Nr. 1 BUITENLANDSE HANDEL EN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING (XVII)

2. LEESWIJZER

Inleiding

In deze leeswijzer wordt de indeling van het jaarverslag voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS) toegelicht. In die gevallen waarin afwijkingen van de Rijksbegrotingsvoorschriften voorkomen, wordt dit beschreven.

Het jaarverslag 2019 vormt in principe een spiegel van de memorie van toelichting zoals deze op Prinsjesdag 2018 aan de Kamer is aangeboden.

De jaarverslagen van Buitenlandse Zaken (BZ) en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking dienen in nauwe samenhang te worden bezien. De inzet op het Nederlandse buitenlandbeleid komt tot uitdrukking in de Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS). Door deze bundeling wordt de onderlinge samenhang geïllustreerd en samenwerking en afstemming binnen de betrokken ministeries bevorderd.

In oktober 2017 verscheen het Regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst van het kabinet Rutte III. De ambities en uitdagingen van het kabinet zijn uitgewerkt in diverse beleidsnota’s en brieven waaronder de beleidsnota Investeren in Perspectief, Geïntegreerde Buitenland- en Veiligheidsstrategie 2018–2022 en de Integrale migratieagenda.

Buitenlandse betrekkingen zijn een zaak van het Koninkrijk der Nederlanden: Nederland in Europa, Aruba, Curaçao en Sint-Maarten, alsmede de Nederlandse openbare lichamen in het Caribisch gebied (Bonaire, Sint-Eustatius en Saba). Waar dit jaarverslag spreekt over «Nederland» of «Nederlands» wordt daarmee bedoeld: «(van) het Koninkrijk der Nederlanden», tenzij het gaat om zaken die specifiek het land Nederland betreffen, zoals het EU-lidmaatschap en ontwikkelingssamenwerking.

Focusonderwerp

Er is voor het jaarverslag 2019 door de Tweede Kamer een focusonderwerp aangewezen. Het focusonderwerp betreft: een voortzetting van de focus op de onderbouwingen van de ramingen met daarbij specifieke aandacht voor de onderschrijdingen ten opzichte van het geraamde uitgavenkader. Voor de verantwoording over 2019 wordt specifiek aandacht besteed aan hoe onderuitputting en plafondonderschrijdingen zich verhouden tot de ramings- en begrotingssystematiek. Daarbij zal er ook aandacht zijn voor de grootste over- en onderschrijdingen in 2019 en eerdere jaren.

Beleidsverslag

Het beleidsverslag begint met de beleidsprioriteiten. Daarna is een tabel opgenomen met daarin een rapportage over resultaten met (OS-)indicatoren en streefwaarden (2019) en daarop volgend de realisatie van de beleidsdoorlichtingen en een overzicht van risicoregelingen. Artikelsgewijs is op hoofdlijnen gerapporteerd over de resultaten van 2019, waarbij ingegaan wordt op de algemene doelstelling, de rol en verantwoordelijkheid van de Minister voor BHOS en de beleidsconclusies. In de beleidsconclusies is per artikel aangegeven welke beleidswijzigingen hebben plaatsgevonden in de uitvoering van het beleid en welke beleidswijzigingen hebben plaatsgevonden als gevolg van het in 2019 afgeronde evaluatieonderzoek, waarbij met name wordt ingegaan op de beleidsdoorlichtingen.

Rapportage over resultaten

In het Wetgevingsoverleg van 21 juni 2016 nam de Tweede Kamer de motie-Smaling c.s. (Motie van het lid Smaling c.s. over het te volgen traject bij de jaarrekening ontwikkelingssamenwerking, Kamerstukken 34 475-XVII, nr. 8) aan om, net als bij de begroting voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, ook bij het jaarverslag doelen en resultaten nog inzichtelijker te presenteren. De motie vraagt om – zo kwantitatief mogelijk – inzichtelijk te maken in hoeverre doelen zijn behaald en welke factoren daarbij een rol hebben gespeeld. Het kabinet heeft de Tweede Kamer op 15 september 2016 een brief (Kamerstuk TK 2015–2016, 34 300-XVII, nr. 70) gestuurd met daarin de wijze van uitvoering van deze motie.

In de begroting voor 2019 zijn voor de derde keer indicatoren en streefwaarden opgenomen. Op verzoek van de Kamer is het aantal OS-indicatoren uitgebreid van 15 naar 17. Deze indicatoren zijn te vinden onder de beleidsprioriteiten van het beleidsverslag. Ook zijn er in dit jaarverslag twee nieuwe indicatoren voor buitenlandse handel en investeringen opgenomen. Daarnaast is in bijlage 3 van dit jaarverslag (departement-specifieke bijlage) een nadere toelichting en analyse per indicator opgenomen. De behaalde resultaten zijn conform de toezegging in de genoemde brief van 15 september 2017 in dit jaarverslag opgenomen. Dit is in lijn met de systematiek van verantwoord begroten, zoals vastgelegd in de Rijksbegrotingsvoorschriften (model 3.22b verwijst naar model 1.33b Rol en verantwoordelijkheid).

Indicatoren maken het effect van interventies meetbaar en drukken dit uit in te bereiken en bereikte streefwaarden op diverse niveaus: impact, outcome, output en input. De indicatoren en (waar van toepassing) streefwaarden voor deze begroting liggen voornamelijk op outcome niveau, en zijn zoveel mogelijk SMART geformuleerd (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden). Voor de indicatoren zijn methodologische notities opgesteld.

De streefwaarden en indicatoren zijn mede afgeleid van de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s), die internationaal zijn afgesproken tijdens de VN-top daarover in september 2015. Deze doelen worden zowel nationaal als internationaal gemonitord. In de indicatorentabel op pagina 22–27 is een verwijzing opgenomen naar de corresponderende SDG.

Naast de SDG’s vormen de Theories of Change een belangrijke basis. Deze geven aan hoe en waarom de door Nederland gesteunde interventies en activiteiten bijdragen aan de gewenste maatschappelijke en economische veranderingen en resultaten. De Theories of Change zijn aangepast op basis van de nieuwe BHOS-nota en te vinden op: Theories of Change Ontwikkelingssamenwerking.

Omdat niet alle resultaten kwantitatief meetbaar en te aggregeren zijn, dienen de 17 indicatoren en streefwaarden in samenhang te worden bezien met de overige in deze begroting geformuleerde (kwalitatieve) doelen en resultaten.

Inspanningen in ontwikkelingssamenwerking zullen in veel gevallen pas na een aantal jaar vruchten afwerpen en niet lineair verlopen. Daarom wordt de horizon van 2030 van de SDG’s gehanteerd. Deze termijn wordt voor de BHOS-begroting opgesplitst in drie overzienbare periodes van eerst vier en dan twee keer vijf jaar. De indicatoren en eventueel bijbehorende streefwaarden zullen daarom periodiek worden bijgesteld (eerste periode van 2017 tot en met 2020; tweede periode van 2021–2025 en derde van 2026–2030). Uitzonderingen zijn water, sanitaire voorzieningen, voorlichting over hygiëne en klimaat waarvoor per indicator reeds streefwaarden zijn vastgelegd voor 2030, het eindjaar van de SDG’s.

De werkelijk behaalde resultaten worden gerapporteerd in het jaarverslag met een toelichting op de succes- en faalfactoren. De realisaties voor de indicatoren in het jaar 2017 worden gehanteerd als referentiewaarden. De meeste streefwaarden zijn uitgedrukt in absolute getallen die in het specifieke jaar worden bereikt (aantal personen, organisaties). In een aantal gevallen betreffen de streefwaarden cumulatieve waarden (dus een optelsom van de bereikte resultaten in alle jaren binnen de meetperiode).

In de bovengenoemde Kamerbrief is aangegeven dat de rapportagesystematiek in stappen wordt aangepast, met als doel het jaarverslag en de online resultatenrapportage te integreren en op het zelfde moment te publiceren. De online resultatenrapportage is te vinden op www.osresultaten.nl. Het kost de uitvoerders van de programma’s in de diverse landen tijd om de benodigde informatie te verzamelen en daarover te rapporteren. Dit kan oplopen tot zes maanden na afloop van een kalenderjaar. Daarom is gekozen voor een methode waarbij de resultaten in het jaarverslag voortkomen uit de rapportages van de uitvoerders die zijn ontvangen en goedgekeurd in de periode van 1 oktober 2018 tot 30 september 2019. Dit geeft ook voldoende tijd om de gegevens te analyseren. Gevolg is dat de gerapporteerde resultaten gedeeltelijk behaald zijn in 2019 en voor het overige voornamelijk in 2018. Deze methode zal ook in de toekomst worden gehanteerd.

In reactie op de motie Becker/Bouali (Kamerstukken 21 501/04, nr. 209) en zoals aangegeven in de Kamerbrief over de kabinetsinzet op het gebied van EU-ontwikkelingssamenwerking (Kamerstukken 34 952, nr. 41) wordt in deze resultatenrapportage (onderdeel resultaten van EU-ontwikkelingssamenwerking) ook kort ingegaan op resultaten die de EU via het EU externe financieringsinstrumentarium heeft bereikt.

In de BHOS-begroting 2019 zijn twee nieuwe indicatoren opgenomen, voor Opvang en Bescherming in de Regio en voor Buitenlandse Handel en hierover wordt gerapporteerd in dit jaarverslag 2019.

Budgettaire gevolgen van beleid en toelichting

In de tabel Budgettaire gevolgen van beleid zijn eventuele opmerkelijke verschillen tussen de begroting en de realisatie 2019 opgenomen. Afwijkingen in de verplichtingen en ontvangsten worden toegelicht als de afwijking ten opzichte van de vastgestelde begroting groter is dan 10% op artikelniveau. Afwijkingen in de uitgaven worden toelicht indien de afwijking ten opzichte van de vastgestelde begroting groter is dan 10% op artikelonderdeelniveau én de afwijking groter is dan EUR 2 miljoen. Waar nodig wordt verwezen naar de eerste of tweede suppletoire begroting.

In de budgettaire tabellen in het jaarverslag is geen onderscheid gemaakt tussen decommitteringen op oude en nieuwe verplichtingen. Alle decommitteringen worden ten gunste van de begroting gebracht.

In 2019 is er een balanstechnische correctie van EUR 22,8 miljoen uitgevoerd op de beginstand van verplichtingen van artikel 1. Deze correctie is het gevolg van een systeemfout in het administratiesysteem SAP in 2018, die na het afgeven van de controleverklaring 2018 werd geconstateerd. Deze fout heeft als gevolg dat de verplichtingenstand in 2018 op artikel 1 EUR 22,8 miljoen te laag is weergegeven. Deze correctie is doorgevoerd op de verplichtingenstand van artikel 1 in 2019 en resulteert in een verhoging van EUR 22,8 miljoen op de beginbalans.

Zoals ook gemeld in de begroting 2019 (pagina’s 3 en 4) hebben enkele aanpassingen plaatsgevonden in de beleidsartikelen om de doelstellingen van het buitenlands beleid in lijn te brengen met Regeerakkoord Rutte III. Voor de BHOS-begroting heeft dit onder andere tot gevolg gehad dat het budget voor het «Dutch Good Growth Fund» is verplaatst van artikelonderdeel 1.4 naar artikelonderdeel 1.3. Verder is artikelonderdeel 5.3 «Bijdrage aan migratie en ontwikkeling» vervallen en het budget is opgenomen onder «Opvang en bescherming in de regio en migratiesamenwerking» (artikelonderdeel 4.2). Hierdoor zijn in 2019 de lopende verplichtingenbudgetten verschoven van de oude, niet meer bestaande, artikelonderdelen en opgenomen onder artikelonderdeel 1.3 respectievelijk 4.2. Nu er per saldo geen sprake is van een mutatie (de oude artikelonderdelen zijn in de administratie voor 2019 niet meer in gebruik) zijn deze mutaties met elkaar gesaldeerd. Zij zijn in de begrotingstabellen niet zichbaar.

Bij het opstellen van de begroting is voor het merendeel van de uitgaven voor één of twee instrumenten gekozen, terwijl in de realisatie blijkt dat een beperkt deel van de uitgaven op aanvullende instrumenten verwerkt is. Dit omdat van tevoren niet bekend is welke financieel instrument gebruikt wordt om de beleidsdoelstelling te behalen. Om de leesbaarheid van de tabellen waarin de financiële gevolgen van beleid zijn weergegeven, toch te waarborgen, is er daarom in sommige gevallen voor gekozen om de realisatiecijfers op te nemen bij het in de begroting benoemde instrument en de bedragen niet op te splitsen. Omdat de realisaties op instrumentniveau jaarlijks verschillen zijn deze voor eerdere jaren niet weergegeven waardoor het totaal van de instrumenten in sommige gevallen niet optelt tot het totaal van de artikelonderdelen. Dit speelt met name in 2015 en 2016.

In lijn met de toezegging aan de Kamer over het jaarverslag en de slotwet 2012 is in het BHOS-jaarverslag (onder het beleidsartikel) opgenomen of de geplande uitgaven aan een landenprogramma voor een thema lager/hoger uitvallen. Alleen afwijkingen groter dan EUR 5 miljoen zijn toegelicht. De realisaties op de landenprogramma’s zijn opgenomen in het HGIS-jaarverslag 2019.

Departementale verantwoordingsstaat en saldibalans

Verschillen in de totalen tussen de verantwoordingsstaat en de saldibalans zijn het gevolg van afrondingen.

Overige onderdelen van het jaarverslag

Bedrijfsvoeringsparagraaf

In de bedrijfsvoeringsparagraaf worden de belangrijkste tekortkomingen en risico's in het begrotingsjaar benoemd. In de uitvoering van het beleid op het terrein van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking wordt gebruik gemaakt van het apparaat van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Het is om deze reden dat in de bedrijfsvoeringsparagraaf wordt verwezen naar de bedrijfsvoeringsparagraaf in het jaarverslag van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Uitzondering hierop zijn de onderdelen rechtmatigheid, de totstandkoming van de beleidsinformatie en de procesmatige beheersing van de activiteitscyclus. Bij de uitsplitsing van de begroting in 2013 in het begrotingshoofdstuk V Buitenlandse Zaken en het begrotingshoofdstuk XVII Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking zijn in navolging van een verzoek van de Algemene Rekenkamer de verantwoordelijkheden van de ministers ten aanzien van de bedrijfsvoering expliciet vastgelegd. De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor de integrale bedrijfsvoering, met uitzondering van de procesmatige beheersing van de activiteitencyclus. De belangrijkste reden voor deze splitsing is dat het merendeel van de projecten en programma's in het kader van Ontwikkelingssamenwerking wordt uitgevoerd. De huidige opzet van het activiteitenbeheer is gestoeld op de afspraken die de toenmalige Minister voor Ontwikkelingssamenwerking met de Tweede Kamer in 1998 heeft gemaakt over de reikwijdte van de ministeriële verantwoordelijkheid voor de rechtmatigheid van besteding van middelen. Het voorschottenbeleid en beheer is daarom in het onderdeel financieel en materieelbeheer in de bedrijfsvoeringsparagraaf van hoofdstuk XVII opgenomen.

Groeiparagraaf

De opzet van de beleidsartikelen is verder in lijn gebracht met de uitgangspunten van «Verantwoord Begroten». Hierbij is met name aandacht besteed aan de presentatie van de instrumenten in de budgettaire tabellen, waarbij de toelichtingen bij de financiële instrumenten zoveel mogelijk zijn gericht op de concrete beleidsinzet van de betreffende instrumenten.

In lijn met de BHOS-begroting 2019 wordt het beleidsverslag (in het BHOS-jaarverslag 2019) afgesloten met een overzicht van risicoregelingen. Het dit jaar voor het eerst opgenomen overzicht revolverende fondsen is invulling van de toezegging in de nadere reactie van de minister op het rapport van de Algemene Rekenkamer «Zicht op revolverende Fondsen».

In lijn met de begroting 2019 wordt het beleidsverslag afgesloten met een risicoparagraaf bestaande uit een overzicht van de risicoregeling en een toelichting daarop. Tot en met de begroting voor 2018 werden uit praktische overwegingen zowel de risicoregelingen van Buitenlandse Zaken (V) als van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (XVII) opgenomen in de begroting van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (XVII). Met ingang van de memorie van toelichting 2019 is een splitsing gemaakt tussen de regelingen van beide hoofdstukken. Daarom wordt de garantie voor de Ontwikkelingsbank van de Raad van Europa afzonderlijk opgenomen in de risicoparagraaf van de memorie van toelichting bij de begroting van Buitenlandse Zaken (V).

HGIS-jaarverslag

De Nederlandse uitgaven voor buitenlands beleid, die op verschillende departementale begrotingen staan, zijn gebundeld in de Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS). In aanvulling op de departementale jaarverslagen geeft het HGIS-jaarverslag een integraal overzicht van de besteding van middelen voor buitenlands beleid. Samen met de jaarverslagen van Buitenlandse Zaken en Buitenlandse Handel & Ontwikkelingssamenwerking, wordt het HGIS-jaarverslag 2019 aangeboden aan het parlement.

Grondslagen voor de vastlegging en de waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling Rijksbegrotingsvoorschriften 2020. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast. Verder werkt het Ministerie van Buitenlandse Zaken met een vooraf vastgestelde wisselkoers ten opzichte van buitenlandse valuta (de corporate rate). Deze koers wordt samen met de presentatie van de begroting vastgesteld.

Controleverklaring en auditrapport

In het kader van de wettelijke controletaak voert de Auditdienst Rijk jaarlijks onderzoek uit naar:

• a. de financiële verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen, bedoeld in de artikelen 1.1 en 2.31 van de Comptabiliteitswet 2016;

• b. de niet-financiële verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen, bedoeld in de artikelen 1.1 en 2.31 van de Comptabiliteitswet 2016.

B. BELEIDSVERSLAG

3. BELEIDSPRIORITEITEN

Voor Nederland, wereldwijd

Het jaar 2019 stond in het teken van de implementatie van de BHOS-nota Investeren in Perspectief. De verschuiving naar de focusregio’s werd zichtbaar; nieuwe fondsen en programma’s werden gelanceerd. Beleidsthema’s zoals werk en onderwijs voor jongeren en vrouwen, maar ook seksuele en reproductieve gezondheid en rechten, geestelijke gezondheid en psychosociale zorg in crisisrespons en digitalisering werden nader uitgewerkt. Op het gebied van economische diplomatie en handel is verder gewerkt aan de internationale positie en verdienvermogen van Nederland, internationaal verantwoord ondernemen door middel van de sectorconvenanten en het verder versterken van de dienstverlening aan MKB en startups.

De inzet op de hoofddoelen van de BHOS-nota – vermindering van instabiliteit, armoede en ongelijkheid in ontwikkelingslanden; bevordering van duurzame economische groei en effectieve klimaatactie wereldwijd; versterking van het internationaal verdienvermogen van Nederland – blijven onverminderd van belang om uitdagingen als ongelijkheid, aanhoudende conflicten, vluchtelingen- en migratiestromen, maar ook klimaatverandering het hoofd te bieden. Een overwegend teleurstellende uitkomst van de klimaattop in Madrid en de voortdurende humanitaire crisis in Jemen leidden tot extra hoofdbrekens. 2019 werd verder getekend door de Brexit, oprukkend protectionisme, het handelsconflict tussen de VS en China, een toenemende druk op het mondiale handelssysteem en een verdieping van de crisis in de Wereldhandelsorganisatie.

De zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen voor 2030 (Sustainable Development Goals – SDG’s) vormen het kader voor de bestrijding van de grondoorzaken van armoede, migratie, terreur en klimaatverandering. In 2019 concludeerde de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties (VN) dat de wereldwijde actie onvoldoende is om de SDG’s in 2030 te behalen, en dat daarom een versnelling noodzakelijk is. Tijdens de VN-top over de SDG’s benadrukte Nederland het belang van mondiale inzet op circulaire economie, verbeterde toegang tot recht, de verbetering van de positie van vrouwen, inclusiviteit, seksuele en reproductieve gezondheid en rechten en klimaatactie om de SDG’s te realiseren.

Dit beleidsjaarverslag volgt de structuur van de begroting 2019 op hoofdlijnen. Hieronder volgt per thema toelichting op de Nederlandse inzet in dat jaar.

Gendergelijkheid en empowerment van vrouwen en meisjes (SDG5) inclusief seksuele en reprodudctieve gezondheid en rechten blijven een rode draad

In 2019 werd voor dit thema een aparte ambassadeur Vrouwenrechten en Gendergelijkheid aangesteld. Voorts werd deelgenomen aan onderhandelingen in de VN (Commission on the Status of Women, Commission on Population and Development, ICDP-top in Nairobi en voorbereidingen Beijing+25). In deze gremia slaagde Nederland erin, soms tegen de stroom in en gesterkt door het gewicht van EU en Noord-Zuid coalities in onderhandelingen, internationaal overeengekomen uitgangspunten inzake gendergelijkheid en SRGR overeind te houden. Daarnaast nam Nederland een voortrekkersrol in op het blijvend agenderen van zuidelijk leiderschap, financiering van vrouwenrechtenorganisaties, rechten van sekswerkers en deelname van vrouwen aan vredesbesprekingen (@NLatUN).

De programma’s onder Funding Leadership Opportunities for Women, Nationaal Actieplan (NAP) 1325, Leading from the South en Samenspraak & Tegenspraak hebben de capaciteit versterkt van maatschappelijke- en vrouwenrechten-organisaties. Daarnaast hebben ze geleid tot concrete verbeteringen in het leven en de positie van vrouwen en meisjes (OS-resultatenrapportage). In 2019 zijn, in consultatie met het maatschappelijk middenveld beleidskaders (Beleidskader Versterking Maatschappelijk Middenveld), ontwikkeld voor de opvolgers van deze programma’s onder de paraplu van het SDG5 fonds. In dat nieuwe fonds gaat een groter deel van de financiering direct naar Zuidelijke vrouwenrechtenorganisaties. In 2019 is het Nationale Actieplan 1325 met een jaar verlengd (tot eind 2020). BZ-medewerkers konden voor kennis en best practices om gender te integreren terecht bij het Gender@Work kennisportaal, gendertrainingen en de Gender Focal Points appgroep. Hierdoor weten steeds meer BZ-medewerkers hoe gender te integreren in hun werk om bij te dragen aan gendergelijkheid en een inclusiever en effectiever buitenlandbeleid.

1. Vermindering instabiliteit, armoede en ongelijkheid

Investeren in onderwijs, werk en inkomen

Nederland heeft in 2019 de beoogde extra inzet (EUR 60 miljoen) op onderwijs, werk en inkomen voor jongeren en vrouwen gerealiseerd, vooral in de focusregio’s. Dit leidt in deze regio’s tot een beter toekomstperspectief en ook tot meer stabiliteit en veiligheid.

