Nr. 15 BRIEF VAN DE MINISTER EN STAATSSECRETARIS VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

De tabellen bevatten zowel middelen die via het gemeentefonds als via de SZW-begroting aan gemeenten worden verstrekt. Daarnaast bevatten de tabellen subsidies en opdrachten die niet direct aan gemeenten worden uitgekeerd, maar bijvoorbeeld naar de VNG of andere organisaties gaan.

De Minister van SZW is beleidsverantwoordelijk voor een veelheid van taken die naar gemeenten zijn gedecentraliseerd en worden bekostigd uit het gemeentefonds, zowel via de algemene uitkering als via integratie- en decentralisatie-uitkeringen (IU en DU). Voorbeelden van bekostiging via de algemene uitkering zijn de participatiemiddelen voor de klassieke doelgroep die sinds 2018 geen onderdeel meer uitmaken van de integratie-uitkering Participatie (voorheen: IU sociaal domein), de bijzondere bijstand en de uitvoeringskosten voor het verstrekken van bijstandsuitkeringen. Voorbeelden van decentralisatie-uitkeringen en integratie-uitkeringen zijn: de DU kinderen in armoede, de DU Perspectief op Werk, de IU Inburgering en de IU Participatie. Deze geldstromen gaan niet van de SZW-begroting naar gemeenten, maar worden verstrekt vanuit het gemeentefonds. Derhalve worden deze geldstromen niet verantwoord op de SZW-begroting. Alle geldstromen die lopen via het gemeentefonds zijn terug te vinden in de gemeentefondscirculaires1.

Het kan voorkomen dat middelen die uiteindelijk voor gemeenten zijn bestemd, in afwachting van verdere besluitvorming, tijdelijk op de SZW-begroting of de aanvullende post van Financiën worden gereserveerd. Dit is gebeurd bij het deel van de middelen uit het steun- en herstelpakket. Voordat de middelen als algemene uitkering of decentralisatie-uitkering zijn verstrekt, zijn ze overgeboekt van de SZW-begroting naar het gemeentefonds, zoals is toegelicht in het antwoord op vraag 5. Opgemerkt zij dat in tabel 3 de bedragen voor het steun- en herstelpakket dubbelen, zoals is toegelicht in het antwoord op vraag 6.

Vanuit de SZW-begroting worden direct specifieke uitkeringen (SPUK) aan gemeenten verstrekt, zoals de SPUK Macrobudget Participatiewetuitkeringen (algemene bijstand, LKS, IOAW, IOAZ en BBZ-levensonderhoud), SPUK BBZ-kapitaalverstrekking, SPUK Tozo en SPUK inburgering. Deze middelen worden op de SZW-begroting verantwoord.

De financiële positie van gemeenten is een belangrijk aandachtspunt voor het kabinet. Medeoverheden en in het bijzonder gemeenten vervullen een cruciale rol in de coronacrisis. Rijk en medeoverheden zullen gezamenlijk blijven optrekken om de gevolgen van de impact van de coronacrisis te bestrijden. De nieuwe coronamaatregelen zullen waarschijnlijk gevolgen hebben voor de inkomsten en uitgaven van medeoverheden. Tussen Rijk en medeoverheden geldt nog steeds de afspraak over reële compensatie van medeoverheden voor door hun gederfde inkomsten en de door hen gemaakte kosten. Het kabinet is en blijft hierover in overleg met de medeoverheden. Hierbij nemen alle overheden samen hun verantwoordelijkheid om hun inkomsten en uitgaven zoveel mogelijk beheersbaar te houden in de nieuwe situatie.

Er is inmiddels totaal voor ruim € 1,5 miljard aan steun verleend aan gemeenten, zie de brieven aan de Tweede Kamer van 28 mei jl. (Kamerstuk 35 420, nr. 43), 31 augustus jl. (Kamerstuk 35 420, nr. 104) en 27 oktober jl. Deze middelen zijn over gemeenten verdeeld op basis van door hen gedane extra uitgaven en gederfde inkomsten. Op het terrein van SZW worden extra middelen beschikbaar gesteld voor ondersteuning van kwetsbare groepen en voor bestrijding armoede en schuldenproblematiek. Daarnaast is het macrobudget voor de bijstandsbudgetten voor 2021 verhoogd in verband met de te verwachten hogere bijstandsuitgaven. Het kabinet zal de gevolgen van de coronacrisis voor gemeenten nauwlettend blijven volgen en hierover in gesprek blijven met de gemeenten.

