Dit vaccin is belangrijk omdat het de kans op baarmoederhalskanker verkleint.

Indicator - Gezondheidsbescherming

We weten dat leefstijl grote invloed heeft op de gezondheid van mensen. Wie ongezond leeft, loopt een groter risico op het krijgen van ziekten als kanker, COPD en hartfalen. Bovendien blijkt dat het coronavirus vaak ernstige gevolgen heeft voor mensen met leefstijlgerelateerde aandoeningen. Een gezonde leefstijl en een gezonde omgeving leidt tot een betere gezondheid, voor iedereen. Tegelijkertijd helpt het om het zorgstelsel te ontlasten (voorkomen van onnodige medicalisering, minder dure zorg) en de sociaaleconomische gezondheidsverschillen te verkleinen.

Afgelopen jaren heeft het kabinet flinke stappen gezet om de leefstijl van mensen te verbeteren. Dat er groot draagvlak voor is in de samenleving laat het Nationaal Preventieakkoord zien. Ruim 70 partijen hebben samen stevige ambities geformuleerd en er worden meer dan 200 acties uitgevoerd om roken, problematisch alcoholgebruik en overgewicht terug te dringen. We streven met elkaar naar een rookvrije generatie. In 2021 treden meerdere maatregelen in werking die in het Nationaal Preventieakkoord zijn afgesproken. Voor de aanpak van roken mag er bijvoorbeeld per 1 januari 2021 in speciaalzaken geen reclame meer worden gemaakt en is gevelreclame evenmin toegestaan. Het uitstalverbod dat nu al geldt voor supermarkten zal per 1 januari 2021 ook voor andere verkooppunten gaan gelden1. Daarnaast is wetgeving in voorbereiding waarmee rookruimtes in (semi-)publieke en openbare gebouwen per 1 juli 2021 verboden worden. Ook werken we aan mogelijkheden om het aantal verkooppunten van tabak te verminderen en gaan we op grond van de nieuwste inzichten de aantrekkelijkheid van e-sigaretten verminderen. Nederland organiseert samen met de WHO-Framework Convention on Tobacco Control ook een grote mondiale conferentie om op politiek niveau afspraken te maken om tabaksgebruik verder tegen te gaan. In verband met de coronacrisis is deze conventie verplaatst van eind 2020 naar eind 2021.

De strijd tegen overgewicht en obesitas is een complex vraagstuk. Eten moeten we allemaal, maar je eetgedrag aanpassen en gezonde keuzes volhouden is niet makkelijk. Voldoende beweging speelt een grote rol, net als onze leefomgeving waarin we dagelijks verleid worden tot ongezond gedrag. Overal waar je komt zijn snacks te koop, de lift is beter zichtbaar dan de trap en lang niet iedereen voelt zich veilig om in de buurt te gaan hardlopen.

Op het gebied van voeding werken we aan productverbetering samen met de industrie. Zo is er de Richtlijn Gezondere Eetomgevingen van het Voedingscentrum, gebaseerd op de Schijf van Vijf. Ook bereiden wij in Nederland de lancering van het voedselkeuze logo (Nutri-Score) medio 2021 voor. Dit doen we door Nederlandse regelgeving aan te passen, zodat bij introductie van het logo, deze is toegestaan op grond van de Nederlandse regelgeving. Met het logo kunnen consumenten in één oogopslag een gezondere keuze maken en kunnen ze soortgelijke producten vergelijken. Dit maakt de gezonde keuze makkelijker. We blijven ook overgewicht bij kinderen bestrijden door kinderhelden niet meer op de verpakking van ongezonde producten toe te staan. Dat maakt ze minder aantrekkelijk.

De aanpak tegen overgewicht en obesitas vraagt om actief beleid van Rijk en gemeenten. Niet alleen de acties uit het Nationaal Preventieakkoord, maar juist ook de lokale akkoorden leveren een belangrijke bijdrage. Lokale akkoorden die worden ondersteund door de VNG en waar ook de link wordt gelegd met het sportakkoord. Deze lokale aanpak is ook belangrijk voor de implementatie van de gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) en het programma 2DiaBeat. Wanneer alle partijen goed samenwerken ontstaat er een breed gedragen integrale aanpak om obesitas en diabetes type 2 terug te dringen.

Indicator - Preventie

Overmatig alcoholgebruik is van grote invloed op de gezondheid van mensen. In het Nationaal Preventieakkoord hebben we de ambitie geuit om het percentage zware en overmatige drinkers daarom flink te verlagen. We willen toewerken naar een samenleving waarin kinderen en zwangere vrouwen niet drinken. Waarin volwassenen zich bewust zijn van de risico’s van alcohol. En waarin er minder probleemdrinkers zijn. Tegelijk is drinken in een sociale setting nog te vaak de geldende norm. Daarom blijven we in 2021 inzetten op het werken aan een nieuwe gedragsnormering, waarin niet drinken normaal is. We gaan daartoe door met de acties uit het Nationaal Preventieakkoord en monitoren de effecten van deze acties. In 2021 treedt naar verwachting de nieuwe Alcoholwet in werking die de wederverstrekking strafbaar stelt. Oftewel: het doorgeven van alcoholhoudende drank van 18-plussers aan 18-minners in de openbare ruimte wordt daarmee strafbaar, ook als het een familierelatie betreft.

Naast het Preventieakkoord zetten we in op het tegengaan van drugsgebruik. Zo willen we lachgas op de lijst II van de Opiumwet plaatsen en alleen de eigenlijke toepassingen van lachgas hiervan uitzonderen. De gezondheidsrisico’s door het recreatief gebruik van lachgas worden steeds zichtbaarder in onze samenleving. Daarnaast veroorzaakt dit op lokaal niveau ook overlast en leidt recreatief gebruik van lachgas in het verkeer tot onveilige situaties. Het streven is het verbod de eerste helft van 2021 in werking te laten treden. Met het verbod wordt deze situatie aangepakt en is het straks bijvoorbeeld in alle gevallen verboden om gasflessen gevuld met lachgas aan particulieren te verkopen.

Juist tijdens de coronacrisis merken we hoe belangrijk een gezonde leefstijl is. Voldoende beweging en sport zijn belangrijk voor ons welbevinden en we realiseren ons des te meer dat sport ook een groot sociaal aspect heeft. De coronacrisis heeft ook een grote impact op de sportsector. Om samen onze sportinfrastructuur gezond te houden helpen we lokale sportverenigingen met financiële steun om bijvoorbeeld hun gebouwen te blijven beheren. Ook in 2021 gaan we voortvarend aan de slag met het sportbeleid en het Sportakkoord en willen we de gevolgen van de coronacrisis voor de sportsector zoveel mogelijk beperken.

Indicator - Sport en bewegen

Meer werk maken van gezondheidsbevordering via leefstijl en sport is cruciaal. Niet alleen in de samenleving via het Nationaal Preventieakkoord, ook in de zorg valt nog veel winst te behalen door de omslag te maken van ziekte en genezen naar voorkomen en gezond leven. Dat is belangrijk voor mensen persoonlijk en voor de toegankelijkheid en betaalbaarheid van het zorgstelsel. Samenwerking tussen de financiers van zorg is nodig om de werkzaamheden van professionals uit de verschillende domeinen goed op elkaar af te stemmen en de overgang van zorg en ondersteuning van het ene naar het andere domein vlekkeloos te laten verlopen, zodat de juiste zorg en ondersteuning tijdig wordt geboden en duurdere zorg wordt voorkomen.

Hoofdstuk 3: De beweging van de Juiste Zorg op de Juiste Plek

De zorg in Nederland is van een kwalitatief hoog niveau, voor iedereen goed toegankelijk en op solidaire wijze gefinancierd. Uit internationale vergelijkingen blijkt dat onze gezondheidszorg op veel dimensies relatief goed presteert. We zijn koploper als het gaat om het bestrijden van antibioticaresistentie, de nieuwe donorwet is in werking getreden en we zorgen er met het geneesmiddelenbeleid voor dat deze beschikbaar blijven tegen betaalbare prijzen. Maar we zijn nog niet klaar voor de toekomst waarin door de vergrijzing en toename van chronische ziekte en krapte op de arbeidsmarkt de druk zal toenemen. Daarom werken we verder aan verbetering. Dat doen we onder meer vanuit de afgesloten hoofdlijnenakkoorden en de beweging naar de Juiste Zorg op de Juiste Plek, het stimuleren van gepast gebruik en onderbouwde gezondheidszorg en het ontwikkelen van uitkomstindicatoren.

Het besef dat verandering in de zorg nodig is, dringt steeds meer door. Krapte op de arbeidsmarkt en stijgende zorgkosten maken dat we wel moeten overgaan naar een nieuwe manier van kijken naar de zorg en hoe we hieraan (samen)werken en als kabinet de regie pakken om deze noodzakelijke transitie mogelijk te maken.

Indicator - Werken in de zorg

Een gezonde bevolking en excellente zorg bereiken we niet alleen in de huisartsenpraktijk, het ziekenhuis of het verpleeghuis. Het vraagt samenwerking, coördinatie en regie tussen heel veel partijen. Ook in het sociaal domein, want je kunt letterlijk en figuurlijk ziek worden van schulden, eenzaamheid en andere sociale problemen, of als kind starten met een achterstand. Om de samenwerking te verstevigen werkt het zorgveld al een aantal jaar aan de beweging van De Juiste Zorg op de Juiste Plek; over de verschillende zorgdomeinen heen. Het rapport van de Taskforce Juiste Zorg op de Juiste Plek vormt hiervoor de basis.

Uitgangspunten zijn het voorkomen van duurdere zorg, verplaatsen van zorg (dichtbij de mensen) en vervangen van zorg door meer innovatieve zorgvormen. Dit zien we terugkomen in veel initiatieven in de zorg en in de programma’s die door VWS worden gefaciliteerd.

Indicator - De beweging naar de Juiste Zorg Op de Juiste Plek

Om deze beweging in de praktijk mogelijk te maken, is onder meer afgesproken dat er per regio een beeld komt van de sociale en gezondheidssituatie, inclusief voorspellingen over de ontwikkelingen de komende jaren. Zo kan een gezamenlijke veranderaanpak worden gerealiseerd. De regiobeelden zijn inmiddels beschikbaar op de website.

