Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID (XV)

GEREALISEERDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Gerealiseerde begrotingsgefinancierde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 mln). Totaal € 39.075.594.000,-

Gerealiseerde begrotingsontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 mln). ­Totaal € 1.896.181.000,-

Gerealiseerde premiegefinancierde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 mln). Totaal € 58.467.127.000,-

Gerealiseerde premiegefinancierde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (x € 1 mln). ­Totaal € 260.000.000,-

A. ALGEMEEN

1. Aanbieding van het jaarverslag en verzoek tot dechargeverlening

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) over het jaar 2019 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37 en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid decharge te verlenen over het in het jaar 2019 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

W. Koolmees

Dechargeverlening door de Tweede Kamer

Op grond van artikel 2.40, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, ter behandeling doorgezonden aan de voorzitter van de Eerste Kamer.

Dechargeverlening door de Eerste Kamer

Op grond van artikel 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 wordt dit originele exemplaar van het onderhavige jaarverslag, na ondertekening van de hierboven opgenomen verklaring, doorgezonden aan de Minister van Financiën.

2. Leeswijzer

2.1 Opbouw jaarverslag

Het jaarverslag van SZW bestaat uit vijf onderdelen: algemeen, beleidsverslag, jaarrekening, departementspecifieke informatie en bijlagen.

Algemeen

Beleidsverslag

Jaarrekening

Departementspecifieke informatie

De departementspecifieke informatie gaat over de sociale fondsen SZW en over de gerealiseerde koopkrachtontwikkeling.

Bijlagen

De bijlagen betreffen de ingevolge de Rijksbegrotingsvoorschriften (RBV) verplichte bijlagen over het toezicht op rechtspersonen met een wettelijke taak (rwt's) en zelfstandige bestuursorganen (zbo's), over afgerond evaluatie- en overig onderzoek en over externe inhuur. Daarnaast is een lijst van afkortingen opgenomen.

2.2 Specifieke aandachtspunten

Begrotingsgefinancierde en premiegefinancierde regelingen

In de begrotingen en de jaarverslagen van het Ministerie van SZW wordt gerapporteerd over zowel begrotingsgefinancierde als premiegefinancierde regelingen. In de beleidsartikelen waar premiegefinancierde uitgaven en ontvangsten voorkomen zijn deze opgenomen in een afzonderlijke tabel ‘Budgettaire gevolgen van beleid’. In de paragraaf beleidsprioriteiten wordt ingegaan op de ontwikkeling van het totaal van deze uitgaven. De begrotingsgefinancierde uitgaven en ontvangsten komen een-op-een voort uit de administratie van SZW. De premiegefinancierde uitgaven en ontvangsten zijn afgeleid uit de jaarverslagen van UWV en de SVB.

Rol en verantwoordelijkheid: taakverdeling Minister en Staatssecretaris

In de Comptabiliteitswet is in artikel 3.2 geregeld dat de Minister verantwoordelijk is voor het beheer van de begroting(en) van een ministerie. Daarom wordt de begrotingswet ondertekend door de Minister. Dit komt in de beleidsartikelen tot uitdrukking onder het kopje ‘Rol en verantwoordelijkheid’. De Staatssecretaris wordt hier niet expliciet genoemd. Het begrip Staatssecretaris komt in de Comptabiliteitswet niet voor. De verhouding tussen Minister en Staatssecretaris is in de Grondwet (artikel 46) geregeld. De Staatssecretaris wordt belast met een deel van de taken van de Minister. Minister en Staatssecretaris verdelen de taken onderling op aanwijzing van de Minister. Voor SZW betekent dit dat de Staatssecretaris verantwoordelijk is voor een groot aantal beleidsinstrumenten die in het jaarverslag zijn opgenomen, zoals in de beleidsartikelen 2 (o.a. macrobudget participatiewetuitkeringen), 4 (Wajong), 7 (kinderopvang), 9 (Anw), 10 (tegemoetkoming ouders) en 11 (uitvoeringskosten SVB).

Focusonderwerpen

De Tweede Kamer heeft als focusonderwerpen voor de verantwoording over 2019 de thema's «de onderbouwing van de ramingen van inkomsten en uitgaven» en «onderschrijdingen ten opzichte van het geraamde uitgavenkader» vastgesteld (Tweede Kamer, 31 865, nr. 135). Het kabinet zal, zoals vermeld in de brief van 4 juli 2019 (Tweede Kamer, 31 865, nr. 151), in het Financieel Jaarverslag Rijk specifiek aandacht besteden aan hoe onderuitputting en plafondonderschrijdingen zich verhouden tot de ramings- en begrotingssystematiek. Daarbij zal ook aandacht zijn voor de grootste over- en onderschrijdingen in 2019 en eerdere jaren.

Grondslagen voor de vastlegging en waardering

De verslaggevingsregels en waarderingsgrondslagen die van toepassing zijn op de in dit jaarverslag opgenomen financiële overzichten zijn ontleend aan de Comptabiliteitswet 2016 en de daaruit voortvloeiende regelgeving, waaronder de Regeling rijksbegrotingsvoorschriften 2020 en de Regeling agentschappen. Voor de departementale begrotingsadministratie wordt het verplichtingen-kasstelsel toegepast en voor de baten-lasten agentschappen het baten-lastenstelsel. Sinds 1 januari 2018 vallen onder het Ministerie van SZW geen agentschappen meer.

Motie Schouw

In juni 2011 is de motie Schouw ingediend en aangenomen. Deze motie zorgt ervoor dat de landenspecifieke aanbevelingen van de Raad op grond van de nationale hervormingsprogramma's een eigenstandige plaats krijgen in de departementale begrotingen. In de beleidsprioriteiten wordt teruggekomen op de landenspecifieke aanbevelingen zoals verwoord in de begroting.

Gegevens oude jaren

In dit jaarverslag worden ook kerncijfers gepresenteerd over jaren vóór 2019. Hierbij wordt uitgegaan van de meest recente informatie. Dit betekent dat deze cijfers kunnen afwijken van voorlopige gegevens die in vorige jaarverslagen werden gepresenteerd.

App SZW-cijfers

Meer kwantitatieve gegevens over de ontwikkelingen op het beleidsterrein van SZW zijn te vinden in de app «SZW-cijfers». Deze app bevat een groot aantal gegevens die SZW regelmatig actualiseert.

Afwijkingen van de RBV

Bij de budgettaire tabellen in het beleidsverslag wordt het verschil tussen de budgettaire raming uit de begroting 2019 en de realisatie voor het jaar 2019 toegelicht indien de afwijking tussen raming en realisatie groter is dan 5% van het begrotingsbedrag of groter is dan € 25 miljoen. Hiermee wordt afgeweken van de RBV-model 3.22e.

Groeiparagraaf

Net als in de begroting 2019 staan enkele tabellen met kerncijfers niet meer in de beleidsprioriteiten, maar in de beleidsartikelen. De paragraaf beleidsprioriteiten kan op deze wijze gerichter en leesbaarder worden gemaakt, zonder dat informatie verloren gaat. De tabellen «Netto arbeidsparticipatie van ouders» en «Gewerkte uren van moeders en vrouwen» staan nu in artikel 7 - Kinderopvang.

Op grond van de RBV is de opzet van de bijlage Toezichtsrelaties rwt's en zbo's aangepast.

B. BELEIDSVERSLAG

3. Beleidsprioriteiten

3.1 Het beeld van 2019

Op het terrein van SZW zijn in 2019 belangrijke resultaten geboekt op de maatregelen uit het regeerakkoord. Daarmee worden urgente problemen aangepakt, onder andere op het gebied van de arbeidsmarkt, het pensioenstelsel en armoede en schulden. Maar dit is niet genoeg. Het kabinet wil verdere stappen zetten om de arbeidsmarkt toekomstbestendig te maken en de structurele onevenwichtigheden aan te pakken. Het rapport van de Commissie Regulering van Werk (Commissie Borstlap) dat op 23 januari 2020 aan de Tweede Kamer is gestuurd vormt hiervoor een belangrijk vertrekpunt.

De economie en de werkgelegenheid kenden een positief beeld in 2019. De economie groeide in totaal met 1,7%. De werkgelegenheid is gegroeid. Het aantal vacatures is toegenomen tot 291.000. Het aantal werkenden nam ook toe. De werkloosheid is in 2019 gedaald tot een historisch laag niveau van 3,1% en later in het jaar weer licht gestegen. Dit komt doordat de mensen die geen betaald werk hadden werk zijn gaan zoeken en aangaven hier direct beschikbaar voor te zijn. Het werkloosheidspercentage in 2019 komt gemiddeld uit op 3,4%.

De koopkracht is in 2019 gegroeid. De mediane koopkrachtstijging kwam in 2019 uit op 1,0%. Dit is voornamelijk het gevolg van maatregelen van het kabinet om de lasten te verlichten. In 2019 is onder meer de eerste stap gezet naar de invoering van het tweeschijvenstelstel met lagere tarieven voor middeninkomens en zijn de algemene heffingskorting en arbeidskorting verhoogd. De hoger dan verwachte inflatie en lager dan verwachte contractloonstijging dempte de koopkrachtstijging licht.

Hieronder gaan we verder in op het beleid dat in 2019 is uitgevoerd en in gang is gezet. Dit doen we aan de hand van drie hoofdlijnen: 1) stimuleren van zekerheid en kansen in een nieuwe economie, 2) stimuleren dat mensen naar vermogen meedoen in de samenleving en 3) aandacht voor uitvoering en handhaving van beleid.

3.1.1 Zekerheid en kansen in een nieuwe economie: naar een nieuwe balans

Pensioenen

Het kabinet heeft met sociale partners een pensioenakkoord gesloten. Dat akkoord was hard nodig, want het pensioenstelsel is dringend aan vernieuwing toe. De gestegen levensverwachting, de veranderende arbeidsmarkt en ontwikkelingen op de financiële markten hebben de afgelopen jaren de kwetsbaarheden van het huidige stelsel blootgelegd. Daarom wordt de pensioenopbouw toekomstbestendig en persoonlijker en stijgt de AOW-leeftijd minder snel. Op basis van advies van de Sociaal-Economische Raad (SER) hebben kabinet en sociale partners afspraken gemaakt over een robuuster en persoonlijker tweede-pijler pensioen dat beter past bij de moderne arbeidsmarkt. De infographic hieronder vat de gemaakte afspraken samen. Samen met de sociale partners is begonnen met het uitwerken van de afspraken uit het pensioenakkoord.

Tegelijk met het pensioenakkoord zijn maatregelen aangekondigd voor oudere werknemers die moeite hebben om op gezonde wijze door te werken tot aan hun pensioen. Dit hangt samen met de snelle verhoging van de AOW-leeftijd in recente jaren en doordat er in het verleden niet altijd voldoende aandacht is geweest voor duurzame inzetbaarheid. Dit vraagt van werkgevers en werknemers blijvende aandacht voor duurzame inzetbaarheid. Daarom wordt het tijdelijk mogelijk voor werkgevers om oudere werknemers die niet in staat zijn om gezond door te werken tot de AOW-leeftijd eerder en makkelijker uit te laten treden. Sociale partners zullen per sector maatwerkafspraken maken over duurzame inzetbaarheid en de mogelijkheden om vervroegd uit te treden met gebruikmaking van de tijdelijke RVU-vrijstelling.

Arbeidsmarkt in balans

We werken aan een arbeidsmarkt die in balans is. De Wet arbeidsmarkt in balans is in 2019 aangenomen door het parlement. Deze wet bevat maatregelen om de verschillen in kosten en de risico’s te verkleinen tussen vaste en flexibele contracten. In Nederland is een groot verschil tussen de bescherming die vaste en flexibele contracten bieden. Het vaste contract is heel vast en het flexibele contract heel flexibel. Werkgevers geven aan daarom huiverig te zijn hun werknemers een vast contract aan te bieden. De stapeling van kosten en risico’s schrikt hen af, waardoor flexcontracten goedkoper en aantrekkelijker lijken. Groepen werkenden belanden zo onnodig vaak in flexbanen en hebben nauwelijks perspectief op zekerheid. De Wet arbeidsmarkt in balans is een pakket van verschillende maatregelen. Hiermee krijgen mensen in een kwetsbare positie meer zekerheid in werk en inkomen terwijl flexwerk mogelijk blijft en voor werkgevers het vaste contract aantrekkelijker wordt.

Eind 2018 heeft het kabinet een pakket aan maatregelen voorgesteld dat de loondoorbetalingsverplichtingen van werkgevers makkelijk, duidelijker en goedkoper maakt. Daarmee worden de zorgen die met name kleine ondernemers hebben over loondoorbetaling verlicht. In 2019 is samen met de werkgevers en verzekeraars gewerkt aan een verzekering voor kleine werkgevers die het financiële risico rondom loondoorbetaling bij ziekte opvangt en hen ontzorgt. De MKB-verzuim-ontzorgpolis wordt vanaf 2020 door verzekeraars aangeboden.

