Nr. 17 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

De vaste commissie voor Financiën heeft een aantal vragen en opmerkingen voorgelegd aan de Staatssecretaris van Financiën over de brief van 12 juli 2019 over reactie op de motie van de leden Leijten en Lodders over letselschadevergoedingen (Kamerstuk 35 026, nr. 73) (Herziene brief) en over de brief van 6 september 2019 over aanpassing box 3 (Kamerstuk 35 026, nr. 74).

De vragen en opmerkingen zijn op 3 oktober 2019 aan de Staatssecretaris van Financiën voorgelegd. Bij brief van 18 oktober 2019 zijn de vragen beantwoord.

De voorzitter van de commissie, Anne Mulder

Adjunct-griffier van de commissie, Freriks

Vragen en opmerkingen vanuit de fracties en reactie van de Staatssecretaris

Inleiding

Ik heb met interesse kennisgenomen van de vragen van de leden van de fracties van de VVD, de PVV het CDA, D66, GroenLinks, de SP en de SGP. Ik ben de leden van de fracties van de VVD, het CDA, D66, GroenLinks en de SGP erkentelijk voor hun positieve houding ten opzichte van de aanpassing van box 3. Ik beantwoord de vragen zoveel mogelijk in de volgorde waarin uw Kamer ze heeft gesteld. Gelijkluidende of in elkaars verlengde liggende vragen beantwoord ik tezamen.

In het verslag van uw Kamer op het wetsvoorstel Belastingplan 2020 is door de leden van de fracties van het CDA, GroenLinks en 50PLUS ook een aantal vragen gesteld naar aanleiding van de brief over de aanpassing van box 3. Zoals ook aangegeven in de nota naar aanleiding van het verslag op het wetsvoorstel Belastingplan 2020, worden die vragen meegenomen in de beantwoording van dit schriftelijk overleg. Die antwoorden treft uw Kamer eveneens hierna aan.

De leden van enkele fracties hebben gevraagd in te gaan op (onderdelen) van het commentaar van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs (NOB). Hieraan is gevolg gegeven in de beantwoording van de vragen van de leden van de fracties.

Ter inleiding merk ik nog het volgende op. Mijn brief over de aanpassing van box 3 is richtinggevend van aard en zoals ook aangegeven in die brief vereist een deel van de invulling nog nadere uitwerking. In het wetsvoorstel waarin de aanpassing van box 3 in wetgeving zal worden omgezet, zal ook die nadere uitwerking duidelijk moeten worden. Op dit moment wordt nog aan die uitwerking gewerkt. Ik hoop dan ook dat u er begrip voor heeft dat ik de vragen die vooruitlopen op deze nadere uitwerking op dit moment nog niet kan beantwoorden. In de antwoorden op deze specifieke vragen heb ik dat aangegeven.

Vragen en opmerkingen van de leden van de fractie van de VVD

De leden van de fractie van de VVD vragen naar een «budgettaire sleutel» voor de hervorming van box 3. Zij vragen hoeveel het kost om het heffingvrije inkomen met € 1 te verhogen of te verlagen, ceteris paribus, hoeveel het kost om het forfaitaire rendement voor sparen, overige bezittingen met 0,01%-punt te verhogen of te verlagen, hoeveel het kost om de forfaitaire debetrente met 0,01%-punt te verhogen of te verlagen, hoeveel het kost om het tarief met 1%-punt te verhogen of te verlagen en hoeveel het kost om, in het oude systeem, te schuiven met de schijven. De hoogte van het heffingvrije inkomen en het belastingtarief zijn parameters die beleidsmatig kunnen worden bepaald. De kosten van de gevraagde mutatie in het heffingvrije inkomen met € 1 blijft onder de € 1 miljoen. Om het effect zichtbaar te maken is uitgegaan van een mutatie met € 25. De forfaitaire rendementen kunnen niet beleidsmatig worden bepaald, maar zijn de uitkomst van in de markt gerealiseerde rendementen. Het is wel mogelijk om aan te geven hoe gevoelig de opbrengst van box 3 is voor hogere of lagere rendementen.

Beleidsparameters

Rentegevoeligheid

Een hoger of lager rendement heeft effect op de opbrengst in het huidige systeem en ook in het voorgestelde nieuwe systeem. De opbrengst in het nieuwe systeem is gevoeliger voor fluctuaties in de rendementen omdat het aantal belastingplichtigen wat boven het heffingvrije inkomen uitkomt verandert met de hoogte van het rendement. In het huidige systeem bij een heffingvrij vermogen hebben fluctuaties geen effect op het aantal belastingplichtigen. De effecten staan in de hierna opgenomen tabel 1. Ook voor deze varianten zijn de gevraagde veranderingen te klein om het effect zichtbaar te maken. Daarom is uitgegaan van mutaties van 0,1%-punt in plaats van met de gevraagde 0,01%-punt. Uit de tabel blijkt dat de opbrengst van box 3 in het nieuwe systeem (systeem 2022) gevoeliger is voor fluctuaties in het rendement.

Tabel 1: Effect opbrengst box 3-heffing door wijziging rendementen (x € 1 miljoen)

	Huidig systeem	Systeem 2022	Effect
Spaarrente +0,1%-punt	35	40	5
Beleggingsrendement +0,1%-punt	71	81	10
Debetrente +0,1%-punt	– 10	– 15	– 5

Schijflengtes huidig systeem

Het aanpassen van schijflengtes in het huidige systeem heeft geen budgettair effect. De reden is dat de gewichten voor het spaar- en beleggingsrendement in de schijven in samenhang met de schijflengtes zijn bepaald. Als de schijflengte verandert, verandert ook het aandeel van het spaar- en beleggingsdeel in die schijf. Macro is er geen effect.