De beweging moet gezondheid bevorderen en de kwaliteit van leven vergroten. Daarvoor is het noodzakelijk om samen met betrokken zorgpartijen ook de zorgopleidingen te vernieuwen. Daar wordt al aan gewerkt, bijvoorbeeld in het herziene raamplan voor de geneeskundeopleiding. Daarin is veel meer aandacht voor de rol van de arts in het bevorderen en beschermen van gezondheid. Zo wordt in het meerjarige project Opleiden 2025, waar de Federatie van Medisch Specialisten het voortouw heeft, de beweging van de Juiste Zorg Op de Juiste Plek opgenomen in de medisch-specialistische vervolgopleidingen. De komende jaren blijft vernieuwing in deze en andere zorgopleidingen van groot belang om gelijke tred te houden met ontwikkelingen in de samenleving.

Meer dan ooit worden e-health en technologie toegepast om Nederland gezond te maken en houden. De koudwatervrees voor beeldbellen en andere technologische toepassingen lijkt grotendeels weggenomen, al blijft voor sommige groepen rechtstreeks contact van groot belang. Preventie is actueler dan ooit en bij het opstarten van de reguliere zorg na de eerste golf van de coronacrisis wordt nagedacht over wat zinnige zorg is en hoe hiermee wachtlijsten kunnen worden verminderd.

In de komende periode moeten we mede aan de hand van zinnige zorg in de reguliere zorg een nieuwe, gerichte stap zetten met deze beweging. Lag in de afgelopen periode de nadruk op pionieren en enthousiasmeren, in 2021 willen we de opstartfase van het verzamelen van goede voorbeelden gaan inruilen voor een duurzame transformatie in de praktijk. De ambitie is samen met veldpartijen te komen tot een collectieve regioaanpak met aandacht voor de personele vraagstukken voor de zorg. Waarin regiobeelden, kennis, kunde en (financiële) instrumenten rondom de Juiste Zorg op de Juiste Plek worden verbonden. Ook willen we knelpunten inventariseren en opruimen, zodat we ook kunnen verwachten dat veldpartijen domeinoverstijgend gaan samenwerken en zich organiseren in de regio.

De Juiste Zorg op de Juiste Plek is ook een belangrijke pijler in de bestuurlijke akkoorden en afspraken die met vijf sectoren2 in de curatieve zorg voor 2019-2022 gesloten zijn. De concrete financiële afspraken die in de verschillende sectoren zijn gemaakt om het gedachtegoed van de Juiste Zorg op de Juiste Plek uit te voeren staan daarmee niet op zichzelf, maar zorgen voor gezamenlijk (bestuurlijk) commitment in de curatieve zorg voor de gewenste beweging en de bijbehorende financiële afspraken. De akkoorden leveren daarmee tot en met 2022 een belangrijke bijdrage aan het beheersen van de zorguitgaven. In 2021 mag het volume van medisch-specialistische zorg met maximaal 0,3% toenemen en in de geestelijke gezondheidszorg met maximaal 0,9%. Daar staat tegenover dat het volume in de huisartsenzorg in 2021 met 3% mag groeien en in de wijkverpleging met 2,4%, om de verplaatsing van zorg naar de eerste lijn mogelijk te maken.

De afspraken uit de akkoorden staan nog steeds overeind. Ongeacht de effecten van de coronacrisis op de inhoudelijke en financiële resultaten, die nog nader in beeld moeten worden gebracht. We zijn in 2021 halverwege de looptijd van de akkoorden. Het merendeel van de ambities voor de eerste periode van de akkoorden is in uitvoering gekomen3. Partijen spannen zich actief in om met elkaar stappen vooruit te zetten en resultaten te boeken. Het is zaak dit voor de tweede helft van de looptijd van de akkoorden met volle kracht voort te zetten.

Indicator - De betaalbaarheid van de zorg onder druk

Hoofdstuk 4: Naar een sterker sociaal domein

Vanaf het begin van de corona-uitbraak in Nederland treden Rijk en medeoverheden als één overheid op om de economische en sociale gevolgen van de crisis te beheersen en waar mogelijk te bestrijden. Alle overheden hebben hun verantwoordelijkheid genomen. Zij hebben bijgedragen aan de uitvoering van noodzakelijke maatregelen om corona zoveel mogelijk de kop in te drukken en de gevolgen van de pandemie op te vangen. Gemeenten zijn het eerste vangnet als mensen in de bijstand raken, zorg of maatschappelijke ondersteuning nodig hebben.

De coronamaatregelen hebben veel impact op het leven van kinderen, jongeren, ouders en ouderen. De afgelopen maanden hebben (pleeg)ouders, professionals, aanbieders, scholen, kinderopvang, gemeenten en Rijk zich enorm ingespannen om de gevolgen voor jeugdigen en gezinnen zo goed mogelijk op te vangen. Bijzondere aandacht is nodig voor kwetsbare groepen. Zij moeten, net als andere mensen, kunnen (blijven) deelnemen aan de samenleving.

Indicator - Leven met een beperking

In de afgelopen jaren is het stelsel voor de jeugdzorg flink gewijzigd. Gemeenten zijn nu primair verantwoordelijk voor goede zorg voor de jeugd. Het is gebleken dat de gewenste transformatie van de jeugdzorg nog onvoldoende gerealiseerd is. Om de zorg aan kinderen en gezinnen met complexe problemen te verbeteren is meer samenwerking en regie in het jeugdstelsel nodig. Het kabinet dient daartoe in 2021 een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer in om de organisatie van de jeugdzorg te verbeteren.

Daarnaast wil het kabinet samen met gemeenten, zorgaanbieders, professionals en cliënten de zorg aan kinderen en gezinnen merkbaar en meetbaar verbeteren. Dat gebeurt met het Programma Zorg voor de Jeugd. Jongeren die te maken hebben met meervoudige en complexe problematiek moeten kunnen rekenen op de beste hulp. Het huidige aanbod is te veel gericht op enkelvoudige hulp, zoals de behandeling op één deelaspect van de problematiek. Meervoudige problematiek vraagt om een integrale benadering, behandeling van meerdere aspecten en onderliggende problematiek. Het kabinet geeft invulling aan het amendement van de leden Westerveld en Klaver door in 2021 structureel € 26 miljoen extra beschikbaar te stellen voor gespecialiseerde regionale expertisecentra voor kinderen en jongeren met weinig voorkomende ernstige psychiatrische of anderszins complexe problemen.

Indicator - Jeugd en gezin

Volgens schattingen van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) telt ons land bijna 40.000 dak- en thuislozen. Elke dakloze heeft een eigen verhaal, maar bij allemaal is er sprake is van veel persoonlijk leed. Het kabinet heeft € 200 miljoen extra beschikbaar gesteld voor preventie, vernieuwing van de opvang en het wonen met begeleiding. De aanpak is erop gericht de instroom in de opvang zoveel mogelijk te beperken, de door- en uitstroom te bevorderen en gemeenten in staat te stellen voor dakloze mensen de omslag te maken van opvang naar wonen met begeleiding.

Indicator - Psychische kwetsbaarheid

Met het programma Geweld Hoort Nergens Thuis zet het kabinet stevig in op het eerder signaleren en het duurzaam oplossen van geweld in afhankelijkheidsrelaties, waar ook kindermishandeling vaak aan de orde is. De aanpak van huiselijk geweld is er nadrukkelijk één van de lange adem. We moeten met elkaar een veilig netwerk vormen rondom de slachtoffers, (potentiële) plegers en hun sociale omgeving. Organisaties zoals Veilig Thuis, de vrouwenopvang en de centra seksueel geweld spelen hierin een belangrijke rol. Het kabinet heeft structureel extra middelen beschikbaar gesteld aan gemeenten voor de aanpak van kindermishandeling en huiselijk geweld, waaronder jaarlijks € 38,6 miljoen voor Veilig Thuis, € 14 miljoen voor het creëren van extra opvangplekken in de vrouwenopvang en € 1,5 miljoen voor de centra seksueel geweld. Voor de aanpak van Schadelijke Praktijken krijgen gemeenten zowel in 2020 en 2021 € 5 miljoen.

In Nederland kun je je eigen leven inrichten zoals je wilt, mag je houden van wie je wilt, kun je trouwen met wie je wilt en ben je de baas over je eigen lichaam. Haaks daarop staan praktijken als eergerelateerd geweld, gedwongen huwelijken en vrouwelijke genitale verminking. Het zijn praktijken die niet passen bij de normen en waarden die wij als samenleving met elkaar delen. Naast de bestaande inzet om slachtoffers tegen dit soort fenomenen te beschermen, waaronder de aangepaste wetgeving strafbaarstelling van huwelijksdwang en vrouwelijke genitale verminking en de Wet Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandelingen, zet het kabinet extra stappen om de problematiek eerder in beeld te krijgen en duurzaam te stoppen. Mede namens de ministers van SZW, OCW en BZ zal het kabinet in 2021 verder uitvoering geven aan de Actieagenda schadelijke praktijken.

De Nederlandse bevolking is geleidelijk aan het vergrijzen. Ouderen willen langer zelfstandig thuis blijven wonen, maar de zorg, ondersteuning en de woningen zijn hier nog onvoldoende op ingericht. Ook is eenzaamheid een groot probleem. Het kabinet werkt aan een verdere invulling van een brede visie op ouderenzorg. In 2021 zullen de aangekondigde maatregelen een eerste uitwerking krijgen.

Indicator - Waardig ouder worden

De afgelopen periode hebben veel zorgaanbieders, cliënten en hun naasten de toegevoegde waarde van digitale zorg ervaren. Veel zorgaanbieders en hun cliënten zullen blijvend behoefte hebben aan de technologische mogelijkheden voor zorg op afstand. Denk bijvoorbeeld aan de mogelijkheden van beeldschermzorg, indicatiestelling via een app en medicijndispensers. Het kabinet zet daarom ook in 2021 stevig in op ondersteuning en zorg op afstand via digitale toepassingen zoals de Stimuleringsregeling E-Health Thuis (SET) voor zorgaanbieders.