Nederland steunt het Global Partnership for Education (GPE) en ook de steun aan Education Cannot Wait (ECW) is gecontinueerd, evenals aan het Orange Knowledge Programme (OKP); deze programma’s bereiken miljoenen kinderen en jongeren. In 2019 is het Nexus Skills and Jobs programme van start gegaan in Libanon, waardoor jonge mannen en vrouwen betere kansen krijgen op de lokale arbeidsmarkt. In de overige zeven focuslanden steunt dit programma jongeren bij de overgang van school naar (beter) werk vanaf 2020. Nederland heeft zich bovendien, samen met het Verenigd Koninkrijk, in 2019 sterk ingezet voor het opzetten van de International Finance Facility for Education (IFFEd). Dit innovatieve financieringsinstrument wordt in 2020 officieel gelanceerd en zal, door een gecombineerde inzet van garanties en giften, via multilaterale ontwikkelingsbanken goedkopere leningen voor onderwijsfinanciering verstrekken, vanaf 2021.

Een belangrijke stap in het creëren van meer werkgelegenheid voor jongeren werd gezet met de lancering van het Challenge Fund for Youth Employment (CFYE). Daarnaast werden in een tiental landen Orange Corners geopend die jonge ondernemers en start-ups ondersteunen. Lopende programma’s, zoals het Local Employment in Africa for Development (LEAD), werden meer gericht op focuslanden zodat juist daar extra inzet op werk en inkomen voor jongeren en vrouwen plaatsvond. Agriterra heeft de positie van jongeren en vrouwen bij boerenorganisaties en landbouwcoöperaties versterkt en kansen op werk voor jongeren bij deze coöperaties vergroot, met name in West-Afrika. Voorts is het NASIRA-programma van start gegaan, dat met garanties van de Europese Commissie en FMO (MASSIF-fund) 800.000 jongeren, vrouwelijke ondernemers en ondernemers met een migratieachtergrond in ontwikkelingslanden toegang tot financiering biedt.

Rechtvaardige en vreedzame samenlevingen

De Nederlandse inzet op veiligheid en rechtsorde richtte zich ook in 2019 op het vergroten van legitieme stabiliteit. Hierbij ligt de nadruk op de veiligheid van burgers (human security), de toegang tot recht en op politiek bestuur en vredesopbouw in de focusregio’s. Hiermee draagt Nederland bij aan SDG16, gericht op vreedzame, inclusieve samenlevingen.

Nederland organiseerde in 2019 een conferentie met een twintigtal ministers en hoofden van internationale organisaties, die een verklaring aannam voor meer mensgerichte en data-gedreven justitiehervormingen: de The Hague Declaration on Access to Justice for All (2019). Ook faciliteerde Nederland een vergadering van tien ministers van justitie van de groep van G7+ (door conflict getroffen) landen die een actieplan aannamen, op basis van dezelfde principes: G7+ Ministers of Justice Joint Action Plan .

Onderdeel van de inzet op veiligheid en rechtsorde is bevordering van de participatie van vrouwelijke militairen en politie in VN-vredesmissies. In 2019 steunde Nederland in dit verband het UN Elsie Initiative Fund for Women in Peace Operations bedoeld om barrières voor participatie van vrouwen in vredesmissies weg te nemen.

Betere voeding en klimaatslimme landbouw

In juni 2019 hebben de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en de Minister voor BHOS de aangepaste inzet op voedselzekerheid «Op weg naar een wereld zonder honger in 2030» (Kamerbrief, TK 2018–2019, 33 625, nr 280) gepresenteerd. Hierin wordt specifiek aandacht besteed aan de relatie tussen SDG 2 en de klimaat- en biodiversiteitsproblematiek. Tijdens de Climate Action Summit heeft Nederland aandacht gevraagd voor klimaatadaptatie in het voedselzekerheidsbeleid. Deze bredere aanpak is onder meer in de Sahel zichtbaar in het Dryland Sahel Program . Dit is een omvangrijk (EUR 100 miljoen), innovatief en langjarig (10 jaar) programma gericht op een integrale aanpak van land- en watergebruik voor duurzame impact op klimaatbestendige voedselproductie in Burkina Faso, Niger en Mali. In fragiele landen in de Hoorn van Afrika is een programma van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO) van start gegaan voor de vergroting van de (klimaat)weerbaarheid van de bevolking in Somalië, Soedan en Zuid-Soedan. Voor de versterking van de Nederlandse inzet op landrechten, werd het land@scale programma breed opgezet met impact op inclusieve toegang, verminderd conflict en duurzaam gebruik van land en natuurlijke hulpbronnen voor voedselproductie en huisvesting.

Mobiliseren van Nederlandse kennis werd in 2019 vereenvoudigd door de lancering van het Netherlands Food Partnership (NFP) dat Nederlandse partijen bij elkaar zal brengen om meer impact voor voedselzekerheid te realiseren. Het eerste voorbeeld van een initiatief is SEEDNL waarbij de zaaizaadsector in ontwikkelingslanden wordt versterkt door een gezamenlijke inzet van de Nederlandse overheid, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen en Nederlandse bedrijven werkzaam met zaden en jonge planten.

Waterbeheer, drinkwater en sanitaire voorzieningen

De interdepartementale inzet voor de watergerelateerde SDG’s tot 2030 is geactualiseerd, en sterker gericht op klimaatadaptatie, zoals toegelicht in de Kamerbrief «Nederlandse Internationale Water Ambitie» IWA (Kamerstukken 32 605, nr. 217).

De inzet op water is in 2019 conflict-sensitiever geworden. Het Water, Peace and Security Partnership heeft methoden en instrumenten ontwikkeld voor vroege identificatie en voorkoming van water-gerelateerde conflicten. In Mali en Irak is het inzicht in relaties tussen water, migratie instabiliteit en conflict versterkt en de capaciteit voor het voorkomen van conflicten verbeterd.

Bij de inzet op water en sanitatie werd meer ingezet op verduurzaming via bestaande systemen en netwerken. In het nieuwe WASH-programma voor de Sahel en de Hoorn van Afrika zette UNICEF ook in op gezondheid en goed beheer van waterbronnen, mede gelet op grotere klimaatrisico’s. In Niger zal Nederland geen eigen uitvoeringscapaciteit opbouwen, maar net als Denemarken en de EU aansluiten bij Luxemburg dat het nationale Nigerese WASH-programma al lange tijd ondersteunt en lokaal veel ervaring, kennis en netwerken heeft opgedaan.

Keuzevrijheid en verbeterde toegang tot anticonceptie

Keuzevrijheid van vrouwen, jongeren en achtergestelde groepen op het terrein van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR), de toegang tot informatie en diensten op het gebied van seksualiteit inclusief anticonceptie, veilige abortus en seksuele voorlichting blijft centraal staan binnen Nederlands beleid. Dit krijgt gestalte door steun aan internationale organisaties en het maatschappelijk middenveld. De internationale afspraken over vrouwenrechten en SRGR staan in toenemende mate onder druk. Nederland nam het voortouw in de diplomatieke respons door middel van sterke resoluties en breed gedragen gelijkgezindenverklaringen tijdens de AVVN en tijdens de ICPD25 Nairobi Summit waar het belang van SRGR en gendergelijkheid en het behoud van de internationale consensus werd onderstreept.

Opvang en bescherming in de regio

In december 2019 vond, onder leiding van de VN-Vluchtelingenorganisatie (UNHCR), het eerste Global Refugee Forum plaats. Doel was om de implementatie van het in 2018 door de AVVN aangenomen Global Compact on Refugees te monitoren en kracht bij te zetten. Dit VN-Vluchtelingenpact roept – in lijn met de inzet van het kabinet – op tot steun voor landen die grote aantallen vluchtelingen opvangen, zodat zij deze ontheemden kunnen integreren in lokale basisvoorzieningen (onderwijs, gezondheidszorg) en de arbeidsmarkt. Nederland heeft zich actief ingezet om het Forum tot een succes te maken, door organisatie van een paneldiscussie over werkgelegenheid en een focussessie over geestelijke gezondheid en psychosociale hulp in crisisrespons, met WHO en het Rode Kruis. Beide sessies werden goed bezocht, met enthousiasme ontvangen en zullen opvolging krijgen in 2020.

Multilaterale samenwerking

De VN en andere multilaterale organisaties zijn onze belangrijkste partners bij de aanpak van grensoverschrijdende uitdagingen als klimaat, migratie, conflict en epidemieën. Multilaterale organisaties zijn effectief vanwege de schaal waarop ze opereren en hun kennis en expertise. De normstellende, uitvoerende en coördinerende rollen van de VN, bieden VN-organisaties bovendien een uniek mandaat en de legitimiteit om duurzame impact te maken.

De Nederlandse inzet is gericht om de VN fit for purpose te maken. Dat wil zeggen dat deze op een effectieve, efficiënte en transparante wijze in staat is om resultaat te boeken op de mondiale uitdagingen. Teneinde de VN effectiever en slagvaardiger te maken, worden de VN-landenteams tegenwoordig door een onafhankelijke VN-landenvertegenwoordiger geleid. Hierbij staat de VN-ondersteuning aan overheden bij het behalen van de SDG’s centraal. In parallel biedt het Funding Compact (tussen donoren en de VN) de mogelijkheid om opvolging van gemaakte hervormingsafspraken te bevorderen in ruil voor betere financiering die ook nodig is om effectiever te werken (langere termijn en minder geoormerkt). Het Funding Compact moet ertoe leiden dat meer lidstaten verantwoordelijkheid nemen en dat de bestaande grote donoren hun financieringsmix aanpassen in de richting van hoe Nederland dat al doet (doelstelling is dat Algemene Vrijwillige Bijdragen op zijn minst 30% van de totale financiering uit gaan maken, Nederland zit op rond de 40%). Nederland heeft in het kader van het Funding Compact ook zelf in 2019 besloten tot verlenging van de de looptijd van Algemene Vrijwillige Bijdragen. Deze bijdrage wordt wel gekoppeld aan jaarlijkse monitoring van de daadwerkelijke implementatie van de in het Funding Compact vastgelegde maatregelen om de VN effectiever, efficiënter en transparanter te maken.

Nederland is aandeelhouder in de Wereldbank, het IMF en verschillende multilaterale ontwikkelingsbanken en streeft er naar deze kanalen optimaal te gebruiken voor het bereiken van de BHOS-doelstellingen. Nederland zet erop in dat de samenwerking tussen de Internationale Financiele Instellingen (IFI’s) en andere multilaterale organisaties, waaronder de VN, versterkt wordt, om de effectiviteit van de inzet van deze organisaties te vergroten.

In de context van afnemende steun voor het multilateralisme, is de geloofwaardigheid en betrouwbaarheid van de VN en andere multilaterale organisaties van cruciaal belang. De afgelopen jaren hebben incidenten rond grensoverschrijdend gedrag, inclusief Sexual Exploitation, Abuse and Harassment (SEAH), binnen multilaterale organisaties de geloofwaardigheid onder druk gezet. De Nederlandse inzet is gericht op een zero-tolerance for inaction binnen het multilaterale systeem. Hierbij is continue aandacht nodig om sterk HR-beleid, verbetering van managementcultuur, transparantie, verbeterde onderzoekscapaciteit en het tegengaan van straffeloosheid binnen de VN en de IFI’s te kunnen blijven garanderen.

Samenwerking in EU-verband

In 2019 werd binnen de Europese Unie onderhandeld over het instrument voor het Nabuurschap, Ontwikkeling en Internationale Samenwerking (NDICI) voor het volgende Meerjarige Financiële Kader (2021–2027). Samen met gelijkgezinde lidstaten maakte Nederland zich met succes hard voor verankering van de inzet op SRGR in de Raadspositie over dit instrument. Ook pleitte Nederland voor een ambitieuze klimaatinzet buiten de EU en een gebalanceerde en brede inzet bij het adresseren van irreguliere migratie. Nederlandse expertise over en ervaring met innovatieve financiering en verbetering investeringsklimaat werd ingebracht in discussies over het European Fund for Sustainable Development (EFSD) en zijn opvolger, het EFSD+. FMO is hierbij een belangrijke uitvoeringspartner voor de Europese Commissie. Net als Nederland heeft de eind 2019 aangetreden nieuwe Europese Commissie een sterke focus op Afrika. Dit biedt kansen voor versterkte samenwerking, ook in de Nederlandse focusregio’s.

Versterking maatschappelijk middenveld

De druk waaronder het maatschappelijk middenveld opereert is in 2019 verder toegenomen ( State of Civil Society Report 2019 ). Nederland steunt het maatschappelijk middenveld met financiering van strategische partnerschappen, maar ook directe financiering van zuidelijke partners. Bevindingen van de afgelopen jaren, waaronder die van IOB, zijn meegenomen in de vormgeving van het nieuwe beleidskader Versterking Maatschappelijk Middenveld (beleidskader VMM), dat eind 2019 is gepubliceerd. Het kader omvat vier subsidieregelingen, met een totaalbudget van EUR 1.255 miljoen en zal een looptijd hebben van vijf jaar.

Noodhulp en humanitaire diplomatie

Begin 2019 werd het nieuwe beleidskader «Mensen Eerst» afgerond. Aanpassing van het beleid was nodig vanwege de veranderde, complexe humanitaire context. Nederland heeft in 2019 sterk ingezet op Humanitaire diplomatie (humanitaire toegang, bescherming van burgers en eerbiediging van het internationale humanitair recht). De Nederlandse inzet voor verbetering van de kwaliteit van de hulp en van het humanitaire systeem is in 2019 extra kracht bijgezet doordat de Minister voor BHOS de rol van Eminent Person van de Grand Bargain op zich heeft genomen. De Grand Bargain is een overeenkomst tussen de grootste noodhulporganisaties en ngo-consortia en de grootste donoren, om noodhulp efficienter, transparanter en effectiever te maken.

2. Klimaatactie en mobiliseren van de private sector voor duurzame en inclusieve groei

Internationale klimaatactie

In 2019 is klimaatdiplomatie geïntensiveerd. Landen binnen en buiten de EU zijn aangespoord hun klimaatinspanningen te vergroten. Veel ontwikkelingslanden hebben vervolgens hulp ingeroepen van het Climate Action Enhancement Package (CAEP), een nieuw initiatief van het NDC-Partnerschap waarvan Nederland en Costa Rica co-voorzitters zijn in de jaren 2019–2020.

Het kabinet heeft de vergroening van het financiële instrumentarium van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking in gang gezet, zoals vastgelegd in de brief «Internationaal financieren in perspectief» (Kamerstukken 34 952, nr. 44). Na 2019 zal er geen nieuwe bilaterale financiering worden geboden voor exploratie en ontwikkeling van nieuwe gas- en olievoorraden en voor projecten in de steenkoolsector. Nederland vraagt multilaterale banken hun portefeuille te vergroenen en de financiering van fossiele projecten uit te faseren. De Europese Investeringsbank heeft als eerste aangekondigd zich om te vormen tot een klimaatbank en na 2021 geen nieuwe fossiele projecten meer te financieren – met enkele uitzonderingen voor de transitie naar koolstofarmgas. Voor het generieke exportinstrumentarium en de exportkredietverzekering wordt ingezet op vergroening zonder inperking.

Mobiliseren van de private sector voor de SDG’s

Om de SDG-doelen dichterbij te brengen zijn nieuwe stappen gezet om de innovatiekracht van het lokale en Nederlandse bedrijfsleven te mobiliseren en nieuwe partnerschappen te creëren. Hiertoe is het Innovatiefonds gestart, dat via SBIR Nederlandse bedrijven ondersteunt bij de ontwikkeling van innovatieve circulaire oplossingen voor ontwikkelingsuitdagingen in met name de focuslanden. Daarnaast richt het fonds zich via de Orange Corners op innovatieve lokale bedrijven en start-ups.

Het in 2018 gestarte SDG-partnerschapsfonds (SDGP) heeft 18 nieuwe partnerschappen van bedrijven, kennisinstellingen en ngo’s opgeleverd die zijn gericht op het behalen van de duurzame ontwikkelingsdoelen, waarvan een derde in de focusregio’s. Een tweede call is gepubliceerd.

Inspelen op digitalisering

Zomer 2019 is de Digitale Agenda voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking naar de Tweede Kamer gestuurd. Deze is opgesteld in samenwerking met het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Hierin zet het kabinet uiteen hoe het inspeelt op de kansen en risico’s van digitalisering voor ontwikkeling, het handelssysteem, de internationale positie van Nederland en veiligheid en privacy. Er is een begin gemaakt met implementatie van de Digitale Agenda, met extra aandacht voor effectievere ontwikkelingssamenwerking. Enerzijds door digitale technologieën in te zetten om de BHOS-doelen te behalen, anderzijds door in te spelen op digitalisering als aanjager van veranderingen met sociale, economische en politieke effecten. Digitale inclusie is daarbij belangrijke voorwaarde voor succes en centraal thema.

Integrale aanpak van ketenverduurzaming en maatschappelijk verantwoord ondernemerschap

Tijdens een tweedaagse internationale conferentie zette Nederland leefbaar loon op de kaart. Daarnaast resulteerde Nederlandse inzet in de eerste leefbaar loon afspraak in de handelsketen van textiel van Nederlandse bedrijven onder het textielconvenant «tussen Zeeman en een fabriek in Pakistan». De aanpak van verduurzaming van palmolieproductie en het tegengaan van ontbossing is in het afgelopen jaar verder geïntensiveerd, via een nieuw G2G-palmolieprogramma (NI-SCOPS), via de IMVO-convenanten (Internationaal Verantwoord Ondernemen) en via het Nederlands voorzitterschap van het Amsterdam Verklaringen Partnerschap. De intensivering van de kabinetsinzet op verduurzaming van de cacaoproductie en -handel gaf een impuls aan de onderhandelingen over een nieuwe intentieverklaring over de verduurzaming van de Nederlandse cacaosector.

Voor de bestrijding van kinderarbeid zijn in 2019 belangrijke stappen gezet. Zo is de Wet op Zorgplicht kinderarbeid aangenomen waarmee bedrijven worden verplicht om te verklaren dat zij het nodige doen om kinderarbeid te voorkomen. Ook is in productielanden de inzet om kinderarbeid te bestrijden geïntensiveerd door de financiering van een 5-jarig programma van een alliantie van maatschappelijke organisaties met EUR 35 miljoen. Daarnaast zijn via het Fonds Bestrijding Kinderarbeid diverse bedrijven ondersteund om kinderarbeid uit hun handelsketens te bannen en spande Nederland zich met onder meer ILO en UNICEF in om met overheden de grondoorzaken van kinderarbeid aan te pakken.

Het respecteren van mensenrechten door overheden en bedrijven is een mondiale verplichting vanuit de UN Guiding Principles on Business and Human Rights. Ter versterking van deze agenda is Nederland eind 2019 gestart met de herziening van het Nationaal Actieplan mensenrechten en bedrijfsleven (NAP). Ook heeft Nederland zich wederom proactief ingezet voor een gezamenlijke positie en EU-mandaat voor het bindende instrument Mensenrechten & Bedrijfsleven waar in VN-verband over wordt gesproken. In dat verband heeft Nederland ook gepleit voor de betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld, bedrijven en vakbonden bij de onderhandelingen.

IMVO werd verder verankerd in de uitvoering van de dienstverlening door RVO en de posten, ook in relatie tot de deelname van bedrijven aan economische missies. Conform Regeerakkoord werd een evaluatie van het huidige IMVO-beleid opgezet, om eind 2020 hoofdlijnen voor toekomstig IMVO-beleid te presenteren. Nederland zette zich binnen de EU in voor een Europese aanpak van IMVO, waarbij nauw werd samengewerkt met onder meer Frankrijk, Finland, aankomend EU-voorzitter Duitsland.

De convenanten sierteelt, metaal en natuursteen werden getekend, waarmee er eind 2019 tien IMVO-convenanten operationeel waren. Voor windenergie werd een intentieverklaring getekend. Het convenant Plantaardige Eiwitten werd ontbonden, nadat de doeleinden van dit convenant via alternatieve afspraken werden geborgd. Voor lopende convenanten werden voortgangsrapportages gepubliceerd. De externe evaluatie van de convenanten ging in 2019 van start. Het Fonds Verantwoord Ondernemen werd in maart 2019 opengesteld, onder meer ter ondersteuning van de uitvoering van de convenanten. Voor de tweede openstelling van het Fonds in 2020 zijn aanvullende middelen beschikbaar gesteld voor ontsluiting van de kennis van maatschappelijke organisaties, zodat zij hun rol bij de implementatie van de IMVO-convenanten beter kunnen spelen.

Investeren in een toekomstbestendig handels- en investeringssysteem

Het op regels gebaseerde mondiale handelssysteem kwam verder onder druk te staan. De crisis in de Wereldhandelsorganisatie WTO verdiepte zich; het beroepslichaam van de WTO stopte in december noodgedwongen met functioneren. De terugval op bilaterale, op macht gebaseerde onderhandelingen leidde tot oplopende handelsfricties tussen de VS, China en de EU. Nederland zette zich in EU-verband in voor behoud en verdieping van het multilaterale handelssysteem.

De bilateraal handelsakkoorden van de EU met Japan en Singapore werden van kracht, de EU tekende een handelsakkoord en investeringsbeschermingsakkoord met Vietnam en er werd politieke overeenstemming bereikt met Mercosur over een handelsakkoord, als onderdeel van een breder associatieakkoord. De handelsakkoorden bevatten een apart hoofdstuk over handel en duurzame ontwikkeling, met aandacht voor sociale en ecologische duurzaamheid (klimaat) en maatschappelijk verantwoord ondernemen. De EU startte een geschillenbeslechtingsprocedure onder het handelsakkoord met Zuid Korea, omdat Zuid Korea afspraken over handel en duurzame ontwikkeling niet nakomt. In Nederland vonden consultaties plaats met bedrijfsleven, maatschappelijk middenveld en kennisinstellingen over het beleid ten aanzien van handel en gender.

De modernisering van Nederlandse investeringsakkoorden op basis van een nieuwe modeltekst ging in 2019 van start. Met Ecuador, Argentinië en Burkina Faso vond een eerste, verkennend gesprek plaats. Nederland liet een studie uitvoeren naar de mogelijkheden voor bijstand bij investeringsgeschillen voor ontwikkelingslanden en het MKB. Nederland heeft ook actief bijgedragen aan verkennende gesprekken binnen de WTO over een investeringsfacilitatieakkoord.

De export van kritische technologie kwam in 2019 hoog op de beleidsagenda, met de vraag hoe ongewenste overdracht tegengegaan kan worden. Binnen de exportcontroleregimes bleef Nederland een gewaardeerd en actief speler, die zo de Nederlandse lijn effectief wist uit te dragen. De langlopende herziening van de dual use-verordening (controle op de uitvoer, tussenhandel en doorvoer van producten voor zowel militair als civiel gebruik) kwam in een nieuwe fase met het vaststellen van een Raadspositie en het starten van de triloog tussen de Raad, het Europees Parlement en de Europese Commissie.