Figuur 1 Werkzame beroepsbevolking: aandeel contractvorm naar opleidingsniveau (%)

Bron: CBS, Statline

Zelfstandigen

Het kabinet werkt hard aan de arbeidsmarktpositie van zelfstandigen. Uitgangspunt is dat wie voltijd werkt, van die inkomsten moet kunnen leven. Voor een aanzienlijk deel van de zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) is dat echter niet het geval. In 2017 had 8,6% van de zzp-huishoudens een inkomen onder het bestaansminimum tegenover 1,6% van de werknemers. Voor zzp’ers met lage tarieven is het bovendien onmogelijk om te sparen voor werkloosheid en om zich te verzekeren tegen ziekte en arbeidsongeschiktheid. In het pensioenakkoord is daarom besloten tot het inrichten van een verplichte verzekering tegen arbeidsongeschiktheid voor zelfstandigen en is aan de sociale partners gevraagd deze in overleg met zzp-organisaties verder vorm te geven, met het oog op een kabinetsvoorstel. Ook verlagen we in stappen de zelfstandigenaftrek en verhogen we de arbeidskorting waardoor we het verschil tussen zzp’ers en werknemers verkleinen zonder dat zzp’ers (tot een inkomen van € 100.000) er op achteruit gaan. Deze maatregelen passen in het bredere streven van het kabinet om toe te werken naar een situatie waarin niet instituties en kosten bepalend zijn voor de vorm waarin arbeid wordt aangeboden, maar de aard van het werk dat gedaan moet worden. Met de bovengenoemde maatregelen verwachten we ook dat de positie van werkende armen verbetert.

Werk en zorg

Het kabinet kiest voor substantiële verlenging van het kraamverlof voor partners, om bij te dragen aan de ontwikkeling van het kind en gelijkwaardigheid op de arbeidsmarkt tussen man en vrouw. Sinds januari 2019 is daarom het geboorteverlof voor de partners verruimd van twee dagen naar een week. Vanaf 1 juli 2020 wordt dit verder aangevuld. Wie langer vrij wil, kan het eerste half jaar maximaal vijf weken extra geboorteverlof opnemen. In die periode hebben partners recht op een uitkering van 70 procent van het loon tot maximum dagloon. Het kabinet heeft kinderopvang aantrekkelijker gemaakt door te investeren in de betaalbaarheid en door maatregelen te nemen om de kwaliteit te verhogen. Daarom is in 2019 structureel € 248 miljoen geïntensiveerd in de kinderopvangtoeslag. Ook is de beroepskrachtkindratio aangepast van 1 beroepskracht per 4 baby’s naar 1 beroepskracht per 3 baby’s en is de pedagogisch beleidsmedewerker geïntroduceerd. In reactie op het advies van de commissie Vermeij heeft het kabinet aangekondigd in te willen zetten op een verhoging van de vaccinatiegraad binnen en buiten de kinderopvang via voorlichting en communicatie over het belang van vaccineren van kinderen. Daarnaast zal onderzoek worden gedaan naar vaccinatie als voorwaardelijke toegang tot de kinderopvang.

Bij het kindgebonden budget bleek dat in 2013-2019 deze toeslag niet altijd automatisch is toegekend, waar dat wel had gemoeten. In 2019 is begonnen met het herstel hiervan, en is € 160 miljoen aan herstelbetalingen uitbetaald.

Gezond en veilig werken

Werk mag niet leiden tot gezondheidsschade. Nog steeds worden veel werknemers ernstig ziek doordat zij op hun werk in aanraking komen met bijvoorbeeld kankerverwekkende stoffen. Beroepsziekten en arbeidsongevallen leiden tot (onnodige) uitval. In het belang van duurzaam inzetbare werknemers moeten deze misstanden worden tegengegaan. Dat kan onder meer door meer informatie en bewustwording bij werknemers en werkgevers. Er loopt daarom een meerjarige campagne om het aantal beroepsziekten terug te dringen. Daarnaast moeten werknemers die ziek zijn door hun werk sneller en eenvoudiger dan nu het geval is een schadevergoeding kunnen claimen. Dit stimuleert bovendien de werkgevers om meer bescherming te bieden. In 2019 is ook gewerkt aan de opzet van de regeling voor slachtoffers van het OPS-syndroom, de zogenaamde «schildersziekte». Deze is per 1 maart 2020 in werking getreden als «Regeling tegemoetkoming werknemers met CSE». De slachtoffers krijgen in 2020 recht op een eenmalige financiële tegemoetkoming van € 21.269. Tot slot is ook de Commissie vergemakkelijking schadeafhandeling beroepsziekten op 1 juli 2019 van start gegaan (de Commissie Heerts).

Internationaal

Nederland werkt aan een sociaal Europa en voert het gesprek over de toekomst van werk. Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) is in 2019 een verklaring aangenomen over de toekomst van werk. Deze mondiale agenda stelt de mens centraal, en omvat onder meer het belang van levenlang leren, en de noodzaak tot sociale bescherming in relatie tot nieuwe vormen van werk. Ook worden gezonde en veilige arbeidsomstandigheden aangemerkt als fundamenteel onderdeel van fatsoenlijk werk. In 2019 is voorts een nieuw IAO-verdrag aangenomen ter bestrijding van geweld en intimidatie op de werkvloer.

Ook binnen de EU geeft Nederland proactief richting aan de Europese besluitvormingsprocessen als invloedrijke gesprekspartner, langs de lijnen die het kabinet heeft geschetst in de Kamerbrief van 24 mei 2019 over de verdere ontwikkeling van de sociale dimensie van de EU. Ten aanzien van de Brexit zijn de belangen van Nederlandse burgers in het VK (en vice versa) voor de eerste periode na de uittreding geborgd middels het uittredingsakkoord en nationale contingency maatregelen.

3.1.2 Meedoen in de samenleving

Het kabinet stimuleert mensen om te werken. Werk is de sleutel tot een inkomen, maatschappelijke participatie en integratie. Sommige mensen ervaren drempels om een baan te vinden, zoals mensen met een arbeidsbeperking of met een migratie-achtergrond. Het kabinet heeft in 2019 werk gemaakt van het verder verlagen van deze drempels en gezorgd dat (meer) werken loont. Dat wordt onder meer geregeld in het wetsvoorstel dat de Wajong aanpast en dat in 2019 door de Tweede Kamer is aangenomen.

Breed offensief

Voor mensen met een beperking zijn we aan de slag met de aanpak «Het Breed Offensief». Het kabinet wil beter aansluiten op de behoeften en mogelijkheden van de mensen om wie het gaat. Daarnaast worden werkgevers geholpen mensen met een beperking in dienst te nemen. In 2019 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de stand van zaken van deze aanpak, in opvolging van de in 2018 aangekondigde maatregelen. In 2019 zijn wetswijzigingen voorbereid die in 2020 ingaan. Met het wetsvoorstel Breed offensief worden de Participatiewet en de Ziektewet gewijzigd, waaronder het vereenvoudigen en verbeteren van het instrument loonkostensubsidie. Het wetsvoorstel Vereenvoudiging banenafspraak vereenvoudigt de complexiteit van het huidige systeem. Uitgangspunt wordt dát iemand werkt.

Samen met UWV en de gemeenten heeft het kabinet maatregelen genomen om de werkgeversdienstverlening en de matching in arbeidsmarktregio's te verbeteren. In 2019 is extra geld beschikbaar gesteld voor het versterken van de arbeidsmarktregio's vanuit het programma «Perspectief op werk». Voor alle vijfendertig arbeidsmarktregio's wordt € 1 miljoen beschikbaar gesteld. Daarnaast is een wijziging van het besluit SUWI voorbereid met de ingangsdatum van 1 januari 2021. Hiermee wordt de regelgeving op het vlak van samenwerking van UWV en gemeenten in de arbeidsmarktregio’s en de werkgeversdienstverlening aangepast.

De Participatiewet is in 2019 geëvalueerd door het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Het SCP heeft de Participatiewet getoetst met het oog op haar doelen, aannames en uitvoeringspraktijk. De evaluatie laat zien dat de baankans van jonggehandicapten met arbeidsvermogen is toegenomen. In vergelijking met de Wajong-groep is de baankans gestegen van 29% naar 38%. Hiermee zijn we met een belangrijke doelstelling van de Participatiewet op de goede weg. We zijn er echter nog lang niet. Uit de eindevaluatie komt ook naar voren dat de inkomenspositie van jonggehandicapten is verslechterd. Daarnaast blijkt dat de Wsw-groep, 11.000 mensen die eind 2014 op de Wsw-wachtlijst stonden, een 15% lagere baankans hebben sinds de invoering van de Participatiewet. Verder is de baankans voor de klassieke bijstandsgerechtigden laag (8%). Zoals benoemd in de kabinetsreactie, komen uit de evaluatie belangrijke aandachtspunten waar het kabinet de komende jaren verder aan wil werken.

Armoede en schulden

Het kabinet vindt dat armoede kinderen niet mag belemmeren bij hun ontwikkeling en talentontplooiing. In 2019 heeft het kabinet samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) vier ambities geformuleerd om de armoede onder kinderen te reduceren en acties gepresenteerd om deze ambities te realiseren. Uitgangspunt is om nagenoeg alle kinderen in armoede te bereiken, zodat ieder kind dat opgroeit in een gezin met een laag inkomen kan meedoen.

In 2019 heeft het kabinet maatregelen uitgevoerd en in gang gezet in het kader van het «Actieplan brede schuldenaanpak». Problematische schulden zijn ingrijpend voor wie er direct of indirect mee te maken heeft. Ook de maatschappelijk gevolgen zijn groot. Om schulden bespreekbaar te maken is het kabinet in 2019 een campagne gestart. Centraal staan schuldambassadeurs die voor hun schuldprobleem uitkomen. Om gemeenten expliciet toe te staan signalen van betalingsachterstanden te gebruiken, heeft het kabinet in 2019 een wetswijziging voorbereid voor de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening. Een correct toegepaste beslagvrije voet door alle beslagleggers draagt bij aan zekerheid van voldoende inkomen voor de schuldenaar.

Caribisch Nederland

Het kabinet heeft in 2019 een ijkpunt voor een sociaal minimum in Caribisch Nederland vastgesteld, een richtbedrag dat iemand tenminste nodig heeft om in de kosten van levensonderhoud te kunnen voorzien. Hiermee is een belangrijke stap gezet om de levensomstandigheden van de inwoners van Caribisch Nederland te verbeteren. Het richtbedrag is voor een alleenstaande vastgesteld op ongeveer 945 dollar per maand op Bonaire, 1.056 dollar op Sint Eustatius en 1.077 dollar op Saba. Om dit richtbedrag te bereiken moeten de kosten van basale uitgaven teruggebracht worden tot een redelijk niveau en moeten tegelijkertijd de inkomens van inwoners worden verhoogd. Per 1 januari 2019 en 1 januari 2020 zijn het wettelijk minimumloon, de uitkeringen en de kinder­bijslag verhoogd. Verder neemt het kabinet in 2020 maatregelen om de kosten van levensonderhoud te verlagen, bijvoorbeeld als het gaat om de kosten voor wonen en kinderopvang.

Integratie

De snelste weg voor inburgeraars om mee te doen in de maatschappij is het leren van de Nederlandse taal en het vinden van een baan. Om dit te bereiken werkt het kabinet aan een nieuw inburgeringsstelsel. Het kabinet heeft de Tweede Kamer in 2019 geïnformeerd over de stand van zaken van het nieuwe stelsel. Tevens is de Tweede Kamer in 2019 geïnformeerd dat het nieuwe stelsel met een half jaar vertraging in werking treedt, namelijk per 1 januari 2021. Om de inrichting van het nieuwe stelsel nauw aan te laten sluiten op de gemeentelijke uitvoeringspraktijk, is een pilotprogramma opgesteld. In de pilots worden nieuwe instrumenten en werkwijzen getest. Daarnaast heeft het kabinet in 2019 € 20 miljoen beschikbaar gesteld aan gemeenten, onder andere voor de ondersteuning en begeleiding van de groep inburgeraars die nog op grond van de huidige wet aan de inburgeringsvereiste moet voldoen.

De arbeidsmarktpositie van mensen met een niet-westerse migratieachtergrond blijft structureel achter. Ondanks de krapte op de arbeidsmarkt kunnen veel getalenteerde en goed opgeleide mensen met een niet-westerse migratieachtergrond geen baan vinden. Het programma Verdere Integratie op de Arbeidsmarkt (VIA) richt zich op loopbaanmomenten waar zij deze achterstand op de arbeidsmarkt oplopen. Het kabinet heeft in 2019 de Tweede Kamer geïnformeerd over de stand van zaken van VIA. Alle acht VIA-pilots zijn het afgelopen jaar uitgewerkt. Eén pilot is al afgerond, vier pilots lopen en drie starten in 2020. Uit onderzoek blijkt dat werkgevers in 2019 nog steeds discrimineren op migratieachtergrond, maar wel minder dan in 2015. Mensen met een migratieachtergrond hebben daardoor nog steeds minder kans om succesvol te solliciteren. Met het Actieplan Arbeidsmarktdiscriminatie zet het kabinet in op het tegengaan van discriminatie op de arbeidsmarkt en het stimuleren van een inclusieve werkomgeving. In 2019 is de internetconsultatie van de Wet toezicht discriminatievrije werving en selectie gestart.

3.1.3 Aandacht voor uitvoering en handhaving van beleid

Uitvoering

Het kabinet maakt beleid dat werkt in de praktijk, met veel oog voor de uitvoering. Het is belangrijk dat de doelen die het kabinet nastreeft met beleid, ook uitvoerbaar zijn voor gemeenten, uitvoeringsorganisaties en andere betrokkenen. Dit betekent dat uitvoerders goed betrokken worden bij uitwerking en vormgeving van beleid en regelgeving, en met professionals wordt gekeken welke methoden voor re-integratie effectief zijn. Hierbij heeft het kabinet oog voor de complexiteit en impact van regelgeving, ook in relatie tot het doenvermogen van mensen.

