Nr. 9 VERSLAG HOUDENDE EEN LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN

De vaste commissie voor Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, belast met het voorbereidend onderzoek van dit voorstel van wet, heeft de eer verslag uit te brengen in de vorm van een lijst van vragen met de daarop gegeven antwoorden.

De vragen zijn op 8 oktober 2020 voorgelegd aan de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Bij brief van 5 november 2020 zijn ze door de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit beantwoord.

Met de vaststelling van het verslag acht de commissie de openbare behandeling van het wetsvoorstel voldoende voorbereid.

De voorzitter van de commissie, Kuiken

De griffier van de commissie, Jansma

Ik doe samen met het landbouwbedrijfsleven onderzoek naar de mogelijkheden van een fiscale klimaat- en calamiteitenreserve. In de eerste helft van 2021 verwacht ik het resultaat. Uw Kamer wordt te zijner tijd geïnformeerd over de uitkomst.

Ja, voor het opzetten van een pilot is € 50.000 gereserveerd.

Drie slachthuizen hebben voor de zomer te maken gehad met grote clusters van besmettingen. Zoals aangegeven in de brief van de Minister van VWS d.d. 27 oktober (kenmerk 2020D42594) is het beeld van het Samenwerkingsplatform COVID-19 en arbeidsmigranten dat er de afgelopen periode (tot 21 oktober jl.) geen signalen waren dat er brandhaarden van besmettingen bestaan in Nederlandse slachthuizen. Eind oktober meldde het RIVM nieuwe clusters van besmettingen, waaronder twee in twee vleesverwerkende bedrijven. Op deze locaties worden geen dieren geslacht. Ook is melding gedaan van een aantal positief geteste officiële assistenten van de Kwaliteitskeuring Dierlijke Sector (KDS). Daar is recent een derde cluster op een vleesverwerkend bedrijf bijgekomen (peildatum 5 november 2020).

Recent heeft de Europese Commissie enkele aanpassingen van de EU-verordening 853/2004 betreffende hygiënevoorschriften voor levensmiddelen van dierlijke oorsprong voorgesteld. Hiermee geeft de Europese Commissie aan dat ze expliciet ruimte wil geven aan initiatieven als de Mobiele Dodings Unit (MDU). In april 2021 treden de genoemde aanpassingen in werking. Door bureau is een lijst met risico’s opgesteld ten aanzien van voedselveiligheid, dierenwelzijn en diergezondheid die bij invoering van MDU gewaarborgd moeten worden. Inmiddels bestaat een gezamenlijk beeld van NVWA en het Ministerie van LNV over hoe deze risico’s verkleind kunnen worden. Ten aanzien van het leveren van capaciteit aan de werkzaamheden met behulp van een MDU door de NVWA verwijs ik naar mijn brief aan uw Kamer van 23 oktober jl. (Kamerstuk 28 286, nr. 1130).

De besmettingsweg nerts naar mens is voor twee personen aannemelijk gemaakt. Waarschijnlijk zijn meer mensen op nertsenhouderijen door nertsen besmet geraakt. We kunnen echter niet met zekerheid vaststellen bij hoeveel personen dit het geval is geweest, omdat er naar alle waarschijnlijkheid ook mens-mens besmettingen op de bedrijven hebben plaatsgevonden. In het onderzoek naar de virusstammen dat wordt uitgevoerd zijn 5 virusclusters, genaamd A, B, C, D en E gevonden, waarvan A, C en D het vaakst voorkomen en nog steeds worden gevonden. Deze virustypen worden niet gezien bij positief geteste mensen die niet op nertsenbedrijven werken, ook niet bij omwonenden van de bedrijven.

Bijna alle veehouders (exclusief extensieve vleesveehouderij in natuurgebieden) vervoederen met reststromen. Reststromen worden direct vervoederd of via mengvoeder, dat bestaat uit een combinatie van rest- en bijproducten uit de voedings- en genotmiddelenindustrie en gewassen (bijv. graan en maïs), die niet voor humane consumptie geschikt zijn. Het is voor mij nu niet mogelijk hiervan exacte percentages weer te geven.

De openstelling van de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen (Srv) is 15 januari 2020 gesloten. Sindsdien loopt de aangekondigde procedure van beoordeling van de aanvragen van aanmelders op onder meer het voldoen aan de gestelde vereisten van de Srv, het bepalen van de zogenaamde geurscore, het berekenen van de subsidie die kan worden beschikt en daarop volgend het retourneren van de vereiste overeenkomst door de positief beschikte varkenshouder (binnen acht weken) willen zij aanspraak maken op subsidie. Deze acht-weken-termijn is in veel gevallen op verzoek van varkenshouders verlengd met een zelfde periode. Daardoor is het beeld van varkenshouders die zullen gaan beëindigen nog niet uitgekristalliseerd. Acht maanden na de beschikkingsdatum moet de varkenshouderijlocatie beëindigd zijn, door middel van afvoeren van de dieren en de mest, conform de vereisten. NVWA controleert na dit proces. Vervolgens is dan het slopen van stallen, mestkelders en voer- en mestsilo’s verplicht. Deze termijn heb ik recent verlengd van 14 maanden naar 24 maanden na beschikkingsdatum, mede in het licht van verplichtingen die volgen uit de Wet Natuurbescherming. De daarvoor benodigde wijziging van de subsidieregeling is op 28 oktober 2020 gepubliceerd in de Staatscourant. Hiermee doe ik tevens mijn toezegging gestand aan het lid Bisschop tijdens een plenair debat met uw Kamer op 18 juni jongstleden. Ik verwacht dat deze verlenging van de slooptermijn varkenshouders die willen beëindigen mede ruimte biedt om dat ook te kunnen doen.

Zoals aangegeven in mijn brief aan uw Kamer van 16 oktober 2020 (Kamerstuk 2020D41453) zijn er tot op heden twee vermogensversterkende kredieten verstrekt en hebben RvO.nl en Rabobank contact over een derde financiering met VVK in een vergevorderd stadium.

In 2019 zijn er op Schiphol en in de Rotterdamse haven in totaal 30 inbeslagnames geweest van door CITES beschermde levende dieren en planten (bron: RVO). Dit kunnen gekweekte of gefokte specimen zijn of uit het wild afkomstig. De illegaal ingevoerde levende dieren en planten kwamen uit: Australië, China, Curaçao, Mexico, Rwanda, Singapore, Sint-Maarten, Suriname, Thailand en Turkije. Van twee inbeslagnames is onbekend waar het dier vandaan kwam.

De NVWA heeft in 2019 twee keer op een reptielenbeurs gecontroleerd. In 2020 zijn tot nu toe geen inspecties uitgevoerd. Dit komt doordat veel beurzen vanwege de beperkingen als een gevolg van COVID-19 geen doorgang vonden, en omdat de veiligheid van de inspecteurs ten aanzien van COVID-19 niet goed kon worden gegarandeerd op georganiseerde beurzen.

Alle binnenkomende vluchten vallen onder douanetoezicht. Daarbij worden alle facetten waar de douane voor opgesteld staat meegenomen. In 2019 zijn van circa 450 vluchten afkomstig uit Suriname, passagiers en hun bagage gecontroleerd door de douane. Dit is inclusief het nagaan of dieren die binnenkomen voldoen aan wetgeving zoals CITES en veterinaire verplichtingen. Daarnaast vindt op alle binnenkomende vracht risicoanalyse plaats door de douane.

Conform de afspraken in het Natuurpact (2013) werken de provincies aan de destijds overeengekomen ambitie om minstens 80.000 ha nieuwe natuur te realiseren in het Natuurnetwerk Nederland. Over de voortgang hierbij wordt uw Kamer jaarlijks geïnformeerd via de Voortgangsrapportage Natuur.

Daarbovenop maken we met provincies aanvullende afspraken in het Programma Natuur naar aanleiding van de beschikbaar gestelde langjarige extra middelen voor natuurherstel en -ontwikkeling ten behoeve van de stikstofproblematiek.

Over de hoofdlijnen daarvan bent u op 10 juli 2020 geïnformeerd (brief met uw kenmerk 2020Z13840). In dit kader hebben we vooralsnog geen kwantitatieve afspraken opgenomen over het aantal hectares nieuwe natuur. De hoofdlijnen worden op dit moment samen met de provincies uitgewerkt tot een uitvoeringsprogramma. We streven ernaar dit uitvoeringsprogramma eind dit jaar gereed te hebben.

Daarnaast heeft uw Kamer begin dit jaar de ambities en uitgangspunten van de gezamenlijke bossenstrategie van Rijk en provincies ontvangen (Kamerstuk 33 576, nr. 186). Onderdeel van deze ambitie is tien procent meer bos in 2030. Uw Kamer ontvangt binnenkort de uitwerking van deze bossenstrategie.

Naar aanleiding van de beschikbaar gestelde langjarige extra middelen voor natuurherstel en -ontwikkeling als een gevolg van de stikstofproblematiek maken we via het Programma Natuur met provincies afspraken over het verder versterken van de natuur. Over de hoofdlijnen daarvan bent u op 10 juli 2020 geïnformeerd (brief met uw kenmerk 2020Z13840). Ook het realiseren van overgangszones (bufferzones) is hierin meegenomen. De hoofdlijnen van het Programma Natuur worden op dit moment samen met de provincies uitgewerkt tot een uitvoeringsprogramma. Daarin vindt een concretisering plaats van de maatregelen.

De regeling «niet productieve investeringen weide- en akkervogels» maakt onderdeel uit van pijler 2 van het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB); Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO). De extra € 1 mln. wordt hieruit gefinancierd.

Het aantal voertuigen in totaal betreft 1473. Het aantal voertuigen emissieloos in 2019: 3,4%, 50 stuks. Het aantal voertuigen emissieloos in 2020: 21,8%, 321 stuks. De prognose aantal voertuigen emissieloos in 2021: 35%, 516 stuks.

Ja, de doelstelling voor 2020 is gerealiseerd (21,8%). De voortgang is goed richting het einddoel om per 2028 een emissieloos wagenpark te hebben. Een interne tussendoelstelling is om in 2023 al op 60% emissieloos wagenpark te zitten. Het streven is om eerder dan 2028 een emissieloos wagenpark te hebben.

Ja, onder verantwoordelijkheid van het Rijksvastgoedbedrijf als eigenaar van rijkskantoren.

Ja, het plan voor het emissieloos maken van het wagenpark is in 2019 vastgesteld. De 50% CO₂ reductie wagenpark in 2025 is overigens een doelstelling die niet gehanteerd wordt en waarvan ook het voornemen niet bestaat om deze te gaan hanteren. De tussen doelstelling voor het wagenpark is 20% emissieloos in 2020 en einddoel 100% emissieloos in 2028.

Er zijn geen soortgelijke kengetallen beschikbaar die de ontwikkelingen weergeven van het consumentenvertrouwen in biologische producten. Wel zijn er via de monitor duurzaam voedsel getallen beschikbaar over bestedingen door consumenten aan voedsel met het Europees biologisch keurmerk in een jaar. In 2018 waren deze bestedingen volgens de monitor circa € 1,32 miljard. De monitor duurzaam voedsel geeft ook de ontwikkeling van de bestedingen in vergelijking met het voorgaande jaar aan. Afgelopen jaren was er telkens een voorzichtige positieve ontwikkeling zichtbaar ten aanzien van consumentenbestedingen aan voedsel met het keurmerk Biologisch.

Deze vraag lijkt te refereren naar een passage uit de brief die de Algemene Rekenkamer (AR) aan uw Kamer heeft doen toekomen (de brief met als titel «Aandachtspunten bij de ontwerpbegroting 2021 (hoofdstuk XIV) van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit» (Kamerstuk 35 570 XIV, nr. 4»). De AR geeft in deze brief aan dat het opvalt dat de financiële informatie over de LNV-subsidies in het overzicht in de EZK-ontwerpbegroting niet aansluit op de financiële informatie in de LNV-ontwerpbegroting zelf.

In de overzichtstabel Intensiveringen enveloppes LNV-begroting (p. 22) is in de LNV-begroting een beeld geschetst van de aan de begroting toegevoegde en gereserveerde intensiveringsmiddelen voor een aantal specifieke thema’s gerelateerd aan door het kabinet in het leven geroepen enveloppes. Hierbij is niet de bron van de middelen, maar het doel waarvoor ze bestemd zijn leidend geweest. In een aantal gevallen is hierdoor sprake van een optelsom van bedragen als de middelen voor een bepaalde maatregel uit meerdere bronnen afkomstig zijn. Zo is de subsidie sanering varkenshouderijen gefinancierd uit zowel regeerakkoord, Klimaatakkoord als stikstofmiddelen. Het Ministerie van EZK heeft er voor gekozen om een overzichtstabel in hun begroting op te nemen waar alleen de verdeling van de klimaatmiddelen in wordt weergegeven. Dat maakt dus dat de overzichten in beide begrotingen op het oog niet aansluiten.

De visitatiecommissie dierentuinen heeft het inspectierapport met betrekking tot het Dolfinarium op 5 november 2019 met mij gedeeld. Na ontvangst heb ik het rapport bestudeerd, een aanpak opgesteld en de eerste gesprekken met het Dolfinarium gevoerd. In september 2020 heb ik mijn appreciatie, mijn inzet en het visitatierapport met uw Kamer gedeeld in de verzamelbrief dierenwelzijn, die ik voorafgaand aan het AO dierenwelzijn buiten de veehouderij heb verstuurd (Kamerstuk 28 286, nr. 1126). Dit AO stond gepland op 25 juni jl., maar werd in verband met de coronacrisis uitgesteld tot eind september. Het versturen van de brief is toen ook uitgesteld, zodat uw Kamer over de meest recente informatie kon beschikken tijdens het AO.

De NVWA registreert verschillende welzijnsaspecten tijdens de keuring van de aangevoerde dieren, zoals diverse welzijnsafwijkingen (bijvoorbeeld angst/pijnverschijnselen, apathische dieren, hitte/koudestress, slechte conditie/bevedering, dode/gewonde dieren), koppels waarbij meer dan 1% dood is aangevoerd, en koppels met meer dan 2% vangletsel en welzijnsafwijkingen die ontstaan zijn op het primaire bedrijf. Het betreft voor Nederland, België en Duitsland respectievelijk ca. 6, 14 en 5%.

Er is geen eenduidige verklaring voor de verschillen. Voor België zijn de cijfers hoger dan voor Nederland en Duitsland. Het relatief hoge aantal Belgische koppels met welzijnsaandoeningen is voornamelijk te wijten aan letsels die ontstaan zijn op het primaire bedrijf, zoals voetzoollaesies of vangletsel. Voor voetzoollaesies wordt dit mogelijk verklaard door een andere nationale invulling van de Richtlijn «2007/43/EG van de Raad van 28 juni 2007 tot vaststelling van minimumvoorschriften voor de bescherming van vleeskuikens» dan in Nederland. De NVWA rapporteert deze waarnemingen aan België. Voor de verschillen met betrekking tot vangletsel kan de oorzaak op eenzelfde punt worden gezocht.

Nee, dit is niet aan te geven. Mogelijke verschillen bij slachterijen onderling kunnen vele oorzaken hebben, zowel op het bedrijf van herkomst, bij vangploegen, transporteurs, type vleeskuiken, als op de slachterij zelf.

Vleeskuikens met welzijnsafwijkingen worden net als andere kuikens ante- en post-mortem gekeurd. Welzijnsafwijkingen aan het karkas hoeven niet te leiden tot gehele afkeuring van het karkas; het betreft vaak lokale letsels zoals voetzoollaesies die verder geen invloed hebben op het vlees. Het vlees van goedgekeurde dieren voldoet aan de voedselveiligheidswetgeving en komt in de reguliere vleesketen terecht. Afgekeurde karkassen of afgekeurde onderdelen worden bestemd voor destructie.

Een dier dat niet in een gebouw wordt gehouden, moet bescherming worden geboden tegen slechte weersomstandigheden en gezondheidsrisico’s (artikel 1.6, lid 3, Besluit houders van Dieren). Bij een inspectie beoordeelt de NVWA de situatie ter plaatse. Indien overtredingen worden geconstateerd, wordt een interventie toegepast zoals opgenomen in het Specifiek interventiebeleid dierenwelzijn.1 Die interventie kan bij een eerste overtreding een schriftelijke waarschuwing zijn. Bij een herhaalde en/of ernstige overtreding is de interventie een bestuurlijke boete of een proces-verbaal. Daarnaast kan een bestuursrechtelijke herstelmaatregel, bijvoorbeeld een last onder dwangsom, worden opgelegd.

In 2019 is er vanuit Thailand een volume van 96.902 ton aan pluimveevlees(producten) in Nederland geïmporteerd. Er is geen levend pluimvee geïmporteerd (bron: VGC-systeem).

Er zijn in 2019 235.000 eendagskuikens naar Thailand geëxporteerd. In 2019 zijn er geen exporten van broedeieren naar Thailand geweest (bron: VGC-systeem).

De onderzoeksvraag naar de rol van katten en de mogelijkheid van reservoirvorming is uitgezet toen bekend werd dat er op verschillende plekken in de wereld katten en katachtigen besmet waren met SARS-CoV-2. Bij het onderzoek zijn veel instituten betrokken en zij hebben op verzoek van LNV en VWS een voorstel gedaan om de rol van katten en de mogelijke reservoirvorming te onderzoeken. Dat onderzoek is daarna in gang gezet. Hoe de epidemie zich daarna ontwikkelde was en is niet te voorzien. Er wordt meer onderzoek uitgevoerd naar besmettingen van dieren met SARS-CoV-2. Dit betreft bijvoorbeeld het onderzoek bij nertsen. Afhankelijk van de ontwikkelingen in de epidemie wordt bekeken welk onderzoek noodzakelijk is.

Andere departementen hebben in 2021 de volgende bedragen gereserveerd voor alternatieven voor dierproeven: het Ministerie van OCW ca. € 2,3 mln. (voor dierenwelzijn en alternatieven samen uit subsidie aan BPRC), het Ministerie van I&W € 350.000, het Ministerie van VWS € 625.000 en het Ministerie van Defensie ca. € 150.000.

Voor het programma Meer Kennis met Minder Dieren (MKMD) wordt elke drie jaar een nieuw programmaplan opgesteld. Vanuit dit programma biedt ZonMw subsidies en financiering aan ter stimulering van: innovatief onderzoek door netwerken, onderwijs, systematisch literatuuronderzoek over al bestaand proefdieronderzoek en publicatie van ook negatieve resultaten van proefdieronderzoek.

De beleidsdoelen van dit MKMD-programma zijn: (a) ontwikkeling van innovatieve proefdiervrije innovaties en (b) toepassing van bestaande en nieuwe proefdiervrije innovaties.

Het huidige, tweede MKMD-programma 2018–2020 loopt eind 2020 af. Het nieuwe derde MKMD-programma 2021–2023 start komend jaar. Een programmacommissie werkt de inhoud en accenten voor dit nieuwe MKMD-programma op dit moment uit. Het nieuwe programma 2021–2023 van Meer Kennis met Minder Dieren zal, als het definitief rond is, door ZonMw openbaar worden gemaakt op hun website. Daar is het huidige programma (plus de resultaten daarvan) nu ook al te vinden: https://www.zonmw.nl/nl/onderzoek-resultaten/fundamenteel-onderzoek/programmas/programma-detail/meer-kennis-met-minder-dieren/. De totaal kosten van de tweede en derde MKMD-programma’s samen bedragen per jaar ca € 2 mln., waarbij sprake is van een doorloop in het kasritme na afloop van het tweede MKMD. Dit om opstart, uitvoering en afhandeling van oude en nieuwe programma’s in elkaar te laten overlopen. In 2021 is ca. € 1,6 mln. voor het huidige tweede MKMD- en ca. € 400.000 voor het nieuwe, derde MKMD-programma voorzien, dat nog in de opstartfase is.

De (voorlopige) resultaten van dit MKMD-programma zijn beschreven in de voortgangsbrief Transitie Proefdiervrije Innovatie (Kamerstuk 32 336, nr. 108).

Op zeer korte termijn, en in ieder geval voor de begrotingsbehandeling, informeer ik uw Kamer over de stand van zaken van het omschakelfonds.

Op zeer korte termijn, en in ieder geval voor de begrotingsbehandeling, informeer ik uw Kamer over de stand van zaken van het omschakelfonds. In deze brief ga ik ook in op de definitie van kringlooplandbouw in het kader van het omschakelfonds.

Op zeer korte termijn, en in ieder geval voor de begrotingsbehandeling, informeer ik uw Kamer over de stand van zaken van het omschakelfonds.

Door het kabinet is in totaal € 175 mln. beschikbaar gesteld voor het omschakelfonds en dit is verdeeld over de jaren 2020–2023. Ik heb uw Kamer hierover verder ook geïnformeerd in de brief van 24 april jl. over de structurele aanpak van de stikstofproblematiek (Kamerstuk 35 334, nr. 82).

