Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT (XVI)

A. ALGEMEEN

1. AANBIEDING JAARVERSLAG EN VERZOEK TOT DECHARGEVERLENING

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bieden wij, mede namens de Staatssecretaris, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) over het jaar 2018 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 63 en 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verzoeken wij de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en de Minister voor Medische Zorg decharge te verlenen over het in het jaar 2018 gevoerde financiële beheer.

Voor de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening stelt de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 82 van de Comptabiliteitswet 2001 een rapport op. Dit rapport wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden. Het rapport bevat de bevindingen en het oordeel van de Algemene Rekenkamer over:

• a. het gevoerde financieel beheer en materieel beheer;

• b. de bijgehouden administraties van het Rijk;

• c. de financiële informatie in het jaarverslag;

• d. de betrokken saldibalans;

• e. de totstandkoming van de informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;

• f. de in het jaarverslag opgenomen informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering.

Bij het besluit tot dechargeverlening worden verder de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken betrokken:

• a. het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2018;

• b. het voorstel van de slotwet dat met het onderhavige jaarverslag samenhangt;

• c. het rapport van de Algemene Rekenkamer over het onderzoek van de centrale administratie van de schatkist van het Rijk en van het Financieel jaarverslag van het Rijk;

• d. de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer over de in het Financieel jaarverslag van het Rijk, over 2018 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten over 2018, alsmede over de saldibalans over 2018 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 83, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001).

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, H.M. de Jonge

De Minister voor Medische Zorg, B.J. Bruins

B. BELEIDSVERSLAG

3. BELEIDSPRIORITEITEN

Beleidsverslag

1. Zorg die verschil maakt

Inleiding

Ziek of gezond, jong of oud, iedereen heeft wel eens zorg of ondersteuning nodig of kent iemand die zorg of ondersteuning nodig heeft. Ongeacht de mate en de duur van de zorg: elke Nederlander moet de juiste zorg kunnen krijgen. Goede zorg is voor iedereen anders. Zelf de regie voeren en zelf beslissingen kunnen nemen in goed overleg met zorgprofessionals is in 2018 voor patiënten makkelijker geworden.

Het jaar 2018 stond vooral in het teken van de uitvoering van het regeerakkoord. Vanaf ons aantreden zijn we aan de slag gegaan met onze prioriteiten om de zorg merkbaar beter te maken: kwalitatief goede, persoonlijke zorg, die dichterbij huis of zo mogelijk zelf thuis wordt geleverd. Hiervoor hebben we nieuwe initiatieven genomen met zeer veel partijen, of versterkt wat al was ingezet. We hebben in 2018 ook veel energie gestoken in goede financiële randvoorwaarden voor de komende jaren. Enerzijds trokken we extra geld uit voor onze prioriteiten, anderzijds besloten we tot stevige ingrepen om de groei van de zorguitgaven beheersbaar te houden.

Een belangrijke onderliggende beweging daarbij is het organiseren van de juiste zorg op de juiste plek. Deze beweging is gericht op het voorkomen van (duurdere) zorg, het verkrijgen van zorg dichterbij huis en het vervangen van traditionele zorg door meer innovatievere zorgvormen (waaronder e-health). Binnen deze beweging vallen ook de in 2018 afgesloten hoofdlijnakkoorden met de medisch-specialistische zorg, geestelijke gezondheidszorg, wijkverpleging en huisartsen.

Door roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik aan te pakken kan de gezondheid van veel Nederlanders verbeteren. Daarom hebben we vorig jaar het Nationaal Preventieakkoord gesloten. Daarnaast is er met 70 verschillende organisaties een Sportakkoord gesloten. Sporten en bewegen dragen bij aan sociale cohesie en maatschappelijk welzijn. Jong en oud doen aan sport en daarmee heeft Nederland een hoge sportdeelname. Met de programma’s Zorg voor de Jeugd en Geweld Hoort Nergens Thuis willen we jeugdzorg merkbaar beter maken en kindermishandeling stoppen. Met het Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg en het programma Thuis in het Verpleeghuis wordt de beweging in de verpleeghuiszorg naar betere kwaliteit en persoonsgerichte zorg op elke locatie versterkt.

Nederland vergrijst de komende decennia. Nu zijn er 1,3 miljoen Nederlanders boven de 75. In 2030 zijn er dat 2,1 miljoen. Voor het leveren van goede zorg en ondersteuning zal dit een grote uitdaging opleveren. Om de samenleving voor te bereiden op dit vraagstuk is in 2018 het Pact voor ouderenzorg gesloten. Het pact heeft 3 programma’s waarmee een aantal vraagstukken concreet wordt aangepakt: eenzaamheid bestrijden (Een tegen Eenzaamheid), mensen in zo goed mogelijke omstandigheden zo lang als mogelijk en passend bij de eigen voorkeur in hun eigen omgeving laten wonen (Langer Thuis) en de verpleeghuiszorg verbeteren (Thuis in het Verpleeghuis).

Om de zorg op dit niveau te houden is het belangrijk om goed zorgpersoneel te behouden en aan te trekken. Een tekort aan personeel dreigt, en dit kan schadelijk zijn voor de toegankelijkheid van de zorg. Met het actieprogramma Werken in de Zorg zetten we alles op alles om daar waar het zich voordoet het personeelstekort terug te dringen en verwachte tekorten te voorkomen. Door meer mensen aan te trekken, ze beter op te leiden en anders te gaan werken. En natuurlijk door te zorgen dat medewerkers ook willen blijven werken in de zorg. Een teveel aan administratieve lasten gaat ten koste van het werkplezier. Voor de aanpak van onnodige regeldruk en administratieve lasten is in 2018 het programma (Ont)Regel de Zorg naar de Kamer gestuurd (TK 29 515, nr. 424). Het doel van dit programma is het zorgbreed merkbaar verminderen van de ervaren regeldruk voor professional én patiënt/cliënt. Mensen die in de zorg werken moeten hun tijd daadwerkelijk aan zorg kunnen besteden in plaats van aan administratieve handelingen. In verschillende sectoren zijn reeds resultaten geboekt, zoals het stoppen van de minutenregistratie in de wijkverpleging, het verminderen van het aantal indicatoren in de medisch-specialistische zorg en het schrappen van het jaarlijkse aanvraagformulier voor sondevoeding.

Wetten en regels alleen maken geen persoonlijke, passende zorg. Dat doen de mensen die in de zorg werken. Om hen daarbij te ondersteunen, beantwoordt het praktijkteam Zorg op de juiste plek vragen van zorgmedewerkers. Bijvoorbeeld over de overdracht van kwetsbare cliënten tussen thuis, ziekenhuis of (kortdurende) opname, en de regels die hierbij gelden.

Want iedereen, ongeacht leeftijd en geslacht, gezond, ziek of beperkt, verdient goede zorg. In dit beleidsverslag presenteren we de belangrijkste resultaten die we in 2018 hebben geboekt.

2. Kwalitatief goede, toegankelijke zorg moet betaalbaar blijven

Kwalitatief goede, toegankelijke zorg is een groot goed in Nederland. Het draagt bij aan de stijgende levensverwachting en het aantal in goede gezondheid ervaren levensjaren. Onze zorg heeft echter ook een prijs. De Nederlandse zorguitgaven zijn de laatste decennia gestegen. Dat raakt uiteindelijk iedereen in Nederland, via premies, belastingen en eigen betalingen. Om goede zorg te kunnen blijven bieden hebben we geïnvesteerd waar nodig. Bijvoorbeeld in meer handen aan het bed, de nieuwste behandelingen of door zorg en ondersteuning thuis te organiseren zodat meer mensen in hun eigen huis kunnen blijven wonen. Ook willen we voorkomen dat kosten bij mensen stapelen. Hiervoor is een aantal maatregelen genomen, onder andere de invoering van het abonnementstarief voor eigen bijdragen Wmo (maximaal 17,50 euro per 4 weken).

De waarde van een mensenleven is oneindig, maar het budget niet. Ook het aantal mensen dat zorg kan geven is niet oneindig. Het kabinet heeft daarom ook haar verantwoordelijkheid genomen om de zorg en de uitgaven aan de zorg te beheersen. Daarbij werken we samen met ziekenhuizen, verzekeraars, psychologen, artsen en verpleegkundigen. Met al deze zorgpartijen zijn in 2018 afspraken gemaakt in de vorm van de hoofdlijnakkoorden om de zorgkosten in de komende jaren onder controle te houden. Onderdeel van de hoofdlijnenakkoorden en verschillende actieprogramma’s zijn afspraken over de juiste zorg op de juiste plek.

De zorg betaalbaar en organiseerbaar houden is niet alleen een opdracht voor deze kabinetsperiode, want ook voor onze kinderen en kleinkinderen moet de zorg kwalitatief goed, toegankelijk en betaalbaar zijn. Als het beroep op de arbeidsmarkt even snel blijft stijgen als in deze kabinetsperiode, moet in 2040 één op de vier mensen in de zorgen werken, tegenover één op de zeven nu. Daarover moeten we tijdig nadenken. Veel kennis hierover zit bij de partijen in de zorg, maar het is altijd goed om ook een blik van buiten de zorg te hebben voor mogelijk aanvullende of nieuwe inzichten en om zeker te zijn dat we geen zaken over het hoofd zien. Daarom hebben we in 2018 ook gevraagd aan wetenschappers van de WRR en de sociale partners van de SER om mee te denken over beleidsopties voor de toekomst (TK 36 620, nr. 208). Daarnaast is de commissie Toekomst zorg thuiswonende ouderen aan de slag gegaan met een advies om de zorg voor thuiswonende ouderen ook in de toekomst op peil te houden (TK 31 765 en 34 104, nr. 348).

De juiste zorg op de juiste plek

Hoofdlijnenakkoorden curatieve zorg

Binnen het traject van de juiste zorg op de juiste plek vallen ook de in 2018 afgesloten hoofdlijnakkoorden voor de periode 2019 tot en met 2022. De hoofdlijnenakkoorden zijn afgesloten met de medisch-specialistische zorg, de geestelijke gezondheidszorg, wijkverpleegkundigen en huisartsen. We willen dat mensen passende zorg dichtbij huis krijgen, terwijl complexe zorg wordt geconcentreerd in de ziekenhuizen. Hiermee verbeteren we zowel de kwaliteit als de betaalbaarheid van de medische zorg. Daarnaast zijn er in de hoofdlijnenakkoorden afspraken gemaakt over het terugdringen van de regeldruk in de zorg, over het verminderen van wachttijden en de modernisering van opleidingen gericht op innovatievere zorgvormen.

Betaalbaarheid en toegankelijkheid geneesmiddelen

Mede door de komst van nieuwe, zeer dure geneesmiddelen lopen de kosten van geneesmiddelen op, vooral in de medisch-specialistische zorg (MSZ). Om geneesmiddelen ook in de toekomst toegankelijk en betaalbaar te houden, moeten we de kosten blijven beheersen.

Dit is gedaan door invulling te geven aan de besparing uit het regeerakkoord. Onder meer door een aanpassing van de Wet Geneesmiddelenprijzen, de modernisering van het geneesmiddelenvergoedingssysteem en de overheveling van geneesmiddelen naar het ziekenhuis (TK 29 477, nr. 489 en 29 477, nr. 532). Ook in het hoofdlijnakkoord MSZ hebben we afspraken gemaakt om de betaalbaarheid en toegankelijkheid van geneesmiddelen te verbeteren. Met deze maatregelen wordt de instroom van geneesmiddelen beter beheerst en gepast gebruik gestimuleerd (TK 29 248, nr. 311).

Een belangrijke mijlpaal in 2018 was het in werking treden van de AmvB voor de geneesmiddelensluis. Met deze AmvB is verankerd dat geneesmiddelen binnen de aanspraak geneeskundige zorg (intramuraal) buiten het pakket worden geplaatst in plaats van direct instromen als zij stand van de wetenschap en praktijk zijn. Dit gebeurt bij geneesmiddelen met een heel hoog financieel risico zodat eerst een advies kan worden gevraagd aan het Zorginstituut en, indien nodig, onderhandeld kan worden over de (totale) kosten van het betreffende geneesmiddel. In 2018 zijn zeven nieuwe financiële arrangementen gesloten. Eind 2018 lopen er negen sluisprocedures (TK 29 477, nr. 520). Stand van zaken ten behoeve van het beleidsverslag geactualiseerd t/m 31-12-2018).

De toegang tot geneesmiddelen is in Nederland goed, maar kan beter. Daarom zijn in 2018 verschillende maatregelen genomen. Zo is – na succesvolle onderhandelingen – het geneesmiddel Spinraza beschikbaar gesteld aan patiënten met de spierziekte spinale musculaire atrofie. Deze onderhandelingen hebben we in Beneluxa (België, Nederland, Luxemburg en Oostenrijk) verband gevoerd, waarbij we samen met België een prijsafspraak hebben kunnen maken (TK 29 477, nr. 512). Ook is een nieuwe regeling voor voorwaardelijke toelating van geneesmiddelen opgesteld, deze zal in 2019 definitief worden gemaakt. Deze regeling is specifiek voor weesgeneesmiddelen en geneesmiddelen die door het Europees Geneesmiddelen agentschap (EMA) voorwaardelijk tot de markt zijn toegelaten (conditionals) (TK 29 477, nr. 532).

Ggz

VWS en partijen uit de ggz en het sociale domein hebben in 2018 het hoofdlijnenakkoord ggz gesloten. Met dit akkoord maken partijen zich onder andere sterk voor het verbeteren van de kwaliteit en de toegankelijkheid van de geestelijke gezondheidszorg.

In 2018 is tevens de transparantie van en het zicht op de wachttijden toegenomen. Dit dankzij de Transparantieregeling. Deze verplicht alle ggz-aanbieders om wachttijden bij Vektis aan te leveren. Om de oorzaken van de wachttijdenproblemen op regionaal niveau te achterhalen en tot oplossingen te komen, zijn regionale taskforces in 2018 gestart. Hierin werken zorgaanbieders, zorgverzekeraars, en gemeenten samen met elkaar en met cliëntenvertegenwoordigers (TK 25 424, nr. 423). De aanpak van de wachttijden is een belangrijk onderdeel van het hoofdlijnenakkoord (TK 25 424, nr. 420). Samen met ZN, MIND, GGZ Nederland en Platform MEERGGZ is gestart met het actieplan wachttijden (TK 25 424, nr. 423).

Verder is de informatievoorziening voor patiënten verbeterd door de komst van de website www.kiezenindeggz.nl (TK 25 424, nr. 451). Ook is in 2018 een subsidieregeling van start gegaan zodat ggz-instellingen hun digitale basis op orde kunnen brengen, patiënten beter inzicht krijgen in hun eigen gegevens en de inzet van e-health wordt versterkt.

EMA

In 2018 hebben we in nauwe samenwerking met de ministeries van BZK en BZ en de gemeente Amsterdam de benodigde voorbereidingen getroffen voor de komst van het Europees Geneesmiddelen Agentschap (EMA) naar Nederland. We zijn gestart met de bouw van het nieuwe hoofdkantoor en er is een tijdelijk kantoorgebouw aangekocht en verbouwd. Daarnaast hebben we EMA-medewerkers en hun gezinnen ondersteund bij het zoeken van een woning en werk. In juni werd de zetelovereenkomst tussen Nederland en het EMA gesloten, die de rechten en plichten van het Agentschap in Nederland regelt. Vanaf januari 2019 neemt het EMA zijn intrek in het tijdelijke gebouw en volgens schema wordt het definitieve gebouw half november 2019 opgeleverd.

Uitkomstgerichte zorg

Verpleeghuisaanpak

In het programma Thuis in het verpleeghuis is de implementatie van het kwaliteitskader verpleeghuiszorg uiteengezet. Om deze opdracht mogelijk te maken, heeft het kabinet structureel 2,1 miljard euro beschikbaar gesteld voor de kwaliteitsverbetering van de verpleeghuiszorg. Er is in 2018 vanuit dit budget in totaal reeds 435 miljoen euro verwerkt in de tarieven. Tevens is uitgewerkt hoe de komende jaren instellingen aanspraak kunnen maken op extra middelen en ondersteuning. Elke zorginstelling heeft eind 2018 een kwaliteitsplan en een daarop gebaseerde begroting in bij de zorgkantoren ingediend. Op basis van deze plannen worden in 2019 door zorgkantoren extra middelen toegekend aan de zorgaanbieders.

In 2018 nam de opleidingsinspanning van verpleeghuizen toe in de vorm van extra stage- en leerwerkplaatsen. Ook was een lichte stijging van 2% van het aantal zorgverleners zichtbaar. Daarnaast dienden verpleeghuizen 26.000 opleidingstrajecten in via de regeling Sectorplan Plus. Dit betekent dat meer mensen, vooral zij- en doorstromers, opgeleid worden tot zorgprofessional om de zorg en aandacht voor kwetsbare ouderen te verbeteren.

Geestelijke verzorging

In het regeerakkoord zijn extra middelen opgenomen voor levensbegeleiders/geestelijke verzorging. In 2018 zijn de randvoorwaarden om te komen tot een goede verdeling van de middelen tot stand gebracht. Allereerst is een uitgebreid thematisch onderzoek naar geestelijke verzorging uitgevoerd. Het onderzoek concludeert dat het wenselijk is om de mogelijkheden voor geestelijke verzorging in de thuissituatie te vergroten, zowel in de palliatieve zorg als zorg in breder perspectief (levensbegeleiding). In samenwerking met het veld is vervolgens een plan van aanpak opgesteld om de structurele inschakeling van geestelijk verzorgers/levensbegeleiders in de thuissituatie te verbeteren en te investeren in de verdere ontwikkeling van geestelijke verzorging in brede zin.

Pact voor de Ouderenzorg

Om de ouderenzorg nu en in de toekomst gezamenlijk goed vorm te kunnen geven is op 8 maart het Pact voor ouderenzorg gesloten. Eind 2018 zijn inmiddels 200 partijen aangesloten: maatschappelijke en culturele organisaties, bedrijven, kerkelijke organisaties, goede doelen organisaties en overheden.

Onder het pact vallen programma’s waar een aantal vraagstukken concreet wordt aangepakt: eenzaamheid bestrijden (programma Een tegen Eenzaamheid), mensen in zo goed mogelijke omstandigheden zo lang mogelijk in hun eigen omgeving laten wonen (programma Langer Thuis) en de verpleeghuiszorg verbeteren (programma Thuis in het Verpleeghuis). Met behulp van het pact willen we de maatschappelijke partners betrekken bij de doelen van de programma’s.

Programma Langer Thuis

Programma Eén tegen Eenzaamheid

Het programma Eén tegen Eenzaamheid, gelanceerd in maart 2018, richt zich op het signaleren en bespreekbaar maken van eenzaamheid en het duurzaam aanpakken en doorbreken hiervan. We zijn in 2018 gestart met een grote publiekscampagne om mensen alert te maken dat iedereen iets kan doen om eenzaamheid te verminderen. Landelijk zijn partijen verbonden in de Nationale Coalitie tegen Eenzaamheid. Inmiddels zijn al 130 partijen aangesloten: maatschappelijke en culturele organisaties, bedrijven, kerkelijke organisaties, goede doelen organisaties en overheden.

Ook is een Raad van Ouderen ingesteld om met ouderen zelf de aanpak te bespreken en hen goed te betrekken bij de uitvoering van de programma’s en het pact. De Raad geeft gevraagd en ongevraagd advies aan de Minister. Omdat de raadsleden 8 regio’s vertegenwoordigen, verdeeld over het land en met netwerken van ouderen, biedt de Raad ook de mogelijkheid initiatieven en ideeën terug te leggen op lokaal niveau en daar tot uitvoering te brengen.

Programma Onbeperkt Meedoen!

In juni 2018 is het programma Onbeperkt Meedoen! gelanceerd samen met ervaringsdeskundigen, vertegenwoordigers van gemeenten en bestuurders van diverse branches uit het Nederlandse bedrijfsleven. Het programma geeft uitvoering aan de implementatie van het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking. Het doel is dat mensen met een beperking meer naar eigen wens en vermogen kunnen meedoen aan de samenleving.

Diverse branches in het bedrijfsleven hebben samen met VNO-NCW en MKB Nederland actieplannen toegankelijkheid ontwikkeld. In een vijftal gemeenten zijn winkelgebieden geheel toegankelijk gemaakt. Met diverse partijen in de bouwsector en met de inbreng van ervaringsdeskundigen is een actieplan toegankelijkheid voor de bouw opgesteld dat gepresenteerd is aan de Tweede Kamer.