Veel van bovenstaande opgaven pakken gemeenten, Rijk en andere medeoverheden samen aan. Om dit te kunnen doen is het van belang dat de financiële positie van gemeenten toereikend is. Naast de genomen maatregelen ter compensatie van medeoverheden vindt het kabinet het in deze tijd belangrijk de schommelingen in het budget voor medeoverheden te dempen. In overleg met de VNG en het IPO is daarom besloten om de stand van het accres zoals gepresenteerd in de Voorjaarsnota 2020 te bevriezen voor de jaren 2020 en 2021. Als er zich grote onverwachte wijzigingen voordoen, zal het kabinet hierover met de VNG en het IPO in gesprek gaan.

Overzicht coronamaatregelen

De afgelopen maanden zijn voor een belangrijk deel getekend door de coronacrisis. Het kabinet heeft diverse (nood)maatregelen genomen om de crisis het hoofd te bieden. Deze paragraaf geeft een overzicht op aggregatieniveau van de maatregelen die op de begroting van VWS zijn genomen. Een uitgebreid overzicht is te vinden op https://www.rijksfinancien.nl/corona-visual.

Voor een uitputtend overzicht verwijs ik u naar de eerste suppletoire en eerste en tweede incidentele begrotingen van VWS. In de ontwerpbegroting is gekozen om een meer geaggregeerd overzicht te presenteren. Voor wat betreft de uitgaven in 2021 is bij de artikelen waar de uitgaven neerslaan eveneens een toelichting opgenomen.

Onderzoek inzake COVID-19

In 2020 en 2021 zijn er middelen beschikbaar gesteld om noodzakelijk onderzoek te doen naar COVID-19, waaronder rioolonderzoek. Het onderzoek wordt uitgevoerd door ZonMW, RIVM, GGD en derden.

Aanschaf en distributie medische beschermingsmaterialen

De totale uitgaven aan medische beschermingsmaterialen worden in 2020 geraamd op € 1,5 miljard. Dit zijn zowel uitgaven die door VWS zijn gedaan voor persoonlijke beschermingsmaterialen als de verleende bevoorschotting aan het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH). Met de verleende bevoorschotting heeft het LCH persoonlijke beschermingsmaterialen ingekocht. Voor de uitlevering van medische hulpmiddelen aan zorginstellingen in 2020 is bij de eerste suppletoire wet 2020 en eerste incidentele suppletoire begrotingswet 2020 een ontvangstenbudget van in totaal € 470 miljoen begroot. Dit ontvangstenbudget voor 2020 wordt volledig afgeraamd, omdat de ontvangsten naar verwachting na 2020 met het LCH worden afgerekend.

Testcapaciteit

Vanaf 1 juni kan iedereen met milde klachten getest worden op COVID-19, hiervoor is een uitbreiding van de testcapaciteit nodig. De test wordt uitgevoerd door de GGD'en.

Vaccinontwikkeling en medicatie

Door de EU worden overeenkomsten gesloten om de beschikbaarheid van vaccins veilig te stellen. Hieruit volgen ook financiële verplichtingen voor de lidstaten om vaccins af te nemen. Het kan daarbij gaan om zowel aanschaf- als productie- en ontwikkelkosten. Door het ontbreken van definitieve informatie over prijzen en volumina (dat komt pas na afronding overeenkomsten EU) is besloten een deel van de middelen te schuiven naar 2021. Tevens is € 50 miljoen beschikbaar gesteld voor onderzoek voor CEPI.

Zorgbonus

Naar aanleiding van de motie van het lid Van Kooten-Arissen heeft het kabinet een bonusregeling voor zorgprofessionals uitgewerkt, van € 1.000,- (netto) per betrokken zorgprofessional. De verwachte uitgaven voor de bonus bedragen 800 miljoen euro (netto), plus de aanvulling voor de eindheffing loonbelasting (640 miljoen euro). In 2021 is aanvullend een bonus van € 500,- (netto) met de bijbehorende aanvulling voor de loonbelasting is dit € 720 miljoen.

Ondersteuning zorgpersoneel

Naast de zorgbonus zijn er ook ondersteunende maatregelen genomen zodat personeel dat beschikbaar wilde zijn tijdens de coronacrisis geregistreerd kon worden en een aangepaste opleiding kon volgen. (Her)registratie is ook in 2021 nog mogelijk.

Digitale ondersteuning

Er worden kosten gemaakt voor het opzetten van een app, een nieuw digitaal registratiesysteem voor de testen, en een klantencontactcentrum om digitale gegevensuitwisseling mogelijk te maken.

Ondersteuning Sportsector

Voor de sportsector (sportbonden, sportverenigingen en sportaanbieders) worden extra middelen beschikbaar gesteld als aanvullende compensatie voor het waarborgen van de continuïteit van de sportinfrastructuur.

Ondersteuning Koninkrijkslanden

Het Caribisch deel van het Koninkrijk wordt op basis van het Koninkrijksstatuut ondersteund in de coronacrisis. Conform OMT adviezen wordt de zorgcapaciteit op deze eilanden opgebouwd. VWS helpt bij de tijdelijke uitbreiding van de IC capaciteit, versterken van de publieke gezondheid, extra capaciteit medische evacuaties, en het zorgen voor voldoende persoonlijke beschermingsmiddelen.

GGD’en en veiligheidsregio’s

De GGD'en en Veiligheidsregio’s vervullen een belangrijke rol tijdens de Coronacrisis. De extra middelen zijn benodigd zodat deze partijen hun rol blijven vervullen. Zo maken GGD'en kosten voor het opzetten, bemensen en uitvoeren van het bron- en contactonderzoek en het opzetten van teststraten. Daarnaast zijn er middelen nodig voor bemonstering en uitgestelde dienstverlening. Voor de veiligheidsregio’s zijn middelen beschikbaar gesteld voor de extra kosten die gemaakt worden voor onder andere de coronacentra, distributie beschermingsmiddelen en crisiscommunicatie.

IC-capaciteit

Op basis van het opschalingplan van het Landelijk Netwerk Acute Zorg worden voor het beschikbaar maken en houden van capaciteit in het kader van de opschaling naar 1350 IC-bedden, de flexibele verdere opschaling naar 1700 IC-bedden en de daarmee corresponderende uitbreiding van het aantal klinische bedden middelen gereserveerd in 2020 en 2021. Daarnaast worden er middelen beschikbaar gesteld voor kosten van opleidingen die samenhangen met het opschalen van de IC-capaciteit.

Overige maatregelen

Er zijn meerdere kleine maatregelen, waaronder een vergoeding voor JGZ-instellingen, middelen voor de campagne Samen Sterk en bijdragen aan het Landelijk Coördinatiecentrum Patienten Spreiding.

2.2 Belangrijkste beleidsmatige mutaties

2.3 Overzicht niet-juridisch verplichte uitgaven

2.4 Meerjarenplanning beleidsdoorlichtingen

Strategische Evaluatie Agenda (SEA)

Opzet Strategische Evaluatie Agenda van VWS

De minister van Financiën heeft in april van dit jaar aan de Kamer gemeld dat elk departement in de begroting 2021 invulling zal geven aan een Strategische Evaluatie Agenda (SEA).4 Het doel is om met de SEA te komen tot betere en meer bruikbare inzichten in de maatschappelijke toegevoegde waarde op belangrijke beleidsthema’s, het meer benutten van dit inzicht en daarmee uiteindelijk hogere maatschappelijke toegevoegde waarde van beleid.

Ad 1. Verstevigen evaluatieagenda en -functie

De Strategische Evaluatie Agenda (SEA) bevat evaluaties op het gebied van beleid en wetgeving van het zorgstelsel: van volksgezondheid, jeugd en maatschappelijke ondersteuning, curatieve zorg, langdurige zorg, zowel sectoraal als domeinoverstijgend. Nieuw in de SEA is dat evaluaties en monitors van de (stelsel)wetten, beleidsonderwerpen en VWS-concernorganisatie zijn opgenomen en geordend per beleidsthema worden samengebracht. Tevens is in de programmering aangegeven wanneer de meest recente (synthese-)evaluatie per beleidsthema is gepubliceerd. Dit ondersteunt de ontwikkeling van VWS als lerende organisatie, omdat de onderlinge kennisuitwisseling wordt vergemakkelijkt. Verder wordt de Review Board gecontinueerd en wordt aanvullend het Expertise Centrum Evaluaties (ECE) binnen VWS opgericht. Het ECE zal bestaan uit een team van beleids- en kennismedewerkers van VWS die in wisselende samenstelling meedenken over onder meer de taakopdrachten en onderzoeksmethodes. Gestreefd wordt naar een situatie waarbij leren en evalueren een vanzelfsprekendheid is in de beleidscyclus.

Ad 2. Evaluaties wetten gezondheidzorgstelsel

Het zorgstelsel in Nederland wordt geregeld met vier zorgstelselwetten: de Zorgverzekeringswet (Zvw), de Wet langdurige zorg (Wlz), de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de Jeugdwet. Daarnaast spelen ook de Wet publieke gezondheid (Wpg), de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg) en enkele andere kwaliteits- en zorgwetten een belangrijke rol in de werking van het stelsel. De evaluaties van deze wetten maken voortaan onderdeel uit van de SEA.6 In de uitvoering van deze wetsevaluaties zal waar mogelijk, naast aandacht voor juridische aspecten en sociaal-maatschappelijke effecten, ook de mate van doeltreffendheid en doelmatigheid op een lerende wijze worden onderzocht. Voor 2021 staat de evaluatie van de Wet publieke gezondheid ingepland. Deze wet is een belangrijk instrument bij de aanpak van de coronacrisis. Deze evaluatie vervangt de eerder aangekondigde evaluatie Samenhang Wpg, Wmo 2015 en Jeugdwet.