In de uitvoering gaat veel goed, maar moet er ook veel worden verbeterd. Afgelopen jaar is een aantal trajecten in gang gezet om de uitvoering te verbeteren. De publicatie «Stand van de uitvoering» geeft een beeld van de uitdagingen. Bij UWV en de SVB gaat dat bijvoorbeeld over het toekomstbestendig en wendbaar maken van het IT landschap en over het bewaken van de balans tussen de opdrachten die aan de zbo’s zijn verleend en de middelen die hen hiervoor ter beschikking staan. Daarnaast is er aandacht voor de balans tussen het leveren van goede dienstverlening, efficiënte uitvoering en controle en handhaving.

Ook kabinetsbreed is er aandacht voor de uitvoering. In februari 2020 is een probleemanalyse opgeleverd met handelingsperspectieven bij 4 grote uitvoerders (BD, UWV, SVB en DUO). Daarnaast is begin januari een kabinetsreactie op het rapport «maatwerk in dienstverlening» aan de Tweede Kamer gezonden.

Vanuit het regeerakkoord is vanaf 2019 structureel € 70 miljoen beschikbaar voor persoonlijke dienstverlening door UWV aan mensen met een WW, WGA of Wajong uitkering. Met deze investering biedt UWV onder andere persoonlijke dienstverlening aan alle WW-gerechtigden met een zwakke en matige arbeidsmarktpositie. Uitgangspunt is persoonlijke dienstverlening op het juiste moment en op maat, gedurende de gehele WW-periode. Ook is UWV op 1 oktober 2019 gestart met een effectenonderzoek voor de dienstverlening WGA, waarbij drie groepen WGA-uitkeringsgerechtigden verschillende niveaus van activerende dienstverlening ontvangen.

In 2019 hebben UWV en SZW de balans opgemaakt rond de benodigde en beschikbare artsencapaciteit voor de uitvoering van sociaal-medische beoordelingen. UWV heeft het afgelopen jaar veel werk verzet om die balans te verbeteren. De voorraad herbeoordelingen die UWV moet verrichten, stijgt daardoor minder snel dan voorheen, maar er is nog altijd sprake van groei. Daarom worden er aanvullende maatregelen genomen om te zorgen dat in de toekomst iedere uitkeringsgerechtigde op het juiste moment een (nieuwe) sociaal-medische beoordeling krijgt. UWV heeft opdracht gekregen om taakdelegatie zo snel en zo breed mogelijk verdergaand in te voeren.

Handhaving

Het kabinetsbeleid is gericht op het bestrijden van fraude met uitkeringen. Misbruik van de sociale zekerheid ondermijnt het draagvlak voor het stelsel van sociale zekerheid. In 2019 is de aanpak van fraude verbeterd en is de handhaving in het sociaal domein verstevigd. De sociale zekerheid is doorgelicht op fraudegevoeligheid met behulp van drie externe onderzoeken: één bij de SVB, één over de Participatiewet en een breder onderzoek bij UWV. De onderzoeken bevestigen het beeld dat uitvoeringsorganisaties de risico’s die voortvloeien uit regelgeving in beeld hebben. Naar aanleiding van de fraude in de WW wordt de Tweede Kamer in meer detail geïnformeerd over de risico’s bij UWV. Dat gebeurt onder andere via de jaarlijkse signaleringsbrief (over risico’s bij UWV, SVB en gemeenten) en via de systematische risico-inventarisatie en -beheersing op basis van het afwegingskader.

Het kabinet investeert in de Inspectie SZW. Om de handhaving en fraudebestrijding te versterken is in het Regeerakkoord – geleidelijk oplopend naar 2022 – jaarlijks € 50 miljoen extra vrijgemaakt voor versterking van de handhavingsketen van de Inspectie SZW, conform het Inspectie Control Framework. Deze middelen zijn met name bedoeld voor de bevordering van een eerlijke arbeidsmarkt, de bevordering van gezond en veilig werken, en het aanpakken van schijnzelfstandigheid. In 2018 is begonnen met de versterking van de Inspectie SZW. Na jaren van daling, neemt het aantal medewerkers in de Inspectieketen toe. Na selectie, opleiding en training leidt dit tot meer inzetbare Inspectiecapaciteit. In 2019 hebben de eerste groepen inspecteurs hun opleiding en praktijkbegeleiding afgerond en zijn inzetbaar geworden. Zij zijn in 2020 ingezet in de programma’s. In 2019 is de Inspectie verder uitgebreid met 172 medewerkers, waarvan 99 inspecteurs en rechercheurs.

3.1.4 Kerncijfers

Handhaving sociale zekerheid

Bij het ontvangen van een uitkering gelden diverse verplichtingen, zoals het tijdig verstrekken van gegevens over het inkomen en het melden van samenwonen. De naleving van deze verplichtingen is een belangrijke voorwaarde voor een goed werkend stelsel van sociale zekerheid. UWV, de SVB en de gemeenten zetten diverse instrumenten in om de naleving en handhaving van wet- en regelgeving te bevorderen. Het gaat zowel om voorkomen (bijvoorbeeld door gedragsbeïnvloeding en voorlichting) als om controleren en sanctioneren (bijvoorbeeld opleggen van boetes). In tabellen 1 en 2 is een overzicht gegeven van de kerncijfers op het gebied van handhaving bij UWV, SVB en gemeenten.

De kerncijfers opsporing van de SVB laten een flinke groei zien van het aantal opgespoorde overtredingen en het totale benadelingsbedrag. Deze stijging wordt veroorzaakt doordat in 2018 de handhaving op het inkomen van 16- en 17-jarigen met Kinderbijslag heeft stilgelegen. In 2019 is dit met terugwerkende kracht weer opgepakt. De gemiddelde incassoratio in het eerste invorderingsjaar is licht gestegen, maar bij de AOW en Algemene Nabestaandenwet sterk gedaald. De oorzaak hiervan is te vinden in het geringe aantal vorderingen waardoor de incassoratio per jaar een grillig verloop kan hebben.

De kerncijfers opsporing van UWV zijn stabiel, na een trendbreuk in 2018 veroorzaakt door een daling van aantal verstrekte WW-uitkeringen en automatische verrekening van inkomsten van WW-gerechtigden. De gemiddelde incassoratio in het eerste invorderingsjaar is licht gedaald, de gemiddelde incassoratio in het tweede invorderingsjaar laat een grotere afname zien. De reden voor de daling is niet bekend.

De kerncijfers van de gemeenten laten een stabiel beeld zien. De incassoratio van gemeenten blijft iets achter bij UWV en SVB. Dit is te verklaren door het vangnetkarakter van de Participatiewet.

Re-integratie

Tabel 3 geeft weer hoeveel mensen met een arbeidsbeperking UWV aan het werk heeft geholpen. In 2019 vonden 13.100 mensen met een arbeidsbeperking een baan; iets minder dan in 2018. Deze daling doet zich vooral voor in de Wajong en de ZW. Omdat er in de Wajong geen nieuwe instroom met arbeidsvermogen meer is bestaat de doelgroep uit steeds moeilijker plaatsbare Wajongers. Ondanks dat is de streefwaarde wel behaald. In het kader van de WIA heeft UWV meer plaatsingen gerealiseerd. Dit is mogelijk het gevolg van de intensivering van de WGA-dienstverlening.

3.2 Uitgavenplafond Sociale Zekerheid

Deze paragraaf presenteert een totaaloverzicht van de uitgaven onder het uitgavenplafond Sociale Zekerheid (SZ) voor het jaar 2019. Eerst wordt de opbouw van de totale uitgaven onder het SZ-plafond weergegeven, onderverdeeld naar begrotings- en premiegefinancierde uitgaven. Daarna wordt inzicht gegeven in de onderverdeling van de uitgaven onder het SZ-plafond naar de verschillende regelingen. Ten slotte worden de uitgavenmutaties sinds de begroting 2019 gegroepeerd weergegeven en vindt toetsing van de SZ-uitgaven aan het plafond plaats.

Om een goede vergelijking te maken tussen begrote en gerealiseerde uitgaven zijn de uitgaven van de begroting 2019 (prijzen 2018) omgerekend naar prijzen 2019. Daarnaast worden in deze paragraaf de ontvangsten in mindering gebracht op de uitgaven (netto SZ-uitgaven). Om deze twee redenen wijken de gepresenteerde uitgaven af van de uitgaven zoals opgenomen in de beleidsartikelen.

Uit tabel 4 is af te leiden dat de totale uitgaven onder het SZ-plafond € 0,5 miljard lager zijn uitgekomen dan voorzien bij de begroting 2019. De uitgaven onder het SZ-plafond bestaan uit begrotingsgefinancierde uitgaven en premiegefinancierde uitgaven. De begrotingsgefinancierde uitgaven worden uit belastinginkomsten betaald, de premiegefinancierde uitgaven worden voornamelijk door middel van premies gefinancierd. Het merendeel van de uitgaven op de SZW-begroting valt onder het uitgavenplafond SZ.

Op de totaaltelling van de uitgaven vindt een correctie plaats om dubbeltelling te voorkomen die ontstaat doordat sociale fondsen voor een deel gefinancierd worden uit begrotingsmiddelen. Deze zogeheten rijksbijdragen worden verantwoord op artikel 12 van dit jaarverslag. Dit betreft hoofdzakelijk een bijdrage aan het Ouderdomsfonds. De opbrengsten van de AOW-premie zijn namelijk onvoldoende om de ouderdomsuitgaven (AOW) te dekken.

De apparaatsuitgaven en enkele andere uitgaven, waaronder subsidies en opdrachten, behoren tot de uitgaven onder het plafond Rijksbegroting en zijn daarom niet relevant voor het SZ-plafond. Deze uitgaven worden in mindering gebracht op de totaaltelling.

Voor het gedeelte van de ontvangsten dat tot de niet-belastingontvangsten wordt gerekend, wordt eveneens gecorrigeerd. De gerealiseerde begrotingsontvangsten onder het SZ-plafond wijken af van de totale ontvangsten van SZW. De ontvangsten onder uitgavenplafond Rijksbegroting en de niet-plafondrelevante ontvangsten (voornamelijk werkgeversbijdragen kinderopvangtoeslag) worden immers niet onder het SZ-plafond meegenomen.

Rekening houdend met deze correctie bedragen de begrotingsgefinancierde uitgaven onder uitgavenplafond SZ in 2019 € 20,6 miljard, de premiegefinancierde uitgaven bedragen € 58,2 miljard.

Uitgavenontwikkeling

Tabel 5 toont een onderverdeling van de uitgaven die vallen binnen het SZ-plafond naar de verschillende regelingen. Wederom is het startpunt de begroting 2019. Ontvangsten worden in mindering gebracht op de uitgaven.

Arbeidsmarkt

De uitgaven aan arbeidsmarkt vallen € 127 miljoen lager uit dan begroot. Dit is voornamelijk het gevolg van lagere uitgaven aan het Loonkostenvoordeel (LKV), doordat het gebruik achterbleef bij de verwachting.

Werkloosheid en Bijstand

De uitkeringslasten WW komen € 352 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening gehouden wordt met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 216 miljoen hoger dan begroot. De hogere uitkeringslasten komen met name doordat het aantal WW-uitkeringen en de gemiddelde prijs ervan hoger uitvallen. Ook is het verhaal op overheidswerkgevers (terugontvangst) lager dan geraamd.

De uitgaven aan het Macrobudget Participatiewetuitkeringen en de intertemporele tegemoetkoming vallen samen € 131 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening gehouden wordt met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 264 miljoen lager dan begroot. Dit komt met name door een lagere werkloosheid dan eerder gedacht in 2019 en de verwerking van de lager uitgevallen realisaties van 2018. Daarnaast zijn er beleidseffecten die tot een neerwaartse bijstelling hebben geleid.

Arbeidsongeschiktheid en Ziekte en zwangerschap

De uitgaven voor arbeidsongeschiktheid en ziekte en zwangerschap zijn € 452 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Indien rekening gehouden wordt met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 2 miljoen lager dan begroot. De IVA komt hoger uit dan begroot, de WGA lager. Dit komt door een hoger dan verwachte doorstroom van WGA naar IVA. Per saldo is het effect klein. De WAO, WAZ en Wajong komen alle drie lager uit dan begroot. De ZW komt hoger uit dan begroot. De voornaamste oorzaak is een groter aantal uitkeringen voor flexkrachten en ziekte bij zwangerschap.

Ouderdom en Nabestaanden

De AOW-uitgaven zijn € 1.225 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling is de realisatie € 117 miljoen lager dan begroot. Dit wordt voornamelijk verklaard doordat het aantal AOW’ers iets lager uitviel dan verwacht doordat de sterfte in 2018 hoger uitviel dan verwacht.

De uitkeringslasten Anw zijn € 1 miljoen lager uitgekomen dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling is de realisatie € 9 miljoen lager dan begroot.

Kinderopvang en Kindregelingen

Het saldo van de uitgaven en ontvangsten Kinderopvangtoeslag is € 171 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 50 miljoen hoger dan de begroting. Dit wordt met name verklaard door een hoger gebruik van kinderopvang dan was voorzien. In 2019 is voor bijna € 250 miljoen geïnvesteerd in de betaalbaarheid van de kinderopvang. Waarschijnlijk hebben ouders sterker op deze intensivering gereageerd dan verwacht (gedragseffecten), waardoor de stijging van het gebruik hoger is uitgevallen.

De uitgaven aan AKW en WKB zijn € 247 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling, is de realisatie € 150 miljoen hoger dan bij begroting. Dit is het saldo van meerdere, deels tegengestelde, effecten. Begin 2019 is de omissie in de uitvoering van het kindgebonden budget aan het licht gekomen. De daaropvolgende herstelactie heeft tot hogere uitgaven geleid. De overige uitgaven kindgebonden budget zijn lager uitgekomen, onder meer door positievere inkomensontwikkeling dan eerder verwacht.