De leden van de fractie van de VVD vragen waarom in het nieuwe voorgestelde stelsel, wanneer een belastingplichtige de grens van het heffingvrije vermogen overschrijdt, ook het vermogen onder de heffingvrije grens meegenomen wordt in de heffing. De voorgestelde aanpassing van box 3 sluit beter aan bij het werkelijke inkomen, door van de werkelijke verhouding van spaargeld, beleggingen en schulden van de belastingplichtige uit te gaan. Voor het saldo van de forfaitair bepaalde inkomsten uit de bezittingen, verminderd met de forfaitaire debetrente over de schulden, geldt een heffingvrij inkomen van € 400. Door de hoogte van het heffingvrije inkomen van € 400 zijn mensen met weinig inkomen geen box 3-heffing verschuldigd. Om belastingplichtigen met een klein vermogen met overwegend beleggingen niet in de heffing te betrekken is gekozen voor een drempel voor de bezittingen (spaargeld en overige bezittingen) van circa € 30.000 per fiscaal partner. Pas als die bezittingen meer bedragen dan deze drempel, worden de inkomsten uit het vermogen in de box 3-heffing betrokken. Door deze drempel hoeven belastingplichtigen die onder de drempel blijven niet eerst een berekening van hun box 3-inkomen te maken. Indien de drempel wel wordt overschreden maar het deel van het vermogen onder de drempel zou worden vrijgesteld van de box 3-heffing, zouden aanvullende bepalingen nodig zijn over hoe het vrijgestelde deel van het vermogen moet worden toegedeeld aan het spaar-, beleggings- en schuldendeel van het vermogen. Het leidt tot een combinatie van een stelsel met een heffingvrij inkomen en een stelsel met een heffingvrij vermogen dat minder transparant is voor belastingplichtige en extra complex is voor de uitvoering. Het kabinet heeft daarom gekozen voor een stelsel met uitsluitend een heffingvrij inkomen.

De leden van de fractie van de VVD vragen waarom niet is gekozen voor een aanpassing gebaseerd op het daadwerkelijke rendement en op welke manier het nieuwe systeem van vermogensrendementsheffing rechtvaardiger is dan het huidige systeem. De leden van de fractie van de PVV waarom de voorgenomen aanpassing van box 3 een verbetering is nu nog steeds sprake is van forfaitair rendement en waarom niet over wordt gegaan op werkelijk rendement. De leden van de fractie van GroenLinks vragen naar het aantal jaren waarna het technisch mogelijk is om in box 3 te belasten naar het daadwerkelijk rendement. De leden van de fractie van de SP vragen in te gaan op de reden waarom wordt uitgegaan van een forfait in tegenstelling tot gebruik van het werkelijke rendement. De voorgestelde aanpassing van box 3 sluit beter aan bij de vermogensverdeling van een individuele belastingplichtige, waarmee het stelsel rechtvaardiger wordt dan het huidige stelsel waarbij de vermogensverdeling gebaseerd is op de gemiddelde vermogensverdeling van alle belastingplichtigen. Voor het belasten van werkelijke opbrengst en aanwas hebben dit kabinet en vorige kabinetten diverse varianten beoordeeld op haalbaarheid en uitvoerbaarheid. De conclusie was dat voor de meest voor de hand liggende scenario’s dit niet mogelijk zou zijn omdat dat in de uitvoering, ook op langere termijn, structureel problematisch is.2 De toevoeging structureel geeft hier aan dat de grote tekortkomingen in de uitvoering daarbij niet, ook niet na een lange voorbereiding of na het opdoen van veel ervaring in de uitvoering, weggenomen zullen kunnen worden. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om gegevens uit het buitenland, gegevens die alleen de belastingplichtige zelf tot zijn beschikking heeft en andere, niet geautomatiseerd vast te stellen onderdelen van de heffing. De complexiteit voor burgers en de Belastingdienst wanneer deze elementen handmatig moeten worden opgegeven en gecontroleerd is in alle varianten te groot om een goede heffing in te kunnen richten.

Het kabinet merkt hierbij op dat het forfaitaire rendement waar in het voorstel van wordt uitgegaan naar de mening van het kabinet nauw aansluit bij het werkelijke rendement.

Naar aanleiding van de vraag van de leden van de fractie van de VVD wanneer in 2020 het wetsvoorstel naar de Kamer zal worden gestuurd, merk ik op dat het wetsvoorstel voor de zomer van 2020 naar uw Kamer zal worden gestuurd.

De leden van de fractie van de VVD vragen hoe maatschappelijke instanties en andere partijen betrokken worden bij de uitwerking van dit wetsvoorstel. Meer specifiek vragen zij of ondernemersorganisaties en belangenverenigingen, zoals de Bond voor Belastingbetalers, worden betrokken bij de uitwerking van deze richtingenbrief. Zij vragen of ik de mening deel dat bij een dergelijke grote hervorming het belangrijk is om maatschappelijke partijen meer te betrekken dan alleen bij de internetconsultatie. Ik vind het bijzonder belangrijk dat er een breed draagvlak is voor deze aanpassing van box 3 en er zijn al veel reacties van een breed aantal organisaties en brieven van burgers ontvangen. Indien de reactie of de brief daar aanleiding toe geeft, bijvoorbeeld als er concrete vragen worden gesteld, zullen zij een reactie ontvangen. Daarnaast zal in een later stadium tijdens de uitwerking van het wetsvoorstel zeker nog gelegenheid worden geboden om te reageren op (onderdelen) van het wetsvoorstel.

De leden van de fracties van de VVD, het CDA en D66 vragen in te gaan op de maatregelen die belastingarbitrage tussen spaargeld en andere beleggingen moeten oplossen. Daarnaast vragen deze leden in te gaan op de uitvoerbaarheid door de Belastingdienst, de werkbaarheid en effectiviteit. Door het inkomen uit spaargeld, overige bezittingen en schulden op één peildatum te bepalen kan het voor belastingplichtigen met beleggingen gunstig zijn om deze beleggingen rond de peildatum tijdelijk om te zetten in spaargeld. Om deze peildatumarbitrage tegen te gaan zullen in het wetsvoorstel bepalingen worden opgenomen die fiscaal gedreven transacties tussen het spaarvermogen en beleggingsvermogen rondom de peildatum ontmoedigen. De inhoud van de anti-arbitragemaatregelen worden in het wetsvoorstel nader uitgewerkt, waarbij rekening wordt gehouden met de effectiviteit van de maatregelen en een goede uitvoerbaarheid voor de Belastingdienst. Naast anti-arbitragemaatregelen is mogelijk een rol weggelegd voor financiële instellingen en andere (financiële) dienstverleners om fiscaal gedreven peildatumarbitrage tegen te gaan. Deze en andere belangenorganisaties worden geconsulteerd. Op die uitwerking kan ik nu nog niet vooruitlopen.