Op artikel 99 staan middelen gereserveerd die op een later moment naar de betreffende beleidsartikelen worden overgeboekt. Het moment daarvoor is als de invulling van het beleid nader uitgewerkt is. Voor 2021 staan er onder andere middelen voor de uitvoering van het steun- en herstelpakket in verband met de coronacrisis (€ 530 miljoen), de Verander Opgave Inburgering (€ 45 miljoen) Breed Offensief (€ 33 miljoen) en Loondoorbetaling bij ziekte (€ 25 miljoen). Zodra de bestemming van deze middelen nader is ingevuld zal de Kamer hier via de reguliere begrotingswetten en/of Kamerbrieven over worden geïnformeerd.

Voor de uitvoering van het steun- en herstelpakket is inmiddels circa € 180 miljoen via de nota van wijziging toegevoegd aan de algemene uitkering van het gemeentefonds voor een extra financiële impuls aan het re-integratie budget, gemeentelijk schuldenbeleid en bijzondere bijstand. Daarnaast gaan gemeenten samen met UWV en sociale partners uitvoering geven aan het begeleiden van werk(loosheid) naar werk via de arbeidsmarktregio’s en de aanpak jeugdwerkloosheid. Hiervoor is circa € 50 miljoen middels de nota van wijziging (Kamerstuk 35 570 XV, nr. 9) toegevoegd aan het gemeentefonds (via decentralisatie-uitkering Crisisdienstverlening).

Van de middelen voor de Veranderopgave Inburgering (VOI) is circa € 11 miljoen bedoeld voor gemeenten voor begeleiding van de «en ondertussen-groep» (iedereen die nog per ingangsdatum van de nieuwe wet VOI aan het inburgeren is onder de oude wet). Over de exacte invulling van deze middelen vindt nog overleg plaats met de VNG. Daarnaast zal een deel van de middelen voor VOI worden besteed aan de ICT-opgave in aanloop naar het nieuwe inburgeringsstelsel. De precieze bestemming van deze ICT-middelen zal in overleg met alle ketenpartners, waaronder de VNG, nader worden bepaald.

De middelen voor Breed Offensief zijn bedoeld voor de implementatie van alle maatregelen uit het wetsvoorstel. In overleg met de VNG en gemeenten zal de Staatssecretaris de bestemming van deze middelen nader invullen.

De verwachting is dat de middelen gereserveerd voor Loondoorbetaling bij ziekte niet bij gemeenten terecht komen.

Het kabinet heeft € 714,7 miljoen beschikbaar gesteld in 2021 voor het steun- en herstelpakket. Deze middelen zijn grotendeels bij de nota van wijziging verdeeld naar de betreffende begrotingen en artikelen. De Kamer wordt hierover via de reguliere begrotingswetten en/of Kamerbrieven geïnformeerd.

Van de € 714,7 miljoen gaat circa € 231 miljoen direct naar gemeenten, waarvan in totaal voor 2021 circa € 180 miljoen is overgeheveld naar de algemene uitkering van het gemeentefonds. Deze middelen zijn onder andere bestemd voor een extra financiële impuls aan het re-integratie budget, gemeentelijk schuldenbeleid en bijzondere bijstand. Daarnaast ontvangen gemeenten extra middelen omdat zij – samen met UWV en sociale partners – uitvoering geven aan het begeleiden van werk(loosheid) naar werk via de arbeidsmarktregio’s en de aanpak jeugdwerkloosheid. Hiervoor is circa € 50 miljoen middels de nota van wijziging toegevoegd aan het gemeentefonds (decentralisatie-uitkering Crisisdienstverlening). In de decembercirculaire zal een doelbeschrijving worden opgenomen. Met al deze middelen voor gemeenten worden zij in staat gesteld de dienstverlening aan kwetsbare groepen op peil te houden en waar nodig te intensiveren.