Bij het ontwikkelen, implementeren en uitvoeren van mijn beleid spreek ik doorgaans met verschillende partijen over veel onderwerpen. Het gaat dan om landbouworganisaties, ketenpartijen maar ook natuurorganisaties en Ngo’s. In deze gesprekken komen de trajecten, het verloop er van en de effecten van het beleid op de praktijk aan bod.

Verder is er ook nog een wetsvoorstel van EZK tot wijziging van de Mededingingswet in procedure waarin onder andere het expliciteren van de uitsluiting van het kartelverbod van gedragingen in het kader van het gemeenschappelijk landbouw- en visserijbeleid wordt geregeld. Dat wetsvoorstel zal waarschijnlijk ook nog deze kabinetsperiode kunnen worden ingediend.

41.

Hoe wordt het traject van een beleidsidee tot een Kamerbrief, wetsvoorstel en/of actieplan normaliter vormgegeven?

Voor effectief en uitvoerbaar beleid dat ook kan rekenen op draagvlak benut het Ministerie van LNV in alle fasen van de beleidscyclus (voorbereiding, besluitvorming, uitvoering en evaluatie van beleid) signalen van stakeholders. Het Ministerie van LNV organiseert regelmatig bijeenkomsten om signalen op te halen en daar met stakeholders over in gesprek te gaan. Recente voorbeelden zijn de webinars over de aanpak van de stikstofproblematiek en de herbezinning van het mestbeleid. Wetsvoorstellen worden altijd voor consultatie voorgelegd. Via onze LNV community staan we in verbinding met tientallen agrariërs om hen te vragen naar relevante ontwikkelingen in hun bedrijfsvoering en het beleid dat het Ministerie van LNV maakt. Ik vind het belangrijk om in te spelen op ideeën die vanuit de samenleving aangereikt worden. Een recent voorbeeld is het voorstel van een aantal boeren in en rondom de Nieuwkoopse Plassen voor een innovatieve aanpak van de stikstofproblematiek. Het is zeer te prijzen dat dergelijke initiatieven op poten worden gezet zodat we samen aan maatschappelijke opgaven kunnen werken. Het Ministerie van LNV spant zich ervoor in om de initiatiefnemers te helpen met het uitwerken en uitvoerbaar krijgen van hun plannen.

Ieder kwartaal publiceert LTO Nederland een overzicht van het aantal stalbranden en dierlijke slachtoffers, dat is gebaseerd op cijfers van Brandweer Nederland en het Verbond van Verzekeraars. Uit de gegevens van het eerste halfjaar van 2020 blijkt dat bij 11 stalbranden 94.254 dieren zijn omgekomen.

Ja, dat klopt. Voor 2021 gaat het om € 4,495 mln. Dit valt binnen de Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS) categorie: duurzame ontwikkeling, voedselzekerheid, water en klimaat. Concreet zijn deze middelen bestemd voor een bijdrage aan het VN-milieuprogramma (UNEP) en valt een deel van de bijdrage aan de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO) ook onder Officiële ontwikkelingshulp.

Het Ministerie van LNV staat in contact met een veelheid aan uiteenlopende organisaties over een veelheid aan uiteenlopende onderwerpen. Wij houden niet »systematisch» bij in welk dossier, met welke organisatie en op welke wijze contact met welke organisatie heeft plaatsgevonden.

De bermen van Rijkswaterstaat beslaan in totaal ca. 18.100 hectare (OBR/RWS, 2018). De bermen die ProRail beheert beslaan ca. 6.500 hectare.

De vegetatie van de bermen van Rijkswaterstaat bestaat onder andere uit grasland, heide, struiken en bomen. Het aantal aanwezige plantensoorten wordt regelmatig onderzocht en ligt momenteel rond de 550. Het gaat vooral om algemene soorten. In de laatste opnameronde zijn 23 bedreigde soorten en 43 zeldzame soorten waargenomen. In zijn algemeenheid is er een dalende trend in de kwaliteit van de vegetatie waarneembaar. Dit komt met name door verruiging en vergrassing.

Voor ProRail bestaat momenteel geen beeld van de staat van de bermen. Het beheer is gericht op veilige berijdbaarheid van het spoor. ProRail is bezig met kaders te ontwikkelen voor duurzaam bermbeheer die de onderhoudsaannemers in nieuwe contracten mogelijk maken om meer aandacht te geven aan biodiversiteit.

De kosten van het bermbeheer van RWS zijn niet exact bekend omdat bermbeheer integraal onderdeel uitmaakt van de onderhoudscontracten (waarin tal van activiteiten zijn opgenomen). Hiervoor geldt een totaalprijs. Het totale groenbeheer kostte Rijkswaterstaat in 2018 ca. € 72 mln. Hieronder valt naast het bermbeheer ook het onderhoud aan sloten, beschoeiingen en het snoeien van bomen. Het beheer van het grasland kost jaarlijks ca. € 9 mln.

Bij ProRail zijn de kosten van het bermbeheer niet bekend. Bermbeheer langs het spoor valt onder het contract waar ook het beheer van het spoor is ondergebracht. Het bermbeheer is gericht op beschikbaarheid en de veilige berijdbaarheid van het spoor. De aannemer kiest hierbij naar eigen inzicht de beste oplossing binnen zijn contractgebied. Hoe het beschikbare budget tussen spoorbeheer en bermbeheer wordt ingedeeld is aan de aannemer zelf. Deze kosten zijn alleen bekend bij de aannemers zelf, omdat het bedrijfsgevoelige informatie is. Verder verschilt dit per aannemer en per contractgebied.

Bij ProRail wordt niet gestuurd op het aantal maaibeurten, maar op de berijdbaarheid van het spoor. Hierover zijn dan ook geen gegevens beschikbaar.

De emissies van ammoniak zijn in 2019 ten opzichte van 2018 afgenomen met 2,9 procent: van 129,5 tot 125,8 kton. De emissies van stikstofoxide zijn in dezelfde periode afgenomen met 2,2 procent: van 235,3 tot 230,1 kton. Samen levert dit een afname van 2,6% in de emissie van stikstof. Deze cijfers zijn afkomstig van de Emissieregistratie en volgen de definitie zoals die in het nationale emissieplafond (NEC-cijfers) wordt gehanteerd. De cijfers over 2019 zijn voorlopige cijfers en kunnen worden bijgesteld. In januari 2021 verwacht het RIVM de definitieve cijfers over 2019 te publiceren.

In de structurele aanpak van de stikstofproblematiek (Kamerstuk 35 334, nr. 44) is een pakket aan maatregelen opgenomen gericht op reductie van de stikstofbelasting (€ 2 miljard tot en met 2030) en op verbetering van de natuurcondities in de Natura 2000-gebieden (circa 3 miljard euro). Deze inzet is gericht op het realiseren van het doel dat in 2030 ten minste de helft van de hectares met stikstofgevoelige natuur in Natura 2000-gebieden onder de zogenoemde kritische depositiewaarde is gebracht.

Op basis van doorrekeningen van het PBL en het RIVM vraagt bovengenoemd doel om een reductie van stikstofdepositie van gemiddeld 255 mol/ha/jr in 2030. Om dit de realiseren is voor de bronmaatregelen € 2 miljard beschikbaar gesteld. De doorrekeningen van de bronmaatregelen laten zien dat indicatief 120 mol/ha/jr in 2030 gerealiseerd wordt door staand en voorgenomen beleid (het zogeheten autonome pad), en 25 mol/ha/jr in 2030 door beleid volgend uit het Klimaatakkoord. Voor de resterende opgave van 110 mol/ha/jr worden de bronmaatregelen ingezet. De verwachting is dat deze maatregelen voldoende zijn, daar het effect ervan geraamd is tussen de 103 en 180 mol/ha/jaar in 2030.

In aanvulling op de bronmaatregelen is er tot en met 2030 in totaal € 1 miljard op de aanvullende post gereserveerd voor bronmaatregelen om de partiële vrijstelling van de Natura 2000-vergunningplicht mogelijk te maken voor de bouwsector gedurende de bouwfase. Hiervan wordt € 500 mln. ingezet om het structurele pakket te versterken met kosteneffectieve stikstofreducerende maatregelen binnen de bouwsector. Vanaf 2024 wordt de resterende € 500 mln. gereserveerd om te borgen dat de doelstelling van de structurele aanpak – 50 procent van de stikstofgevoelige gebieden onder de kritische depositiewaarde – ook bij tegenvallende ontwikkelingen, wordt gehaald.

Het PBL heeft het ecologische effect van de investeringsimpuls van circa € 3 miljard doorgerekend en stelt dat het beoogde pakket een logische en effectieve mix van maatregelen is voor de middellange termijn. Voor 2030 is de verwachting dat met de te nemen maatregelen in Nederland tot 68 procent doelrealisatie komt, met specifiek aandacht voor stikstofgevoelige natuur. Hiermee voldoet Nederland aan de Europese verplichting om a) de landelijke staat van instandhouding te verbeteren totdat deze gunstig is, en b) om in de tussentijd verslechtering te voorkomen.

Hoewel het op landelijk niveau bereiken van een gunstige staat van instandhouding een resultaatsverplichting is, is het aan elke lidstaat om te bepalen op welke wijze en in welk tempo hieraan uitvoering wordt gegeven. Met de structurele aanpak zorgt het kabinet ervoor dat behoud van Natura 2000-gebieden blijvend verzekerd is en herstel en verbetering optreden zodanig dat binnen een reële termijn een gunstige staat van instandhouding zal kunnen worden bereikt.

In 2017 bedroeg het aantal landbouwbedrijven 54.850, volgens cijfers uit de landbouwtelling van het CBS.2

In 2020 bedroeg het aantal landbouwbedrijven 52.700, volgens voorlopige cijfers uit de landbouwtelling van het CBS.3

Sinds 2000 is het aantal agrarische bedrijven elk jaar verder afgenomen. Het lijkt aannemelijk dat deze dalende trend zich zal voortzetten in het komende jaar. In 2000 waren er nog 97.400 land- en tuinbouwbouwbedrijven. In 2019 is het aantal afgenomen tot 53.200 en dit betreft een daling van 45% in 19 jaar. Jaarlijks gaat het om een gemiddelde afname van het aantal landbouwbedrijven met 3%.

Sinds 2018 beschikt de NVWA over een dedicated recruiter/sourcer voor de werving van dierenartsen en is de NVWA door haar arbeidsmarktcommunicatie-activiteiten en -uitingen zichtbaarder onder de diergeneeskundestudenten en dierenartsen. De NVWA heeft in samenwerking met externe bureaus circa 90 nieuwe dierenartsen aangetrokken. De NVWA staat in 2021 voor een aantal opgaven waarvoor dierenartsen nodig zijn, zoals de aankomende Brexit en het versterken van het toezicht op de vleesketen (opvolging van het rapport 2Solve inzake kleine en middelgrote slachthuizen). Onderbezetting blijft een zorg voor de NVWA. De NVWA beziet in hoeverre de kwaliteit door aanpassing van de processen blijvend kan worden geborgd met de inzet van minder dierenartsen. Voor de komende tijd is de NVWA voornemens om de arbeidsmarktcommunicatie en recruitmentactiviteiten voort te zetten.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar de brief die ik op 27 oktober jl. naar uw Kamer heb verzonden (kenmerk 2020Z19710).

RVO of de NVWA heeft in het kader van de onregelmatigheden in I&R Rund geen specifieke controles uitgevoerd bij erkende stamboekorganisaties, omdat hier geen directe aanleiding voor was.

In 2019 zijn alle fokprogramma’s van erkende stamboekorganisaties door RvO.nl op grond van de Fokkerijverordening beoordeeld. Hierbij is onder andere getoetst of zij de vanuit de fokkerijregelgeving verplichte voorschriften voor de identificatie en registratie van dieren en afstammingscontrole hebben opgenomen in het fokprogramma.

RvO.nl gaat periodiek en risicogericht toetsen op naleving van de erkenningsvoorwaarden zoals bepaald in de Europese regelgeving. In 2020 zijn de door RvO.nl erkende stamboekorganisaties geïnformeerd over de controles die zullen gaan plaatsvinden in het kader van dit toezicht.

Om de kwaliteit van die registraties te borgen, zijn in systemen controles ingebouwd. Stamboekorganisaties kunnen controles uitvoeren op dieren die worden ingeschreven in het stamboek dat zij bijhouden. Van stamboekorganisaties kan niet verwacht worden dat zij overall controles doen over de gehele populatie, omdat niet alle dieren worden ingeschreven in een stamboek. Dat is de keuze van een veehouder.

In 2019 zijn alle fokprogramma’s van erkende stamboekorganisaties door RvO.nl op grond van de Fokkerijverordening beoordeeld. Hierbij is onder andere getoetst of zij de vanuit de fokkerijregelgeving verplichte voorschriften voor de identificatie en registratie van dieren en afstammingscontrole hebben opgenomen in het fokprogramma.

Schap	Resterend vermogen
Bosschap	Negatief saldo € 67.546
Hoofdbedrijfschap voor de Agrarische Groothandel	Batig saldo € 2.281.161
Hoofdproductschap Akkerbouw	Saldo € 0
Productschap Akkerbouw	Batig saldo € 1.409.684
Productschap Diervoeder	Batig saldo € 56.848
Productschap Dranken	Negatief saldo € 118.064
Productschap Margarine, Vetten en Oliën	Saldo € 0
Productschap Pluimvee en Eieren	Batig saldo € 64.327
Productschap Tuinbouw	Nog niet vereffend. Eventueel batig saldo nog ongewis
Productschap Vee en Vlees	Nog niet vereffend. Eventueel batig saldo nog ongewis
Productschap Vis	Batig saldo € 950.483
Productschap Wijn	Negatief saldo € 266.334
Productschap Zuivel	Nog niet vereffend. Eventueel batig saldo nog ongewis
Bedrijfschap Afbouw	Saldo € 0
Bedrijfschap Horeca en Catering *	Batig saldo € 267.589
Hoofdbedrijfschap Ambachten *	Batig saldo € 1.077.681
Hoofdbedrijfschap Detailhandel *	Batig saldo € 1.775.407

Ik neem aan dat met deze vraag gedoeld wordt op het Uitvoeringsprogramma Toekomstvisie gewasbescherming 2030. De betrokken partijen hebben in de intentieverklaring afgesproken om gezamenlijk zorg te dragen voor voldoende financiering van het uitvoeringsprogramma. Hiertoe zullen zowel publieke als private middelen (menskracht en/of financiële middelen) worden ingezet.

In de aanbiedingsbrief bij het Uitvoeringsprogramma Toekomstvisie gewasbescherming 2030 heb ik aangegeven dat ik ter ondersteuning van de uitvoering van de acties voor de periode 2020 – 2022 een bedrag van respectievelijk € 2, 4 en 6 mln. aanvullend beschikbaar stel (Kamerstuk 27 858, nr. 518).

De € 4 mln. zal bij voorjaarsnota 2021 beschikbaar worden gesteld voor het uitvoeringsprogramma. Daarnaast is er in 2021 budget beschikbaar voor kennis, onderzoek en innovatie. Ik verwijs uw Kamer daarvoor naar het antwoord op vraag 277.

De vereniging Agrodis is een van de betrokken partijen bij het Uitvoeringsprogramma Toekomstvisie gewasbescherming 2030.

Ja. Het onlangs bij de Tweede Kamer ingediende wetsvoorstel stikstofreductie en natuurverbetering bevat onder meer een partiële vrijstelling van de natuurvergunningplicht voor bij algemene maatregel van bestuur aan te wijzen activiteiten van de bouwsector. Gedacht wordt aan het vrijstellen van bouw-, sloop- en aanlegwerkzaamheden voor wat betreft stikstofuitstoot. Die uitstoot is immers beperkt en tijdelijk van aard. De vrijstelling vergemakkelijkt daarmee de vergunningverlening voor de aanleg-, bouw- en sloopfase voor woningbouw, utiliteitsbouw, duurzame energieprojecten en activiteiten uit de GWW-sector. De gebruikersfase is hierbij uitgezonderd.

Ik betreur het zeer dat de visserijorganisaties niet op één lijn kunnen komen over een Akkoord waar zij in eerste instantie mee hebben ingestemd om te verdedigen naar de achterban (het onderhandelaarsakkoord in maart 2020). Er ligt een evenwichtig pakket dat de visserij een gezonde toekomst biedt in een veranderende wereld waarin ook ruimte moet zijn voor duurzame energieopgave en natuurherstel. Middelen voor innovatie (verduurzaming van de vloot) en sanering (verkleining van de vloot) dragen daaraan bij en blijven daarom beschikbaar (in het kader van de uitwerking van het Noordzeeakkoord).

Monitoring is van belang om de uitvoering en effecten van het programma te volgen en waar nodig bij te sturen. Om de twee jaar zal gemonitord worden op de voortgang van de maatregelen. Elke zes jaar zal op de effecten en doelbereik gemonitord worden. Het programma zal opgavegericht werken met een duidelijke termijn voor de uitvoering van het maatregelenpakket. De middelen zullen middels een SPUK beschikbaar worden gesteld. De exacte vormgeving van de sturingsfilosofie inclusief de monitoring wordt in samenwerking met provincies en TBO’s uitgewerkt als onderdeel van het uitvoeringsprogramma.

Houders kunnen op verschillende manieren informatie doorgeven aan het I&R-systeem. Dat kan direct via het portaal van RvO.nl of via bedrijfsmanagementsystemen/stamboeken. In beide situaties wordt hetzelfde controleprotocol doorlopen om de gegevens te kunnen registreren. Het is de verantwoordelijkheid van de houder om de juiste informatie te registreren. De houder kan de geregistreerde informatie in het eigen pakket, maar ook rechtstreeks in het I&R-systeem raadplegen, controleren en waar nodig herstellen.

Dit is niet het geval. De vragensteller verwijst hier naar het verschil op pagina 208 van Miljoenennota en pagina 3 van de begroting van het Ministerie van LNV (voorstel van wet). Op pagina 208 van de Miljoenennota is de Horizontale toelichting weergegeven die voor LNV op artikelniveau een toelichting geeft over het verloop van de uitgaven en niet-belastingontvangsten vanaf 2020 tot en met 2025. Deze totalen zijn exclusief de uitgaven en de ontvangsten die onder de HGIS vallen. De HGIS uitgaven en niet-belastingontvangsten worden separaat in de Miljoenennota toegelicht (pagina 239 en 240). De keuze om separaat toe te lichten wordt ook beschreven op pagina 176 van de Miljoenennota. De standen op pagina 3 van de begroting van LNV (voorstel van wet) zijn inclusief de uitgaven en de ontvangsten die onder de HGIS vallen. Dit verklaart het verschil.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 74.

Het genoemde budget vervalt niet. In het Regeerakkoord is € 75 mln. ten behoeve van het Bedrijfsovernamefonds jonge boeren ter beschikking gesteld. Van dit budget is € 64 mln. bestemd voor de garantieregeling Vermogensversterkend krediet (VVK) en € 11 mln. voor het opzetten van een opleidings- en coachingstraject (zie ook Kamerstuk 35 000 XIV, nr. 70). In 2021 komt er geen geld meer bij, omdat dan het gehele afgesproken bedrag van € 75 mln. reeds is toegekend of inmiddels in de begrotingsreserve zit. Via een begrotingsreserve kunnen middelen voor langere tijd beschikbaar blijven.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 74.

Over de nieuwe set indicatoren en kengetallen heb ik u bij brief van 25 mei 2020 (Kamerstuk 35 000, nr. 74) geïnformeerd. In deze brief heb ik eveneens aangegeven dat ik er naar streef om in de begroting 2022 nog een aantal aanvullende indicatoren en kengetallen op te nemen. De hiervoor benodigde informatie was ten tijde van de voorbereiding van de ontwerpbegroting 2021 nog niet beschikbaar ofwel de vormgeving van de betreffende indicator is nog in ontwikkeling. Het gaat om de volgende indicatoren en kengetallen:

De keuze voor deze indicatoren en kengetallen is de uitkomst van een afweging tussen politieke prioriteiten, (verwachte) beschikbaarheid van informatie en een evenwichtige dekking van de set indicatoren en kengetallen over de beleidsterreinen van het Ministerie van LNV.

In de leeswijzer van de begroting is inderdaad gemeld dat deze indicator pas in 2022 wordt opgenomen. Dit is echter onjuist. De indicatoren mest- en fosfaatproductie zijn wel degelijk in de ontwerpbegroting 2021 opgenomen, op pagina 36 (Productie van dierlijke mest uitgedrukt in kilogram stikstof en fosfaat).

Excretie = voerinname – vastlegging in melk, vlees en eieren

Per diercategorie is dus informatie nodig over rantsoenen en over vastlegging van stikstof en fosfaat in melk, vlees en eieren. Informatie over rantsoenen zijn afkomstig van CBS.