3. Een proactieve handels- en investeringsagenda

Markttoegang en Brexit

Bilaterale handelsakkoorden zijn het belangrijkste instrument van de EU om de markttoegang van Europese bedrijven tot derde markten te vergroten. De inwerkingtreding van het EU-handelsakkoord met Japan was in dat opzicht een hoogtepunt in 2019. Volgens de Europese Commissie scheelt het akkoord Europese bedrijven jaarlijks EUR 1 miljard aan Japanse invoerrechten. De Commissie heeft berekend dat de jaarlijkse handel tussen de EU en Japan na volledige implementatie van het handelsakkoord kan toenemen met een kleine EUR 36 miljard. De handelsakkoorden tussen de EU en Singapore (in 2019 werking getreden) en de EU en Vietnam (in 2019 getekend) zijn ook zeer ambitieus. Ze zullen op termijn leiden tot het elimineren van 100% (Singapore) en 99% (Vietnam) van de invoertarieven op Europese goederen en de markt openen voor Europese dienstverleners in een aantal sectoren die tot nu toe gesloten waren. De EU onderhandelde ook over nieuwe handelsakkoorden met Australië, Nieuw Zeeland en Indonesië.

Afgelopen jaar is er overeenstemming bereikt tussen EU en VK over het terugtrekkingsakkoord en de politieke verklaring voor het kader van de toekomstige relatie. Hiermee is de basis gelegd voor onderhandelingen in 2020 voor een ambitieuze, brede en diepe toekomstige handelsrelatie tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk. Het kabinet heeft het gehele jaar zich intensief ingezet om bedrijfsleven, koepels en andere belanghebbenden zo goed mogelijk voor te bereiden voor Brexit. Dit met behulp van o.a. een intensieve multimedia campagne, inrichten van online Brexit Loket en online tool de Brexit Impact Scan.

Een optimale dienstverlening voor het MKB en startups

De publieke en private sector hebben de handen verder ineen geslagen ter versterking van de dienstverlening aan het MKB en startups die willen internationaliseren. Zo is met de vernieuwing van de website www.internationaalondernemen.nl tegemoet gekomen aan betere ontsluiting van publieke en private handelsbevorderende informatie. Via de programma’s van het publiek-private platform NL Works is er meer aandacht voor deelname van bedrijven aan grotere consortia, om via die weg internationale markten te openen. De gezamenlijk ambities die uit het ISO voortkomen zijn de basis voor het werk binnen NLWorks. De ISO-Commissie, waar ook het Ministerie van Buitenlandse Zaken aan deelneemt, is hiervoor de opdrachtgever. Ter versterking van de Nederlandse positie als startup-hub heeft het kabinet extra geld uitgetrokken. De internationalisering van Nederlandse startups wordt jaarlijks ondersteund door deelname aan drie strategische en toonaangevende startup-beurzen, waaronder in 2019 CES (Las Vegas), InnoVEX (Taipei) en SLUSH (Helsinki). Deelname blijkt succesvol voor deze bedrijven: twee derde van de deelnemers hebben overeenkomsten kunnen sluiten van minstens EUR 100.000. Ter verbetering van de dienstverlening aan het Nederlands bedrijfsleven is verder gewerkt aan de vormgeving van de internationale kant van Invest NL. In januari 2019 is gekozen voor de oprichting van deze separate, op het buitenland gerichte, financieringsinstelling naast Invest NL. Daarna is een traject in gang gezet om Invest International, zoals deze nieuwe instelling gaat heten, op te richten als een gezamenlijke onderneming van de staat en FMO, en binnen het kader van het staatsdeelnemingenbeleid. De oprichting van deze instelling vergt een separate wet, waarbij het streven is het wetsvoorstel vóór de zomer 2020 aan de Kamer te sturen.

Maatwerk in de economische diplomatie

In 2019 is de gedifferentieerde benadering van markten waar kansen liggen voor Nederlandse ondernemers voortgezet. Dit is onder andere tot uiting gekomen in flagshipmissies naar Vietnam, de VS en India, maar ook in door kabinetsleden geleide handelsmissies of economische werkbezoeken naar onder andere China en Duitsland. Niet alle prioriteitsmarkten hebben een Nederlandse handelsmissie ontvangen. De eerste twee publiek-private internationaliseringsstrategieën zijn door ISO NL ontwikkeld voor de Golflanden op water-energie en voedsel en voor Duitsland op de thema’s energietransitie, mobiliteit, smart industry en gezondheidszorg.

Herinrichten van het publieke en private handels- en investeringsbevorderende netwerk

Het ISO NL, NL Works, Trade&Innovate NL en NL International Business zijn verder geoperationaliseerd ter versteviging van onze goede concurrentiepositie en ondersteuning aan het Nederlandse bedrijfsleven met internationale ambitie. Voor de invulling van de portefeuille Vestigingsklimaat van ISO NL is dit jaar een nieuwe Invest In Holland Strategie opgesteld, waarin een grotere nadruk wordt gelegd op het aantrekken van buitenlandse investeringen met de meeste toegevoegde waarde voor onze economie, de bijdrage aan innovatie, verduurzaming en digitalisering. NL Works (voorheen de Werkplaats) heeft zeven langlopende publiek private samenwerkingsprogramma’s ontwikkeld, waarbij het consortia van Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen ondersteunt en adviseert bij het verzilveren van kansen in omvangrijke projecten: het schoonmaken van de Ganges in India; primaire gezondheidszorg in Kenia; High Tech Farming in China; Smart Industry in Duitsland; Gezondheidszorg voor rurale ontwikkeling in Colombia; Kustbescherming in de regio Hội-An, Vietnam; en Agrifoodtechnologie in Californië, Verenigde Staten. Ter versterking van onze open, innovatieve en op samenwerking gerichte economie, is de nieuwe Nederland Branding samen met private partners ontwikkeld en gepresenteerd onder de noemer «Solving Global Challenges Together».

Rapportage over resultaten: indicatoren en streefwaarden

OS-indicatoren

Zoals vermeld in de leeswijzer is uitvoering gegeven aan motie-Smaling c.s., waarbij doelen en resultaten in dit jaarverslag nog inzichtelijker worden gepresenteerd. In de begroting voor 2019 zijn zeventien OS-indicatoren en streefwaarden opgenomen, twee meer dan in 2018. De gerapporteerde waarden in dit jaarverslag vormen de referentiewaarde voor de realisaties in de komende jaren (zie Kamerbrief). Uit de tabel blijkt dat voor negen van de zeventien indicatoren het gerealiseerde resultaat boven de streefwaarde ligt. Voor vijf indicatoren ligt de realisatie onder de streefwaarde (vorig verslagjaar was deze verhouding acht indicatoren boven de streefwaarden en zes eronder).

Er zijn drie indicatoren zonder streefwaarde. Daarvan is de realisatie van een indicator aanzienlijk hoger dan in het vorige verslagjaar (werkgelegenheid van vluchtelingen opgevangen in de regio); bij een indicator is het nagenoeg gelijk (percentage SRGR tevredenheid); en bij 1 indicator is er geen vergelijking mogelijk (onderwijs aan vluchtelingen opgevangen in de regio). Voor drie indicatoren geldt dat de realisatie twee of drie jaar onder de streefwaarde ligt: (1) aantal mensen met verbeterde inname van voedsel; (2) aantal hectare landbouwgrond dat eco-efficiënter wordt gebruikt; (3) aantal vrouwen en meisjes dat toegang heeft tot moderne anticonceptie in 69 FamilyPlanning2020 focuslanden.

Uit analyse blijkt dat een oorzaak voor hogere realisaties gevonden kan worden in het relatief grote aantal programma’s dat aan het einde van zijn levensduur is. Vaak geldt dat in de eindfase van programma’s de meeste resultaten worden geboekt, omdat de vruchten pas enige tijd na de investering geplukt kunnen worden. In sommige gevallen dragen grote multilaterale programma’s meer bij dan ingeschat aan de resultaten van indicatoren. Aan de andere kant leidt de afronding van een aantal grotere programma’s ook tot lagere realisaties bij andere indicatoren.

Belangrijke (andere) oorzaken voor lagere realisaties zijn het feit dat programma’s in een opbouwfase zijn, dat ze trager tot resultaten leiden vanwege capaciteitsgebrek, dat doelgroepen niet goed bereikt kunnen worden door logistieke problemen, of dat andere internationale donoren achterblijven in het leveren van hun bijdragen. Andere problemen die de resultaten van programma’s negatief beïnvloeden zijn een verslechterende veiligheidssituatie en een krimpende ruimte voor maatschappelijke organisaties in partnerlanden. Bovendien kan het daadwerkelijk aantal bereikte mensen niet altijd exact worden berekend, omdat data ontbreken of niet betrouwbaar blijken te zijn. Daarnaast kunnen er externe factoren zijn met een positieve of negatieve invloed op de realisaties zoals politieke omstandigheden en marktontwikkelingen, nationaal beleid of klimaat.

De behaalde resultaten in deze verslagperiode tonen aan dat de realisatie van belangrijke beleidsdoelen grotendeels op koers ligt en dat op sommige beleidsterreinen dat niet het geval is omdat programma’s in een complexe en niet altijd beheersbare omgeving plaatsvinden. Voor deze laatste categorie is het zaak om de realisaties dichter bij streefwaardes te brengen door middel van betere methodes voor meting en schatting; opschaling van activiteiten, o.a. in de focusregio’s; andere financieringsvormen, zoals Results Based Financing; voeren van internationale dialoog; en eventueel het bijstellen van de streefwaarden na 2020. Aan deze punten zal in de komende begrotingen aandacht worden besteed.

De resultaten voor deze 17 indicatoren staan niet op zichzelf. Ze zijn gekoppeld aan thematische Theories of Change en worden aangevuld met thematische indicatoren in de resultatenrapportage (online resultatenrapportage via www.osresultaten.nl), zie ook leeswijzer.

Internationale handel & IMVO

In lijn met de BHOS-begroting 2019 en de toezegging van de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking tijdens het wetgevingsoverleg over het BHOS-jaarverslag 2017 d.d. 20 juni 2018, zijn twee nieuwe begrotingsindicatoren ontwikkeld voor opvang en bescherming in de regio. De indicatoren richten zich op onderwijs en werkgelegenheid. Ook is een bijbehorende Theory of Change ontwikkeld en gepubliceerd ten behoeve van adequate verantwoording. Daarnaast zijn nieuwe indicatoren ontwikkeld voor Buitenlandse Handel die zijn gepresenteerd in de handelsagenda op 5 oktober 2018. Deze indicatoren zijn gericht op internationaal ondernemen en Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.

Onderstaande tabel geeft de behaalde resultaten weer en zet deze af tegen de streefwaarden. In bijlage 3 zijn een nadere toelichting en analyse per indicator opgenomen.

Tabel: OS-indicatoren en streefwaarden 2019. De gerapporteerde OS-resultaten zijn gedeeltelijk behaald in 2019 en voor het overige voornamelijk in 2018.

Thema	Resultaatgebied	Indicator	Realisatie1 2019	Streefwaarde 20192	Realisatie 20193 Cumulatief	Streefwaarde 20204	SDG
Private sector ontwikkeling (PSD) Artikel 1	Bedrijfsontwikkeling	Aantal banen ondersteund door PSD-programma’s (direct jobs supported naar internationaal geharmoniseerde definitie)	345.000 2018: 255.000 2017: 217.000	250.000	N.v.t.	180.000	SDG 8 Inclusieve en duurzame groei
		Aantal bedrijven (Nederlandse en lokale ondernemingen) met een ondersteund plan voor investering, handel of dienstverlening	12.660 2018: 8.800 2017: 5.576	4.000	N.v.t.	2.500
Voedsel-zekerheid Artikel 2	Uitbannen van de huidige honger en ondervoeding	Aantal mensen met verbeterde inname van voedsel	15.300.000 2018: 11.400.000 2017: 15.500.000	18.000.000	N.v.t.	20.000.000	SDG 2 Einde maken aan honger
	Stimuleren van duurzame en inclusieve groei van de landbouwsector	Aantal boeren met toegenomen productiviteit en inkomen	6.600.000 2018: 1.200.000 2017: 1.950.000	4.000.000	N.v.t.	5.500.000
	Creëren van ecologisch duurzame voedselsystemen	Aantal hectare landbouwgrond dat eco-efficiënter wordt gebruikt	612.000 2018: 635.000 2017: 370.000	3.000.000	N.v.t.	5.000.000
Water Artikel 2	Drinkwater, sanitaire voorzieningen en hygiëne	Het aantal mensen met toegang tot een verbeterde waterbron	2.900.000 2018: 2.200.000 2017: 2.504.187 2016: 1.330.000	1.600.000	8.600.000	8.000.000, cumulatief (30.000.000, cumulatief in 2030)	SDG 6 Toegang tot een duurzaam beheer van water
		Het aantal mensen met toegang tot verbeterde sanitaire voorzieningen en voorlichting over hygiënische leefomstandigheden	5.300.000 2018: 3.600.000 2017: 2.440.175 2016: 1.270.000	2.300.000	12.400.000	12.000.000, cumulatief (50.000.000, cumulatief in 2030)
	Verbeterd stroomgebied beheer en veilige delta’s	Het aantal mensen dat voordeel ondervindt van verbeterd stroomgebied beheer en veiligere delta’s	670.000 2018: 2.400.000 2017: 10.200.000 2016: 3.110.000	3.000.000	16.370.000	20.000.000, cumulatief
Klimaat Artikel 2	Hernieuwbare energie	Aantal mensen met toegang tot hernieuwbare energie	2.500.000 2018: 2.600.000 2017: 2.700.000 2016: 1.900.000	2.500.000	9.700.000	11.500.000, cumulatief (50 miljoen, cumulatief in 2030)	SDG 7 Toegang tot duurzame en moderne energie
Vrouwenrechten en gender-gelijkheid Artikel 3	Verbeterde randvoorwaarden voor vrouwenrechten en gender gelijkheid	Aantal aantoonbare bijdragen door publieke instanties en bedrijven aan betere randvoorwaarden voor vrouwenrechten en gendergelijkheid (outcome)	279 2018: 150 2017: 103	200	N.v.t.	500	SDG 5 Sekse-gelijkheid en zelfontplooiing van vrouwen
	Versterkte capaciteit van maatschappelijke organisaties	Aantal maatschappelijke organisaties met versterkte capaciteit voor de bevordering van vrouwenrechten en gendergelijkheid (output)	230 2018: 820 2017: 113	200, cumulatief	1.163	350, cumulatief
Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten (SRGR) en HIV Artikel 3	Toegang tot family planning	Aantal vrouwen en meisjes dat toegang heeft tot moderne anticonceptie in 69 FamilyPlanning2020 focuslanden	2.750.000 cumulatief 2018: 2.499.288, cumulatief 2017: 2.420.560, cumulatief 2016: 1.800.000, cumulatief	4.000.000 extra vrouwen en meisjes, cumulatief (ten opzichte van het basisjaar 2012)	2.750.000	6.000.000 extra vrouwen en meisjes, cumulatief (ten opzichte van het basisjaar 2012)	SDG 3 Goede gezondheid en welzijn SDG 5 Sekse-gelijkheid en zelfontplooiing van vrouwen
	Rechten	Percentage tevredenheid in focuslanden van SRGR partners over de mate waarin barrières in SRGR voor gediscrimineerde en kwetsbare groepen zijn afgenomen	54% 2018: 53% 2017: 4,7%	n.v.t.		Tevredenheid (minimale score 4 op 1–5 schaal) in 80% van de focus landen
Veiligheid & Rechtsorde Artikel 4	Rechtstaat ontwikkeling	Aantal mensen (man/vrouw) dat toegang heeft tot rechtspraak via een juridische instelling (formeel of informeel), om zo hun grondrechten te beschermen, strafbare feiten te laten berechten en geschillen te beslechten, waarvan de helft	286.086, waarvan 63.860 vrouwen (22%) 2018: 136.912, waarvan 42.939 vrouwen (32%) 2017: 147.000, waarvan 56.000 vrouwen (38%) 2016: 22.607, waarvan 5.578 vrouwen (25%)	In 6 fragiele of post-conflict landen 100.000, waarvan minstens de helft vrouwen	608.815, waarvan 166.040 vrouwen (29%)	In 6 fragiele of post-conflict landen 200.000, waarvan minstens de helft vrouwen, cumulatief	SDG 16 Vreedzame en inclusieve samenleving
	Menselijke Veiligheid	Aantal m2 land dat is ontmijnd	10.800.000 2018: 15.000.000 2017: 18.000.000	7.000.000	43.000.000	24.000.000	SDG 16 Vreedzame en inclusieve samenleving
	Opvang en bescherming in de regio	Aantal mensen dat formeel/ informeel onderwijs en trainingen volgt	240.000	n.v.t.	240.000	n.v.t.	SDG 4 Kwaliteitsonderwijs
		Aantal mensen ondersteund in het ontwikkelen van inkomsten genererende activiteiten	30.000 2018: 4.000	n.v.t.	34.000	n.v.t.	SDG 8 Inclusieve en duurzame groei

Tabel: internationale handel & IMVO indicatoren en streefwaarden 2019

Thema	Resultaatgebied	Indicator	Realisatie 2019	Streefwaarde 2019	Realisatie 2019 cumulatief	Streefwaarde 2020	SDG
Buitenlandse handel Artikel 1 Duurzame economische ontwikkeling, handel en investeringen	Bevorderen van MVO onder het Nederlands bedrijfsleven	Het aandeel grote bedrijven in Nederland dat de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen expliciet onderschrijft als referentiekader voor hun internationale activiteiten	35%	n.v.t.	n.v.t.	Streefwaarde 90% in 2023	SDG 8 Inclusieve en duurzame groei, SDG 12 Duurzame consumptie en productie
	Bevorderen van internationaal ondernemerschap	Het aantal door RVO voor internationalisering ondersteunde ondernemingen dat in de 3 jaar na de beleidsinterventie meer heeft geëxporteerd naar de doelmarkt	415 van 1.660	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	SDG 8 Inclusieve en duurzame groei, SDG 9 Innovatie en duurzame infrastructuur
		De cumulatieve exporttoename van de betreffende bedrijven	EUR 166,8 miljoen	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.

Tabel: Realisatie beleidsdoorlichtingen Begrotingshoofdstuk XVII – BHOS

	Begrotingsartikel	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	Geheel artikel1	Behandeling in Tweede Kamer2
1	Duurzame economische ontwikkelingen, handel en investeringen								nee	n.v.t.
1.1	Duurzaam Handels- en investeringssysteem incl. MVO
1.2	Versterkte Nederlandse handels- en investeringspositie
1.3	Versterkte private sector en arbeidsmarkt in ontwikkelingslanden		√							33 625-96; 33 625-231
2	Duurzame ontwikkeling, voedselzekerheid, water en klimaat								nee
2.1	Voedselzekerheid						√			34 124-15
2.2	Water						√			34 124-16
2.3	Klimaat			√						33 625-191
3	Sociale vooruitgang								nee
3.1	Seksuele en reproductieve gezondheid en rechten en HIV/aids	√								33 625-92; 31 271-12
3.2	Vrouwenrechten en gendergelijkheid			√						33 625-211/225
3.3	Maatschappelijk middenveld					√				34 124-11;
3.4	Onderwijs
4	Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling								nee
4.1	Humanitaire hulp			√						32 605-206; 31 271-21
Ex 4.2	Budget Internationale Veiligheid; voorkomen en terugdringen van conflictsituaties3					√				31 516-20
4.2	Opvang en bescherming in de regio en migratieontwikkeling
4.3	Veiligheid en rechtstaatontwikkeling	√		X4						33 625-92; 31 787-9; 29 653-15
5	Multilaterale samenwerking en overige inzet								nee
5.1	Multilaterale samenwerking						√			31 271-29
5.2	Overig armoedebeleid
5.3	Vervallen
5.4	Nog verder in te delen ivm wijzigingen BNI en/of toerekeningen

Zie bijlage 1 voor een overzicht afgeronde evaluatie- en overige onderzoeken.

Tabel: Overzicht risicoregelingen

Overzicht verstrekte garanties (bedrag EUR x 1.000)

Artikel	Omschrijving	Uitstaande garantie	Verleende garanties	Vervallen garanties	Uitstaande garantie	Jaarlijks	Totaal	Totaalstand
		ultimo 2018	in 2019	in 2019	ultimo 2019	plafond	plafond	risicovoorziening
1 Duurzame handel en investeringen	Garantie FOM	24.760	0	1.933	22.827		22.827	43.706
1 Duurzame handel en investeringen	Garantie DTIF	8.224	506	0	8.730		140.000	15.113
1 Duurzame handel en investeringen	Garantie DRIVE	0	49.293		49.293	55.000		12.500
1 Duurzame handel en investeringen	Garantie DGGF	80.592	77.050		157.642		675.000	56.409
5 Versterkte kaders voor ontwikkeling	Garanties IS-NIO	138.003		18.959	119.044		199.044
5 Versterkte kaders voor ontwikkeling	Garanties IS-Raad van Europa	176.743		176.743	0
5 Versterkte kaders voor ontwikkeling	Garanties African Development Bank (AfDB)	637.416	21.741		659.157		659.157
5 Versterkte kaders voor ontwikkeling	Garanties Asian Development Bank (AsDB)	1.241.244	31.030		1.272.274		1.272.274
5 Versterkte kaders voor ontwikkeling	Garanties Inter American Development Bank (IDB)	276.794	13.026		289.820		289.820
	TOTAAL	2.583.776	192.646	197.635	2.578.787	55.000	3.258.122	0

Uitgaven en ontvangsten (bedrag EUR x 1.000)

Artikel	Omschrijving	Uitgaven	Ontvangsten	Saldo	Uitgaven	Ontvangsten	Saldo	Totaalstand mutatie volume
		2018	2018	2018	2019	2019	2019	risicovoorziening 2019 en 2018
1.2 (uitgaven) en 1.10 (ontvangsten)	Garantie FOM	0	426	426	878	135	– 743	– 317
1.2 (uitgaven) en 1.10 (ontvangsten)	Garantie DTIF	3.654	920	– 2.734	4.719	1.031	– 3.688	– 6.422
1.3 (uitgaven) en 1.10 (ontvangsten)	Garantie DRIVE	0	0	0	0	0	0	0
1.40 (uitgaven) en 1.10 (ontvangsten)	Garantie DGGF	1.857	1.355	– 502	1.266	1.203	– 63	– 565
5.2 (uitgaven) en 5.20 (ontvangsten)	Garanties IS-NIO	0	2.520	2.520	0	0	0	0
	TOTAAL	5.511	5.221	– 290	6.863	2.369	– 4.494	– 7.304

Toelichting op overzicht risicoregelingen

Met ingang van de begroting 2019 zijn de risicoregelingen van Buitenlandse Zaken en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking gescheiden. De garanties voor de Ontwikkelingsbank van de Raad van Europa zijn nu afzonderlijk opgenomen in de risicoparagraaf van de memorie van toelichting bij de begroting van Buitenlandse Zaken.