Waarom niet eerder dan 1 januari 2022

De leden van de fracties van de VVD, de PVV, het CDA, GroenLinks, de SP en de SGP vragen waarom het aangekondigde wetsvoorstel omtrent de belasting van spaartegoeden in box 3 naar verwachting niet eerder dan per 1 januari 2022 in werking kan treden. Het kabinet hecht, net als de leden van de genoemde fracties, erg aan een snelle inwerkingtreding van de voorgestelde wijziging, dit mede in antwoord op de vraag van de leden van de fractie van D66 hiernaar. Om een zorgvuldige inwerkingtreding en uitvoering te bewerkstelligen kan dit niet eerder dan 2022. De uitvoeringsaspecten van het voorstel zijn wel op de hand gewogen, maar nog niet uitputtend getoetst. Een uitvoeringstoets is immers pas mogelijk als het voorstel volledig is uitgewerkt. Die uitwerking, in de vorm van wetgeving, vindt nu plaats. Ik ga hierna achtereenvolgens in op wat de gevolgen zouden zijn van een inwerkingtreding zonder inachtneming van de gebruikelijke termijnen, hoe snel de systemen en producten van de Belastingdienst aangepast kunnen zijn, de (on)mogelijkheden van een tussentijdse maatregel en het toetsen van uitvoerbaarheid.

De belangrijkste factor die veroorzaakt dat een verantwoorde inwerkingtreding eerder dan 2022 niet mogelijk is, is het proces van de voorlopige aanslag en de systemen die dat proces ondersteunen. Vóór aanvang van een belastingjaar moeten de systemen waarmee de voorlopige aanslag Inkomstenbelasting wordt berekend en het aanvraagsysteem gereed zijn. Dat betekent dat deze in staat zijn correcte voorlopige aanslagen op te leggen op basis van de door de Belastingdienst of de belastingplichtige ingeschatte gegevens.3 Wanneer wetswijzigingen niet tijdig in de voorlopige-aanslagsystemen kunnen worden ingebouwd, maar wel in de definitieve aanslag dan ontstaat er een verschil tussen beide. Of dit acceptabel is, is onder andere afhankelijk van de omvang en samenstelling van de getroffen groep en van het (gemiddelde) bedrag van de afwijking. In het geval dat de voorgestelde wijziging van box 3 eerder dan 2022 in werking zou moeten treden zou de voorlopige aanslag nog volgens het oude systeem worden berekend en de definitieve aanslag volgens het nieuwe systeem. Dit leidt voor grote groepen burgers tot aanzienlijke afwijkingen. De belastingplichtigen die overwegend sparen en die door het nieuwe systeem erop vooruitgaan, zouden hun rechten niet kunnen verwezenlijken tijdens het jaar. Zij krijgen verkeerde voorlopige aanslagen, waarop zij dus teveel betalen. Wanneer zij proberen deze aanslag aan te passen door het aanvraagprogramma voor een gewijzigde voorlopige aanslag in te vullen helpt dat bovendien niet: dit programma berekent dan alsnog de foute voorlopige aanslag. Pas na afloop van het jaar, als zij de definitieve aanslag krijgen, krijgen zij het voordeel van het nieuwe stelsel. Bij de ongeveer 400.000 belastingplichtigen die overwegend beleggen gebeurt precies het omgekeerde, waardoor zij tijdens het jaar te weinig betalen en na afloop met na te betalen bedragen worden geconfronteerd, die fors kunnen oplopen. Dit is voor belastingplichtigen bijzonder onwenselijk en leidt ook tot een aanvullende uitvoeringslast in de vorm van klantcontact, bezwaar- en beroepsprocedures en verzoeken tot uitstel van betaling. Naast dit verschil tussen de voorlopige aanslag en de definitieve aanslag, zou een inwerkingtreding eerder dan 2022 additionele druk leggen op de IV-portfolio in 2020.

Dit leidt tot de vraag hoe snel de voorlopige aanslagsystemen aangepast kunnen worden. Een aanpassing is alleen mogelijk per heel kalenderjaar. Een wijziging die niet de structuur verandert maar alleen bestaande parameters kan tot ruim een maand voor aanvang van het belastingjaar nog worden gedaan. Een structuurwijziging, zoals hier aan de orde is, moet echter 15,5 maanden voor aanvang van het belastingjaar bekend zijn wil deze nog tijdig in de producten en systemen verwerkt kunnen worden.4 Dat betekent dat voor een tijdige inwerkingtreding per 2021 het noodzakelijk zou zijn dat medio september 2019 de regeling op detailniveau in wetgeving vast had moeten liggen en getoetst had moeten zijn op uitvoerbaarheid. Inwerkingtreding per 2021 is daarom geen haalbaar tijdspad gebleken.

Tussentijdse maatregel

De leden van de fracties van het CDA, GroenLinks en de SP hebben gevraagd of in de periode tot inwerkingtreding een tussentijdse maatregel wenselijk is. Daarbij valt te denken aan het verhogen van het heffingvrije vermogen of het wijzigen van het aangenomen deel van het vermogen dat wordt gespaard. Een tussentijdse maatregel ligt niet in de rede, omdat het daarbij niet mogelijk is om gericht tegemoet te komen aan de problematiek van spaarders. Alleen een verhoging van het heffingvrije vermogen of een verlaging van het tarief zijn in beginsel mogelijk. Het aandeel spaargeld is niet zomaar te wijzigen, omdat dit fundamenteel ingrijpt in de systematiek van het huidige box 3-stelsel. Dit komt omdat het forfaitaire rendement in het huidige box 3-stelsel is gebaseerd op de werkelijke gemiddelde verdeling van het box 3-vermogen over spaargeld en beleggingen in combinatie met een in het verleden in de markt gerealiseerd rendement op beide componenten. Een lastenverlichting van enige betekenis zou wel een omvangrijke derving tot gevolg hebben. Grotere spaarders zijn beperkt geholpen en voor een groot deel zou de lastenverlichting terechtkomen bij de groep die vooral belegt. Zo zou bijvoorbeeld een verhoging van het heffingvrije vermogen naar € 100.000, de leden van de fractie van 50PLUS hebben hierover een vraag gesteld, ongeveer € 640 miljoen kosten. Daarnaast zouden meer mensen in aanmerking komen voor toeslagen. De kosten hiervan bedragen naar schatting € 375 miljoen.