Aanvullend is informatie gebruikt uit het Handboek Kwantitatieve Informatie Veehouderij (KWIN) en in enkele gevallen is informatie opgevraagd bij veevoerleveranciers.

Bij melkvee is de excretie gedifferentieerd naar melkproductie en ureumgehalte in de melk. Daarvoor zijn formules afgeleid, op basis van voornoemde balansberekeningen (zie ook bijlage 3, p. 55–56 van het CDM conceptadvies):

N-excretie = [(100 – Gemiddelde emissie)/100] * {[gemiddelde N-excretie] + [0,0094 * (Melkproductie – gemiddelde melkproductie)] + [1,8 * (Melkureum – gemiddelde melkureum)]}

Alle hierboven genoemde rapporten zijn openbaar. Ammoniak wordt daarnaast apart gemeten, zowel in stallen als meetstations.

Het kabinetsbeleid is gericht op de omschakeling naar kringlooplandbouw waarin ook aandacht is voor het verbinden van landbouw en natuur, zoals ook staat omschreven in de LNV-visie «Waardevol en verbonden» die het kabinet in 2018 naar uw Kamer heeft gezonden. De doelen van de Green Deal die de Europese Commissie eind 2019 heeft gepubliceerd en de concretiseringen in de Van-boer-tot-bord-strategie en Europese Biodiversiteitsstrategie van mei dit jaar sluiten goed aan op de visie van het kabinet. Beide strategieën moeten nog nader worden uitgewerkt in specifiek beleid van de EU. Het kabinet zal zich ervoor inzetten dat de verdere uitwerking van doelen en strategieën bijdragen aan een geïntegreerde visie op het voedselsysteem en het herstellen en versterken van biodiversiteit.

Uw Kamer ontvangt binnenkort een nadere uitwerking van mijn plannen ten aanzien van de herziening van de pacht (Kamerstuk 27 924, nr. 77). Deze nadere uitwerking wordt momenteel besproken met het veld zodat ik deze kan toetsen.

Ook nu al wordt op grond van Uitvoeringsverordening (EU) 2017/1185 voor een aantal producten (in onder andere de sectoren zuivel, suiker, vlees, eieren, granen) informatie over prijzen en volumes verzameld die door de Europese Commissie gebruikt wordt om de ontwikkelingen in landbouwsectoren te monitoren. Met de nieuwe Uitvoeringsverordening (EU) 2019/1746 wordt de al bestaande dataverzameling van Uitvoeringsverordening (EU) 2017/1185 uitgebreid naar meer producten, waaronder ook biologische producten, en naar meer schakels in de productieketens. Na inwerkingtreding van de nieuwe regels komt er ook informatie beschikbaar over de inkoopprijzen die verwerkers en supermarkten betalen voor bepaalde landbouwproducten. In combinatie met de gegevens die verzameld worden over de eerste schakels in de landbouwproductieketens en in de laatste schakel, de consumentenprijzen, zal dit op termijn meer inzicht bieden in hoe prijzen in productieketens zich ten opzichte van elkaar ontwikkelen en ook of daarbij verschillen optreden tussen de lidstaten. Die informatie kan aanleiding geven om het functioneren van markten op EU- en nationaal niveau nader te onderzoeken. Eerst moet dan wel de data van enkele jaren beschikbaar zijn om dan te bezien of een beleidsreactie nodig is.

Ik verwijs voor het antwoord op deze vraag naar het wetsvoorstel Oneerlijke handelspraktijken landbouw en voedselvoorzieningsketen dat op korte termijn bij uw Kamer wordt ingediend.

Het wetsvoorstel Oneerlijke handelspraktijken landbouw en voedselvoorzieningsketen wordt op korte termijn bij uw Kamer ingediend.

Het doel van de Subsidiemodules brongerichte verduurzaming stal- en managementmaatregelen (Sbv) is het ontwikkelen en toepassen van integrale, brongerichte emissiereducerende maatregelen, zowel in bestaande als nieuwe stalsystemen, gericht op broeikasgas- en stalemissies. Brongericht betekent dat de uitstoot van verschillende emissies, zoals ammoniak en methaan, zoveel mogelijk wordt voorkomen, namelijk door emissies bij de bron aan te pakken. Bijvoorbeeld door het snel uit de stal afvoeren en scheiden van urine en mest. Hierdoor verbetert het stalklimaat, wat positief is voor zowel mens als dier.

De Sbv draagt op de middellange en lange termijn bij aan het verminderen van uitstoot van emissies. Op dit moment zijn nog onvoldoende integrale en brongerichte emissiereducerende innovaties voor stal(systemen) en managementmaatregelen beschikbaar. Om die reden ligt de focus nu op de innovatiemodule, waarbij innovaties worden ontwikkeld en bemeten. Zodra bewezen is dat voldoende brongerichte emissiereductie wordt behaald, kunnen deze innovaties dan breder worden toegepast via de investeringsmodule.

De uitvoering van de sectorale verduurzamingsplannen van de melkvee-, varkens-, pluimvee,- en geitensector is gestart en op verschillende thema’s is vooruitgang geboekt. Met de kalversector is geen plan vastgesteld. Voor de voortgang van de verschillende plannen verwijs ik naar mijn recente brief van 22 oktober 2020 over de voortgang van de verduurzaming van de veehouderij waar ik een uitgebreide toelichting geef op de voortgang (Kamerstuk 2020D42017). In de vorige brief Duurzame Veehouderij (d.d. 4 september 2019) aan uw Kamer gaf ik aan dat de kalverhouderij in haar sectorplan randvoorwaarden stelde die ik niet steunde (Kamerstuk 28 973, nr. 218). Op 4 juni jl. heb ik hierover met de sector gesproken en gevraagd om een aangepast verduurzamingsplan. Dit gesprek heeft niet tot wezenlijke aanpassingen van het sectorplan geleid, gaat nog steeds uit van dezelfde randvoorwaarden en biedt daarmee geen basis om de verduurzaming van de kalversector op basis van een gezamenlijk plan vorm te geven.

Gecultiveerd vlees, ook wel kweekvlees, is een interessante innovatie die een aanvulling zou kunnen worden op het palet van eiwitten waaruit de consument kan kiezen. Kweekvlees biedt een kans om een nieuw en innovatief voedselproductiesysteem te introduceren. Op dit moment is nog veel onderzoek nodig en is ook nog niet duidelijk wat de impact op maatschappelijke aspecten als dierenwelzijn en diergezondheid zal zijn. Kweekvlees past in de Kennis- en Innovatieagenda Landbouw Water Voedsel (KIA LWV), en krijgt momenteel ook de aandacht in de onderzoekprogrammering bij de verdere uitwerking van nieuwe eiwitbronnen. Voor kringlooplandbouw, blijven dieren echter nodig, bijvoorbeeld voor de omzetting van gras naar dierlijke eiwitten.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 94.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 94.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 94.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 22.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 27.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 28.

De investeringsregeling welzijnsvriendelijke stalvloeren voor vleeskalveren bedraagt inderdaad € 12,5 mln. In het voorjaar heb ik daaraan € 1,385 mln. toegevoegd die niet besteed was in de kwaliteitsregeling voor de kalfsvleessector. In totaal is dus € 13,885 mln. subsidie beschikbaar voor de aanleg van rubberen vloeren.

Het volledige beschikbaar gestelde bedrag is beschikt. Het gaat om een bedrag van € 13,885 (zie vraag 101). Veehouders hebben tot voorjaar 2021 (eerste inschrijving ter waarde van € 10,8 mln.) of voorjaar 2022 (tweede inschrijving ter waarde van € 3,1 mln.) de tijd om deze beschikte middelen in te zetten voor de aanschaf van een welzijnsvloer. Tot op heden is € 3 mln. uitbetaald of in de procedure om uitbetaald te worden. De verwachting is dat dit aantal in het eerste kwartaal van 2021 verder zal toenemen.

In 2019 waren er 1658 kalverhouders. 175 kalverhouders hebben een positieve beschikking voor de investeringsregeling welzijnsvriendelijke stalvloeren voor vleeskalveren. 62 van deze veehouders hebben tot op heden een gesubsidieerde welzijnsvloer laten aanleggen.

De investeringsregeling ammoniakreductie in stallen voor vleeskalveren bedraagt inderdaad € 7,5 mln. Al deze middelen zijn beschikt. Veehouders hebben tot het voorjaar van 2022 (91 kalverhouders ad. € 3,7 mln.) of voorjaar 2023 (70 kalverhouders ad. € 3,8 mln.) de tijd om deze beschikte middelen te besteden. Het betreft 23 aanvragen voor een vloersysteem en 138 aanvragen voor een luchtwassysteem. Op dit moment is bij 28 veehouders ammoniak-reducerend systeem aangelegd ter waarde van € 0,88 mln. uit de investeringsregeling.

Sinds 2014 is door de overheid € 365.519,- besteed aan het fokprogramma ter reductie van het aantal keizersneden bij dikbilrunderen. In mijn Beleidsbrief Dierenwelzijn van 4 september 2019 (Kamerstuk 28 286, nr. 1063) gaf ik aan dat er wezenlijke stappen zijn gezet en dat het draagvlak voor meer natuurlijke geboorten onder fokkers van luxe vleesvee duidelijk is versterkt. Omdat genetische selectie op specifieke kenmerken tijd kost, heb ik toen ook besloten de voortzetting van het project met € 434.131,70 (inclusief BTW) financieel te ondersteunen. In deze voortzetting wordt ingezet op een versnelling van genetische vooruitgang, het verder versterken van het draagvlak en te zorgen dat de stamboeken dit traject na 2023 zelfstandig kunnen voortzetten.

In 2019 was er nog geen sprake van een wettelijk verbod op veetransport binnen Nederland, bij temperaturen boven de 35 graden Celsius. Dit verbod is in 2020 van kracht geworden.

In mijn antwoord op het Schriftelijk Overleg over de evaluatie pilot met een Mobiele Dodings Unit (MDU) en waterverstrekking vleeskuikens en vleeskuikenouderdieren van juni 2020 (Kamerstuk 33 835, nr. 168) heb ik aangegeven dat de stuurgroep vleeskuikenouderdieren op basis van beschikbare, relevante onderzoeksresultaten die begin 2020 zouden verschijnen, voor juli 2020 een plan van aanpak voor permanente waterverstrekking zou opstellen. Deze afspraak wil ik nakomen en hiermee de sector een kans geven zelf met een voorstel te komen. Gezien de huidige situatie rondom corona heeft dit traject vertraging oplopen. Inhoudelijk overleg over dit punt wordt nog dit jaar gepland. In dit overleg zal ook een nieuwe deadline worden afgesproken. Als dit plan van aanpak onvoldoende is, overweeg ik een beleidsregel op te stellen.

In 2019 zijn ongeveer 80.000 varkens geïmporteerd in Nederland. De in 2019 geïmporteerde varkens zijn geïmporteerd om te worden gehouden als fok- of gebruiksdier of voor de slacht. Het overgrote deel van de varkens was afkomstig uit Duitsland en België (bron: Traces). Minder dan 0,1% van het totale aantal geïmporteerde varkens betrof import van buiten de Europese Unie, te weten vanuit Canada (bron: VGC-systeem).

Er zijn in 2019 ongeveer 262 mln. stuks kippen geïmporteerd in Nederland. De in 2019 geïmporteerde kippen zijn geïmporteerd om te worden gehouden als fok- of gebruiksdier of voor de slacht. Het overgrote deel van de kippen was afkomstig uit Duitsland, België, Denemarken en Frankrijk (bron: Traces). Een fractie van de totale aantal geïmporteerde kippen betrof import van buiten de Europese Unie, te weten vanuit de Verenigde Staten (bron: VGC-systeem).

Er zijn in 2019 ruim 1 mln. runderen geïmporteerd in Nederland. De in 2019 geïmporteerde runderen zijn geïmporteerd om te worden gehouden als fok- of gebruiksdier of voor de slacht. Het overgrote deel van de runderen was afkomstig uit Duitsland (bron: Traces). Er zijn in 2019 geen runderen geïmporteerd vanuit derde landen (bron: VGC-systeem).

Er zijn in 2019 ruim 58.000 schapen geïmporteerd in Nederland. De in 2019 geïmporteerde schapen zijn geïmporteerd om te worden gehouden als fok- of gebruiksdier of voor de slacht. Het overgrote deel van de schapen was afkomstig uit Duitsland en het Verenigd Koninkrijk (bron: Traces). In 2019 zijn er geen schapen geïmporteerd vanuit derde landen (bron: VGC-systeem).

Er zijn in 2019 ruim 4.100 geiten geïmporteerd in Nederland. De in 2019 geïmporteerde geiten zijn geïmporteerd om te worden gehouden als fok- of gebruiksdier of voor de slacht. Het overgrote deel van de geiten was afkomstig uit België (bron: Traces). Er zijn in 2019 geen geiten geïmporteerd vanuit derde landen (bron: VGC-systeem).

Het aantal (internationale) diertransporten in 2019 door en vanuit Nederland is niet exact bekend, omdat er meer zendingen in één transport kunnen zitten. In onderstaande tabel wordt het aantal zendingen (certificaten) weergegeven (bron: Traces). Het hoge aantal zendingen onder doorvoer «overige dieren» betreft met name huisdieren zoals honden en katten.

Diersoort	Vanuit Nederland	Doorvoer door Nederland
Paarden	14.224	13.596
Runderen	3.876	1.814
Varkens	24.510	7.773
Schapen	924	115
Geiten	136	6
Pluimvee (kuikens)	5.395	1.792
Pluimvee (oudere)	7.389	851
Overige dieren	423	37.109
Vissen	221	1.419

In totaal zijn circa 3.650.000 kippen geruimd op 106 bedrijven vanwege fipronil. In antwoord 19 op feitelijke vragen over het advies van de Commissie Sorgdrager «Onderzoek naar fipronil» d.d. 27 december 2018 (Kamerstuk 26 991, nr. 537) was abusievelijk vermeld dat het 105 bedrijven betrof.

Op basis van cijfers van Brandweer Nederland zijn bij de brand in Beltrum op 8 augustus 2020 14.000 kippen omgekomen.

Op basis van cijfers van Brandweer Nederland zijn op 21 februari 2020 bij de brand in Bentelo 22.500 kippen omgekomen.

Tot nu toe (peildatum 30 september 2020) is in 2020 86 keer een «voldoet niet» geconstateerd. Het betrof omissies op gebied van het fixeren van dieren, het uitvoeren van het snijden en verbloeden en het toepassen van nabedwelming. In alle gevallen heeft de NVWA na het vaststellen van een overtreding corrigerend opgetreden.

Er wordt geen registratie bijgehouden van het aantal transportbewegingen met landbouwhuisdieren op de Nederlandse wegen.

In 2019 zijn 10.538 kalfjes geëxporteerd vanuit Nederland met als voornaamste doel mesterij (bron: RvO.nl). Over de landen waarnaar deze kalfjes zijn geëxporteerd zijn geen gegevens beschikbaar, omdat in het systeem Traces waarin deze exportcijfers worden bijgehouden geen onderscheid gemaakt wordt naar de leeftijd van runderen.

In 2019 zijn ongeveer 4,5 miljoen varkens geëxporteerd vanuit Nederland. Ongeveer 0,2% hiervan betrof export naar landen buiten de Europese Unie. De in 2019 geëxporteerde varkens zijn geëxporteerd om te worden gehouden als fok- of gebruiksdier of voor de slacht. Het overgrote deel van de varkens had een bestemming binnen de Europese Unie (inclusief Noorwegen, Oekraïne en Zwitserland). Het grootste deel daarvan ging naar Duitsland, Spanje en België. Buiten de Europese Unie naar Albanië, Rusland, Moldavië en Israël.

In 2019 zijn ongeveer 110.000 runderen geëxporteerd vanuit Nederland. Ongeveer 4% hiervan betrof export naar landen buiten de Europese Unie. De in 2019 geëxporteerde runderen zijn geëxporteerd om te worden gehouden als fok- of gebruiksdier of voor de slacht. Het overgrote deel van de runderen had een bestemming binnen de Europese Unie (inclusief Noorwegen, Oekraïne en Zwitserland). Het grootste deel daarvan ging naar België, Polen en Spanje. Buiten de Europese Unie betrof het ruim vijftien verschillende landen, waarbij Rusland en Oezbekistan het grootste aantal ontvingen. Dit betreft cijfers over exportcertificering op basis van het systeem Traces. In dit systeem wordt geen onderscheid gemaakt naar leeftijd van runderen, dus de gegevens zijn inclusief kalveren (zie ook het antwoord op vraag 119).

In 2019 zijn ongeveer 140.000 schapen geëxporteerd vanuit Nederland. Ongeveer 0,02% hiervan betrof export naar landen buiten Europa. De in 2019 geëxporteerde schapen zijn geëxporteerd om te worden gehouden als fok- of gebruiksdier of voor de slacht. Het overgrote deel van de schapen had een bestemming binnen de Europese Unie (inclusief Noorwegen, Oekraïne en Zwitserland). Het grootste deel daarvan ging naar België, Duitsland en Frankrijk. Buiten de Europese Unie betrof het Vietnam (bron: Traces).

In 2019 zijn ongeveer 8000 geiten geëxporteerd vanuit Nederland. Ongeveer 8% hiervan betrof export naar landen buiten de Europese Unie. De in 2019 geëxporteerde geiten zijn geëxporteerd om te worden gehouden als fok- of gebruiksdier of voor de slacht. Het overgrote deel van de geiten had een bestemming binnen de Europese Unie (inclusief Noorwegen, Oekraïne en Zwitserland). Het grootste deel daarvan ging naar België en Bulgarije. Buiten de Europese Unie betrof het Rusland (bron: Traces).

In 2019 zijn ongeveer 18 miljoen kippen geëxporteerd vanuit Nederland. Ongeveer 0,06% hiervan betrof export naar landen buiten de Europese Unie. De in 2019 geëxporteerde kippen zijn geëxporteerd om te worden gehouden als fok- of gebruiksdier of voor de slacht. Het overgrote deel van de kippen had een bestemming binnen de Europese Unie (inclusief Noorwegen, Oekraïne en Zwitserland). Het grootste deel daarvan ging naar Duitsland, Polen en België. Buiten de Europese Unie naar Albanië (bron: Traces).

In 2019 zijn ongeveer 197 miljoen eendagskuikens geëxporteerd vanuit Nederland. Ongeveer 12,5 procent hiervan betrof export naar landen buiten Europa. De in 2019 geëxporteerde eendagskuikens zijn geëxporteerd om te worden gehouden als leghen of in een fok- en vermeerderingsbedrijf voor leghennen of vleeskuikens. Het grootste deel van de eendagskuikens had een bestemming binnen Europa (inclusief Noorwegen, Oekraïne en Zwitserland). Het grootste deel daarvan ging naar Duitsland, België en Polen. Buiten Europa betrof het ruim veertig verschillende landen, waarbij Rusland, Mali, Ivoorkust en Georgië het grootste aantal ontvingen.

Bij de beantwoording van deze vraag ga ik ervan uit dat met «overige productiedieren» gedoeld wordt op de export van het aantal productiedieren dat in voorgaande vragen niet genoemd is. In 2019 is er aan «overige productiedieren» het volgende geëxporteerd: 15.000 bijen/hommels (met als doel «bestuivers»; deze zijn geëxporteerd naar Georgië, Jordanië, Oman, Qatar, Senegal, Tunesië en de Verenigd Arabische Emiraten); 395 miljard insecten (met als doel «biologische bestrijders»; deze zijn geëxporteerd naar Ecuador, Marokko, Rusland, Turkije, Zuid-Afrika en Zuid-Korea); 578 konijnen (het doel is niet geregistreerd; deze zijn geëxporteerd naar Israël, Japan, de Verenigd Arabische Emiraten en de Verenigde staten) en 107.000 kweekvissen (deze zijn geëxporteerd naar Bahrein, Congo, de Dominicaanse Republiek, Egypte, Kaapverdië, Mali, Mozambique, Tanzania, Togo en de Verenigde Staten (bron: e-CertNL).

Met mijn brief aan over aanpak stalbranden van 21 oktober jl. heb ik uw Kamer geïnformeerd over de voortgang van het Actieplan brandveilige veestallen en de aanpak van stalbranden (Kamerstuk 2020D42144).

Met de brief aan uw Kamer over dierenwelzijn van 4 oktober 2018 (Kamerstuk 28 286, nr. 991) is de Kamer geïnformeerd hoe de opgaven uit het regeerakkoord op het gebied van elektrakeuringen en bestrijding van knaagdieren zijn opgepakt en afspraken zijn gemaakt. Zo hebben de varkens-, pluimvee-, en kalversector in hun ketenkwaliteitssysteem een verplichting tot een periodieke elektrakeuring opgenomen en zijn preventieve maatregelen voor de bestrijding van knaagdieren in de meeste kwaliteitssystemen en in de eisen van het Beter Leven Keurmerk als verplichting opgenomen. In 2019 hebben alle aangesloten varkens-, kalver- en pluimveehouderijen een elektrakeuring gehad die periodiek herhaald gaat worden. Daarmee is een belangrijke stap voorwaarts gezet ter preventie van stalbranden, aangezien problemen met de elektriciteit en kortsluiting tot de voornaamste oorzaken worden gerekend.