DGGF

Het Dutch Good Growth Fund (DGGF) is een revolverend fonds dat financiering verschaft voor ontwikkelingsrelevante en risicodragende investeringen en exporttransacties en bestaat uit drie onderdelen. Binnen alle drie de onderdelen van het DGGF is het mogelijk om garanties te verstrekken. Voor onderdeel 2 houdt de fondsbeheerder zelf een reserve aan ter grootte van de verstrekte garanties, waardoor het begrotingsrisico voor BHOS beperkt is.

Daarnaast is de fondsbeheerder in de gelegenheid gesteld om het toegekende budget volledig in te kunnen zetten en is bepaald dat de fondsbeheerder voor een hoger bedrag dan het beschikbare budget aan contracten/committeringen kan aangaan met intermediaire fondsen. Het gaat hier om een overcommitteringsruimte, in de vorm van een garantie van BHOS aan de fondsbeheerder van maximaal EUR 100 miljoen. Eventuele verliezen zullen ten laste van het investeringskapitaal worden gebracht, waardoor er geen extra begrotingsrisico voor BHOS is.

Daarom wordt hieronder alleen ingegaan op onderdeel 1 en 3 van het DGGF. Door het verstrekken van garanties kan het DGGF onverwachts geconfronteerd worden met onvoorziene uitgaven indien de garantieverstrekking leidt tot claims. Er kan een flinke mismatch in de tijd optreden tussen inkomsten en uitgaven. Om een buffer op te kunnen bouwen en de schommelingen in de tijd op te kunnen vangen wordt voor onderdeel 1 en 3 van het DGGF, ingevolge artikel 5, vierde lid, van de Comptabiliteitswet 2001, gebruik gemaakt van het instrument «interne begrotingsreserve». De huidige omvang van de begrotingsreserve is gerelateerd aan de uitstaande garantieverplichtingen en de verwachte groei van de portefeuille in 2020.

Per saldo is in 2019 voor EUR 157.642 miljoen aan garanties en/of wisselfinancieringen verstrekt.

In 2019 is de begrotingsreserve per saldo met EUR 9.937 miljoen toegenomen. Dit saldo bestaat uit een aanvullende storting ter dekking van de verstrekte garanties van EUR 10 miljoen, van ontvangen premies en aflossingen van wisselfinancieringen ad EUR 1.203 miljoen en een onttrekking van EUR 1.266 miljoen. De begrotingsreserve komt daarmee per 31 december 2019 op EUR 56.409 miljoen. Voor het DGGF is een garantieplafond ingesteld in lijn met het garantiekader. Het cumulatieve bedrag dat op enig moment aan garanties binnen het DGGF kan uitstaan is gemaximeerd op EUR 675 miljoen. De hoogte van het garantieplafond zal in de beleidsevaluatie DGGF in 2020 geëvalueerd worden.

FOM

Voor Nederlandse bedrijven die actief zijn op buitenlandse markten is een effectief functionerend bedrijfsleveninstrumentarium evenals goede economische diplomatie van groot belang. In 2016 is gewerkt aan een herziening van het bestaande non-ODA financieringsinstrumentarium. Door deze herziening wordt – op basis van additionaliteit van de overheid – optimaal ingespeeld op veranderende marktomstandigheden en financieringsbehoeftes.

De Faciliteit Opkomende Markten (FOM) en Finance for International Business (FIB) zijn afgebouwd. De karakteristieken van deze regelingen zijn gecombineerd in het Dutch Trade and Investment Fund (DTIF) met als doel meer maatwerk te kunnen bieden, alsmede een meer homogene bediening aan het NL-bedrijfsleven, waardoor de doelgroep beter kan worden bereikt. De middelen die vrijkomen uit de bestaande begrotingsreserves voor de FOM en de FIB worden ingezet voor DTIF. Er is EUR 0.135 miljoen aan premies ontvangen. In 2019 is EUR 0.878 miljoen uitgekeerd als schade. In 2019 is EUR 0 uit de begrotingsreserve FOM ingezet voor het DTIF. De begrotingsreserve FOM komt daarmee per 31 december 2019 op EUR 43.706 miljoen. Omdat er geen nieuwe garanties meer worden verleend onder het FOM, is het plafond verlaagd naar EUR 22.827 miljoen. Dit is overeenkomstig het totaal aan uitstaande garanties.

DTIF

Het Dutch Trade and Investment Fund (DTIF) is een revolverend fonds dat financiering verschaft voor risicodragende investeringen en exporttransacties en bestaat uit twee onderdelen. Binnen beide onderdelen is het mogelijk om garanties te verstrekken. Binnen onderdeel twee worden garanties verstrekt in de vorm van wisselfinancieringen. Door het verstrekken van garanties kan het DTIF onverwachts geconfronteerd worden met onvoorziene uitgaven indien de garantieverstrekking leidt tot claims. Er kan een flinke mismatch in de tijd optreden tussen inkomsten en uitgaven. Om een buffer op te kunnen bouwen en de schommelingen in de tijd op te kunnen vangen wordt voor beide onderdelen van het DTIF, ingevolge artikel 5, vierde lid, van de Comptabiliteitswet 2001, gebruik gemaakt van het instrument «interne begrotingsreserve». De uiteindelijke hoogte van de begrotingsreserve is gerelateerd aan de hoogte van de garantieplafonds die voor de onderdelen van het DTIF zijn vastgesteld. Er is besloten een initiële storting van EUR 5 miljoen in de begrotingsreserve te doen bij de start van het DTIF ter dekking van het extra financiële risico dat de Staat kan gaan lopen door het verstrekken van garanties en wisselfinancieringen.

Per saldo is in 2019 voor EUR 8,730 miljoen aan garanties en/of wisselfinancieringen verstrekt.

In 2019 is de begrotingsreserve per saldo met EUR 5,311 miljoen toegenomen. Dit saldo bestaat uit een storting van ontvangen premies en aflossingen van wisselfinancieringen ad EUR 1,031 miljoen en een onttrekking van EUR 4,719 miljoen. Op basis van de verstrekte garanties/wisselfinancieringen en de verwachting voor 2020 is een storting verricht van EUR 9 miljoen. De stand van de begrotingsreserve komt per 31 december 2019 op EUR 15,113 miljoen.

Voor het DTIF is een garantieplafond ingesteld in lijn met het garantiekader. Het cumulatieve bedrag dat op enig moment aan garanties binnen het DTIF kan uitstaan is gemaximeerd op EUR 140 miljoen.

DRIVE

Met DRIVE faciliteert de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS) investeringen in publieke infrastructuurprojecten die bijdragen aan een goed ondernemingsklimaat en de ontwikkeling van de private sector in lage- en middeninkomenslanden. DRIVE doet dit middels het verstrekken van subsidies met of zonder terugbetalingsverplichting (lening of à fonds perdu) aan het bedrijfsleven. Ook kunnen garanties worden verstrekt en is er aanvullende Exportkredietverzekering (EKV) beschikbaar. Het garantieplafond voor DRIVE is vastgesteld op EUR 55 miljoen per jaar. Ter afdekking van de risico’s en ter compensatie van de mismatch in de tijd tussen (premie)inkomsten en uitgaven (ten behoeve van schades), is afgesproken een interne begrotingsreserve aan te houden volgens de hefboom 1:4. Er is besloten een initiële storting van EUR 12,5 miljoen in de begrotingsreserve te doen, bij start van DRIVE ter dekking van het extra financiële risico dat de Staat kan gaan lopen door het verstrekken van garanties en verzekeringen. Er is in 2019 een garantie verstrekt vanuit DRIVE van EUR 49,293 miljoen. Er zijn in 2019 geen premies ontvangen of schades uitgekeerd. De stand van de begrotingsreserve komt per 31 december 2019 op EUR 12,5 miljoen.

Overzicht revolverende fondsen

Revolverende fondsen zijn belangrijk voor BHOS, met ingang van het jaarverslag 2019 wil BHOS meer inzicht geven in de revolverende fondsen door de beschikbare informatie aangaande deze fondsen op een meer overzichtelijke manier te presenteren. Het betreft de fondsen die in het rapport van de Algemene Rekenkamer zijn onderzocht en deze zijn aangevuld met de nieuwe fondsen Dutch Fund for Climate and Development (DFCD), FarmFit en One Acre Fund.

Revolverende fondsen (bedragen x EUR 1 miljoen)

Naam Revolverend Fonds	Uitvoerende organisatie	Omvang fonds1 31-12-2019;	Bijdrage NL t/m 31-12-2019; beoogde totale bijdrage NL	Uitgangspunt revolveerbaarheid	Uitvoering evaluatie gepland; beleidsdoorlichting gepland	Looptijd
DGGF Dutch Good Growth Fund onderdeel 1	RVO	60,7	104,3; 230,0	100% nominaal	2020; 2020	2014 -Onbepaald
DGGF Dutch Good Growth Fund onderdeel 2	Triple Jump/PWC	122,8	210,9; 327,5	100% nominaal	2020; 2020	2014 -Onbepaald
DTIF Dutch Trade & Investment Fund	RVO	9,2	16,9; 71,2	100% nominaal	2021; 2020	2016 -Onbepaald
Massif	FMO	492,3	343,3; 345,0	n.v.t.	2020; 2020	2006–2026
Building Prospects	FMO	338,2	354,5; 462,0	100%	2023; 2020	2001–2028
AEF Access to Energy Fund	FMO	136,2	110,0; 110,0	100,0; revolveerbaar voor minimaal 75%	Iedere 5 jaar. De volgende evaluatie staat gepland voor medio 2022	2006–2028
CIO / AEF II Climate Investor One	FMO	16,9	29,7 (USD 33,4); 49,500 (USD 55,6)	75% – 100%	Iedere 5 jaar. De evaluatie over de periode 2017–2021 staat gepland voor medio 2022	2012–2037
DFCD Dutch Fund for Climate & Development	FMO	39,5	40,0; 160,0	Maximaal 160,0 (=100%)	Iedere 5 jaar. De eerste zal plaatsvinden eind 2023	2019–2037
GAFSP Global Agricultural and Food Security Programme	IFC	86,2 (USD 96,9)	117,0; 121,4.	100% nominaal	Mid-term evaluatie 2018, geen afspraken over volgende evaluatie	2026
PIDG Private Infrastructure Development Group	PIDG	748,2 (USD 840,7)	10,0 en 88,6 (USD 99,5); 10,0 en 138,4 (USD 155,5)	n.v.t.	n.v.t.	2002 -Onbepaald
One Acre Fund	One Acre Fund	13,4 (USD 15,0)	13,4 (USD 15,0); 13,4 (USD 15,0)	100%	; 2020	2018–2023
Farmfit Fund	IDH	4,5	4,5; 50,0	100%	; 2020	2019–2034

Toelichting op overzicht revolverende fondsen

Revolverende fondsen hebben als kenmerk dat investeringen na enige tijd worden terugontvangen waarna deze middelen ingezet kunnen worden voor nieuwe investeringen passend binnen het doel van het fonds. Fondsbeheerders is benadrukt dat, waar mogelijk en verantwoord, bij nieuwe investeringen de nadruk op de focusregio's ligt.

DGGF

Dutch Good Growth Fund onderdeel 1 en 2. Onderdeel 1 en 2 van DGGF richt zich op het bevorderen van ondernemerschap in ontwikkelingslanden. De begunstigde van het DGGF zijn ondernemers.

DTIF

Dutch Trade & Investment Fund richt zich op het ondersteunen van Nederlandse bedrijven die zaken willen doen met niet-ontwikkelingslanden en niet terecht kunnen bij reguliere banken.

MASSIF

MASSIF is gericht op het verbeteren van toegang tot financiering voor het MKB in ontwikkelingslanden.

Building Prospects

Het Building Prospects Fonds is een voortzetting van het Infrastructure Development Fund en richt zich op het (deels) financieren van infrastructuurprojecten in ontwikkelingslanden.

AEF

Het Access to Energy Fund is opgericht met als doel energietoegang voor mensen in ontwikkelingslanden te vergroten. Met behulp van risicodragend kapitaal maakt AEF investeringen in hernieuwbare energie in ontwikkelingslanden «bankable».

CIO / AEF II

Climate Investor One is door FMO ontworpen om private investeringen in hernieuwbare energie projecten in ontwikkelingslanden verder te versnellen.

DFCD

Het Dutch Fund for Climate and Development is een fonds voor klimaatactie in ontwikkelingslanden gericht op het tegengaan van klimaatverandering en versterking van de weerbaarheid tegen de gevolgen van klimaatverandering, als uitvloeisel van de Nederlandse toezeggingen onder de Overeenkomst van Parijs.

GAFSP

Het Private Sector Window van dit fonds richt zich op innovatieve financiering met als doel commerciële mogelijkheden van het MKB en kleinere boerenbedrijven in de logica van lokale, nationale en internationale productketens te ontwikkelen.

PIDG

De Private Infrastructure Development Group is gericht op het ontwikkelen en financieren van private infrastructuur in ontwikkelingslanden.

One Acre Fund

Het One Acre Fund ondersteunt kleine boeren in Afrika met de financiering van noodzakelijke activa.

Farmfit Fund

Het Farmfit Fund dient ter financiering van een programma voor versterking van en toegang tot financiële diensten voor kleine boeren en MKB in de agrarische sector in ontwikkelingslanden in samenwerking met het internationale bedrijfsleven.

4. BELEIDSARTIKELEN

Artikel 1: Duurzame economische ontwikkeling, handel en investeringen

A. Algemene doelstelling

Verminderen van armoede en maatschappelijke ongelijkheid, bevorderen van duurzame inclusieve groei wereldwijd en versterken van het internationaal verdienvermogen van Nederland. Daartoe werkt Nederland aan een duurzaam handels- en investeringssysteem inclusief Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO), versterking van de Nederlandse handels- en investeringspositie en aan versterking van de private sector en arbeidsmarkt in ontwikkelingslanden.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Het vergt een kabinetsbrede inspanning om deze doelstellingen te verwezenlijken. De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking werkt hiertoe in het bijzonder samen met de Minister van Financiën, de Minister en Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat, de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en de Minister van Infrastructuur en Waterstaat.

De Minister is verantwoordelijk voor:

Financieren

• • Het voeren van een op maat gesneden en onderling samenhangend financieel instrumentarium gericht op export- en investeringsbevordering voor het Nederlands en lokaal bedrijfsleven in ontwikkelingslanden, handelsfacilitatie en markttoegang.

• • Het financieel ondersteunen van het Nederlandse en lokale midden- en kleinbedrijf en startups om met eigentijdse oplossingen bij te dragen aan duurzame economische ontwikkeling wereldwijd.

• • Het financieren van diverse bilaterale en internationale programma’s die bijdragen aan een gunstig ondernemingsklimaat en innovatief ondernemerschap in lage- en middeninkomenslanden, met in het bijzonder aandacht voor (jeugd)werkgelegenheid en innovatie.

• • Het financieren van het National Contact Punt (NCP) voor de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen belast met voorlichting over de OESO-richtlijnen, en het behandelen van klachten met betrekking tot het nakomen van de OESO-richtlijnen door Nederlandse bedrijven.

Stimuleren

• • Het bevorderen van het nakomen van de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen door het Nederlandse bedrijfsleven, onder meer door middel van dialoog, voorlichting, IMVO-convenanten, het bedrijfsleveninstrumentarium voor BHOS en steun aan internationale initiatieven.

• • Het bevorderen van werkgelegenheid en ondernemerschap in lage- en middeninkomenslanden, vooral voor jongeren en vrouwen.

• • Stimuleren van ketenverduurzaming in lage- en middeninkomenslanden.

• • Het stimuleren van het bedrijfsleven en kennisinstellingen, Nederlands en lokaal, om met hun internationale activiteiten bij te dragen aan oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen, bijvoorbeeld die zoals benoemd in de SDG’s van de VN.

• • Het faciliteren en ondersteunen van Nederlandse bedrijven om zaken te doen op buitenlandse markten, waaronder in lage- en middeninkomenslanden, met behulp van kennis en informatie, contacten en netwerken, positionering en belangenbehartiging (incl. financiering). Hierbij is speciale aandacht voor het Nederlandse midden- en kleinbedrijf, startups en clustergewijze samenwerking van bedrijven op buitenlandse markten.

• • Het stimuleren van een aantrekkelijk internationaal vestigingsklimaat voor buitenlandse investeringen in Nederland ten behoeve van een versterkt internationaal verdienvermogen van Nederland.

• • Het stimuleren van goed bestuur in de vorm van goede wet- en regelgeving, betrouwbare instituties en actoren en verbeterde belastingregimes in lage- en middeninkomenslanden.

Regisseren

• • Een actieve bijdrage leveren aan het schragen en bevorderen van een op regels gebaseerd mondiaal handels- en investeringssysteem, met oog voor duurzaamheid, inclusiviteit en een gelijk speelveld, onder meer via de WTO, OESO en G20.

• • Het bevorderen van duurzame, inclusieve bilaterale handelsakkoorden van de EU met derde landen en effectieve implementatie van deze handelsakkoorden.

• • Het bevorderen van internationale kaders voor IMVO via de VN, OESO, EU en voluntary principles on security and human rights.

• • Het vorm en inhoud geven aan economische diplomatie, economische missies en inkomende en uitgaande bezoeken, en het opstellen en bewaken van de afgestemde reisagenda van het kabinet.

• • Het bevorderen van publiek-private samenwerking op het terrein van internationaal ondernemen, onder andere via het publiek-private stelsel met aan de private kant krachtenbundeling via NL International Business, aan de publieke kant het Trade & Innovate NL netwerk en daartussen in de publiek-private «Werkplaats». De nieuw opgerichte International Strategy Board (ISB) zal zicht houden op het realiseren van de gezamenlijke internationaliseringsstrategieën en daarover aan private en publieke partijen adviseren.

• • Het invulling geven aan de internationale kant van het topsectorenbeleid.

• • Het inhoud geven aan de mede-beleidsverantwoordelijkheid voor de Exportkredietverzekering (EKV) met de Minister van Financiën.

• • Het afstemmen van Nederlandse inspanningen op het gebied van private sectorontwikkeling en duurzame en inclusieve groei met die van andere multilaterale en bilaterale donoren, met bijzondere aandacht voor programma’s van de Europese Commissie en EU-lidstaten.

Uitvoeren

• • Het behandelen van klachten van Nederlandse bedrijven in het buitenland bedrijven, onder andere over oneerlijke concurrentie.

• • Het uitvoeren van controle op de export van strategische goederen, zoals in de EU en internationale kaders overeengekomen.

• • Nationale implementatie en uitvoering van internationale sancties, waar die export gerelateerde maatregelen betreffen.

• • Het aansturen en vormgeven van de inzet van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) op het gebied van handelsbevordering en private sector ontwikkeling en het strategisch aansturen van de Nederlandse ontwikkelingsbank FMO.

• • Het aansturen van het Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) met als oogmerk het aantrekken van buitenlandse investeerders naar Nederland, samen met de Minister van Economische Zaken en Klimaat.

C. Beleidsconclusies

Private sector ontwikkeling

Naar aanleiding van de beleidsconclusies over 2018 is in 2019 de toegankelijkheid van het Dutch Good Growth Fund (DGGF) voor ondernemers vergroot. Dit heeft duidelijk vruchten afgeworpen en substantieel bijgedragen aan resultaten die boven verwachting waren: fors meer banen zijn ondersteund via bedrijfsontwikkelingsprogramma’s dan voorzien [resultaten die boven verwachting waren – resultatenapplicaite]. Daarnaast is het aantal ondersteunde handels- en investeringsplannen van lokaal MKB in 2019 flink hoger uitgekomen dan in 2018.

De inzet van gedelegeerde PSD-middelen in de focusregio's is beneden verwachting gebleven. Posten bleken meer tijd nodig te hebben om een Private Sector Development (PSD)-projectenportefeuille te ontwikkelen. Het kost in de MENA-regio (Middle East and North Africa), de Sahel en de Hoorn van Afrika veel tijd en inspanning om partners te vinden en netwerken op te bouwen. Bovendien hebben diverse focuslanden een grote publieke en een kleine private sector, in combinatie met een slecht ondernemingsklimaat. Voor 2020 zijn daarom minder gedelegeerde middelen beschikbaar gesteld dan aangevraagd door de posten. Gelijktijdig wordt met de posten samengewerkt om toch goede PSD-projecten te ontwikkelen.

Ook handelsfacilitatie en regionale handel kwamen in deze regio’s langzamer op gang dan voorzien. Dat heeft o.a. te maken met politieke instabiliteit en het deels ontbreken van basisvoorwaarden voor handel. Door regionale programma’s uit West- en Oost-Afrika naar de Sahel en de Hoorn uit te breiden, zal naar verwachting een inhaalslag plaatsvinden.

Handelsagenda

Via de Kamerbrief «Handelsagenda: één 1 jaar onderweg» is de Kamer geïnformeerd over de voortgang van de publiek-private samenwerking gericht op totstandkoming van een gezamenlijke internationale strategie, branding en meerjarige programmering ter bevordering van de internationalisering van MKB en startups. Het beleid is ongewijzigd.