Ad 3. Nieuwe beleidsevaluaties VWS

De SEA wordt jaarlijks in de begroting van VWS opgenomen met een planning voor het komende jaar en een indicatieve vooruitblik van de evaluatieonderzoeken in de daaropvolgende jaren. Er is sprake van flexibiliteit. Er kunnen evaluaties worden toegevoegd of aangepast naar aanleiding van de actualiteit of politieke wensen. Deze dynamische opzet heeft er onder andere toe geleid dat een aantal evaluaties aan deze SEA zijn toegevoegd. Op het gebied van Maatschappelijke ondersteuning zijn dit de evaluatie van het VN-verdrag Handicap (2021) en evaluatie AMvB reële prijs Wmo 2015 (2020). Voor de langdurige zorg zijn de evaluaties van de beleidsprogramma’s Thuis in het verpleeghuis en Waardigheid en trots op locatie opgenomen, evenals de evaluatie Kennisinfrastructuur langdurige zorg en de evaluatie van de Wet verplichte ggz en de Wet zorg en dwang. Ook zijn enkele VWS-brede thema’s toegevoegd. Zo wordt de evaluatie van het programma Innovatie en Zorgvernieuwing in 2021 uitgevoerd en de resultaten aan uw Kamer aangeboden. De evaluatie van het informatiebeleid staat voor 2023 gepland.

De afgelopen maanden is VWS samen met alle betrokkenen intensief aan de slag met de aanpak van de coronacrisis. Voor een versnelde kennisontwikkeling voor de vervolgaanpak zijn en worden de komende periode verschillende evaluaties uitgevoerd. Naast de evaluatie van de Wpg zijn dit de evaluatie Lessons Learned COVID-19 (uitvoering van de motie van het lid Kuzu7), de narratieve reconstructie Aanpak coronavirus VWS door het NSOB en de aanpak Coronacrisis door de Onderzoeksraad voor Veiligheid.

Ad 4. (Inter)departementale beleidsonderzoeken

Ook interdepartementaal is de onderzoeks- en evaluatiefunctie volop in ontwikkeling. In interdepartementale beleidsonderzoeken (IBO’s) en in trajecten als de brede maatschappelijke heroverwegingen en Zorgkeuzes in Kaart worden beleidsvraagstukken geanalyseerd en beleidsopties in beeld gebracht. Dit geldt ook voor externe onderzoeken op het terrein van de zorg door adviesraden en planbureaus, zoals Houdbare zorg (WRR), Betaalbaarheid zorg (SER), de programma’s Zorg en ondersteuning, Gezondheid en Welzijn (SCP) en de Commissie Toekomst zorg thuiswonende ouderen. Het toevoegen van dergelijke onderzoeken aan de SEA levert een goede programmering van de SEA op.

Ad 5. Evaluaties organisaties VWS-concern

Voor de werking van het zorgstelsel vervult een aantal organisaties een belangrijke rol. Belangrijke kennis-, stelsel-, en uitvoeringorganisaties zijn: RIVM, NVWA, ZonMw, NZa, Zorginstituut, CIBG, aCBG, CAK en CIZ. Deze organisaties worden veelal geëvalueerd op basis van de Kaderwet. VWS hecht er als opdrachtgever veel belang aan om in de uitvoering van de evaluaties actief de praktijk te betrekken. De bruikbaarheid van het resultaat van het evaluatieonderzoek is gebaat bij kwantitatieve gegevens (‘tellen’), maar ook bij het tot leven brengen van cijfers met (nadrukkelijk) exemplarische kwalitatieve duidingen (‘vertellen’). Tellen en vertellen bieden beide mogelijkheden om het burgerperspectief inzichtelijk te maken. De opgedane praktijkervaringen zoals uit de Kaderwetevaluatie CIZ ‘Lerend evalueren: verantwoorden én leren’ (gestart in 2020) zullen worden meegenomen in aankomende doorlichtingen. Voor 2021 staat de lerende evaluatie van het RIVM geprogrammeerd.

Ad 6. Monitors gezondheidszorgstelsel

De belangrijke kerncijfers voor het VWS-beleid zijn gebundeld in enkele overzichtelijke (digitale) producten. De belangrijkste zijn De Staat van Volksgezondheid en Zorg, Volksgezondheid en Zorg, Monitor Sociaal Domein, Monitors NZa en Zorginstituut en Monitor Langdurige Zorg.

Bij de opzet en uitvoering van ex ante en ex durante evaluaties spelen deze monitors een steeds prominentere rol om de effecten van het beleid goed te kunnen volgen en op basis daarvan waar nodig tussentijds bij te sturen. Aan de andere kant kunnen nieuw ontwikkelde indicatoren uit evaluaties weer worden opgenomen in de betreffende monitor zodat deze verder wordt verbeterd. Om deze wisselwerking te ondersteunen zijn ter informatie de belangrijkste monitors in de SEA opgenomen.

Dit alles bij elkaar maakt dat de Strategische Evaluatie Agenda 2021-2023 van VWS er als volgt uitziet:

Voortgang evaluatieonderzoeken 2020-2021

Ex durante evaluatie Maatschappelijke Diensttijd (MDT)

Met onderzoeksfase 5 bereikt MDT een kantelpunt in het ex durante onderzoek. Terwijl eerst de focus lag op wat werkt in de praktijk verschuift deze nu naar wat de (potentiële) waarde is van MDT. Daarmee wordt uitgestegen boven de waan van de dag en wordt de waarde van MDT als geheel centraal gesteld (uitgesplitst naar de drie doelstellingen). Daarin wordt ook het perspectief op MDT verbreed: onderzocht wordt niet alleen hoe jongeren en MDT-organisaties tegen MDT aankijken, maar ook wordt het perspectief van bijvoorbeeld scholen, bedrijven, gastorganisaties, fondsen, het Rijk en gemeenten meegenomen. Onderzocht wordt waar MDT als geheel nu staat, hoe het ontwerp vorm krijgt in de praktijk, waar MDT naartoe kan en zou moeten groeien en doen we aanbevelingen over wat er moet gebeuren om daar te komen. Doel van het onderzoek is drieledig: inzicht in de voortgang van MDT, inzicht in de mate waarin de drie doelstellingen worden bereikt, met daarbij een focus op de ervaring van jongeren en inzicht in de (potentiële) waarde van MDT.

Ex post evaluatie Goed bestuur

Omdat VWS het van groot belang vindt dat de evaluatie een directe verbinding heeft met het werkveld, is ervoor gekozen om sub-evaluaties uit te laten voeren door de branche- en beroepsverenigingen die de verschillende maatregelen van de agenda Goed bestuur binnen de sector uitrollen. Er zijn drie onderzoeken in het kader van de sub-evaluaties gestart, namelijk: bijdrage Governancecode Zorg aan professionalisering van bestuur en toezicht in de zorg, bijdrage accreditatie zorgbestuurders aan professionalisering van bestuur en toezicht in de zorg, en wat heeft het programma Goed Toezicht opgeleverd ten behoeve van de professionalisering van raden van toezicht. Deze evaluaties zijn input voor de evaluatie Goed bestuur. Zodra de sub-evaluaties zijn afgerond wordt de taakopdracht voor de evaluatie Goed bestuur opgesteld en naar de Tweede Kamer verzonden.

Ex durante pilot

In deze evaluatie wordt onderzocht in hoeverre met de pilot Lerend evalueren het inzicht in doeltreffendheid en doelmatigheid is verbeterd en de resultaten van de evaluaties daadwerkelijk worden gebruikt om het beleid te verbeteren. Deze evaluatie levert ook inzicht in de werking van de pilot en waar deze eventueel kan worden verbeterd. De taakopdracht van deze evaluatie wordt aan de Tweede Kamer verzonden.

Vervolg

VWS zal de komende periode voor de belangrijke beleidsthema’s de stand van het huidige inzicht en de behoefte aan inzicht verder uitbouwen, mede op basis van de verwachte belangrijke besluitvormingsmomenten. Deze analyse zal als input worden gebruikt voor de SEA voor de begroting van 2022.

2.5 Overzicht risicoregelingen

In reactie op het rapport van de Commissie Risicoregelingen heeft het kabinet in 2013 voor nieuwe en bestaande risicoregelingen een garantiekader opgesteld (Kamerstukken II 2013/14, 33750, nr. 13). In lijn met het kabinetsbeleid gaat VWS terughoudend om met het gebruik van risicoregelingen. Conform de afspraken binnen het kabinet worden in deze paragraaf de garanties en achterborgstelling van VWS uitgebreid toegelicht.

Toelichting

Doel en werking garantieregeling

De in de tabel vermelde verstrekte garanties komen grotendeels voort uit drie aparte regelingen: de Garantieregeling inrichtingen voor gezondheidszorg 1958, de Rijksregeling Dagverblijven voor gehandicapten inzake erkenning, subsidiëring, verlening van garanties en toezicht uit 1971 en de Rijksregeling Gezinsvervangende Tehuizen voor gehandicapten, ook uit 1971. De betreffende regelingen dateren uit een tijd dat de overheid een expliciete verantwoordelijkheid had voor bouw en spreiding van intramurale zorgvoorzieningen. Door het afgeven van de garanties was het voor zorginstellingen eenvoudiger om via institutionele beleggers, en in latere jaren door banken, financiering te krijgen voor investeringen in hun vastgoed.

Beheersing risico’s en versobering

De Rijksgarantieregelingen zijn rond de eeuwwisseling gesloten voor nieuwe gevallen waardoor het financiële risico van het ministerie van VWS door reguliere en vervroegde aflossing van de uitstaande leningen geleidelijk wordt afgebouwd. De laatste rijksgegarandeerde lening loopt af in 2043. Het monitoren van de instellingen aan wie een rijksgarantie verstrekt is, alsmede van de leningen, wordt sinds 2004 in mandaat uitgevoerd door het Waarborgfonds voor de Zorgsector (WFZ) namens de minister van VWS (Besluit van 17 december 2003, Stcrt. 2004, nr. 7, blz. 11).