Beschermd wonen en maatschappelijke opvang

Er is de Meerjarenagenda beschermd wonen en maatschappelijke opvang vastgesteld waarmee de betrokken landelijke partijen de lokale partijen willen ondersteunen om een versnelde implementatie van de regioplannen te realiseren. Ook hebben regio’s elk 25.000 euro ontvangen voor het organiseren van bestuurlijke samenwerking in de regio. Tot slot is verder gewerkt aan het nieuwe verdeelmodel voor beschermd wonen, maatschappelijke opvang en begeleiding dat per 1 januari 2021 geïmplementeerd zal worden

Cliëntondersteuning

3. Arbeidsmarkt, innovatie en informatie

Arbeidsmarkt

Goede zorg bieden aan alle Nederlanders die dat nodig hebben, vraagt om voldoende, tevreden en goed toegeruste medewerkers. Als we niets anders en beter doen, stijgen de tekorten aan zorgpersoneel de komende jaren fors. Om dat te voorkomen zijn we in 2018 gestart met het actieprogramma Werken in de Zorg. Het actieprogramma zet in op drie sporen: 1) Meer kiezen, 2) Beter leren en 3) Anders werken. Het zwaartepunt van de aanpak ligt in de regio, daar wonen, werken en leren mensen.

Alle 28 regio’s hebben in 2018 een Regionaal Actieplan Aanpak Tekorten (RAAT) gemaakt. Werkgevers, scholen en andere partijen werken aan uitvoering van de actieplannen om het tekort aan te pakken in hun eigen regio. Er is in 2018 veel gedaan om meer mensen aan te trekken en beter op te leiden. Er is veel gedaan om mensen te behouden voor de zorg en het werk op andere manieren te organiseren, bijvoorbeeld via de inzet van technologie en jobcarving. Bij jobcarving inventariseer je de bestaande taken in een functie. Daarna bekijk je of het mogelijk is om bepaalde taken los te halen van de functie. Vaak zijn er bij een functie veel neventaken die wel gedaan worden, maar weinig te maken hebben met de functie waarvoor een medewerker is aangenomen. Door die taken bij medewerkers weg te halen kun je een nieuwe functie creëren waarbij mensen meer gespecialiseerd werk kunnen doen.

(Ont)Regel de zorg

Voor de aanpak van regeldruk en administratieve lasten is in 2018 het programma (Ont)Regel de Zorg naar de Kamer gestuurd (TK 29 515, nr. 424). Het doel van dit programma is het zorgbreed merkbaar verminderen van de ervaren regeldruk voor professional én patiënt/cliënt. Mensen die in de zorg werken moeten hun tijd daadwerkelijk aan zorg kunnen besteden in plaats van aan administratieve handelingen. Daarmee kan ook het plezier dat zij in hun werk hebben weer toenemen. En patiënten moeten ervaren dat de arts meer tijd voor hen heeft en dat hun zorgtraject soepel verloopt, met zo min mogelijk administratieve rompslomp en hindernissen.

De uitvoering van het programma is in 2018 voortvarend ter hand genomen. In verschillende sectoren zijn reeds resultaten geboekt, zoals het uitbannen van de minutenregistratie in de wijkverpleging, het verminderen van het aantal indicatoren in de medisch specialistische zorg en het schrappen van het jaarlijkse aanvraagformulier voor sondevoeding. Deze en andere resultaten worden op de website www.ordz.nl toegelicht.

Innovatie

Innovatie en zorgvernieuwing zijn van groot belang om de zorg dichterbij mensen te brengen. We richtten ons op de drie e-health doelstellingen die het kabinet in 2014 heeft geformuleerd: zelfredzaamheid, zelfregie en zelfzorg. De e-health monitor 2018 concludeert dat de implementatie van e-health toepassingen in verschillende snelheden gaat. In de kamerbrief is de Tweede Kamer geïnformeerd over de bevindingen en over de wijze waarop VWS en het veld de aanbevelingen oppakt.

In de nieuw afgesloten hoofdlijnenakkoorden voor medisch specialistische zorg, geestelijke gezondheidszorg en wijkverpleging zijn afspraken gemaakt over de inzet van e-health. Ook in het preventieakkoord en het actieplan werken in de zorg worden e-health en anders werken gestimuleerd. Ze worden ingezet voor langer thuis wonen, de juiste zorg op de juiste plek en tegen eenzaamheid.

In 2020 moeten alle Nederlanders digitaal toegang hebben tot hun eigen medische gegevens. De Kamer is hierover op 21 december geïnformeerd. In 2018 is in een subsidieregeling opgesteld die ervoor zorgt dat iedereen die dat wil, op een veilige en vertrouwde manier kan beschikken over zijn gezondheidsgegevens.

Het programma Zorg van Nu is in 2018 gestart en is bedoeld om bestaande innovaties in de zorg verder te brengen. Een informatieteam, dat onder meer zorginstellingen en onderwijsbeurzen bezoekt, speelt daarbij – net als een website – een belangrijke rol. Doel is mensen het gebruik van e-health te laten ervaren, waardoor kennis wordt vergoot en positieve ervaringen worden gedeeld.

Informatie

Door de toegenomen digitalisering in de zorg en daarmee het toegenomen belang van informatieveiligheid staat cybersecurity hoog op de agenda. VWS ondersteunt de zorgsector hierbij in toenemende mate. Het Computer Emergency response Team voor de Zorg (Z-CERT) is opgericht en in 2018 officieel van start gegaan. Er zijn juridische kaders gemaakt en er is financiële ondersteuning voor Z-CERT. Ook ondersteunt VWS de uitvoering van het door de koepels opgestelde actieplan verhoging bewustzijn veiligheid patiëntgegevens.

De Kamer is geïnformeerd over de brede internationale ontwikkelingen die het zorginformatiebeleid (kunnen) beïnvloeden en de wijze waarop de Nederlandse prioriteiten daarin vertegenwoordigd en bewerkstelligd worden (TK 27 529, nr. 160).

Om het zorgveld te ondersteunen bij de implementatie van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (de AVG) is er sinds mei van dit jaar de AVG-Helpdesk voor Zorg, Welzijn en Sport. Een initiatief voor en door inmiddels ruim 20 de koepelorganisaties uit de zorg, het sociaal domein en de sport, in samenwerking met VWS. De AVG-Helpdesk presenteert vragen en antwoorden op het gebied van privacy in de praktijk en biedt steeds meer ervaringen en best practices.

4. Veilig opgroeien, gezond leven en blijven

Veilig opgroeien

In 2018 hebben we ons ingezet voor het veilig opgroeien van kinderen en jongeren. Dit is onder meer gedaan vanuit 3 programma’s.

Het programma Zorg voor de Jeugd richt zich op het merkbaar en meetbaar beter maken van de jeugdhulp en het programma Geweld Hoort Nergens Thuis richt zich op het eerder signaleren en stoppen van kindermishandeling. Het programma Kansrijke Start richt zich op de fysieke en mentale gezondheid van kinderen tijdens de eerste 1.000 dagen. Met deze drie programma’s willen we bereiken dat kinderen en jongeren gezond en veilig opgroeien, altijd de juiste hulp en ondersteuning krijgen, en dat ze een veilige thuissituatie hebben.

Verlengde pleegzorg

De pleegzorgstandaard is in 2018 verlengd van 18 tot 21 jaar. Hierdoor kunnen pleegkinderen bij de overgang naar volwassenheid langer rekenen op de steun van een pleeggezin. Gemeenten hebben hiervoor meer geld ontvangen.

Transformatiebudget en fonds tekortgemeenten

Tolken

Het wetsvoorstel centraliseren tolkvoorzieningen auditief beperkten leef- en werkdomein, luisterlijnen en vertrouwenswerk jeugd is ingediend bij de Tweede Kamer. Dit wetsvoorstel zorgt voor centralisering van een aantal belangrijke functies, zoals de kindertelefoon, waarmee deze functies geborgd blijven.

Onbedoelde (tiener)zwangerschappen

In het regeerakkoord is vastgelegd dat het kabinet zich inzet op de preventie van onbedoelde (tiener)zwangerschappen. In afstemming met de relevante veldpartijen heeft de Staatssecretaris van VWS afgelopen najaar zijn inzet hierop in een Zevenpuntenplan geconcretiseerd. Zo wordt onder andere de bekostiging van de keuzehulpgesprekken aan de hand van kwaliteitseisen toekomstbestendig gefinancierd en wordt met medewerking van de onderwijspartijen de voorlichting op scholen versterkt.

Gezond leven

Door roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik aan te pakken kan de gezondheid van veel Nederlanders verbeteren. Daarom is op 23 november 2018 het Nationaal Preventieakkoord gesloten. Meer dan 70 partijen, (maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven, patiëntenorganisaties, zorgaanbieders, zorgverzekeraars, gemeenten, fondsen, sportverenigingen en -bonden), ondersteunen de ambities van het Nationaal Preventieakkoord en zetten zich hiervoor in. Er zijn verschillende doelen afgesproken voor de korte termijn (2020 en 2025) en ambities voor 2040. Daarmee is het Nationaal Preventieakkoord een agenda voor de toekomst.

In de strijd tegen alcoholmisbruik zijn in 2018 verschillende onderzoeken uitgevoerd. Onder meer: waar jongeren alcoholreclame tegenkomen en hoe goed bedrijven het verbod op verkoop van alcohol minderjarigen naleven (Kamerstuk 27 565, nr. 145). Het Nationaal Expertisecentrum Alcohol is gelanceerd en de cijfers van de Alcoholpoli en Veiligheid NL zijn, net als het rapport van de Gezondheidsraad naar Alcohol en hersenen, aan de Tweede Kamer gestuurd.

We vinden het belangrijk om het tabaksgebruik onder jongeren en volwassenen, met bijzondere aandacht voor zwangere vrouwen, terug te dringen. Het aantal rokers onder jongeren en volwassenen is in 2018 opnieuw gedaald. Tussen 2015 en 2017 daalde het aantal jongeren tussen 12 en 16 jaar dat maandelijks rookt van 10,6% naar 7,8%. In diezelfde periode daalde het aantal volwassen rokers van 26,3% naar 23,1%.

In 2018 is begonnen met het uitwerken van het experiment voor een gesloten cannabisketen. 6 tot 10 (middel)grote gemeenten gaan aan dit experiment meedoen. Een onafhankelijke adviescommissie heeft geadviseerd over de opzet ervan. Op basis hiervan en na diverse gesprekken is wetgeving opgesteld om het experiment mogelijk te maken. Deze wetgeving ligt op dit moment in de Tweede Kamer. Daarnaast is er een Algemene Maatregel van Bestuur opgesteld ter nadere uitwerking van de wetgeving. Deze AMvB lag tot 24 december ter openbare consultatie.

Gezond blijven

Het Rijksvaccinatieprogramma is van belang voor de volksgezondheid. Daarom zijn zes actielijnen ontwikkeld om de dalende vaccinatiegraad tegen te gaan. Daarnaast is in 2018 op basis van adviezen van de Gezondheidsraad besloten risicogroepen te vaccineren tegen het rotavirus en de maternale kinkhoestvaccinatie aan te bieden aan zwangere vrouwen. Tieners tussen de 14 tot 18 jaar kunnen sinds 2018 worden gevaccineerd tegen Meningokokken ACWY.

Ongeveer 800.000 mensen hebben last van een depressie. Toch rust er een taboe op waardoor mensen in een isolement kunnen raken en laat hulp zoeken. De campagne Hey, het is okay. Maak depressie bespreekbaar is in 2018 van start gegaan en is bedoeld om het hebben van een depressie beter bespreekbaar te maken. De campagne is onderdeel van het Meerjarenprogramma Depressiepreventie. In de loop van 2018 is de campagne op diverse manieren en momenten onder de aandacht gebracht. Eind mei 2018 zijn TV-spots uitgezonden. In juni is de campagne verbreed naar postpartum depressie.

Tot slot

In 2018 is door velen gewerkt aan kwalitatief goede, toegankelijke en betaalbare zorg. Zorg die persoonlijk is en dichterbij mensen of zelfs thuis is georganiseerd. We hebben samen met de zorg een aantal belangrijke fundamenten gelegd waarop we in 2019 met grote inzet en betrokkenheid samen gaan verder bouwen.

Realisatie beleidsdoorlichtingen

Realisatie beleidsdoorlichtingen

Nr	Naam artikel	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	Geheel artikel?
1	Volksgezondheid								Nee1
	Gezondheidsbescherming		X
	Ziektepreventie				X
	Gezondheidsbevordering2
	Ethiek
2	Curatieve zorg								Nee3
	Kwaliteit en veiligheid					X
	Toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg							X
	Bevordering van de werking van het stelsel					X
3	Langdurige zorg en ondersteuning								Nee4
	Participatie en zelfredzaamheid van mensen met beperkingen
	Zorg dragen voor goede en toegankelijke langdurige zorg tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten
4	Zorgbreed beleid								Nee5
	Versterking van de positie van de cliënt					X
	Opleidingen, beroepenstructuur en arbeidsmarkt						X
	Kwaliteit, transparantie en kennisontwikkeling6
	Inrichting uitvoeringsactiviteiten
	Zorg, welzijn en jeugdzorg op Caribisch Nederland					X
5	Jeugd
6	Sport en bewegen							X	Ja
7	Oorlogsgetroffenen en Herinnering WO II								Ja
8	Tegemoetkoming specifieke kosten								Ja

In 2018 is VWS gestart met de pilot Lerend evalueren en de Meerjarenprogramma VWS pilot 2018–2022 vervangt vanaf dat moment de artikelsgewijze beleidsdoorlichtingen. Voor de realisatie van andere onderzoeken, zie de bijlage 2 Evaluatie en onderzoek.

Pilot Lerend evalueren

VWS is in 2018 gestart met de pilot Lerend evalueren, de beleidsdoorlichtingen komen vanaf deze datum te vervallen. Het doel van de pilot is om werkende weg het inzicht in de kwaliteit van het beleid te verbeteren. De thema’s zijn complexe beleidsvraagstukken op het brede terrein van VWS. De inhoud staat centraal en wordt niet begrensd door de begrotingsindeling van VWS. Anders dan bij de huidige beleidsdoorlichtingen worden naast de betreffende uitgaven op de VWS-begroting ook – waar dat aan de orde is – de betreffende uitgaven die vallen onder het uitgavenplafond Zorg betrokken in de evaluatieonderzoeken. Voor het overzicht van het meerjarenprogramma zie Meerjarenprogramma VWS pilot 2018–2022.

In onderstaande tabel wordt aangegeven welke evaluaties zijn afgerond in 2018. Ten aanzien van de afgeronde pilots zijn de uitkomsten van de evaluatie van de Jeugdwet met de veldpartijen besproken en zijn gezamenlijk zes concrete doelen geformuleerd. De aanbevelingen van de evaluatie Zvw-pgb zijn betrokken bij de bestuurlijke afspraken voor 2019. In de resultaten van de tussenevaluatie Persoonsvolgende zorg is aangegeven voor het vervolg voort te bouwen op de resultaten van het experiment in 2017 én 2018 en de inspanningen van partijen te stimuleren en faciliteren. Als laatste worden de vervolgacties op de evaluatie Hervorming Langdurige Zorg zoveel mogelijk uitgewerkt bij de trajecten die door het kabinet in gang zijn gezet. De verbeterpunten worden opgepakt in overleg met veldpartijen.

Nr	Beleidsthema voor evaluatie	2018
Volksgezondheid en Jeugd
01	Samenhang: Wpg, Jeugdwet, Wmo
03	Preventie w.o.1
	a) Alles is gezondheid...
	b) Aanpak overgewicht jeugd
	c) Sport en bewegen in de buurt
	d) Gezond, veilig en kansrijk opgroeien
04	Rijksvaccinatieprogramma
	Jeugdwet	X
05	Transitie Autoriteit Jeugdhulp
06	Topsport
Curatieve zorg
07	De juiste zorg op de juiste plek
08	Bestuurlijke afspraken zorg
09	Geneesmiddelenvisie2
10	Zvw-pgb 2017	X
11	Wanbetalers Zvw-premie
12	Uitkomstgerichte zorg3
Langdurige zorg
13	Onafhankelijke (cliënt)ondersteuning
14	Langer thuiswonende ouderen2
15	Experimenten persoonsvolgende zorg	X
16	Goed bestuur
17	Arbeidsmarkt en opleiden
	Evaluatie Hervorming Langdurige Zorg	X
18	Eenzaamheid5
VWS-breed
02	Kennisfunctie VWS
19	Evaluatie subsidies2
Interdepartementaal: resultaten pilot
20	Evaluatie Pilot Lerend evalueren2

Overzicht van risicoregelingen

Overzicht verstrekte garanties (bedragen x € 1.000)

Artikel	Omschrijving		Uitstaande garanties 20171	Verleend 2018	Vervallen 2018	Uitstaande garanties 2018	Garantieplafond	Totaal plafond	Totaalstand risicovoorziening
2	Voorzieningen tbv De Hoogstraat	begrotingswet	8.837	0	397	8440		8.440
2	Voorzieningen tbv ziekenhuizen	1958	235.912	1.418	37.147	200.183		200.183
3	Voorzieningen tbv verpleeghuizen	financiering	11.224	0	2.323	8901		8.901
3	Voorzieningen tbv psychiatrische instellingen	1958	21.088	0	2.664	18.424		18.424
3	Voorzieningen tbv zwakzinnigen inrichtingen	1958	6.054	0	1.647	4407		4.407
3	Voorzieningen tbv overige instellingen	1958	495	0	302	193		193
3	Voorzieningen tbv instellingen gehandicapten	1958	20.319	0	2.105	18.214		18.214
3	Voorzieningen tbv zwakzinnigeninrichtingen	rijksregeling	4.561	0	434	4.128		4.128
3	Voorzieningen tbv instellingen gehandicapten	rijksregeling	61.595	0	8.400	53.195		53.195
2	Voorzieningen tbv ziekenhuizen	rijksregeling	268	0	34	235		235
3	Niet sedentaire personen		717	0	127	590		590
9	Garantie eigen risico IJsselmeerziekenhuizen/ Slotervaart		0	3.087	0	3.087		3.087
Totaal			371.070	4.505	55.580	319.997	0	319.997

Toelichting

De verstrekte garanties uit de tabel komen voort uit drie aparte regelingen: de Garantieregeling inrichtingen voor gezondheidszorg 1958, de Rijksregeling Dagverblijven voor gehandicapten inzake erkenning, subsidiëring, verlening van garanties en toezicht uit 1971 en de Rijksregeling Gezinsvervangende Tehuizen voor gehandicapten, ook uit 1971. De betreffende regelingen dateren uit een tijd dat de overheid een expliciete verantwoordelijkheid had voor bouw en spreiding van intramurale zorgvoorzieningen.

De Rijksgarantieregelingen zijn gesloten voor nieuwe gevallen waardoor het financiële risico van VWS door reguliere en vervroegde aflossing van de uitstaande leningen geleidelijk wordt afgebouwd. De laatste rijksgegarandeerde lening loopt af in 2043. Het monitoren van de instellingen aan wie een rijksgarantie verstrekt is, alsmede van de leningen, wordt sinds 2004 in mandaat uitgevoerd door het Waarborgfonds voor de Zorgsector (WFZ) namens de Minister van VWS (Besluit van 17 december 2003, Stcrt. 2004, nr. 7, blz. 11).

Overzicht verstrekte garantie (bedragen x € 1.000)

Artikel	Omschrijving	Uitstaande garanties 2017	Verlenen 2018	Vervallen 2018	Uitstaande garanties 2018	Garantieplafond	Totaal plafond	Totaal stand risicovoorziening
2	GO Cure	23.314	0	21.186	2.128		2.128	0
TOTAAL		23.314	0	21.186	2.128		2.128	0

Toelichting

De tijdelijke regeling Garantie Ondernemingsfinanciering Curatieve Zorg (GO Cure) is in het kader van de kredietcrisis ingesteld om de bouw in de gezondheidszorg te stimuleren. Ziekenhuizen, categorale instellingen, geestelijke gezondheidszorg en zelfstandige behandelcentra hebben tot en met 2012 gebruik kunnen maken van de regeling. Bij de GO Cure heeft de overheid garanties verstrekt voor 50% van een nieuwe banklening vanaf € 1,5 miljoen tot € 50 miljoen, met een maximale looptijd van 8 jaar. De verstrekte garanties lopen af in 2020. De GO Cure maakt deel uit van de bredere Garantieregeling Ondernemingsfinanciering (GO) die wordt uitgevoerd door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), onderdeel van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. De cijfermatige gegevens van de GO Cure zijn daarom eveneens opgenomen onder de GO regeling in het jaarverslag van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat.