Inschatting uitvoeringsgevolgen

De leden van de fractie van het CDA vragen naar een voorlopige inschatting van de uitvoerbaarheid van de maatregel. Daarbij vragen deze leden specifiek naar aspecten die bij een uitvoeringstoets aan de orde komen, zoals de gevolgen voor complexiteit, arbitrage en de omvang van de doelgroep. Het is prettig dat de door de Belastingdienst ontwikkelde uitvoeringstoets op deze interesse van uw Kamer kan rekenen. Om de waarde van het instrument echter in stand te houden past het niet goed om op de uitkomsten daarvan vooruit te lopen. Dat zou in dit geval ook niet mogelijk zijn omdat veel afhangt van de precieze vormgeving van het uiteindelijke voorstel. Wel is, zoals hiervoor toegelicht, een inschatting van de snelst mogelijke implementatiedatum gemaakt.

De leden van de fractie van de VVD vragen naar de administratieve lasten en tot welk niveau ik deze als aanvaardbaar beschouw. Bij de voorgenomen aanpassing van box 3 is uitvoerbaarheid van groot belang. Dat geldt niet alleen voor de Belastingdienst, maar ook voor banken en burgers. Naar verwachting zal de voorgenomen aanpassing van box 3 beperkte gevolgen hebben voor de administratieve lasten. Wanneer het wetsvoorstel tot aanpassing van box 3 is uitgewerkt, worden de gevolgen voor de administratieve lasten in kaart gebracht.

De leden van de fractie van de VVD vragen of een onderscheid mogelijk is in de effecten op verschillende groepen aangezien het voorstel uit de brief «Aanpassing box 3» budgettair neutraal zal plaatsvinden. De leden van de fractie van de PVV vragen hoe het kabinet staat tegenover beleggers die hun vermogen niet met schulden financieren en hoe het voorstel van het kabinet voor deze beleggers zal uitpakken. De uitkomsten zullen afhankelijk zijn van de parameters op het moment dat het nieuwe systeem in werking zal treden. Zoals in de brief is aangegeven is in het voorstel gerekend met een drempel van € 30.846 en de forfaitaire percentages van het jaar 2020. In dat geval is bij een spaarrendement van 0,09%, een beleggingsrendement van 5,33%, een debetrente van 3,03% en een heffingvrij inkomen van € 400 de verwachting dat de invoering van het nieuwe systeem ongeveer budgettair neutraal zal zijn als het tarief wordt verhoogd naar circa 33%.

Ten opzichte van de huidige situatie kunnen verschillende groepen worden onderscheiden:

• 1. Belastingplichtigen met uitsluitend spaargeld. Deze hele groep gaat erop vooruit.

  • a. Binnen deze groep zullen bij een spaarrendement van 0,09% alle spaarders met een spaarsaldo van minder dan € 440.000 geen box 3-heffing meer verschuldigd zijn.

  • b. Naarmate het spaarsaldo hoger is wordt het voordeel voor de belastingplichtige in euro’s groter, omdat er geen forfaitair beleggingsdeel meer wordt toegerekend.

• 2. Belastingplichtigen met een combinatie van spaargeld en beleggingen.

  • a. Binnen deze groep gaan belastingplichtigen met overwegend spaargeld erop vooruit. Afhankelijk hoe klein het beleggingsdeel is, kan ook hier zich de situatie voordoen dat geen belasting meer is verschuldigd. Dit is bijvoorbeeld het geval als het vermogen bestaat uit € 54.000 spaargeld en € 6.000 beleggingen.

  • b. Belastingplichtigen met overwegend beleggingen gaan er op achteruit.

  • c. Afgezien van de tariefsverhoging is er een maximum van het nadeel van circa € 4.000. Dat wordt bereikt bij belastingplichtigen aan het eind van de tweede schijf (vermogen circa € 1 miljoen, 100% belegd). Tot het eind van de tweede schijf wordt in het huidige systeem nog een deel van het vermogen als spaargeld belast, maar dat vervalt in het nieuwe systeem als de belastingplichtige geen spaargeld heeft. Het effect wordt in het nieuwe systeem (afgezien van de tariefsverhoging) voor belastingplichtigen met een hoger vermogen niet groter doordat ook in het huidige systeem het vermogen in de derde schijf geacht wordt volledig te worden belegd. Door de tariefsverhoging wordt het nadeel bij een vermogen van € 1 miljoen in totaal € 5.675.

• 3. Belastingplichtigen met een combinatie van spaargeld, beleggingen en schulden.

  Als het vermogen meer is dan het huidige heffingvrije vermogen betaalt de groep nu al box 3-heffing.

  • a. Als de schuld relatief klein is ten opzichte van het totaal van de bezittingen (de activa, het positieve deel van het vermogen), dan is het effect vergelijkbaar met de effecten die in de hierboven beschreven groepen 2a en 2b aan de orde zijn.

  • b. Als de schuld groot is ten opzichte van het totaal van de bezittingen zal de groep meer belasting betalen. Dit effect treedt op doordat in het nieuwe systeem de schulden niet meer worden gesaldeerd met de bezittingen en het rendementspercentage voor schulden niet meer meeweegt in het rendement op spaargeld, maar de debetrente op schulden uitsluitend in aanmerking wordt genomen bij de groep die daadwerkelijk schulden heeft. Doordat het rendement op de overige bezittingen hoger is dan de debetrente over de schulden, wordt het effect op de extra te betalen belasting steeds groter naarmate de overige bezittingen en schulden groter worden en het spaardeel kleiner.

• 4. Er is een groep die nu nog geen box 3-heffing verschuldigd is, wel bezittingen heeft boven de drempel, maar de bezittingen en schulden van beperkte omvang zijn, zodat ook volgens het nieuwe systeem geen box 3-heffing verschuldigd is.