Re-integratie en Participatie

In 2019 is € 41 miljoen minder uitgegeven aan re-integratie arbeidsongeschikten dan begroot. Dit bestaat uit lagere uitgaven aan re-integratie Wajong (€ 16 miljoen) en lagere uitgaven aan re-integratie WIA/WAO/WAZ (€ 25 miljoen).

Uitvoeringskosten en overige uitgaven

De uitvoeringskosten van onder andere UWV en de SVB komen € 5 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstellingen, is de realisatie € 53 miljoen lager dan begroot.

De overige uitgaven zijn € 327 miljoen lager uitgekomen dan begroot. Dit komt onder andere doordat het grootste deel van de reserveringen op artikel 99 (onvoorzien) à € 118 miljoen is overgeboekt naar de betreffende beleidsartikelen.

Toetsing aan het plafond

Tabel 6 laat de ontwikkeling van het SZ-plafond en de netto SZ-uitgaven zien voor het jaar 2019. De SZ-uitgaven worden getoetst aan het plafond.

Uitgaven

De geraamde SZ-uitgaven van € 81,2 miljard ten tijde van de begroting 2019 zijn uitgekomen op € 80,8 miljard bij het jaarverslag 2019. Bovenstaand zijn de grootste mutaties toegelicht.

Uitgavenplafond

Het plafond 2019 is € 0,1 miljard lager vastgesteld dan in de begroting 2019 is opgenomen. De voornaamste oorzaak is een bijstelling van het plafond als gevolg van de nominale ontwikkeling van uitkeringsregelingen. Daarnaast is het plafond bijgesteld vanwege overboekingen tussen de plafonds, statistische correcties en voor de niet-beleidsmatige mutaties in de WW en bijstand. Het plafond voor 2019 is uiteindelijk vastgesteld op € 81,6 miljard.

Toetsing SZ-uitgaven aan uitgavenplafond

Door de lagere SZ-uitgaven ten opzichte van de begroting en de (relatief kleinere) neerwaartse bijstelling van het plafond is er sprake van een onderschrijding van het plafond. Per saldo is er bij jaarverslag 2019 € 0,8 miljard minder uitgegeven dan het voor 2019 geldende plafond.

3.3 Realisatie beleidsdoorlichtingen

Voor het meest recente overzicht van de programmering van beleidsdoorlichtingen, klik op deze link. Voor de realisatie van andere onderzoeken, zie «Bijlage 2. Afgerond evaluatie- en overig onderzoek».

3.4 Overzicht van risicoregelingen

Asielgerechtigde nieuwkomers die inburgeringsplicht hebben, kunnen via het sociaal leenstelsel een bijdrage krijgen om hun inburgeringsonderwijs te bekostigen. Slechts ingeval deze nieuwkomers onvoldoende inspanningen hebben verricht om het inburgeringsdiploma of NT2-diploma tijdig te behalen dient de lening terugbetaald te worden. Overige nieuwkomers kunnen een beroep doen op het sociaal leenstelsel wanneer zij niet over voldoende middelen beschikken om hun inburgering zelf te bekostigen. In tegenstelling tot de eerste groep dienen zij de lening wel terug te betalen.

In beide gevallen geldt dat de lening niet wordt uitbetaald aan de nieuwkomer maar rechtstreeks aan de onderwijsinstantie.

Voor deze leningen is er geen risicovoorziening ingesteld omdat eventuele verliezen via de begroting worden opgevangen.

4. Beleidsartikelen

Artikel 1. Arbeidsmarkt

A. Algemene doelstelling

De overheid draagt bij aan evenwichtige arbeidsverhoudingen en –voorwaarden door kaders te stellen en waar van toepassing toe te zien op de naleving daarvan. De overheid bevordert en stimuleert een inclusieve arbeidsmarkt en gezonde en veilige arbeidsomstandigheden.

De overheid bevordert het functioneren van de arbeidsmarkt door bescherming te bieden en de belangen van werknemers te waarborgen in evenwicht met de belangen van de onderneming. De overheid voorziet hierbij in een minimumniveau van arbeidsrechtelijke bescherming, onder andere ten aanzien van de arbeidsomstandigheden, arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden, met inachtneming van de eigen verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. Daarnaast draagt zij zorg voor een op de arbeidsmarkt toegesneden arbeidsmigratiebeleid.

De overheid vindt het belangrijk dat werknemers en zelfstandigen hun werk onder goede condities kunnen verrichten. Dit is ook van belang voor het vergroten van de arbeidsparticipatie en de arbeidsproductiviteit, het beperken van uitval door ziekte en arbeidsongeschiktheid, en het bevorderen van de duurzame inzetbaarheid van werknemers.

Bij het realiseren van deze doelstelling is een belangrijke taak weggelegd voor sociale partners. Zij zijn verantwoordelijk voor het maken van onderlinge afspraken over arbeidsvoorwaarden en arbeidsverhoudingen en het bieden van veilige en gezonde werkomstandigheden. De overheid bevordert dat sociale partners hier vorm en uitvoering aan geven en voert hiertoe overleg met hen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van Financiën is primair verantwoordelijk voor de fiscale wet- en regelgeving. Wanneer fiscale instrumenten worden ingezet om doelstellingen in het kader van het arbeidsmarktbeleid te realiseren, is de Minister van SZW hiervoor medeverantwoordelijk.

C. Beleidsconclusies

Wet tegemoetkomingen loondomein

In de zomer van 2019 is, ter dekking van de maatregelen in het Pensioenakkoord, een besparing op de Wet tegemoetkomingen loondomein (Wtl) afgesproken. Het gaat om de halvering van het hoge Lage-inkomensvoordeel (LIV) en het Jeugd-LIV per 2020 en de afschaffing van het Jeugd-LIV per 2024. Daarnaast is afgesproken dat werkgevers in overleg met het kabinet een effectievere invulling van de Wtl gaan onderzoeken.

Wet arbeidsmarkt in balans (Wab)

De Wab (Tweede Kamer, 2018-2019, 35 074, nr. 3) is in 2019 door zowel de Tweede Kamer als de Eerste Kamer aangenomen en bijna alle onderdelen zijn op 1 januari 2020 in werking getreden. Per 1 januari treedt, naast het recht voor payrollkrachten op een adequaat pensioen, ook het Besluit compensatie transitievergoeding bij beëindiging van de werkzaamheden van de onderneming in werking.

Vervanging Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (Wet DBA)

Er is in 2019 voortgang geboekt op de verschillende trajecten op het zzp dossier, zoals ten aanzien van de webmodule ten behoeve van het vaststellen van de arbeidsmarktpositie. Deze voortgang is echter langzamer dan oorspronkelijk gepland. Implementatie van de webmodule is verwacht voor 2020 (Tweede Kamer, 2019-2020, 31 311, nr. 220).

Leven Lang ontwikkelen (LLO)

In 2019 is de subsidie Stimuleringsregeling Leren en Ontwikkelen met een omvang van bijna € 50 miljoen voor het MKB ontwikkeld. Mkb-ondernemers kunnen vanaf maart 2020 subsidie aanvragen om het ‘leven lang ontwikkelen’ in de onderneming mogelijk te maken. Daarnaast zijn er ook middelen beschikbaar voor bedrijven in sectoren die voor wat betreft de personele inzet sterk seizoensafhankelijk zijn.

Een ander spoor van het meerjarig actieprogramma LLO ziet op het versterken van een leercultuur in het mkb (Tweede Kamer, 2018-2019, 30 012, nr. 92). In 2019 is door SZW € 0,3 miljoen bijgedragen aan de subsidieregeling MKB!dee (experimentele regeling van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat).

Herziening wettelijk minimumloon

Per 1 juli 2019 is het wettelijk minimumloon voor 21-jarigen verhoogd naar 100% van wettelijk minimumloon voor volwassenen. Voor 18-, 19-, 20-jarigen is het percentage van het wettelijk minimumloon voor volwassenen verder omhoog gegaan.

Herziene Detacheringsrichtlijn

Het wetsvoorstel ter implementatie van de herziene Detacheringsrichtlijn is in december 2019 bij de Tweede Kamer ingediend (Tweede Kamer, 2019-2020, 35 358, nr. 2). Het streven is erop gericht om het wetsvoorstel tijdig, dat wil zeggen uiterlijk 30 juli 2020, vast te stellen.

Meldingsplicht voor dienstverleners uit de Europese Unie (EU)

De meldingsplicht voor dienstverleners uit andere EU-lidstaten is in 2019 volgens plan voorbereid en gaat in op 1 maart 2020.

Brexit

Op 31 januari jongstleden is het Verenigd Koninkrijk (VK) uit de EU getreden. Het VK en de EU bereikten op 17 oktober 2019 een akkoord over de voorwaarden voor het vertrek van het VK uit de EU en een overgangsperiode. Deze overgangsperiode duurt tot en met 31 december 2020.

Programma Preventie van beroepsziekten

Het programma Preventie Beroepsziekten richt zich op het voorkomen van nadelige gezondheidseffecten als gevolg van het werken met gevaarlijke stoffen. Onder andere is gewerkt aan methoden die veilig werken met gevaarlijke stoffen tot een automatisme moeten maken. Daarnaast is bestaande kennis toegankelijk gemaakt door middel van halfjaarlijkse symposia en roadshows en is het toepassen van innovaties gestimuleerd (Tweede Kamer, 2018-2019, 25 883, nr. 347).

Versterking arbeidsgerelateerde zorg en evaluatie van de wetswijziging Arbeidsgerelateerde zorg

In 2019 zijn onderzoeken gestart om na te gaan wat het effect van de wetswijziging en de beleidsmatige inzet op het versterken van de arbeidsgerelateerde zorg is geweest. Parallel zijn bedrijfsartsen gestimuleerd om de veranderde rol, gericht op preventie, vorm te geven en hierbij effectief samen te werken met andere arbodeskundigen.

Effectieve interventiemix

Met subsidies zijn brancheorganisaties, werkgevers- en werknemersverenigingen gestimuleerd initiatieven te nemen op het gebied van eerlijk, gezond en veilig Werk. Er zijn bijeenkomsten georganiseerd om kennis en ervaring op dit beleidsterrein te delen (Tweede Kamer, 2019-2020, 25 883, nr. 368). Een voor enkele mbo-opleidingen ontwikkeld lesprogramma vraagt in een vroeg stadium aandacht voor gezond en Veilig werken.

Innovatie van de Arbobeleidscyclus

Uit onderzoek naar de wijze waarop werkgevers uitvoering geven aan de kernverplichtingen uit de Arbowet blijkt dat hier ruimte voor verbetering is. Deze bevindingen worden meegenomen in het traject Arbovisie 2040. Een meerjarenplan moet de naleving van de verplichte Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) verbeteren (Tweede Kamer, 2019-2020, 25 883, nr. 372).

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Inkomensoverdrachten

Lage-inkomensvoordeel

Het Lage-inkomensvoordeel (LIV) bestaat sinds 2017. Het doel van het LIV is het stimuleren van werkgelegenheid aan de onderkant van de arbeidsmarkt. De tegemoetkoming in de loonkosten wordt betaald aan werkgevers die werknemers in dienst hebben met een loon tussen 100% en 125% van het Wml. Er is in 2019 in totaal € 510 miljoen uitgekeerd aan ruim 95.000 werkgevers en circa 439.000 werknemers.

Minimumjeugdloonvoordeel

Het minimumjeugdloonvoordeel (Jeugd-LIV) bestaat sinds 2018 en is in 2019 voor het eerst uitbetaald. Het is geïntroduceerd als compensatie aan werkgevers voor de verhoging van het minimumjeugdloon per 1 juli 2017. Per 1 juli 2019 is het minimumloon voor jongeren andermaal omhooggaan. Er is in 2019 in totaal € 124 miljoen uitgekeerd aan ruim 72.000 werkgevers en ruim 235.000 werknemers.

Loonkostenvoordelen

De Loonkostenvoordelen (LKV’s) bestaan sinds 2018 en zijn in 2019 voor het eerst uitbetaald. Er zijn vier typen LKV: LKV Ouderen, LKV Arbeidsgehandicapten, LKV Herplaatsing Arbeidsgehandicapten en LKV Doelgroep Banenafspraak en scholingsbelemmerden. De LKV’s zijn tegemoetkomingen in de loonkosten voor werkgevers met als doel werkgevers te stimuleren om specifieke groepen met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt in dienst te nemen. Er is in 2019 in totaal € 165 miljoen uitgekeerd aan ruim 18.000 werkgevers voor het LKV Ouderen, ruim 8.000 voor het LKV Arbeidsgehandicapten, circa 1.000 voor het LKV Herplaatsing Arbeidsgehandicapten en ruim 9.000 voor het LKV Doelgroep Banenafspraak en scholingsbelemmerden. Daarbij ging het in totaal om ruim 92.000 werknemers. De uitgaven waren in 2019 lager dan begroot, doordat het gebruik van de LKV’s achterbleef bij de verwachting.

Subsidies

In 2019 is voor € 1,9 miljoen aan subsidie verstrekt. Het gaat hierbij om subsidies voor bijvoorbeeld Stichting van de Arbeid en de stichting Fairwork, Ook is subsidie gegeven voor duurzame inzetbaarheid in het mkb, het programma Beroepsziekten en het programma voor Arbeidsgerelateerde zorg. Het subsidiebudget is niet volledig uitgeput. Een deel van de middelen (€ 0,3 miljoen) is overgeboekt naar EZK en wordt daar op de begroting verantwoord. Daarnaast zijn enkele subsidies vertraagd en komt voor een gedeelte van de subsidies de eindafrekening pas in 2020.