Instellingen die financieel in de gevarenzone dreigen te komen, worden door het WFZ onder verscherpte bewaking gesteld waarbij onder meer frequent informatie wordt ingewonnen. Indien een zorginstelling met een geborgde lening niet in staat is aan zijn financiële verplichtingen te voldoen dan neemt het ministerie van VWS in een dergelijk geval de betalingsverplichting van de zorginstelling over. Dit betekent dat een schade niet ineens hoeft te worden uitgekeerd, maar ook verspreid over de resterende looptijd van de lening kan worden betaald.

Premiestelling en kostendekkendheid

Voor de afgegeven garanties worden geen risicopremies doorberekend en dit is op basis van de afgesloten contracten ook niet mogelijk.

Toelichting

Garantie ondernemingsfinanciering cure

De tijdelijke regeling Garantie Ondernemingsfinanciering Curatieve Zorg (GO Cure) is in het kader van de kredietcrisis ingesteld om de bouw in de curatieve gezondheidszorg te stimuleren. Ziekenhuizen, categorale instellingen, geestelijke gezondheidszorg en zelfstandige behandelcentra hebben tot en met 2012 gebruik kunnen maken van de regeling. Bij de GO Cure heeft de overheid garanties verstrekt voor 50% van een nieuwe banklening vanaf € 1,5 tot € 50 miljoen, met een maximale looptijd van 8 jaar. De verstrekte garanties zijn in 2020 komen te vervallen.

De GO Cure maakt deel uit van de bredere Garantieregeling Ondernemingsfinanciering (GO) die wordt uitgevoerd door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), onderdeel van het Ministerie van Economische Zaken.

Toelichting

Doel en werking garantieregeling

De bovenstaande tabel is gebaseerd op gegevens van het Waarborgfonds voor de Zorgsector (WFZ). Het WFZ verstrekt garanties aan financiële instellingen voor leningen van de bij het WFZ aangesloten leden. De Staat is achterborg voor het WFZ. Het WFZ is voortgekomen uit de financieringsproblemen voor zorginstellingen die ontstonden begin jaren '90 van de vorige eeuw. Het WFZ is door de koepels in de sector opgericht om de financiering voor zorginstellingen te vergemakkelijken en daarmee de continuïteit van de zorg veilig te stellen. Het totaalbedrag aan uitstaande verplichtingen is volgens de raming van het WFZ € 6,1 miljard in 2021.

Beheersing risico’s en versobering

De risico’s voor het ministerie van VWS van de achterborg worden beperkt door een aantal maatregelen. Allereerst kent het WFZ een selectieve toelating. Voor deelname aan het WFZ moeten zorginstellingen hun financiële situatie voldoende op orde hebben. Daarnaast worden garanties alleen verstrekt aan vertrouwenwekkende investeringen. Te risicovolle projecten worden niet geborgd. Verder zijn aangesloten leden gebonden aan het reglement van het WFZ en de daarin omschreven risicobeperkende bepalingen. Een deelnemer mag bijvoorbeeld niet zonder toestemming van het WFZ gebruik maken van rentederivaten. In het kader van het kabinetsbeleid van versobering van risicoregelingen heeft een evaluatieonderzoek van het WFZ plaatsgevonden. Dit onderzoek is in maart 2015 afgerond (Kamerstukken II 2014/15, 34000 XVI, nr. 108). Het onderzoek laat zien dat de doelstellingen van het WFZ nog steeds actueel zijn: bevorderen van de continuïteit van financiering, beperken van de macrorentekosten en stimuleren van goed financieel management bij zorginstellingen. Het WFZ, met het Rijk als achterborg, speelt kortom nog steeds een waardevolle rol bij de financierbaarheid van investeringen in zorgvastgoed.

Premiestelling en kostendekkendheid

Het ministerie van VWS ontvangt geen premie voor de achterborg. Zorginstellingen betalen een eenmalige premie (disagio) voor de garantstelling aan het WFZ. Hiermee bouwt het WFZ een risicovermogen op waarmee eventuele claims kunnen worden gedekt. Als dit risicovermogen onvoldoende zou zijn om eventuele schades te dekken, kunnen de deelnemers aan het WFZ via de zogenaamde obligo worden verplicht een financiële bijdrage te leveren van maximaal 3% van de uitstaande garanties van de instelling. Als het risicovermogen van het WFZ en de obligoverplichting van de deelnemers tezamen niet voldoende zijn voor het WFZ om aan zijn verplichtingen richting geldverstrekkers te kunnen voldoen, kan het WFZ zich richting VWS beroepen op de achterborg. Dit houdt in dat op dat moment VWS het WFZ van een lening zal voorzien zodat het WFZ aan zijn verplichtingen kan voldoen. Het WFZ heeft nog nooit een beroep hoeven doen op de obligoverplichting van de WFZ-deelnemers.

Begrotingsreserve

Het is nog nooit nodig geweest voor het WFZ om de achterborg van het Rijk in te roepen. Niettemin is besloten om in het kader van de verdere beperking van de risico’s vanaf het jaar 2017 een begrotingsreserve aan te leggen voor eventuele schade in het kader van de achterborg. Deze begrotingsreserve is opgenomen onder artikel 9.

3. Beleidsartikelen

3.1 Artikel 1 Volksgezondheid

A. Algemene doelstelling

Een goede volksgezondheid, waarbij mensen zo min mogelijk blootstaan aan bedreigingen van hun gezondheid én zij in gezondheid leven.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Een belangrijke beleidsopgave voor de minister is het beschermen en bevorderen van de gezondheid van burgers. Mensen zijn in eerste instantie echter wel zelf verantwoordelijk voor hun gezondheid en dienen zichzelf – indien mogelijk – te beschermen tegen gezondheidsrisico’s.

De minister vervult de volgende rollen:

Stimuleren: van het maken van gezonde keuzes, van de beschikbaarheid van betrouwbare informatie over gezonde keuzes, en van een gezonder aanbod van voeding.

Financieren: van (bevolkings)onderzoeken/screeningen, van diverse nationale programma’s, projecten en organisaties die zich bezig houden met de bescherming en bevordering van de gezondheid van burgers en preventie van ziekten.

Regisseren: het opstellen van wettelijke kaders voor verschillende manieren om burgers te beschermen tegen gezondheidsrisico’s.

C. Beleidswijzigingen

13-wekenecho

De 13-wekenecho wordt in de tweede helft van 2021 in de prenatale screening opgenomen. Zwangere vrouwen kunnen van dit aanbod gebruik maken als zij dat willen. Met de 13-wekenecho krijgen zwangere vrouwen eerder dan nu met de 20-wekenecho (die eveneens blijft aangeboden), informatie over eventuele ernstige structurele afwijkingen bij de foetus. Het betreft in eerste instantie een tijdelijke uitbreiding die gepaard gaat met een vierjarig landelijk wetenschappelijk onderzoek. Dit onderzoek zal leiden tot inzichten op welke wijze de uitvoering van de 13-wekenecho kan gaan plaatsvinden. Deze inzichten worden meegenomen bij een eventuele definitieve implementatie.

HPV vaccinatie

Conform het advies van de Gezondheidsraad (Kamerstukken II 2018/19, 32793, nr. 392) worden vanaf 2021 ook jongens gevaccineerd tegen HPV. Verder wordt de leeftijdsgrens voor de eerste oproep verlaagd van 13-14 jaar naar 9-10 jaar, en degenen die het vaccin hebben gemist krijgen nogmaals de kans om de prik te halen na hun 14e. Ook komt er een inhaalmogelijkheid voor spijtoptanten van 18 tot en met 26 jaar (Kamerstukken II 2019/20, 32793, nr. 446).

Nationaal Preventieakkoord

Het Nationaal Preventieakkoord heeft als doel om roken, overgewicht en overmatig alcoholgebruik onder de Nederlandse samenleving terug te dringen. In 2019 is de al dalende trend van het aantal rokenden in Nederland doorgezet naar 22%. De ambitie is dat maximaal 5% van de Nederlanders nog rookt in 2040, momenteel is ongeveer de helft van de Nederlanders te zwaar. Het akkoord wil dit percentage terugdringen naar onder de 40% in 2040. In 2019 dronk 9% van de Nederlanders overmatig of zwaar, de ambitie is om dit terug te brengen naar 5%. In 2019, het eerste jaar, is het grootste deel van alle programma's in de voorbereidende of uitvoerende fase gebracht. Om een versnelling aan te brengen in het realiseren van de ambities uit het Nationaal Preventieakkoord is, in lijn met de sportakkoorden, besloten om ook voor de uitvoering van maatregelen uit lokale en regionale preventieakkoorden een bijdrage voor gemeenten beschikbaar te stellen. Om zodoende gemeenten te stimuleren om met de lokale partners afspraken te maken over de inzet op preventie en een gezonde leefstijl.

Voedselkeuzelogo

Er wordt een nieuw voedselkeuzelogo geïntroduceerd. Er zijn drie soorten voedselkeuzelogo's met elkaar vergeleken en Nutri-Score bleek het beste te helpen bij het maken van gezonde keuzes. Hoewel het logo goed werkt, wijst onderzoek van het RIVM en het Voedingscentrum uit dat bepaalde onderdelen nog niet helemaal aansluiten op de Nederlandse voedingsrichtlijnen. Dit zal eerst verbeterd worden, voordat het logo in gebruik wordt genomen. De verwachting is dat dit logo na evaluatie in 2021 een wettelijk toegelaten logo is (Kamerstukken II 2019/20, 32793, nr. 459).

Experiment gesloten coffeeshopketen

Het Experiment gesloten coffeeshopketen is in 2020 gestart met de voorbereidingsfase. De telers kunnen zich aanmelden en zullen in 2021 worden aangewezen. Zodra de telers een bestendige productie met voldoende kwaliteit en diversiteit produceren en aan de randvoorwaarden van een gesloten coffeeshopketen wordt voldaan zal de overgangsfase en aansluitend de experimentfase worden gestart. Voor de cannabisgebruiker betekent dit dat vanaf de overgangsfase in de 10 deelnemende gemeenten cannabis gekocht kan worden die in het kader van het experiment geteeld is. Vanaf dat moment levert de teler de cannabis aan de deelnemende coffeeshops.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Budgetflexibiliteit

Subsidies

Van het beschikbare budget voor 2021 van € 377,8 miljoen is 95,6% juridisch verplicht. Het betreft de financiering van de aangegane verplichtingen op basis van de Kaderregeling subsidies OCW, SZW en VWS, de beleidsregels subsidiëring regionale centra prenatale screening én de Subsidieregelingen publieke gezondheid, NIPT, Kunstmatige inseminatie donorkinderen en Abortusklinieken.