Daarnaast wordt een bedrag van circa € 75 miljoen overgeheveld naar de begrotingen van OCW en EZK voor scholing (een werkgeverssubsidie voor intersectorale scholing en basisvaardigheden) en de aanpak jeugdwerkloosheid via mbo-instellingen.

Omdat het budget voor re-integratie onderdeel is van het gemeentefonds valt het onder de beleids- en bestedingsvrijheid van gemeenten. Gemeenten stellen hun eigen begroting op, rekening houdend met hun lokale situatie. Dit past bij deze gedecentraliseerde taak. Gemeenten hoeven deze uitgaven uit het gemeentefonds dan ook niet te verantwoorden aan het Rijk. Welk bedrag door gemeenten precies wordt besteed aan re-integratie en begeleiding van mensen in de Participatiewet is niet bekend. Door middel van verschillende onderzoeken wordt geprobeerd om een beeld te krijgen of de middelen passen bij de opgaven waar gemeenten voor staan. Gezien de grote mate van beleidsvrijheid die gemeenten hebben bij de inzet van de middelen is het lastig om een eenduidig beeld te krijgen of middelen voldoende zijn.

Recent is door Berenschot een onderzoek uitgevoerd naar de feitelijke kosten die gemeenten maken voor de re-integratie van mensen uit de nieuwe doelgroep onder de Participatiewet. Het betreft een onderzoek bij een selectie van 15 gemeenten. Omdat het aantal personen waarvoor de middelen zijn ingezet niet exact te bepalen is kon er niet één bedrag worden berekend dat de re-integratiekosten per persoon bij gemeenten goed weergeeft.

De ontwikkelingen in de SW zijn in de afgelopen jaren gevolgd met de thermometer Wsw. Over de toekomstige ontwikkelingen blijven we in gesprek met de VNG en Cedris op basis van de sectorinformatie Wsw die door Cedris jaarlijks wordt opgesteld. Hierin wordt gerapporteerd over de inkomsten en uitgaven van Sw-bedrijven.

Over het onderzoek naar de re-integratiekosten en de thermometer is de Tweede Kamer met een brief van 6 juni jl. (Kamerstuk 34 352, nr. 195) geïnformeerd.

De eenmalige bijdrage van € 36,5 miljoen voor de invoering van het nieuwe inburgeringsstelsel is bij meicirculaire 2020 middels een integratie-uitkering via het gemeentefonds (GF) aan gemeenten uitgekeerd. De verdeling daarvan over gemeenten vond plaats op basis van het aantal inwoners.

De structurele uitgaven aan het nieuwe stelsel worden aan de gemeenten vergoed via een integratie-uitkering (met name uitvoeringskosten) en via een specifieke uitkering (kosten van inburgeringsvoorzieningen). De integratie-uitkering inburgering wordt deels over gemeenten verdeeld op basis van het aantal inwoners en deels op basis van het aantal personen met een niet-westerse migratieachtergrond. Dit budget is niet meer te vinden op de SZW-begroting, maar staat op de begroting van het gemeentefonds. De specifieke uitkering voor inburgeringsvoorzieningen is te vinden op beleidsartikel 13 van de SZW-begroting. Dit budget wordt voorafgaand aan ieder uitvoeringsjaar aan gemeenten uitgekeerd op basis van een prognose van het aantal inburgeringsplichtigen. Na afloop van het jaar wordt het budget bijgesteld aan het werkelijke aantal inburgeringsplichtigen per gemeente, om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de werkelijke inburgeringsopgave per gemeente.

Voor beide structurele budgetten geldt dat deze vanaf de start van het stelsel een ingroeipad kennen, omdat gemeenten in de eerste jaren van het nieuwe stelsel nog met minder inburgeraars te maken hebben. Zoals gebruikelijk bij de financiering van gemeentelijke taken wordt een gedeelte van het budget beschikbaar gesteld via het BTW-compensatiefonds.