Opdrachten

Voor totaal € 7,7 miljoen is besteed uit het opdrachtenbudget. Het betreft een groot aantal kleine opdrachten en onderzoeken die qua uitgaven beperkt zijn. Het budget is niet volledig uitgeput. Totaal is € 3,3 miljoen overgeboekt naar andere begrotingen of een ander onderdeel van dit begrotingsartikel. De uitgaven worden daar verantwoord. Daarnaast zijn enkele opdrachten op het gebied van gezond en veilig werken vertraagd of niet doorgegaan. Ook waren er minder middelen nodig ten behoeve van voorlichting dan bij begroting verondersteld. Daarmee komt de onderuitputting op dit onderdeel op € 2,3 miljoen.

Bekostiging

Het budget voor bekostiging laat een overschrijding zien van € 0,5 miljoen. Dit is ontstaan door een overboeking vanuit het opdrachtenbudget ten behoeve van het onderzoeksprogramma van Netspar. De andere uitgave uit dit budget betreft de bijdrage aan de Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeuringen (CKA) .

Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken

Het Ministerie van SZW heeft in 2019 een bijdrage van € 3,8 miljoen geleverd aan de begroting van EZK ten behoeve van de financiering van het Maatschappelijke Programma Arbeidsomstandigheden (MAPA). De bijdrage aan de begroting van het Ministerie van VWS bestaat uit een jaarlijkse bijdrage in de kosten van de Gezondheidsraad.

Bijdragen aan agentschappen

Het Ministerie van SZW levert jaarlijks een bijdrage aan het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). De bijdrage aan het RIVM is bijna € 0,7 miljoen hoger dan bij begroting is verondersteld. De hogere bijdrage is ontstaan door extra onderzoek door het RIVM op het gebied van gezond en veilig werken.

Ontvangsten

De boeteontvangsten van de Inspectie SZW komen in totaal € 13 miljoen lager uit dan de raming. Dit komt vooral doordat het aandeel reactieve inspecties nog steeds hoog is. Reactieve inspecties kosten meer tijd, waardoor er minder inspecties plaatsvinden en dus minder boetes worden opgelegd. Een andere oorzaak van de lagere ontvangsten is gelegen in een omvangrijke boeterestitutie ad € 2,7 miljoen als gevolg van een gerechtelijke uitspraak. Daarnaast is de raming van de boeteontvangsten van de Inspectie SZW met aanzienlijke onzekerheid omgeven. Deze hangen onder andere af van het type en aantal bedrijven en wat er wordt waargenomen bij deze inspecties. Overigens zijn de boeteontvangsten niet taakstellend voor de Inspectie SZW, waardoor niet wordt gestuurd op het behalen van de geraamde boeteontvangsten. De Inspectie stuurt uiteraard wel op het innen van de opgelegde boetes.

Kerncijfers

Arbeidsmarkt

De arbeidsmarkt is in 2019 voortdurend krap gebleven. Het aantal werkenden is in 2019 opnieuw gestegen, terwijl het aandeel werklozen de 3% nadert en voor de beroepsbevolking boven de 25 jaar daar zelfs onder ligt. De werkloosheid is nu lager dan voor de crisis (3,4% in 2019 tegenover 3,7% in 2008).

Gezond en veilig werken

In 2019 heeft 1,5% van de werknemers een arbeidsongeval gehad met ten minste een dag verzuim. Het ziekteverzuim is in 2019 ten opzichte van 2018 met 0,1%-punt toegenomen. Het betreft een beperkte toename; het ziekteverzuim is in de periode 2015–2019 0,5%-punt toegenomen. Werknemers verzuimden in 2019 gemiddeld 4,4 op de honderd werkdagen.

In 2019 vonden 3 incidenten met gevaarlijke stoffen plaats. In meerjarig perspectief schommelt het aantal tussen 3 en 6.

Arbeidsverhoudingen en -voorwaarden

De ontwikkeling van het aantal werknemers dat onder een cao valt, kan deels worden toegeschreven aan cao’s die in het ene jaar wel, en het andere jaar geen actuele looptijd kennen. Daarnaast speelt een rol dat niet elk jaar evenveel werknemers onder de lopende cao’s vallen.

Tussen 2018 en 2019 was er sprake van een toename van het aantal afgegeven tewerkstellingsvergunningen. Er is een stijging in met name twee categorieën waargenomen, te weten tewerkstellingsvergunningen voor bijkomende werkzaamheden voor buitenlandse studenten (van 3.300 in 2018 naar 4.500 in 2019) en tewerkstellingsvergunning dan wel positieve adviezen voor een gecombineerde vergunning voor verblijf en arbeid die zijn afgegeven op de regeling voor de Aziatische horeca (van 1.900 in 2018 naar 3.100 in 2019).

Handhaving

De Inspectie SZW is de toezichthouder en opsporingsinstantie op het terrein van het Ministerie van SZW. Met haar toezicht draagt de Inspectie SZW bij aan gezond, veilig en eerlijk werk en bestaanszekerheid voor iedereen. Ook werkt de Inspectie SZW op het gebied van pgb- en declaratiefraude als opsporingsorganisatie voor het Ministerie van VWS. Net als de strafrechtelijke opsporing op het terrein van SZW vinden deze onderzoeken plaats onder gezag van het Openbaar Ministerie.

Het kabinet Rutte III heeft besloten om jaarlijks extra middelen (oplopend tot € 50 miljoen in 2022) vrij te maken voor de handhavingsketen van de Inspectie SZW. Eind 2018 is dat bedrag aangevuld met een extra € 0,5 miljoen voor de aanpak van arbeidsmarktdiscriminatie bij werving en selectie. Hiermee wordt het belang van handhaving als een randvoorwaarde voor een werkende arbeidsmarkt en een functionerend stelsel van sociale zekerheid bevestigd.

Conform de meerjarenprogrammering 2019 ‒ 2022 en de brief aan de Tweede Kamer over de uitbreiding van de inspectieketen Inspectie SZW (Tweede Kamer, 2018-2019, 29 544, nr. 846) worden de middelen in de periode 2019-2022 vooral benut om extra inspecteurs en rechercheurs te werven en overige benodigde disciplines overeenkomstig te laten groeien. De extra capaciteit wordt ingezet op de thema’s waarop de komende jaren prioriteit ligt: de bevordering van eerlijk werk, waaronder het voorkomen van arbeidsuitbuiting en onderbetaling, de borging van de procesveiligheid en bestrijding van acute en chronische blootstellingrisico’s aan gevaarlijke stoffen bij zowel Brzo-bedrijven als overige (chemische) bedrijven. Ook zal de extra capaciteit bijdragen aan het herstellen van de balans tussen ongevalsonderzoeken en preventieve inspecties op het terrein van gezond en veilig werken. Tenslotte wordt intensiever ingezet op de aanpak van arbeids(markt)discriminatie.

Overeenkomstig de verwachting in de meerjarenprogrammering 2019 ‒ 2022 vergen werving, selectie, opleiding en praktijkbegeleiding een doorlooptijd van circa 1 jaar, eerder is daarom de N+1 verwachting geformuleerd. De uitbreiding in jaar N kan eerst in N+1 tot extra inzet leiden.

Overeenkomstig deze verwachting hebben eind 2019 de eerste groepen inspecteurs hun opleiding en praktijkbegeleiding afgerond en zijn inzetbaar geworden. Zij worden in 2020 ingezet in de programma’s. Op dezelfde wijze geldt dat medewerkers die in 2019 zijn aangenomen na opleiding en training on the job naar verwachting eind 2020 operationeel inzetbaar zijn.

De Inspectie organiseerde in 2019 haar activiteiten in 17 programma’s, overeenkomstig de meerjarenprogrammering. In deze programma’s wordt gewerkt met een mix aan interventies. In de uitvoering wordt de samenwerking gezocht met relevante publieke en private partners in de handhavingsketen. Dit alles gericht op maximaal maatschappelijk effect. De resultaten en effecten die in 2019 zijn bereikt beschrijft de Inspectie in haar jaarverslag 2019.

Inspectie Control Framework

Naast het benoemen van de resultaten en effecten van de toezichtprogramma’s, hanteert de Inspectie SZW een set indicatoren zoals opgenomen in tabel 13. Deze indicatoren geven op hoofdlijnen de ontwikkelingen van de in het Inspectie Control Framework (ICF) genoemde punten weer en de bijdrage van de Inspectie SZW aan de realisatie van maatschappelijk effect.

De stijging van de verhouding actieve inspecties/reactieve inspecties is in 2019 tot stilstand gebracht, als gevolg van de stijging van de beschikbare capaciteit voor preventieve activiteiten. De verwachting is dat in de loop van 2020 de balans actief/reactief wordt bereikt doordat dan de geworven inspecteurs inzetbaar zijn.

Bij de deelname van de Inspectie aan de gezamenlijke Brzo-inspecties is door capaciteitsuitbreiding in 2019 al een lichte stijging zichtbaar ten opzichte van 2018. In 2019 is de visie op informatiegestuurd werken geconcretiseerd. Er is verder gewerkt aan het realiseren van een bronnenregister en het werken met data is beproefd. De beoogde doelstelling geldt voor het jaar 2023.

Capaciteitsinzet

De kerncijfers ‘Capaciteitsinzet’ geven weer hoe de beschikbare capaciteit is verdeeld over de diverse domeinen. Er is een wervingsmodel opgesteld waardoor de komende jaren de capaciteitsinzet groeit naar de gewenste inzet op de diverse domeinen.

Effect

Een indicatie op het behalen van het beoogde maatschappelijk effect is de informatie over het handhavingspercentage. Het handhavingspercentage bij eerste inspectie biedt inzicht in de mate waarin de Inspectie SZW erin slaagt om werkgevers te bezoeken die de wet overtreden. Het streven is dat bij meer dan de helft bij eerste inspectie bezochte bedrijven hiervan sprake is. Het handhavingspercentage bij herinspectie zegt iets over de mate waarin de Inspectie SZW erin slaagt om een gedragsverandering te realiseren bij werkgevers die de regels niet naleven.

De handhavingspercentages eerste inspectie op de domeinen Gezond en Veilig, Brzo en Eerlijk laten een lagere realisatie zien dan vorig jaar. Een duiding van deze daling zal worden opgenomen in het jaarverslag Inspectie SZW in verband met de verantwoording over de diverse programma’s die daarin plaatsvindt.

Artikel 2. Bijstand, Participatiewet en Toeslagenwet

A. Algemene doelstelling

De overheid ondersteunt bij het vinden van werk en biedt inkomensondersteuning en aangepaste arbeid aan hen die dat nodig hebben.

Wie kan werken, moet dat ook doen. Dit is in de eerste plaats in het belang van de betrokkene zelf: werk zorgt voor economische en financiële zelfstandigheid, draagt bij aan het gevoel van eigenwaarde en biedt kansen om volop mee te doen in de samenleving. De overheid streeft naar een transparant en activerend sociaal zekerheidsstelsel dat mensen enerzijds ondersteunt en prikkelt om (weer) aan het werk te gaan als dat kan en dat hen anderzijds de zekerheid biedt van een adequaat vangnet als dat echt nodig is.

Mensen hebben de verantwoordelijkheid om in het eigen inkomen te voorzien en nemen daartoe zelf het initiatief. Alleen als het vinden van werk op eigen kracht niet lukt, helpt de overheid hierbij door ondersteuning bij re-integratie of beschut werk aan te bieden. Aan mensen die (tijdelijk) niet in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien biedt de overheid een sociaal vangnet in de vorm van bijstand. Daarbij streeft de overheid er naar om het aantal loketten waar uitkeringsgerechtigden mee te maken hebben te beperken.

De overheid biedt inwoners van Caribisch Nederland waar nodig re-integratieondersteuning en inkomensondersteuning op grond van de Onderstandsregeling.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister heeft een systeemverantwoordelijkheid. In dit kader stimuleert de Minister het vinden van werk door middelen beschikbaar te stellen aan gemeenten ten behoeve van re-integratie-inspanningen, sociale werkvoorziening en loonkostensubsidies, en financiert hij de inkomensondersteuning en de loonkostensubsidies.

Het Rijk verschaft gemeenten middelen voor de uitvoering en geeft de wet- en regelgeving vorm waarbinnen deze uitvoering plaatsvindt. Binnen deze wettelijke kaders hebben gemeenten beleidsvrijheid om maatwerk te bieden waarmee participatie zo optimaal mogelijk wordt ondersteund. Het Rijk stelt een toereikend macrobudget aan de gemeenten beschikbaar om loonkostensubsidies en bijstandsuitkeringen te betalen. Dit budget wordt zoveel mogelijk op basis van objectieve factoren onder de gemeenten verdeeld. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de rechtmatige en doeltreffende uitvoering van de Participatiewet en aan genoemde wet verwante wetten en voorzieningen. Gemeenten zijn hiermee onder meer verantwoordelijk voor de handhaving van de naleving van verplichtingen door personen die een beroep doen op deze wetten. Bij ernstig onrechtmatig handelen of nalaten rechtmatig te handelen in de gemeentelijke uitvoering van de Participatiewet kan de Minister een aanwijzing geven aan een college, overgaan tot het optreden namens een nalatige gemeente dan wel een besluit tot vernietiging door de Kroon voordragen. De interbestuurlijke interventie heeft geen betrekking op de doelmatigheid en de doeltreffendheid van de uitvoering, welke een louter gemeentelijke aangelegenheid zijn.