Opdrachten

Van het budget voor 2021 van € 596,6 miljoen is 37,9% juridisch verplicht. Het betreft de financiering van de aangegane verplichtingen.

Bijdragen aan agentschappen

Het budget betreft de financiering van de opdrachtverlening voor 2021 aan het RIVM, de NVWA en het CIBG. Op basis van het offertetraject is het budget 2021 van € 438,2 miljoen voor 99,9% juridisch verplicht.

Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s

Dit betreft de financiering van projecten en onderzoek op het gebied van gezondheid, preventie en zorg via ZonMw en de Afgifte van Schengenverklaringen via het Centraal Administratie Kantoor (CAK). Het budget voor 2021 van € 375,0 miljoen is voor 86,0% juridisch verplicht.

Bijdragen aan medeoverheden

Dit betreft de heroïneverstrekking door gemeenten op medisch voorschrift via een toevoeging aan het gemeentefonds, de bijdrage aan het College voor de Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (CTGB). Het budget voor 2021 van € 382,1 miljoen is voor 52,8% juridisch verplicht.

E. Toelichting op de financiële instrumenten

1. Gezondheidsbeleid

Subsidies

(Lokaal) gezondheidsbeleid

In 2021 geven wij verdere uitwerking aan de voornemens die zijn opgenomen in de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid 2020-2024 (Kamerstukken II 2019/20, 32793, nr. 481). De Landelijke Nota Gezondheidsbeleid die vanuit de Wet publieke gezondheid (Wpg) iedere vier jaar wordt opgesteld8 beschrijft de landelijke prioriteiten op het gebied van publieke gezondheid en is richtinggevend voor het lokale gezondheidsbeleid van gemeenten. In totaal is hiervoor in 2021 € 24,3 miljoen beschikbaar.

Om dit te bereiken worden onder andere de volgende uitgaven gedaan:

Alles is gezondheid ....

Het programmabureau Alles is Gezondheid stimuleert samenwerking tussen bedrijfsleven, burgerinitiatieven, maatschappelijke organisaties en politiek. Deze partijen werken met elkaar samen vanuit hun eigen invalshoek, maar pogen hetzelfde doel te bereiken, namelijk de samenleving vitaler maken. Via dit bureau worden maatschappelijke initiatieven gestimuleerd die bijdragen aan een gezonder Nederland en aansluiten bij de gestelde doelen in het Nationaal Programma Preventie. Maatschappelijke organisaties zijn zelf verantwoordelijk voor het resultaat. Netwerkvorming en kennisdeling worden daarbij benut om het bereik en de impact van deze initiatieven te vergroten. Hier is € 3 miljoen voor beschikbaar.

Preventiecoalities

Dit betreft het faciliteren van samenwerking tussen gemeenten en zorgverzekeraars door middel van bijdragen in de kosten van de procescoördinatie. Hiermee ondersteunen we effectieve preventieactiviteiten voor risicogroepen met als doel de gezondheid van deze risicogroepen te verbeteren. Hier is € 1,6 miljoen voor beschikbaar.

Bevordering van kwaliteit en toegankelijkheid van zorg De Stichting Pharos ontvangt als kennis- en adviescentrum subsidie voor het stimuleren van de toepassing van kennis in de praktijk om de kwaliteit en effectiviteit van de zorg voor migranten en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden te verbeteren. Het gaat daarbij om mensen die minder vaardig zijn in het verkrijgen, begrijpen en gebruiken van informatie over (hun) gezondheid bij het nemen van gezondheidsgerelateerde beslissingen. Verder worden gemeenten geactiveerd om lokale gezondheidsachterstanden structureel aan te pakken. Vanuit de Stichting Pharos en platform 31 wordt kennis van werkzame interventies, goede voorbeelden en ervaringen samengebracht en gedeeld (Kamerstukken II 2016/17, 32793, nr. 267). Hier gaat € 4,7 miljoen naartoe.

Kansrijke start

Met het programma Kansrijke Start willen we ervoor zorgen dat kinderen een stevige basis krijgen tijdens de cruciale eerste 1.000 dagen van het leven. Dat doen we door voorlichting en passende begeleiding te geven aan risicogroepen tijdens de zwangerschap. Daarvoor moeten de professionals in de geboortezorg, de jeugdgezondheidszorg en de jeugdzorg goed met elkaar samenwerken (Kamerstukken II 2017/18, 32279, nr. 124). Het actieprogramma zet vanaf het begin in op het bouwen en versterken van lokale coalities en doet dat op twee manieren: via een financiële impuls en via een stimuleringsprogramma voor gemeenten. Op dit moment werken 275 gemeenten mee aan het bouwen en versterken van een lokale coalitie Kansrijke Start. Hier gaat € 4,7 miljoen naartoe.

Veenkoloniën

Het amendement Wolbert (Kamerstukken II 2014/15, 34000, nr. 43) vraagt om een regionale aanpak van gezondheidsachterstanden in de Veenkoloniën waar meerdere gemeenten en regionale (zorg)organisaties bij betrokken zijn. VWS financiert deze regionale aanpak. Het programma besteedt nadrukkelijk aandacht aan de wensen, behoefte en participatie van bewoners. Hier is € 1,3 miljoen voor beschikbaar.

Lifelines

Het doel van Lifelines is om mensen in de toekomst gezonder oud te laten worden. Dit proberen ze te bereiken door van een grote groep deelnemers allerlei gegevens en lichaamsmaterialen zoals urine, bloed en haar te verzamelen en dit beschikbaar te stellen aan onderzoekers. Hiervoor is €4 miljoen beschikbaar.

Bijdragen aan agentschappen

Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit

De minister voor Medische Zorg en Sport (MZS) is opdrachtgever van het agentschap Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). De NVWA heeft als toezichthouder een centrale rol bij het bewaken van de veiligheid van voedsel- en consumentenproducten op grond van wettelijke normen. Hiervoor is in 2021 € 96,9 miljoen beschikbaar.

Het toezicht voor productveiligheid zal in 2021 verder worden uitgebreid doordat er meer capaciteit beschikbaar is voor onder andere controles. Het gaat hier om meer risicogericht toezicht, herinspecties en afhandeling meldingen. In het Nationaal Preventieakkoord zijn daarnaast afspraken gemaakt die tot nieuwe toezichtstaken van de NVWA leiden. Deze nieuwe toezichtstaken zijn onderdeel van de wetswijziging van de Drank- en Horecawet en de Tabaks- en rookwarenwet.

De voortgang van de aanpak om voedselinfecties te voorkomen, wordt door het RIVM gemonitord via de vaststelling van zogenoemde DALYs (disability adjusted life year). In onderstaande tabel is weergegeven hoe het aantal verloren levensjaren door voedselinfecties, veroorzaakt door de verschillende pathogenen, zich ontwikkelt.

RIVM: wettelijke taken en beleidsondersteuning zorgbreed

Het RIVM heeft de wettelijke taak periodiek te rapporteren over de toestand en de toekomstige ontwikkeling van de volksgezondheid. Het RIVM vormt voorts samen met een zevental kennisinstellingen een consortium, dat verantwoordelijk is voor de Staat van Volksgezondheid en Zorg. De Staat van Volksgezondheid en Zorg bevat kerncijfers voor het zorgbeleid. Via deze webportal worden actuele en eenduidige cijfers beschikbaar gesteld over de domeinen van het ministerie van VWS. De kerncijfer, zoals opgenomen in de Staat, vormen een belangrijke basis voor de VWS-monitor. Verder voert het RIVM opdrachten uit op terrein van sport, geneesmiddelen en medische technologie en risicoschatting en -beoordeling voor beleid. In totaal is voor het RIVM voor deze taken in 2021 € 20,6 miljoen beschikbaar. De verwachting is dat al deze taken worden uitgevoerd naast de extra werkzaamheden door corona.

Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s

ZonMw: Uitvoeren van projecten en onderzoek

ZonMw is een intermediaire organisatie die op programmatische wijze projecten en onderzoek op het gebied van gezondheid, preventie en zorg laat uitvoeren. ZonMw bewaakt daarbij de kwaliteit, relevantie en samenhang. In onderstaande tabel zijn de activiteiten uitgesplitst naar de verschillende beleidsterreinen waarop de programma’s bij ZonMw betrekking hebben:

Bijdragen aan medeoverheden

Aanpak gezondheidsachterstanden

Vanuit deze bijdrage wordt in de financiering van het programma Gezond in de Stad (GIDS) (Kamerstukken II 2016/17, 32793, nr. 267) voorzien. GIDS heeft als doel om gemeenten te bewegen hun taken zo in te vullen dat zij lokale gezondheidsverschillen kunnen terugdringen. Het beschikbare budget van jaarlijks € 20 miljoen is voor de periode 2018 tot en met 2021 overgeheveld naar het gemeentefonds en wordt via een decentralisatie-uitkering aan de gemeenten beschikbaar gesteld. Voor de periode 2019-2021 is dit budget verhoogd met jaarlijks € 3 miljoen en voor de periode 2020-2022 nogmaals met jaarlijks € 1,7 miljoen voor de financiering van gemeenten die een lokale coalitie willen vormen rondom de eerste 1.000 dagen van kinderen, als onderdeel van het programma Kansrijke start.

Om een versnelling aan te brengen in het realiseren van de ambities uit het Nationaal Preventieakkoord is, in lijn met de sportakkoorden, besloten om ook voor de uitvoering van maatregelen uit lokale en regionale preventieakkoorden een bijdrage voor gemeenten beschikbaar te stellen. Om zodoende gemeenten te stimuleren om met de lokale partners afspraken te maken over de inzet op preventie en een gezonde leefstijl (€ 8 miljoen).