Bij de ontwikkeling van de nieuwe cursus plaagdierbeheersing gericht op het gebruik van anticoagulantia buiten én binnen volgens geïntegreerde plaagdiermanagement, is een goede aansluiting bij de agrarische praktijk het uitgangspunt. In samenwerking met de betrokken partijen, gaan de Staatssecretaris van I&W en ik, werken aan een voorstel waarmee de drempel om de cursus te volgen zo laag mogelijk wordt en een diploma volgens de geldende eisen behaald kan worden. Hierbij zal, passend binnen de staatssteunkaders, ook aandacht zijn voor financiële aspecten. Hiervoor gaan we de komende periode met betrokken partijen, waaronder LTO, aan tafel om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de behoeften en ik zal uw Kamer nader informeren. In de brief aan uw Kamer van 21 oktober jl. inzake de beantwoording van de schriftelijke vragen van het lid Lodders over de toegezegde brief over stalbranden (Kamerstuk 2020Z03786) gaan de Staatssecretaris van I&W en ik nader in op de bestrijding van knaagdieren.

Acht maanden na subsidiebeschikking door RvO.nl moeten de dieren en de mest zijn afgevoerd. Na controle van dat laatste door de NVWA wordt de varkenshouderijlocatie als beëindigd beschouwd. Vervolgens moet de voor het houden van varkens gebruikte productiecapaciteit (stallen, mestkelders en mest- en voersilo’s) worden gesloopt binnen 24 maanden. Deze termijn is op 28 oktober gewijzigd, conform publicatie in de Staatscourant en was eerder 14 maanden.

Het gaat hier om afspraken in het kader van het Groenpact met het groen onderwijs (hbo en mbo) over de inhoud van het onderwijs en het doen van praktijkonderzoek. Het Ministerie van LNV bevordert daarmee dat duurzaam en gezond voedsel (productie, verwerking en consumptie) integraal deel uitmaakt van de curricula in het groen onderwijs en van relevante vakscholen.

Op grond van artikel 3 van de EU verordening 2005/14 (transportverordening) is het verboden om dieren op een zodanige wijze te vervoeren dat het de dieren waarschijnlijk letsel of onnodig lijden berokkent. Onderzoek naar welzijnsrisico’s in relatie tot de temperatuur en luchtvochtigheid toont aan dat bij de in Nederland gangbare luchtvochtigheid, een omgevingstemperatuur van ten minste 35 graden altijd een groot risico op welzijnsproblemen en onnodig lijden geeft. Met de Beleidsregel «diertransport bij hoge temperaturen» wordt verduidelijkt dat vervoer van dieren vanaf een buitentemperatuur van 35 graden in ieder geval een overtreding van artikel 3 van de transportverordening oplevert en derhalve niet mag plaatsvinden, tenzij het een wagen met een actief koelingssysteem betreft. Dat neemt niet weg dat ook bij buitentemperaturen onder de 35 een risico aanwezig is op welzijnsproblemen en onnodig lijden als gevolg van hittestress, dus ook tijdens vervoer. De NVWA voert daarom vanaf een buitentemperatuur van 27 graden extra controles uit op veetransport en treedt handhavend op als hittestress bij dieren wordt geconstateerd. Daarnaast heeft de NVWA vanaf 2 juli jl., in navolging van de oproep van de Europese Commissie, geen exporten met een transporttijd van meer dan 8 uur toegestaan als de voorspelde temperatuur onderweg of op de plaats van bestemming boven de 30 graden was. Ook hier geldt een uitzondering voor veewagens met actieve koeling.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 132.

Voor het koplopersnetwerk worden veehouders uitgenodigd die op een vernieuwende manier bezig zijn met de omslag naar een duurzame veehouderij en willen bijdragen aan kringlooplandbouw. Het gaat om heel verschillende ondernemers, die daar op hun eigen manier invulling aan geven. Sommige werken bijvoorbeeld aan de ontwikkeling van een specifiek product voor een nichemarkt, anderen zijn meer gericht op een innovatieve aanpak gericht op bijvoorbeeld gesloten ketens. Aan de vorm en de middelen worden geen eisen gesteld en wordt juist de diversiteit gezocht. Het gaat nadrukkelijk wel om ondernemers die de verschillende opgaven in de veehouderij in samenhang oppakken.

Bij de registratie van de coaches of adviseurs in het Bedrijfsadviseringssysteem (BAS) is integraal en tactisch-strategisch adviseren van de ondernemers een onderdeel van de beoordeling. Naast voldoende kennis en ervaring op het betreffende aandachtsgebied wordt door de Vereniging Agrarische Bedrijfsadviseurs (vab) nagegaan of de adviseurs de gevolgen kunnen aangeven van hun adviezen voor investeringen, technische resultaten en verdienvermogen. Ook wordt gekeken of de adviseurs bij hun advisering inzicht in eventuele effecten op andere duurzaamheidsaspecten zoals klimaat, dierenwelzijn, gezondheid en veiligheid kunnen bieden. De geregistreerde adviseur moet verder blijvend voldoen aan de vakbekwaamheidseisen door deelname aan permanente educatie (PE)-activiteiten. Permanente educatie is erop gericht de kennis van de adviseur binnen het aandachtsgebied te onderhouden en de ontwikkelingen bij te houden. Hierbij is ook aandacht voor de integraliteit van de advisering.

Deze coaches zijn daarmee een maatregel passend in de structurele aanpak van de stikstofproblematiek waarin met volle inzet wordt gewerkt aan herstel en versterking van de natuur en het terugdringen van de stikstofuitstoot. Met de structurele aanpak en het wetsvoorstel wordt ook een bijdrage geleverd aan klimaat en dierenwelzijn. Het kabinet benadert het vraagstuk integraal en neemt maatregelen in samenhang met andere grote opgaven om optimaal effect te bereiken, zoals het Klimaatakkoord, de Nationale Omgevingsvisie, de Kaderrichtlijn Water, klimaatadaptatie, de aanpak van bodemdaling en de bredere veenweideproblematiek, duurzame mobiliteit, kringlooplandbouw en emissiearme landbouw, circulaire economie, het Schone Lucht Akkoord en de NEC-doelstellingen.

In september is de internetconsultatie betreffende de Uitvoeringsregeling Meststoffenwet rVDM afgerond. Op basis van de verkregen informatie en vragen, wordt er naar gestreefd de regelgeving op korte termijn voor notificatie aan te bieden bij de Europese Commissie. Het streven is de Uitvoeringsregeling zo spoedig mogelijk in 2021 te publiceren waarmee de digitale realtime verantwoording van meststransporten geïmplementeerd kan worden. Bij een besluit over de daadwerkelijke datum van inwerkingtreding wil ik meewegen in hoeverre de systemen zowel bij overheid als sector hiervoor voldoende gereed zijn. Ik verwacht hierover op korte termijn een besluit te kunnen nemen. Daarbij blijf ik, gezien hetgeen bepaald in de derogatiebeschikking, inzetten op een zo spoedig mogelijke implementatie.

Binnen het Nationaal Programma Landbouwbodems (NPL) wordt samen met publieke en private partijen gewerkt aan het streefdoel: «alle Nederlandse landbouwbodems duurzaam beheerd in 2030». De inzet is gericht op het bieden van handelingsperspectieven voor duurzaam bodembeheer aan boerenbedrijven, waarmee de bodemkwaliteit verbeterd of behouden wordt. Dit levert tegelijk een bijdrage aan de klimaatopgave via extra koolstofvastlegging. Een «duurzaam beheerde landbouwbodem» als streefdoel betreft een duidelijke integrale opgave. Dit betekent dat het gaat om beter beheer van organische stof en bodemvruchtbaarheid, van bodemleven (biodiversiteit) en weerbaarheid, van waterbuffering en -kwaliteit alsmede vermindering van bodemverdichting in de landbouwbodems.

Het ontwikkelen van nieuwe eiwitbronnen en het hergebruiken van eiwitten uit rest- en zijstromen zijn twee belangrijke ontwikkelingssporen voor eiwitproductie die ik betrek bij het opstellen van de Nationale Eiwitstrategie (NES). Hergebruik van eiwitten uit rest- en nevenstromen levert bijvoorbeeld een bijdrage aan het sluiten van kringlopen. Microbiële bronnen, zoals fermentatie, schimmels, bacteriën en algen hebben de capaciteit om op extreem efficiënte manier om te springen met nutriënten, landbouwoppervlakte, zoet water en energie. Ook kweekvlees kan in theorie veel efficiënter geproduceerd worden dan gangbaar vlees. Beide sporen passen daarom ook goed bij mijn visie op kringlooplandbouw.

Er zijn veel mogelijkheden om nieuwe eiwitbronnen en hergebruik van zij- en reststromen te benutten. De hiervoor benodigde technologie is deels voorhanden en zal deels nog (verder) ontwikkeld moeten worden. Ik verken of het mogelijk is het SBIR-instrumentarium gedurende de looptijd van de strategie verschillende keren in te zetten om dergelijke innovaties te stimuleren. Daarnaast onderzoek ik de mogelijkheden om praktijk voorbeelden van innovatieve technieken of clusters van innovators te ondersteunen met inzet van kennis, faciliteiten of financiële middelen.

Dankzij het ontwikkelen en bieden van verschillende handelingsperspectieven voor duurzaam bodembeheer in de landbouw en een actief kennisverspreiding en stimuleringsprogramma, is het streefdoel haalbaar om de Nederlandse landbouwbodems in 2030 duurzaam beheerd te hebben. Hiertoe werk ik samen met boerenbedrijven, onderzoekers en ketenpartijen aan het ontwikkelen en onderbouwen van maatregelen die bijdragen aan duurzaam bodembeheer en koolstofvastlegging. Uitwerking van deze handelingsperspectieven vindt plaats met behulp van lange termijn experimenten (LTE’s) en diverse praktijkproeven binnen landelijke netwerken akkerbouw en veehouderij. Landelijke kennisverspreiding en implementatie van deze maatregelen zal onder meer via een meerjarig programma «versterkte kennisverspreiding» voor duurzaam bodembeheer en klimaatadaptatie via Deltaprogramma Agrarisch Waterbeheer (DAW) plaatsvinden.

WTO leden kunnen binnen de WTO-kaders hun eigen product- en productiestandaarden op gebied van voedselveiligheid en kwaliteitseisen vaststellen, gebaseerd op wetenschappelijke bevindingen. Dit is vastgelegd in de WTO-overeenkomst inzake de toepassing van sanitaire en fytosanitaire maatregelen (SPS-overeenkomst) waarin de regels voor het vaststellen van voedselveiligheids- en kwaliteitseisen zijn vastgelegd.

Binnen de Europese Unie wordt, mede in het kader van de Green Deal, gewerkt aan wetgevende en niet-wetgevende maatregelen, die helpen bij het verkleinen van de ecologische voetafdruk van de EU-consumptie en het ontbossingsvrij maken van handelsketens in overeenstemming met de regels van het multilateraal handelsstelsel. Ook werken we aan het stimuleren van de marktvraag naar ontbossingsvrije grondstoffen binnen en buiten de Europese Unie.

Daarnaast bieden bilaterale handelsakkoorden ruimte om multilaterale milieuafspraken te bekrachtigen en samen te werken aan de naleving daarvan. Zoals de regering ook in de kamerbrief van 5 september over de Kabinetsinzet in de EU Trade Policy Review heeft aangegeven zet Nederland zich in voor een EU-handelsbeleid dat bijdraagt aan een betere samenwerking met derde landen, dat inzet op de gewenste ontwikkeling naar duurzame landbouw, het zoveel mogelijk sluiten van kringlopen en het bevorderen van een gelijk speelveld.

Momenteel wordt er op meerdere plekken in Nederland onderzoek gedaan aan teeltsystemen gericht op verschillende doelen zoals weerbare teelten, toepassing smart technologie en vermindering structuurbederf landbouwbodems. De Boerderij van de Toekomst, die dit jaar van start is gegaan, doet onderzoek naar strokenteelt in combinatie met verschillende vormen van precisielandbouw. Aspecten zoals verwerking van megadata en kunstmatige intelligentie zijn belangrijke aandachtspunten. Het ontwikkelen van innovatieve teeltsystemen vergt meerjarig onderzoek. Inmiddels zien we ook dat de praktijk zelf ook op allerlei manieren bezig is met teeltinnovaties, waarbij de tussenresultaten van de onderzoeksprojecten dankbaar toegepast worden. Wageningen Universiteit en Research is in veel gevallen betrokken als co-partner en publiceert de onderzoeksresultaten wanneer deze beschikbaar zijn.

In de onderstaande tabel is het aantal glastuinbouwbedrijven dat onder het CO₂-sectorsysteem valt en het aantal ETS-glastuinbouwbedrijven met de respectievelijke CO₂-emissies van deze groep bedrijven van 2016 t/m 2019 weergegeven. RvO.nl stelt de definitieve gegevens van het CO₂-sectorsysteem voor 2019 in het najaar van 2021 vast. Ik stuur uw Kamer voor het einde van het jaar de Energiemonitor Glastuinbouw 2019 van Wageningen Economic Research (WEcR) toe. Hierin staat op basis van voorlopige cijfers wat de CO₂-emissie voor 2019 is. Voor zowel de ETS-bedrijven als de bedrijven die onder het CO₂-sectorsysteem vallen, zijn nog geen gegevens in 2020 bekend. Voor het einde van het jaar zal ik uw Kamer ook de actualisatie van de raming van de CO₂-emissie 2020, die door WEcR wordt opgesteld, toesturen.

	2016	2017	2018	2019	2020
Aantal ETS bedrijven*	19	16	15	13	n.t.b.
Aantal CO2-sectorsysteembedrijven**	3099	3313	3250	n.t.b.	n.t.b.
Totaal aantal glastuinbouwbedrijven	3118	3329	3265	n.t.b.	n.t.b.
CO2-emissie ETS bedrijven*	0,5 Mton	0,4 Mton	0,4 Mton	0,3 Mton	n.t.b.
CO2-emissie CO2-sectorsysteembedrijven**	5,6 Mton	6,0 Mton	6,4 Mton	n.t.b.	n.t.b
Totale CO2-emissie glastuinbouwbedrijven	6,1 Mton	6,4 Mton	6,8 Mton	n.t.b.	n.t.b.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 149.

Voor de laatste stand van zaken en de volgende stappen rond nieuwe veredelingstechnieken in de EU verwijs ik uw Kamer naar de brief «Innovatie, Precisielandbouw en Veredelingstechnieken» aan uw Kamer van 28 september 2020 (Kamerstuk 35 570 XIV, nr. 5). Een mooie stap is gezet met de Europese agendering via de Nederlandse inzet in de Raad, waardoor de Europese Commissie het onderzoek aan het uitvoeren is over de status van nieuwe innovatieve technieken. Dit zal naar verwachting vorm geven aan de vervolgstappen en een mogelijke aanpassing van de EU-regelgeving. Daarnaast is het te vroeg voor te sorteren op de inhoud en om aanpassingen voor te dragen en zullen we met de Commissie, lidstaten en stakeholders goed moeten kijken naar de resultaten van het onderzoek, ook om het draagvlak dat nu Europees breed is ontstaan niet te ondermijnen.

Het waterkwantiteitsbeheer in de Nederlandse waterhuishouding is gericht op voorkomen van watertekort en -overlast. In een tijd van (dreigend) watertekort wordt door de waterbeheerders aan de hand van wettelijke kaders (verdringingsreeks) het beschikbare water zo goed als mogelijk verdeeld. Dat is de korte termijn aanpak. De klimaatverandering met enkele opeenvolgende droge jaren heeft gezorgd voor een omslag in het beleid voor de Nederlandse waterhuishouding: van gericht op water afvoeren om wateroverlast te voorkomen ook gericht op het beter vasthouden van water om tijden van droogte te kunnen overbruggen. Dat is de lange termijn aanpak.

De Minister van I&W heeft het voortouw bij de droogte-aanpak, omdat dit een onderdeel van het Nederlandse waterbeheer is voor alle maatschappelijke sectoren (zie ook het antwoord op vraag 152). In mijn verantwoordelijkheid voor de natuur en landbouw neem ik deel in diverse gremia die zich bezig houden met het Nederlandse waterbeheer. In het Bestuurlijk Platform Zoetwater waar de concrete maatregelen worden geprogrammeerd en de lange termijn beleidsinzet wordt voorbereid. En in de crisisorganisaties van de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) en het Management Team Watertekorten (MTW) in tijden van (dreigend) watertekort. Ook aan de tijdelijke Beleidstafel Droogte, waar de beleidsomslag voor de korte en langere termijn in verband met de droogteproblematiek is ingezet, heeft het Ministerie van LNV bijdragen geleverd. Via het Actieprogramma klimaatadaptatie landbouw en de Actielijnen klimaatadaptatie natuur lever ik, in nauwe afstemming via de genoemde gremia met de Minister van I&W, bijdragen aan de droogte-aanpak in Nederland.

De Staatssecretaris van I&W heeft uw Kamer hierover op 16 oktober bericht (Kamerstuk 27 858, nr. 519).

Het Ctgb heeft tot nu toe bij dertig aanvragen voor een toelating van een gewasbeschermingsmiddel een vervangende beoordeling gestart. In tweeëntwintig gevallen loopt de beoordeling nog en in acht gevallen zijn geen alternatieven gevonden en is de toelating verleend. Het Ctgb laat zich adviseren door de NVWA over de landbouwkundige en plantenziektekundige aspecten die bij de beoordeling van alternatieven aan de orde zijn.

Het aantal vervangende beoordelingen voor 2021 kan niet vooraf worden bepaald. Dit aantal is afhankelijk van het aantal aanvragen dat door toelatingshouders in de loop van 2021 wordt ingediend voor middelen op basis van een werkzame stof die voor vervanging in aanmerking komt.

Dat kan wanneer de effecten van een alternatieve teeltmethode of -systeem bekend zijn op het moment van de vervangende beoordeling. Bij een vervangende beoordeling van een gewasbeschermingsmiddel maken reeds toegelaten gewasbeschermingsmiddelen met vergelijkbare toepassingen of niet-chemische bestrijdings- of preventiemethoden onderdeel uit van de landbouwkundige beoordeling. De beoordelende instantie dient bij de landbouwkundige beoordeling conform de verordening te toetsen of het alternatief geen significante economische en praktische nadelen heeft, het risico op resistentieontwikkeling zo klein mogelijk wordt gehouden en rekening wordt gehouden met de gevolgen voor kleine toepassingen. Veel alternatieven, zoals strokenteelt en mechanische onkruidbestrijding, maar ook andere alternatieven, zijn nog in ontwikkeling. Om een methode mee te kunnen nemen in de beoordeling moeten de effecten van het alternatief dus bekend zijn.

Voor de laatste stand van zaken en de volgende stappen rond nieuwe veredelingstechnieken in de EU verwijs ik uw Kamer naar het antwoord op vraag 151.

De omvang van landbouwbedrijven wordt met een gestandaardiseerde maat gemeten (dit zijn niet per se korte ketenbedrijven). Deze maat wordt gebaseerd op de opbrengst die gemiddeld op jaarbasis per gewas of diercategorie wordt behaald. De kleinschalige producenten vallen in de categorie € 25.000 tot € 100.000. In 2019 was dit 22,94% van de landbouwbedrijven.

De primaire doelgroepen van Groen Kennisnet (GKN) 3.0 zijn ondernemers (met name boeren en tuinders, maar ook bedrijfsadviseurs en andere erfbetreders), studenten, docenten en beleidsmakers. Deze partijen zijn nauw betrokken bij het herontwerp van GKN. Betrokkenheid is er zowel op bestuurlijk niveau, via de stuurgroep en adviescommissie waarin vertegenwoordigers van brancheorganisaties, onderwijsinstellingen en overheden zitting hebben, als op het niveau van de uitvoering via gebruikersgroepen. In de gebruikersgroepen zijn ook provincies, natuur- en terreinbeheerders en vrijwilligersorganisaties vertegenwoordigd. Daarnaast zijn er gesprekken met verscheidene kennisaanbieders en vakpers. Het is de bedoeling dat ook bij de uitvoering van GKN3.0, waarvan de start is voorzien in de tweede helft van 2021, deze brede groep van stakeholders betrokken blijft.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar antwoord op vraag 135.

Zoals aangegeven in mijn brief van 27 oktober jl. over de slachthuizen, heb ik de mogelijke risico’s op gebied van dierenwelzijn per processtap in het slachthuis in kaart gebracht (Kamerstuk 28 286, nr. 1131. Ik ga nu verder met het uitwerken van de totale risico-analyse voor de slachthuizen ook vanuit het perspectief van voedselveiligheid en het kunnen houden van goed toezicht. Daarbij zal ik samen met de NVWA, bedrijven, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen betrekken.