Overzicht achterborgstellingen (bedragen x € 1.000.000)

Omschrijving	2017	2018
Achterborgstelling	7.572,8	7.099,9
Bufferkapitaal	280,7	285,6
Obligo	227,2	213,0

Toelichting

Het Ministerie van VWS is achterborg voor het Waarborgfonds voor de Zorgsector (WFZ). Het totaalbedrag aan uitstaande verplichtingen is, volgens informatie van het WFZ, € 7.099,9 miljoen. Dit bedrag is de uitstaande restschuld per 2018. VWS staat daadwerkelijk borg, indien het risicovermogen van het WFZ en de obligoverplichting van 3% van het restant geborgde leningen van de deelnemers tezamen niet voldoende is om het WFZ aan zijn verplichtingen jegens geldgevers te laten voldoen. Via renteloze leningen van VWS aan het WFZ wordt in die situatie invulling gegeven aan het borg staan.

Staat voor de Volksgezondheid en Zorg en monitor van VWS

Staat van Volksgezondheid en Zorg

De Staat van Volksgezondheid en Zorg (www.staatvenz.nl) presenteert sinds 2016 actuele en eenduidige cijfers over de verschillende domeinen van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS): volksgezondheid, zorg, maatschappelijke ondersteuning en jeugd. Ook sport komt aan bod, voor zover het samenhangt met volksgezondheid en zorg. Hiermee kan het beleid van VWS worden gevolgd en verantwoord. De Staat van Volksgezondheid en Zorg wordt gemaakt door een kennisconsortium met onder andere RIVM, Nivel, SCP en CBS, onder regie van het RIVM en met VWS als opdrachtgever.

Het maken van de Staat van VenZ is een dynamisch proces. De kerncijfers van de Staat VenZ vormen een dynamische basis en kunnen worden aangevuld om duiding, een goed beeld en meer inzicht te krijgen.

VWS monitor

De VWS-monitor bevat (maatschappelijke) doelstellingen met indicatoren voor de verschillende levensfasen en heeft een signalerende werking. Het doel van de monitor is meer inzicht te krijgen in de gesteldheid van de Nederlandse gezondheidszorg. Via https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-volksgezondheid-welzijn-en-sport/kerncijfers-gezondheidszorg is het overzicht te vinden met daarin de meest actuele cijfers en tijdreeksen van de gekozen indicatoren. De bron voor deze indicatoren is de Staat van Volksgezondheid en Zorg. De keuze van indicatoren vindt daarom plaats in overleg met het samenwerkingsverband voor de Staat van VenZ. Omdat het jaarverslag 2018 een spiegel is van de begroting 2018, is de tabel met enkele mogelijke voorbeelden van indicatorwaarden, referentiewaarden en trends, die wel in de begroting 2019 is opgenomen, hier niet toegevoegd.

Maatschappelijke doelstellingen

	Toegankelijkheid1	Kwaliteit2	Betaalbaarheid	Betrokken samenleving
Algemene, levensfase overstijgende thema’s	• Ondersteuning van samen beslissen door mensen meer regie te geven over hun gezondheidsgegevens en professionals te laten beschikken over de juiste informatie op het juiste moment • Zorg ook thuis kunnen laten plaatsvinden door middel van e-health • Iedereen die zorg en ondersteuning thuis ontvangt heeft de mogelijkheid om via een beeldscherm 24 uur per dag met een zorgverlener te communiceren	• Bijdragen aan een toename van de levensverwachting resp. van de levensverwachting in goed ervaren gezondheid • Lastenreductie door eenmalig registreren en meervoudig gebruik • Zorg op de juiste plek en het juiste moment kunnen laten plaatsvinden door informatie op de juiste plek en het juiste moment	• Houdbare ontwikkeling van de macro zorguitgaven • Een goed werkende en transparante verzekeringsmarkt	• Voldoende tevreden en goed toegeruste medewerkers • Bevorderen van zelf- en samenredzaamheid • Voorkómen van isolement/eenzaamheid van mensen met gezondheidsproblemen
Zorg rond de geboorte	• Optimale keuzevrijheid voor type bevalling en begeleiding • Goed geïnformeerde keuzes kunnen maken • Een gezond kind op de wereld zetten is voor iedereen betaalbaar	• Voorkomen hoge geboortesterfte • Perinatale sterfte zo laag mogelijk	• De investering in goede geboortezorg en preventie draagt bij aan voorkomen zware zorg later • Kosteneffectiviteit preventie	• Snel herstel in gezinsverband • Vroegsignalering van medische en sociale problemen • Stimuleren sociale netwerken, sport en bewegen, maatschappelijk en vrijwilligerswerk • Mensen herstellen snel en worden ook tijdens ziekteproces in staat gesteld te participeren • Stimuleren maatschappelijke participatie • Cliënten en naasten ondersteunen om laatste levensfase zo lang mogelijk in of nabij eigen sociale omgeving door te kunnen brengen • Aandacht voor voldoende vrijwilligers dat palliatieve zorg verleent • Bevorderen dat mensen met elkaar het gesprek aangaan (omtrent de invulling van de laatste levensfase) met daarin een rol voor patiënten, naasten, vrijwilligers, artsen en andere hulpverleners
Gezond blijven	• Er is een laagdrempelige ondersteuning naar behoefte • Er is goed aanbod van gezondheidsbevordering voor groepen	• Gezond en veilig opgroeien • Het bevorderen van een gezonde leefstijl
Beter worden (acute zorg én niet-acute zorg)	• De cliënt centraal: mensen kunnen bij voldoende zorgaanbieders binnen redelijke termijn terecht • Beperken stapeling eigen betalingen	• Zinnige zorg en therapietrouw • Zorg met zo min mogelijk belasting en zo veel mogelijk resultaat voor patiënt • Voorkomen van (vermijdbare) complicatie zoals vermijdbare sterfte, onverwacht lange ligduur en heropnamen • De medicatieveiligheid vergroten	• Beheersen zorgkosten per zorgsector • Doelmatige inzet van middelen • Onnodig doorbehandelen voorkomen door goede (kennis over) palliatieve zorg • Zorg in de laatste fase is doelmatig georganiseerd
Leven met een chronische ziekte en beperkingen	• De cliënt centraal: mensen kunnen bij voldoende zorgaanbieders binnen redelijke termijn terecht • Beperken stapeling eigen betalingen • Binnen 5 jaar heeft 80% van de chronisch zieken direct toegang tot bepaalde medische gegevens. Van de niet chronisch zieken is dit 40% • Van chronisch zieken en kwetsbare ouderen kan 75% binnen 5 jaar zelfstandig metingen uitvoeren	• Maatwerk gericht op participatie en zelfredzaamheid • De medicatieveiligheid te vergroten • Ervaren kwaliteit van leven
Zorg in de laatste fase	• De cliënt centraal: mensen kunnen zelf kiezen in welke omgeving zij wensen te overlijden	• De wensen van de cliënt (welke zorg en waar) staan centraal op basis van het goede gesprek (samen beslissen)

Indicatoren1

	Toegankelijkheid	Kwaliteit	Betaalbaarheid	Betrokken samenleving
Algemene, levensfase overstijgende thema’s	• Inzage medische gegevens chronisch zieken • Zelfmeting en telemonitoring	• Levensverwachting • Levensverwachting in goed ervaren gezondheid • % bevolking dat een (zeer) goede gezondheid	• Zorguitgaven op macroniveau incl. jaarlijkse groei • Aandeel BBP besteed aan zorg • Lasten per volwassene aan zorg • Overstappers zorgverzekering • Modelovereenkomsten polismarkt • Wanbetalers zorgverzekering • Percentage collectief verzekerden	• Werkgelegenheid in zorg en welzijn • Opleidingen gediplomeerden mbo, hbo, wo zorg en welzijn
Zorg rond de geboorte	• % bereik acute verloskunde binnen 45 minuten • Aantal verloskundigen	• Foetale sterfte • Neonatale sterfte • Deelname zuigelingen Rijksvaccinatieprogramma	• Kosten van zorg rond zwangerschap, bevalling en kraambed	• % deelname PSIE (zwangerschapsscreening) • % vrouwen dat op enig moment in de zwangerschap heeft gerookt
Gezond blijven	• Aantal JOGG-gemeenten (Jongeren op Gezond Gewicht, Nationaal Programma Preventie) • Aantal gezonde sportkantines • Aantal Gezonde Scholen • Aantal jongeren met jeugdhulp (met/zonder verblijf), -bescherming of -reclassering	• Vaccinatiegraad D(K)TP, BMR en HPV • % (jongeren) met overgewicht resp. dat rookt resp. alcohol drinkt resp. risicovol sociale media gebruikt	• Uitgaven aan preventie, gezondheidsbescherming en gezondheidsbevordering (VWS-begroting)	• % jongeren dat dagelijks sociaal contact heeft met familie resp. vrienden en kennissen • % deelname sport en bewegen totaal resp. naar leeftijd • % deelname screenings
Beter worden (acute zorg én niet-acute zorg)	• Wachttijden: % dat boven Treeknormen zit • % boven 15 minuten aanrijdtijden ambulances • Percentage met minimaal één keer per jaar contact met de huisarts resp. specialist resp. tandarts • Afzien van zorg vanwege de kosten	• Potentieel vermijdbare sterfte • Zorggerelateerde schade • Vermijdbare ziekenhuis-opnamen: aantal opnamen per 100.000 inwoners bij diabetes /astma/COPD/hartfalen [p.j.] • 5-jaarsoverleving kanker bij baarmoederhals-, resp. borst-, resp. dikke darmkanker) • Huisarts betrekt patiënt bij beslissingen / besteedt voldoende tijd aan patiënt / geeft patiënt gelegenheid om vragen te stellen • Zorginfecties in ziekenhuizen	• Uitgaven aan zorg per sector (GGZ, eerste lijn, MSZ) • Gebruik generieke geneesmiddelen extramuraal • De gemiddelde ligduur in ziekenhuizen • Wlz-uitgaven en -ontvangsten per sector	• Aantal mantelzorgers • Mensen met een lichamelijke beperking die betaald werk hebben • % volwassenen dat zich eenzaam voelt • % 75-plussers dat zich eenzaam voelt
Leven met een chronische ziekte en beperkingen	• Het aantal personen in zorg bij huisarts voor één resp. twee of meer chronische ziekten • Aantal mensen met een pgb • Gebruik zorg met verblijf en gebruik zonder verblijf (wijkverpleging) • Wachtlijst Wlz	• Percentage zorgverleners dat aangeeft dat de kwaliteit van zorg verleend door de eigen afdeling/team niet goed is • Aantal patiënten van 65 jaar of ouder dat vijf of meer geneesmiddelen gebruikt
Zorg in de laatste fase	• Aantal meldingen van euthanasie naar locatie • Aantal meldingen van euthanasie naar type aandoening • Aantal palliatieve sedaties door huisarts	• Aantal euthanasieverzoeken aan huisarts

4. BELEIDSARTIKELEN

Artikel 1 Volksgezondheid

A. Algemene doelstelling

Een goede volksgezondheid, waarbij mensen zo min mogelijk bloot staan aan bedreigingen van hun gezondheid én zij in gezondheid leven.

	1981	2005	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017
1. Absolute levensverwachting in jaren:
– mannen	72,7	77,2	78,8	79,2	79,1	79,4	79,9	79,7	79,9	80,11
– vrouwen	79,3	81,6	82,7	82,9	82,8	83,0	83,3	83,1	83,1	83,31
2. Waarvan jaren in goed ervaren gezondheid:
– mannen	59,9	62,5	63,9	63,7	64,7	64,6	64,9	64,6	64,9	65,0
– vrouwen	62,4	61,8	63,0	63,3	62,6	63,5	64,0	63,2	63,3	63,8

B. Rol en verantwoordelijkheid Minister

Een belangrijke beleidsopgave voor de Minister van VWS is het beschermen en bevorderen van de gezondheid van burgers. Mensen zijn in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor hun gezondheid en dienen zichzelf -indien mogelijk- te beschermen tegen gezondheidsrisico’s. De verantwoordelijkheid voor veilig voedsel en veilige producten ligt primair bij het bedrijfsleven. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), een agentschap van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), ziet namens VWS onder meer toe op de voedselveiligheid, de naleving van de Warenwet en de Tabakswet. Op het gebied van voedselveiligheid en consumenteninformatie zijn vrijwel uitsluitend Europese Verordeningen rechtstreeks van toepassing.

De Minister vervult de volgende rollen:

C. Beleidsconclusies

De in de begroting 2018 opgenomen beleidswijzigingen op het terrein van de Volksgezondheid zijn nagenoeg uitgevoerd volgens plan, zoals de totstandkoming van een nieuwe financieringswijze van de regionale centra voor prenatale screening. Verder is in 2018 gestart met het Nationaal Preventieakkoord, het Plan preventie en ondersteuning onbedoelde (tiener) zwangerschappen en het Programma Kansrijke start. Deze ambities zijn tot stand gekomen door het betrekken van verschillende organisaties, veldpartijen, disciplines en regio’s.

Nationaal Preventieakkoord

Met het Nationaal Preventieakkoord (TK 32 793 nr. 339) wordt ingezet op de thema’s roken, overgewicht (in verband met bewegen en voeding) en problematisch alcoholgebruik. Ruim 70 partijen hebben zich verbonden aan één of meer van de drie deelakkoorden. In 2040 moet er sprake zijn van een rookvrije generatie. Dit betekent dat het beleid erop is gericht om de samenleving zo in te richten dat kinderen niet meer verleid worden om te beginnen met roken en niet blootstaan aan meeroken. De doelstellingen voor 2020 richten zich op het aantal zwangeren dat rookt (van 9% naar minder dan 5%), het aantal volwassen rokers (van 23% naar maximaal 19%) en het aantal jongeren dat start met roken (van 75 jongeren per dag naar minder dan 40 per dag).

De trend uit de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) laat zien dat tot 2040, dus de komende 21 jaar, een forse toename plaatsvindt van het aantal mensen met overgewicht en obesitas. De ambitie is echter om een daling te bewerkstelligen die uitkomt op het niveau van 22 jaar geleden.

Het RIVM zal jaarlijks over de voortgang van de uitvoering van de maatregelen rapporteren en een aantal relevante leefstijlindicatoren in beeld brengen die betrekking hebben op de drie thema’s.

Onbedoelde zwangerschappen

Voor de inzet op preventie van onbedoelde (tiener)zwangerschappen is een Zevenpuntenplan geconcretiseerd (TK 32 279, nr. 123). Zo wordt onder andere de uitvoering van de keuzehulpgesprekken aan de hand van kwaliteitseisen toekomstbestendig gemaakt en wordt met medewerking van de onderwijspartijen de voorlichting op scholen versterkt.

Kansrijke start

Het programma Kansrijke start heeft tot doel om meer kinderen een kansrijke start te geven (TK 32 279, nr. 124). In Nederland heeft 14% van de kinderen een valse start bij de geboorte. Door deze valse start krijgen kinderen later vaker groei- en (psychische) ontwikkelingsproblemen, suikerziekte, hart- en vaatziekten en overgewicht en komen ze veel vaker in aanraking met jeugdhulp. De maatregelen genoemd in het actieprogramma worden in de jaren 2020 tot en met 2022 samen met betrokken partijen uitgevoerd. In het najaar 2018 is de organisatie neergezet die uitvoering gaat geven aan het actieprogramma (stuurgroep, programmateam, landelijke coalitie) en zijn de eerste acties in gang gezet (inzicht in lokale cijfers, vormen van lokale coalities en monitoring).

Nader onderzoek naar de doodsoorzaak van kinderen

In 2018 is de subsidieregeling nader onderzoek naar de doodsoorzaak van kinderen (NODOK) in opdracht van het Ministerie van VWS geëvalueerd door UMC Utrecht. Uit deze evaluatie blijkt dat in totaal 65 NODOK-procedures zijn uitgevoerd. Geconstateerd wordt dat NODOK effectief is in het achterhalen van de doodsoorzaak en dat NODOK voldoet aan het primaire doel rondom rouwverwerking. Zo wordt NODOK door ouders/gezagvoerders als belangrijk tot zeer belangrijk ervaren, zijn zij dankbaar en ervaren zij rust. Daarnaast heeft NODOK in 40% van de gevallen geleid tot verder medisch onderzoek bij gezinsleden in verband met een risico op familiaire aandoeningen. Ook wordt geconstateerd dat NODOK een bijdrage levert aan het verbeteren van de kwaliteit van zorg, omdat bij 10 van de 65 procedures tekortkomingen in de zorg voor overlijden zijn blootgelegd (TK 35 000-XVI, nr. 92). Er is dan ook besloten om de regeling ongewijzigd voort te zetten.

Vaccinaties

Jongeren Op Gezond Gewicht

In 2018 is onderzoek gedaan naar de stichting Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG, TK 34 080, nr. 4). Uit het onderzoek kwam onder andere naar voren dat de effectiviteit van de activiteiten van JOGG (nog) niet overtuigend wetenschappelijk zijn aangetoond. Gezien de relatief korte periode waarin veel gemeenten actief aan de slag zijn gegaan met de JOGG-aanpak en de eerder benoemde complexe problematiek, kan dit ook niet verwacht worden. De aanpak, zeker in (lokale) samenhang met andere programma’s als Gezonde School en Gezonde Kinderopvang, lijkt op basis van een aantal lokale resultaten wel effect te hebben. Deze goede ervaringen verdienen navolging elders. De lokale resultaten van de inzet op een gezondere omgeving, een gezonder gedrag van de jeugd en een dalend overgewicht in JOGG-gemeenten moeten nu meer en meer zichtbaar worden. Het Nationaal Preventieakkoord, dat eind 2018 gesloten is, zal hier een prominente rol in nemen.

Fipronil

Het Fipronil-incident heeft in de zomer van 2017 geleid tot veel onrust bij consumenten en heeft grote gevolgen gehad voor alle betrokken pluimveehouders. Naar aanleiding van het incident heeft de Commissie Sorgdrager het verloop van het incident geanalyseerd en aanbevelingen uitgebracht ter verbetering van de borging van voedselveiligheid. De Commissie Sorgdrager constateerde medio 2018 dat bij zowel de sector, de NVWA als de beleidsdepartementen VWS en LNV, verbeteringen nodig waren. Daarop is eind 2018 door de eiersector, de NVWA en de ministeries van VWS en LNV het Actieplan Voedselveiligheid opgesteld waarin de aanbevelingen zijn opgevolgd met verbeteracties voor alle betrokken actoren (TK 26 991, nr. 538). De acties hebben onder andere betrekking op versterking van de zelfregulering door de eiersector, de verbetering van het afhandelen van signalen en meldingen door de NVWA, een integrale weging van de bij de NVWA binnenkomende signalen, verbetering van de informatie-uitwisseling tussen de NVWA en het Openbaar Ministerie en tussen de NVWA en private partijen. Ten slotte zijn VWS en LNV in 2018 gekomen tot een gezamenlijk crisishandboek voedselveiligheid.

Internationale toetsing klinisch geneesmiddelenonderzoek

De Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek (CCMO) is met de erkende medisch-ethische toetsingscommissies (METC’s) in 2017 gestart met een pilot; een bestaande vrijwillige multinationale Europese beoordeling die sterke gelijkenis vertoont met de beoordeling onder de nieuwe wetgeving. Deze pilot liep door in 2018. Door vertraging in de realisatie van het vereiste Europese webportaal (en databank) is nog steeds onduidelijk wanneer de verordening van toepassing zal zijn, waarschijnlijk pas medio 2020. Voor multinationale studies die deels in Nederland worden uitgevoerd, is de ambitie van Nederland nog steeds om voor 25% van deze studies rapporterend lidstaat zijn.

Tegemoetkoming Q-koorts patiënten

De inrichting van de uitvoering van de tegemoetkoming Q-koorts patiënten vraagt meer tijd, omdat de verwerking van medische gegevens met grote zorgvuldigheid moet worden gedaan. De betaling van de tegemoetkoming is daarom doorgeschoven naar 2019.

D. Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

Begrotingsuitgaven (bedragen x € 1.000)

			Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Oorspronkelijk vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			614.940	625.302	600.651	713.544	650.342	655.043	– 4.701
Uitgaven			494.841	591.257	595.127	621.682	651.562	669.585	– 18.023
1. Gezondheidsbescherming			103.671	104.033	108.666	107.563	112.102	110.257	1.845
	Subsidies		1.716	2.134	2.363	3.980	6.927	8.038	– 1.111
		Uitvoering landelijke nota gezondheidsbeleid / Nationaal Programma Preventie	934	2.020	2.233	3.703	6.577	8.038	– 1.461
		Overig	782	114	130	277	350	0	350
	Opdrachten		4.600	1.227	1.647	1.894	1.730	2.146	– 416
		Aanschaf Jodiumtabletten	0	0	668	375	0	0	0
		Overig	4.600	1.227	979	1.519	1.730	2.146	– 416
	Bijdragen aan agentschappen		97.052	100.569	104.371	101.464	103.373	99.481	3.892
		Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit	77.672	79.647	80.354	81.760	83.474	81.380	2.094
		RIVM: wettelijke taken en beleidsondersteuning zorgbreed	19.024	20.526	23.726	19.704	19.429	16.101	3.274
		Overig	356	396	291	0	470	2.000	– 1.476
	Bijdragen aan ZBO's/RWT's		209	21	160	207	38	0	38
		Overig	209	21	160	207	38	0	38
	Bijdragen aan medeoverheden		94	82	125	18	34	592	– 558
		College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden	0	0	0	0	17	114	– 97
		Lokaal verbinden	0	0	0	0	0	208	– 208
		Overig	94	82	125	18	17	270	– 253
2. Ziektepreventie			321.563	416.453	417.267	439.051	460.874	484.829	– 23.955
	Subsidies		201.112	207.238	209.220	230.853	236.639	251.363	– 14.724
		Ziektepreventie	7.501	7.633	8.242	7.586	7.691	15.118	– 7.427
		RIVM: Regelingen publieke en seksuele gezondheid	193.612	199.604	200.979	205.337	211.943	210.245	1.698
		Niet Invasieve Prenatale Test (NIPT)	0	0	0	17.930	17.005	26.000	– 8.995
	Opdrachten		464	284	508	475	394	7.738	– 7.344
		(Vaccin)onderzoek	0	284	0	0	0	7.427	– 7.427
		Overig	464	0	508	475	394	311	83
	Bijdragen aan agentschappen		119.003	207.352	206.614	206.834	222.927	224.732	– 1.805
		RIVM: Opdrachtverlening Centra	119.003	207.352	206.614	206.834	222.927	224.732	– 1.805
	Bijdragen aan medeoverheden		984	1.579	925	889	914	996	– 82
		Overig	984	1.579	925	889	914	996	– 82
3. Gezondheidsbevordering			51.796	50.805	50.885	55.621	59.549	56.028	3.521
	Subsidies		33.615	33.082	33.417	38.817	42.550	35.769	6.781
		Preventie van schadelijk middelengebruik (alcohol, drugs en tabak)	1.185	1.787	2.203	9.361	9.968	8.077	1.891
		Gezonde leefstijl en gezond gewicht	9.803	10.426	12.030	15.066	17.644	13.958	3.686
		Letselpreventie	4.670	4.325	3.931	3.987	4.297	4.294	3
		Bevordering kwaliteit en toegankelijkheid zorg	4.074	4.751	5.067	6.203	5.111	5.038	73
		Bevordering van seksuele gezondheid	4.658	2.631	2.775	2.965	4.133	2.772	1.361
		Overig	9.225	9.162	7.411	1.235	1.397	1.630	– 233
	Opdrachten		3.629	3.647	3.343	3.227	3.365	4.687	– 1.322
		Heroïnebehandeling op medisch voorschrift	2.874	2.782	2.712	2.854	2.518	3.100	– 582
		Communicatie verhoging leeftijdsgrenzen alcohol en tabak	0	0	0	0	0	1.060	– 1.060
		Overig	755	865	631	373	847	527	320
	Bijdragen aan agentschappen		0	0	0	0	0	693	– 693
		Overig	0	0	0	0	0	693	– 693
	Bijdragen aan ZBO's/RWT's		0	0	0	0	0	246	– 246
		Overig	0	0	0	0	0	246	– 246
	Bijdragen aan medeoverheden		14.552	14.076	14.125	13.577	13.634	14.633	– 999
		Heroïnebehandeling op medisch voorschrift	14.552	14.076	14.125	13.577	13.634	13.559	75
		Overig	0	0	0	0	0	1.074	– 1.074
4. Ethiek			17.810	19.966	18.308	19.447	19.037	18.471	566
	Subsidies		1.331	16.573	17.197	18.363	17.383	17.421	– 38
		Abortusklinieken	0	15.705	15.913	16.543	15.675	15.755	– 80
		Beleid Medische Ethiek	1.331	868	1.284	1.820	1.708	1.666	42
	Opdrachten		132	210	79	83	41	336	– 295
		Overig	132	210	79	83	41	336	– 295
	Bijdragen aan agentschappen		2.164	1.130	1.032	1.001	1.613	714	899
		CIBG: Uitvoeringstaken medische ethiek	2.164	1.130	1.032	1.001	1.613	714	899
	Bijdragen aan ZBO's/RWT's		14.183	2.053	0	0	0	0	0
		ZiNL: Rijksbijdrage abortusklinieken	14.122	2.053	0	0	0	0	0
		Overig	61	0	0	0	0	0	0
Ontvangsten			37.511	21.221	16.001	18.716	35.248	8.403	26.845
		Bestuurlijke boetes	5.341	4.112	5.418	6.981	6.830	5.400	1.430
		Overig	32.170	17.109	10.583	11.735	28.418	3.003	25.415

E. Toelichting op de instrumenten

1. Gezondheidsbescherming

Bijdragen aan agentschappen

Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit

De Minister van VWS is opdrachtgever voor het agentschap Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). De NVWA heeft een centrale rol bij het bewaken van de veiligheid van voedsel- en consumentenproducten op grond van wettelijke normen. Hiervoor is in 2018 € 83,5 miljoen uitgegeven. Dit is € 2,1 miljoen meer dan geraamd. Dit heeft met name te maken met een tegemoetkoming in de stijging van loonkosten en extra taken samenhangend met de bestrijding van exotische muggen.

In onderstaande tabel is weergegeven hoe het aantal verloren gegane gezonde levensjaren door voedselinfecties zich ontwikkelt.

Kengetallen voedselveiligheid: Aantal verloren gezonde levensjaren ten gevolge van voedselinfecties door ziekteverwekkende micro-organismen in voedsel in Nederland; gegevens 2017

Micro-organismen	Aantal verloren gezonde levensjaren (DALY=Disability Adjusted Life Year)1
	2012	2013	2014	2015	2016	2017
Toxoplasma gondii	1.093	1.068	1.088	1.063	1.062	1.100
Campylobacter spp.	1.951	1.917	1.869	1.691	1.501	1.300
Salmonella spp.	1.486	670	649	643	757	680
S. aureus toxine	194	194	193	192	192	190
C. perfringens toxine	176	176	177	177	177	180
Norovirus	297	286	285	301	375	270
Rotavirus	161	186	78	165	88	140
B. cereus toxine	28	28	28	28	28	29
Listeria monocytogenes	94	68	191	165	310	190
STEC O157	61	61	61	61	61	61
Giardia spp.	302	29	29	29	29	29
Hepatitis-A virus	7	7	6	5	5	6
Cryptosporidium spp.	102	11	11	19	22	14
Hepatitis-E virus	34	30	732	1002	100	70
Totaal	5.623	4.732	4.735	4.640	4.708	4.200

De getallen zijn gebaseerd op het aantal jaarlijks gerapporteerde gevallen en de daarmee gepaarde ziektelast gecorrigeerd voor: i) de dekkingsgraad (indien van toepassing); ii) onderdiagnose en onderrapportage; en iii) het feit dat niet elke zieke medische zorg nodig heeft. Het berekeningsmodel voor deze getallen kent een schattingselement omdat het gebaseerd is op een aantal aannames. Daarom worden de kengetallen als afgeronde getallen weergegeven.

RIVM in verband met wettelijke taken en beleidsondersteuning zorgbreed

De opdrachtverlening inzake de programma’s aan het RIVM bedroeg in 2018 € 19,4 miljoen en is € 3,3 miljoen hoger dan oorspronkelijk geraamd. Dit als gevolg van een aantal aanvullende opdrachten waarvoor bij de eerste en tweede suppletoire begroting budget is overgeheveld naar dit instrument. Het betreft opdrachten die zijn toegevoegd aan de RIVM-programma’s Wettelijke taak Volksgezondheid en Zorg (€ 0,8 miljoen), Beleidsondersteuning Volksgezondheid en Zorg (€ 0,6 miljoen), Beleidsondersteuning Geneesmiddelen en Medische technologie (€ 1,3 miljoen) en Risicoschatting en beoordeling ten behoeve van beleid (€ 0,6 miljoen).

2. Ziektepreventie

Subsidies

Ziektepreventie

De gerealiseerde uitgaven bedragen € 7,7 miljoen. Dat is circa € 7,4 miljoen lager dan het geraamde bedrag van € 15,1 miljoen. Het verschil wordt voornamelijk veroorzaakt doordat de uitvoering van de tegemoetkoming Q-koorts patiënten meer tijd heeft gevraagd, omdat de verwerking van medische gegevens met grote zorgvuldigheid moet worden gedaan. De voor 2018 gereserveerde middelen (€ 4,8 miljoen) zijn daarom doorgeschoven naar 2019. Verder is € 1,3 miljoen overgeheveld naar artikel 3 Langdurige zorg en ondersteuning voor de uitvoering van het project Terugdringen Antibioticaresistentie (ABR) in verpleeghuizen door Vilans. Verder is € 0,2 miljoen overgeheveld naar artikel 10 voor het uitvoeren van een campagne Antimicrobiologische Resistentie (AMR) en is € 0,3 miljoen overgeboekt naar het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat voor de bijdrage aan de kosten van het Dutch Wildlife Health Centre. Tot slot is een bedrag van € 0,9 miljoen niet besteed als gevolg van lagere kosten en te laat ingediende subsidieaanvragen door verschillende partijen.

Kengetallen Deelname aan vaccinatieprogramma, bevolkingsonderzoeken en screeningen in procenten

	2005	2010	2015	2016	2017	2018
– Percentage deelname aan Rijksvaccinatieprogramma	95,8%	95,0%	94,8%	93,1%	91,2%	90,2%
– Percentage deelname aan Nationaal Programma Grieppreventie	76,9%	68,9%	50,1%	53,5%	49,9%	n.n.b.
– Percentage deelname aan Bevolkingsonderzoek borstkanker	81,7%	80,7%	77,6%	77,3%	n.n.b.	n.n.b.
– Percentage deelname aan Bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker	65,5%	64,3%	64,4%	60,3%	56,9%	n.n.b.
– Percentage deelname aan Bevolkingsonderzoek darmkanker	–	–	73,0%	73,0%	72,7%	n.n.b.
– Percentage deelname aan hielprik	99,6%	99,7%	99,3%	99,2%	99,2%	n.n.b.

Bron:

• 1. Staat van Volksgezondheid en Zorg

  Voor het verslagjaar 2018 (betreft alle vaccinaties gegeven t/m 2017) is dit percentage 90,2%. Dit betreft het percentage kinderen geboren in 2015 dat alle vaccinaties volgens het RVP-schema toegediend heeft gekregen vóór het bereiken van de leeftijd van 2 jaar. Zie ook de brief Verder met vaccineren van 19 november 2018 (TK 32 793, nr. 338 ) voor actielijnen om de vaccinatiebereidheid te vergroten.

• 2. Staat van Volksgezondheid en Zorg

  Dit kerncijfer betreft het percentage gevaccineerde personen in de groep patiënten die conform het advies van de Gezondheidsraad in aanmerking komen voor vaccinatie tegen influenza. Zie ook de brief Maatregelen griep van 10 oktober griep (TK 32 793, nr. 332 ) en Verder met vaccineren van 19 november 2018 (TK 32 793, nr. 338 ).

• 3. Staat van Volksgezondheid en Zorg

  Dit kerncijfer betreft het percentage vrouwen uit de doelgroep, dat deelneemt aan het bevolkingsonderzoek borstkanker. De doelgroep van het bevolkingsonderzoek bestaat uit vrouwen van 50 tot 75 jaar.

• 4. Staat van Volksgezondheid en Zorg

  Dit kerncijfer betreft het percentage vrouwen uit de doelgroep, dat deelneemt aan het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker. De doelgroep van dit bevolkingsonderzoek bestaat uit 30–60 jarige vrouwen.

• 5. Staat van Volksgezondheid en Zorg

  Dit kerncijfer betreft het percentage personen dat deelneemt aan het bevolkingsonderzoek dikkedarmkanker.

• 6. Staat van Volksgezondheid en Zorg

  Dit kerncijfer betreft het percentage pasgeborenen dat gescreend is.

In de tabel zijn de meest actuele kengetallen uit de staat van Volksgezondheid en Zorg opgenomen. Deze worden jaarlijks geactualiseerd.

Deze cijfers geven een goede indicatie van de ontwikkelingen op de beleidsterreinen met dien verstande dat de nadruk op geïnformeerde keuze voor deelname ligt en niet op een zo hoog mogelijk percentage. Hierbij moet in acht worden genomen dat de beschermingsgraad in de praktijk hoger ligt dan het met het deelnamepercentage weergegeven cijfer in verband met bijvoorbeeld de groepsimmuniteit.

Niet Invasieve Prenatale Test (NIPT)

Op basis van de ingediende subsidieaanvragen van de drie UMC's is het beschikbare budget bij eerste suppletoire begroting met € 8,0 miljoen neerwaarts bijgesteld. Uiteindelijk is een bedrag van € 17 miljoen aan subsidies verleend.

Opdrachten

(Vaccin)onderzoek

Bij de tweede suppletoire begroting is € 7,4 miljoen overgeboekt naar artikel 10 Apparaatsuitgaven voor het vaccinonderzoek en het onderzoek naar alternatieven voor dierproeven uitgevoerd door de Stichting Antonie van Leeuwenhoek-terrein.

3. Gezondheidsbevordering

Subsidies

Gezonde leefstijl en gezond gewicht

De uitgaven op dit instrument bedroegen €17,6 miljoen en zijn daarmee € 3,7 miljoen meer dan geraamd. In het regeerakkoord zijn middelen gereserveerd voor de verschillende acties binnen het Nationaal Preventieakkoord. Door de overboeking van deze middelen is de realisatie € 3,7 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. Deze middelen zijn onder andere ingezet voor gezonde leefstijl en gezond gewicht.

Kengetallen Gezondheidsbevordering (in procenten)1

	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
Rokers 18 jaar e.o.1	28,6	26,9	27,0	24,5	24,7	25,7	26,3	24,1	23,1	n.b.b.
Rokers laatste maand, 12–16 jaar2			16,9				10,6		7,8	n.b.b.
Alcoholgebruik laatste maand, 12–16 jaar2			37,8				25,5		25,0	n.b.b.
Cannabisgebruik laatste jaar, 12–16 jaar2			11,7				8,2		7,9	n.b.b.
Cannabisgebruik laatste jaar 18 jaar e.o.3	6,8					7,6	6,7	6,6	7,2	n.b.b.
Overgewicht 18 jaar e.o.4	46,4	47,3	47,3	47,1	47,1	49,4	49,3	49,2	48,7	n.b.b.
Overgewicht 4–18 jaar4	13,2	13,3	12,5	12,3	11,7	11,9	11,6	13,6	13,5	n.b.b.
Aantal spoedeisende hulpbehandelingen in ziekenhuizen door privéongevallen en sportblessures (x 1.000)5	640	603	599	586	512	519	507	470	477	n.b.b.

Ontvangsten

Bestuurlijke boetes

De ontvangsten bestuurlijke boetes zijn circa € 1,4 miljoen hoger uitgevallen dan geraamd. In 2016 is de hoogte van het boetebedrag voor overtredingen van de Tabakswet gestegen. Daarnaast is de NVWA stringenter gaan inspecteren en wordt vaker een boete opgelegd in plaats van eerst een waarschuwing. Deze ontwikkelingen hebben in 2018 geleid tot hogere inkomsten dan geraamd.

Overige ontvangsten

De hogere ontvangsten worden veroorzaakt door niet geraamde ontvangsten in verband met de afrekening van in 2017 betaalde voorschotten aan:

• – Het RIVM voor de uitvoering van het Nationaal Programma Grieppreventie, het Rijksvaccinatieprogramma en de Nationale Hielprik Screening (€ 5,2 miljoen);

• – De screeningsorganisaties voor de uitvoering van de bevolkingsonderzoeken op basis van de Subsidieregeling Publieke Gezondheid (€ 11,6 miljoen);

• – De Stichting Nationaal Programma Grieppreventie voor de uitvoering van het Nationaal Programma Grieppreventie op basis van de Subsidieregeling Publieke Gezondheid (€ 2,4 miljoen);

• – VUMC voor de uitvoering van de Niet invasieve preventieve test op basis van de subsidieregeling NIPT (€ 2,5 miljoen).

De oorzaken hiervan zijn een lagere vaccinatiegraad RVP en Griep en een lager deelnamepercentage bevolkingsonderzoeken dan bij de verlening vanuit was gegaan. Voorts waren de vaccinprijzen lager dan verwacht door een zorgvuldige aanbesteding.

Verder zijn middelen ontvangen in verband met de liquidatie van de Stichting Garantiefonds voor Hemofiliepatiënten. De middelen die destijds in het fonds zijn gestort zijn, vermeerderd met de ontvangen rente, hiermee geretourneerd (€ 2,9 miljoen).

Artikel 2. Curatieve Zorg

A. Algemene beleidsdoelstelling

Een kwalitatief goed, toegankelijk en betaalbaar aanbod voor curatieve zorg.

B. Rol en verantwoordelijkheid Minister

De Minister van VWS is verantwoordelijk voor een goed werkend en samenhangend stelsel voor curatieve zorg. De Zorgverzekeringswet vormt samen met de zorgbrede wetten, zoals de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg) en de Wet Toelating Zorginstellingen (WTZi) de wettelijke basis van dit stelsel. Vanuit deze verantwoordelijkheid vervult de Minister de volgende rollen:

Stimuleren:

• – Het bevorderen van de kwaliteit, (patiënt)veiligheid en innovatie in de curatieve zorg.

• – Het ondersteunen van initiatieven om de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de curatieve zorg te garanderen en/of te verbeteren. Belangrijk daarin zijn de initiatieven om te komen tot een betrouwbare en veilige informatie-uitwisseling. Het ondersteunen van initiatieven om fraude in de zorg zoveel mogelijk te voorkomen.

• – Het bevorderen van de risicosolidariteit door het systeem van risicoverevening;

• – Het bevorderen dat verzekerden beschikken over de juiste en begrijpelijke informatie om een keuze te kunnen maken voor een zorgverzekering en voor hun zorgaanbieder.

• – Het stimuleren van regionale samenwerking tussen alle zorgaanbieders om antibioticaresistentie aan te pakken.

• – Het stimuleren van de samenwerking tussen zorgaanbieders om optimale zorg te kunnen leveren door de juiste zorgverlener op de juiste plek zonder hapering.

• – Het faciliteren en ondersteunen van gemeenten en regio’s in het realiseren van een sluitende aanpak voor personen met verward gedrag.

• – Het opzetten van een gemeenschappelijk inkoopplatform ten behoeve van de inkoop van dure geneesmiddelen.

Financieren:

• – Bevorderen van de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg door het financieren van de zorguitgaven voor kinderen tot 18 jaar.

• – Het bevorderen van kwalitatief goede zorg door medefinanciering van hoogwaardig oncologisch onderzoek.

• – Het financieren van onderzoek dat gericht is op een snellere ontwikkeling van waarde toevoegende medische producten en behandelwijzen tegen aanvaardbare prijzen.

• – Het financieren van onderzoek dat bijdraagt aan kwalitatief goed gepast gebruik van genees- en hulpmiddelen.

• – Het financieren van initiatieven voor het ontwikkelen van alternatieve verdienmodellen voor geneesmiddelenontwikkeling.

• – Verbetering van de kwaliteit van de zorg door financiering van de familie- en vertrouwenspersonen in ggz-instellingen.

• – Financieren van diverse initiatieven gericht op suïcidepreventie waaronder 24/7 beschikbaarheid van acute anonieme psychische hulp.

• – Het (mede)financieren van het digitale communicatiesysteem voor de zwaailichtsector.

• – Het financieren van initiatieven die bijdragen aan een zorgvuldige orgaandonorwerving in de ziekenhuizen, het onderhouden van het donorregister en het geven van publieksvoorlichting over orgaandonatie.

• – Het financieren van bijwerkingenregistraties en onderzoek ten behoeve van het monitoren van de productveiligheid.

• – Bevorderen van de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg door het (deels) compenseren van de gederfde inkomsten van zorgaanbieders als gevolg van het verstrekken van zorg aan onverzekerde (verwarde) personen, illegalen en andere onverzekerbare vreemdelingen.

• – Het compenseren van kostencomponenten die een gelijk speelveld verstoren (risicoverevening).

• – Financieren van initiatieven op het gebied van ICT-infrastructuur ten behoeve van innovatieve zorgverlening en toegankelijkheid van gegevens voor patiënten.

Regisseren:

• – Het onderhouden van wet- en regelgeving op het gebied van geneesmiddelen, medische hulpmiddelen, lichaamsmaterialen en bloedvoorziening.

• – Het (door)ontwikkelen van productstructuren op basis waarvan onderhandelingen over bekostiging plaatsvinden.

• – Het bepalen van de normen/criteria, waaraan de registers (bijvoorbeeld het BIG-register) die worden bijgehouden om de werking van het stelsel te bevorderen, moeten voldoen.