2. Ziektepreventie

Deze cijfers geven een goede indicatie van de ontwikkelingen op de beleidsterreinen met dien verstande dat de nadruk op geïnformeerde keuze voor deelname ligt en niet op een zo hoog mogelijk percentage. Hierbij moet in acht worden genomen dat de beschermingsgraad in de praktijk hoger ligt bijvoorbeeld voor het Rijksvaccinatieprogramma dan het met het deelnamepercentage weergegeven cijfer in verband met bijvoorbeeld de groepsimmuniteit.

Subsidies

Ziektepreventie

COVID-19Voor de nazorg van COVID-19 patiënten zal Q-support - met de ervaringen voor de Q-koortspatiënt als basis - een C-support inrichten (€ 2,4 miljoen) inrichten. Verder is € 4,5 miljoen beschikbaar voor de vergoeding van meerkosten van Jeugdgezondheidszorg-instellingen niet vallend onder een GGD.

Bevolkingsonderzoeken

Onder deze post vallen: (1) het financieren, bewaken en verbeteren van de kwaliteit van de landelijke bevolkingsonderzoeken naar borstkanker, baarmoederhalskanker en darmkanker, (2) het financieren van de Regionale centra prenatale screening, (3) het financieren van de niet-invasieve prenatale test (NIPT) en (4) het financieren van de 13-weken echo. In totaal gaat het hierbij om € 153,5 miljoen.

Vaccinaties

Doel van dit programma is om kwetsbare groepen (alle 60-plussers en mensen onder de 60 jaar met een risico-indicatie, zoals longziekten, hart- of nieraandoeningen en diabetes mellitus) te beschermen tegen (de ernstige gevolgen van) griep. Tevens worden 60-plussers vanaf 2020 gevaccineerd tegen pneunokokken (Kamerstukken II 2018/19, 32793, nr. 331) om hen te beschermen. Bij het beschikbaar komen van een vaccin tegen het coronavirus zal begonnen worden met het vaccineren van de kwetsbare groepen. Ook worden rotavirusvaccinatie aangeboden aan kinderen die te vroeg zijn geboren, een laag geboortegewicht hebben of een andere medische indicatie (Kamerstukken II 2018/19, 32793, nr. 389). In totaal gaat het hierbij om € 51,9 miljoen.

Opdrachten

Ziektepreventie

Er is in totaal € 7,4 miljoen gereserveerd voor vaccinonderzoek (circa € 5,8 miljoen) en onderzoek naar alternatieven voor dierproeven (circa € 1,7 miljoen). Voorts is € 3,2 miljoen beschikbaar voor onder andere de voorbereiding van de uitbreiding van vaccinaties en preventieve medicatie.

Bijdrage aan agentschappen

RIVM: Opdrachtverlening aan kenniscentra

In het totaal gaat het hierbij om € 91 miljoen.

COVID ‒ 19 

Voor de opschaling van de COVID-19 afvalwatersurveillance in Nederland is in 2021 € 21 miljoen beschikbaar.  Rioolwatersurveillance wordt beschouwd als een zeer kansrijke vroegsignaleringsindicator voor het in ontwikkeling zijnde dashboard coronavirus, mede vanwege de goede ervaringen op het gebied van antibioticaresistentie en poliovirus.

RIVM: Bevolkingsonderzoeken

Betreft de uitvoering van de prenatale screening infectieziekten en erytrocytenimmunisatie (PSIE) en de neonatale hielprikscreening. In totaal gaat het hierbij om € 40,8 miljoen.

RIVM: Vaccinaties

Het RIVM draagt onder andere door de aanschaf van vaccins en medicatie zorg voor een goede uitvoering van het Rijksvaccinatieprogramma, de HPV-vaccinatie, het Nationaal Programma Grieppreventie, de Pneumokkokkenvaccinatie en de Maternale kinkhoestvaccinatie. In totaal gaat het hierbij om € 98,8 miljoen. Voor de inhaalcampagne HPV is in 2021 € 64,6 miljoen beschikbaar.

Bijdrage aan Medeoverheden

Ziektepreventie

COVID-19Voor de vergoeding van de meerkosten die GGD'en en veiligheidsregio's als gevolg van de uitbraak van COVID-19 is € 359,2 miljoen beschikbaar.

3. Gezondheidsbevordering

Subsidies

Preventie van schadelijk middelengebruik (alcohol, drugs en tabak)

In 2021 worden diverse subsidies verstrekt voor activiteiten die gericht zijn op preventie van (schadelijk) alcohol-, tabaks- en drugsgebruik. In het kader van het Nationaal Preventieakkoord zijn maatregelen afgesproken voor een rookvrije generatie en het tegengaan van problematisch alcoholgebruik. Voor 2021 gaat het om projectsubsidies van circa € 10 miljoen en bij de instellingssubsidies gaat het in totaal om circa € 7 miljoen.

Een van de organisaties die uit deze middelen wordt gesubsidieerd is het Trimbos-instituut. Trimbos zet zich in om wetenschappelijk onderbouwde, onafhankelijke informatie te geven aan professionals en burgers. Voorbeelden zijn de uitvoering van de Nationale Drug Monitor (NDM), het Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS), het Nationaal Expertisecentrum Tabak (NET) en de infolijnen.

Gezonde leefstijl en gezond gewicht

De inzet op gezonde leefstijl, gezonde voeding en een gezond gewicht krijgt ook in 2021 extra aandacht via het Nationaal Preventieakkoord. Hierbij sluiten wij zo veel mogelijk aan bij effectieve en bestaande programmalijnen.

In totaal gaat het om € 23,5 miljoen.

Letselpreventie 

Voor letselpreventie is in 2021 € 4,4 miljoen beschikbaar voor onder andere een instellingssubsidie aan de Stichting VeiligheidNL voor het uitvoeren en monitoren van haar activiteiten die zijn gericht op letselpreventie. Zij doen dit door middel van het ontwikkelen van interventies en programma’s voor bijvoorbeeld jongeren en ouderen.

Bevordering van de seksuele gezondheid

In 2021 geven wij verdere uitwerking aan de voornemens die zijn opgenomen in de beleidsbrief seksuele gezondheid (Kamerstukken II 2018/19, 32 239, nr. 8). Het gaat hierbij om de voortzetting van het zevenpuntenplan onbedoelde zwangerschappen (Kamerstukken II 2017/18, 32279, nr. 123). Thema’s die in dit plan onder andere worden benoemd zijn: preventie op scholen, keuzehulpgesprekken, campagnes, kennisontwikkeling en specifiek beleid op hoogrisicogroepen.

Om de seksuele gezondheid te bevorderen worden subsidies verstrekt aan diverse instellingen die zich bezighouden met gezondheidsbevordering. Dit betreft onder andere FIOM, Rutgers, Soa-Aids Nederland, Stichting hiv-monitoring en de hiv-vereniging Nederland.

Tevens wordt soa-onderzoek, aanvullende seksuele gezondheidszorg, het aanbieden van hiv-remmers, Pre Expositie Profylaxe (PrEP) aan de hoogrisicogroep van mannen die seks hebben met mannen (MSM), gefinancierd. In totaal gaat het hierbij om € 61,3 miljoen.

Opdrachten

Gezondheidsbevordering

Er worden in 2021 diverse opdrachten verstrekt in het kader van gezondheidsbevordering (de medicatie voor de medische heroïnebehandeling), de preventie van alcohol, drugs en tabak, letselpreventie en gezonde leefstijl, gezonde voeding en een gezond gewicht.

De geraamde kosten voor de medicatie voor de medische heroïnebehan-deling zijn € 2,7 miljoen. Daarnaast is er € 3,5 miljoen beschikbaar voor de diverse opdrachten.

Bijdragen aan medeoverheden

Heroïnebehandeling op medisch voorschrift

Er wordt een financiële bijdrage van circa € 14 miljoen verstrekt aan gemeenten voor het binnen een gesloten systeem aanbieden van een behandeling van een beperkte groep langdurige opiaatverslaafden, waarbij naast methadon, medicinale heroïne wordt verstrekt.

4. Ethiek

Subsidies

Abortusklinieken

Sinds de inwerkingtreding van de Wet langdurige zorg vindt de subsidiëring van de abortusklinieken plaats via een subsidieregeling. In totaal gaat het hierbij om € 17,9 miljoen.

Medische Ethiek

Voor de uitvoering van de subsidieregeling Kunstmatige inseminatie met donorsemen (KID) is € 5 miljoen beschikbaar en voor de overige subsidieactiviteiten € 0,8 miljoen.

Bijdragen aan agentschappen

CIBG: Uitvoeringstaken medische ethiek

Het CIBG verzorgt het secretariaat van de stichting donorgegevens kunstmatige bevruchting. In totaal gaat het hierbij om € 2,2 miljoen.

Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s

Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek (CCMO)

CCMO is een bij wet (Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen en de Embryowet) ingestelde commissie en deze waarborgt de bescherming van proefpersonen betrokken bij medisch-wetenschappelijk onderzoek, via toetsing aan de daarvoor vastgestelde wettelijke bepalingen en met inachtneming van de voortgang van de medische wetenschap. Vanwege de implementatie van EU-verordening 536/2014 voor klinisch geneesmiddelenonderzoek krijgt de CCMO een aantal extra taken en bevoegdheden. De daarmee samenhangende middelen staan geraamd op artikel 10 onder Personele en materiële uitgaven SCP en raden.

Overige

De secretariaten van de regionale toetsingscommissies euthanasie en de beoordelingscommissie late zwangerschapsafbreking en levensbeëindiging bij pasgeborenen zijn bij een uitvoeringseenheid van het Ministerie van VWS ondergebracht. De daarmee samenhangende middelen staan geraamd op artikel 10 onder Personele en materiële uitgaven kerndepartement.

Ontvangsten

In het kader van haar handhavingsbeleid schrijft de NVWA bestuurlijke boetes uit. Hieruit vloeien ontvangsten voort. Deze worden voor 2021 geraamd op € 5,3 miljoen. Verder worden ontvangsten geraamd als gevolg van in eerdere jaren te hoog verstrekte (subsidie)voorschotten (€ 8,6 miljoen).