• 5. Tot slot is er een groep die nu nog geen box 3-heffing verschuldigd is maar in het nieuwe systeem wel. Dit is de groep die door de omvang van de schuld een vermogen heeft dat minder is dan het huidige heffingvrije vermogen, maar waarvan de overige bezittingen substantieel meer zijn dan het huidige heffingvrije vermogen.

De leden van de fractie van de VVD vragen of bij de uitwerking van de aanpassing van de vermogensrendementsheffing ook aandacht bestaat voor bepaalde uitzonderlijke gevallen en welke gevallen zijn gedefinieerd als nader uit te zoeken. Deze leden noemen een aantal groepen waarvoor zij vragen wat daarmee wordt gedaan. In de brief over de aanpassing van box 3 heb ik toegezegd dat bij de uitwerking van de maatregelen ook de effecten op de verschillende groepen belastingplichtigen nader in kaart zullen worden gebracht. Daarbij zal ook aandacht worden gegeven aan de groepen waar deze leden in deze vraag specifiek aandacht voor vragen. Ik kan daar nu nog niet op vooruitlopen.

Vragen en opmerkingen van de leden van de fractie van de PVV

Tabel 2: overzicht aantal belastingplichtigen met vermogen tot € 200.000

Box 3-vermogen	Aantal belastingplichtigen (* 1000)	Box 3-heffing huidig systeem (* € 1 miljoen)
Tot € 100.000	1.886	251
Van € 100.000 tot € 200.000	562	492

Vragen en opmerkingen van de leden van de fractie van het CDA

Tabel 3: Aantal belastingplichtigen zonder schuld met vermogen tussen € 90.000 en € 100.000 naar verhouding sparen beleggen

	Aantal * 1.000
100% spaargeld, 0% beleggen	39,3
90%-<100% spaargeld	10,0
10%-90% spaargeld	43,5
>0%-10% spaargeld	5,0
0% spaargeld, 100% beleggen	1,2
Totaal	99,0

De leden van de fractie van het CDA vragen of het heffingvrije inkomen ook geldt voor overige bezittingen (beleggingen) en niet alleen voor spaargeld. In het voorgestelde box 3-stelsel is sprake van een heffingvrij inkomen dat geldt voor het totale inkomen in box 3. Dit totale inkomen bestaat uit het forfaitaire rendement op spaarvermogen, het forfaitaire rendement op de overige bezittingen en de forfaitaire debetrente op schulden. Het heffingvrije inkomen omvat dus inderdaad ook het rendement over de overige bezittingen.

De leden van de fractie van het CDA vragen of zij het goed zien dat doordat niet het vermogen (bezittingen min schulden), maar eerst de bezittingen in box 3 vallen en door het vervallen van de rendementsklassen, het voor de heffing in box 3 minder uitmaakt aan welke fiscale partner de bezittingen en schulden worden toebedeeld. Door het vervallen van de rendementsklassen in samenhang met een vlak tarief is het inderdaad zo dat de toebedeling tussen fiscale partners niet langer relevant is voor de heffing in box 3.

De leden van de fractie van het CDA vragen naar de doelen die worden nagestreefd bij de wijziging van de behandeling van schulden in box 3 en of er gedragseffecten zijn. Door een splitsing te maken tussen vermogenscategorieën (spaarvermogen en beleggingsvermogen) en het daaruit genoten rendement, is niet langer sprake van een enkele rendementsgrondslag waar een schuld op in mindering kan worden gebracht. Dat vergt een keuze ten aanzien van de manier waarop schulden betrokken worden in het nieuwe stelsel. Deze keuze heeft budgettaire gevolgen en effecten op de prikkels voor huishoudens om schulden aan te gaan. In het afzonderen van de schulden wordt het fiscaal aantrekkelijk salderen van schuldfinanciering, dat in het huidige box 3-stelsel besloten ligt, tegengegaan (hefboomwerking). Daarnaast zijn de schulden van Nederlandse huishoudens gemiddeld genomen relatief hoog, wat bepaalde risico’s met zich meebrengt voor de financiële stabiliteit en economie als geheel. Het kabinet vindt een prikkel in het stelsel dat schulden fiscaal stimuleert onwenselijk.

Laagrenderende beleggingen

Het is mogelijk dat een deel van de belastingplichtigen met laagrenderende beleggingen zal overstappen op sparen, de beleggingsmix ongewijzigd laat om de diversificatie in de portefeuille te behouden of overstapt naar meer risicovollere beleggingen met een hoger rendement. Ook zullen er belastingplichtigen zijn die een overstap naar box 2 overwegen. Overigens geldt dit voor het huidige systeem ook al. Ter illustratie kan worden opgemerkt dat uit de ingediende aangiften over 2017 en 2018 geen signalen zijn dat de opbrengst of de samenstelling van box 3 in 2017 of 2018 daardoor onder druk is komen te staan. Verder merk ik op dat naast de fiscale behandeling van beleggingen, beleggers nog tal van andere afwegingen kunnen hebben om in bepaalde beleggingen te investeren, zoals te verwachten rendementen of het nastreven van een risicospreiding in een beleggingsportefeuille.

Saneren beleggingsportefeuille

Vooral beleggers met schulden waarbij de schuld groot is ten opzichte van het totaal van de bezittingen zullen meer box 3-heffing verschuldigd zijn. Het effect is afhankelijk van de verhouding van de schuld ten opzichte van het bezit en de mate waarin de bezittingen uit spaargeld bestaan. Naast de hiervoor genoemde overweging om de beleggingsportefeuille over te brengen naar box 2 is de verwachting dat er belastingplichtigen zijn die hun portefeuille gedeeltelijk saneren door bezittingen te verkopen om schulden af te lossen. Het wordt minder aantrekkelijk om woningen uit de vrije sector te kopen met geleend geld en die te gaan verhuren. Wat er per saldo met de woningprijzen en de huren gaat gebeuren is moeilijk te voorspellen, en hangt ook af van andere factoren, zoals de toegang van vastgoedbeleggers tot andere financieringsbronnen, en van de vraagkant van de woningmarkt.