C. Beleidsconclusies

De in de begroting 2018 opgenomen beleidswijzigingen op het terrein van curatieve zorg zijn nagenoeg uitgevoerd volgens plan. Daarnaast hebben zich, naast de nieuwe hoofdlijnakkoorden, ook onderstaande beleidswijzigingen voor gedaan.

Betaalbaarheid van de zorg

Het kabinet wil zich de komende jaren inzetten voor het verder verbeteren van de kwaliteit, betaalbaarheid en toegankelijkheid van de zorg. Daarom zijn er voor de periode 2019–2022 hoofdlijnenakkoorden gesloten voor de medisch-specialistische zorg, geestelijke gezondheidszorg, huisartsenzorg en wijkverpleging. Met deze akkoorden hebben betrokken partijen zich gecommitteerd aan een transformatie naar de juiste zorg op de juiste plek. Doel hiervan is om de komende jaren (duurdere) zorg te voorkomen, zorg te verplaatsen, de kwaliteit en doelmatigheid te verbeteren en waar zinvol traditionele zorg te vervangen door nieuwe, meer innovatieve vormen van zorg met een gelijkwaardige of betere kwaliteit. Ook over arbeidsmarkt, contractering, regeldruk, kwaliteit en transparantie, wachttijden, e-health en innovatie en zorginfrastructuur zijn afspraken gemaakt.

Zoals op 12 november 2018 per brief aan de Tweede Kamer is gemeld (TK 35 000-XVI, nr. 91), wordt ernaar gestreefd tot bestuurlijke afspraken te komen in de paramedische zorg. Gesprekken hierover vinden momenteel plaats. Hiermee wordt ook uitvoering gegeven aan de motie Ellemeet (TK 35 000-XVI, nr. 71). Bij eventuele ontwikkelingen op dit gebied zal de Kamer geïnformeerd worden.

Hulpmiddelen

De bouw van het Landelijk Implantatenregister is gerealiseerd. Dit als gevolg van de wijziging van de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) dat op 1 januari 2019 in werking is getreden, waarmee voor een grote groep hoogrisico implantaten de traceerbaarheid wordt gewaarborgd. Daarmee loopt Nederland voorop in Europa en vooruit op enkele maatregelen van de Verordening medische hulpmiddelen, welke in mei 2020 van kracht wordt. De implementatie van deze verordening is in volle gang. Vilans heeft met subsidie ondersteuning geboden aan drie platformen voor glucosemeters, continentiematerialen en stoma’s van het Bestuurlijk Overleg hulpmiddelen en het opzetten van een Kennisgemeenschap Hulpmiddelenzorg. Er zijn in 2018 twee nieuwe platformen Bestuurlijk Overleg hulpmiddelen gestart: één voor prothesen en één voor compressiehulpmiddelen. Het aantal aanvragen voor het ZonMw programma Goed gebruik hulpmiddelen overstijgt de verwachting. Dit programma stimuleert een onderzoeksinfrastructuur om doelmatigheidsonderzoek naar de (organisatie van) de hulpmiddelenzorg te bevorderen.

Onverzekerde personen met verward gedrag

In het verlengde van de aanpak personen met verward gedrag is op 1 maart 2017 de Subsidieregeling medisch noodzakelijke zorg aan onverzekerden in werking getreden. De regeling heeft ten doel financiële belemmeringen om medisch noodzakelijke zorg te verlenen weg te nemen. De subsidieregeling is per 1 maart 2018 gewijzigd, zodat voor spoedeisende zorg geen belemmeringen meer bestaan om de kosten van zorg te declareren. Eind oktober is de mogelijkheid geopend dat de regeling, met terugwerkende kracht tot 1 maart 2018, alsnog kan worden gebruikt voor declaratie van niet-spoedeisende zorg. Ondanks de verruiming van de subsidieregeling is er in 2018 beperkt gebruik gemaakt van de regeling.

Zorginstituut Nederland: Doorlichten pakket

Het Zorginstituut Nederland (ZiNL) zal jaarlijks een deel van het verzekerd pakket doorlichten (stringent pakketbeheer/systematische doorlichting pakket). Doel van dit project Zinnige Zorg is om de zorg voor de patiënt te verbeteren en onnodige kosten te vermijden. Het Zorginstituut brengt daartoe verbeterpunten in kaart (de Verbetersignalementen) en volgt de resultaten. Hiervoor is in 2018 aan het Zorginstituut aanvullend budget beschikbaar gesteld ten behoeve van de uitbreiding van personele capaciteit en onderzoek.

In 2018 zijn alle indicatiegebieden van de internationale ICD-10 lijst opgenomen in het programma Zinnige Zorg. Inmiddels zijn er zeven verbetersignalementen uitgebracht en bevinden deze zich in de implementatie- of evaluatiefase. Een voorbeeld hiervan is het verbetersignalement Perifeer arterieel vaatlijden (PAV). Een van de verbeterpunten uit dit signalement was dat professionals bij claudicatio intermittens (etalagebenen) het zogenoemde stepped care principe consequenter gaan toepassen zodat de patiënt zorg krijgt die niet zwaarder is dan nodig. Om deze stepped care benadering mogelijk te maken, is met ingang van 2017 de gesuperviseerde looptraining vanaf de eerste behandeling opgenomen in het Zvw-pakket (voorheen waren de eerste 20 behandelingen voor eigen rekening. Hiermee worden kosten voor de MSZ bespaard, oefentherapie heeft een positief effect op de gezondheidstoestand van een patiënt en het kan voorkomen dat patiënten onnodig worden blootgesteld aan operatieve ingrepen met alle risico’s van dien.

Onderstaande tabel laat zien in welke fase de verschillende onderdelen zich bevinden.

Screeningsfase Hierin wordt met de betrokken partijen gekeken welke zorg er nu wordt geleverd en voor welke onderwerpen het beter kan.	– Ziekten van botspierstelsel en bindweefsel – Bloedziekten en Immuunziekten – Gehandicaptenzorg – Infectieziekten – Ziekten van het spijsverteringsstelsel – Oor- en gehoorklachten – Ziekten van huid en onderhuid – Ziekten van het oog
Verdiepingsfase In deze fase wordt per onderwerp bepaald wat er echt beter kan en wordt met betrokken partijen besproken hoe ze dat gaan realiseren	Ademhalingsstelsel: – Zorgtraject astma – Zorgtraject COPD – Zorg voor mensen met OSAS (slaapapneu) – Implanteerbare Cardioverter-Defibrilatoren (ICD) Psychische aandoeningen: – PTSS – Psychose Stofwisseling en hormoonhuishouding: – Osteoperose Zenuwstelsel: – Lage rugklachten Zwangerschap, geboorte en gynaecologische aandoeningen: – Afwijkingen van de baarmoederhals – Bekkenbodemklachten
Implementatiefase In deze fase voeren de partijen de verbeteringen door en ondersteunt het Zorginstituut hen waar nodig	Hart, Vaat en Long: – Perifeer Arterieel Vaatlijden – Pijn op de borst (verdenking stabiele angina pectoris) Kanker: – Laatste levensfase bij mensen met ongeneeslijke darmkanker of longkanker – Zinnige nacontrole bij vrouwen behandeld voor borstkanker – Nacontrole voor patiënten met niet-melanoom huidkanker en actinische keratose
Evaluatiefase In deze laatste fase wordt gekeken of de doelen uit het verbetersignalement zijn bereikt.	Bewegingsapparaat: – Behandeling van artrose van knie en heup Kanker: – Zinnig gebruik van geneesmiddelen bij patiënten met castratierefractair prostaatcarcinoom

D. Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

Begrotingsuitgaven (bedragen x € 1.000)

			Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Oorspronkelijk vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			2.753.584	8.697.819	3.640.438	3.533.901	2.953.820	3.054.882	– 101.062
Uitgaven			2.722.717	4.614.648	4.236.316	3.735.344	3.449.505	3.523.559	– 74.054
1. Kwaliteit en veiligheid			114.608	118.505	128.572	149.906	173.812	213.790	– 39.978
	Subsidies		105.024	111.162	120.556	138.424	162.365	195.300	– 32.935
		IKNL en NKI	52.493	51.542	52.590	53.192	55.320	52.466	2.854
		Zwangerschap en geboorte	1.852	3.574	4.796	5.504	3.976	5.323	– 1.347
		Registratie en uitwisseling zorggegevens (PALGA)	3.572	3.264	3.339	3.401	3.608	3.648	– 40
		Ontsluiten patiëntgegevens ziekenhuizen				25.289	46.019	47.875	– 1.856
		Stimuleren E health en versterken inzet ICT GGZ					0	25.000	– 25.000
		Nederlandse transplantatie stichting					3.881	3.705	176
		Orgaandonatie en transplantatie	12.174	11.446	10.370	11.047	6.155	6.781	– 626
		Expertisefunctie zintuigelijk gehandicapten	0	0	21.967	22.112	22.710	21.967	743
		Antibioticaresistentie	0	0	0	3.257	6.482	10.000	– 3.518
		Basisondersteuning Research Prinses Maxima Centrum	0	0	0	0	4.114	4.114	0
		Subsidieregeling Borstvergroting transgenders	0	0	0	0	0	4.200	– 4.200
		Overig	34.933	41.336	27.494	14.622	10.100	10.221	– 121
	Opdrachten		6.743	3.855	4.611	3.434	3.107	7.510	– 4.403
		Kwaliteitsbeleid Paramedische zorg	0	0	0	0	312	1.000	– 688
		Voorwaardelijke Toelating	0	0	0	0	0	720	– 720
		Publiekscampagne orgaandonatie	0	1.461	1.157	1.585	1.841	1.800	41
		Overig	6.743	2.394	3.454	1.849	954	3.990	– 3.036
	Bijdragen aan agentschappen		2.841	3.488	3.355	7.705	6.970	7.284	– 314
		aCBG	0	0	0	0	1.769	2.700	– 931
		CIBG: Donorregister	2.744	2.746	3.035	2.759	2.896	2.440	456
		Overig	97	742	320	4.946	2.305	2.144	161
	Bijdragen aan ZBO's/RWT's		0	0	50	343	1.370	3.696	– 2.326
		Beschikbaarheid Medische producten	0	0	0	0	0	2.000	– 2.000
		Overig	0	0	50	343	1.370	1.696	– 326
2. Toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg			2.549.096	4.324.964	3.924.276	3.457.367	3.221.536	3.254.455	– 32.919
	Subsidies		12.029	14.224	22.459	22.493	30.433	41.448	– 11.015
		Sluitende aanpak verwarde personen	0	0	0	2.206	4.232	13.524	– 9.292
		Eerstelijns gezondheidscentra in VINEX-gebieden	1.331	1.314	1.532	2.063	1.761	2.000	– 239
		Kwaliteitsgelden Wijkverpleging	0	0	2.858	236	227	1.400	– 1.173
		Uitvoering wet verplichte GGZ	0	0	0	0	88	905	– 817
		Vertrouwenspersoon in de ggz	6.199	6.204	6.476	6.528	6.839	6.541	298
		Suïcidepreventie	1.561	1.854	3.154	4.186	7.026	4.040	2.986
		Overig	2.938	4.852	8.439	7.274	10.260	13.038	– 2.778
	Bekostiging		2.532.710	4.306.800	3.896.700	3.429.614	3.184.380	3.184.683	– 303
		Rijksbijdrage Zorgverzekeringsfonds voor financiering van verzekerden 18-	2.498.500	2.470.800	2.508.700	2.490.500	2.695.900	2.695.900	0
		Rijksbijdrage dempen premie ten gevolgen van HLZ	0	1.804.000	1.353.000	902.000	451.000	451.000	0
		Zorg illegalen en andere onverzekerbare vreemdelingen	33.045	32.000	35.000	37.114	37.480	37.783	– 303
		Overig	1.165	0	0	0	0	0	0
	Opdrachten		3.142	2.670	3.315	3.544	2.810	20.725	– 17.915
		Kwaliteit, veiligheid, doelmatigheid hulpmiddelen	0	0	0	194	308	3.200	– 2.892
		Tolkenvoorziening huisartsen – statushouders	0	0	0	0	56	2.805	– 2.749
		Publiekscampagne Depressie	0	0	0	0	100	1.000	– 900
		Pilot Inbedding Psychosociale zorg bij somatische aandoeningen	0	0	0	0	0	4.000	– 4.000
		Overig	3.142	2.670	3.315	3.278	2.346	9.720	– 7.374
	Bijdragen aan agentschappen		1.215	1.270	1.802	1.716	3.913	1.569	2.344
		CIBG: WPG/GVS/APG	1.215	1.270	1.802	1.716	3.913	1.569	2.344
	Bijdragen aan ZBO's/RWT's		0	0	0	0	0	6.030	– 6.030
		ZonMw: gepast gebruik genees- en hulpmiddelen	0	0	0	0	0	6.030	– 6.030
		Overig	0	0	0	0	0	0	0
3. Ondersteuning van het stelsel			59.013	171.179	183.467	128.070	54.157	55.314	– 1.157
	Subsidies		353	37.183	2.339	1.837	2.718	4.607	– 1.889
		Stichting Klachten en Geschillen Zorgverzekeringen	331	1.085	927	1.171	1.206	1.243	– 37
		Overgang integrale tarieven medisch-specialistische zorg	0	35.920	1.120	80	120	2.720	– 2.600
		Overig	22	178	292	586	1.392	644	748
	Bekostiging		4.191	0	47.750	3.430	0	0	0
		Afwikkeling algemene kas ZFW	4.191	0	47.750	3.430	0	0	0
	Inkomensoverdrachten		32.241	113.098	110.137	104.120	29.328	22.056	7.272
		Overgangsregeling FLO/VUT ouderenregeling ambulancepersoneel	32.241	25.297	25.041	23.056	24.469	21.950	2.519
		Schadevergoeding Erasmus MC	0	85.000	85.000	80.968	4.749	0	4.749
		Overig	0	2.801	96	96	110	106	4
	Opdrachten		4.014	4.746	7.358	3.162	3.199	4.544	– 1.345
		Risicoverevening	1.139	1.857	1.826	1.699	1.400	1.927	– 527
		Uitvoering zorgverzekeringstelsel	313	361	548	263	524	508	16
		Overig	2.562	2.528	4.984	1.200	1.275	2.109	– 834
	Bijdragen aan agentschappen		18.214	16.152	15.883	15.521	14.187	15.815	– 1.628
		CJIB: Onverzekerden en wanbetalers	18.214	16.152	15.883	15.521	14.187	15.815	– 1.628
	Bijdragen aan ZBO's/RWT's		0	0	0	0	4.725	4.075	650
		SVB: Onverzekerden	0	0	0	0	3.225	3.600	– 375
		Overig	0	0	0	0	1.500	475	1.025
	Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken		0	0	0	0	0	4.217	– 4.217
		JenV: Bijdrage C2000	0	0	0	0	0	4.217	– 4.217
Ontvangsten			81.998	98.455	152.126	8.905	5.701	1.053	4.648
		Wanbetalers en onverzekerden	69.681	85.785	82.640	0	0	0	0
		Overig	12.317	12.670	69.486	8.905	5.701	1.053	4.648

E. Toelichting op de instrumenten

1. Kwaliteit en veiligheid

Subsidies

Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) en Nederlands Kanker Instituut (NKI)

IKNL heeft in 2018 aanvullende subsidie ontvangen. De extra middelen zijn, in afstemming met VWS, gebruikt voor de financiering van aanvullende projecten voor palliatieve zorg en voor de ontwikkeling van een datawarehouse voor de bevolkingsonderzoeken. NKI heeft onder andere aanvullende subsidie ontvangen voor de ontwikkeling van een Biobank. De totale additionele uitgaven inclusief Overheidsbijdrage in de Arbeidskostenontwikkeling (OVA) bedragen voor 2018 € 2,9 miljoen.

Stimuleren E-health en versterken inzet ICT GGZ

Zoals vermeld in de eerste suppletoire begroting 2018 is het budget voor het Versnellingsprogramma informatie-uitwisseling patiënt en professional (VIPP) doorgeschoven naar 2020 omdat het programma later start dan voorzien. Hierdoor zijn de uitgaven € 25 miljoen lager uitgevallen dan voorzien.

Antibioticaresistentie (ABR)

Zoals vermeld in de tweede suppletoire begroting 2018 bevinden de regionale zorgnetwerken ABR zich nog in een opstartfase. De uitgaven voor antibioticaresistentie zijn mede daardoor € 3,5 miljoen lager uitgevallen dan verwacht. Naar verwachting zijn de regionale zorgnetwerken ABR vanaf 1 mei 2019 volledig operationeel.

Subsidieregeling borstprothesen transvrouwen (Subsidieregeling Borstvergroting transgenders)

Zoals vermeld in de eerste suppletoire begroting 2018 was het budget in de begroting per abuis gepresenteerd onder artikelonderdeel 1 in plaats van artikelonderdeel 2 Toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg € 4,2 miljoen. Dit is gecorrigeerd. De subsidieregeling zal later (januari 2019) in werking treden dan beoogd waardoor de kosten ook later gemaakt zullen worden. Hierdoor waren de uitgaven in 2018 (€ 4,2 miljoen) lager dan voorzien.

Opdrachten

Overig

Deze post betreft onder meer de geraamde uitgaven voor de komst naar Nederland van het Europese beoordelingsautoriteit voor de beoordeling van Geneesmiddelen (EMA) die bij de eerste suppletoire begroting zijn overgeheveld (€ 1,1 miljoen). Daarnaast zijn lagere uitgaven (€ 1,4 miljoen) gerealiseerd op opdrachten kwaliteit, transparantie en patiëntveiligheid. De rest van de onderuitputting wordt veroorzaakt door diverse kleine mutaties.

2. Toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg

Subsidies

Verwarde personen

Zoals in de tweede suppletoire begroting 2018 vermeld, is beperkt gebruik gemaakt van de subsidieregeling om medisch noodzakelijke zorg aan onverzekerde personen te verlenen. De regeling was ingezet ter ondersteuning van de aanpak van personen met verward gedrag. Het aantal aanvragen is echter achtergebleven bij de raming. Hierdoor vallen de uitgaven € 9,3 miljoen lager uit.

Suïcidepreventie

In het regeerakkoord is € 15 miljoen (2018–2021) voor suïcidepreventie opgenomen. Voor een bedrag van € 3 miljoen is in 2018 door 113Zelfmoordpreventie een plan ontwikkeld. De beoogde extra activiteiten voor 2018 zijn uitgevoerd. De totale uitgaven voor de subsidie suïcidepreventie voor 113Zelfmoordpreventie voor 2018 liggen daarmee op € 7 miljoen.

Overig

Deze post betreft een verzameling van een groot aantal uitgavenposten, met als belangrijkste een onderuitputting van € 0,3 miljoen voor het project Samen sterk zonder stigma en een onderuitputting van € 0,4 miljoen voor fair medicine. De rest van de onderuitputting wordt veroorzaakt door diverse kleine mutaties.

Bekostiging

Zorg aan illegalen en andere onverzekerbare vreemdelingen

De vergoeding voor zorgkosten voor onverzekerbare vreemdelingen en illegalen komt in 2018 uit op € 37,5 miljoen. Dit is € 0,3 miljoen lager dan begroot. Opvallend is dat de ziekenhuiskosten € 4,8 miljoen lager zijn dan in 2017 en dat de GGZ-kosten € 3 miljoen hoger zijn dan in 2017. Door een nieuwe contractronde in 2017 en de overheveling van de burgerregelingen naar het CAK is er veel aandacht geweest voor de regeling. Dit heeft ervoor gezorgd dat met name ziekenhuizen in 2017 achterstallige declaraties hebben ingediend. Dit effect valt weg in 2018. Bij de GGZ-instellingen is een piek te zien in de indiening van achterstallige declaraties in 2018.

Opdrachten

Kwaliteit, veiligheid en doelmatigheid hulpmiddelen

De uitgaven zijn voor het grootste deel op andere instrumenten gerealiseerd, zo is er een subsidie verstrekt aan Vilans (€ 0,5 miljoen) voor de informatievoorziening en richtlijnontwikkeling rond hulpmiddelen en is € 0,8 miljoen besteed aan het agentschap CIBG voor de herbouw van het Implantatenregister. Daarnaast krijgt het RIVM een agentschapsbijdrage van € 1,1 miljoen onder meer voor haar activiteiten rond hulpmiddelen zoals de ondersteuning van het meldpunt bijwerkingen implantaten. De uitgaven aan het RIVM worden verantwoord op beleidsartikel 4.

Tolkenvoorziening huisartsen – statushouders

Zoals gemeld in de tweede suppletoire begroting 2018 is er minder gebruik gemaakt van de regeling dan voorzien. Hierdoor zijn de uitgaven voor Tolkenvoorziening huisartsen – statushouders € 2,7 miljoen lager uitgevallen dan geraamd.