C. Beleidsconclusies

Banenafspraak/quotum (resultaten driemeting)

De banenafspraak uit het Sociaal Akkoord van 2013 heeft tot doel om meer mensen met een arbeidsbeperking aan het werk te helpen bij reguliere werkgevers. Het kabinet heeft met de sociale partners afgesproken eind 2025 125.000 extra banen voor de doelgroep te creëren. De opgave voor markt en overheid samen voor 2018 was om 43.500 extra banen te realiseren ten opzichte van de nulmeting; 31.000 in de sector markt en 12.500 in de sector overheid. De doelstelling van 43.500 banen is met 51.956 extra banen ruim gehaald. Met 44.017 banen heeft de sector markt de doelstelling van 31.000 banen ruim overtroffen. De overheidswerkgevers hebben het afgesproken aantal banen voor 2018 niet gehaald. Ten opzichte van de nulmeting heeft de sector overheid 7.940 extra banen gerealiseerd. Het resultaat van de sector overheid over 2018 geeft dus geen aanleiding om de geactiveerde quotumregeling voor de overheid te deactiveren.

De Staatssecretaris van SZW heeft in november 2018 (Tweede Kamer, 2018-2019, 34 352, nr. 137) als onderdeel van het Breed Offensief de vereenvoudiging van de Wet banenafspraak aangekondigd. In juli 2019 (Tweede Kamer, 2018-2019, 34 352, nr. 168) heeft de Staatssecretaris de Tweede Kamer geïnformeerd over de uitwerking van de vereenvoudiging. Het wetsvoorstel voor de vereenvoudiging wordt in 2020 aan de Tweede Kamer aangeboden. Gevolg gevend aan de uitvoering van de motie Nijkerken-de Haan c.s. (Tweede Kamer, 2018-2019, 34 352, nr. 126) heeft de Staatssecretaris anticiperend op deze vereenvoudiging met het wetsvoorstel deactivering en uitstel quotumheffing het opleggen van de quotumheffing opgeschort tot uiterlijk 1 januari 2022. Deze wet is vanaf 1 januari 2020 in werking getreden (Stb. 2019, 440).

Offensief voor werk voor mensen met arbeidsbeperking

Om de arbeidskansen van mensen met een beperking te vergroten heeft het kabinet een breed offensief gelanceerd (Tweede Kamer, 2018-2019, 34 352, nr. 115 en nr. 138) met verschillende maatregelen die ervoor moeten zorgen dat meer mensen met een arbeidsbeperking aan het werk komen en blijven. Belangrijke onderdelen zijn het vereenvoudigen van de inzet van het instrument loonkostensubsidie, het bevorderen van ondersteuning op maat, bijvoorbeeld door een adequate inzet van persoonlijke ondersteuning, en werken lonender maken voor mensen met een arbeidsbeperking. Over de stand van zaken van het breed offensief is de Tweede Kamer op 23 mei 2019 geïnformeerd (Tweede Kamer, 2018-2019, 34 352, nr. 163). Voor een aantal van de voorstellen is wijziging van de Participatiewet en de Ziektewet noodzakelijk. De nota van wijziging op de Participatiewet waarin dit wordt geregeld is op 13 februari 2020 aan de Tweede Kamer aangeboden (Tweede Kamer, 2019-2020, 35 394, nr. 5). Voor het voorstel om een gedeelte van de inkomsten vrij te laten van mensen die in deeltijd met loonkostensubsidie werken is structureel € 40 miljoen toegevoegd aan het macrobudget voor participatiewetuitkeringen. Voor de overige voorstellen uit het breed offensief is incidenteel € 53 miljoen gereserveerd, verspreid over 2020 en 2021. De invulling hiervan is onder andere bedoeld om het proces rondom loonkostensubsidie meer te stroomlijnen en te uniformeren. De bestemming van de middelen zal verder met gemeenten worden besproken om tot een doelmatige besteding te komen.

Armoede en schulden/Vereenvoudiging beslagvrije voet

Het kabinet wil het aantal mensen met problematische schulden terugdringen en mensen met schulden effectiever helpen. Ook zet het kabinet in op het bestrijden van armoede, in het bijzonder onder kinderen. Het kabinet heeft op 1 april 2019 haar ambities op het gebied van het bestrijden van kinderarmoede gepresenteerd (Tweede Kamer, 2018-2019, 24 515, nr. 484).

Het kabinet stelt voor drie jaar (2018 t/m 2020) in totaal € 80 miljoen ter beschikking voor het voorkomen van schulden en de bestrijding van armoede, in het bijzonder onder kinderen. De middelen hebben als doel om te leiden tot een kwaliteitsverbetering van het gemeentelijk armoede- en schuldenbeleid.

Op 29 mei 2019 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de voortgang en de resultaten van de brede schuldenaanpak (Tweede Kamer, 2018–2019, 24 515, nr. 489). Die aanpak is gericht op preventie en vroegsignalering van schulden, ontzorgen en realiseren van een maatschappelijk verantwoorde incasso. Het komend jaar staat onverminderd in het teken van wetgeving en het uitvoeren en verder uitwerken van de plannen en maatregelen. Zo zijn alle betrokken partijen erop gericht om de Wet vereenvoudiging beslagvrije voet, die moet voorkomen dat schuldenaren bij beslaglegging te weinig geld overhouden om in basale levensbehoeften te kunnen voorzien, op 1 januari 2021 in werking te laten treden. Het implementeren van maatregelen en wet- en regelgeving kost tijd, ook omdat we te maken hebben met ingewikkelde processen en systemen.

Onderstand Caribisch Nederland

In de voortgangsrapportage ijkpunt bestaanszekerheid Caribisch Nederland (Tweede Kamer, 2018-2019, 35 000 IV, nr. 61) heeft het kabinet een volgende stap aangekondigd om de inkomenspositie van inwoners van Caribisch Nederland te verbeteren. Het gaat om een verhoging van de Onderstand per 1 januari 2020 voor Bonaire en Saba met 5% en voor Sint Eustatius met 2%. Met het besluit van 11 november 2019 (Stcrt. 2019, 62805) is deze verhoging geformaliseerd.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Inkomensoverdrachten

Macrobudget participatiewetuitkeringen en intertemporele tegemoetkoming

Algemene bijstand en loonkostensubsidies

De Participatiewet voorziet in een sociaal vangnet voor personen die niet zelfstandig in hun bestaan kunnen voorzien. Het macrobudget participatiewetuitkeringen voorziet in de middelen voor bijstandsuitkeringen en loonkostensubsidies, waaronder de middelen voor bijstandsuitkeringen aan startende ondernemers. Dit budget wordt samen met de middelen voor IOAW en IOAZ onder de gemeenten verdeeld. Bijstand voor levensonderhoud van startende ondernemers bedraagt in 2019 € 31 miljoen en maakt onderdeel uit van het macrobudget participatiewetuitkeringen. In tabel 16 zijn deze middelen voor 2019 onder algemene bijstand en loonkostensubsidie begrepen.

Budgettaire ontwikkelingen

Het macrobudget participatiewetuitkeringen valt in 2019 € 135 miljoen lager uit dan begroot. Hieronder volgt een toelichting op de bijstellingen voor de algemene bijstand, de loonkostensubsidies en de intertemporele tegemoetkoming. De toelichting voor de IOAW, IOAZ en Bbz levensonderhoud startende ondernemers volgt verderop in het artikel.

In 2019 zijn de gerealiseerde uitgaven aan gemeenten voor algemene bijstand en loonkostensubsidies per saldo € 106 miljoen lager uitgekomen dan begroot. Dit komt met name door een betere conjunctuur dan eerder gedacht (- € 83 miljoen) en lager uitgevallen realisaties in 2018 (-€ 117 miljoen). Via de reguliere systematiek van het macrobudget werken realisaties in 2018 volledig door in het budget van uitvoeringsjaar 2019. Het macrobudget is hoger uitgevallen vanwege de doorwerking van lonen en prijzen (€ 118 miljoen). Er is ook een besparing ingeboekt. Tot slot zijn er andere effecten (een lagere huisvestingstaakstelling voor vergunninghouders, het toch behalen van het quotum en het uitboeken van loondispensatie) die tot een neerwaartse bijstelling hebben geleid.

In 2019 heeft de Centrale Raad van Beroep geoordeeld dat enkele gemeenten in het verleden zijn benadeeld bij de verdeling van het macrobudget. Vier gemeenten hebben compensatie ontvangen, in totaal € 12 miljoen.

Vanaf 2018 zijn er geen uitgaven meer voor de Intertemporele tegemoetkoming voor gemeenten. De geraamde terugbetaling van de Intertemporele tegemoetkoming bedraagt € 3,8 miljoen euro. De gerealiseerde terugbetalingen worden verantwoord onder de ontvangsten.

Beleidsrelevante kerncijfers

Het volume bijstandsgerechtigde huishoudens op grond van de Participatiewet is als gevolg van de gunstige conjunctuur gedaald ten opzichte van het volume in 2018. Deze daling is bovendien groter dan de daling zoals die ten tijde van de ontwerpbegroting 2019 werd verwacht.

Wetten inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW) en gewezen zelfstandigen (IOAZ)

De IOAW-uitkering is een aanvulling op het (gezins)inkomen tot bijstandsniveau voor oudere werkloze werknemers. Anders dan bij de Participatiewet hoeven werkloze ouderen, die vaak vermogen in spaargeld of eigen huis hebben, in de IOAW hun vermogen niet aan te spreken.

De IOAZ is een uitkering voor ouderen die noodgedwongen zijn gestopt met hun werk als zelfstandige, omdat de inkomsten daaruit onvoldoende waren. De IOAZ-uitkering vult het (gezins)inkomen aan tot het bijstandsniveau. In de IOAZ wordt rekening gehouden met de bijzondere positie van zelfstandigen en hun (bedrijfs)vermogen.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven aan de IOAW en de IOAZ zijn samen ruim € 40 miljoen lager dan begroot. Bij de IOAW is dit het gevolg van enerzijds het verwerken van de realisaties van 2018 in de raming (- € 35 miljoen) en de verminderde doorstroom vanuit de WW naar de IOAW (- € 8 miljoen). Anderzijds heeft de loon- en prijsbijstelling voor een opwaarts effect gezorgd (€ 5 miljoen).

De IOAZ is per saldo met € 1,5 miljoen neerwaarts bijgesteld in 2019. Dat is het gevolg van de verwerking van de realisaties (- € 2 miljoen) en de loon- en prijsbijstelling (€ 0,4 miljoen).

Beleidsrelevante kerncijfers

Besluit bijstand zelfstandigen (Bbz)

Startende ondernemers en gevestigde zelfstandigen kunnen onder voorwaarden voor financiële ondersteuning een beroep doen op het Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004. Vanuit het macrobudget worden middelen verstrekt voor het levensonderhoud van startende ondernemers. De bijstand kan worden verstrekt om te voorzien in de kosten van levensonderhoud voor gevestigde ondernemers of in bedrijfskredieten (starters en gevestigde ondernemers).

Budgettaire ontwikkelingen

De Bbz is per saldo met € 1,1 miljoen neerwaarts bijgesteld in 2019. Dat is het gevolg van de verwerking van de realisaties (- € 1,7 miljoen) en de loon- en prijsbijstelling (€ 0,6 miljoen)

Handhaving

De kerncijfers handhaving Participatiewet tonen een stabiel beeld vergeleken met voorgaande jaren. De kengetallen op het gebied van preventie zijn stabiel. Ook de incassoratio terugvorderingen en boetevorderingen vanwege schending van de inlichtingenplicht is de laatste jaren stabiel. De kerncijfers opsporing van de gemeenten tonen een lichte daling in het aantal vorderingen wegens geconstateerde overtreding van de inlichtingenplicht. Het totale benadelingsbedrag laat eveneens een lichte daling zien.

Wet Participatiebudget

De uitgaven ter grootte van € 0,7 miljoen hebben betrekking op een verloren beroepszaak over de verantwoording van de besteding van het participatiebudget uit een ouder jaar.

Toeslagenwet (TW)

De TW vult uitkeringen op grond van de werknemersverzekeringen aan tot het normbedrag voor het relevante sociaal minimum als het totale inkomen (exclusief TW-aanvulling) van de uitkeringsgerechtigde en diens eventuele partner daaronder ligt.

De uitkeringslasten zijn bijna € 17 miljoen lager uitgevallen dan geraamd. Dit komt voornamelijk doordat het aantal TW-aanvullingen op de Wajong aanzienlijk lager uitviel dan verwacht. Vanaf begin 2018 is de uitkering voor Wajongers met arbeidsvermogen verlaagd naar 70% Wml. Het is echter niet mogelijk om uitspraken te doen over de omvang van de groep Wajongers met arbeidsvermogen die door de verlaging van de uitkering van 75% naar 70% van het wettelijk minimumloon aanspraak kan maken op de Toeslagenwet. Of iemand recht heeft op een toeslag op grond van de Toeslagenwet heeft te maken met de leefsituatie van de betrokkene, inkomsten van de betrokkene en van de eventuele partner of de persoon waarmee de betrokkene een gezamenlijke huishouding heeft en wordt meegenomen bij het bepalen of een betrokkene recht heeft op de toeslag. Daarnaast ontbreekt inzicht in het aantal toeslagen dat UWV in verband met de verlaging van de uitkering extra heeft verstrekt. Toekenningen houden immers ook verband met een veranderende samenstelling van huishouden en/of huishoudinkomen.

Ook de gemiddelde toeslag per jaar is lager uitgevallen dan verwacht. Deze lag ruim 200 euro lager dan geraamd.