D: Budgettaire gevolgen van beleid

Beleidsartikel 1 Duurzame economische ontwikkeling, handel en investeringen (bedragen x € 1.000)

			Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Realisatie 2019	Vastgestelde begroting 2019	Verschil 2019
Verplichtingen			631.834	387.733	273.373	614.842	899.483	410.767	488.716
	waarvan garantieverplichtingen			14.982	27.644	7.168	124.916	129.000	– 4.084
Uitgaven:
Programma-uitgaven totaal			298.629	386.775	471.994	537.160	515.698	532.289	– 16.591
1.1	Duurzaam handels- en investeringssysteem, incl. MVO		12.780	14.305	14.771	24.258	28.631	32.553	– 3.922
	Subsidies
		Beleidsondersteuning internationaal economisch beleid (non-ODA)			2.613	0	0	0	0
		Beleidsondersteuning, evaluaties en onderzoek		2.059	0	0	0	3.623	– 3.623
		Maatschappelijk verantwoord ondernemen		2.950	3.240	4.946	10.361	20.075	– 9.714
		Maatschappelijk verantwoord ondernemen (non-ODA)				2.278	2.843	0	2.843
		Contributies internationaal ondernemen (non-ODA)				48	22	0	22
	Opdrachten
		Beleidsondersteuning internationaal economisch beleid (non-ODA)			1.754	0		2.185	– 2.185
		Beleidsondersteuning, evaluaties en onderzoek	3.083	1.554
		Maatschappelijk verantwoord ondernemen			986	2.221	1.116	0	1.116
		Maatschappelijk verantwoord ondernemen (non-ODA)				1.979	572	0	572
	Bijdrage aan agentschappen
		Rijksdienst voor Ondernemend Nederland					1.276	1.000	276
		Maatschappelijk verantwoord ondernemen					900	0	900
	Bijdrage (inter)nationale organisaties
		Contributies internationaal ondernemen (non-ODA)	5.506	5.682	5.817	5.542	5.022	5.670	– 648
		Maatschappelijk verantwoord ondernemen	4.191	2.059	361	7.244	5.760	0	5.760
		Maatschappelijk verantwoord ondernemen (non-ODA)					759	0	759
1.2	Versterkte Nederlandse Handels- en Investeringspositie		48.837	58.139	73.633	87.598	96.700	107.919	– 11.219
	Subsidies
		Starters International Business (SIB)/ Programma Strategische Beurzen (non-ODA)	3.881	5.688	3.704	5.267	3.223	5.200	– 1.977
		Partners for International Business (PIB) (non-ODA)	410	5.647	1.756	3.560	3.380	5.105	– 1.725
		Demonstratieprojecten, haalbaarheidsstudies en investeringsstudies (DHI) (non-ODA)	4.889	2.889	1.528	4.126	3.374	5.433	– 2.059
		Dutch Trade and Investment Fund (non-ODA)					0	18.229	– 18.229
		Fonds opkomende markten	3.520	383	1.589	0	878	0	878
		Versterking concurrentiepositie Nederland			2.700	674	5.421	9.200	– 3.779
		Versterking economische functie			1.140	0	5	527	– 522
		Aanvullende opdrachten			610	0	0	3.400	– 3.400
		Overige (non-ODA)			2.215	6.814	0	9.225	– 9.225
		Invest NL				3.200	2.683	9.000	– 6.317
		Transitiefaciliteit		1.351	245	0	0	0	0
		Overig Programmatische Aanpak (non-ODA)	817	279		0	0	0	0
		PSO/2g @there (non-ODA)	791			0	0	0	0
	Leningen
		Dutch Trade and Investment Fund (non-ODA)		5.452	12.941	14.017	3.378	0	3.378
		Trustfund IBRD		1.000		0	0	0	0
		Overig		1.206		0	0	0	0
	Garantie
		Dutch Trade and Investment Fund (non-ODA)				3.528	13.720	0	13.720
	Opdrachten
		Aanvullende opdrachten				4.576	8.020	0	8.020
		Wereldtentoonstelling Dubai					4.255	4 300	– 45
		Chinastrategie						0	0
		GES				1.087	9.322	0	9.322
		Dutch Trade and Investment Fund (non-ODA)					426	0	426
	Bijdragen aan agentschappen
		Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (non-ODA)	27.146	28.892	39.854	35.349	33.265	32.900	365
		Versterking economische functie (NBSO's via RVO) (non-ODA)	6.274	5.352	5.351	5.400	5.350	5.400	– 50
1.3	Versterkte private sector en arbeidsmarkt in ontwikkelingslanden		237.012	314.331	383.590	425.304	390.367	391.817	– 1.450
	Subsidies
		Transitiefaciliteit	2.135	2.931	234	0		0	0
		Marktontwikkeling in het kader van private sector development	44.526	59.804	58.343	32.672	40.586	37.117	3.469
		Wet en regelgeving	5.579	2.453	3.027	1.176	2.347	3.100	– 753
		Financiele sectorontwikkeling	36.639	7.065	23.412	41.297	3.352	6.000	– 2.648
		Versterking privaat ondernemerschap	54.083	60.983	57.352	61.000	42.381	55.600	– 13.219
		Infrastructuurontwikkeling	33.288	44.763	43.832	15.247	252	80.900	– 80.648
		Bedrijfsmatige technische bijstand			628	252	468	0	468
		Samewerking bedrijfsleven en PPP's	5.849	9.859	3.386	518	5.504	8.500	– 2.996
		Versterking privaat ondernemerschap non-ODA	6.382	2.313		0	0	1.500	– 1.500
		Technische assistentie DGGF	8.000	10.809	3.452	3.714	1.618	5.700	– 4.082
		Landenprogramma's ondernemingsklimaat			5.376	4.190	0	0	0
		Rijksdienst voor Ondernemend Nederland			403	0	0	0	0
		Werkgelegenheid				11.219	2.343	22.000	– 19.657
		programma's Dutch Good Growth Fund			3.147	26.847	12.071	20.000	– 7.929
	Leningen
		Infrastructuurontwikkeling				26.400	17.000	0	17.000
		programma's Dutch Good Growth Fund				28.000	23.262	35.000	– 11.738
	Garanties
		programma's Dutch Good Growth Fund			5.569	1.858	1.266	13.000	– 11.734
	Opdrachten
		Werkgelegenheid					9.289	3.000	6.289
		Innovatie						5.000	– 5.000
		Landenprogramma's ondernemingsklimaat				2.691		0	0
		Marktontwikkeling in het kader van private sector development				11.908	12.184	0	12.184
		Wet en regelgeving				886		0	0
		Infrastructuurontwikkeling				6.515	431	0	431
		Bedrijfsmatige technische bijstand				135	452	0	452
		Technische assistentie DGGF				5.866	10.252	0	10.252
		programma's Dutch Good Growth Fund			34.913	1.145	11.093	0	11.093
	Bijdragen aan agentschappen
		Rijksdienst voor Ondernemend Nederland	15.404	42.838	40.959	29.387	27.597	36.000	– 8.403
		Infrastructuurontwikkeling			15.580	29.065	0	0	0
		Technische assistentie DGGF			5.246	0	0	0	0
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		International Labour Organisation	5.213	5.721	5.128	4.943	4.736	5.700	– 964
		Partnershipprogramma's ILO	4.883	5.527	5.524	5.000	4.915	5.500	– 585
		Landenprogramma's ondernemingsklimaat	13.284	12.411	8.469	7.585	23.368	7.400	15.968
		Infrastructuurontwikkeling		45.421	24.832	14.787	50.262	20.000	30.262
		Bedrijfsmatige technische bijstand	1.748	1.433	5	6	127	1.500	– 1.373
		Werkgelegenheid				4.399	3.400	5.000	– 1.600
		Transitiefaciliteit			185	59	0	0	0
		Marktontwikkeling in het kader van private sector development			4.755	17.990	9.665	6.400	3.265
		Wet en regelgeving			2.782	3.342	4.703	1.900	2.803
		Financiele sectorontwikkeling			26.801	25.205	63.708	6.000	57.708
		Samewerking bedrijfsleven en PPP's			250	0	296	0	296
		Nexus onderwijs en werk					1.439	0	1.439
Ontvangsten			11.052	80.289	14.942	11.447	8.809	6.491	2.318
1.10	Ontvangsten duurzame economische ontwikkeling, handel en investeringen		9.182	78.815	9.431	9.447	7.542	3.491	4.051
1.30	Ontvangsten DGGF		1.870	1.474	5.511	2.000	1.267	3.000	– 1.733

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

Ten opzichte van de ontwerpbegroting is het verplichtingenbudget van artikel 1 toegenomen. Een belangrijk deel van de verplichtingenmutaties is reeds toegelicht in de eerste en tweede suppletoire begroting 2019. Ten opzichte van de tweede suppletoire begroting is het verplichtingenbudget verhoogd. Deze bijstelling komt hoofdzakelijk doordat nieuwe investeringen via de DRIVE-infrastructuur regeling hoger uitvielen dan verwacht.

Ten tijde van de opstelling van de decemberbrief was nog sprake van een verlaging van het verplichtingenbudget. Dit was het gevolg van het feit dat de uitvoeringspartners van de garantieverplichtingen pas na indiening van decemberbrief de definitieve cijfers bekend maken. Dit neemt niet weg dat de garantieverplichtingen wel onder het afgesproken garantieplafond, waarvan melding is gemaakt in de begroting, zijn gebleven.

Met ingang van de begroting 2019 is artikel 1.4 opgeheven en zijn de verplichtingen ondergebracht binnen artikel 1.3.

Uitgaven

Artikel 1.1

De uitgaven zijn per saldo lager dan voorzien met name door lagere uitgaven voor subsidies voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dit betreft onder andere lagere uitgaven voor de implementatie van de IMVO convenanten, namelijk de subsidie aan de Sociaal Economische Raad voor ondersteuning van de IMVO-convenanten en de subsidies aan de ngo’s middels het Fonds Verantwoord Ondernemen. De uitgaven voor het Fonds Bestrijding Kinderarbeid vielen lager uit.

Artikel 1.2

De lagere uitgaven komen voort uit een saldo van mutaties die voor een belangrijk deel zijn toegelicht in de eerste en tweede suppletoire begroting 2019. Zo bleek bij de eerste en tweede suppletoire begroting dat de uitgaven voor de Global Enterpreneurship Summit en de subsidies voor Netherlands in Business en de Development Accelarator lager uitvielen dan verwacht. Verder bleek dat een aantal RVO regelingen (SIB, PIB en DHI) en de beschikbare middelen voor DTIF ten opzichte van de ontwerpbegroting niet volledig zijn uitgeput.

Artikel 1.3

De uitgaven voor artikel 1.3 zijn per saldo iets lager dan de vastgestelde begroting. Deze verlaagde realisatie is het per saldo effect van verschillende verhogingen en verlagingen van het budget, deels toegelicht in de de eerste en tweede suppletoire begroting 2019. Zo is er sprake van vertragingen van verschillende infrastructurele projecten, met een lagere realisatie tot gevolg. Ook is er sprake van een verhoging van de realisatie voor financiële sectorontwikkeling in ontwikkelingslanden (met een focus op de MENA-regio en vrouwelijk ondernemerschap). Verder viel de bijdrage aan RVO.nl lager uit dan begroot door de lagere uitvoeringskosten.

Ontvangsten

Artikel 1.10

De ontvangsten bleken in het laatste deel van het begrotingsjaar hoger dan aanvankelijk voorzien. Voor DTIF betreft het de verrekening van de ontvangen premies en uitbetaalde wisselfinancieringen vanuit de DTIF begrotingsreserve. Verder is er voor de Faciliteit Opkomende Markten (FOM) sprake van een verrekening met de FOM begrotingsreserve, vanwege een uitbetaalde claim op een uitstaande garantie. Overige ontvangsten betreffen het terugbetalen van leningen voor de Nationale Investeringsbank voor Ontwikkelingslanden en terugbetalingen van de RVO voor de programma’s «Transitiefaciliteit» en «Missies».

Artikel 2: Duurzame ontwikkeling, voedselzekerheid, water en klimaat

A. Algemene doelstelling

Toegenomen voedselzekerheid; verbeterd waterbeheer, drinkwater, sanitaire voorzieningen en voorlichting over hygiëne; toegenomen weerbaarheid tegen klimaatverandering en tegengaan van klimaatverandering; duurzaam gebruik natuurlijke hulpbronnen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Om deze doelstelling te realiseren, werkt de Minister voor BHOS nauw samen met de Minister en de Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat, de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en de Minister en Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat.

De Minister is verantwoordelijk voor:

Financieren

• • De financiering van diverse programma’s en fondsen gericht op duurzame economische ontwikkeling, voedsel- en waterzekerheid, toegang tot hernieuwbare energie, klimaatadaptatie en verduurzaming van grondstofwinning. In toenemende mate wordt ingezet op financiering van programma’s waarin oog is voor de dwarsverbanden die tussen deze mondiale uitdagingen bestaan. Groeiende druk op natuurlijke hulpbronnen dwingt tot verduurzaming en een integrale benadering die synergie tussen de verschillende thema’s bevordert. De programma’s worden uitgevoerd door multilaterale instellingen, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen, (lokale) overheden, centrale uitvoerders (zoals FMO en RVO), in consultatie en samenwerking met andere donoren (waaronder DfID, BMZ, USAID en SIDA) en via publiek-private partnerschappen.

• • De financiering van verschillende multilaterale en internationale instellingen, die een sleutelrol spelen bij de verzameling van gegevens, analyse en (formulering van de) aanpak van vraagstukken op het gebied van deze thema’s.

Stimuleren

• • Nadruk op de verduurzaming van de dienstverlening en een integrale benadering die synergie tussen de verschillende thema’s bevordert.

• • Het stimuleren van een inclusieve benadering met extra aandacht voor vrouwen en jongeren.

• • Het intensiveren van de samenwerking tussen overheden, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en de private sector gericht op bovengenoemde doelstellingen.

• • Mobilisatie van private investeringen in klimaatadaptatie en klimaatmitigatie met gebruikmaking van begrotingsmiddelen.

Regisseren

• • Inzet van Nederlandse deskundigheid en technologie bij het realiseren van de ontwikkelingsdoelstellingen.

• • Coördinatie van het Nederlandse internationale milieu- en klimaatbeleid.

C. Beleidsconclusies

De beleidsmatige inzet op het gebied van voedselzekerheid, water en klimaat is in 2019 verder verbreed en meer geïntegreerd, met meer nadruk op de verankering van resultaten. De risico’s van honger, waterstress en klimaatverandering voor mensen, economie en milieu zijn meer geïnternaliseerd in de beleidsinzet.

Voedselzekerheid. De bredere systeembenadering is geactualiseerd in de Voedselzekerheidsbrief «Op weg naar een wereld zonder honger in 2030» (Kamerstukken 33 625, nr. 280) met onder meer een erkenning van de nauwe relatie tussen SDG 2 en andere SDG’s, waaronder klimaat en biodiversiteit. Die bredere kijk wordt steeds meer toegepast. Tijdens de UN Climate Action Summit in september 2019 heeft Nederland meer aandacht besteed aan klimaatadaptatie in het voedselzekerheidsbeleid. Er is voor gekozen niet overhaast in nieuwe landen binnen de focusregio’s te beginnen, maar eerst de situatie goed te analyseren en de opties voor een geïntegreerde aanpak van voedselzekerheid-water-klimaat te verkennen. Een nieuw honger- en conflict-programma, gericht op weerbaarheid van de bevolking, is gestart in drie fragiele landen in de Hoorn van Afrika. Een nieuwe samenwerking voor voedselzekerheid, water en klimaat in de Sahel voor een – veel langer dan gebruikelijke – periode van 10 jaar is in voorbereiding. Hiermee wordt invulling gegeven aan de motie Diks (Kamerstukken 34 775 XVII, nr. 22).

Water. Waterprogramma’s richten zich in toenemende mate op verduurzaming en relaties met andere sectoren, o.a. voedselzekerheid, klimaat en gezondheid. Het Water, Peace and Security Partnership helpt met vroegtijdige identificatie en voorkoming van water-gerelateerde conflicten, relevant voor Mali en Irak bijvoorbeeld. Het nieuwe Valuïng Water Initiative begeleidt multi-stakeholder partnerschappen die inzetten op gelijke toegang tot water, op minder afwenteling van waterrisico en -kosten op kwetsbare groepen, en op het tegengaan van uitputting van watervoorraden. Er is bewust voor gekozen om de samenwerking met UNICEF in West-Afrika uit te breiden met water en sanitatie vanwege hun expertise gericht op verduurzaming van resultaten, en hun brede aanwezigheid, ook in tijden van crisis. Er is een plan gemaakt voor opschaling en versnelling van de inzet op WASH om de 2030-doelen te halen. Hiermee is invulling gegeven aan de motie Stoffer/Van Brenk (Kamerstukken 35 000 XVII, nr. 51). In 2019 heeft Nederland minder mensen bereikt dan voorzien op het gebied van verbeterd stroomgebiedbeheer (zie ook bijlage 3: toelichting op streefwaarden en indicatoren). Dat komt onder meer omdat werkzaamheden niet tijdig konden worden uitgevoerd door natuurgeweld en de opstart in nieuwe landen in de focusregio’s langzamer verliep dan voorzien.

Klimaat. Nederland heeft, bilateraal en in VN en EU, extra inspanningen geleverd op het gebied van klimaatdiplomatie voor meer klimaatambitie en -actie wereldwijd, zoals uiteengezet in Kamerstukken 31 793, nr. 189. De reductie van de uitstoot van broeikasgassen heeft ook klimaateffecten voor ontwikkelingslanden. Ontwikkelingslanden die zijn aangesloten bij het NDCPartnerschap kunnen steun krijgen bij de ontwikkeling van meer ambitieuze, evidence-based nationale klimaatplannen en voor kwalitatief betere uitvoering van die plannen. Dergelijke steun wordt inmiddels aan 65 landen verstrekt. Nederland investeert ook direct in klimaatrelevante programma’s, waarbij het zowel om Nederlandse als om internationale initiatieven kan gaan. Het Dutch Fund for Climate and Development (DFCD) is gegund aan een consortium onder leiding van FMO. Daarnaast lanceerde RVO de resultaatgerichte subsidieregeling «SDG7 Results» waarbij bedrijven achteraf subsidie ontvangen als is aangetoond dat mensen daadwerkelijk toegang hebben gekregen tot hernieuwbare energie. Nederland heeft de jaarlijkse bijdrage aan het Groene Klimaatfonds met 20% verhoogd nadat afspraken zijn gemaakt over verbeterde governance van het fonds. Er is met internationale partners extra geïnvesteerd in schone kookoplossingen in de Sahel en de Hoorn van Afrika, in kleine zonne-energie systemen in de Sahel en in vergroening van de financiële sector in ontwikkelingslanden. Op gebied van duurzaam gebruik van grondstoffen werd het nieuwe climate smart mining initiatief van de Wereldbank gesteund. Het totaaloverzicht van de klimaatfinanciering voor ontwikkelingslanden van Nederland vindt u in bijlage 6 bij het HGIS-jaarverslag.

D: Budgettaire gevolgen van beleid

Beleidsartikel 2 Duurzame ontwikkeling voedselzekerheid, water en klimaat (bedragen x EUR 1.000)

			Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Realisatie 2019	Vastgestelde begroting 2019	Verschil 2019
Verplichtingen			615.198	531.813	814.000	690.998	833.191	461.310	371.881
Uitgaven:
Programma-uitgaven totaal			525.705	648.529	664.774	710.799	723.347	730.477	– 7.130
2.1	Voedselzekerheid		288.463	335.375	341.528	323.950	336.667	339.295	– 2.628
	Subsidies
		Internationaal onderwijsprogramma voedselzekerheid	32.691	2.890	0	344	0	0	0
		Duurzame voedselproductie	55.345	0	0	0	0	0	0
		Marktontwikkeling in het kader van voedselzekerheid	12.926	0	0	0	0	0	0
		Voeding	21.554	0	0	0	0	0	0
		Bevorderen inclusieve en duurzame groei in de agrarische sector		30.166	28.955	19.710	22.391	27.600	– 5.209
		Kennis en capaciteitsopbouw t.b.v. voedselzekerheid		34.260	28.575	1.793	32.485	32.000	485
		Landenprogramma's voedselzekerheid		26.621	47.803	41.639	59.117	41.000	18.117
		Uitbannen huidige honger en voeding		18.289		33.227	18.600	0	18.600
		Realiseren ecologische houdbare voedselsystemen			985	11.030	6.400	0	6.400
	Opdrachten
		Landenprogramma's voedselzekerheid				7.339	0	0	0
		Kennis en capaciteitsopbouw t.b.v. voedselzekerheid				13.747	0	0	0
		Realiseren ecologisch houdbare voedselsystemen					9.250		9.250
	Bijdrage aan agentschappen
		Rijksdienst voor Ondernemend Nederland	10.384	5.981		0	0	0	0
		Realiseren ecologische houdbare voedselsystemen			18.706	12.434	0	10.000	– 10.000
		Bevorderen inclusieve en duurzame groei in de agrarische sector					1.514		1.514
		Kennis en capaciteitsopbouw t.b.v. voedselzekerheid			3.965	7.941	1.645	4.000	– 2.355
		Landenprogramma's voedselzekerheid			3.700	0	0	5.000	– 5.000
	Bijdragen (inter) nationale organisaties
		Partnerschapsprogramma's FAO	2.500	0		0	0	0	0
		Versterking ruraal ondernemersklimaat	21.895	0		0	0	0	0
		Kennis en capaciteitsopbouw t.b.v. voedselzekerheid		27.765	21.600	21.120	20.400	18.000	2.400
		Realiseren ecologisch houdbare voedselsystemen		20.000	21.350	0	1.700	23.595	– 21.895
		Bevorderen inclusieve en duurzame groei in de agrarische sector		50.559	32.744	34.539	27.673	32.000	– 4.327
		Landenprogramma's voedselzekerheid	131.165	118.844	115.205	110.915	126.057	121.100	4.957
		Uitbannen huidige honger en voeding			17.940	6.172	9.435	25.000	– 15.565
	Bijdragen aan ander begrotingshoofdstuk
		Bevorderen inclusieve en duurzame groei in de agrarische sector				2.000	0	0	0
2.2	Water		153.293	194.457	195.426	210.602	189.043	193.714	– 4.671
	Subsidies
		Integraal waterbeheer	24.577	25.846	13.152	25.556	18.361	27.944	– 9.583
		Drinkwater en sanitatie	38.561	38.824	19.376	27.327	31.059	25.357	5.702
		(Landenprogramma's) integraal waterbeheer			8.161	7.848	12.254	8.000	4.254
		(Landenprogramma's) drinkwater en sanitatie			15.665	6.392	7.033	12.000	– 4.967
	Opdrachten
		Integraal waterbeheer			4.315	1.158	973	6.000	– 5.027
		Drinkwater en sanitatie			83	94	217	0	217
		(Landenprogramma's) integraal waterbeheer			22.446	27.794	16.738	18.000	– 1.262
		(Landenprogramma's) drinkwater en sanitatie			5.298	3.041	1.204	3.000	– 1.796
	Bijdrage aan agentschappen
		Integraal waterbeheer				3.059	1.507	0	1.507
		(Landenprogramma's) integraal waterbeheer					376	0	376
		(Landenprogramma's) drinkwater en sanitatie					321	0	321
	Bijdragen (inter) nationale organisaties
		Wereldbank (waterbeheer)	14.985	15.172	18.990	0	0	0	0
		Integraal waterbeheer			12.771	29.519	21.441	14.000	7.441
		Drinkwater en sanitatie			32.288	40.880	25.148	22.000	3.148
		(Landenprogramma's) integraal waterbeheer	40.049	61.369	20.646	13.930	23.857	33.668	– 9.811
		(Landenprogramma's) drinkwater en sanitatie	33.334	51.604	22.235	24.004	28.554	23.745	4.809
		Rijksdienst voor Ondernemend Nederland	1.752	1.640		0	0	0	0
2.3	Klimaat		83.949	118.697	127.820	176.247	197.637	197.468	169
	Subsidies
		Hernieuwbare energie	20.597	8.398	10.566	16.263	17.685	18.500	– 815
		Duurzaam gebruik natuurlijke hulpbronnen en klimaat algemeen	26.178	34.279	32.885	21.820	19.646	57.729	– 38.083
		Nationaal Klimaatfonds				40.000	40.000	40.000	0
		Landenprogramma's klimaatbeleid		1.874	141	0	1.105	0	1.105
		Centrale klimaat programma's (non-ODA)	1.070	1.814	592	322	463	0	463
	Opdrachten
		Duurzaam gebruik natuurlijke hulpbronnen en klimaat algemeen				5.566	1.232	0	1.232
		Centrale klimaat programma's (non-ODA)					584	0	584
		Landenprogramma's klimaatbeleid					157	0	157
		Hernieuwbare energie					273	0	273
	Bijdrage aan agentschappen
		Duurzaam gebruik natuurlijke hulpbronnen en klimaat algemeen					185	0	185
		Hernieuwbare energie				1.386	2.723	0	2.723
	Bijdragen (inter) nationale organisaties
		Hernieuwbare energie		27.822	26.361	12.353	22.245	24.500	– 2.255
		Duurzaam gebruik natuurlijke hulpbronnen en klimaat algemeen			8.790	18.861	20.489	12.000	8.489
		Klimaat: algemene vrijwillige en verplichte bijdragen	9.299	14.899	19.391	15.696	35.184	14.840	20.344
		GEF	0	20.725	20.725	37.585	20.900	20.750	150
		UNEP	7.143	5.142	5.142	2.142	12.142	7.142	5.000
		Landenprogramma's klimaatbeleid	19.043	3.419	2.086	2.501	273	500	– 227
		Centrale klimaat programma's (non-ODA)			858	1.429	693	1.150	– 457
		Contributie IZA/IZT	291	326	283	323	316	357	– 41
	Bijdragen aan ander begrotingshoofdstuk
		Duurzaam gebruik natuurlijke hulpbronnen en klimaat algemeen					1.342	0	1.342

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

Ten opzichte van de ontwerpbegroting is het verplichtingenbudget van artikel 2 toegenomen. Het merendeel hiervan is toegelicht in de eerste en de tweede suppletoire begroting en betrof een mutatie van ruim 670 miljoen. Uitendelijk is het verplichtingenbudget lager uitgevallen dan voorzien in de tweede suppletoire begroting. Deze verlaging is toe te schrijven aan de vertraging in de uitvoering van een aantal programma’s:

• • Voor het thema «voedselzekerheid» betreft dit de programma’s Geodata for Agriculture and Water (G4AW), de klimaatspecifieke bijdrage aan de International Fund for Agricultural Development (IFAD) en de bijdrage 2020 en 2021 aan de Consultative Group on International Agricultural Research (CGIAR).