Pilot Inbedding Psychosociale zorg bij somatische aandoeningen

Het landelijk overleg psychosociale oncologische zorg heeft samen met de Minister van VWS besloten tot een tweejarige pilot voor het inrichten van zorg voor patiënten die kanker hebben gehad en als gevolg daarvan aanpassingsstoornissen krijgen die niet kunnen worden behandeld door een huisarts. De uitgaven (€ 4 miljoen) voor de Pilot Inbedding Psychosociale zorg bij somatische aandoeningen zijn overgeboekt naar artikel 4 waar deze uitgaven worden verantwoord.

Overig

Bijdrage aan ZBO / RWT`s

ZonMw: gepast gebruik genees- en hulpmiddelen

De uitgaven voor ZBO’s worden op artikel 4 geraamd. Voor het programma goed gebruik genees- en hulpmiddelen en het zorginstituut zijn bedragen overgeboekt naar artikel 4 waar deze uitgaven worden verantwoord.

3. Ondersteuning van het stelsel

Subsidies

Overgang integrale tarieven medisch-specialistische zorg

Zoals in de tweede suppletoire begroting 2018 is gemeld, is er in 2018 zeer beperkt gebruik gemaakt van de subsidieregeling waarmee medisch specialisten in de periode 2017–2019 worden gefaciliteerd bij de overstap naar loondienst. Hierdoor zijn de uitgaven voor de subsidieregeling € 2,6 miljoen lager uitgevallen dan begroot.

Inkomensoverdrachten

Overgangsregeling FLO/VUT ouderenregeling ambulancepersoneel

De uitgaven voor de overgangsregeling FLO/VUT ouderenregeling ambulancepersoneel zijn in 2018 € 2,5 miljoen hoger uitgevallen dan begroot als gevolg van nabetalingen over 2017.

Schadevergoeding Erasmus MC

Zoals gemeld in de tweede suppletoire begroting 2018 is bij de bepaling van de omvang van de schadevergoeding die eerder aan Erasmus MC is uitbetaald, bepaald dat Erasmus MC de schade dient te beperken door aanspraak te maken op de garantieregeling kapitaallasten bij de NZa. Hiervoor is een bedrag van € 5,9 miljoen in mindering gebracht op de schadevergoeding. Uiteindelijk is het beroep dat Erasmus MC heeft kunnen doen op de garantieregeling lager uitgevallen en is het verschil van € 4,7 miljoen conform afspraak alsnog vergoed door het Ministerie van VWS.

Opdrachten

Risicoverevening

Bijdrage aan ZBO / RWT`s

SVB: Onverzekerden

De wetgeving die de gegevensuitwisseling en daarmee de structurele opsporing van mogelijk ten onrechte verzekerde personen mogelijk moet maken, is vertraagd. De streefdatum van de inwerkingtreding is 1 januari 2020. De uitvoeringskosten van de SVB betreffen, naast de opsporing op grond van de Wet Ovoz, ook het onderzoek naar verzekering ingevolge de Wlz. In 2018 is dit onderzoek in toenemende mate uitgevoerd.

Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken

JenV: Bijdrage C2000

Zoals gemeld bij tweede suppletoire begroting zijn deze middelen overgeboekt naar het Ministerie van Justitie en Veiligheid voor de jaarlijkse VWS-bijdrage aan de exploitatiekosten C2000 (€ 4,2 miljoen).

Ontvangsten

Overig

De hogere ontvangsten in 2018 worden hoofdzakelijk veroorzaakt door afrekening van eerder verstrekte subsidievoorschotten.

Artikel 3 Langdurige zorg en ondersteuning

A. Algemene doelstelling

Een stelsel voor maatschappelijke ondersteuning en langdurige zorg dat 1. ieder mens in staat stelt om zijn leven zo lang mogelijk zelf in te vullen en 2. – wanneer dit nodig is – thuis of in een instelling kwalitatief goede ondersteuning en zorg biedt. Daarbij worden ondersteuning en zorg geboden aansluitend op informele vormen van hulp. De complexiteit van de zorgvraag en de weerbaarheid van de burger staan centraal bij het bieden van passende zorg. Er wordt gestreefd naar welbevinden en een afname van de afhankelijkheid van ondersteuning en zorg. Dit alles tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten.

In dit artikel zijn de uitgaven voor de maatschappelijke ondersteuning en langdurige zorg opgenomen.

De premie-uitgaven en -ontvangsten op het terrein van de maatschappelijke ondersteuning en langdurige zorg komen aan bod in het hoofdstuk Financieel Beeld Zorg (FBZ).

B. Rol en verantwoordelijkheid Minister

De Minister is verantwoordelijk voor een effectief en efficiënt werkend systeem van langdurige zorg en maatschappelijke ondersteuning in Nederland. Mensen die zorg en ondersteuning nodig hebben, dienen dit of thuis of in een instelling op maat en van een goede kwaliteit te krijgen.

Gemeenten dragen zorg voor de ondersteuning via de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo 2015). Het budget voor de Wmo 2015 wordt via de integratie-uitkering Sociaal domein aan gemeenten uitgekeerd. Daarnaast ontvangen gemeenten budget uit de integratie- uitkering Wmo/huishoudelijke verzorging, de decentralisatie-uitkeringen maatschappelijke opvang en vrouwenopvang en de algemene uitkering van het gemeentefonds.

C. Beleidsconclusies

In 2018 lag de focus op een merkbaar betere praktijk. De beleidswijzigingen zoals opgenomen in de begroting 2018 zijn opgepakt. Zo financiert VWS sinds 2018 de anonieme hulplijn en doventolkvoorziening, waar dit voorheen vanuit de VNG werd gedaan (TK 31 839 nr. 582). Hieronder zijn, naast de in de begroting genoemde beleidswijzigingen, ook de additionele beleidswijzigingen in 2018, voor dit artikel opgenomen.

Pact voor de Ouderenzorg

Programma Langer Thuis

Het programma Langer Thuis is in juni 2018 gelanceerd. Het programma is samen met 21 partijen die zich hieraan committeren, uitgewerkt in een plan van aanpak. Samen wordt eraan gewerkt dat ouderen in hun eigen vertrouwde omgeving zelfstandig oud kunnen worden met een goede kwaliteit van leven. In 2018 zijn onder meer de volgende resultaten geboekt:

• – Zorgverzekeraars en zorgaanbieders hebben per 1 april 2018 regionale coördinatiefuncties gerealiseerd, waardoor beschikbare capaciteit in het eerstelijnsverblijf voor elke huisarts en elk ziekenhuis in de regio inzichtelijk is.

• – Op 1 september 2018 is de Rijksbouwmeester begonnen met de Community of Practice. De community is een netwerk dat ervoor moet zorgen dat de nieuwe vormen van wonen en zorg die bedacht zijn ook echt tot stand komen.

Programma Eén tegen Eenzaamheid

Om de trend van toenemende eenzaamheid te doorbreken is dit kabinet in 2018 gestart met het programma Een tegen Eenzaamheid dat tot doel heeft eenzaamheid te signaleren en bespreekbaar te maken en eenzaamheid duurzaam aan te pakken en te doorbreken. Voor dit programma is deze kabinetsperiode € 29 miljoen beschikbaar. In 2018 is een publiekscampagne gestart om mensen alert te maken dat iedereen iets kan doen om eenzaamheid te verminderen. Twee ambassadeurs hebben lokale bestuurders gevraagd om mee te doen in de aanpak tegen eenzaamheid. In totaal 63 gemeenten, waaronder de G4- en G40-gemeenten, hebben onderschreven een lokale coalitie tegen eenzaamheid op te gaan starten. In de voortgangsrapportage van december 2018 is de laatste stand van het programma weergegeven (TK 29 538, nr. 282).

Programma Thuis in het Verpleeghuis

Het programma Thuis in het Verpleeghuis, waardigheid en trots op elke locatie van april 2018 (TK 31 765, nr. 318) heeft als doelstelling ervoor te zorgen dat er voldoende tijd, aandacht en goede zorg is voor alle bewoners van verpleeghuizen. Op die manier kunnen verpleeghuizen uitvoering geven aan het kwaliteitskader verpleeghuiszorg. Dit is een grote opdracht voor alle partijen, waarbij de verantwoordelijkheid van de zorgaanbieders en hun bestuurders voorop staat. De inzet op kwaliteitsverbetering vraagt om een andere manier van werken en organiseren: kleinschalig, vraaggericht, innovatief, met minder regels en meer vertrouwen in de zorgprofessionals. In 2018 hebben in totaal 105 locaties zich gemeld voor deelname aan Waardigheid en Trots op Locatie. Met al deze locaties wordt de doelstelling zoals opgenomen in het programma verder opgepakt

Om voldoende gemotiveerde en deskundige zorgverleners te krijgen, is in iedere regio een zorgbreed Regionaal Actieplan Aanpak Tekorten (RAAT) opgesteld. In de voorgangsrapportage van het programma (TK 31 765, nr. 345) is de Tweede Kamer geïnformeerd over de stijging van de opleidingsinspanning van verpleeghuizen van 10% in het schooljaar 2017–2018 ten opzichte van het jaar 2016–2017. Daarnaast is er een stijging bij de leerwerkplaatsen van 18% (circa 2.400 extra plaatsen) en bij hbo-verpleegkunde (vergeleken met het schooljaar 2014–2015) van bijna 80% (circa 1.400 extra plaatsen). Het aantal werknemers in de verpleeghuiszorg is in 2017 met 3% gestegen, wat overeenkomt met bijna 8.000 extra werknemers. In de eerste zes maanden van 2018 heeft deze stijging zich voortgezet met aanvullend 2%. Dit gaat om circa 5.000 extra werknemers. Verder hebben de verpleeghuizen 26.000 opleidingstrajecten ingediend voor de regeling Sectorplan Plus. Dit betekent dat meer mensen, vooral zij- en doorstromers, opgeleid worden tot zorgprofessional.

Onafhankelijke cliëntondersteuning

Dit kabinet zet in op versterking van de functie onafhankelijke cliëntondersteuning. Deze kabinetsperiode is daarvoor € 55 miljoen extra beschikbaar. In juli 2018 is de Kamer hierover geïnformeerd (TK 31 476, nr. 22). De VNG en Movisie hebben besloten om de komende jaren door te gaan met de koploperaanpak cliëntondersteuning, zodat uiteindelijk tientallen gemeenten hun beleid ten aanzien van deze functie hebben verbeterd. In het najaar van 2018 zijn veertien nieuwe koplopers geselecteerd. De koplopers fungeren op hun beurt als ambassadeur voor de doorontwikkeling van de functie in hun regio.

Mensenhandel

De middelen uit het regeerakkoord voor de aanpak van mensenhandel zijn onder meer aangewend voor methodiekontwikkeling voor minderjarige slachtoffers in de jeugdhulp en effectonderzoek van behandelprogramma’s. Voorts zijn gemeenten financieel ondersteund. Hiermee zijn projectleiders bij zowel VNG als Comensha aangesteld die bevorderen dat de functie zorgcoördinatie voor slachtoffers van mensenhandel landelijk dekkend beschikbaar komt en dat elke gemeente beleid maakt voor mensenhandel. Comensha heeft subsidie gekregen voor het verbeteren van het vermogen van medische professionals om slachtofferschap van mensenhandel te signaleren (TK 28 638, nr. 160).

Programma Onbeperkt Meedoen

Op 14 juni 2018 is het programma Onbeperkt Meedoen! gelanceerd samen met ervaringsdeskundigen, vertegenwoordigers van gemeenten en bestuurders uit diverse branches uit het Nederlandse bedrijfsleven (TK 24 170, nr. 177). Het programma geeft uitvoering aan de implementatie van het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking. De ambitie van dit programma is dat mensen met een beperking meer naar eigen wens en vermogen kunnen meedoen aan de samenleving, net als ieder ander. In 2018 zijn onder meer de volgende resultaten geboekt:

• – Er zijn 25 koplopergemeenten gestart met een lokale aanpak op het VN-verdrag. Overige gemeenten worden bij het vormen van hun aanpak actief ondersteund door de VNG.

• – Diverse branches in het bedrijfsleven hebben samen met VNO-NCW en MKB Nederland actieplannen toegankelijkheid ontwikkeld, waarmee zij hun leden tools en handvatten aanreiken om de toegankelijkheid van hun onderneming te vergroten. In een vijftal gemeenten zijn lokale ondernemers pilots toegankelijkheid in winkelgebieden gestart.

• – Met diverse partijen in de bouwsector en met de inbreng van ervaringsdeskundigen is een actieplan toegankelijkheid voor de bouw opgesteld en gepresenteerd aan de Tweede Kamer.

• – Binnen het hoger onderwijs hebben diverse universiteiten en hogescholen een intentieverklaring getekend om het VN-verdrag ook binnen hun instelling toe te passen en hiervoor in gezamenlijkheid passende maatregelen uit te werken.

Terugdringen stapelfacturen en vereenvoudiging eigen bijdrage Wmo

In 2018 zijn de voorbereidingen getroffen voor de invoering van het abonnementstarief voor eigen bijdragen Wmo per 1 januari 2019. Dit leidt tot een vereenvoudiging en beperking van de regeldruk voor zowel cliënten, gemeenten als aanbieders. Voor cliënten die een Wmo-voorziening aanvragen ontstaat vooraf inzicht in de daarmee gemoeide eigen bijdrage. Daarnaast is per 1 januari 2019 voor de vaststelling van de eigen bijdrage een aanlevertermijn van uiterlijk 28 dagen vastgesteld in regelgeving. Deze maatregel heeft tot doel dat cliënten de factuur voor eigen bijdrage zo spoedig mogelijk na het ontvangen van zorg en ondersteuning ontvangen en stapelfacturen worden voorkomen. Gemeenten en aanbieders hebben zich in 2018 hierop voorbereid.

Beschermd wonen en maatschappelijke opvang

Gemeenten werken samen met partijen in de regio aan de implementatie van het advies van de commissie Dannenberg. Eind 2018 hadden 44 regio’s een regioplan waarin zij hun visie op de ondersteuning van de mensen in beschermd wonen en de maatschappelijke opvang beschrijven (TK 29 325, nr. 95). In 2018 is de Meerjarenagenda beschermd wonen en maatschappelijke opvang vastgesteld waarmee de betrokken landelijke partijen de lokale partijen willen ondersteunen om een versnelde implementatie van de regioplannen te realiseren (TK 29 325, nr. 93).

Terugdringen administratieve lasten

In 2018 is het programma Ontregel de Zorg gestart, ook voor de onderdelen langdurige zorg, WMO en Jeugd. Bij de beleidsconclusies van artikel 4 is een passage over dit programma opgenomen.

Programma Volwaardig Leven

Op 1 oktober 2018 is voor de duur van deze kabinetsperiode het programma Volwaardig Leven van start gegaan. Het programma richt zich op cliënten met een beperking en hun naasten, waarbij vanwege de complexe problematiek of complexe situatie onvoldoende (snel) passende zorg en ondersteuning kan worden gevonden. Voor deze doelgroep wil men een structurele oplossing vinden.

Passende zorg bij een complexe zorgvraag

Mede naar aanleiding van een door de MEE-organisaties samengestelde lijst met 126 Wlz-cliënten waarvoor erg moeilijk passende zorg kon worden gevonden, hebben de regionale zorgkantoren in 2018 samen met MEE, zorgaanbieders en andere partijen voor al deze cliënten gezocht naar de best passende oplossing. Mede op basis van de opgedane kennis uit OPaz en de VWS-praktijkteams is het programma Volwaardig Leven voorbereid (TK 34 104, nr. 162).

Aanpak zorg voor kinderen met zeer ernstige verstandelijke en meervoudige beperkingen

Om het leven van kinderen met zeer ernstige verstandelijke en meervoudige beperkingen (ZEVMB) en hun gezin te verbeteren is de werkgroep Wij zien je wel opgericht (TK 34 104, nr. 162). Begin 2018 heeft de werkgroep knelpunten in kaart gebracht (zie ook: www.wijzienjewel.nl/producten). Op basis van deze bevindingen is een aanpak voor vereenvoudiging en verbetering van zorg en ondersteuning uitgewerkt. Het motto is dat gezinsleden weer kunnen leven in plaats van overleven. Eén project is bijvoorbeeld de Copiloot waarbij 50 gezinnen met een kind met ZEVMB twee jaar lang worden ondersteund door een gespecialiseerde cliënt ondersteuner (TK 24 170, nr. 179).

D. Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

Begrotingsuitgaven (bedragen x € 1.000)

			Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Oorspronkelijk vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			4.479.923	7.052.568	3.783.240	3.974.307	4.981.713	4.003.091	978.622
Uitgaven			4.560.102	3.604.436	3.708.112	3.818.740	3.908.966	3.935.770	– 26.804
1. Participatie en zelfredzaamheid van mensen met beperkingen			188.367	113.809	88.651	87.246	105.411	129.325	– 23.914
	Subsidies		34.667	31.381	26.176	25.771	24.134	44.871	– 20.737
		Movisie	8.198	8.204	7.313	7.528	7.569	7.247	322
		Volwaardig meedoen				1.778	0	0	0
		Sociale werkplaatsen	0	2.685	2.346	2.506	2.515	2.575	– 60
		Ondersteuning vrijwilligers	0	0	1.692	1.195	1.618	1.023	595
		Mezzo	3.200	3.262	3.038	2.230	2.260	2.200	60
		Zorg en ondersteuning bij onbedoelde zwangerschap	0	0	0	0	1.529	1.531	– 2
		Waardig ouder worden	0	0	0	0	250	0	250
		Opvang slachtoffers loverboys	0	0	0	0	0	0	0
		Onafhankelijke cliëntondersteuning	0	0	0	0	943	15.000	– 14.057
		Brede aanpak LVB, daklozen en zwerfjongeren	0	0	0	0	0	1.000	– 1.000
		Gratis VOG	0	0	0	0	0	0	0
		Overig	23.269	15.712	10.221	5.479	7.450	14.295	– 6.845
	Inkomensoverdrachten		87.555	20.867	0	0	0	0	0
		Mantelzorg ondersteuning	87.555	20.867	0	0	0	0	0
	Opdrachten		63.376	60.329	62.475	61.475	81.277	84.454	– 3.177
		Bovenregionaal gehandicaptenvervoer	59.648	55.645	57.736	56.908	57.187	61.854	– 4.667
		Evaluatie Wmo 2015	0	0	0	0	0	2.000	– 2.000
		Categorale opvang slachtoffers mensenhandel	0	0	1.629	1.653	0	800	– 800
		Doventolk en luisterend oor					18.348	14.267	4.081
		Waardig ouder worden					469	0	469
		Aanpak Laaggeletterdheid	0	0	456	608	456	2.000	– 1.544
		Brede aanpak LVB, daklozen en zwerfjongeren					0	1.000	– 1.000
		Gratis VOG					850	0	850
		Overig	3.728	4.684	2.654	2.306	3.967	2.533	1.434
	Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s		2.769	1.232	0	0	0	0	0
		SVB: uitvoering Regeling maatschappelijke ondersteuning	2.769	1.232	0	0	0	0	0
2. Zorgdragen voor langdurige zorg tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten			4.371.735	3.490.627	3.619.461	3.731.493	3.803.555	3.806.445	– 2.890
	Subsidies		229.472	79.651	81.685	97.605	88.693	123.669	– 34.976
		Vilans	5.315	5.158	4.754	4.832	5.175	4.754	421
		Centrum Consultatie en Expertise (CCE)	10.767	11.194	11.501	11.450	12.211	11.210	1.001
		InVoorZorg! (IVZ)	30.205	22.541	5.598	3.621	1.075	2.151	– 1.076
		Joodse en Indische instellingen	0	2.593	2.504	2.414	2.264	2.265	– 1
		Palliatieve zorg	20.977	21.163	21.556	24.263	29.991	32.691	– 2.700
		Dementie			2.460	3.510	3.412	3.412	0
		Waardigheid en trots			18.014	28.098	17.682	35.291	– 17.609
		Programma gehandicaptenzorg				2.665	4.528	4.000	528
		Kennisinfrastructuur				905	1.361	9.000	– 7.639
		Overig	162.208	17.002	15.298	15.849	10.994	18.895	– 7.901
	Bekostiging		4.136.300	3.250.000	3.382.200	3.516.700	3.602.000	3.582.900	19.100
		Bijdrage in de kosten van kortingen (BIKK)	4.136.300	3.250.000	3.382.200	3.516.700	3.602.000	3.582.900	19.100
	Inkomensoverdrachten		0	0	135	384	0	0	0
		Overig	0	0	135	384	0	0	0
	Opdrachten		3.260	4.188	3.696	4.732	7.064	3.413	3.651
		Overig	3.260	4.188	3.696	4.732	7.064	3.413	3.651
	Bijdragen aan agentschappen		2.703	2.735	2.824	0	0	0	0
		CIBG: Opdrachtgeverschap	2.703	2.735	2.824	0	0	0	0
		Overig	0	0	0	0	0	0	0
	Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s		0	154.053	148.921	112.072	105.798	96.463	9.335
		Uitvoeringskosten SVB pgb trekkingsrechten	0	76.241	77.558	50.082	40.098	36.800	3.298
		Centrum Indicatiestelling Zorg	0	77.811	71.363	61.990	65.700	59.663	6.037
		Overig	0	1	0	0	0	0	0
Ontvangsten			9.404	2.755	31.887	9.589	5.694	3.441	2.253
		Overig	9.404	2.755	31.887	9.589	5.694	3.441	2.253

E. Toelichting op de instrumenten

1. Participatie en zelfredzaamheid van mensen met beperkingen

Bovenstaand kengetal toont de participatie van thuiswonende mensen met beperkingen, ouderen en de algemene bevolking in 2017 op basis van de Notitie NIVEL Participatiecijfers 2008–2017. Het kengetal geeft inzicht in de participatie op negen deelgebieden. Het belangrijkste doel van de Participatiecijfers is het beschrijven van ontwikkelingen in de wijze en mate van maatschappelijke participatie van mensen met een lichamelijke of verstandelijke beperking, ouderen (65+) en de algemene bevolking in Nederland. Daarnaast zijn de cijfers ook bedoeld om beter zicht te krijgen op factoren die de participatie kunnen bevorderen dan wel belemmeren en op het verband tussen participatie en kwaliteit van leven.