3.2 Artikel 2 Curatieve zorg

A. Algemene doelstelling

Een kwalitatief goed, toegankelijk en betaalbaar aanbod voor curatieve zorg. 

B. Rol en verantwoordelijkheid

De minister voor Medische Zorg is verantwoordelijk voor een goed werkend en samenhangend stelsel voor de curatieve zorg. De Zorgverzekeringswet vormt samen met de zorgbrede wetten, zoals de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg) en de Wet Toelating Zorginstellingen (WTZi) de wettelijke basis van dit stelsel. Vanuit deze verantwoordelijkheid vervult de minister de volgende rollen:

Stimuleren: van het bevorderen van kwaliteit, veiligheid en innovatie in de curatieve zorg, van het bevorderen van de beschikking over de benodigde materialen, van het ondersteunen van de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de curatieve zorg, van het bevorderen van de werking van het zorgverzekeringsstelsel en van het beschikken over de juiste informatie over het zorgverzekeringsstelsel.

Financieren: van de zorguitgaven voor kinderen tot 18 jaar, van diverse onderzoeken en initiatieven binnen de curatieve zorg, van initiatieven op gebied van ICT-infrastructuur en van de risicoverevening binnen het stelsel.

Regisseren: het onderhouden van wet- en regelgeving op gebied van geneesmiddelen, medische hulpmiddelen, lichaamsmaterialen, bloedvoorziening en registers.

C. Beleidswijzigingen

Juiste Zorg op de Juiste Plek

Het voorkomen van (duurdere) zorg, verplaatsen van zorg (dichterbij mensen thuis als het kan, verder weg als het moet) en het vervangen van zorg (door andere zorg zoals e-health) zijn belangrijke elementen van het nog beter laten functioneren en betaalbaar houden van ons zorgstelsel. In het rapport van de Taskforce Juiste Zorg op de Juiste Plek zijn deze thema’s benoemd en uitgewerkt (Kamerstukken II 2017/18, 29689, nr. 896). Met de hoofdlijnenakkoorden hebben de partijen in het veld zich gecommitteerd aan de gewenste beweging naar de Juiste Zorg op de Juiste Plek.

De bedoeling van de beweging is om de focus te verleggen van het verlenen van zorg door afzonderlijke behandelaren naar integrale zorg in de regio, over de muren van de zorgdomeinen heen en ondersteund door technologie. Daarnaast moet zorg waar mogelijk worden voorkomen en wordt niet effectieve zorg niet meer geleverd.

De beweging om de juiste zorg op de juiste plek te organiseren was al gaande, maar krijgt steeds meer aanhang en navolging. Om deze beweging op gang te brengen en te houden, is extra aandacht, inzet en expertise noodzakelijk. Op basis van de input uit het veld is in 2019 door VWS een breed ondersteuningsaanbod opgezet (Kamerstukken II 2018/19, 29689, nr. 995).

Dit ondersteuningsaanbod bestaat onder meer uit het ontwikkelen van een subsidieregeling Juiste Zorg Op de Juiste Plek bij ZonMW. Deze biedt financiële ondersteuning aan startende- en bestaande regionale samenwerkingsverbanden die een integraal en op de behoeften van hulpvragers aansluitend zorg-, welzijns- en ondersteuningsaanbod en daarmee samenhangende nieuwe werkwijzen willen ontwikkelen, onder andere via regiobeelden. Omdat deze regeling wordt verbreed en er onder andere extra focus komt voor digitalisering/innovatie zijn extra middelen beschikbaar gesteld. Dit aanvullende budget is gevonden binnen de middelen die vanuit het regeerakkoord bestemd waren voor digitaal ondersteunde zorg omdat dit tegelijkertijd een van de speerpunten is van De Juiste Zorg op de Juiste Plek. Het totaal beschikbare budget voor de regeling wordt daarmee in 2021 met € 7,8 miljoen opgehoogd tot een totaal van € 16,8 miljoen.

In het komende jaar wordt daarnaast binnen het programma verder gegaan met het beschikbaar stellen en doorontwikkelen van de website Regiobeeld.nl. Deze site geeft inzicht in de stand van zaken en toekomstige ontwikkelingen over gezondheid, zorg en welzijn in de regio. De site biedt cijfers en visualisaties over zorggebruik, zorgaanbod, gezondheid en leefstijl, bevolkingsontwikkeling, sociale en fysieke omgeving.

Het programma zet ook in op communicatie en kennisdeling. Onder andere via de website www.dejuistezorgopdejuisteplek.nl maar ook via het organiseren van themabijeenkomsten in het land.

De regiobeelden, de opstart van de reguliere zorg na de coronacrisis in het voorjaar van 2020 en de contourennota zijn van invloed op de focus en accenten die in het komende jaar aan het programma wordt gegeven. Dit kan leiden tot kleine wijzigingen en prioritering van activiteiten en herschikking van middelen binnen het programma.

Omdat De Juiste Zorg op de Juiste Plek een brede beweging is over de schotten van de zorgdomeinen heen, worden de uitgaven voor het programma niet alleen verantwoord op dit artikel.

Medicatieoverdracht

Jaarlijks worden ruim 27.000 mensen in het ziekenhuis opgenomen vanwege vermijdbare medicatiefouten waarbij ongeveer 1.000 mensen overlijden. Dit aantal moet drastisch omlaag. De medicatieveiligheid gaat sterk verbeteren door een goede elektronische overdracht van medicatiegegevens door zorgverleners in de keten. Medicatieoverdracht is in de praktijk het eerste traject dat als onderdeel van de beweging Gegevensoverdracht in de zorg wordt uitgevoerd. In het landelijke Programma Medicatieoverdracht gaat VWS partijen ondersteunen in het implementeren van de richtlijn medicatieoverdracht en de drie bijbehorende informatiestandaarden. Voor de sector openbare farmacie komt er een versnellingsprogramma informatie-uitwisseling patiënt en professional (VIPP-Farmacie).

Nederlandse Transplantatiestichting

Met ingang van 2021 hevelen wij de financiering van het orgaancentrum vanuit de premie over naar de begroting van VWS. Hierdoor komt de financiering van de Nederlandse Transplantatie Stichting voor zowel de donatie- en voorlichtingsactiviteiten als voor het orgaancentrum in één hand te liggen.

Bevorderen contracteren

Basis van het zorgverzekeringsstelsel is dat zorgverzekeraars met zorgaanbieders afspraken maken over de kwaliteit van geleverde zorg en de bijbehorende prijzen. Dat is in het belang van patiënten en premiebetalers. Uit onderzoek9 blijkt dat (vooral) in de wijkverpleging en (deelsectoren van) de ggz het aandeel niet-gecontracteerde zorg stijgt. Dit is zorgelijk omdat contractering hèt vehikel is om de kwaliteit van de zorg te verbeteren, de betaalbaarheid te vergroten en de toegankelijkheid te waarborgen. In de hoofdlijnenakkoorden (HLA) ggz en wijkverpleging hebben partijen diverse maatregelen afgesproken om de contractering te bevorderen. Gedurende de looptijd van de hoofdlijnenakkoorden monitort de NZa of de afspraken die partijen hebben gemaakt, leiden tot verbeteringen in het contracteerproces en voert Vektis jaarlijks onderzoek uit naar het aandeel niet-gecontracteerde zorg in de ggz en wijkverpleging. Uit onderzoek van Vektis blijkt dat het aandeel van de kosten van niet-gecontracteerde wijkverpleging in het eerste kwartaal van 2019 (7,4%) is teruggelopen ten opzichte van 2018 (8,9%). Daarmee lijkt de stijgende trend van de jaren 2016–2018 tot staan gebracht. Dit wordt veroorzaakt door de daling van het aantal uren wijkverpleging bij niet-gecontracteerde zorg en daarmee de gemiddelde kosten per cliënt. Het aantal cliënten dat gebruik maakt van niet-gecontracteerde wijkverpleging is stabiel. Het percentage niet-gecontracteerde wijkverpleging lag in het eerste kwartaal 2019 (7,4%) nog wel boven het percentage van het eerste kwartaal 2017 (6,2%). In de ggz lag het aandeel niet-gecontracteerde zorg in 2017 hoger dan in 201610 (6,9% versus 6,1%). Een bestuurlijke weging van deze uitkomsten moet leiden tot de beslissing om de hoogte van de vergoeding van de niet-gecontracteerde zorg in (nadere) regelgeving vast te leggen. Om dit mogelijk te maken, bereidt VWS, conform de afspraken uit de HLA, het wetsvoorstel bevorderen zorgcontractering voor. Dit wetsvoorstel wordt in 2020 aan de Tweede Kamer aangeboden. Indien het wetsvoorstel wordt aangenomen moet besloten worden of de vergoeding voor een bepaalde sector wordt vastgelegd in nadere wet- en regelgeving.

Verzekerdeninvloed

Per 1 januari 2021 treedt de wet verzekerdeninvloed in werking. Zorgverzekeraars moeten hiervoor een schriftelijke inspraakregeling vastleggen en een representatieve, deskundige en onafhankelijke verzekerdenvertegenwoordiging organiseren. Daarmee wordt de invloed van verzekerden op het beleid van hun zorgverzekeraar wettelijk verankerd. De Eerste Kamer heeft dit wetsvoorstel op 3 maart 2020 aanvaard. De inwerkingtreding geschiedt bij koninklijk besluit.

Zorg aan illegalen en andere onverzekerbare vreemdelingen

Voor de regeling financiering van de zorg aan onverzekerbare vreemdelingen (122a Zvw) wordt een wetswijziging voorbereid, zodat deze regeling meer fraudebestendig wordt en medisch toerisme wordt tegengegaan. Er wordt overwogen een legitimatieplicht in te voeren om meer zicht te krijgen op de reguliere gebruikers (illegalen en onverzekerbare vreemdelingen) en een wachttijd om zorgtoerisme tegen te gaan.

D. Budgettaire gevolgen van beleid