Handhaving

Het aantal geconstateerde overtredingen met financiële benadeling is in 2019 licht toegenomen. Het merendeel van de overtredingen in de Toeslagenwet vindt plaats in combinatie met de moederwetten WIA en WAO. Ook het totale benadelingbedrag kent een lichte toename ten opzichte van het voorgaande jaar. De incassoratio is vergelijkbaar met voorgaande jaren.

Aanvullende inkomensvoorziening ouderen (AIO)

Ouderen met een onvolledig AOW-pensioen kunnen recht hebben op algemene bijstand. Deze bijstand kan worden aangevraagd bij de SVB.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven aan de AIO zijn in 2019 € 22 miljoen hoger uitgekomen dan in de begroting 2019 werd verwacht. In de begroting was nog gerekend in prijzen 2018. Indien rekening wordt gehouden met de loon- en prijsbijstelling (€ 6 miljoen) is de realisatie € 16 miljoen hoger dan begroot.

Deze hogere realisatie is het gevolg van verschillende ontwikkelingen. De uitgaven kwamen € 12,5 miljoen hoger uit doordat het aantal AIO-gerechtigden hoger is uitgekomen dan verwacht. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt doordat de uitstroom in 2018 en 2019 lager is uitgekomen dan verwacht. Ook heeft een groter aantal personen in 2019 een AIO-uitkering aangevraagd dan waar in de begroting rekening mee is gehouden. Daarnaast is de gemiddelde uitkering over 2019 door samenstellingseffecten iets hoger uitgevallen dan verwacht, dit leidt tot hogere uitkeringslasten van € 3,5 miljoen. Door onder andere de afschaffing van de partnertoeslag stromen er steeds meer mensen uit met relatief een lage gemiddelde uitkering (onvolledige AOW met partnertoeslag) en stromen huishoudens in met een relatief hogere gemiddelde uitkering (onvolledige AOW zonder partnertoeslag). Dit effect is iets groter dan verwacht ten tijde van het opstellen van de begroting.

Handhaving

De kerncijfers AIO (handhaving en fraude) laten zien dat met name de gepercipieerde detectiekans significant gedaald is, waar de meeste overige indicatoren een lichte daling laten zien of ongeveer op het niveau van eerdere jaren blijven. Het is onduidelijk waardoor dit komt, mogelijk is sprake van een afwijkend meetresultaat in het onderzoek naar de kennis der verplichtingen, waarmee de gepercipieerde detectiekans is gemeten. De SVB zet qua handhavingsbeleid in op het bevorderen van de bekendheid van de verplichtingen en op preventie, waardoor minder repressieve controle nodig is (Tweede Kamer, 2019-2020, 26 448, nr. 630).

Bijstand zelfstandigen (Bbz 2004)

Startende ondernemers en gevestigde zelfstandigen kunnen onder voorwaarden voor financiële ondersteuning een beroep doen op het Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004. Met dit besluit wordt beoogd kansrijke vanuit een uitkering startende ondernemers een steuntje in de rug te geven en zelfstandigen met tijdelijke financiële moeilijkheden in staat te stellen hun werkzaamheden voort te zetten. De bijstand kan worden verstrekt om te voorzien in de kosten van levensonderhoud voor gevestigde ondernemers of in bedrijfskredieten (starters en gevestigde ondernemers). Kosten voor levensonderhoud voor startende ondernemers vallen onder het macrobudget.

De gerealiseerde uitgaven zijn bijna € 9 miljoen hoger dan begroot. De bijstandsuitgaven kunnen per gemeente van jaar op jaar sterk wisselen. Gevolg daarvan is dat een aantal gemeenten te weinig voorschot ontvangt en een ander aantal te veel en dat leidt tot nabetalingen respectievelijk terugontvangsten; zie ook onder onderdeel Ontvangsten. Hiermee rekening houdend is per saldo aan de gemeenten samen bijna € 3 miljoen minder aan bijstand voor zelfstandigen uitgegeven dan begroot.

Bijstand overig

‘Bijstand overig’ bestaat in 2019 volledig uit bijstand buitenland. Verlening van bijstand aan een in het buitenland gevestigde Nederlander wordt alleen nog voortgezet ingeval het recht op uitkering vóór 1 januari 1996 is vastgesteld. Sinds 1996 zijn er dus geen nieuwe gerechtigden meer bijgekomen.

Onderstand en re-integratie Caribisch Nederland

De overheid biedt aan inwoners van Caribisch Nederland inkomensondersteuning in de vorm van Onderstand en waar nodig ook re-integratieondersteuning.

De uitgaven en het aantal uitkeringen aan Onderstand laat een onderschrijding zien. Het verschil in de budgettaire tabel is voornamelijk ontstaan door een overboeking van € 2,3 miljoen naar het ministerie van BZK. De uitgaven worden daar op de begroting verantwoord. Daarnaast is in 2019 eenmalig € 1,3 miljoen aan het budget toegevoegd. Dit was noodzakelijk om de koppeling tussen de hoogte van de onderstand tussen mensen die arbeidsongeschikt zijn en zelfstandig wonen en alleenstaanden met AOV in stand te houden. Ook werd met deze middelen de Onderstand op WML-niveau gegarandeerd voor alleenstaande AOV-ers. Blijkbaar was het aantal mensen dat hier recht op had lager dan verwacht. Dit leidt tot een onderuitputting van € 0,3 miljoen.

Subsidies

Er is € 14 miljoen minder aan subsidies uitgegeven dan begroot. Dat is voor een belangrijk deel gevolg van vertragingen in het subsidieverleningsproces en geringere voorschotverstrekking dan waar op gerekend was.

Van de ruim € 36 miljoen uitgaven aan subsidies heeft € 11 miljoen betrekking op de landelijke fondsen voor «Alle kinderen doen mee», € 6 miljoen voor de Tijdelijke regeling cofinanciering projecten dienstverlening werkzoekenden en projecten samenwerking en regie arbeidsmarkt (DWSRA), ruim € 4 miljoen voor de Subsidieregeling armoede en schulden, bijna € 3 miljoen voor de sectorplannen en bijna € 2 miljoen voor de regionale initiatieven om kinderarmoede tegen te gaan. Verder is er bijna € 3 miljoen uitgegeven aan de SBCM (het A&O-fonds voor de sociale werkvoorziening) en ruim € 7 miljoen voor overige (incidentele) subsidies, waaronder Divosa, de Alliantie voor vrijwilligers en het Nibud.

Opdrachten

Ten opzichte van de begroting van € 16,2 miljoen is er € 13,1 miljoen minder uitgegeven dan begroot. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door diverse budgetmutaties. Deze bestaan uit overboekingen naar andere departementen: € 1,4 miljoen naar OCW voor enkele projecten en een bijdrage aan TNO-programma rond schulden, € 1,2 miljoen naar BZK voor decentralisatie-uitkeringen impuls samenwerking GGZ en City Deals, € 0,3 miljoen naar FIN voor het Btw-compensatiefonds en een bijdrage voor Wijzer in Geldzaken. Verder waren er interne overboekingen naar artikel 98 opdrachten (€ 0,9 miljoen), naar artikel 11 inzake bijdragen aan UWV voor de Programmaraad, Werkgeverservicepunten, Dashbord Arbeidsmarkt en verbeteren uitwisseling matchinggegevens (€ 2,8 miljoen) en directie Communicatie voor publiekscampagne Brede Schuldenaanpak (€ 0,6 miljoen). Daarnaast vond in verband met subsidieverleningen in 2020 een kasschuif in combinatie met overboekingen plaats van de opdrachtbudgetten naar de subsidiebudgetten artikel 2 (€ 4,6 miljoen). Einde 2019 vond een aantal voorgenomen projecten geen doorgang dan wel vond aanbesteding einde 2019 plaats, waardoor de kaseffecten niet meer ten laste van 2019 kwamen (€ 1,3 miljoen), maar van 2020.

De gerealiseerde uitgaven van € 3,1 miljoen hebben voornamelijk betrekking op verleende opdrachten op de terreinen van Matchen op Werk, Perspectief op Werk, Aansluiting Onderwijs-Arbeidsmarkt, Breed Offensief en Banenafspraak, onderhoud verdeelmodellen bijstandsverlening en brede schuldenaanpak (keten derdenbeslag).

Bekostiging

Aan het meerjarige kennisprogramma dat door ZonMw wordt uitgevoerd, is zoals begroot bijna € 1,7 miljoen uitgegeven.

Bijdragen aan zbo's/rwt's

Voor de meerjarige uitvoering van het kennisprogramma door ZonMw is in 2019 zoals begroot € 0,2 miljoen uitgegeven.

Bijdragen aan sociale fondsen

Met ingang van 2018 is een financiële tegemoetkoming van € 10 miljoen per jaar beschikbaar gesteld aan het Wsw-pensioenfonds PWRI, onder de voorwaarde dat sociale partners zelf tot een structurele oplossing komen voor het fonds.

Ontvangsten

De gerealiseerde ontvangsten zijn bijna € 26 miljoen hoger dan begroot. De hogere ontvangsten hebben betrekking op terugvorderingen van te hoge voorschotten inzake Rijksvergoedingen, zoals Bijstand zelfstandigen (bijna € 12 miljoen), TW (bijna € 6 miljoen) en AIO (ruim € 1 miljoen). Verder gaat het vooral om terugvordering van te hoge voorschotten bij subsidies, zoals voor sectorplannen en kansberoepen (ongeveer € 3 miljoen) en terugontvangsten van de intertemporele tegemoetkoming (ruim € 4 miljoen).

Kerncijfers

Tabel 27 bevat cijfers over re-integratie door gemeenten.

Artikel 3. Arbeidsongeschiktheid

A. Algemene doelstelling

De overheid beschermt werknemers tegen de inkomensgevolgen van arbeidsongeschiktheid en stimuleert hen te blijven werken of het werk te hervatten.

De overheid vindt dat werknemers die loon derven als gevolg van arbeidsongeschiktheid verzekerd moeten zijn van een redelijk inkomen. Daarom zijn werknemers verplicht verzekerd op grond van de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). De WIA omvat twee uitkeringsregimes: de Inkomensvoorziening voor volledig en duurzaam arbeidsongeschikten (IVA) en de Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA). De Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) is bij de introductie van de WIA ingetrokken, maar geldt nog wel voor mensen die vóór 1 januari 2004 door ziekte of gebrek arbeidsongeschikt zijn geworden. Op grond van de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ) waren ondernemers verplicht verzekerd tegen de inkomensgevolgen van arbeidsongeschiktheid. De WAZ is per 1 augustus 2004 ingetrokken, maar geldt nog wel voor zelfstandigen die op dat moment een uitkering ontvingen.

Als het totale inkomen van de uitkeringsgerechtigde WIA, WAO of WAZ en diens eventuele partner onder het sociaal minimum ligt, kan de uitkeringsgerechtigde een toeslag ontvangen tot het sociaal minimum op grond van de Toeslagenwet (TW), zie beleidsartikel 2.

De overheid stimuleert met behulp van financiële prikkels voor zowel uitkeringsgerechtigden als werkgevers dat uitkeringsgerechtigden aan het werk blijven of (op termijn) weer aan het werk gaan. Daarnaast biedt de overheid gerichte re-integratieondersteuning aan uitkeringsgerechtigden die ondersteuning nodig hebben. De overheid kent daarbij een groot belang toe aan de eigen verantwoordelijkheid en het meewerken aan re-integratie door de uitkeringsgerechtigde.

Aan werknemers in Caribisch Nederland wordt met de Ongevallenverzekering (OV) een inkomensvoorziening geboden in geval van arbeidsongeschiktheid door een bedrijfsongeval.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van Financiën is hoofdverantwoordelijk voor de fiscale wet- en regelgeving. Wanneer fiscale instrumenten worden ingezet om doelstellingen in het kader van het arbeidsongeschiktheidsbeleid te realiseren, is de Minister van SZW hiervoor medeverantwoordelijk.

C. Beleidsconclusies

WIA-claimcriterium

Het wetsvoorstel waarmee het WIA-claimcriterium wordt aangepast voor mensen die met loonkostensubsidie werken in de Participatiewet zou in 2020 in werking treden, maar is uitgesteld. De budgettaire gevolgen van dit uitstel zijn gering.

Afspraken met sociale partners over de WIA

Het kabinet heeft overeenstemming bereikt met werknemers en werkgevers over het afzien van de bezuinigingen op de WIA die in het regeerakkoord zijn opgenomen (aanpassing van het schattingsbesluit en het invoeren van een inkomenseis voor (toekomstige) WGA-arbeidsongeschikten die tussen de 80 en 99 procent arbeidsongeschikt zijn bevonden). Om te stimuleren dat WGA-gerechtigden zoveel mogelijk deelnemen aan het arbeidsproces, gaan de andere maatregelen uit het regeerakkoord (niet herbeoordelen van een arbeidsongeschikte tot vijf jaar na werkhervatting en experiment met scholingsaanbod voor arbeidsongeschikten) wel door. Tevens is besloten een werkgroep in de Stichting van de Arbeid in te stellen om de arbeidsparticipatie van geheel- en gedeeltelijk arbeidsongeschikten te bevorderen.

Re-integratie WW

Conform het voornemen is met de Verzamelwet SZW 2019 geregeld dat UWV met het beschikbare budget ook re-integratie kan inkopen voor mensen die minder dan 35% arbeidsongeschikt zijn verklaard en in de WW terecht zijn gekomen (Tweede Kamer, 2017-2018, 34 977, nr. 3). Dit is inmiddels de praktijk en in 2019 in 1.232 gevallen gebeurd.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Inkomensoverdrachten

Ongevallenverzekering (Caribisch Nederland)

Werknemers in Caribisch Nederland die door een bedrijfsongeval geheel of gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn geraakt, krijgen op basis van de Ongevallenverzekering een uitkering (ongevallengeld). De uitkering is gekoppeld aan het laatstverdiende loon van de werknemer.