Subsidies

Onafhankelijke cliëntondersteuning

De uitgaven voor onafhankelijke cliëntondersteuning zijn voor een deel lager dan verwacht. In 2018 is een fundament onder de aanpak gelegd. Dit fundament bestaat onder andere uit een tweetal onderzoeken naar de behoefte en het aanbod van cliëntondersteuning. Op basis van dit fundament kunnen middelen meer doelmatig en doeltreffend worden ingezet. Daarnaast heeft een overboeking naar het Gemeentefonds plaatsgevonden om het koploperprogramma van gemeenten te ondersteunen. In totaal is het budget in de tweede suppletoire begroting met € 13,8 miljoen verlaagd.

Overig

De uitgaven voor de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling in Caribisch Nederland van € 1,3 miljoen zijn met de tweede suppletoire begroting overgeboekt naar het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Daarnaast zijn er meerdere voornemens niet tot besteding gekomen, zoals die op het gebied van systeemverantwoordelijkheid en transformatie.

Opdrachten

Bovenregionaal Gehandicaptenvervoer (BRV)

Mensen met een mobiliteitsbeperking konden ook in 2018 gebruikmaken van het bovenregionaal sociaalrecreatief vervoer (ook bekend als Valys) per (deel)taxi. De totale uitgaven bedroegen € 57,2 miljoen in 2018. Dit is minder dan begroot (€ 4,7 miljoen), omdat er minder gebruik gemaakt is van het bovenregionaal vervoer. Vanwege de jaarlijkse onderbenutting van het beschikbare budget voor Valys is besloten om per 1 december 2018 het persoonlijke kilometerbudget (pkb) van de Valyspashouders met 100 kilometer te verhogen. Het jaarlijks beschikbare aantal kilometers voor pashouders is daarmee in 2019 700 kilometer. Voor pashouders met een hoog pkb is dit 2.350 kilometer.

Evaluatie Wmo 2015

Met de eerste suppletoire begroting is vanaf 2018 € 2 miljoen structureel overgeboekt naar het Sociaal Cultureel Planbureau voor de evaluatie Wmo 2015.

Doventolk en luisterend oor

Eind 2018 is er voor de uitvoering van de tolkvoorziening (€ 0,2 miljoen) en het tolkbudget leefdomein (€ 2,8 miljoen) voor het 1^e kwartaal 2019 conform de afgesloten overeenkomst met de Berengroep € 3 miljoen betaald. In de begroting was met deze afspraak geen rekening gehouden. Tevens is bij eerste suppletoire begroting € 1 miljoen vanuit het Gemeentefonds bijgeboekt.

2. Zorgdragen voor langdurige zorg tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten

Subsidies

Palliatieve zorg

Op dit onderdeel is € 2,7 miljoen minder uitgegeven. Een deel van deze uitgaven is via artikel 2 bekostigd (€ 0,6 miljoen). Daarnaast is een aantal voorgenomen uitgaven later gestart. Zo zijn de uitgaven voor de campagne voor palliatieve zorg en de ontwikkeling van een zorgplan voor de laatste levensfase doorgeschoven naar 2019.

Waardigheid en trots

Niet alle middelen die beschikbaar zijn gesteld zijn tot besteding gekomen (€ 17,6 miljoen). In de eerste- en tweede suppletoire begroting is hier melding van gemaakt. De lagere uitgaven zijn voornamelijk ontstaan doordat de activiteiten voor het stimuleringsprogramma Waardigheid en Trots op locatie later plaats vinden dan eerder voorzien. Daarnaast is tussentijds gebleken dat een deel van de middelen -door minder en goedkopere trajecten- niet nodig bleek.

Kennisinfrastructuur

Deze mutatie bestaat voornamelijk uit overhevelingen naar ZonMw. Om tot een adequate kennisinfrastructuur voor gehandicapten- en ouderenzorg te komen zijn door ZonMw twee programma’s ontwikkeld (€ 3,7 miljoen). Daarnaast is voor het programma Gewoon Bijzonder € 250.000 beschikbaar gesteld. Tevens heeft een vertraagde realisatie van uitgaven (€ 3,7 miljoen) op het terrein van kennisinfrastructuur plaatsgevonden. De vertraging doet zich met name voor bij de beleidsontwikkelingen met betrekking tot implementatie van beleid, zoals de vervaardiging van richtlijnen.

Overig

Het verschil met de begroting betreft voornamelijk overboekingen naar andere begrotingsinstrumenten, zoals de financiering van het CIZ (€ 2,1 miljoen) en technische overhevelingen naar het opdrachtenkader voor pgb (€ 3,6 miljoen) en apparaatsuitgaven (€ 1,9 miljoen).

Bekostiging

Bijdrage in de kosten van kortingen (BIKK)

De BIKK is een rijksbijdrage die is ingesteld om de lagere premie-opbrengst van de Wlz als gevolg van de grondslagverkleining van de Wlz bij de invoering van het nieuwe belastingstelsel in 2001 te compenseren (circa € 3,6 miljard). De uitgavenraming voor de BIKK is in de eerste en tweede suppletoire begroting met € 19,1 miljoen bijgesteld op basis van de ramingen van het Centraal Planbureau.

Opdrachten

Overig

De realisatie heeft voornamelijk een technische oorzaak. Tijdens de uitvoering van de begroting 2018 is de verdeling van de uitvoeringskosten inzake opdrachten en andere begrotingsinstrumenten anders uitgevallen dan eerder voorzien en geraamd (€ 3,7 miljoen).

Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s

Uitvoeringskosten SVB pgb trekkingsrechten

De uitgaven zijn € 3,3 miljoen hoger vanwege de ICT-investeringen voor de ontwikkelkosten van het Financieel Domein als onderdeel van het PGB2.0-systeem.

Centrum Indicatiestelling Zorg

Door het CIZ is € 65,7 miljoen uitgegeven. De extra uitgaven van € 6 miljoen zijn gemeld in de eerste en tweede suppletoire begroting. De additionele middelen zijn onder andere ingezet voor het creëren van extra capaciteit gericht op structurele daling van de werkvoorraad, het borgen van doorlooptijden en het verbeteren van de kwaliteitsprestaties.

Artikel 4 Zorgbreed beleid

A. Algemene doelstelling

Het scheppen van randvoorwaarden om het zorgstelsel te laten werken zodat de kwaliteit, de toegankelijkheid en de betaalbaarheid van de zorg voor de burger is gewaarborgd.

B. Rol en verantwoordelijkheid Minister

De Minister bevordert de werking van het stelsel door partijen in staat te stellen hun rol te spelen en door belemmeringen weg te nemen die een goede werking van het stelsel in de weg staan. Daar waar publieke belangen in het geding zijn die niet voldoende door (partijen in) het stelsel behartigd kunnen worden, bevordert de Minister dat deze belangen worden behartigd.

C. Beleidsconclusies

De in de begroting 2018 opgenomen beleidswijzigingen zijn in 2018 ter hand genomen zoals de positie cliënt, zie de toelichting hieronder.

Positie cliënt

De beleidsdoorlichting positie cliënt (TK 32 772, nr. 10) was aanleiding om het beleidskader subsidiëring patiënten- en gehandicaptenorganisaties meer fundamenteel te herzien. Hiertoe werd een project onder de noemer Patiëntendialoog gestart en daaruit bleek onder andere dat het financiële kader te krap was voor het werk dat pg-organisaties doen, de samenwerking over de aandoening heen onvoldoende van de grond komt en er meer aandacht nodig is voor overkoepelende thema’s en integrale aanpak (TK 29 214, nr. 75).

Innovatie en zorgvernieuwing

In januari 2018 heeft de tweede landelijke e-healthweek plaatsgevonden. De 10.000 bezoekers geven aan dat niet alleen hun kennis over e-health is vergroot, maar dat zij ook een e-healthtoepassing gaan gebruiken, zich erin gaan verdiepen of erover in gesprek gaan. Hiermee is de doelstelling van de e-healthweek bereikt. De Tweede Kamer is in februari 2018 geïnformeerd over de doelstellingen.

Tevens is vanuit VWS met middelen uit het regeerakkoord het programma Zorg van Nu gestart. Er zijn door het team 20.000 contactmomenten/gesprekken op 66 locaties geweest om bestaande innovaties in de zorg verder te brengen en zijn bestaande innovaties onder de aandacht gebracht van burgers en professionals.

Arbeidsmarkt

Op 13 maart 2018 is het actieprogramma Werken in de Zorg aan de Tweede Kamer verzonden. Het actieprogramma is voortvarend van start gegaan. Alle 28 arbeidsmarktregio’s hebben een regionaal actieplan aanpak tekorten (RAAT) en zijn hard aan de slag met de uitvoering. In 2018 is er flink ingezet op actielijn 1 Meer kiezen voor de zorg met de landelijke wervingscampagne IkZorg, met de regionale contactpunten, met de loopbaangesprekken van Sterk in je Werk (www.sterkinjewerk.nl) en de scholingsimpuls SectorplanPlus. Ook is door landelijke partijen een aanpak ontwikkeld voor een snelle instroom van zij-instromers, zoals de oriëntatiebanen in de verpleging, verzorging en thuiszorg en zijn afspraken gemaakt over bijbehorende scholing op maat. We zien dan ook positieve ontwikkelingen waar het gaat om meer kiezen voor de zorg. De werkgelegenheid is tussen het derde kwartaal van 2017 en het derde kwartaal 2018 gestegen met 28.500 personen. Dat is aanzienlijk meer dan het verwachte extra aanbod van personeel als we niets extra’s hadden gedaan (ongeveer 18.000 personen). Ook de instroom in de opleidingen voor de tekortberoepen is gestegen. Met name bij de mbo-opleiding tot verpleegkundige is de instroom in het meest recente schooljaar fors toegenomen ten opzichte van de afgelopen jaren (10.288 in schooljaar 2018/19 ten opzichte van 9.142 in schooljaar 2017/18). Bij de opleiding tot HBO-verpleegkundige zien we een lichte teruggang ten opzichte van het schooljaar 2017/2018 (7.405 in schooljaar 2018/19 ten opzichte van 7.505 in schooljaar 2017/2018), maar ligt de instroom ook fors hoger dan in de jaren daarvoor (6.000 tot 6.500 per schooljaar (TK 29 282, nr. 355)). Ondanks deze positieve ontwikkelingen blijft de uitdaging groot. De Commissie Werken in de Zorg heeft een ronde langs alle regionale actieplannen gemaakt en komt tot de bevinding dat er nog flinke stappen moeten worden gezet op de thema’s behoud, anders werken, het opschalen van onderwijsvernieuwing, het betrekken van zorgprofessionals en het besturen vanuit een gezamenlijke maatschappelijke opgave.

Kwaliteit, transparantie en kennisontwikkeling

Uitkomstgerichte zorg

Als een patiënt kan kiezen tussen verschillende behandelingen dan zijn de mogelijke uitkomsten van belang. De patiënt heeft nu nog beperkt zicht op dit soort uitkomsten. De ambitie is dat de zorg niet automatisch alles doet wat medisch mogelijk is, maar dat patiënten de behandeling wordt geboden die in hun specifieke situatie het beste is. Voor de helft van de ziektelast moet binnen vijf jaar duidelijk zijn welke invloed behandelingen voor deze aandoeningen op het leven kunnen hebben. Om deze ambities waar te maken zijn in 2018 met de sector afspraken gemaakt in het Hoofdlijnenakkoord Medisch-specialistische zorg. Daarnaast is gestart met het opbouwen van een proof of concept bij de Santeon-ziekenhuizen, waarbij praktijkervaring wordt opgedaan met het meten, verzamelen en gebruiken van zorguitkomsten en door de patiënt gerapporteerde uitkomsten ten behoeve van Samen beslissen. Met de proof of concept moet het beter mogelijk worden om het werken met uitkomsten in de zorg op te schalen.

(Ont)Regel de zorg

Mensen die in de zorg werken moeten hun tijd daadwerkelijk aan zorg kunnen besteden in plaats van aan administratieve handelingen. Voor de aanpak van regeldruk en administratieve lasten is in 2018 het programma (Ont)Regel de Zorg naar de Kamer gestuurd (TK 29 515, nr. 424). In 2018 zijn in verschillende sectoren reeds resultaten geboekt, zoals het uitbannen van de minutenregistratie in de wijkverpleging, het verminderen van het aantal indicatoren in de medisch specialistische zorg en het schrappen van het jaarlijkse aanvraagformulier voor sondevoeding. Deze en andere resultaten worden op de website www.ordz.nl toegelicht.

Zorg, welzijn en jeugdzorg Caribisch Nederland

Het doel van het beleid is om de zorg en jeugdzorg in Caribisch Nederland naar een voor Europees Nederland aanvaardbaar niveau te brengen, rekening houdend met de specifieke omstandigheden in Caribisch Nederland. Dat betekent dat VWS streeft naar kwalitatief goede, voor iedereen toegankelijke en betaalbare zorg en jeugdzorg in Caribisch Nederland. In 2018 is goede voortgang gemaakt met de professionalisering van de jeugdzorg op Caribisch Nederland. Jeugdzorg en Gezinsvoogdij Caribisch Nederland is een samenwerkingsovereenkomst met Jeugdbescherming Regio Amsterdam aangegaan, zodat in 2019 en 2020 verdere voortgang kan worden geboekt. Inzet is onder andere om het aantal pleegzorggezinnen te verhogen, zodat minder jongeren in een residentiële jeugdinstelling geplaatst hoeven te worden. Op maatschappelijke ondersteuning zijn op Bonaire in 2018 een aantal voorzieningen bijgekomen, te weten hulp in de huishouding, vervoer-op-maat, woonaanpassingen en maaltijdvoorziening (TK 35 000-XVI, nr. 6).

D. Tabel budgettaire gevolgen van beleid

Begrotingsuitgaven (bedragen x € 1.000)

			Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Oorspronkelijk vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			715.427	1.146.830	937.310	1.102.614	1.376.672	946.178	430.494
Uitgaven			697.803	873.245	879.449	995.681	1.130.063	1.094.983	35.080
1. Positie cliënt			26.045	24.556	24.859	28.518	33.931	26.110	7.821
	Subsidies		21.501	17.890	17.883	19.601	18.682	19.893	– 1.211
		Patiënten- en gehandicaptenorganisaties	21.080	17.463	17.541	18.699	18.647	19.893	– 1.246
		Overig	421	427	342	902	35	0	35
	Opdrachten		3.678	5.466	6.906	8.917	15.249	6.217	9.032
		Ondersteuning cliëntorganisaties	3.139	3.144	2.437	3.560	3.847	3.847	0
		Overig	539	2.322	4.469	5.357	11.402	2.370	9.032
	Bijdragen aan agentschappen		866	1.200	70	0	0	0	0
		Overig	866	1.200	70	0	0	0	0
2. Opleidingen, beroepenstructuur en arbeidsmarkt			253.067	389.110	393.142	438.166	502.121	512.678	– 10.557
	Subsidies		242.099	373.060	376.410	417.945	484.030	491.226	– 7.196
		Stageplaatsen zorg/Stagefonds	110.400	109.950	107.881	102.650	108.950	112.000	– 3.050
		Publieke Gezondheidszorgopleidingen	16.054	16.634	16.172	17.143	18.870	21.000	– 2.130
		Vaccinatie stageplaatsen zorg	3.869	4.504	4.086	3.851	4.461	4.700	– 239
		Opleiding tot verpleegkundig specialist/physician assistant	20.718	19.433	22.227	24.369	26.684	32.800	– 6.116
		Opleidingsplaatsen jeugd ggz			845	450	708	1.500	– 792
		Kwaliteitsimpuls personeel ziekenhuiszorg	48.353	135.468	194.024	202.867	200.151	200.000	151
		Versterking regionaal onderwijs- en arbeidsmarktbeleid	7.813	7.949	8.078	11.184	11.503	11.500	3
		Arbeidsmarktagenda (sectorbreed)					24.784	25.000	– 216
		Arbeidsmarktagenda (verpleeghuizen)					65.267	67.500	– 2.233
		Verpleegkundige vervolgopleidingen in een veranderend zorglandschap					0	8.000	– 8.000
		Overig	34.892	79.122	23.097	55.431	22.652	7.226	15.426
	Opdrachten		2.649	4.619	4.517	5.469	2.798	9.509	– 6.711
		Opleidingen & beroepenstructuur	0	0	0	0	2.254	5.000	– 2.746
		Overig	2.649	4.619	4.517	5.469	544	4.509	– 3.965
	Bijdragen aan agentschappen		8.319	11.431	12.215	14.752	15.293	10.204	5.089
		CIBG: Bijdrage voor onder andere UZI-register, BIG-register en SVB-Z	8.319	11.431	12.215	14.752	15.293	9.704	5.589
		RIVM: opleiding publiekegezondheidssector en kosten van ziekten	0	0	0	0	0	500	– 500
	Bijdragen aan ZBO's/RWT's		0	0	0	0	0	1.739	– 1.739
		ZiNL: sectie Zorgberoepen en opleidingen	0	0	0	0	0	1.739	– 1.739
3. Kwaliteit, transparantie en kennisontwikkeling			109.189	124.203	134.188	160.454	225.497	203.812	21.685
	Subsidies		5.287	7.711	13.047	20.065	31.640	40.679	– 9.039
		Nivel	5.187	5.835	5.710	5.771	5.392	5.122	270
		Programma Innovatie en zorgvernieuwing	0	0	1.770	3.839	7.813	11.857	– 4.044
		Nictiz	5.105	5.113	5.349	0	5.990	5.500	490
		Transparantie kwaliteit van zorg	0	1.805	3.784	3.006	7.203	14.750	– 7.547
		Rechtmatige zorg	0	0	0	0	1.605	1.395	210
		Overig	– 5.005	– 5.042	– 3.566	7.449	3.637	2.055	1.582
	Opdrachten		60	226	590	960	5.847	5.442	405
		Programma Innovatie en zorgvernieuwing	0	0	506	634	991	1.314	– 323
		Verminderen ervaren regeldruk	0	0	0	0	97	345	– 248
		Rechtmatige zorg	0	0	0	0	175	374	– 199
		Overig	60	226	84	326	4.584	3.409	1.175
	Bijdragen aan agentschappen		2.099	2.535	1.453	3.960	16.067	9.644	6.423
		CIBG: WTZi en JMV	845	750	774	3.790	4.057	3.790	267
		Overig	1.254	1.785	679	170	12.010	5.854	6.156
	Bijdragen aan ZBO's/RWT's		101.743	113.731	119.098	135.469	171.943	148.047	23.896
		ZonMw: programmering	101.743	113.731	119.098	135.469	170.943	148.047	22.896
		Overig	0	0	0	0	1.000	0	1.000
4. Inrichten uitvoeringsactiviteiten			220.856	227.614	214.965	241.637	237.149	233.654	3.495
	Subsidies		426	80	0	0	6.334	0	6.334
		Duurzaamheid zorg	426	80	0	0	6.334	0	6.334
	Opdrachten		4.411	2.526	186	424	605	456	149
		Uitvoering Wtcg	169	156	172	0	0	0	0
		Overig	4.242	2.370	14	424	605	456	149
	Bijdragen aan ZBO's/RWT's		216.019	225.008	214.779	241.213	228.710	233.168	– 4.458
		CAK	102.156	100.916	87.335	135.381	117.534	120.844	– 3.310
		NZa	47.120	52.756	54.821	55.585	59.468	58.755	713
		Zorginstituut Nederland	62.928	67.738	70.016	47.313	49.463	50.749	– 1.286
		CSZ	2.923	2.700	2.500	2.500	2.245	2.820	– 575
		Overig	892	898	107	434	0	0	0
	Bijdragen aan medeoverheden		0	0	0	0	1.500	0	1.500
		Overig	0	0	0	0	1.500	0	1.500
	Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken		0	0	0	0	0	30	– 30
		EZ: ACM	0	0	0	0	0	0	0
		Overig	0	0	0	0	0	30	– 30
5. Zorg, welzijn en jeugdzorg op Caribisch Nederland			87.895	106.717	110.954	125.422	131.365	118.729	12.636
	Subsidies		21	0	0	0	0	0	0
		Overig	21	0	0	0	0	0	0
	Bekostiging		87.874	106.717	110.954	125.422	131.365	118.729	12.636
		Zorg en welzijn	87.874	106.717	110.954	121.978	131.365	118.729	12.636
		Overig	0	0	0	3.444	0	0	0
6. Voorkomen oneigenlijk gebruik en aanpak fraude			748	1.044	1.341	1.486	0	0	0
	Subsidies		494	444	1.028	1.384	0	0	0
		Overig	494	444	1.028	1.384	0	0	0
	Opdrachten		254	600	313	102	0	0	0
		Overig	254	600	313	102	0	0	0
Ontvangsten			32.300	36.609	11.375	90.082	85.356	68.860	16.496
		Wanbetalers en onverzekerden	0	0	0	72.646	74.939	64.002	10.937
		Overig	32.300	36.609	11.375	17.436	10.417	4.858	5.559

E. Toelichting op de instrumenten

1. Positie cliënt

Opdrachten

Campagnebudget communicatie

Het verschil van de realisatie 2018 en de oorspronkelijk vastgestelde begroting 2018 bedraagt € 9 miljoen. In de eerste suppletoire begroting is onder ander voor de Campagnes Nix18 en Depressie € 2,7 miljoen toegevoegd. In de tweede suppletoire begroting is voor de Campagnes Werken in de Zorg, Nix18, Zorg van Nu, Eenzaamheid, Rookvrij opgroeien in totaal € 7 miljoen toegevoegd.