Ik zal ook mensen met deze expertisen betrekken bij mijn onderzoek naar kwetsbaarheden in het slachtproces.

Het uitgangspunt om realistische afspraken vast te leggen voor het strategisch raamwerk voor het biodiversiteitverdrag hangt samen met de inzet van het kabinet om te streven naar ambitieuze en bindende doelen conform de motie. Om te voorkomen dat in 2030 blijkt dat we wederom de doelen niet halen is het noodzakelijk afspraken te maken die behalve ambitieus ook haalbaar zijn. Uw Kamer is op 9 april jl. nader geïnformeerd over de versterkte kabinetsinzet voor internationale biodiversiteit.

Onder realistische afspraken in het kader van het Biodiversiteitsverdrag versta ik afspraken die, naast dat zij tegemoet komen aan de urgentie, internationaal ook haalbaar, uitvoerbaar en betaalbaar zijn en rekening houden met nationale omstandigheden.

Het werk van de Taskforce Nature related Financial Disclosure zal het bereiken van verschillende doelen uit de EU biodiversiteitsstrategie vergemakkelijken of dichterbij brengen. Met name de doelen op het gebied van een transitie naar een groene economie en doelen op het gebied van het integreren van biodiversiteitswaarden op alle niveaus van publieke en private besluitvorming zullen baat hebben van het werk van de taskforce. Het kabinet zal er steeds op aandringen dat de Europese Commissie bij het uitwerken van de Europese biodiversiteitsstrategie in contact staat met de TNFD en tevens dat er gebruik gemaakt wordt van het werk dat de TNFD al heeft verricht.

Het in samenhang uitvoeren van stikstofreducerende maatregelen en natuurherstelmaatregelen kan het effect van de maatregelen versterken. Ik werk dan ook aan een governance waarin het realiseren van maatregelen in samenhang met elkaar wordt bezien. Ook in de cyclus van monitoring en bijsturing van het programma Natuur wordt aansturing gezocht bij de monitoring en bijsturing van de bronmaartregelen.

Het beschikbare bedrag is een investeringsimpuls op weg naar het behalen van de doelstellingen van de Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR-doelbereik) gekoppeld aan stikstofbelasting. Met de middelen uit de investeringsimpuls zullen versneld maatregelen worden genomen om de negatieve gevolgen van overmatige stikstofdepositie op de natuurkwaliteit te verminderen en de natuur en biodiversiteit te verbeteren. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft het ecologische effect van de investeringsimpuls doorgerekend. Het PBL stelt dat het beoogde pakket een logische en effectieve mix van maatregelen is voor de middellange termijn, met naar verwachting een extra positief effect op het VHR-doelbereik. De maatregelen zijn vooral gericht op ecologisch systeemherstel; bijv. hydrologische maatregelen, intensiveren herstelmaatregelen of versneld inrichten en verwerven.

Nee, dat klopt niet. Biodiversiteit is essentieel voor het menselijk voortbestaan en een vereiste van voor het bereiken van Sustainable delvelopment goals (SDG). De doelstellingen van het Biodiversiteitsverdrag maken grotendeels integraal onderdeel uit van de SDG’s. De vooruitgang op veel SDG’s wordt belemmerd door de achteruitgang van soorten en de kwaliteit van ecosystemen. Het Global assessment van het Intergovernmental Science-Policy Platform for Biodiversity en Ecosysystemens (IPBES) geeft specifiek aan dat de doelen over schoon water, klimaat, armoede, honger, gezondheid en welzijn en duurzame steden moeilijker bereikt kunnen worden.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 50.

In totaal is voor 2021 ruim € 3,5 mln. en in 2022 voor € 3,5 mln. gereserveerd op de LNV-begroting voor de kwaliteitssprong nationale parken. Dit wordt ingezet voor o.a. de regeling, educatie en communicatie in de parken, de internationale marketingcampagne en het Nationale Parken Bureau.

Kern van de structurele aanpak van de stikstofproblematiek is om met volle inzet te werken aan herstel en versterking van de natuur en het terugdringen van de stikstofuitstoot. Het bij de Tweede Kamer ingediende wetsvoorstel legt elementen van deze aanpak wettelijk vast. Met de structurele aanpak en het wetsvoorstel wordt ook een bijdrage geleverd aan klimaat en dierenwelzijn. Het kabinet gebruikt hier geen apart afwegingskader voor maar benadert het vraagstuk integraal en neemt maatregelen in samenhang met andere grote opgaven om optimaal effect te bereiken, zoals het Klimaatakkoord, de Nationale Omgevingsvisie, de Kaderrichtlijn Water, klimaatadaptatie, de aanpak van bodemdaling en de bredere veenweideproblematiek, duurzame mobiliteit, kringlooplandbouw en emissiearme landbouw, circulaire economie, het Schone Lucht Akkoord en de NEC-doelstellingen.

Voor een uitgebreidere toelichting verwijs ik uw Kamer naar de PBL-publicatie «analyse stikstofbronmaatregelen» die het PBL heeft gepubliceerd op hun website www.pbl.nl.

In de 1^e tranche van de gerichte opkoop worden de productierechten van opgekochte bedrijven doorgestreept. Dit zal naar verwachting zo blijven in de vervolgtranches zolang het aantal fosfaatrechten boven het plafond zit. In de brief aan uw Kamer van 7 februari jl. is aangegeven dat «Op het moment dat het aantal fosfaatrechten in de markt onder het productieplafond zit, en er reductie van stikstofuitstoot is bereikt, wordt bij gerichte opkoop op basis van minnelijke verwerving door de overheid (al dan niet in het kader van extern salderen) de mogelijkheid geboden aan de veehouder om een deel van zijn rechten ter overname beschikbaar stellen aan boeren die de keuze maken voor kringlooplandbouw of op een emissiearme manier willen uitbreiden. De overheid zal hiervoor te zijner tijd een systeem uitwerken».

Het moment waarop bovengenoemd systeem in werking kan treden hangt af van het aantal fosfaatrechten in de markt en de behaalde reductie van de stikstofuitstoot. Het is op dit moment nog niet zeker dat het aantal fosfaatrechten eind dit jaar of begin volgend jaar structureel onder het productieplafond komt. Daarnaast staat de landbouw nog voor een forse opgave als het gaat om het terugbrengen van de stikstofemissie. Ik zal uw kamer daarom nader informeren over voornoemd systeem op het moment dat het aantal fosfaatrechten onder het productieplafond komt.

Om de reductie van de depositie van stikstof op daarvoor gevoelige habitats in Natura 2000-gebieden te verzekeren heeft het kabinet gekozen voor een stevige juridische borging van de stikstofdoelstelling in de vorm van een wettelijke verankering als een resultaatsverplichting. De Staat is in beginsel ook jegens derden gehouden om te voldoen aan de resultaatsverplichtende omgevingswaarde. De resultaatsverplichting biedt zekerheid dat de vereiste inzet geleverd zal worden om de beoogde stikstofdepositiereductie en natuurverbetering te bewerkstelligen waar wij gezien de uitspraak van de Raad van State reeds toe gehouden zijn. Het wettelijk voorgeschreven programma en een uitgebreide monitorings- en bijsturingssystematiek zijn wezenlijke instrumenten daarvoor. In het programma worden ook inspanningsverplichtende tussendoelen opgenomen. Zij zijn een extra hulpmiddel om tijdig te voldoen aan de resultaatsverplichtende omgevingswaarde en om ervoor te zorgen dat de in het programma opgenomen natuurmaatregelen tijdig worden uitgevoerd. Het wetsvoorstel en de amvb voorzien ook in een plicht om het programma te wijzigen als uit de monitoring blijkt dat met het programma niet kan worden voldaan aan de omgevingswaarde of aan een tussendoel.

Eerder heb ik uw Kamer in mijn brief van 18 december 2019 (Kamerstuk 28 625, nr. 281) geïnformeerd over de overheveling van € 71,5 mln. van pijler 1 naar pijler 2 binnen het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). De feitelijke overheveling heeft dit jaar plaatsgevonden en de middelen komen in 2021 onder pijler 2 beschikbaar. Omdat de onderhandelingen over het herziene GLB in Brussel zijn vertraagd zal het huidige plattelandsontwikkelingsprogramma (POP3) tijdens de transitieperiode worden verlengd en zullen de middelen afkomstig van de overheveling aan het budget voor de transitieperiode worden toegevoegd. Het Nationaal Strategisch Plan treedt pas in werking met het nieuwe GLB. Dat zal naar alle waarschijnlijkheid per 1 januari 2023 zijn.

Bestuurlijk is afgesproken dat, wanneer het Rijk en provincies de regelingen voor het verleasen en extern salderen met veehouderijbedrijven openstellen, zij deze regelingen na één jaar evalueren. De eerste evaluaties worden dus in het najaar van 2021 verwacht. Daarnaast is afgesproken dat de transacties met extern salderen maandelijks worden gemonitord, en wordt na een half jaar een tussenbalans opgemaakt.

Op dit moment wordt een verkenning uitgevoerd naar toekomstige vormen van vergunningverlening voor stikstofuitstotende activiteiten. Daarbij is het uitgangspunt dat de systematiek van toestemmingverlening op een andere en meer behulpzame manier (voor overheden, initiatiefnemers en de natuur) worden ingericht. Naast een analyse hiertoe van de huidige systematiek in de Wet natuurbescherming, wordt ook gekeken naar vergunningverlening uit andere domeinen en het buitenland om daar lessen uit te kunnen trekken.

Om rekening te kunnen houden met veranderende omstandigheden, bijvoorbeeld in klimaat, milieu, ziekte- of plaagdruk, de markt en maatschappij, moeten we de transitie inzetten naar toekomstbestendige kringlooplandbouw. De inzet in verschillende internationale gremia zal ook de integrale systeembenadering benadrukken. Nederland zet binnen de EU in op wijzigingen van Europese regelgeving met betrekking tot duurzame insectenkweek en veilige toelating in diervoeder en voedsel. Ook wordt er ingezet op de toelating van novel-foods, zoals kweekvlees, en de toepassing van nieuwe veredelingstechnieken. Waar relevant zullen deze innovatieve ontwikkelingen tevens worden meegenomen bij het bepalen van de Nederlandse inzet voor de Food Systems Summit en UNFCCC.

Ja, het Ministerie van LNV zet zich actief in voor het wegnemen van fytosanitaire handelsbelemmeringen in derde landen voor tal van producten, waaronder aardappelzaad (True Potato Seed).

Het Ministerie van LNV communiceert sinds 2017 naar de agro-foodsector en visserijsector dat de toekomstige relatie tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk (VK) in alle scenario’s ingrijpend zal veranderen. Voor de agrofood-handel en visserijsector betekent dit dat er meer belemmeringen zullen zijn in het handelsverkeer tussen de EU en het VK. Zo zal ongeacht de uitkomst van de onderhandelingen het derde landen regime voor import en export gaan gelden. Dit vergt aanpassingen van de keuringsdiensten en het bedrijfsleven. Om voorbereid te zijn op de toename van grenscontroleprocessen in het handelsverkeer tussen de EU en het VK is er extra capaciteit geworven en opgeleid voor de NVWA en de andere landbouw gerelateerde keuringsdiensten (KCB, Naktuinbouw en COKZ). Ook ondersteun ik het bedrijfsleven waar mogelijk bij de opzet van een private inspectiepost voor levende dieren. Zodra hier meer over bekend is wordt uw Kamer geïnformeerd.

Daarnaast is er doorlopend communicatie richting het agrarisch bedrijfsleven en de visserijsector via het Brexitloket en de Brexit Impact Scan. Parallel daaraan vindt er op regelmatige basis een LNV Brexit stakeholderbijeenkomst plaats, welke inmiddels weer geïntensiveerd zijn. De stakeholders worden doorlopend geüpdatet over de onderhandelingen en de nieuwste informatie met betrekking tot voorbereidingen voor het einde van de transitieperiode. Ook biedt de NVWA nog altijd serious games aan voor het bedrijfsleven om ondernemers te ondersteunen bij hun voorbereidingen op het aflopen van de overgangsperiode.

Tenslotte benadruk ik dat, ongeacht de uitkomst van de onderhandelingen, het aflopen van de overgangsperiode per 1 januari 2021 in alle gevallen gepaard zal gaan met aanpassingsfrictie voor alle partijen.

Naar verwachting zullen alle pelsdierhouderijen die in aanmerking komen voor nadeelcompensatie een aanvraag indienen in 2021. Naar verwachting zal de uitvoering niet volledig kunnen worden afgerond in 2021, daarom zijn in 2022 en 2023 nog bedragen voor uitvoeringskosten voorzien. Tot de uitvoering behoort ook de eventuele afhandeling van beroep en bezwaar.

Dierenwelzijn, dieraantallen en dierrechten vallen onder het toezicht van de NVWA. RvO.nl voert daarop administratief toezicht uit. De omgevingsdiensten houden toezicht op vergunningen, geuroverlast en uitstoot. De provincies en gemeenten zijn hierbij het bevoegd gezag.

De vergoeding per geruimde nerts hangt af van verschillende factoren. Bijvoorbeeld of het dier een fokdier is of een productiedier en van de leeftijd van het productiedier. De te vergoeden bedragen worden gerelateerd aan een gemiddelde pelsprijs van € 19,58.

Ik kan uw Kamer de KWIN-cijfers (Kwantitatieve Informatie Veehouderij) van vanaf 2014 verstrekken:

jaar	KWIN prijs (euro/pels)
2014	30,00
2015	35,00
2016	23,65
2017	27,15
2018	20,65
2019	19,58

Voordat het eerste nertsenbedrijf is geruimd heeft Wageningen Economic Research (WEcR) dit voorjaar een waardetabel voor nertsen opgesteld. De taxaties van de te ruimen bedrijven worden op deze waardetabel gebaseerd. Deze waardetabel was gebaseerd op marktgegevens van het seizoen 2019 omdat dit voorjaar, vanwege de humane COVID-19 crisis, vrijwel geen veilingen werden georganiseerd en zodoende geen actuele markgegevens beschikbaar waren. Aangezien er in de loop van het jaar meerdere (Internet)veilingen zijn geweest, heb ik WEcR gevraagd of het mogelijk is de waardetabel te actualiseren. De Nederlandse pelzen worden normaal verhandeld via veilingen in Denemarken en Finland. De opbrengsten van de verkochte pelzen op deze veilingen van dit jaar zijn door Wageningen Economic Research (WEcR) geanalyseerd. De gemiddelde prijzen van de verhandelde pelzen waren lager dat het jaar ervoor. Echter de veilinghuizen gaven aan dat de verhandelde hoeveelheden en de kwaliteit van de pelzen, die dit jaar zijn geveild, veel lager waren dan in een «normaal» jaar. Daardoor zijn deze geveilde pelzen niet representatief voor het totale aanbod. Omdat daarnaast geen gegevens beschikbaar zijn over de opbrengstprijzen op deze veilingen gekoppeld aan specifieke pelskwaliteiten van Nederlandse pelzen, kan niet worden berekend hoe zich dit jaar de prijs voor de Nederlandse pelzen relevante kwaliteiten heeft ontwikkeld. Concluderend betekent dit dat de veilinggegevens het niet toelaten om inzicht te krijgen in de gerealiseerde opbrengstprijzen van de Nederlandse pelzen op de verschillende veilingen in 2020.

Een streefwaarde is geen hard getal. De streefwaarde voor duurzame investeringen wordt bepaald aan de hand van de gerealiseerd percentage duurzame investeringen en bijvoorbeeld de te verwachten economische ontwikkelingen in de Nederlandse land- en tuinbouw. Het percentage voor 2025 is ook op deze manier bepaald.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 7.

De openstelling van de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen (Srv) is 15 januari 2020 gesloten. Sindsdien loopt de aangekondigde procedure van beoordeling van de aanvragen van aanmelders op onder meer voldoen aan de gestelde vereisten van de Srv, het bepalen van de zogenaamde geurscore, het berekenen van de subsidie die kan worden beschikt en daarop volgend het retourneren van het vereiste contract door de positief beschikte varkenshouder. Deze heeft na de beschikkingsdatum acht maanden om zijn varkenshouderijlocatie te beëindigen door middel van afvoeren van de dieren en de mest, conform de vereisten. Pas als het afvoeren van dieren en mest is gecontroleerd door de NVWA wordt de locatie als beëindigd beschouwd. Dat is tevens het moment dat niet langer sprake is van stikstofemissie en -depositie op stikstofgevoelige N2000-gebieden. Het effect op individuele N2000-gebieden is bijvoorbeeld afhankelijk van de exacte locatie van de varkenshouderijlocaties die wordt beëindigd, het aantal varkens, het type stal en effectueert op het moment waarop de beëindiging definitief is. Op dat moment kan ik laten berekenen hoeveel geuremissie op omwonenden is gereduceerd en hoeveel stikstofemissie en -depositie op Natura 2000-gebieden is gereduceerd.

De financiële stromingen voor dossiers als stikstof, klimaat en veenweide zijn met het oog op doelmatigheid primair gericht op het realiseren van de doelen zoals die zijn geformuleerd voor de desbetreffende dossiers waarvoor de middelen beschikbaar zijn gesteld en worden ingezet. Onderdeel van de doelmatigheid is daarbij ook het realiseren van nevendoelen en daarmee synergie zoals met betrekking tot het tegengaan van bodemdaling, stikstof-, CO₂- en lachgas reductie, versterken agrarisch verdienvermogen, realisatie van klimaat robuuste watersystemen en zoetwatervoorziening, biodiversiteit, goede bodem- en waterkwaliteit, behoud cultuurhistorische en landschappelijke waarden en vitaliteit en leefbaarheid van het platteland. Daar waar sprake is van gebiedsgerichte uitvoering onder regie van provincies houden zij daar rekening mee.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 204.

In het Klimaatakkoord is voor de periode tot en met 2030 € 276 mln. gereserveerd voor de veenweideaanpak. Hiervan is 176,5 mln. reeds aan de LNV begroting toegevoegd op artikel 22, onderdeel Klimaatimpuls natuur en biodiversiteit. Dit betreft middelen die bestemd zijn voor de impuls en voor de pilots en demo’s. De resterende middelen à € 99,5 mln. zijn bestemd voor de uitrol mix van maatregelen. Deze middelen staan gereserveerd op de Aanvullende Post van het Ministerie van Financiën en zullen na een goedgekeurd bestedingsplan naar de LNV-begroting worden overgeheveld.

Op dit moment kunnen nog geen uitspraken gedaan worden over hoe en in welke mate het verdunnen gecontroleerd wordt, omdat de precieze invulling van de stikstofbronmaatregel «verdunnen van mest» nog wordt uitgewerkt. Voor de verdunning die reeds plaats moet vinden bij gebruik van de sleepvoet op klei en veen geldt dat de boer of loonwerker die deze methode gebruikt tijdens een controle, direct aannemelijk moet kunnen maken dat de mest is verdund met water in de voorgeschreven verhouding. De wijze waarop is de verantwoordelijkheid van de landbouwer. Er vindt momenteel onderzoek plaats naar technische methoden die voorgeschreven zouden kunnen worden ter borging van de verdunning.

Veevoermaatregelen in de melkveehouderij maken deel uit van de structurele aanpak van de stikstofproblematiek (Kamerstuk 35 334, nr. 82). Deze maatregelen hebben tot doel om op rantsoenniveau te komen tot verlaging van het eiwitgehalte. Maatwerk is nodig om te komen tot het meest geschikte pakket van veevoermaatregelen, omdat ieder bedrijf uniek is. De begrote kosten zijn onder meer bedoeld voor de inzet van bedrijfscoaches en het opzetten van pilots. Voorzien is dat de verdere invulling hiervan onderdeel vormt van een op te stellen afsprakenkader met de betrokken sectorpartijen.

Bij de invulling is met verschillende partijen gesproken en zijn verschillende opties bekeken, zowel ten aanzien van de inhoudelijke invulling alsook in relatie tot mogelijke additionele financiering. Dit heeft geleid tot de vormgeving waarover ik uw Kamer op zeer korte termijn informeer met de brief over het omschakelfonds. Aanvulling van het fonds met middelen uit het GLB is gezien de urgentie van een omschakelfonds en de looptijd van het huidige GLB tot 2023, waarvan de middelen in belangrijke mate zijn vastgelegd, op dit moment niet opportuun. Dit neemt niet weg dat we bij de invulling van het GLB-Nationaal Strategisch Plan goed moeten kijken hoe de beschikbare instrumenten onder het omschakelfonds en het GLB elkaar kunnen aanvullen en versterken. Binnen het huidige belastingstelsel zijn er mogelijkheden om als ondernemer een belastingvoordeel te behalen, te weten door het onder voorwaarden toepassen van de milieu-investeringsaftrek (MIA) en de Willekeurige afschrijving milieu-investeringen (Vamil). Dit zijn regelingen om fiscaal voordelig te investeren in milieuvriendelijke technieken. De regeling groenprojecten is een fiscaal instrument gericht op de financiering van duurzame innovatieve projecten met bovenwettelijke milieuwinst.