De gedragseffecten zullen op zichzelf leiden tot een budgettaire derving. De omvang hangt af van de uitwerking van het nieuwe stelsel. De huidige schatting is dat met een tariefsverhoging van circa 3%-punt (opbrengst van ongeveer € 400 miljoen) het uitgangspunt van budgetneutraliteit door invoering van het nieuwe stelsel wordt bereikt.

De leden van de fractie van het CDA vragen of de anti-arbitragemaatregel die is geschetst in de brief «Aanpassing box 3» effectief genoeg is. Uit het onderzoek naar het tegengaan van arbitrage heeft het kabinet gekozen voor de peildatumarbitragevariant. Het kabinet kiest voor één peildatum in combinatie met anti-arbitragemaatregelen omdat dit voor de belastingplichtige (met vooral spaarvermogen) het meeste comfort biedt, de minste administratieve lasten voor burgers en bedrijfsleven tot gevolg heeft en aansluit bij de wijze waarop arbitrage in de Wet inkomstenbelasting 2001 reeds wordt tegengegaan. De wijze van ontmoedigen van transacties is nog onderwerp van onderzoek. Daarbij wordt gekeken naar welke normcriteria gesteld kunnen worden en welke sancties het effectiefst zullen zijn. Dat bepaalt de uiteindelijke keuze voor de voorstellen die in het wetsvoorstel zullen worden opgenomen.

Vragen en opmerkingen van de leden van de fractie van D66

Groep 1: Deze groep bestaat uit circa 1,35 miljoen belastingplichtigen die geen box 3-heffing meer zijn verschuldigd. Het betreft met name belastingplichtigen met alleen spaargeld of overwegend spaargeld. Uit de tabel blijkt dat belastingplichtigen met alleen spaargeld tot een spaarsaldo van € 440.000 geen belasting meer zijn verschuldigd. Als een belastingplichtige een hoog vermogen heeft dat alleen uit spaargeld bestaat loopt het voordeel ook sterk op, omdat in vergelijking met het huidige stelsel het effect dat een deel van het vermogen aan beleggingen wordt toegeschreven wegvalt. Bij een spaarsaldo van € 1 miljoen is het voordeel in het nieuwe stelsel opgelopen tot € 11.616.

Groep 2: Dit is de groep met een combinatie van spaargeld en beleggingen, maar geen schulden, en omvat circa 1,1 miljoen belastingplichtigen. In tabel 4 wordt een paar voorbeelden gegeven van telkens een gelijk vermogen, maar met een verschillende mix tussen sparen en beleggen. Uit de tabel blijkt dat bij een overwegend spaardeel er een voordeel optreedt en dat naarmate het beleggingsdeel toeneemt dit voordeel afneemt en uiteindelijk omslaat in een nadeel.

Groep 4: Doordat de voorgestelde drempel alleen op de bezittingen ziet, vallen belastingplichtigen die nu als gevolg van schulden onder het huidige heffingvrije vermogen vallen in het nieuwe stelsel wel onder de box 3-heffing. Een groep van circa 100.000 belastingplichtigen heeft wel meer dan € 30.000 bezittingen maar blijft onder het heffingvrije inkomen van € 400 en betaalt ook in de nieuwe situatie geen box 3-heffing.

Groep 5: Er is een groep van circa 112.000 belastingplichtigen die nieuw in de heffing komen doordat hun bezittingen boven € 30.000 liggen maar waarvan het vermogen daaronder lag. Voor het overgrote deel van deze groep is de heffing relatief beperkt. Circa 110.000 belastingplichtigen zullen gemiddeld ruim € 500 belasting verschuldigd zijn. Maar er zijn circa 2000 belastingplichtigen die meer dan € 5.000 gaan betalen. Zij hebben gemiddeld een negatief vermogen van € 500.000, dat bestaat uit circa € 100.000 spaargeld, € 2,9 miljoen beleggingen en € 3,4 miljoen schuld. Zij gaan gemiddeld circa € 15.000 belasting betalen.

Tabel 4: Microvoorbeelden huidig stelsel en voorgesteld stelsel (per fiscaal partner)

	vermogen	waarvan			box 3 heffing
	totaal	sparen	beleggen	schuld	Nieuw	oud	verschil
groep 1 100% spaarders of overwegend spaarder die niet meer betaalt
	60.000	60.000	–	–	–	162	– 162
	60.000	54.000	6.000	–	–	162	– 162
	440.000	440.000	–	–	–	4.686	– 4.686
	1.000.000	1.000.000	–	–	165	11.781	– 11.616
groep 2 verschillende vermogensmix sparen beleggen, zonder schuld							–
	60.000	42.000	18.000	–	197	162	35
	60.000	10.000	50.000	–	750	162	589
	1.000.000	900.000	100.000	–	1.894	11.781	– 9.887
	1.000.000	330.000	670.000		11.751	11.781	– 30
	1.000.000	–	1.000.000	–	17.457	11.781	5.676
groep 3 verschillende vermogensmixen met schuld
	60.000	40.000	40.000	20.000	383	162	222
	60.000	10.000	150.000	100.000	1.509	162	1.348
	1.825.000	225.000	4.500.000	2.900.000	50.088	24.972	25.116
groep 4 bezitting > 30.000, kleine schuld
	10.000	25.000	5.000	20.000	–	–	–
groep 5 bezitting >>> 30.000, grote schulden
	– 20.000	10.000	130.000	160.000	558	–	558
	– 500.000	100.000	2.800.000	3.400.000	15.150	–	15.150

De leden van de fractie van D66 vragen in welke mate zelfstandigen zonder personeel gebruik maken van de huidige faciliteiten voor de opbouw van pensioen en welk aandeel van zelfstandigen zonder personeel een pensioenvoorziening als doelvermogen opbouwt in box 3, bijvoorbeeld door middel van (de verhuur) van een tweede woning. In de Zelfstandigen Enquête Arbeid 2019 van TNO en het CBS12 is 6,9% van de respondenten onder de zelfstandigen zonder personeel aangesloten bij een pensioenfonds via het werk als zelfstandig ondernemer. 44,5% is nu of was vroeger aangesloten bij een pensioenfonds via werk in loondienst. 42,8% geeft aan spaargeld en beleggingen als voorziening voor de oudedag te hebben. 14,3% geeft hiervoor de waarde van het bedrijf aan en 32,9% de waarde van de eigen woning. 7,0% heeft een andere voorziening getroffen. 24,3% geeft aan gebruik te maken van de fiscale oudedagsreserve (FOR) of de premieaftrek voor een lijfrente of een bankspaarregeling. 18,0% geeft aan geen voorziening voor de oudedag te hebben.