• • Voor het thema «water» betreft dit onder andere de subsidie aan Both Ends voor het partnerschap met Nederlandse ngo’s op het gebied van integraal waterbeheer, het innovatieve financieringsprogramma in Oost-Afrika, de bijdrage aan het Water, Peace & Security Initiative en de bijdrage aan het WASH-programma met de Global Water Operators» Partnerships Alliance (GWOPA/IHE).

• • Voor het thema «klimaat» is deze vertraging toe te wijzen aan met name enkele grotere verplichtingen die zijn doorgeschoven naar 2020. Dit betreft de subsidies aan het innovatieve fonds AGRI3 en de nieuwe bijdrages aan het Green Climate Fund en het Afrika Biogas programma van HIVOS.

Uitgaven

Artikel 2.1

De uitgaven op artikelonderdeel 2.1 zijn ten opzichte van de ontwerpbegroting afgenomen. Deze realisatie is het saldo van enerzijds lagere uitgaven en anderzijds hogere uitgaven. Voor de activiteiten van het Climate Smart Agriculture programma van SNV ( SNV Netherlands Development Organisation ) gericht op voedselsystemen bleek minder liquiditeitsbehoefte. Verder werd in Bangladesh invulling gegeven aan het besluit (Kamerstukken 34 952, nr. 33) om de OS-inzet op thema’s buiten de productieve sectoren geleidelijk af te bouwen wat leidde tot lagere uitgaven voor activiteiten gericht op voedselzekerheid. Hogere uitgaven werden daarentegen gerealiseerd voor activiteiten gericht op het uitbannen van honger en ondervoeding. Dit was onder andere het gevolg van hogere uitgaven voor het reguliere programma met GAIN ( the Global Alliance for Improved Nutrition ) op het gebied van verbeterde voeding alsmede de implementatie van een additionele interventie van GAIN in Mozambique naar aanleiding van de tropische stormen Idai en Kenneth. Hogere uitgaven werden ook gerealiseerd voor activiteiten gericht op de agrarische sector, onder andere door het nieuwe Horticulture Development Program programma in Irak.

Artikel 2.2

De uitgaven op artikelonderdeel 2.2 zijn ten opzichte van de ontwerpbegroting eveneens afgenomen. Deze realisatie is het saldo van enerzijds hogere- en anderzijds lagere uitgaven voor activiteiten op het gebied van integraal waterbeheer, drinkwater & sanitatie en verstrekte subsidies vanuit het centrale budget voor waterbeheer. In het geval van integraal waterbeheer bleven de uitgaven voor activiteiten achter in Mozambique en bleek er voor activiteiten in Benin en Zuid-Soedan een hogere liquiditeitsbehoefte. Voor drinkwater & sanitatie bleven de uitgaven met name in Ghana achter op de planning. Dit was het gevolg van het feit dat de uitgaven van RVO voor het WASH-programma achterbleven bij de prognoses door vertraging in de uitvoering, en doordat een optopping van het UNICEF-programma minder hoog uitviel dan was voorzien. Dit was het gevolg van een lagere liquiditeitsbehoefte.

Landenprogramma’s

Zoals aangegeven in de leeswijzer vindt een toelichting op de landenprogramma’s plaats onder de desbetreffende beleidsartikelen.

Voedselzekerheid

In Ethiopië werd meer besteed als gevolg van een intensivering op de samenwerking met het Agricultural Food Programme (AGP) van de Wereldbank en met het programma van de Agricultural Transformation Agency (ATA) om zo meer resultaten te bereiken op het gebied van productiviteitsverhoging van de landbouw. Verder werd in Rwanda, in navolging van het besluit (Kamerstukken 34 952, nr. 33) om de bilaterale inzet met gedelegeerde OS-middelen in de huidige kabinetsperiode af te bouwen, minder budget toegekend aan de ambassade voor activiteiten gericht op het thema «voedselzekerheid». Daarnaast bleek de liquidsbehoefte voor een aantal activiteiten (Hortivest en Sebeya Landscape Restoration) lager dan oorspronkelijk voorzien voor 2019. In Zuid-Soedan werd meer besteed als gevolg van een hoger dan voorzien uitgavenritme. Deze was het resultaat van een goede voortgang in de uitvoering van het AGRA programma (seed sector program) en het Feeder Roads programma dat door de United Nations World Food Programme (WFP) wordt uitgevoerd.

Water

In Bangladesh werd gedurende 2019 het budget voor programma’s gericht op integraal waterbeheer naar beneden bijgesteld. Dit in navolging van het besluit (Kamerstukken 34 952, nr. 33) om OS-inzet op thema’s buiten de productieve sector geleidelijk af te bouwen. Ook voor Benin is besloten (Kamerstukken 34 952, nr. 33) om de eerdere intensieve OS-inzet geleidelijk terug te brengen en werd dientengevolge minder besteed voor het waterprogramma. Voor Zuid-Soedan daarentegen werd het besluit (Kamerstukken 35 000, nr. 68) genomen om het bestaande waterprogramma (zowel WASH-voorzieningen als waterbeheer) te intensiveren wat tot hogere uitgaven leidde in 2019.

Artikel 3: Sociale vooruitgang

A. Algemene doelstelling

Menselijke ontplooiing en het bevorderen van sociale gelijkheid en inclusieve ontwikkeling, door:

• • het bijdragen aan seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR) voor iedereen en een halt toeroepen aan de verspreiding van hiv/aids;

• • het bevorderen van vrouwenrechten en gendergelijkheid

• • versterking van het maatschappelijk middenveld en bevordering en bescherming van de politieke ruimte voor maatschappelijke organisaties;

• • versterken van de meest gemarginaliseerde en gediscrimineerde groepen, zodat zij hun stem kunnen laten horen;

• • versterken van het onderwijs en daarmee bijdragen aan het vergroten van kansen en perspectieven voor jongeren;

• • een toename van het aantal goed opgeleide professionals, versterking van hoger- en beroepsonderwijsinstellingen en het bevorderen van beleidsrelevant onderzoek.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor:

Financieren

• • Het financieren van programma’s van multilaterale organisaties, niet-gouvernementele organisaties, bedrijven, overheden en kennisinstellingen, die het meest perspectief bieden op het verwezenlijken van de beoogde resultaten op het gebied van SRGR, HIV/aids, vrouwenrechten en gendergelijkheid en het versterken van de meest gemarginaliseerde en gediscrimineerde groepen.

• • Het financieren van programma’s gericht op het versterken van het maatschappelijk middenveld in ontwikkelingslanden, via onder meer 25 strategische partnerschappen in het kader van Samenspraak en Tegenspraak, het Voice fonds, het accountability fonds, de SRGR-partnerschappen, Product Development Partnerships, Funding Leadership Opportunities for Women (FLOW) 2016–2020, Leading from the South (LfS) en Nationaal Actieplan (NAP) 1325.

• • Het financieren van initiatieven op het terrein van onderwijs, onder andere via ondersteuning van het Global Partnership for Education en programma’s gericht op het vergroten van perspectieven en kansen voor jongeren.

• • De versterking van hoger- en beroepsonderwijsinstellingen via NICHE en de opleiding van professionals via Netherlands Fellowship Program (NFP); en de Kennisplatforms voor Development Policies en voor SRGR (Share-Net International).

Stimuleren

• • Het bijdragen aan structurele armoedebestrijding en bevorderen van inclusieve groei en ontwikkeling door mensen te steunen invloed uit te oefenen op beleid en hun mogelijkheden en kansen te vergroten om bij te dragen aan inclusieve ontwikkeling, specifiek voor achtergestelde of gediscrimineerde groepen waar onder vrouwen, meisjes en LGBTI.

• • De Nederlandse inzet voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR) en HIV-preventie, onder meer in multilaterale fora. Nederland speelt een actieve rol in de follow-up van ICPD beyond 2014 en uitvoering van SRGR en gendergelijkheid als onderdeel van de 2030 agenda, in de bilaterale dialoog in de partnerlanden, in de samenwerking met ngo’s en in samenwerking met private partijen en het bedrijfsleven.

• • Werken aan goede internationale kaders voor vrouwenrechten en gendergelijkheid in multilaterale fora (VN, OESO/DAC, EU) en het ondersteunen van lokale organisaties ter versterking van politieke participatie, economische zelfstandigheid, een actieve rol van vrouwen in vredesprocessen en de uitbanning van geweld tegen vrouwen. Lokale ervaringen worden ingebracht in multilaterale fora, en vice versa.

• • De samenwerking met het maatschappelijk middenveld op de internationale beleidsagenda en het bevorderen van de politieke ruimte in internationale fora, waaronder het Global Partnership for Effective Development Cooperation (GPEDC).

• • De Nederlandse inzet voor onderwijs om jongeren in ontwikkelingslanden meer perspectief te bieden, uitdragen in internationale fora en via internationale fondsen zoals het Global Partnership for Education (GPE), Education Cannot Wait (ECW) en het Malala-fonds.

C. Beleidsconclusies

Vrouwenrechten en gendergelijkheid

In 2019 hebben de genderspecifieke programma’s Funding Leadership and Opportunities for Women (FLOW, 2016–2020), Nationaal Actieplan 1325 (NAP) en Leading from the South een sterke ontwikkeling laten zien. Het was een belangrijk oogstjaar voor FLOW, waarin tussentijdse programma evaluaties hebben geleid tot nodige bijsturing voor de tweede helft van de programma’s. Zo gaven uitvoerders meer aandacht aan het transformatieve karakter en duurzame effect van hun interventies wat onder meer blijkt uit het beter betrekken van lokale leiders, mannen en jongens en de samenwerking met lokale overheden.

Met het in 2019 gepubliceerde SDG5 fonds als onderdeel van de uitvraag Versterking Maatschappelijk Middenveld is wereldwijd het grootste fonds voor vrouwenrechten en gendergelijkheid tot stand gebracht. Het SDG5 fonds bestaat uit Power of Women, SRGR-partnerschappen fonds, Women, Peace & Security en Leading from the South. In de nieuwe programma’s is versterking van Zuidelijke (vrouwenrechten)organisaties en -netwerken expliciet opgenomen. Deze programma’s maken machtsongelijkheid bespreekbaar en zetten in op duurzame verbetering van de positie van vrouwen en meisjes.

Nederland heeft daarnaast in 2019 extra ingezet op gender, inclusief SRGR-diplomatie, in antwoord op toenemende druk van conservatieve krachten. Onder meer is effectief gelobbied voor sterke resoluties en gelijkgezinden-statements op het gebied van gender, SRGR en vrouwen, vrede en veiligheid (VNVR-resolutie 1325).

Seksuele en reproductieve gezondheid

Met UNFPA is gewerkt aan versterking van distributie van onder meer voorbehoedsmiddelen op nationaal niveau en met andere partners aan innovatie op het gebied van distributie en dienstverlening. Door de Nederlandse inspanningen wordt in toenemende mate het belang onderkend van veiligheid en rechten, specifiek van vrouwen en jongeren in humanitaire settings en krijgt de toegang tot SRGR, alsook geestelijke gezondheid, in deze settings meer aandacht.

In 2019 is Nederland bestuurslid geworden in het Global Fund for the Fight against Aids, TB and Malaria (GFATM), namens een kiesgroep met Noorwegen, Zweden, Denemarken, Ierland en Luxemburg. Nederland kon hierdoor, in lijn met de strategie voor multilaterale gezondheidsfondsen, nog meer dan voorheen aandacht vragen voor vrouwenrechten en rechten van gemarginaliseerde en gediscrimineerde groepen, en integratie van hiv-bestrijding met SRGR. Bij de zesde middelenaanvulling heeft Nederland voor de periode 2020–2022 een bedrag van EUR 156 miljoen toegezegd aan GFATM. Met deze bijdrage, aanzienlijk, maar niet hoger dan tijdens de vorige middelenaanvulling, werd enerzijds het belang onderstreept van het werk van GFATM als grootste multilateraal fonds op het terrein van gezondheid, maar anderzijds ook een signaal afgegeven dat er serieuzer moet worden gewerkt aan een verduurzamingsstrategie en dat er meer commitment van ontvangende landen wordt verwacht. Het totale beoogde bedrag van EUR 14 miljard werd door het GFATM opgehaald. Daarnaast is in 2019 extra financiering voor onderzoek en toepassing van nieuwe diagnostische- en behandelingsopties voor tuberculose verleend aan de WHO (conform amendement, Kamerstukken 35 000 XVII, nr. 24). De WHO heeft hiermee operationeel onderzoek opgezet voor de introductie van nieuwe MDR-TB behandeling en nieuwe diagnostische ontwikkelingen.

In West-Afrikaanse landen is er politieke wil om intensiever in te zetten op reproductieve gezondheid, zoals blijkt uit het Ouagadougou Partnership waarin negen West-Afrikaanse landen samenwerken aan verbeterde toegang tot gezinsplanning. Nederland speelt hierop in door het opstarten van samenwerking met de West African Health Organisation (WAHO), de gezondheidsorganisatie van de ECOWAS (Economic Community of West African States). Deze regionale inzet draagt bij aan een gunstige beleids-omgeving voor Nederlandse inzet in landen in de regio, zoals Mali, Niger en Burkina Faso. Daarnaast heeft Nederland in 2019 via UNFPA EUR 10 miljoen extra geïnvesteerd in anticonceptie in de Sahel-regio (amendement, Kamerstukken 35 000 XVII, nr. 22). Als voorwaarde werd bij deze extra financiering gesteld dat uitgaven aan anticonceptiemiddelen worden geïntegreerd binnen de landenprogramma’s van de Global Financing Facility for Every Woman Every Child (GFF). Dit bevordert de coherentie van programma’s in de Sahel-regio.

Versterking maatschappelijk middenveld

Het maatschappelijk middenveld – een noodzakelijke kracht naast een deugdelijke overheid en een verantwoordelijk bedrijfsleven – staat wereldwijd onder toenemende druk. Via ambassades en het departement, maar ook door steun aan bijvoorbeeld CIVICUS werd internationaal aandacht gevraagd voor de algemene politieke ruimte voor maatschappelijke organisaties. De CIVICUS monitor is ook in 2019 een goed instrument gebleken. In 2019 is door IOB een studie uitgevoerd inzake de partnerschappen onder Samenspraak en Tegenspraak. De uitkomsten van deze studie, maar ook de inzichten vanuit de Linking and Learning bijeenkomsten met de partners in 2019, zijn meegenomen in de vormgeving van het nieuwe beleidskader Versterking Maatschappelijk Middenveld, waarvoor de uitvraag uiteindelijk eind 2019 kon worden gepubliceerd. Dit beleidskader combineert alle subsidieinstrumenten voor strategische partnerschappen onder het beleidsartikel 3. Sociale vooruitgang, waarmee beoogd is samenhang, synergie en samenwerking tot stand te brengen, niet alleen bij de toekomstige alliantiepartners, maar ook binnen het Ministerie (departement en posten).

Onderwijs

Met de International Finance Facility for Education (IFFEd) werd in 2019 een aantal grote stappen gezet. Dit innovatieve financieringsinstrument zet in op een gecombineerde inzet van garanties en giften, dat via multilaterale ontwikkelingsbanken goedkopere leningen voor onderwijsfinanciering verstrekken. De verwachting is dat het instrument in 2020 gelanceerd zal worden.

In 2019 werden twee speciale ambassadeurs aangesteld: naast een voor vrouwenrechten en gendergelijkheid ook een voor jongeren, onderwijs en werkgelegenheid.

In 2019 is het Programma Nexus Skills and Jobs gestart dat beoogt jongeren in acht focuslanden te ondersteunen bij de overgang van (beroeps)onderwijs naar werk of een beter inkomen.

D: Budgettaire gevolgen van beleid

Beleidsartikel 3 Sociale vooruitgang (bedragen x EUR 1.000)

			Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Realisatie 2019	Vastgestelde begroting 2019	Verschil 2019
Verplichtingen			1.470.001	784.186	416.172	464.862	675.971	371.113	304.858
Uitgaven:
Programma-uitgaven totaal			904.810	755.624	714.000	814.757	780.599	791.093	– 10.494
3.1	Seksuele en reproductieve gezondheid en rechten en hiv/aids		371.796	424.010	432.331	445.026	438.689	454.084	– 15.395
	Subsidies
		Landenprogramma's SRGR & hiv/aids			11.859	12.703	21.993	13.000	8.993
		Centrale programma's SRGR & hiv/aids	118.065	168.505	142.486	122.711	133.793	144.381	– 10.588
		Global Fund to Fight Aids, Malaria and Tuberculosis				2.039	10.628	0	10.628
	Opdrachten
		Landenprogramma's SRGR & hiv/aids	83.264	80.978	7.899	5.234	1.399	7.000	– 5.601
		Centrale programma's SRGR & hiv/aids			21.906	22.413	14.534	500	14.034
	Bijdrage aan agentschappen
		Centrale programma's SRGR & hiv/aids					68	0	68
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Landenprogramma's SRGR & hiv/aids			64.416	83.379	79.655	77.974	1.681
		Centrale programma's SRGR & hiv/aids			18.825	22.767	14.167	19.000	– 4.833
		UNICEF	10.000	12.000	12.000	5.000	12.000	15.000	– 3.000
		UNAIDS	20.000	20.000	18.000	20.000	10.000	20.000	– 10.000
		SRGR; stragtegische alliantie internationale ngo's	8.275	519		0		0	0
		Global Fund to Fight Aids, Malaria and Tuberculosis	54.981	54.450	56.693	53.734	53.734	55.300	– 1.566
		UNFPA	61.500	69.000	60.000	58.000	55.074	70.000	– 14.926
		WHO-PAHO	5.985	7.055	6.103	6.217	6.136	6.713	– 577
		WHO Partnership programma	9.728	11.503	12.144	12.329	15.849	15.216	633
		Vrouwenrechten en keuzevrijheid.				18.500	9.659	10.000	– 341
3.2	Vrouwenrechten en gendergelijkheid		42.332	57.944	43.876	53.344	49.790	52.439	– 2.649
	Subsidies
		Landenprogramma's vrouwenrechten en gendergelijkheid			1.129	1.336	2.155	0	2.155
		Vrouwenrechten en gendergelijkheid	32.100	45.137	27.762	31.998	33.334	37.639	– 4.305
	Bijdrage aan agentschappen
		Vrouwenrechten en gendergelijkheid					99	0	99
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		UNWOMEN	5.948	9.000	6.957	8.000	6.045	6.000	45
		Landenprogramma's vrouwenrechten en gendergelijkheid	4.286	3.806	4.696	9.306	6.181	4.300	1.881
		Vrouwenrechten en gendergelijkheid			3.332	2.704	1.976	4.500	– 2.524
3.3	Versterkt maatschappelijk middenveld		435.597	230.337	206.900	228.809	216.306	220.270	– 3.964
	Subsidies
		Vakbondsmedefinancierings programma	12.744	3.678	415	0		0	0
		Strategische partnerschappen			196.951	0	203.626	203.270	356
		SNV programma	40.100	0		0		0	0
		Versterking maatschappelijk middenveld	379.626	225.021		203.644		0	0
		Twinningsfaciliteit Suriname	3.127	1.638	348	1.288	3.205	2.000	1.205
	Opdrachten
		Versterking maatschappelijk middenveld				15.362	0	0	0
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Versterking maatschappelijk middenveld				8.376		0	0
		Strategische partnerschappen			9.186	0	9.475	15.000	– 5.525
		SNV programma en overige				139		0	0
3.4	Onderwijs		55.085	43.333	30.893	87.578	75.814	64.300	11.514
	Subsidies
		Onderzoekprogramma's	3.175	3.243	4.390	592	1.524	0	1.524
		Onderwijsprogramma's	137	1.041		0		0	0
		Internationale hoger onderwijsprogramma's	44.138	36.618	26.503	16.780	2.550	37.300	– 34.750
	Opdrachten
		Onderzoekprogramma's				13	176	0	176
		Internationale hoger onderwijsprogramma's				20.193	61.905	0	61.905
	Bijdragen (inter)nationale organisaties/Opdrachten
		Onderwijs met perspectief				50.000	9.659	27.000	– 17.341
		Landenprogramma's hoger onderwijs	4.009	1.129		0	0	0	0
		Landenprogramma's onderwijs algemeen	3.544	1.301		0	0	0	0

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

Ten opzichte van de ontwerpbegroting is het verplichtingenbudget van artikel 3 toegenomen. Deze werd deels toegelicht in de eerste en de tweede suppletoire begroting. In de eerste suppletoire begroting is het verplichtingenbudget voor SRGR en Vrouwenrechten en Gendergelijkheid verhoogd met EUR 372 miljoen vanwege de intensiveringen uit de beleidsnota Investeren in Perspectief. Ook zijn vanaf 2019 nieuwe verplichtingen aangegaan voor ondere andere UNFPA, UNAIDS en WHO.