Het Klimaatakkoord bevat voor de sector Landbouw en Landgebruik een aparte Kennis en Innovatie Agenda (KIA). In deze KIA worden de kennisacties (onderzoek, experimenten, pilots en deskundigheidsbevordering) beschreven die nodig zijn om de ambities uit het Klimaatakkoord te kunnen realiseren. Kweekvlees is één van de innovatieve ontwikkelingen.

Het voornemen van de gerichte opkoop van veehouderijen is aangekondigd in de brief van 7 februari 2020 (Kamerstuk 35 334, nr. 44). Daartoe is totaal € 350 mln. gereserveerd: vanuit het Klimaatakkoord is € 100 mln. beschikbaar gesteld voor het realiseren van emissiereductie en aanvullend hierop is nog € 250 mln. uit de begrotingsreserve Stikstof beschikbaar gesteld. De beschikbaar gekomen middelen konden op dat moment worden vrijgemaakt, vooruitlopend op de besluitvorming over de structurele aanpak en de budgettaire besluitvorming over de voorjaarsnota. De middelen worden in tranches van € 100, € 100 en € 150 mln. beschikbaar gesteld. De 1^e tranche gaat dit najaar van start. De tweede en derde zullen naar verwachting in 2021 en 2022 plaatsvinden. Uitgangspunt daarbij is dat gewaarborgd wordt dat het geld kosteneffectief/doelmatig wordt besteed. Daartoe zijn evaluatie momenten in de regeling ingebouwd. Het houden van evaluaties is randvoorwaardelijk voor het verstrekken van middelen voor de volgende tranche. Deze maatregel is inderdaad schaalbaar. Een toekomstig kabinet kan besluiten om additioneel budget beschikbaar te stellen.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar antwoord op vraag 210.

Dergelijk wetenschappelijk advies is reeds beschikbaar. In het rapport «Weidegang in beweging», WUR 2005 (https://edepot.wur.nl/19463), is in hoofdstuk 4 aangegeven dat weidegang via natuurlijk gedrag en diergezondheid een positieve bijdrage levert aan het welzijn van melkvee. Ten aanzien van het rantsoen betekent meer weidegang een hoger aandeel vers gras waarop het rantsoen aangepast kan/moet worden. Dit betreft met name een verlaging van de hoeveelheid eiwit in de bijvoeding.

Ook voor weidegang van koeien die meer dan 720 uren per jaar weidegang hebben zijn in principe geen meerkosten verbonden. Wel vereist weidegang de nodige aandacht van de ondernemer. Uit de resultaten van het onderzoeksrapport «Economisch weiden», WUR 2013 (https://edepot.wur.nl/260278) blijkt dat de grasopname door weidende koeien een cruciale factor is voor een economisch succesvolle beweiding. Hoe hoger de droge stofopname vanuit weidegang, hoe groter het voordeel. Een andere belangrijke conclusie is dat voor optimaal financieel voordeel een beweidingsstrategie consequent doorgevoerd moet worden. Om economisch voordeel van weiden te hebben, zal het graslandmanagement goed in orde moeten zijn en zal de hoeveelheid opgenomen vers gras voldoende moeten zijn.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar antwoord op vraag 215.

Het bevorderen van kavelruil is een verantwoordelijkheid van de provincies. Hiervoor wordt veelal gebruik gemaakt van de mogelijkheden van het GLB/POP. De financiële inzet van provincies voor kavelruil kan jaarlijks verschillen. Voor 2021 is er voor genoemde activiteiten via het POP zo’n € 2,7 mln. beschikbaar (provinciale en EU-cofinancieringsmiddelen gezamenlijk).

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 99.

Op dit moment is nog niet in beeld te brengen hoeveel van het beschikbare subsidieplafond van € 450 mln. daadwerkelijk zal worden gebruikt voor de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen (Srv). Mijn beeld is dat dit helder wordt tegen het einde van dit jaar. Ik zal daarna bezien hoe om te gaan met de feiten rondom de Srv en de beschikbaar gestelde middelen.

Op basis van het aantal gehouden dieren volgens de Gecombineerde Opgave in 2020 en uitgaande van het minimum aantal dieren per diercategorie, dat Wageningen Environmental Research (WER) in 2015 heeft gehanteerd voor het onderscheiden van een megastal, zijn er nu in totaal 942 grote stallen. In onderstaande tabel is per diercategorie het aantal grote stallen weergegeven en het percentage megastallen t.o.v. het totaal aantal stallen per diercategorie.

Minimaal aantal dieren per diercategorie in een grote stal	Aantal grote stallen	Totaal aantal stallen	% megastallen t.o.v. het totaal aantal stallen
Rundvee: totaal aantal stallen met rundvee		29.459
250 melkkoeien	522		1,8
2.500 vleeskalveren	14		0,1
Varkens: totaal aantal stallen met varkens		4.974
7.500 vleesvarkens	59		1,2
1.200 fokvarkens	243		4,9
7.500 vleesvarken en 1.200 fokvarkens	7		0,1
Pluimvee: totaal aantal stallen met pluimvee		2.196
220.000 vleeskuikens	15		0,7
120.000 leghennen	82		3,7
	942	36.629

De middelen inzake de gerichte opkoop worden in tranches van € 100, € 100 en € 150 miljoen beschikbaar gesteld. Na elke tranche vindt een kwalitatieve en kwantitatieve evaluatie plaats op basis waarvan een volgende tranche kan worden bijgesteld. Ik zal uw Kamer daar na elke evaluatie over informeren. Tevens krijgt de Tweede Kamer door middel van het jaarverslag als onderdeel van de begrotingsstukken inzicht in de besteding van de middelen. Daarnaast heeft het kabinet het voornemen om een monitoringssystematiek vast te leggen in het Besluit natuurbescherming. Onderdeel daarvan is een tweejaarlijkse tussentijdse rapportage van de voortgang en gevolgen van bronmaatregelen ten aanzien van de reductieopgave en omgevingswaarde. Hiervoor verwijs ik ook naar de memorie van toelichting bij het voorstel tot Wijziging van de Wet natuurbescherming (stikstofreductie en natuurverbetering) dat op 13 oktober jl. aan uw Kamer is aangeboden.

Er wordt nog gewerkt aan de vormgeving van de natuurbank. Een precieze onderverdeling in de besteding van middelen is dan ook nog niet te geven. Compensatienatuurmaatregelen kunnen kwaliteitverbeterende maatregelen zijn of oppervlakte-uitbreiding.

Ja, dat klopt. Zowel in 2020 als in 2021 wordt € 6,55 mln. onttrokken aan de Begrotingsreserve Stikstof. Van dit bedrag wordt € 6,3 mln. besteed aan een pilot en € 0,25 mln. aan het opzetten van de natuurbank. Mede op basis van de pilot wordt bepaald welke maatregelen het meest effectief zijn als compensatienatuur-maatregel. De maatregelen kunnen kwaliteitsverbetering betreffen en oppervlakte-uitbreiding en plaatsvinden binnen Natura 2000, in NNN gebieden en daarbuiten. In de pilot is daarbij het streven om meerdere typen compensatienatuur-maatregelen te realiseren, zodat we inzicht en ervaring opbouwen die we kunnen gebruiken bij de besteding van de resterende € 111,9 mln. voor de natuurbank. Na het evalueren van de pilot zullen deze resterende middelen op basis van een goedgekeurd bestedingsplan, uitgesplitst naar de kosten voor de compensatienatuur-maatregelen en de organisatiekosten, aan de Begrotingsreserve Stikstof worden onttrokken.

De milieueffectrapportage brengt de gevolgen van een voorgenomen project in kaart en vergelijkt verschillende alternatieven. De alternatieven kunnen bijvoorbeeld een andere locatie omvatten, natuurherstel of natuurcompensatie. De effecten op de beschermde soorten en Natura 2000-gebieden zijn onderdeel van de rapportage en staan beschreven in het opgestelde milieueffectrapport. Dit geldt voor alle projecten die m.e.r.-plichtig zijn, dus ook voor projecten in het kader van rijksinfrastructuur, waterveiligheid en defensie.

Wanneer blijkt dat een voorgenomen project significante effecten kan hebben voor een Natura 2000-gebied, voert het project een passende beoordeling uit. In beginsel kan het bevoegd gezag uitsluitend een vergunning op grond van de Wet natuurbescherming verlenen als het de zekerheid heeft verkregen dat de natuurlijke kenmerken niet worden aangetast. Dit kan een project bijvoorbeeld doen door schade aan de natuur te beperken met mitigerende maatregelen. Het is niet altijd mogelijk om met zekerheid uit te sluiten dat de natuurlijke kenmerken van een Natura 2000-gebied aangetast worden. Als voor het project geen alternatieven zijn, het project nodig is om een dwingende reden van groot openbaar belang en compenserende maatregelen worden getroffen om te waarborgen dat de algehele samenhang van Natura 2000 bewaard blijft, kan het bevoegd gezag toch een vergunning afgeven. Het realiseren van de compenserende maatregelen kost tijd en bundeling van de verschillende maatregelen kan robuustere natuur opleveren. Daarom richt ik een natuurbank op met compenserende maatregelen, die op voorraad beschikbaar zijn voor de projecten met een dergelijke dwingende reden van groot openbaar belang. Deze natuurbank is prioritair gericht op veiligheidsprojecten zoals waterveiligheid, wegenveiligheid en defensie. Het kabinet heeft geld beschikbaar gesteld voor de maatregelen van de natuurbank, waardoor zij niet meer uit het projectbudget gefinancierd hoeven te worden.

Vanuit de middelen Innovatie op het boerenerf (2020 -2023) wordt in 2020 € 1.055.000 uitgegeven. Dit betreft (1) subsidie aan de scholen voor het Scholingsprogramma stikstof in de landbouw, aangeboden door de groene hogeronderwijsinstellingen en (2) de voorbereiding van de subsidiemodule en de uitvoeringskosten via RvO.nl en het Ministerie van LNV. Het uitgegeven bedrag is nog beperkt ten opzichte van het budget van € 45 mln. dat beschikbaar is voor Innovatie op het boerenerf uit de middelen voor de stikstofproblematiek, omdat sommige kosten pas in 2021 worden verwacht. Dit betreft bijvoorbeeld de declaraties van de adviseurs en hogeronderwijsinstellingen en de betalingen van de subsidieaanvragen voor samenwerkingsprojecten (deze subsidies worden op kasbasis betaald op het moment dat RVO de betalingen aan derden verricht).

Momenteel is voorzien dat de openstelling begin 2021 zal plaatsvinden.

De extra middelen worden ingezet om de basisvoorwaarden voor het goed functioneren van de organisatie in te regelen, zoals structureel teamoverleg en ruimte voor intervisie, intercollegiale toetsing en opleidingen. Dat zijn noodzakelijke voorwaarden voor het bevorderen van uniform toezicht. Daarnaast worden verbeteringen doorgevoerd om doorlooptijden van rapporten van bevindingen te versnellen, worden er richtsnoeren ontwikkeld voor een eenduidiger beoordeling van te transporteren dieren, wordt het aantal openstaande internationale meldingen teruggebracht en wordt er gewerkt aan verdere standaardisering van de werkprocessen en eenduidige toepassing van het interventiebeleid.

In onderstaande tabel de totale beleidsuitgaven aan kennis en innovatie vanuit de LNV-begroting 2015–2020 (exclusief apparaatsuitgaven) op basis van het Rijks Jaarverslag (RJV) LNV en data uit het financieel systeem LNV.

Omschrijving/jaar	Bedragen x € 1 miljoen
	2015	2016	2017	2018	2019	2020*
Totaal gerealiseerde beleidsuitgaven kennis en innovatie	235	193	188	213	220	248

In onderstaande tabel de meerjarige begrote beleidsuitgaven aan kennis en innovatie vanuit de LNV-begroting, periode 2021–2025.

Omschrijving/jaar	Bedragen x € 1 miljoen
	2021	2022	2023	2024	2025
Totaal begrote beleidsuitgaven kennis en innovatie	230	222	219	206	206

De meerjarige dalende lijn is het gevolg van een aantal oorzaken. De voornaamste is dat voor een aantal nog te programmeren onderzoeken het budget op andere begrotingsonderdelen van de LNV-begroting staat en later in het begrotingsjaar 2021 alsnog wordt toegevoegd aan artikel 23, Kennis en innovatie. Het gaat dan bijvoorbeeld over de (tijdelijke) middelen die vanuit de enveloppes voor klimaat en stikstof worden ingezet voor kennis en innovatie. Deze systematiek is standaard binnen de programmering van kennis en innovatie. Verder is sprake van meerjarige uitfinanciering van aflopende onderzoeksprojecten, die al voor 2022 gestart zijn. Tot slot lopen de beschikbare middelen voor het programma Innovatie op het boerenerf na 2023 af.

In onderstaande tabel is de totaal gerealiseerde LNV-beleidsuitgaven (exclusief apparaatsuitgaven) afgezet tegen de totaal gerealiseerde LNV-beleidsuitgaven voor kennis en innovatie over de jaren 2010–2020 op basis van het RJV LNV en data uit het financieel systeem LNV.

Omschrijving	Bedragen x € 1 miljoen
	2010	2011*	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020**
Totaal gerealiseerde beleidsuitgaven LNV	1.719	2.090	1.094	1.107	998	668	642	730	779	1.395	1.829
Totaal gerealiseerde beleidsuitgaven kennis en innovatie	303	296	260	272	256	235	193	188	213	220	248
Verhouding beleidsuitgaven kennis en innovatie t.o.v. totaal beleidsuitgaven LNV	18%	14%	24%	25%	26%	35%	30%	26%	27%	16%	14%

De hoogte van de totale beleidsuitgaven in de eerste periode 2010 tot en met 2017 is sterk beïnvloed door de bekostiging van het Groen onderwijs (is in 2017 overgegaan naar OCW). In de totale beleidsuitgaven kennis en innovatie zitten over de periode 2010–2015 ook de zgn. Groene onderwijsvernieuwingssubsidies voor kennis, innovatie en educatie gericht op het Groen onderwijs (School als Kenniscentrum). Na 2015 zijn deze middelen vervallen als gevolg van een taakstelling. De hogere oploop van de totaal gerealiseerde beleidsuitgaven in 2019 en naar verwachting 2020 houdt grotendeels verband met het instellen van een begrotingsreserve stikstof in 2019 en de enveloppes klimaat en stikstof. Hierin zitten ook extra kennis- en innovatie-uitgaven.

De Borgstelling MKB-landbouwkredieten (BL) is bestemd voor agrarische ondernemers in de land- en tuinbouw, die om een benodigde financiering mogelijk te maken voor een rendabel investeringsplan, een balans-ondersteuning nodig hebben. Een financier, meestal een bank, verleent dan aan de agrarische ondernemer een krediet, waarvoor de overheid deels borg staat.

Een basis-borgstelling (voor een krediet tot maximaal € 1,2 mln.) wordt door de bank of financier alleen getoetst aan eisen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen, waaronder dierenwelzijn.

Brazilië en de VS zijn de grootste exporteurs van soja. De Europese import van sojabonen uit Brazilië is sinds 2018 inderdaad sterk toegenomen. De redenen voor deze sterke stijging zijn een combinatie van factoren zoals jaar op jaar recordoogsten van soja in Brazilië en de voor export gunstige wisselkoers van de Braziliaanse Reaal. Tegelijkertijd was er ondanks de handelspolitieke en geopolitieke spanningen tussen de VS en China een geleidelijk herstel van de export van noord Amerikaanse soja richting China en daardoor minder aanvoer richting Europa.

Het Ministerie van LNV geeft ieder jaar opdracht voor het maken van de monitor duurzaam voedsel, waarin overzicht wordt gegeven van de consumentenbestedingen aan voedsel dat op een duurzamere manier geproduceerd wordt. In deze monitor wordt duurzaam voedsel gedefinieerd als voedsel waarbij tijdens de productie en verwerking meer rekening is gehouden met milieu, dierenwelzijn en/of sociale aspecten dan wettelijk verplicht is. En die door consumenten op één of meer aspecten als duurzaam kunnen worden herkend via een keurmerk dat tot stand komt met een onafhankelijke controle.

Het aantal aangenomen moties sinds de beëdiging van het kabinet-Rutte III op 26 oktober 2017 tot en met 30 oktober jl. op het beleidsterrein van de Minister van LNV bedraagt 217. Hiervan zijn op 4 november 2020 een aantal van 146 moties door het Ministerie van LNV geregistreerd als «uitgevoerd» en 71 moties geregistreerd als «onderhanden». Op basis van deze cijfers bedraagt het percentage moties dat nog niet is uitgevoerd 32,7%. Hierbij merk ik op dat bepaalde «uitgevoerde» moties de blijvende inzet van het kabinet vergen. En dat aan de uitvoering van «onderhanden» moties ook nu wordt gewerkt zonder dat deze nog aangemerkt kunnen worden als «uitgevoerd», bijvoorbeeld omdat deze een permanent karakter hebben of nog tijd in beslag nemen. Een algemene verklaring voor het percentage uitgevoerde moties is niet te geven, omdat dit per motie verschilt. Over de wijze van uitvoering van moties wordt uw Kamer in principe geïnformeerd met brieven en jaarlijks bij de LNV-begroting.

De mate van duurzame bevissing wordt aan de hand van de Sustainable Harvest Indicator (SHI) geanalyseerd. Is de F (visserijmortaliteit) hoger dan het MSY advies voor de visserijmortaliteit (Fmsy) dan wordt er harder op een soort gevist dan volgens het MSY principe duurzaam wordt geacht (dus F/Fmsy > 1). Daarbij wil ik wel aangeven dat een visserijmortaliteit hoger dan Fmsy niet direct betekent dat de soort wordt overbevist. Dit heeft te maken met onzekerheden, bandbreedtes in de verwerking van de visserijdata en andere factoren binnen een visbestand.

De SHI wordt ieder jaar in het vlootverslag door Wageningen Marine Research (WMR) berekend. Ik zal de vraag beantwoorden met verwijzing naar de gegevens uit het vlootverslag 201811. De SHI van onderstaande bestanden, gevangen door één of meer van de volgende vlootsegmenten: pelagisch, boomkor > 24–40m of boomkor > 40m, is hoger dan 1.

Bestand
Blauwe wijting in de Noordoost-Atlantische Oceaan
Haring in de Ierse Zee, Keltische Zee en het zuidwesten van Ierland
Makreel in de Noordoost-Atlantische Oceaan
Horsmakreel in de Noordoost-Atlantische Oceaan
Kabeljauw in de Noordzee, oostelijke Engels Kanaal en Skagerrak
Schelvis in de Noordzee, ten westen van Schotland en Skagerrak
Schelvis in de zuidelijke Keltische zeeën en het Engelse Kanaal
Wijting in de Noordzee en oostelijke Engels Kanaal
Wijting in de zuidelijke Keltische Zeeën en westelijk Engels Kanaal
Hondstong in de Noordzee, Skagerrak en Kattegat, oostelijk Engels Kanaal
Tong in Skagerrak en Kattegat, westelijke Oostzee
Tong in de Noordzee

De SHI wordt berekend op basis van informatie uit de adviezen van de International Council for the Exploration of the Sea (ICES). Dit betekent dat de visserijsterfte van de hele Europese vloot en ook derde landen meegenomen wordt. Er wordt dus niet specifiek gekeken naar het Nederlandse aandeel. Zo tonen de benuttingscijfers voor Nederland in 2018 aan dat voor alle genoemde soorten de vangsten de vangstmogelijkheden niet overschreden zijn.

Voor wat betreft de vraag naar de soorten waar geen cijfers bekend zijn is het volgende te zeggen. In 2019 heeft ICES adviezen opgesteld voor 264 bestanden, van deze bestanden is er voor 151 niet genoeg data beschikbaar om SHI te berekenen. Dat betekent overigens niet dat er geen cijfers bekend zijn, maar enkel dat de indicator voor de berekening van overbevissing hier niet kan worden toegepast. Voor een overzicht van alle bestanden en de datacategorie verwijs ik u naar de website van ICES (https://sid.ices.dk/default.aspx).

Zoals aangegeven in vraag 242 is de Sustainable Harvest Indicator (SHI) gebaseerd op de verhouding tussen visserijmortaliteit (F) en de gewenste visserijmortaliteit als de MSY-benadering gevolgd wordt (Fmsy).