De leden van de fractie van D66 vragen naar de gevolgen van grote renteschommelingen. Deze leden vragen om daarbij zowel in te gaan op een situatie waar de rente op spaargeld negatief is, als op de situatie waarbij de rente een stuk hoger is. Zij vragen tevens wat dergelijke schommelingen zouden betekenen voor de budgettaire opbrengst, wat dit betekent voor het deel van het spaargeld dat belastingvrij is en wat dit betekent voor het aantal mensen dat belasting betaalt. In de hierna opgenomen tabel 5 zijn de effecten opgenomen als gevolg van een stijging van de spaarrente hoger dan 0,09% (2020). In het huidige stelsel is er geen effect op het aantal belastingplichtigen. In het nieuwe stelsel zal bij een forfaitaire spaarrente van 0,09% het aantal belastingplichtigen dalen met 1,35 miljoen. Als de forfaitaire spaarrente stijgt naar 2% treedt dit effect niet op. Het aantal belastingplichtigen stijgt dan weer met 1,35 miljoen naar de oorspronkelijk 2,9 miljoen. De box 3-heffing neemt in het nieuwe stelsel bij een spaarrente van 2% toe met € 1.150 miljoen. In het huidige stelsel zou de opbrengst stijgen met € 668 miljoen.

Tabel 5: Effect spaarrente hoger dan 0,09%

	Nieuw stelsel			Huidig stelsel		Budgettair opbrengst nieuw stelsel t.o.v. huidig stelsel Budgettair opbrengst (*€ 1 miljoen)
Spaarrente	Vrijgesteld spaarbedrag als box 3 vermogen 100% spaargeld is	Extra belastingplichtigen (*1000)	Budgettair opbrengst (* € 1 miljoen)	Extra belastingplichtigen (*1000)	Budgettair opbrengst (* € 1 miljoen)
0,5%	80.000	407	190	–	143	47
1,0%	40.000	1.000	485	–	318	167
1,5%	30.000 (26.667)1	1.334	814	–	494	320
2,0%	30.000 (20.000)1	1.350	1.150	–	668	482

De leden van de fractie van D66 vragen om een nadere toelichting van de mogelijke effecten van deze maatregel op de woningmarkt, en meer specifiek de positie van een starter op de koopmarkt en de huurmarkt. Deze leden vragen naar afgeleide effecten van de voorgestelde aanpassing. In de brief over de aanpassing van box 3 heb ik toegezegd dat bij de uitwerking van de maatregelen ook de effecten op de verschillende groepen belastingplichtigen nader in kaart zullen worden gebracht. Daaronder vallen ook de eventuele effecten voor starters op de koop- en huurmarkt. Daar wil ik nu niet op vooruitlopen.

De leden van de fracties van D66 en de SP vragen om een concretere toelichting op de wijze waarop in de praktijk rekening wordt gehouden met gevolgschade bij het bepalen van de omvang van een letselschadevergoeding. Ook vragen deze leden of (onder andere) verzekeraars rekening kunnen houden met een onderscheid tussen een forfaitair tarief voor beleggingen en een forfaitair tarief voor sparen. Daarnaast vragen de leden van de SP in te gaan op een artikel van de heer Neeser.13 Voor de beantwoording van deze vragen is nader onderzoek nodig en afstemming met diverse partijen. Ik hoop uw Kamer deze antwoorden zo spoedig mogelijk te kunnen toezenden.

Vragen en opmerkingen van de leden van de fractie van GroenLinks

Vragen en opmerkingen van de leden van de fractie van de SP

De leden van de fractie van de SP geven aan dat grote verschillen bestaan tussen rente op hypotheken en andere leningen. Voor vermogenscategorieën waarover een forfaitair (debet) rendement in aanmerking wordt genomen geldt dat dit op individueel niveau kan afwijken van hetgeen een belastingplichtige daadwerkelijk heeft genoten. Dat neemt niet weg dat het forfait een benadering beoogd te zijn van het werkelijke gemiddelde rendement. Dit principe geldt ook voor schulden. In de geschetste contouren is gekozen voor aansluiting bij de gemiddelde hypotheekrente; in de uitwerking van het wetsvoorstel wordt nader onderzoek gedaan naar welke forfaitaire debetrente zal gaan gelden.

De leden van de fractie van de SP vragen hoe wordt omgegaan met negatieve rente. In de brief is over het nieuwe stelsel opgemerkt dat het forfaitaire rendement op het totale vermogen niet negatief mag worden. Net als nu zal dan geen belasting over het per saldo negatieve inkomen in box 3 worden geheven. Vooralsnog is een negatieve rente op spaardeposito’s van consumenten nog niet aan de orde. Het kabinet heeft evenwel toegezegd in de uitwerking van het wetsvoorstel aandacht te besteden aan de gevolgen van renteschommelingen. Bij die uitwerking zal ook gekeken worden naar gedragseffecten en arbitragemogelijkheden.

Vragen en opmerkingen van de leden van de fractie van de SGP

De leden van de fractie van de SGP lezen dat bij het uitwerken van het wetsvoorstel budgetneutraliteit het uitgangspunt zal zijn. Zij vragen hoe ervoor wordt gezorgd dat ook in de toekomst deze budgetneutraliteit gewaarborgd blijft, als bijvoorbeeld de rente op spaargeld stijgt/daalt. Zij vragen daarbij aan welke variabelen gedraaid moet worden om budgetneutraliteit ook in de toekomst te realiseren. De budgetneutraliteit zal worden getoetst bij de omzetting van het stelsel. Budgettaire effecten nadien door jaarlijks veranderende rendementen zijn zowel in het huidige als in het nieuwe stelsel geen aanleiding voor beleidsmaatregelen.