De realisatie van de uitgaven aan de ongevallenverzekering in Caribisch Nederland laat een onderuitputting zien ten opzichte van de begroting. De uitgaven op deze regeling kunnen fluctueren. Werkgevers kunnen aanvragen opsparen en ook in een volgend jaar indienen. Dit weerspiegelt zich mogelijk ook in het lagere volume aan uitkeringen voor de ongevallenverzekering.

Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA)

De WIA geeft werknemers die na een wachttijd van twee jaar ten minste 35% arbeidsongeschikt zijn recht op een uitkering, mits aan de voorwaarden daarvoor voldaan is. In de WIA staat werk voorop. Het accent ligt op wat mensen wel kunnen. Tegelijkertijd is er sprake van inkomensbescherming. De WIA wordt uitgevoerd door UWV.

De WIA bestaat uit twee uitkeringsregimes. De IVA verstrekt een loondervingsuitkering aan werknemers die duurzaam volledig arbeidsongeschikt zijn. Wie nog gedeeltelijk kan werken of van wie herstel op termijn nog mogelijk is, krijgt een uitkering op basis van de WGA. Werkgevers kunnen daarbij eigenrisicodrager worden voor de WGA-lasten van hun ex-werknemers. Dit betekent dat ze een lagere premie aan UWV betalen, omdat zij het gros van de verplichtingen van UWV met betrekking tot re-integratie en uitkeringsbetaling overnemen.

Inkomensvoorziening volledig en duurzaam arbeidsongeschikten (IVA)

De uitkeringslasten IVA komen € 245 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 67 miljoen, in tabel 29 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 178 miljoen hoger dan begroot. De voornaamste oorzaak is een hoger aantal uitkeringen doordat de doorstroom vanuit de WGA en de instroom hoger zijn uitgevallen dan verwacht (€ 137 miljoen). Daarnaast lag ook de gemiddelde uitkering hoger dan verwacht (€ 41 miljoen).

Het aantal IVA-uitkeringen komt hoger uit dan verwacht. Dit komt ten eerste doordat het bestand over 2018 (het uitgangspunt van de raming voor 2019) hoger is uitgekomen dan bij het opstellen van de begroting werd verwacht. Daarnaast is de doorstroom vanuit de WGA hoger uitgevallen door extra herbeoordelingen in 2019.

Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA) inclusief WGA eigenrisicodragers

De uitkeringslasten WGA komen € 128 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 98 miljoen, in tabel 29 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 226 miljoen lager dan begroot. Door de hogere doorstroom naar de IVA kwam het aantal uitkeringen lager uit dan verwacht (- € 85 miljoen). Daarnaast kwam de gemiddelde uitkering lager uit dan verwacht (- € 141 miljoen).

Het aantal WGA-uitkeringen komt lager uit dan verwacht. Dit komt ten eerste doordat het bestand over 2018 (het uitgangspunt van de raming voor 2019) lager is uitgekomen dan bij het opstellen van de begroting werd verwacht. Daarnaast is de doorstroom naar de IVA hoger uitgevallen door extra herbeoordelingen in 2019. Ook de uitstroom kwam licht hoger uit dan verwacht. Daar tegenin weegt dat de instroom ook hoger was dan verwacht.

Wet op de Arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO)

De WAO is per 29 december 2005 vervangen door de WIA. De WAO blijft gelden voor werknemers die op 1 januari 2004 een WAO-uitkering ontvingen. De WAO verstrekt uitkeringen tot aan de AOW-gerechtigde leeftijd. Daarom zullen er nog decennialang mensen zijn die een beroep blijven doen op de WAO. De WAO wordt uitgevoerd door UWV.

De uitkeringslasten WAO komen € 85 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 99 miljoen, in tabel 29 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 14 miljoen lager dan begroot. Het aantal uitkeringsjaren kwam lager uit dan verwacht doordat er meer mensen uitstroomden uit de uitkering en doordat er meer uitkeringen waren waar geen betaling tegenover stond (- € 23 miljoen). De gemiddelde uitkering kwam iets hoger uit dan verwacht (€ 9 miljoen).

Het aantal mensen met een WAO-uitkering is op het begrote aantal uitgekomen.

De methodiek voor de bepaling van de incassoratio is vanaf 2018 verbeterd en is nu gebaseerd op de complete set aan gegevens, waar voorheen de berekening werd gemaakt op basis van een representatieve steekproef. De cijfers over preventie laten een stabiel beeld zien ten opzichte van 2017 en 2018.

Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ)

De WAZ is een verplichte verzekering voor zelfstandigen, beroepsbeoefenaren, directeuren-grootaandeelhouders en meewerkende echtgenoten tegen de inkomensgevolgen van langdurige arbeidsongeschiktheid. De WAZ is op 1 augustus 2004 ingetrokken. Sindsdien kunnen ondernemers zelf bepalen of zij de inkomensrisico’s al dan niet willen afdekken, bijvoorbeeld via een particuliere arbeidsongeschiktheidsverzekering. De WAZ blijft gelden voor zelfstandigen die op 1 augustus 2004 een uitkering ontvingen. De WAZ wordt uitgevoerd door UWV.

De uitkeringslasten WAZ komen € 2 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 3 miljoen, in tabel 29 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 5 miljoen lager dan begroot. Het aantal uitkeringsjaren is iets lager uitgekomen en daarnaast viel de gemiddelde uitkering iets lager uit.

Het aantal uitkeringen in de WAZ is uitgekomen op het begrote aantal.

Bijdragen aan zbo's/rwt's

Voor de re-integratie van uitkeringsgerechtigden in de WIA, WAO, WAZ, ZW en WW zet UWV middelen in om hen zo nodig te begeleiden op weg naar werk en te ondersteunen zodra zij werk hebben. UWV zet deze middelen in voor de inkoop van trajecten en diensten gericht op het vinden van werk. Daarnaast koopt UWV voorzieningen (waaronder jobcoaching en vervoersvoorzieningen) in voor het ondersteunen van werkenden met een structureel functionele beperking. UWV beschikt vanaf 2015 over een geïntegreerd taakstellend re-integratiebudget voor de inzet van trajecten en van voorzieningen voor de re-integratieondersteuning van gedeeltelijk arbeidsgeschikten (inclusief Wajongers). Dit budget wordt jaarlijks aan UWV beschikbaar gesteld en door UWV verantwoord via de reguliere rapportages. Het begrotingsgefinancierde deel van het re-integratiebudget heeft betrekking op de Wajong en wordt verantwoord in artikel 4.

De totale uitgaven voor re-integratie (WIA/WAO/WAZ/ZW/WW en Wajong) in 2019 zijn op basis van realisatiecijfers van UWV € 41 miljoen lager uitgevallen dan met de SZW-begroting beschikbaar gesteld. In 2019 zijn voor de WIA/WAO/WAZ/ZW/WW-doelgroep met het re-integratiebudget meer re-integratietrajecten en werkvoorzieningen ingekocht. In 2019 zijn 19.936 re-integratietrajecten en 11.390 werkvoorzieningen ingekocht. In 2018 waren dit er respectievelijk 18.372 en 10.806. De lasten voor ingekochte trajecten lopen gedeeltelijk door in 2020. Een deel van deze toename werkt derhalve door in de realisatie van 2020.

De vaste commissie SZW van de Tweede Kamer heeft de Minister tijdens het wetgevingsoverleg over het Jaarverslag 2017 verzocht om inzicht te geven in de verhouding tussen premie- en begrotingsgefinancierde middelen van het re-integratiebudget. In tabel 34 zijn daarom de totale uitgaven van UWV aan de inkoop van re-integratietrajecten en werkvoorzieningen te zien, voor zowel WIA/WAO/WAZ/ZW/WW als Wajong. Aandachtspunt is dat een deel van het begrotingsgefinancierde budget gericht is op de subsidieregeling voor scholing en re-integratie van personen met arbeidsbeperkingen en ernstige scholingsbelemmeringen (ESB-regeling). Het overige begrotingsgefinancierde deel is samen met het premiegefinancierde deel beschikbaar voor inkoop van trajecten en diensten (inclusief de financiering van IPS-trajecten).

Artikel 4. Jonggehandicapten

A. Algemene doelstelling

De overheid biedt jonggehandicapten arbeids- en inkomensondersteuning.

De Wajong bestaat uit drie groepen die elk een eigen doelstelling hebben: de ‘oude Wajong’ (tot 2010), de ‘Wajong2010’ (2010 tot 2015) en de Wajong2015. Het moment van instroom bepaalt tot welke groep iemand behoort. In de ‘oude Wajong’ staat inkomensondersteuning voorop en is arbeidsondersteuning beschikbaar voor hen die kunnen werken. Voor de ‘Wajong2010’ (mensen die in de periode 2010 tot 2015 zijn ingestroomd) heeft de overheid als eerste doel de arbeidsparticipatie van Wajongers te bevorderen. Als zij perspectief hebben op het verrichten van arbeid staat voor deze Wajongers arbeidsondersteuning centraal. Als onderdeel van de arbeidsondersteuning kunnen zij zo nodig inkomensondersteuning aanvragen. De doelgroep van de Wajong2015 bestaat uit mensen die duurzaam geen mogelijkheden tot arbeidsparticipatie hebben. De overheid heeft voor deze groep als doel te voorzien in een inkomensvoorziening. Zij hebben geen recht op arbeidsondersteuning.

Als het totale inkomen van een Wajonger en diens eventuele partner onder het sociaal minimum ligt, kan de uitkeringsgerechtigde een toeslag ontvangen tot het sociaal minimum op grond van de Toeslagenwet (TW), zie beleidsartikel 2.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van Financiën is hoofdverantwoordelijk voor de fiscale wet- en regelgeving. Wanneer fiscale instrumenten worden ingezet om doelstellingen in het kader van het jonggehandicaptenbeleid te realiseren, is de Minister van SZW hiervoor medeverantwoordelijk.

C. Beleidsconclusies

Wetsvoorstel vereenvoudiging Wajong

De beleidsdoorlichting van de Wajong heeft laten zien dat de Wajong, met drie verschillende regelingen en verschillen in rechten en plichten tussen deze regelingen, een complex geheel is geworden. Bovendien is er sprake van een aantal knelpunten die voor de participatie van mensen met een Wajong-uitkering een belemmering zijn. Naar aanleiding hiervan heeft het kabinet op 28 mei 2019 een wetsvoorstel ingediend (Tweede Kamer, 2018-2019, 35 213, nr. 2) met een pakket aan maatregelen die ervoor moeten zorgen dat meer werken loont, dat Wajongers altijd terug kunnen vallen op de Wajong en dat Wajongers hun uitkering behouden als zij onderwijs volgen. De Tweede Kamer heeft op 7 november 2019 met aanname van enkele amendementen dit wetsvoorstel aangenomen. In 2020 vervolgt verdere behandeling in de Eerste Kamer.

Activering Wajongers met arbeidsvermogen

UWV heeft in 2019 in totaal 8.600 Wajongers aan het werk geholpen. Hierdoor staat het aantal Wajongers dat aan het werk is in 2019 op 58.863 UWV heeft daarbij de doelstelling van 8.000 plaatsingen, ondanks dat de doelgroep bestaat uit steeds moeilijker plaatsbare Wajongers, gehaald.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

E. Toelichting op de instrumenten

Inkomensoverdrachten

De Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wajong) biedt inkomensondersteuning aan mensen die voor het bereiken van de 18-jarige leeftijd arbeidsgehandicapt zijn geworden en geen arbeidsverleden hebben en aan hen die tijdens hun studie voor het bereiken van de 30-jarige leeftijd arbeidsgehandicapt zijn geworden. De Wajong wordt uitgevoerd door UWV.

De uitkeringslasten van de Wajong zijn in 2019 circa € 14 miljoen lager uitgekomen dan begroot. Dit komt onder andere doordat er meer Wajongers werken dan werd verwacht, wat zorgt voor een lagere gemiddelde uitkering.

Beleidsrelevante kerncijfers

De kerncijfers komen grotendeels overeen met de begroting 2019. Ten opzichte van 2018 zitten er minder mensen in de oude Wajong en Wajong2010 en meer mensen in de Wajong2015. Dit komt doordat er geen nieuwe mensen meer in de oude Wajong en Wajong2010 instromen. Bij het opstellen van de begroting 2019 is uitgegaan van inwerkingtreding van het wetsvoorstel vereenvoudiging Wajong per 2020. Met dit wetsvoorstel wordt onder andere de studieregeling in de Wajong2010 opgeheven en deze Wajongers ondergebracht in de werkregeling of categorie duurzaam geen arbeidsvermogen. Dit wetsvoorstel ligt in 2020 nog voor ter behandeling in de Eerste Kamer, waardoor de studieregeling nog niet leeg is.

Handhaving

De kerncijfers op het gebied van preventie laten, na een dip in 2018, weer een toename zien. De kerncijfers op het gebied van opsporing wijzen op een vrijwel gelijkblijvend benadelingsbedrag, waarbij het aantal geconstateerde overtredingen iets hoger is dan in 2018. De incassoratio voor 2013 en 2014 is in 2018 afgenomen. Dit heeft te maken met een wijziging in de methodiek voor de bepaling van de incassoratio. Deze is vanaf 2018 verbeterd en is nu gebaseerd op de complete set aan gegevens, waar voorheen de berekening werd gemaakt op basis van een representatieve steekproef. In 2019 is de incassoratio voor deze jaren, net als voor de overige jaren, wederom toegenomen.