De formule voor de SHI is als volgt:

De letter F staat hierbij voor de visserijmortaliteit van een soort in een specifiek jaar. De afkorting Fmsy staat voor de visserijmortaliteit die door ICES bepaald is als de F waarbij er volgens MSY-benadering gevist wordt. V staat voor de «value of the landings» oftewel de waarde in euro’s van de vangsten van de soort in het specifieke jaar.

Boven de breukstreep wordt voor elke soort de verhouding F/Fmsy berekend en vermenigvuldigd met de waarde van de vangsten van die soort. Dit wordt voor alle soorten bij elkaar opgeteld, en gedeeld door de som van de gehele waarde van de vangsten van het vlootsegment.

De verandering is gebaseerd op een evaluatie en terugkoppeling van de Europese Commissie over de rekenmethodiek. Deze verandering wordt beschreven en geanalyseerd in het recent rapport van Wageningen Marine Research (WMR) «Indicators of the balance between fleet capacity and fishing opportunities: discrepancies between the Dutch national fleet report and STECF»

Het Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer (ANLb) is onderdeel van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, pijler 2 (Plattelands Ontwikkelingsprogramma 3) en is een belangrijk instrument om de teruggang van diersoorten in het agrarisch leefgebied-POP3 terug te dringen. Concrete acties die worden uitgevoerd zijn bijvoorbeeld rasteren ten behoeve van nestbescherming tegen predatoren, uitgesteld maaibeheer, aanleggen plas-dras, kruidenrijk grasland, bloemrijke randen en natuurvriendelijke oevers. Veel van deze maatregelen, in het bijzonder bloemrijke randen en natuurvriendelijke oevers, zien op meer dan alleen broedvogels en zijn ook goed voor kruipende, bodem- en vliegende insecten, waaronder vlinders. 2021 is een transitiejaar tussen het oude GLB 2014–2020 en het nieuwe GLB 2021–2027. Voor het transitiejaar 2021 is voor het ANLb € 76 mln. beschikbaar. Dit bedrag is als volgt opgebouwd: € 7 mln. overheveling pijler 1 naar pijler 2 GLB, € 34,5 mln. EU en € 34,5 mln. provincies (decentralisatiemiddelen Natuurpact). Daarnaast ondersteun ik ook individuele projecten die specifiek gericht zijn op het verbeteren van de leefomgeving voor bestuivers, vogels en andere agrarische biodiversiteit, zoals het Interreg programma «FABulous Farmers» via bloemrijke akkerranden.

Naast de investeringen in inrichting en beheer financiert het Ministerie van LNV onderzoek ten behoeve van kennisontwikkeling en -overdracht, monitoring en evaluatie. Voorbeelden van onderzoek zijn o.a.: gruttomonitoring (RUG), predatie (SOVON), scenariostudie akkervogels (RUG), kennismakelaar boerenlandvogels (Van Hall Larenstein), Boerenlandvogelbalans (SOVON, LandschappenNL) en het Boeren Insecten Meetnet Agrarisch Gebied (LTO, BoerenNatuur, Vlinderstichting). In 2021 wordt aan dergelijke onderzoeken circa € 1 mln. besteed.

100% doelbereik van de Vogel- en Habitatrichtlijn is een opgave voor de lange termijn. Hier is geen specifiek jaartal aan verbonden. Uit onderzoek blijkt dat het doelbereik kan toenemen van 53% in 2019 naar 64% in 2027 met de afspraken uit het Natuurpact. Daarbovenop zorgen de maatregelen van de structurele aanpak van de stikstofproblematiek naar verwachting voor een extra positief effect op het VHR-doelbereik. De maatregelen gericht op natuurversterking krijgen met het Programma Natuur, dat zich primair richt op stikstofgevoelige natuur, verdere invulling. Het volledig realiseren van de condities voor een gunstige staat van instandhouding is mede afhankelijk van een goede basiskwaliteit natuur buiten beschermde gebieden en een natuurinclusieve samenleving voor algeheel biodiversiteitsherstel. Daarom omvat het programma Natuur ook een agenda natuurinclusief (2021–2050) en richt het interdepartementaal programma versterken biodiversiteit zich op de transitie naar een natuurinclusieve samenleving.

Het kabinet streeft er naar tot een volledige gunstige staat van instandhouding te komen conform de Habitatrichtlijn en daarvoor de condities in gebieden te verbeteren. Aan het volledig bereiken van de doelen van de Vogel- en Habitatrichtlijn is in de EU geen specifiek jaartal verbonden.

Er zijn geen volledige natuurgebieden waar alle economische activiteiten wettelijk zijn verboden. Beschermde natuurgebieden in Nederland zijn, binnen de lokale ruimtelijke kaders, veelal multifunctioneel. Activiteiten die de natuur niet schaden mogen daar plaatsvinden, mits de initiatiefnemer daarvoor de nodige toestemmingen heeft.

Drie slachthuizen hebben voor de zomer te maken gehad met grote clusters van besmettingen ofwel brandhaarden. Voor meer informatie hierover verwijs ik naar het antwoord op vraag 3.

Drie slachthuizen hebben dit jaar op aanwijzen van de Veiligheidsregio (tijdelijk) hun deuren moeten sluiten vanwege coronabesmettingen (peildatum 5 november 2020). Daarnaast heeft de NVWA meerdere keren het slachtproces tijdelijk stilgelegd, omdat de naleving van de RIVM-richtlijnen ten aanzien van corona verbetering behoefde. Recent heeft een vleesverwerker vanwege coronabesmettingen in afstemming met de Veiligheidsregio en de GGD tijdelijk de deuren gesloten.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 29.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 30.

Kweekvlees kan een rol spelen in het licht van onze doelen als het gaat om uitstoot van CO₂ en andere broeikasgassen en stikstof. De precieze effecten zullen nader worden onderzocht. Hierover wordt overleg gevoerd met de WUR.

Verlaging van het ruw eiwitgehalte op rantsoenniveau moet op nationaal niveau bijdragen aan verdunning van de stikstofdeken. Het ligt daarom in de rede om de aanvoer van eiwit met ruwvoer en krachtvoer op nationaal en/of sectorniveau te monitoren, zoals dit nu reeds door CBS wordt gedaan en gepubliceerd in de Mineralenbalans landbouw. Zoals in het antwoord op vraag 208 is aangegeven, is voorzien dat het verlagen van het ruw eiwit in veevoer vorm krijgt in een afsprakenkader met de betrokken sectorpartijen. Onderdeel van dat afsprakenkader zal ook zijn hoe de verlaging op individueel bedrijfsniveau gestalte kan krijgen.

De NVWA houdt geen systematische gegevens bij van hoeveelheden afgekeurd pluimveevlees, maar wel van het aantal dood aangevoerde dieren en de bij de post mortem keuring afgekeurde dieren.

De NVWA houdt geen systematische gegevens bij van hoeveelheden afgekeurd roodvlees, maar wel van de totale aantallen afgekeurde dieren. Zie hierbij de tabel die ook bij het antwoord op vraag 257 staat opgenomen:

Diersoort	Aantal aangeboden	Totaal Afgekeurd
Eenhoevig dier	1.959	25
Geit	167.449	1.019
Gekweekt damhert	1.582	1
Gekweekt edelhert	586	0
Kalf	1.591.750	4.440
Lama	9	0
Rund	473.893	9.009
Schaap	559.648	657
Varken	15.685.558	66.409
Totaal	18.482.434	81.560

Eenden	42.225
Kippen	159.931
Vleeskuikens	6.698.273
Totaal	6.900.429

De NVWA houdt de totale aantallen afgekeurde dieren bij, zonder onderscheid in afkeur bij de ante- of post mortem keuring. Zie hiervoor de volgende tabel:

Diersoort	Aantal aangeboden	Totaal Afgekeurd
Eenhoevig dier	1.959	25
Geit	167.449	1.019
Gekweekt damhert	1.582	1
Gekweekt edelhert	586	0
Kalf	1.591.750	4.440
Lama	9	0
Rund	473.893	9.009
Schaap	559.648	657
Varken	15.685.558	66.409
Totaal	18.482.434	81.560

Het is aan de voorzitter van de veiligheidsregio om in het kader van infectieziektenbestrijding om per geval de meest geëigende (beheers)maatregelen te nemen. De voorzitter van de veiligheidsregio wordt hierover geadviseerd door de GGD. Ik wijs uw Kamer voor meer informatie ook op de antwoorden op schriftelijke vragen van de leden Moorlag en Gijs van Dijk (beide PvdA)(Aanhangsel Handelingen II, 2019/20, nr. 3521) van de leden Smeulders en Bromet (beide GroenLinks)(Aanhangsel Handelingen II, 2019/20, nr. 3522), van het lid De Groot (D66)(Aanhangsel Handelingen II, 2019/20, nr. 3548) en van de leden De Groot en Van Beukering-Huijbregts (beide D66)(kenmerk 2020D42019).

Het is aan de voorzitter van de veiligheidsregio om in het kader van infectieziektenbestrijding om per geval de meest geëigende (beheers)maatregelen te nemen. De voorzitter van de veiligheidsregio wordt hierover geadviseerd door de GGD. Ik wijs uw Kamer voor meer informatie ook op de antwoorden op schriftelijke vragen van het lid Wassenberg (PvdD)(Aanhangsel Handelingen II 2019/20, nr. 3708) en van Smeulders en Bromet (beide GroenLinks) (kenmerk 2020D42020).

Het is aan de voorzitter van de veiligheidsregio om in het kader van infectieziektenbestrijding om per geval de meest geëigende (beheers)maatregelen te nemen. De voorzitter van de veiligheidsregio wordt hierover geadviseerd door de GGD. Ik wijs uw Kamer voor meer informatie ook op de antwoorden op schriftelijke vragen van de leden Jasper van Dijk en Futselaar (beiden SP) (Aanhangsel Handelingen II 2019/20, nr. 3091), van de leden De Groot en Van Weyenberg (beide D66) (Aanhangsel Handelingen II 2019/20, nr. 3246) en van het lid Asscher (PvdA) (Aanhangsel Handelingen II, 2019/2020, nr. 3278).

Het is aan de voorzitter van de veiligheidsregio om in het kader van infectieziektenbestrijding om per geval de meest geëigende (beheers)maatregelen te nemen. De voorzitter van de veiligheidsregio wordt hierover geadviseerd door de GGD. De GGD heeft begin juni het voltallige personeel van het bedrijf getest, naar aanleiding van verontrustende berichten over branchegenoten. De uitslagen van de testen gaven geen aanleiding voor aanvullende maatregelen.

De Minister van VWS heeft alle 25 GGD’en benaderd met de vraag hoeveel steekproeven zij gedaan hebben. In mei en juni zijn er diverse steekproeven gedaan. Bij Van Rooi Meat in Helmond zijn twee steekproeven gedaan waarbij 21 respectievelijk 31 medewerkers positief testten. Bij Vion Groenlo is een steekproef en een 100% test gedaan met als uitkomst 45 respectievelijk 147 positieve geteste medewerkers. Bij Vion Boxtel testte 17% van de 117 personen in de steekproef positief. Bij Westfoort in IJsselstein is het personeel vrijwillig getest, waarbij ongeveer 6% positief van de medewerkers werd bevonden.

De Minister van VWS heeft alle 25 GGD’en benaderd met de vraag hoeveel steekproeven zij hebben gedaan. Van de periode na juni schetsen GGD’en het volgende beeld. Negen GGD’en hebben de Minister van VWS gemeld dat er geen slachthuizen in hun regio zijn of alleen kleine slachthuizen met een zeer gering aantal medewerkers waardoor steekproeven niet aan de orde zijn. De andere GGD’en gaven aan allemaal contact te hebben gehad of nog steeds in contact te staan met de slachthuizen in hun regio. Sinds de brandhaarden in mei en juni zijn er geen signalen meer geweest van nieuwe brandhaarden in slachthuizen, zoals gemeld in de brief van 27 oktober jl. (kenmerk 2020D42594). Daarom hebben er, op één regio na, geen risicogerichte steekproeven meer plaats gevonden. GGD Noord- en Oost Gelderland heeft in juli nog vier steekproeven gehouden bij Vion in Groenlo. In totaal zijn 100 medewerkers getest waarbij geen besmettingen werden aangetroffen.

De NVWA registreert het daadwerkelijke slachttempo niet en kan dan derhalve geen gemiddeld slachttempo berekenen. Afhankelijk van de specifieke omstandigheden van een slachthuis kan de snelheid fluctueren, maar dient deze te allen tijde onder de voor dat bedrijf maximaal toegestane snelheid te blijven. De NVWA heeft na toetsing van de beheersing van het slachtproces per slachthuis, toestemming verleend voor een maximale bandsnelheid die voor de genoemde bedrijven varieert tussen de 650 – 675 karkassen per uur. Uit de registratie van de NVWA blijkt dat er in de periode maart tot en met september 2020 bij deze bedrijven in totaal 5,6 miljoen dieren zijn geslacht. Dat is bij benadering per slachthuis circa 221.000 karkassen per maand.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 264.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 264.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 264.

Er zijn tot op heden geen signalen over risicovolle situaties in pluimveeslachthuizen. Er zijn dan ook geen steekproeven gedaan.

Maatregelen zijn gericht op het voorkomen van verspreiding van het virus. Dat is in Nederland niet anders dan in Duitsland. Doel van de maatregelen is onder andere het vergroten van de afstand tussen medewerkers tijdens het vervoer van en naar het werk, op de werkvloer en tijdens pauzes. Hoe die maatregelen precies ingevuld worden, hangt af van de inrichting van het slachthuis, die voor elk slachthuis uniek is. Ik verwijs u verder naar de brief van de Minister van VWS van 27 oktober 2020 (kenmerk 2020D42594).

In een aantal slachthuizen in Duitsland waar brandhaarden zijn geconstateerd, is de slachtsnelheid verlaagd. Navraag in Duitsland leert dat dit niet ten algemene geldt voor slachthuizen in Duitsland, maar dat het verlagen van de slachtsnelheid in sommige gevallen als voorwaarde gesteld is aan de betreffende slachthuizen. Welke juridische grondslag hiervoor gebruikt wordt is onduidelijk. Juridisch gezien blijkt het op dit moment in Nederland niet mogelijk om slachthuizen op te dragen de slachtsnelheid per direct (structureel) te verlagen, ook niet in relatie tot COVID-19. Ik heb uw Kamer daarover in mijn brief van 27 oktober 2020 (kenmerk 2020D42421) geïnformeerd.

Uit navraag blijkt verder dat medewerkers in slachthuizen in Duitsland extra worden getest. In Nederland kan iedereen met klachten zich laten testen bij de GGD of bij commerciële aanbieders. Verder voeren slachthuizen gezondheidschecks uit bij binnenkomst met bijvoorbeeld temperatuurmetingen en vragenlijsten en laten sommige slachthuizen zelf testen uitvoeren, zoals ook gemeld in bovengenoemde brief van de Minister van VWS van 27 oktober 2020. Tot slot hebben de slachthuizen aangegeven dat (ingehuurde) medewerkers worden doorbetaald bij ziekte.

De NVWA volgt qua testbeleid het landelijke beleid: bij klachten laten medewerkers van de NVWA en van KDS zich testen. Er zijn geen steekproefsgewijze coronatests uitgevoerd bij medewerkers van de NVWA of van KDS.

Volgens de meest recente cijfers van het CBS over 2019 had 73% van het aantal koeien weidegang.

Het PBL komt in haar doorrekening van de bronmaatregel veevoer tot een reductiepotentieel van 36–67 mol/ha/jaar in 2030 (bijlage bij Kamerstuk 35 334, nr. 82). Er is daarbij niet sprake van één maatregel, maar een mix van maatregelen die gezamenlijk moeten leiden tot verlaging van het eiwitgehalte op rantsoenniveau. Een aantal van deze maatregelen zullen op termijn kostenbesparend uitwerken en daarom op vrijwillige basis doorgevoerd kunnen worden. Vanwege de onzekerheid over het te behalen resultaat heeft het kabinet gemeend om niet het volledige reductiepotentieel in te rekenen, maar uit te gaan van een maatregelpakket met een bandbreedte van 14,4–63,4 mol/ha/jaar (Kamerstuk 35 334, nr. 82). Op dit moment wordt gewerkt aan de uitwerking van de bronmaatregel.

Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden ontvangt jaarlijks ongeveer € 2,5 mln. van de rijksoverheid voor het geven van beleidsadviezen en het afhandelen van bezwaar- en beroepschriften en verzoeken in het kader van de Wet openbaarheid van bestuur. Hiervan staat ongeveer de helft op de begroting van het Ministerie van LNV. Dit betreft het LNV-deel van de opdracht aan het Ctgb.

Het Ministerie van LNV is coördinerend ministerie voor het verstrekken van opdrachten aan het Ctgb. Dit betekent dat de ministeries van I&W, SZW en VWS gedurende het uitvoeringsjaar budget overhevelen naar de begroting van het Ministerie van LNV. Om deze reden is het budget bij aanvang van het jaar lager dan de uiteindelijk gerealiseerde uitgaven aan het einde van het jaar.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 273.

Moderne veredelingstechnieken zoals CRISPR-Cas kunnen toegepast worden als onderzoekstool in projecten onder de Topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen. Deze projecten gebeuren met in achtneming van de ggo richtlijnen. Ieder jaar is er de gelegenheid voor het bedrijfsleven om deel te nemen aan de uitgeschreven call voor de Kennis- en Innovatieagenda Landbouw, water en voedsel (KIA LWV). Een voorwaarde is dat de projecten passen binnen het missiegedreven kennis- en innovatiebeleid.

Op 19 oktober 2020 heeft RvO.nl mij bericht dat op zeven varkenshouderijlocaties dieren en de mest zijn afgevoerd. Dit is reeds gecontroleerd door de NVWA. Daarmee kon RvO.nl bevestigen dat deze ondernemers over kunnen gaan tot de vereiste sloop van stallen, mestkelders en mest- en voersilo’s. Bij deze bedrijven gaat het om ruim 9150 varkensrechten die uit de markt gaan.

Hier valt nog geen betrouwbare inschatting te maken (zie ook Kamerstuk 28 973, nr. 238). Dit is afhankelijk van het aantal locaties dat daadwerkelijk beëindigd, het type varkenshouderij en de gehouden diercategorieën en tenslotte van het aantal doorgehaalde varkensrechten, waardoor er een blijvende krimp van varkens is. Naar verwachting is tegen het eind van het jaar meer zekerheid over welke varkenshouders daadwerkelijk hun productie gaan beëindigen. Dan kan een goede inschatting gemaakt worden van het aantal varkensrechten dat definitief doorgehaald gaat worden. Verwachting is dat medio 2021 varkenshouders daadwerkelijk gestopt zijn. Dan is de eindbalans op te maken.

In de Nitraatrichtlijn worden kunstmest en dierlijke mest gedefinieerd. Deze definities zijn overgenomen in de Meststoffenwet. Ik dring er al geruime tijd bij de Europese Commissie op aan om duidelijkheid te verschaffen hoe om te gaan met hoogwaardige meststoffen, afkomstig uit mestverwerking, die een vergelijkbare werking hebben als kunstmest. De Europese Commissie heeft deze vraag opgepakt, door eerst een technische studie naar dergelijk meststoffen. Dit rapport is recent opgeleverd. De Commissie overweegt hoe de conclusies uit het rapport kunnen worden geïmplementeerd. Afhankelijk van de keuze van de Europese Commissie kan worden bepaald of en welke mestwetgeving aangepast moet worden en welk tijdstraject daaraan hangt. Ik blijf er op inzetten hier snel duidelijkheid over te krijgen.

De subsidieregelingen «Regeling investeringen in energie-efficiënte glastuinbouw» (EG) en «Marktintroductie energie-innovatie» (MEI) zijn bedoeld om de energietransitie in de sector te stimuleren. De volgende tabel geeft de huidige stand van zaken weer met betrekking tot de budget uitputting van de genoemde regelingen in 2019 en 2020.

	2019		2020
Regeling	Budget (mln.)	Beschikt (mln.)*	Budget (mln.)	Beschikt (mln.)
EG	€ 6,90	€ 7,92	€ 15,00	€ 9,90
MEI	€ 5,00	€ 4,49	€ 6,00	€ 6,00
Totaal (mln.)	€ 11,90	€ 12,41	€ 21,00	€ 15,90

Op 13 juli jl. heb ik het Veenplan 1e fase naar uw Kamer gestuurd (Kamerstuk 2020D29619). De impuls veenweide gelden worden ingezet in alle provincies met klassieke veenweidegebieden (Friesland, Groningen, Overijssel, Utrecht, Noord-Holland en Zuid-Holland). Deze provincies hebben diverse kansrijke gebieden in beeld waar op korte termijn maatregelen genomen kunnen worden in de opmaat naar de 1 Mton CO2-equivalent reductie. Dit gaat om gebieden waar de urgentie het hoogst is vanwege de hoge bodemdalingssnelheid, maar waar ook een belangrijke meekoppelkans ligt met de stikstofopgave vanwege de nabijheid van Natura 2000-gebieden. Provincies zijn in staat daarbij maatwerk te leveren waarbij draagvlak bij de agrariërs ook een randvoorwaarde is. Met deze impuls wordt toegewerkt naar een CO2-equivalent reductie van 0,14 Mton.