In de tweede suppletoire begroting is het verplichtingenbudget voor artikel 3 naar beneden bijgesteld. Deze verlaging kwam hoofdzakelijk doordat geplande nieuwe verplichtingen voor 2019 nu in 2020 zullen worden aangegaan. Ten opzichte van de tweede suppletoire begroting is het verplichtingenbudget verder verlaagd. Deze verlaging is toe te schrijven aan de vertraging in de uitvoering van een aantal programma’s:

• • Voor SRGR zijn voor onder andere Benin, Egypte en Bangladesh minder verplichtingen aangegaan. Ook zijn de verplichtingen aan UNICEF lager uitgevallen dat initieel gepland.

• • Voor het thema vrouwenrechten en gendergelijkheid is een nieuwe activiteit voor UNWOMEN in Syrië uitgesteld naar 2020. Ook is de bijdrage aan UNWOMEN verlaagd.

• • Voor het thema versterking maatschappelijk middenveld hebben de identificatie van nieuwe activiteiten, met name in Palestijnse Gebieden, Zuid Soedan, Kenia en Bangladesh vertraging opgelopen.

• • Op thema onderwijs is de bijdrage aan Generation Unlimited van EUR 10 miljoen uitgesteld naar 2020.

Uitgaven

Artikel 3.1

Artikel 3.2

Op artikel 3.2 is de realisatie lager uitgevallen. Dit komt voornamelijk door lagere uitgaven voor programma’s voor vrouwenrechten en genderongelijkheid in Jordanië, Soedan, Mali, Egypte en de Democratische Republiek Congo als gevolg van lagere liquiditeitsbehoefte bij vervolgfinanciering van lopende programma’s.

Artikel 3.3

Op het thema versterkt maatschappelijk middenveld is de realisatie van het budget lager uitgevallen dan gepland. Dit komt hoofdzakelijk doordat, zoals toegelicht in de tweede suppletoire begroting, er sprake is van een lagere liquiditeitsbehoefte voor 2019 bij de strategische partnerschappen. Verder is de bijdrage aan SNV is in 2016 stopgezet. Het genoemde bedrag van EUR 139.000 onder «SNV en overige» in 2018 staat daar per abuis en heeft geen betrekking op SNV, maar op een lokale organisatie. Dit is in het overzicht aangepast.

Artikel 3.4

Op artikel 3.4 onderwijs is de realisatie hoger uitgevallen. Deze verhoging komt hoofdzakelijk doordat, zoals toegelicht in de eerste suppletoire begroting, het budget onderwijs een prioriteit is in de beleidsnota Investeren in Perspectief. Hierdoor is extra budget vrijgemaakt.

Landenprogramma’s

Zoals aangegeven in de leeswijzer vindt een toelichting op de landenprogramma’s plaats onder de betreffende beleidsartikelen.

SRGR

In Ethiopië is binnen het thema SRGR meer besteed. Deze besteding hield verband met een intensivering van SRGR programma’s zoals aangegeven in de Kamerbrief Verschuiving naar de focusregio’s (35 000-XVII, nr. 30). In zowel Mali en Uganda zijn gedurende 2019 nieuwe SRGR programma’s gestart. Ook de verhoging van deze budgetten zijn het gevolg van de verschuiving van bilaterale hulpinspanningen naar de focusregio’s, zoals aangegeven in Kamerbrief Verschuiving naar de focusregio’s (35 000-XVII, nr. 30).

Artikel 4: Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling

A. Algemene doelstelling

Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling door het voorkomen en terugdringen van gewelddadig conflict en het bevorderen van rechtstaatontwikkeling, vredesopbouw en legitieme staatsstructuren. Tevens het bevorderen van migratiesamenwerking, het verbeteren van de perspectieven van vluchtelingen en gastgemeenschappen (met focus op onderwijs en werk) en het verlenen van noodhulp ter leniging van humanitaire nood wereldwijd.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor:

Financieren

• • Programma’s en partners op het terrein van veiligheid & rechtsorde, gericht op het aanpakken van de grondoorzaken van conflict, waaronder early warning, early action en conflictpreventie, veiligheid van mensen, rechtsstaatontwikkeling, vredesprocessen, politieke staatsopbouw en sociaal- economische wederopbouw. Voor een deel worden deze gefinancierd uit het geïntegreerde Budget Internationale Veiligheid (Defensiebegroting) en het Stabiliteitsfonds (BZ-begroting), waarmee het geïntegreerde karakter van de inzet van diplomatieke, civiele en/of militaire activiteiten wordt geborgd.

• • Humanitaire hulpverlening door gespecialiseerde VN-organisaties, het Internationale en Nederlandse Rode Kruis, en Nederlandse ngo’s (Dutch Relief Alliance).

• • Programma’s gericht op innovatie van de humanitaire hulpverlening.

• • Programma’s gericht op duurzame opvang en bescherming van vluchtelingen in de regio.

• • Het ondersteunen van brede partnerschappen op migratieterrein met prioritaire herkomst-, transit- en opvanglanden, door financiering van activiteiten die belangrijk zijn voor betrokken ontwikkelingslanden en die bijdragen aan beter migratiemanagement, betere bescherming en perspectieven voor vluchtelingen en gastgemeenschappen, tegengaan van uitbuiting en mishandeling van migranten en bestrijding mensensmokkel/handel, en het bevorderen van vrijwillige terugkeer en herintegratie.

Stimuleren

• • Programma’s gericht op veiligheid & rechtsorde en «legitieme stabiliteit» in partnerlanden in landen waarin zich actuele crises voordoen en in de regio’s van het Grote Merengebied en de Hoorn van Afrika. Onder deze programma’s valt ook grote inzet op fysieke veiligheid van burgers via humanitair ontmijnen en cluster munitie programma’s.

• • Innovatie en hervorming bij noodhulporganisaties om efficiënter en effectiever te werken en om de onderlinge coördinatie te versterken.

• • Vergroten van paraatheid voor tijdige en effectieve rampenrespons.

• • Betrekken van kwetsbare groepen in humanitaire situaties bij beleid en uitvoering en het tegengaan van seksueel geweld.

• • De positieve bijdrage van migratie aan ontwikkeling bevorderen en de negatieve effecten tegengaan.

• • Realisatie van brede partnerschappen op migratieterrein met prioritaire herkomst-, transit- en opvanglanden, waar zowel betrokken landen, NL/EU als vluchtelingen/migranten baat bij hebben.

• • Versterking opvang en bescherming van vluchtelingen in de regio, door inzet op betere bescherming en een sterkere rechtspositie voor vluchtelingen (inclusief toegang tot werk), meer en betere voorzieningen (onderwijs, gezondheidszorg, water etc.) en het stimuleren van economische ontwikkeling en banengroei, zodat vluchtelingen en gastgemeenschap-pen betere perspectieven en dienstverlening krijgen. Toegang tot werk en onderwijs vormen hierbij speerpunten. Speciale aandacht gaat uit naar vrouwen en jongeren.

Regisseren

• • Handhaving en bevordering van internationaal humanitair recht en humanitaire principes en vergroten van effectiviteit van humanitaire hulpverlening door onder andere innovatie. Nederland blijft tevens aandringen op het nakomen en stimuleren van afspraken gemaakt in de Grand Bargain en tijdens de World Humanitarian Summit in 2016.

• • Samenwerking met actoren zoals de VN, het Rode Kruis en ngo’s voor een effectievere noodhulpverlening, en met de Europese Commissie Office for Humanitarian Aid Department (ECHO) en EU-lidstaten.

• • Betere samenwerking op veiligheid & rechtsorde tussen UNDP (team rechtsstaatsontwikkeling) en VN-DPKO via multi-donor dialoog over het Global Focal Point for Justice, Police and Corrections.

• • Meer interne cohesie tussen EU-lidstaten en -instellingen, met name de Europese Commissie en EDEO, op crisisbeheersing en conflictpreventie, onder meer via het «Comprehensie Approach Action Plan», het «EU wide Security Sector Reform framework» en de «Joint Communication on Capacity Building in support of security and development» waarbij Nederland eigen «best practices» inbrengt.

• • Bevordering van herstel na crises en stimulering van een belangrijke rol voor het maatschappelijk middenveld bij lokale conflictpreventie, het bevorderen van participatie van burgers en sociaaleconomische wederopbouw.

• • NL leidt en coördineert namens de EU en de EU-lidstaten de uitrol van het EU-programma om vluchtelingenopvang in de Hoorn van Afrika te versterken. Doel: betere bescherming van vluchtelingen (speciale aandacht voor vrouwen en meisjes), betere perspectieven voor gastgemeenschappen en vluchtelingen inclusief meer mogelijkheden om buiten de vluchtelingenkampen te wonen, werken en onderwijs te volgen.

C. Beleidsconclusies

Humanitaire Hulp

Nederland legde het beleid op humanitaire hulp begin 2019 vast in het nieuwe beleidskader «Mensen Eerst». Aanpassing van het beleid was nodig vanwege de sterk veranderde humanitaire context. Humanitaire crises zijn complexer geworden, duren langer en raken meer mensen. Oorlogen en conflicten waren opnieuw de grootste drijfveren voor humanitaire noden. Nederland sloot nieuwe meerjarige financieringsovereenkomsten af die de VN, de Dutch Relief Aliance en de Rode Kruis beweging daar kunnen besteden waar de nood het hoogst is. Nederland nam daarnaast diplomatieke initiatieven om op te komen voor de belangen van mensen in nood en te pleiten voor humanitaire toegang, bescherming van burgers en eerbiediging van het internationale humanitair recht. Successen en tegenslagen wisselen elkaar af. In Jemen bereikte WFP, bijvoorbeeld, vanwege diplomatieke steun van onder andere NL een akkoord met de Houthi beweging om de selectie van begunstigden en voedseldistributie transparanter te maken. Tegelijkertijd kon de diplomatieke inzet van de donorgemeeschap niet voorkomen dat de Houthi’s restricieve maatregelen hebben ingevoerd die hen meer controle kan geven over humanitaire hulp. Het streven naar verbetering van de kwaliteit van de hulp en van het humanitaire systeem is in 2019 o.a. geconcretiseerd doordat de Minister voor BHOS de rol van Eminent Person van de Grand Bargain op zich heeft genomen en door het organiseren van een internationale conferentie over mentale en psychosociale hulp als onderdeel van de noodhulpresponse (zie onder «beleidsprioriteiten»).

Opvang en bescherming in de regio

Het Prospects Partnerschap met IFC, ILO, UNHCR, UNICEF en de Wereldbank heeft in 2019 verder gestalte gekregen. De samenwerking met de partners is geformaliseerd en er zijn meerjarige contracten met alle vijf afgesloten voor 2019–2023. Gezien de verschillende regelgeving en procedures die door de partners worden gehanteerd, was dit proces complexer en daarmee tijdrovender dan aanvankelijk verwacht.

Migratiesamenwerking

Met Nederlandse steun kon UNHCR kwetsbare vluchtelingen evacueren vanuit het Gather and Departure Facility (GDF) in Tripoli naar opvanggelegenheden in Rwanda, waardoor de druk op het GDF werd verlicht. Ook maakten nieuwe bijdragen van Nederland het mogelijk voor UNHCR en IOM om alternatieve opvang- en verblijfmogelijkheden te bieden aan migranten.

Nederland startte verschillende nieuwe migratievoorlichtingscampagnes in West-Afrika, Irak en Afghanistan, onder meer met inzet van teruggekeerden. Een evaluatie toonde aan dat dit soort campagne-activiteiten effectief kan zijn voor preventie van irreguliere migratie: 20% van de bereikte jongeren had een aantal maanden na afloop niet meer het plan irregulier te emigreren. Voortgang en resultaten van bovengenoemde projecten worden doorlopend gemonitord en verantwoord op Dutchdevelopmentresults.nl

Veiligheid en Rechtstaatontwikkeling

In de beleidsreactie op de IOB-evaluatie van de Wederopbouw- en Strategic Partnerships in Chronic Crises-programma's en het Addressing Root Causes-tenderproces zijn enkele belangrijke maatregelen aangekondigd om de kwaliteit van ontwikkelingssamenwerkingsprogramma’s te verbeteren.

Nederland heeft zich kandidaat gesteld voor het voorzitterschap van het Antipersoneel Landmijnverdrag in 2021 en is hiervoor ook verkozen. Dit verdrag beoogt een mijnvrije wereld in 2025.

Nederland heeft door het voeren van een constructief-kritische dialoog met de VN en de Wereldbank en financiële ondersteuning van hun vredesopbouwactiviteiten bijgedragen aan een versterkte en effectievere inzet op conflictpreventie en vredesopbouw in fragiele en conflictlanden (o.a. via het VN Peace Building Fund en concept WB fragiliteitsstrategie). Hierdoor is de samenwerking op hoofdstedenniveau tussen de VN, Wereldbank en EU verbeterd, maar op landenniveau varieert deze nog sterk. Komend jaar zal daarom meer aandacht gegeven worden aan samenwerking op landenniveau voor effectievere conflictpreventie.

In juli 2019 stond het jaarlijkse VN High-Level Political Forum on Sustainable Development (HLPF) o.a. in het teken van SDG16. Als lid van het Pathfinders for Peaceful, Just and Inclusive Societies netwerk heeft Nederland zich ingezet voor toezeggingen van zoveel mogelijk landen en andere actoren voor de uitvoering van SDG16 (vooral toegang tot recht) op nationaal niveau. Tijdens de vierjaarlijkse SDG-top in september bleek het aantal nationale commitments op SDG16 met 67 het grootst van alle SDG’s (samen met 67 commitments op SDG17).

Met betrekking tot vredesopbouw en politiek bestuur, nam Nederland mede het initiatief tot Raadsconclusies om de EU-inzet met betrekking tot democratie, toegang tot recht en het belang van effectieve lokale overheden vorm te geven.

D: Budgettaire gevolgen van beleid

Beleidsartikel 4 Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling (bedragen x EUR 1.000)

			Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Realisatie 2019	Vastgestelde begroting 2019	Verschil 2019
Verplichtingen			768.143	818.501	498.303	881.275	1.466.524	631.118	835.406
Uitgaven:
Programma-uitgaven totaal			749.405	800.806	703.251	844.622	771.565	787.260	– 15.695
4.1	Humanitaire hulp		321.378	247.216	261.906	377.391	386.951	380.017	6.934
	Subsidies
		Noodhulpprogramma's		5.490	3.497	79.489	97.246	25.000	72.246
		Noodhulpprogramma's non-ODA			64	0	0	0	0
	Bijdrage aan agentschappen
		Noodhulpprogramma's					388	0	388
	Bijdragen (inter) nationale organisaties
		UNHCR	33.000	42.000	46.000	40.000	38.000	33.000	5.000
		Wereldvoedselprogramma	36.000	36.000	49.000	32.000	36.000	36.000	0
		UNRWA	13.000	13.000	19.000	19.000	19.000	13.000	6.000
		Noodhulpprogramma's	239.377	150.726	143.334	206.285	195.556	269.000	– 73.444
		Noodhulpprogramma's non-ODA			1.011	0	761	1.017	– 256
		Onderwijs				0	0	3.000	– 3.000
	Bijdragen aan ander begrotingshoofdstuk
		Noodhulpprogramma's non-ODA				617	0	0	0
4.2	Opvang en bescherming in de regio en migratiesamenwerking		13.018	192.948	87.149	229.774	170.490	172.000	– 1.510
	Subsidies
		Opvang in de regio			18.631	15.966	12.546	42.000	– 29.454
		Migratie en ontwikkeling	3.100	6.264	3.149	2.246	2.670	12.750	– 10.080
	Opdrachten
		Migratie en ontwikkeling				429	203	0	203
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Opvang in de regio		177.684	42.083	180.241	125.454	96.000	29.454
		Migratie en ontwikkeling	9.918	9.000	23.286	30.892	29.617	21.250	8.367
4.3	Veiligheid en Rechtstaatontwikkeling		202.404	175.907	211.581	227.376	213.541	235.243	– 21.702
	Subsidies
		Legitieme en capabele overheid			11.450	12.755	10.430	15.000	– 4.570
		Landenprogramma's inclusieve en politieke processen; vredesdialoog en conflictpreventie			1.114	1.429	0	0	0
		Landenprogramma's functionerende rechtsorde				6.133	4.159	0	4.159
		Inclusieve politieke processen: vredesdialoog en conflictpreventie			19.082	17.048	18.390	11.000	7.390
		Vredesdividend: werkgelegenheid en basisvoorzieningen			29.396	23.105	22.525	30.000	– 7.475
		Functionerende rechtsorde			2.132	13.698	14.418	18.000	– 3.582
	Opdrachten
		Landenprogramma's functionerende rechtsorde				1.726	1.404	0	1.404
		Inclusieve politieke processen: vredesdialoog en conflictpreventie				1.182	4.995	0	4.995
	Bijdrage (inter) nationale organisaties
		Landenprogramma's legitieme en capabele overheid	2.236	1.307	9	0	0	1.500	– 1.500
		Landenprogramma's functionerende rechtsorde	84.520	76.624	93.919	79.541	83.318	74.626	8.692
		Midden Amerika programma	9.034	25		0		0	0
		Kunduz Trainingsmissie	654	329		0		0	0
		Landenprogramma's inclusieve en politieke processen; vredesdialoog en conflictpreventie	3.785	4.002	5 180	3.162	0	2.500	– 2.500
		Functionerende rechtsorde	5.484	8.120	8 084	10.744	9.104	32.000	– 22.896
		Inclusieve politieke processen: vredesdialoog en conflictpreventie	30.401	27.587	14 515	22.764	36.086	13.862	22.224
		Vredesdividend: werkgelegenheid en basisvoorzieningen	46.390	44.610	22 200	28.000	0	26.000	– 26.000
		Legitieme en capabele overheid	15.878	13.303	4 500	4.261	7.071	10.755	– 3.684
	Bijdragen aan ander begrotingshoofdstuk
		Landenprogramma's functionerende rechtsorde				1.828	1.641	0	1.641
4.4	Noodhulpfonds		212.605	184.735	142.615	10.081	583	0	583
	Subsidies
		Noodhulpfonds	212.605	80.148	82.307	8.498	583	0	583
	bijdrage(inter)nationale organisatie
		Noodhulpfonds		104.586	60.308	594	0	0	0
	Bijdrage aan agentschappen
		Noodhulpfonds				989	0	0	0

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

Ten opzichte van de vastgestelde begroting is het verplichtiingenbudget toegenomen. In de eerste suppletoire begroting is een stijging van EUR 480 miljoen toegelicht. Deze op het oog omvangrijke wijziging was het gevolg van het wijzigen van het verplichtingenritme in verband met de overgang van contracten met aantal partners (ICRC, CERF, NRK, OCHA, UNHCR, UNRWA, WFP) met een tweejarige looptijd naar een driejarige looptijd. In de tweede suppletoire begroting is het bedrag verder verhoogd met EUR 328 miljoen vanwege miljoenennota 2019 mutaties en is EUR 189,6 miljoen aan overige mutaties toegelicht. De miljoenennotamutatie betrof een meerjarig budgetneutrale schuif van verplichtingen vanuit 2020, 2021 en 2022 naar 2019 op het artikel voor opvang in de regio en migratiesamenwerking in verband met het programma strategische partnerschappen. In de BHOS-begroting 2019 stond al gemeld dat voor de uitvoering van dat programma strategische partnerschappen zijn aangegaan met Wereldbank, IFC, ILO, UNICEF en UNHCR. De uitwerking en juridische verplichting is gevolgd op basis van de landenplannen. In juli 2019 waren deze plannen bekend. Het bijbehorende verplichtingenbudget was over meerdere jaren verspreid en is budgetneutraal naar 2019 geschoven. Het nog in 2019 aangaan van deze verplichting was cruciaal om het partnerschapsprogramma tijdig te kunnen uitvoeren. Verder is het budget bijgesteld vanwege een ophoging van het verplichtingenbudget voor humanitaire hulp als bijdrage aan de Dutch Relief Alliance, die oorspronkelijk gebudgetteerd stond voor 2018, maar pas in 2019 materialiseerde (EUR 120 miljoen), zie jaarverslag 2018.

Ten opzichte van de tweede suppletoire begroting was de realisatie uiteindelijk lager. Dit lagere saldo is ontstaan door enerzijds een verhoging voor noodhulp en technische wijzigingen en anderszijds door verlagingen voor opvang en bescherming in de regio en veiligheid en rechtstaatontwikkeling. Het budget voor noodhulp was verhoogd om de kasrealisatie 2019 voor betalingen acute crises mogelijk te maken en verder voornamelijk door optopping van het verplichtingenbudget voor UNHCR en UNRWA. De verlaging voor opvang en bescherming in de regio omdat een voorzien meerjarig contract met de Wereldbank in het kader van het Prospects programma op het laatste moment is omgezet in een éénjarig contract. De meerjarige committeringen is vooralsnog voorzien voor 2020. Het verplichtingenbudget voor veiligheid en rechtstaatontwikkeling is neerwaarts bijgesteld vooral vanwege minder aangegane verplichtingen op het Sahel programma en het Grote Meren programma en Somalië. Ten aanzien van verschillende projectvoorstellen diende eerst nog een kwaliteitsslag te worden gemaakt.

Uitgaven

Artikel 4.1

Ten opzichte van de vastgestelde begroting is meer uitgegeven aan humanitaire hulp. Zoals toegelicht bij tweede suppletoire begroting is het budget verhoogd vanwege humanitaire noden, waarbij de dekking gebeurde vanuit onderbesteding op het budget voor veiligheid en rechtstaatontwikkeling. De intensivering was onder andere gebruikt voor het ophogen van bijdragen aan UNHCR en UNRWA. Binnen dit verhoogde budget kon een, voor 2019 geplande, betaling van EUR 3 miljoen aan het Nederlandse Rode Kruis geen doorgang meer vinden en is verschoven naar 2020. De onder het instrument bijdragen internationale organisaties onderwijs begrote uitgave voor Education Cannot Wait is gerealiseerd als onderdeel van het instrument noodhulpprogramma’s.