De leden van de fractie van de SGP constateren dat het nieuwe voorstel voor sommige groepen grote voordelen heeft, maar voor sommige groepen ook forse nadelen en vragen in dat kader of het kabinet bij de uitwerking van het voorstel rekening houdt met de proportionaliteit van de lastenverzwaring voor specifieke groepen, bijvoorbeeld kleine beleggers bij wie een rendement van 5,33% vaak niet haalbaar is. In de brief over de aanpassing van box 3 heb ik toegezegd dat bij de uitwerking van de maatregelen ook de effecten op de verschillende groepen belastingplichtigen nader in kaart zullen worden gebracht. Daaronder valt ook de vraag of een lastenverzwaring proportioneel is, bijvoorbeeld bij kleine beleggers.

Vragen gesteld door de leden van de fractie van 50PLUS, gesteld in het kader van de schriftelijke behandeling van het wetsvoorstel Belastingplan 2020

Tabel 6: Marginaal effectief belastingtarief op inkomen uit bankdeposito’s

Spaarrente	2%	2%	2%	3%	3%	3%	4%	4%	4%
Inkomen (% van het gemiddelde loon)	67%	100%	500%	67%	100%	500%	67%	100%	500%
Land
Oostenrijk	47,88%	47,88%	47,88%	40,30%	40,30%	40,30%	36,44%	36,44%	36,44%
België	47,66%	47,66%	47,66%	40,80%	40,80%	40,80%	37,33%	37,33%	37,33%
Bulgarije	11,28%	11,28%	11,28%	10,20%	10,20%	10,20%	9,64%	9,64%	9,64%
Tsjechië	24,90%	24,90%	24,90%	21,60%	21,60%	21,60%	19,95%	19,95%	19,95%
Denemarken	57,91%	57,91%	65,73%	50,90%	50,90%	57,80%	47,45%	47,45%	53,87%
Estland	0,00%	0,00%	0,00%	0,00%	0,00%	0,00%	0,00%	0,00%	0,00%
Finland	50,85%	50,85%	50,85%	43,90%	43,90%	43,90%	40,43%	40,43%	40,43%
Frankrijk	41,74%	63,76%	103,9%	37,40%	57,20%	87,40%	35,26%	53,86%	79,15%
Duitsland	0,00%	0,00%	41,81%	0,00%	0,00%	36,70%	0,00%	0,00%	34,10%
Griekenland	12,53%	12,53%	12,53%	13,40%	13,40%	13,40%	13,76%	13,76%	13,76%
Hongarije	28,58%	28,58%	28,58%	24,10%	24,10%	24,10%	21,79%	21,79%	21,79%
Ierland	54,94%	54,94%	54,94%	50,30%	50,30%	50,30%	47,97%	47,97%	47,97%
Italië	43,83%	43,83%	43,83%	37,90%	37,90%	37,90%	34,99%	34,99%	34,99%
Letland	14,95%	14,95%	14,95%	13,30%	13,30%	13,30%	12,48%	12,48%	12,48%
Litouwen	0,00%	0,00%	26,78%	0,00%	0,00%	22,90%	0,00%	0,00%	20,89%
Luxemburg	17,20%	17,20%	17,20%	14,80%	14,80%	14,80%	13,60%	13,60%	13,60%
Nederland	60,00%	60,00%	60,00%	40,00%	40,00%	40,00%	30,00%	30,00%	30,00%
Polen	29,17%	29,17%	29,17%	25,80%	25,80%	25,80%	24,08%	24,08%	24,08%
Portugal	42,84%	42,84%	42,84%	37,90%	37,90%	37,90%	35,42%	35,42%	35,42%
Slowakije	31,16%	31,16%	31,16%	27,10%	27,10%	27,10%	25,08%	25,08%	25,08%
Slovenië	36,88%	36,88%	36,88%	32,90%	32,90%	32,90%	30,94%	30,94%	30,94%
Spanje	29,93%	29,93%	32,78%	27,00%	27,00%	29,50%	25,46%	25,46%	27,89%
zweden	37,50%	37,50%	37,50%	35,00%	35,00%	35,00%	33,75%	33,75%	33,75%
Verenigd Koninkrijk	0,00%	0,00%	87,75%	0,00%	0,00%	73,50%	0,00%	0,00%	66,38%

De leden van de fractie van 50PLUS vragen of het mogelijk is om een dergelijke verhoging van het heffingvrije vermogen (naar € 100.000) alleen te laten gelden voor spaargeld en wat de budgettaire gevolgen van deze maatregel zijn. Binnen het huidige box 3-systeem is het niet mogelijk een afzonderlijk heffingvrij vermogen voor spaargeld en overige beleggingen te hanteren. Het huidige systeem van gewogen rendementen per vermogensschijf is dan niet meer toepasbaar. Dat geldt eveneens voor het van toepassing laten worden van het huidige heffingvrije vermogen van € 30.000, alleen op spaargeld en niet op andere vermogensbestanddelen in box 3.

De leden van de fractie van 50PLUS vragen wat het zou opleveren voor de schatkist als het fictieve rendement in de derde schijf van box 3 wordt verhoogd met 1%. Het fictieve rendement in de derde schijf is bepaald door de rendementen op spaargelden, onroerende zaken, obligaties en aandelen volgens een formule die in de wet is vastgelegd. De uitkomst van deze rendementen worden gewogen op basis van de gemiddelde vermogensmix, zoals die uit het totaal van de vermogensmixen van alle belastingplichtigen is gebleken. Op basis van alle aangiften is gebleken dat het vermogen dat in de derde schijf valt volledig wordt aangewend voor beleggingen.

De leden van de fractie van 50PLUS vragen wat het oplevert voor de schatkist als de vermogensgrens voor de derde schijf van box 3 wordt verlaagd met € 100.000. Het schuiven met de schijfgrens levert geen extra opbrengst op omdat volgens de systematiek dan ook de gewichten van het spaarrendement en beleggingsrendement in de tweede en derde schijf zouden veranderen, zodanig dat het totale forfaitaire inkomen wordt belast. De opbrengst van box 3 blijft dan ongewijzigd.