Het een antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 68 over het beschikbare budget voor de periode 2020 – 2022. Er zal per kalenderjaar een jaarprogramma worden gemaakt waarin keuzen worden gemaakt welke (vervolg)acties zullen worden uitgevoerd en wie welke bijdrage – menskracht en/of financiële middelen – daaraan levert.

Het een antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 68 over het beschikbare budget voor de periode 2020 – 2022.

De «diverse bijdragen» omvatten projecten op het gebied van de herbeoordeling van de positieflijst, ontwikkeling van identificatie en registratie van honden en een pilot voor het chippen van katten.

De «diverse bijdragen» omvatten projecten op het gebied van de evaluatie van de Wet dieren, een bijdrage aan het Vertrouwensloket welzijn lansbouwhuisdieren, monitoring van ingrepen bij pluimvee en uitvoering van het plan van aanpak natuurlijke geboorten vleesvee.

De Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming ontvangt op jaarbasis € 1,6 mln. in verband met de uitvoering van operationele toezicht- en handhavingstaken.

Ja. Het afgelopen jaar (2019) registreerde de LID 6 voorvallen die verband houden met agressie tegen inspecteurs die door hen zijn gerapporteerd. De drie daaraan voorafgaande jaren laten daarvan de volgende cijfers zien: 2016: 10; 2017: 4; 2018: 8.

Circa 3,5% van de bijdrage die via de begroting van het Ministerie van LNV aan de NVWA is toegekend ten behoeve van het NVWA-jaarplan, is ingezet op de handhaving van de wet- en regelgeving met betrekking tot het dierenwelzijn buiten de veehouderij.

De voortgang met betrekking tot dit wetsvoorstel heeft de laatste maanden extra vertraging opgelopen mede vanwege de Coronacrisis. De verwachting is dat het wetsvoorstel in december 2020 voor advies naar de Raad van State zal worden gestuurd. Het streven is om het wetsvoorstel zo spoedig mogelijk na het ontvangen van het advies van de Raad van State bij de Tweede Kamer in te dienen.

Voor 2021 wil ik mij blijven inzetten voor een gezonde en sociale hond. Een gezonde fokkerij is hiermee onlosmakelijk verbonden. Het Expertisecentrum Genetica Gezelschapsdieren kan mij hierbij helpen. Ik ben hierover in overleg maar het is te vroeg om hier een budget aan te hangen.

Binnen dit bedrag is € 1,4 mln. beschikbaar ten behoeve van ondersteuning van beleid, onder andere voor duurzame visserij Caribisch Nederland. Een klein bedrag hiervan gaat naar Caribisch Nederland.

Voor natuurherstel- en ontwikkeling heeft het kabinet extra middelen beschikbaar gesteld in het kader van de stikstofaanpak. Uw Kamer is hierover op 24 april 2020 geïnformeerd (Kamerstuk 35 334, nr. 82). De beschikbare middelen bedragen € 200 mln. in 2021 oplopend tot € 300 mln. vanaf 2023. In de periode 2020–2025 is hiervoor € 1,35 miljard gereserveerd. Naast deze langjarige middelen is incidenteel € 125 mln. uit de begrotingsreserve stikstof gereserveerd voor natuurherstelmaatregelen. Daarnaast hebben provincies, via een rijksbijdrage in het Provinciefonds aangevuld met eigen middelen, jaarlijks € 415 mln. beschikbaar voor het uitvoeren van de Natuurpactafspraken uit 2013 (Kamerstuk 33 576, nr. 160).Ten slotte is er ook via de LNV-begroting geld beschikbaar voor diverse onderdelen uit het natuurbeleid. Ik verwijs u hiervoor naar het beleidsartikel 22 van de ontwerpbegroting 2021.

Dit budget omvat zowel middelen uit het Europees Fonds voor Maritieme Zaken en Visserij als de nationale innovatiemiddelen uit het Regeerakkoord. In het meerjarig financieel kader 2014–2020 is het totale budget voor het EFMZV vastgelegd. De specifieke verdeling onder de lidstaten en de jaartranches is bepaald in het Uitvoeringsbesluit van de Commissie van 11 juni 2014 (2014/372/EU).

De inzet is om de middelen uit het Europese Maritieme Visserij- en Aquacultuurfonds (EMVAF) zo snel mogelijk beschikbaar te stellen. De nationale invulling van het fonds, het Operationeel Programma (OP), wordt nu voorbereid. Op dit moment is het echter onzeker wanneer de EMVAF Verordening wordt aangenomen. Pas daarna kan het Operationeel Programma formeel worden ingediend bij de Europese Commissie en kan de uitvoering starten.

Het klopt dat de middelen van het budget «natuur en biodiversiteit op land», zoals gepresenteerd onder het kopje subsidies op pagina 69 van de LNV begroting, voornamelijk komen uit de «impuls natuurherstel» (€ 61,5 mln.).

Ja, de «impuls natuurherstel» komt overeen met de «natuurherstelmaatregelen door terreinbeherende organisaties». De bijbehorende middelden van in totaal € 125 mln. komen uit de begrotingsreserve stikstof.

Er zijn 20 aanvragen binnengekomen voor de subsidieregeling tijdelijke ondersteuning nationale parken met in totaal € 7,5 mln. aan gevraagde rijkssubsidie.

In de regeling is voorzien in overtekening van het budget. In dat geval zal er een evenredige verdeling over de aanvragen plaats vinden. Dit is met de provincies en de nationale parken overeengekomen.

In totaal is er € 0,6 mln begroot voor natuurinclusief bouwen en groen in de stad. De beleidsonderwerpen natuurinclusief bouwen en groen in de stad hebben veel raakvlakken en overlappen vaak, daarom is een uitsplitsing hiervoor niet te maken.

Vergroening van steden wordt door een aantal departementen gestimuleerd. Onder andere via het Programma Verstedelijking en Wonen, via het Programma Groene Huisvesters en via het Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie waar in 2021 een impulsregeling voor klimaatadaptatie van start gaat. Het Deltaplan Biodiversiteitsherstel, waarin natuurorganisaties, boeren, burgers, wetenschappers, banken, bedrijven en overheden samenwerken, is met ondersteuning vanuit het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit een publiekscampagne gestart: «Maak grijs groener». In die campagne worden onder meer hele concrete tips gegeven om de leef- en woonomgeving te vergroenen. Zoals beschreven in de Nationale Omgevingsvisie zet het Rijk in op natuurinclusieve ontwikkeling van stedelijke regio’s door de aansluiting op het groene gebied buiten de stad te verbeteren en natuur- en landschapswaarden sterker te integreren met nieuwe bouw- en ontwikkelopgaven. Via Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA zijn calls uitgezet bij HBO’s en MBO’s om praktijkonderzoek te doen naar natuurinclusief bouwen en burgerparticipatie bij het vergroenen van de leefomgeving.

De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van vergroening van steden ligt niet bij het Rijk. Wel biedt het Rijk ondersteuning aan gemeenten door informatie over groen in de stad en natuurinclusief bouwen te ontsluiten, best practices te onderzoeken en hierover te communiceren, knelpunten die met vergroening van steden te maken hebben inzichtelijk te maken en belemmeringen weg te nemen.

Vooral via bestaande lijnen van programma’s zoals genoemd bij vraag 302 wordt samenwerking gezocht. Ook wil het Rijk banden met de VNG op dit thema versterken en samenwerking zoeken via het VNG-netwerk van ecologen. Via het Actieprogramma Klimaatadaptief bouwen met de natuur (KAN), het initiatief «Natuurinclusief bouwen (NIB) on Tour» vanuit de participatietafel natuurinclusief bouwen (onderdeel van het programma DuurzaamDoor), de City Deal Integrale Aanpak Openbare Ruimte en Regio Deals ZaanIJ en Parkstad Limburg ondersteunt en faciliteert het Rijk ook uitwisseling tussen en met gemeenten. Tevens wil het Rijk wil bruikbare informatie aanbieden aan gemeenten via het op te zetten netwerk- en kennisportaal «Natuurinclusieve gebouwde omgeving».

Het Rijk werkt samen in een helix van bedrijfsleven, overheden, kennisinstellingen en andere maatschappelijke partijen. Bij de participatietafel natuurinclusief bouwen van DuurzaamDoor zijn dan ook bouwbedrijven, architecten, natuurorganisaties, wetenschappers en overheden aangesloten om samen natuurinclusief bouwen te versnellen. Dit netwerk zal nog meer vorm worden gegeven om de samenwerking tussen Rijk en deze partijen te verstevigen. Door kennis en inzichten te delen kunnen beleid en uitvoering elkaar versterken.

De NDFF zal ook onder de Omgevingswet een van de databronnen zijn die geraadpleegd kunnen worden ten behoeve van de vergunningverlening. De interpretatie van waarnemingen zal net als nu door professionals moeten gebeuren. De natuurgegevens in de NDFF worden ook nu bij natuurtoetsen gebruikt waarbij ze noodzakelijkerwijs van deskundige interpretatie worden voorzien in samenhang met op locatie ingewonnen informatie.

Nee, dat klopt niet. Invoerders, waaronder de vrijwillige waarnemers, kunnen nu op alle invoerplatforms beschikken over de door hen zelf ingevoerde gegevens. Op dit moment is echter nog een abonnement noodzakelijk om toegang te krijgen tot de gevalideerde gegevens van andere invoerders. De databank NDFF zal na de verbeterfase open data beschikbaar stellen voor een ieder (zie ook antwoord op vraag 308). Dit betreft gevalideerde natuurgegevens die echter niet naar de invoerder herleid kunnen worden om privacyredenen.

Op sommige aan de NDFF aangesloten platforms kunnen (werk)groepen van vrijwilligers hun data nu al delen. Na de verbeterfase van de NDFF zal hier middels open data voor een ieder in kunnen worden voorzien. Dit proces start volgend jaar en de verwachting is dat open data vanaf 2025 beschikbaar komen (zie ook antwoord op vraag 308). Voor de NDFF is tussen provincies en Rijk een verbeterproces (transitie) afgesproken. Hierin wordt onder meer de ICT van het systeem vernieuwd, extra personeel ingezet en zullen de natuurdata vrij beschikbaar worden gesteld (open data beleid).

Natuurdata die in opdracht van overheden en uitvoeringsorganisaties door adviesbureaus en kennisinstellingen worden verzameld, zullen na de verbeterfase publiekelijk beschikbaar zijn via de Nationale Databank Flora en Fauna. Nu wordt daar nog voor betaald via abonnementen of eenmalige leveringen, behalve voor stikstof gerelateerde aanvragen van particulieren (zie ook antwoord op vraag 308).

De geraamde onttrekking van € 146,6 mln. aan de begrotingsreserve stikstof in 2020 wordt voor drie doelen ingezet.

Ten eerste is € 80 mln. bestemd voor de gerichte opkoop van veehouderijlocaties rondom Natura 2000-gebieden. De regeling van de gerichte opkoop, waarbij veehouderijlocaties op basis van vrijwilligheid door provincies worden opgekocht, is deze week gepubliceerd in de Staatscourant.

Ten tweede is € 60 mln. bestemd voor het treffen van natuurherstelmaatregelen door terrein-beherende organisaties voor het nemen van gerichte maatregelen voor natuurherstel en -verbetering ter vermindering van de stikstofgevoeligheid van de natuur. Hiervan is op dit moment € 38,4 mln. vastgelegd in een opdracht aan Staatsbosbeheer via de wet verzelfstandiging Staatsbosbeheer voor de uitvoering van herstelmaatregelen. Voor grotere projecten, zoals systeemherstel, worden veldonderzoeken uitgevoerd en zijn de projecten in voorbereiding genomen. Verder wordt gewerkt aan de regeling natuurherstel waar de overige terreinbeheerders een beroep op kunnen doen. Het is nog onzeker of de geraamde onttrekking uit de reserve voor natuurherstelmaatregelen van € 60 mln. dit jaar volledig tot besteding komt of bijgesteld moet worden. Met de tweede suppletoire begroting 2020 informeer ik uw Kamer hierover.

Ten derde is afgerond € 6,6 mln. bestemd voor de natuurbank. Hiervoor zal Staatsbosbeheer een pilot uitvoeren, zodat op korte termijn ervaring wordt opgedaan met het op voorraad realiseren van compensatienatuur. Voor meer informatie over deze inzet voor de natuurbank verwijs ik naar het antwoord op vraag 225.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar antwoord op vraag 132.

Voor de begrotingsbehandeling van het Ministerie van LNV informeer ik uw Kamer over deze toezegging.

Circa 1,9% van de beschikbare capaciteit wordt besteed aan het tegengaan van illegale handel in wilde plant- en diersoorten.

De NVWA registreert dierenwelzijnsmeldingen onder drie verschillende meldingstypen: 1) meldingen dierenwelzijn landbouwhuisdieren, 2) dierenwelzijn gezelschapsdieren en 3) dierenwelzijn natuur (o.a. exotische dieren). Ervan uitgaande dat meldingen over landbouwhuisdieren grotendeels over bedrijfsmatig gehouden dieren gaan, is het aantal meldingen inzake dierenwelzijn buiten de veehouderij als volgt.

Dierenwelzijn gezelschapsdieren

In totaal kwamen er in 2019 bij de NVWA 872 meldingen binnen over gezelschapsdieren, waarvan 849 specifiek over honden en katten. De meldingen zijn gecategoriseerd in welzijn, laag risico op rabiës en hoog risico op rabiës. Er is een hoog risico op rabiës als er een verdenking van illegale invoer is uit landen waar rabiës nog voorkomt en wanneer de herkomst van een hond onbekend is. De focus van de inspecties ligt op deze hoog risico rabiës meldingen.

Soort melding	Aantal meldingen
Welzijn	392
Laag risico rabiës	348
Hoog risico rabiës	109
Totaal	849

Dierenwelzijn natuur (o.a. exotische dieren)

Daarnaast kwamen er in 2019 bij de NVWA 150 meldingen binnen over mogelijke misstanden bij het houden en huisvesten van exotische dieren, 38 dierenwelzijnsmeldingen over gehouden dieren van het Oostvaardersveld en 13 dierenwelzijnsmeldingen over dieren bij de Oostvaardersplassen.

Meldingen worden gecategoriseerd per diersoort of diercategorie, en niet op onlinehandel. Het is dus niet bekend hoeveel meldingen over onlinehandel van dieren bij de NVWA zijn binnengekomen.

De NVWA heeft in 2018 98 controles, in 2019 geen controles en in 2020 (peildatum 18 oktober 2020) 56 controles uitgevoerd bij de invoer van zendingen met honden uit andere lidstaten en uit 3^elanden. In 2020 zijn hierbij op diergezondheid 2 tekortkomingen geconstateerd.

Met «overige personele uitgaven» in de tabel «Budgettaire gevolgen artikel 50 Apparaat» worden de geraamde budgetten voor Wachtgelden en Sociaal plan bedoeld.

Van deze € 50,9 mln. in 2021 gaat € 32,0 mln. naar regionale opgaven. De volledige € 32 mln. is bedoeld voor de uitbetaling van de vierde (en laatste) termijn van de Regio Deal Rotterdam Zuid uit de eerste tranche, waarover uw geïnformeerd is op 3 december 2018 (Kamerstuk 296 97, nr. 57).

De saldi van baten en lasten van de afgelopen jaren zijn verwerkt in het eigen vermogen van de NVWA. Het eigen vermogen moet minstens nihil zijn. Als het eigen vermogen lager dan nihil wordt moet het Ministerie van LNV als moederdepartement, op grond van de regeling Agentschappen, een aanvulling doen. Deze aanvulling moet bij de eerst mogelijke gelegenheid, doorgaans de eerste suppletoire begroting, gedaan worden.

Het maken van nieuwe afspraken over de arbeidsvoorwaarde «reis = werktijd» is afhankelijk van de uitkomst van het overleg dat is gestart door het Ministerie van BZK om uniformering van de arbeidsvoorwaarden voor ambulante medewerkers te agenderen in het Sectoroverleg Rijk. Er is nog geen zicht op afronding van dit overleg. Daarnaast is de NVWA in gesprek met de medezeggenschap en de vakbonden voor het wijzigen van de woonplaats als standplaats van die medewerkers van wie de functies op grond van de arbeidsvoorwaarden van de NVWA als ambulant zijn aangemerkt, maar feitelijk niet ambulant zijn. De gesprekken met de medezeggenschap en de vakbonden zijn nog gaande.

Wanneer het aangekondigde voorstel voor de Wet aanpak diermishandeling en dierverwaarlozing, eenmaal wet, in werking treedt, zal ook artikel 1.4 over de algemene zorgplicht uit de Wet dieren in werking treden. Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan de verwerking van de uitvoeringstoetsen. De verwachting is dat het wetsvoorstel in december voor advies naar de Raad van State zal worden gestuurd. Het consultatieverslag zal dan ook worden gepubliceerd.

De kosten voor de inning van heffingen voor het Diergezondheidsfonds (DGF) komen voornamelijk voort uit uren die de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RvO.nl) besteed aan de berekening van het tarief per bedrijf, het versturen van de heffingen en het uitvoeren van de administratie met betrekking tot de heffingen. In het convenant «Financiering bestrijding besmettelijke dierziekten 2020–2024» is tussen overheid en sectoren afgesproken dat de kosten voor het innen van de heffingen ten laste van de betreffende sector komen en de kosten die samenhangen met bezwaar en beroep tegen heffingen voor rekening van de overheid komen. De omvang van de kosten voor inning van de heffingen verschil per sector aangezien dit samenhangt met het aantal bedrijven en de voor die sector geldende wijze waarop de tarieven berekend worden. De verdeling per sector en voor de overheid is als volgt:

Pluimvee	Schaap	Geit	Varken	Rund	LNV	Totaal
€ 377.000	€ 204.000	€ 103.000	€ 225.000	€ 411.000	€ 392.000	€ 1.712.000

Mijn streven is om voor het einde van dit jaar een nieuwe afsprakenkader aan de Kamer aan te kunnen bieden.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar het antwoord op vraag 208.

Met de herinrichting van de LNV-begroting zijn financiële instrumenten van artikel 11 en 12 verdeeld over de nieuwe beleidsartikelen 21, 22, 23 en 24. In dit geval gaat het om begrotingsposten die onder artikel 11: Een weerbaar, veerkrachtig en veilig agro-, voedsel- en visserijsysteem vielen en vanaf de ontwerpbegroting van 2021 onder artikel 23: Kennisontwikkeling en innovatie vallen. Daarom worden de middelen structureel overgeheveld.

De rapportage is afgerond en met uw Kamer gedeeld in de brief over de voortgang van diverse toezeggingen betreft het mestbeleid die ik op vrijdag 30 oktober jl. naar uw Kamer heb gestuurd (Kamerstuk 33 037, nr. 376).

Alle veehouders hebben een beschikking ontvangen met daarop de hun ter beschikking staande hoeveelheid fosfaatrechten. Hiervan hebben 773 veehouders nog een procedure lopen omdat ze het niet eens zijn met de aan hen toegekende hoeveelheid fosfaatrechten.

Zodra alle beroepszaken in het kader van het fosfaatrechtenstelsel zijn afgehandeld zal ik hier opnieuw naar kijken.

In iedere provincie is gestart met de organisatie van gebiedstafels. Aan deze tafels wordt met betrokken sectoren en overheden de opgave voor stikstofreductie en natuurherstel in het gebied in beeld gebracht. Ieder gebied heeft andere karakteristieken en zo heeft ook iedere provincie haar eigen gebiedsproces. Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen zorgen voor eenduidigheid en samenwerking waar dat nodig is om tot een gezamenlijke aanpak en een goede aansluiting op de landelijke instrumenten te komen.

De rode lijsten van planten en dieren geven aan welke planten en dieren zijn verdwenen en welke erbij zijn gekomen. Circa eens per tien jaar worden rode lijsten geactualiseerd. Momenteel staan 431 soorten planten en dieren als «verdwenen» op de rode lijsten (zie ook de volgende weblink: www.clo.nl/indicatoren/nl1052-aantal-bedreigde-planten--en-diersoorten). De oorzaken verschillen per soort en staan in de onderliggende basisrapporten aangegeven. Er is geen overzicht beschikbaar waarbij voor elke verdwenen soort is bepaald of stikstof heeft bijgedragen aan het verdwijnen, dus het exacte aantal is niet bekend. Maar uit de teksten van de basisrapporten blijkt dat stikstof voor veel verdwenen soorten een relevante of zelfs doorslaggevende factor was. Dat geldt ook voor bedreigde soorten die nog niet zijn verdwenen.

Er heeft zich geen enkele soort in Nederland gevestigd met de hoge stikstofdepositie als oorzaak.