Artikel 4.3

Binnen het artikel is budget verschoven van het thema «vredesdividend; werkgelegenheid en basisvoorzieningen» naar het thema «Inclusieve politieke processen; vredesdialoog en conflictpreventie». Reden hiervoor is dat sociaal economische wederopbouwprojecten niet meer worden geinitieerd onder het beleidsartikel 4.3 veiligheid en rechtstaatontwikkeling. Deze vrijkomende middelen worden nu ingezet binnen de thematische prioriteiten van het artikel 4.3 veiligheid en rechtstaatontwikkeling in lijn met de Theory of Change voor de thematisch prioriteiten binnen de bilaterale samenwerking.

Met betrekking tot het thema functionerende rechtsorde is, zoals aangegeven in de eerste suppletoire begroting budget verschoven van centrale middelen naar decentrale (landenprogramma’s) middelen om hiermee invulling te geven aan de meerjaren landenstrategieen. Zoals toegelicht in de tweede suppletoire begroting is dit decentrale budget voor de landenprogramma’s voor functionerende rechtsorde neerwaartsbijgesteld voornamelijk vanwege tegenvallers in de uitvoering van activiteiten van de posten Kaboel (Afghanistan), Kampala (Oeganda) en Juba (Zuid-Soedan). De uiteindelijke realisatie op het landenprogramma functionerende rechtsorde bleef EUR 8,5 miljoen achter op de al bijgestelde verwachtingen. Dit betrof met name programma’s in de Grote Meren en Sahel regio’s en Oeganda. In geval van Grote Meren en Sahel regio verdere vertragingen vanwege nog te maken kwaliteitsslagen op ingediende projectvoorstellen. In het geval van Oeganda betreft het een aanpassing in het betalingsschema naar aanleiding van zorgen over de homofobe positie van Oeganda. Tenslotte hebben nog enkele kleinere schuiven tussen de thematische prioriteiten plaatsgevonden.

Landenprogramma’s

Zoals aangegeven in de leeswijzer vindt een toelichting op de landenprogramma’s plaats onder de desbetreffende beleidsartikelen.

Het programma in Afghanistan (rechtsorde) kende ten opzichte van de vastgestelde begroting een overschrijding van EUR 9 miljoen in verband met de bijdrage vanuit het landenprogramma op het al lopende Afghanistan Reconstruction Trust Fund.

Op het Regionale Hoorn van Afrika budget (rechtsorde) was de realisatie ruim EUR 6 miljoen lager dan gepland. Een geplande bijdrage aan African Union (AU) kon geen doorgang vinden. Daarnaast is EUR 5 miljoen overgeheveld van het regionale Hoorn van Afrika budget naar het landenprogramma voor Somalie.

Op het landenprogramma (rechtsorde) Somalie is een overbesteding gerealiseerd van EUR 14 miljoen. Het betreft de vanuit het regionale budget voor de Hoorn van Afrika overgenomen activiteiten (zie hierboven) en een intensivering op het landenprogramma Somalie. Op deze manier wordt invulling gegeven aan de meerjarenstrategie Somalie.

Op het landenprogramma voor Zuid-Soedan is een bedrag van EUR 5 miljoen onderbesteed. Het betreft tegenvallers in de uitvoering, zoals gemeld bij tweede suppletoire begroting.

Artikel 5: Multilaterale samenwerking en overige inzet

A. Algemene doelstelling

Multilaterale samenwerking en inclusieve groei door versterkte multilaterale betrokkenheid en overige inzet; de inzet van cultuur en sport in ontwikkelingslanden om een sociale en kansrijke samenleving te stimuleren en het bevorderen van maatschappelijke betrokkenheid in Nederland.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor:

Financieren

• • Het bijdragen aan organisaties die een belangrijke systeemfunctie hebben binnen het multilaterale ontwikkelingsarchitectuur.

• • Het bijdragen aan organisaties die een belangrijke uitvoerende rol hebben in het bereiken van ontwikkeling en inclusieve groei.

• • Het plaatsen van structureel circa 75 assistent-deskundigen, zowel Nederlandse als uit bij voorkeur de allerarmste ontwikkelingslanden op strategische posities bij multilaterale organisaties.

• • Het verlenen van schuldverlichting in de Club van Parijs, de Wereldbank en de regionale ontwikkelingsbanken. Het in internationaal verband deelnemen in de kapitaal-aanvullingen van de regionale ontwikkelingsbanken.

• • Het geïntegreerd met de non-ODA-middelen voor het Internationaal Cultuurbeleid 2017–2020 ondersteunen van initiatieven die cultuur inzetten voor ontwikkeling, zowel op posten in enkele landen rondom Europa als door middel van subsidies aan Nederlandse organisaties zoals het Prins Claus Fonds.

• • Het ondersteunen van initiatieven die sport inzetten voor ontwikkeling zoals KNVB WorldCoaches.

Stimuleren

• • Het leveren van een bijdrage in relevante fora aan het overleg over de hervorming van de multilaterale ontwikkelingsarchitectuur om zo coherentie en effectiviteit te verbeteren.

• • Het toezien op de uitvoering door multilaterale organisaties van strategische aanwijzingen die de lidstaten in de VN opstellen.

• • Het bevorderen van meer coherent beleid en samenwerking door multilaterale organisaties op hoofdkantoor- en landenniveau.

• • Het bevorderen dat multilaterale organisaties resultaatgericht werken en hun resultaten zichtbaar maken.

• • Internationaal en nationaal een bijdrage leveren aan de implementatie en monitoring van de nieuwe Duurzame Ontwikkelingsagenda en de Financing for Development agenda, onder andere door multilaterale organisaties te stimuleren de uitvoering gezamenlijk op te pakken.

• • In de betrokken multilaterale instellingen een bijdrage leveren aan het overleg over schuldhoudbaarheid.

• • Het pleiten voor een gezonde kapitaalpositie van de regionale ontwikkelingsbanken.

• • Ondersteunen van organisaties en processen die een bijdrage leveren aan internationale economische stabiliteit.

• • Het verbinden van culturele en sportieve initiatieven met onderwerpen van internationaal beleid, in het bijzonder ontwikkeling, democratisering, maatschappelijke transitie en mensenrechten.

Regisseren

• • De coördinatie van de rijksbrede multilaterale inzet op het terrein van ontwikkelingssamenwerking.

• • De coördinatie van de nationale rijksbrede implementatie van de SDG-afspraken.

C. Beleidsconclusies

Multilaterale samenwerking

De in 2018 overeengekomen afspraken om de VN fit for purpose te maken, zijn in 2019 volop in de implementatiefase beland. Nederland leverde hieraan actief een bijdrage in relevante fora met als inzet om coherentie en effectiviteit te verbeteren. Tevens heeft Nederland conform het Funding Compact haar core-financiering aangepast, waaronder verhoging van bijdragen (aan UNDP en UNICEF) en de financiering meerjarig gemaakt. Dit in lijn met de looptijden van de strategische plannen van de VN. Ook de financiering van het Joint SDG Fund, het RC-systeem en een verdubbeling van de bijdrage aan het Peace Building Fund zijn conform het Compact.

De voortrekkersrol van Nederland in de discussies ten aanzien van de aanpak van Sexual Exploitation, Abuse and Harassment (SEAH) in alle VN-fora heeft geleid tot versterking1 van VN-preventie, respons en rapportagemechanismen. Door de Nederlandse inzet en druk, rapporteert de VN veel transparanter en frequenter op SEA: het publieksmechanisme dat in het verleden per kwartaal werd geactualiseerd, wordt nu «in real time» bijgehouden zodat burgers de laatste informatie hebben over inkomende rapporten van SEA in het veld. Nederland financiert de verdere uitbreiding en verbetering van dit systeem. Daarnaast is in 2019 onder Nederlands leiderschap een SEAH-paragraaf in het Standard Administrative Arrangement for Joint Programmes (SAA) overeengekomen. Deze paragraaf heeft betrekking op alle VN-instellingen en donoren indien zij gebruik maken van pooled funding. Tevens werkt de VN aan het ClearCheck-systeem, waardoor daders niet meer binnen het brede VN-systeem in dienst worden genomen. Ook verbreden enkele VN-organisaties hun onderzoekscapaciteit en zijn er nieuwe protocollen ingevoerd voor uitvoerende partners en het tegengaan van seksuele intimidatie.

Nationale Coördinatie SDG’s

Nederland heeft het afgelopen jaar verdere stappen gezet met de nationale uitvoering van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s). Begin 2019 zijn de SDG-relevante aanpassingen aan het Integraal Afwegingskader (IAK) in werking getreden. Als onderdeel van het IAK worden beleidsmakers gevraagd om bij nieuw nationaal beleid en wetgeving de verbinding te leggen met de SDG’s. Ook zijn de kwaliteitseisen aangevuld zodat ook de effecten van voorgenomen beleid en wetgeving op gendergelijkheid en op ontwikkelingslanden inzichtelijk gemaakt worden.

Op Verantwoordingsdag 2019 publiceerde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) voor de eerste keer de geïntegreerde Monitor Brede Welvaart en SDG’s, een nieuwe versie met hierin de jaarlijkse SDG-meting. De door het Ministerie gefinancierde platformorganisatie SDG Nederland groeide het afgelopen jaar tot meer dan 600 aangesloten nieuwe organisaties. Dit laat zien dat er in Nederland een steeds bredere beweging rond de SDG’s ontstaat.

D: Budgettaire gevolgen van beleid

Beleidsartikel 5 Multilaterale samenwerking en overige inzet (bedragen x 1.000)

			Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Realisatie 2019	Vastgestelde begroting 2019	Verschil 2019
Verplichtingen			629.203	90.166	293.445	75.165	168.359	46.957	121.402
	waarvan garantieverplichtingen			– 49.770	983	– 42.192	– 129.905	0	– 129.905
Uitgaven:
Programma-uitgaven totaal			332.082	220.255	267.697	163.792	255.594	255.005	589
5.1	Multilaterale samenwerking		166.180	152.608	150.637	151.146	149.792	133.057	16.735
	Subsidies
		Speciale multilaterale activiteiten				752	488	0	488
	Opdrachten
		Speciale multilaterale activiteiten				177	159	0	159
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		UNDP	17.500	28.000	28.000	30.000	30.000	28.000	2.000
		UNICEF	14.000	24.000	14.000	26.000	33.000	18.000	15.000
		UNIDO	1.941	1.635	1.859	1.237	1.583	1.950	– 367
		Middelenaanvullingen multilaterale banken en fondsen	108.494	75.828	82.573	49.410	58.230	58.230	0
		Kapitaalaanvullingen bij regionale ontwikkelingsbanken	5.945	6.528	6.482	6.547	3.447	6.476	– 3.029
		Speciale multilaterale activiteiten	9.400	8.506	8.723	29.007	10.398	9.401	997
		Assistent-deskundigen programma	8.900	8.111	9.000	8.016	12.487	11.000	1.487
5.2	Overig armoedebeleid		165.902	67.647	117.060	12.646	105.802	71.700	34.102
	Subsidies
		Kleine activiteiten posten en cultuur en ontwikkeling	8.368	6.294	5.479	4.798	6.828	6.500	328
		Voorlichting op het terrein van ontwikkelingssamenwerking	10.053	5.293	1.915	0	18	250	– 232
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Kleine activiteiten posten en cultuur en ontwikkeling			2.328	2.320	1.081	6.029	– 4.948
		Voorlichting op het terrein van ontwikkelingssamenwerking			76	94	72	0	72
		Schuldverlichting	47.556	49.222	102.977		53.214	52.521	693
		Unesco	4.392	4.111	4.285	4.226	3.768	4.400	– 632
	Bijdragen aan ander begrotingshoofdstuk
		Kleine activiteiten posten en cultuur en ontwikkeling				1.208	860	0	860
	Overige
		Kleine activiteiten posten en cultuur en ontwikkeling				0	0	2.000	– 2.000
		Overig						0	0
		Koersverschillen	93.893	0	0	0	39.961	0	39.961
		Rentesubsidies	1.246	312	0	0	0	0	0
5.4	Nog te verdelen i.v.m. wijzigingen BNI en/of toerekeningen		0	0	0	0	0	50.248	– 50.248
	.Ontvangsten		92.497	172.186	91.758	73.139	50.293	73.201	– 22.908
5.20	Ontvangsten en restituties met betrekking tot leningen		50.026	44.926	47.427	47.376	37.966	42.025	– 4.059
5.21	Ontvangsten OS		37.480	120.327	29.279	14.622	12.327	31.176	– 18.849
5.22	Koersverschillen		0	6.933	15.052	11.141	0	0	0
5.23	Diverse ontvangsten non-ODA		4.991	0	0	0	0	0	0

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

Ten opzichte van de vastgestelde begroting is het verplichtingenbudget toegenomen. Deze mutatie bestaat uit een aantal onderdelen. In de eerste suppletoire begroting is het budget verhoogd met EUR 288 miljoen vanwege hogere bijdragen aan UNICEF en UNDP, een aanpassing aan de systematiek waarmee verplichtingen worden aangegaan met VN-instellingen (voorheen twee jaar, nu meerjarig) en een verhoging van het verplichtingenbudget van het assistent-deskundigen programma. Uiteindelijk is de realisatie lager uitgevallen dan voorzien bij de tweede suppletoire begroting. Voornaamste reden hiervoor is het doorschuiven van een kapitaalverhoging van de African Development Bank (AfDB) naar 2020 en een administratieve correctie voor de risicoregeling van de Raad van Europa die tot een daling van de verplichtingenstand leidde in 2019 naar aanleiding van een splitsing van de regelingen tussen de begroting van Buitenlandse Zaken en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking zoals toegelicht in de groeiparagraaf van dit jaarverslag.

Uitgaven

Artikel 5.1

Ten opzichte van de vastgestelde begroting is er op dit subartikel meer uitgegeven. Na de vaststelling van de begroting is in de eerste suppletoire begroting een ophoging van EUR 27 miljoen gemeld vanwege een verhoging van de jaarlijkse bijdrages aan UNICEF (EUR 15 miljoen) en UNDP (EUR 2 miljoen) en voor enkele andere speciale mulitalaterale activiteiten (zoals voor de ondersteuning van hervormingen binnen de VN). Vervolgens is, zoals opgenomen in de tweede suppletoire begroting, het budget voor een kapitaalaanvulling voor de African Development Bank (AfDB) en speciale multilaterale activiteiten weer verlaagd. Ten opzichte van de tweede suppletoire begroting is de realisatie ca. 5 miljoen lager uitgevallen. Reden hiervoor is dat enkele activiteiten die vallen onder «Speciale multilaterale activiteiten» ofwel een onderbesteding laten zien ofwel zijn doorgeschoven naar 2020.

Artikel 5.2

De uitgaven voor «overig armoedebeleid» zijn per saldo toegenomen. Zoals toegelicht in de eerste suppletoire begroting is het budget verhoogd met ca. EUR 10 miljoen vanwege hogere uitgaven aan Schuldverlichting en decentrale algemene (ondersteunende) ODA-activiteiten. Ook het budget voor Cultuur en Ontwikkeling is verhoogd voor decentrale culturele activiteiten.

In de tweede suppletoire begroting is opgenomen dat het budget voor «overig armoedebeleid» is verhoogd. Het budget voor koersverliezen werd bijgesteld doordat de EUR-USD wisselkoers zich in de loop van het jaar ongunstig bleef ontwikkelen. Na de tweede suppletoire begroting is dit verder opgelopen. Buitenlandse Zaken werkt met een vooraf vastgestelde wisselkoers ten opzichte van buitenlandse valuta (de corporate rate). Deze koers wordt samen met de presentatie van de begroting vastgesteld. Omdat bij betalingen in buitenlandse valuta gedurende het jaar echter een verschil ontstaat als gevolg van de werkelijk geldende koers, ontstaat er een saldo dat op dit artikelonderdeel wordt verantwoord.

Artikel 5.4

Het ODA-budget wordt gecorrigeerd voor ontwikkelingen van het BNI. Om de stabiliteit van de algehele BHOS-begroting te versterken worden aanpassingen naar aanleiding van bijgestelde BNI-ramingen op dit artikel opgevangen. Daarnaast worden binnen dit artikel de wijzigingen in de toerekeningen aan ODA, zoals eerstejaars opvang asielzoekers in Nederland, verwerkt.

Zoals opgenomen in de eerste suppletoire begroting is het budget voor dit subartikel naar beneden bijgesteld. Reden hiervoor was driedelig. Vanwege een neerwaartse bijstelling van de BNI-raming nam het ODA-budget met EUR 87 miljoen af. Daarnaast is de toerekening aan de eerstejaarsopvangkosten asiel afgenomen met EUR 23 miljoen en ten slotte is EUR 21 miljoen overgeheveld naar beleidsartikelen op de BHOS-begroting.

In de loop van het jaar is, zoals opgenomen in de tweede suppletoire begroting het tekort teruggebracht tot EUR 45 miljoen. Deze mutatie bestond uit een aantal componenten. (1) Een aantal teruggaven op diverse artikelen op de BHOS-begroting. (2) Een overheveling van EUR 30 miljoen van de begroting van Buitenlandse Zaken als gevolg van lagere ODA- uitgaven op deze begroting. (3) Een overheveling naar de begroting van Justitie en Veiligheid voor eerstejaarsopvang van asielzoekers uit DAC-landen vanwege hogere instroomraming van asielzoekers voor 2019. Ten slotte (4) is het ODA-budget verhoogd met EUR 30 miljoen als gevolg van een per saldo positieve BNI-bijstelling zoals gemeld bij de Miljoenennota.

Na de tweede suppletoire begroting is het tekort teruggebracht naar nul. Als gevolg van mutaties en onderbestedingen op andere artikelen van BHOS en zoals op deze onderdelen toegelicht.

Ontvangsten

Artikel 5.20

Over 2019 heeft de portefeuille van de NIO een lagere realisatie dan verwacht.

Artikel 5.20

De OS-ontvangsten lager dan geraamd. Dit komt voornamelijk doordat de restfondsen van afgeronde activiteiten van tevoren moeilijk te voorspellen zijn.

5. BEDRIJFSVOERINGSPARAGRAAF

In de uitvoering van het beleid op het terrein van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS) wordt gebruik gemaakt van het apparaat van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ). Om deze reden wordt in deze bedrijfsvoeringparagraaf verwezen naar de bedrijfsvoeringparagraaf in het jaarverslag van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Uitzondering hierop zijn de onderdelen rechtmatigheid, totstandkoming van de beleidsinformatie, misbruik en oneigenlijk gebruik/ fraude, het begrotingsbeheer, financieel beheer en materiële bedrijfsvoering gericht op risico’s bij activiteiten en staatssteun.

Paragraaf 1: Uitzonderingsrapportage

Rechtmatigheid

De controle van de verantwoordingen door de Auditdienst Rijk (ADR) over 2019 op hoofdstuk XVII Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking is gebaseerd op een statistische steekproef. Uit de evaluatie van deze steekproef blijkt dat voor dit begrotingshoofdstuk de maximale fout de tolerantie overschrijdt.

De tolerantie bedraagt EUR 89.951.500. De meest waarschijnlijke fout is EUR 48.221.265 en de maximale fout bedraagt EUR 105.871.579. De overschrijding is met name veroorzaakt door verschillende transacties, waarbij sprake is van te hoge afgeboekte bedragen.

Deze transacties waren onderdeel van de steekproef en zijn voor verschillende percentages als fout aangemerkt.

Rapporteringstolerantie	Verantwoord bedrag in EUR (omvangsbasis)	Rapporteringstolerantie voor fouten en onzekerheden in EUR	Bedrag aan fouten in EUR	Bedrag aan onzekerheden in EUR	Bedrag aan fouten en onzekerheden in EUR
Verantwoordingen	1.799.030.000	89.951.500	21.746.791	26.474.474	48.221.265

Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie

Er zijn geen bijzonderheden te melden.

Kwaliteit van de beleidsinformatie

Als onderdeel van het Programma Resultaatgericht Werken zijn in 2019 de begrippen voor het meten en het registeren van de resultaten van activiteiten in het kader van ontwikkelingssamenwerking verder ingebed in procedures en worden medewerkers ondersteund in het gebruik.

De uitrol van de nieuwe ICT-applicatie voor het digitaal registreren, meten en ontsluiten van resultaatinformatie is afgerond. De meerderheid van de gebruikers van deze applicatie in Den Haag en op de ambassades zijn opgeleid. Medewerkers worden ondersteund in de praktische toepassing van resultaatgericht werken. De resultaten van de afgelopen verslagperiode zijn beschikbaar op de website van de OS-resultatenrapportage. De realisatiecijfers voor de 17 indicatoren, die in de begroting van 2019 zijn genoemd, zijn te vinden in dit jaarverslag bij de beleidsprioriteiten.

Begrotingsbeheer, financieel beheer en de materiële bedrijfsvoering

BHOS maakt gebruik van het apparaat van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Het financieel beheer gericht op de activiteitenbeheer en staatssteun is in paragraaf 1 toegelicht. Voor een nadere toelichting omtrent overige aspecten van begrotingsbeheer, financieel beheer en materiële bedrijfsvoering wordt verwezen naar de bedrijfsvoeringparagraaf in het jaarverslag van het Ministerie van Buitenlandse Zaken.

Risicoanalyses activiteitenbeheer

In het verantwoordingsonderzoek over 2018 hebben de Algemene Rekenkamer (AR) en Auditdienst Rijk (ADR) geconcludeerd dat de risicoanalyses voorafgaand aan het financieren van activiteiten van onvoldoende niveau zijn. Het Ministerie heeft in 2019 verschillende bijeenkomsten georganiseerd om het belang van de vastlegging van de fraude- en corruptierisico’s in beoordelingsmemoranda van activiteiten te benadrukken. Binnen deze leersessies werd ook ingegaan op de risicoparagraaf en de gewenste doorvertaling hiervan in het auditprotocol.

Om vast te kunnen stellen of de maatregelen het gewenste effect hebben gehad, is een interne controle uitgevoerd over de in 2019 gestarte activiteiten. De conclusie is dat de kwaliteit van de risicoanalyses voorafgaand aan financieringen is verbeterd ten opzichte van voorgaande jaren. Het gewenste niveau is nog niet bereikt.

Staatssteun

Op basis van deze risicoanalyse is de toetsing rondom staatssteun beoordeeld met een interne controle. Conclusie is dat de kwaliteit van de analyses is toegenomen ten opzichte van 2018 en hierdoor zijn risico’s op ongeoorloofde verlening van staatssteun verder verkleind. Op basis van de uitkomsten van de interne controle gaat het Ministerie in 2020 het toezicht nog meer risicogericht uitvoeren.

Overige aspecten van de bedrijfsvoering

Activiteitenbeheer

Paragraaf 2: Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen

Misbruik en oneigenlijk gebruik/ fraude

Paragraaf 3: Belangrijkste ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering

BHOS maakt gebruik van het apparaat van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Voor een nadere toelichting omtrent de belangrijkste ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering wordt verwezen naar de bedrijfsvoeringparagraaf in het jaarverslag van het Ministerie van Buitenlandse Zaken.