2. Opleidingen, beroepenstructuur en arbeidsmarkt

Subsidies

Stageplaatsen zorg/Stagefonds

In 2017 is de verdeling van het beschikbare budget voor de subsidieregeling Stageplaatsen zorg II (€ 112 miljoen) herzien op basis van de verwachte arbeidsmarktbehoefte. Als gevolg hiervan is er voor de verpleegkundige en verzorgende opleidingen meer budget beschikbaar. Voor zorginstellingen wordt het daarmee aantrekkelijker om stageplaatsen voor deze opleidingsrichtingen aan te bieden. Deze wijziging heeft in 2018 voor het eerst effect gehad op het Stagefonds, omdat de regels voor het begin van het schooljaar vast moeten liggen. Op grond van de subsidieregeling hebben 5.302 instellingen in zorg en welzijn over studiejaar 2017–2018 voor een kleine 49.000 fte aan gerealiseerde stageplaatsen een subsidie ontvangen. Het totaal aantal gerealiseerde gesubsidieerde stageplaatsen is met bijna 2.900 fte toegenomen ten opzichte van vorig jaar. Het aantal stages voor de beroepsbegeleidende leerweg (BBL) in het mbo en voor de duale studies in het hbo zijn gestegen. De groei vindt daarmee juist plaats bij de praktijkopleidingen, daar waar dit het snelst leidt tot extra instroom en handen aan het bed. Het aantal stageplaatsen voor de beroepsopleidende leerweg (BOL) was lager dan geraamd waardoor het maximumbedrag per stage voor deze categorie bereikt werd zonder dat het budget hiervoor volledig werd uitgeput. Hierdoor kon er € 109 miljoen worden uitgekeerd vanuit het Stagefonds.

Publieke gezondheidszorgopleidingen

Het Capaciteitsorgaan raamt het aantal benodigde opleidingsplaatsen. Hierbij wordt onder andere rekening gehouden met deeltijdwerken en vroegtijdige uitstroom. De gerealiseerde opleidingsplaatsen zijn lager vastgesteld dan geraamd doordat er sprake is van te lage instroom bij de opleidingen. Ook de uitgaven zijn daarom lager vastgesteld (€ 2,1 miljoen). Met veldpartijen is een gezamenlijke aanpak in gang gezet om de instroom te verhogen.

Opleiding verpleegkundig specialist/Physician assistant

Zorgverleners moeten daar ingezet worden waar ze het beste tot hun recht komen. Nieuwe beroepsbeoefenaren zoals de verpleegkundig specialisten (vs) en physician assistants (pa) worden speciaal opgeleid om minder complexe en routinematige taken van de huisarts of de specialist over te nemen. Volgens de cijfers van het Landelijk Platform PA/VS is de instroom van 582 in studiejaar 2016–2017 gestegen naar 611 in studiejaar 2017–2018. In studiejaar 2018–2019 is de instroom gestegen naar 680. Dat betekent een benutting van het totaal aantal beschikbare opleidingsplaatsen (700) van ruim 97%. Door de iets lagere instroom in 2018 en door de financiële doorwerking van de lagere instroom in eerdere jaren is de realisatie in 2018 € 6,1 miljoen lager dan begroot.

Arbeidsmarktagenda (verpleeghuizen)

De onder Arbeidsmarktagenda (verpleeghuizen) beschikbare middelen worden ingezet via de meerjarige subsidie SectorplanPlus. Hiermee worden opleidingsplannen gericht op nieuwe instroom in de zorg ondersteund. Voor het eerste en tweede tijdvak SectorplanPlus is voor ruim € 170 miljoen aan verplichtingen aangegaan. Hiervan is in 2018 ruim 2 miljoen niet bevoorschot. Dit wordt in 2019 bevoorschot.

Verpleegkundige vervolgopleidingen in een veranderend zorglandschap

Deze middelen waren bedoeld om de CZO-opleiding tot kinderverpleegkundige extramurale zorg kostendekkend te vergoeden voor de extramurale werkgevers. Per augustus 2018 is geregeld dat de CZO-opleiding kinderverpleegkundige extramurale zorg via de beschikbaarheidsbijdrage bekostigd wordt voor extramurale werkgevers die een CZO-accreditatie hebben. Dit was mogelijk omdat de middelen van de beschikbaarheidsbijdrage voor de verpleegkundige vervolgopleidingen niet waren uitgeput. Het was daarom niet noodzakelijk om deze middelen in te zetten.

Overig

Deze post bevat onder andere instellingssubsidies aan het Capaciteitsorgaan, KNMG, KNMT, etc. Deze organisaties voeren een wettelijke taak uit. Daarnaast bevat deze post overige projectsubsidies die niet afzonderlijk zijn benoemd in de begroting.

Opdrachten

Opleidingen en beroepenstructuur

Het wetsvoorstel Wet BIG II is nog niet naar de Tweede Kamer verstuurd. Hiermee samenhangende uitgaven zijn nog niet tot besteding gekomen. Het onderzoek taakherschikking medisch specialisten naar paramedici is in 2018 aanbesteed. De betaling vindt in 2019 plaats. Ten opzichte van de begroting is € 2,7 miljoen minder uitgegeven.

Overig

In 2018 zijn met diverse partijen, waaronder het CBS, opdrachten aangegaan die pas in 2019 tot uitgaven leiden. Hierdoor vallen de uitgaven lager uit in 2018 (€ 4,0 miljoen).

Bijdrage aan agentschappen

CIBG: Bijdrage voor onder andere UZI-register, BIG-register en SVB-Z

Voor het CIBG is geconstateerd dat de begroting 2018 niet kostendekkend was. Het CIBG heeft naar aanleiding van de herijkte begroting 2018 een aanvullende bijdrage voor 2018 van € 5,6 miljoen ontvangen.

3. Kwaliteit, transparantie en kennisontwikkeling

Informatieberaad

Het Informatieberaad heeft afgelopen jaar verschillende standaarden bekrachtigd ten behoeve van betere gegevensuitwisseling in de zorg. Het gaat onder meer om eOverdracht; voor verpleegkundige overdracht tussen curatieve en langdurige zorg en om de Basisgegevensset Zorg (BGZ), een patiëntsamenvatting die voor de hele zorg bruikbaar is. In deze uitwisselingen is eenheid van taal nodig. Daartoe is toepassing van eenduidige internationale woordenboeken (SNOMED en LOINC) bekrachtigd. Ook zijn er in 2018 grote stappen gemaakt om te komen tot een open speelveld waarin keuzevrijheid uit meerdere leveranciers kan bestaan. Tussen de ziekenhuizen en hun leveranciers is onder regie van VWS een EPD-akkoord gesloten. Tot slot zijn veldpartijen ondersteund bij het komen tot realisatie van elektronische gegevensuitwisseling. Hieruit zijn ondermeer het stimuleringsprogramma OPEN voor de eerstelijn en BabyConnect voor de geboortezorg ontstaan.

Subsidies

Programma Innovatie en zorgvernieuwing

In 2018 is extra ingezet gepleegd op de inzet van de regeerakkoordmiddelen. De reguliere middelen voor subsidies zijn ingezet voor continuering van beleid. Tevens is ingezet op het voorbereiden van nieuwe voornemens waarvan de uitgaven in 2019 plaatsvinden. Dit leidt voor 2018 tot een onderbesteding van € 4 miljoen.

Transparantie kwaliteit van zorg

Een aantal acties rond Uitkomstgerichte zorg vergde een langere aanloopperiode dan voorzien. Het creëren van draagvlak in het veld is een intensief proces gebleken en de juridische vormgeving en uitwerking van (subsidie)regelingen is complex. Ook kunnen uitvoerende organisaties voor de activiteiten niet per direct capaciteit beschikbaar stellen dan wel inkopen. De € 4,2 miljoen die hierdoor niet tot besteding is gekomen, is bijna geheel (€ 4,0 miljoen) doorgeschoven naar de jaren vanaf 2019. Daarnaast zijn voor de uitvoering van activiteiten binnen dit artikelonderdeel middelen overgeheveld naar Opdrachten (€ 0,5 miljoen) en Bijdragen ZBO’s/RWT’s (ZonMw € 0,8 miljoen) en naar artikelonderdeel 4 Inrichten uitvoeringsactiviteiten (Zorginstituut Nederland € 2,0 miljoen).

Opdrachten

Overig

Voor de veilige authenticatie in de zorg is een routeringsvoorziening nodig voor het zorgdomein die de ontsluiting en het gebruik van publieke en private authenticatie- en machtigingsvoorzieningen vereenvoudigd. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) is gevraagd hiervoor een oplossing beschikbaar te stellen. Hiervoor hebben zij een bijdrage ontvangen van € 1,2 miljoen in 2018.

Bijdrage aan agentschappen

Bijdrage CIBG

In 2018 heeft het CIBG een aanvullende bijdrage ontvangen van € 1,8 miljoen voor de afrekening 2017. Vanaf maart 2017 tot en met maart 2018 was door een technische wijziging de geldigheid van een UZI-pas tijdelijk twee jaar. Het tarief voor de gebruiker is evenredig verminderd. Tevens is in 2017 het aantal geproduceerde UZI-passen achtergebleven bij de raming. De aanvullende bijdrage was nodig om de inkomstenderving over 2017 te vergoeden.

Overig

Zoals in de eerste suppletoire begroting 2018 is gemeld zijn in 2017 middelen beschikbaar gekomen voor de kosten van de doorbelasting voor het gebruik van DigiD in de zorg. Vanaf 2018 zullen alle beheer- en exploitatie kosten voor het gebruik van DigiD worden doorbelast naar gebruikers. De kosten die gemaakt worden voor het gebruik van Generieke Digitale Infrastructuur (GDI) voorzieningen in de zorgsector zoals DigiD worden niet individueel aan de gebruikers doorbelast. Het Ministerie van VWS financiert deze aan de zorg doorbelaste kosten. Hiervoor heeft bij eerste suppletoire begroting een technische mutatie van artikel 11 Nominaal en onvoorzien naar artikel 4 Zorgbreed beleid plaatsgevonden.

Bijdragen aan ZBO’s/ RWT’s

ZonMw: programmering

Conform de begroting heeft ZonMw een groot aantal projecten en onderzoeken op het gebied van gezondheid, preventie en zorg laten uitvoeren. Per saldo zijn de uitgaven € 22,9 miljoen hoger dan begroot. Hieronder valt ook het nieuwe programma Maatschappelijke Diensttijd. Dit programma wordt opgezet met een stapsgewijze aanpak om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de behoefte in de maatschappij. In 2018 zijn in de eerste pilot 41 proeftuinen gestart (circa € 15 miljoen) en voor de tweede pilot zijn 34 proeftuinen gehonoreerd; deze beginnen in 2019. Voorts is vanuit artikel 2 Curatieve Zorg een budget van € 2,0 miljoen toegevoegd voor het Programma Oncode, € 3,8 miljoen voor het Actieprogramma lokale initiatieven mensen met verward gedrag en € 1,6 miljoen voor het onderzoeksprogramma GGZ. Tot slot is vanuit artikel 3 Langdurige zorg en ondersteuning een budget van € 2,9 miljoen overgeboekt voor het programma Academische werkplaatsen ouderenzorg en € 1,2 miljoen voor het programma Langdurige zorg en ondersteuning. Aan ZonMw is in 2018 een opdracht verstrekt voor de uitvoering van voorgenoemde meerjarige programma’s.

4. Inrichten uitvoeringsactiviteiten

Subsidies

Duurzaamheid zorg

Vanuit het VWS-programma duurzame zorg is voor 2018 een subsidieregeling opgezet. Deze subsidie stimuleert zorginstellingen energiebesparende maatregelen te nemen en duurzame energie te gebruiken. Vanuit de klimaatenveloppe van het Ministerie van EZK zijn middelen beschikbaar gesteld, waarvan € 4,7 miljoen voor deze subsidieregeling is ingezet. Met het oog op de overtekening van de subsidieregeling heeft VWS € 1,6 miljoen extra beschikbaar gesteld.

Bijdragen aan ZBO’s/ RWT’s

CAK

De aan het CAK toegekende uitvoeringskosten zijn € 1,7 miljoen hoger dan in de begroting geraamd. Door een administratieve fout is echter een bedrag van € 5 miljoen niet tot betaling gekomen in 2018. Dit bedrag zal in 2019 worden nabetaald. Per saldo is daardoor sprake van een onderschrijding van € 3,3 miljoen.

5. Zorg, welzijn en jeugdzorg op Caribisch Nederland

Bekostiging

Zorg en welzijn

De zorguitgaven op Caribisch Nederland zijn € 12,6 miljoen hoger uitgevallen dan begroot. Bij eerste suppletoire begroting is het budget verlaagd met € 3,8 miljoen vanwege een gunstigere euro-dollar koersverhouding dan eerder geraamd. In de tweede suppletoire begroting is het budget met € 9,7 miljoen verhoogd als gevolg van onder andere loonbijstelling, bijstelling van het contract met het ziekenhuis op Bonaire, terugontvangsten van jeugdsubsidies, regeerakkoordmiddelen voor de preventie van en ondersteuning bij onbedoelde zwangerschappen en incidentele kosten als gevolg van orkaan Irma. Bij Slotwet zijn de uitgaven met € 6,8 miljoen hoger uitgevallen onder andere als gevolg van een aantal late facturen uit 2017 van zorgaanbieders, hogere kosten voor medische uitzendingen en een ongunstige wisselkoers in het vierde kwartaal.

6. Voorkomen oneigenlijk gebruik en aanpak fraude

Fraudebestrijding

VWS heeft in nauw overleg met zorgaanbieders, zorgverzekeraars, handhavingspartners en organisaties van patiënten en cliënten het programmaplan Rechtmatige Zorg 2018–2021 – aanpak van fouten en fraude in de zorg (TK 28 828, nr. 108) opgesteld dat op 19 april 2018 aan de Tweede Kamer is aangeboden. Dit programmaplan heeft als doel een forse vermindering van onrechtmatigheden in de zorg. Dit doen wij op drie manieren: (i) we zetten sterk in op het voorkomen van fouten en fraude, (ii) we focussen ons op vijf specifieke zorgsectoren en (iii) via wetgevingstrajecten bouwen we de juiste randvoorwaarden om fouten en fraude te voorkomen en te bestrijden.

In de eerste voortgangsrapportage Rechtmatige Zorg 2018–2021, die op 21 december 2018 aan de Tweede Kamer is aangeboden (TK 28 828, nr. 111), zijn de activiteiten en behaalde resultaten ten aanzien van de versterking van rechtmatige zorg over het afgelopen jaar nader toegelicht. Het gaat hierbij onder andere om het aanpakken van de meest voorkomende knelpunten in het registratie- en declaratieproces om fouten te voorkomen, het beter voorlichten van nieuwe toetreders over waar zij aan moeten voldoen als zij starten met het verlenen van zorg en is gewerkt aan het verbeteren van de juridische en wettelijke mogelijkheden om fraude te voorkomen en aan te pakken, bijvoorbeeld door gegevensuitwisseling beter mogelijk te maken. Deze toelichting is ook opgenomen in de Bedrijfsvoeringsparagraaf.

Ontvangsten

Wanbetalers onverzekerden

Overig

De ontvangsten zijn € 5,6 miljoen hoger uitgevallen. De belangrijkste oorzaken daarvoor zijn de volgende. Door uitval van studenten gedurende het jaar is het aantal opleidingsplaatsen tot verpleegkundig specialist, tot physician assistant en in de opleiding publieke gezondheidszorg € 1,5 miljoen lager. Daarnaast is € 2,0 miljoen ontvangen naar aanleiding van de vaststellingen van instellings- en projectsubsidies op basis van de ingediende verantwoording over 2017. Tevens is door vaststelling van de bijdrage van ZonMw over 2017 is € 1,5 miljoen ontvangen.

Artikel 5 Jeugd

A. Algemene beleidsdoelstelling

Kinderen in Nederland groeien gezond en veilig op, ontwikkelen hun talenten en doen mee aan de samenleving.

B. Rol en verantwoordelijkheid Minister

Ouders/verzorgers zijn primair verantwoordelijk voor de opvoeding en verzorging van hun kinderen. Als ouders of het ondersteunende sociale netwerk hun rol niet kunnen vervullen, is er een taak weggelegd voor de overheid om jeugdigen met hulp op maat naar een zelfstandige toekomst te leiden. Kinderen die in hun ontwikkeling worden bedreigd, moeten passende hulp krijgen en indien nodig in bescherming worden genomen.

Met de invoering van de Jeugdwet op 1 januari 2015 zijn gemeenten bestuurlijk en financieel verantwoordelijk voor de ondersteuning, hulp en zorg van jeugdigen (jeugdhulp). De Ministers van VWS en JenV zijn systeemverantwoordelijk voor het gedecentraliseerde stelsel van jeugdhulp, waaronder het wettelijk kader (de Jeugdwet).

De Minister is verantwoordelijk voor:

Stimuleren:

• – Stimuleren dat de kwaliteit en veiligheid in de jeugdhulp geborgd worden, verdere professionalisering en het stellen van kwaliteitseisen.

• – Bevorderen van een effectieve aanpak van kindermishandeling, onder andere door gemeenten in staat te stellen de werking van het stelsel voor de aanpak van kindermishandeling op lokaal en regionaal niveau te verbeteren.

• – Het stimuleren van gemeenten om de samenhang tussen beleid en uitvoering op de terreinen van zorg, school en werk te verbeteren.

• – Zorgen voor een landelijke kennisinfrastructuur voor beleidsontwikkeling en -implementatie en zorgvernieuwing en hierbij gemeenten en het veld van jeugdhulp de ruimte geven om de eigen aanpak verder te ontwikkelen.

Financieren:

• – Financieren van de gemeenten via het gemeentefonds (deelfonds sociaal domein) om hun verantwoordelijkheid voor jeugdhulp op grond van de Jeugdwet waar te maken.

• – Uitvoeren van de Regeling vergoeding bijzondere transitiekosten Jeugdwet.

• – Uitvoeren van de Subsidieregeling schippersinternaten.

Regisseren:

• – Het wettelijk kader (Jeugdwet) dat regels bevat voor de inrichting van het systeem onder andere op het gebied van toegang, kwaliteit en beleidsinformatie.

• – Bestuurlijk overleg met de relevante actoren in het jeugdstelsel gericht op het realiseren van de maatschappelijke doelen van het jeugdstelsel.

• – De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGZ) en het Ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV) zijn verantwoordelijk voor het uitvoeren van onafhankelijk toezicht op de aanbieders van jeugdhulp.

C. Beleidsconclusies

De beleidsvoornemens uit de begroting 2018 zijn naar verwachting uitgevoerd.

Vernieuwing jeugdstelsel

Om de uitvoering van het programma Zorg voor de jeugd te ondersteunen en de vernieuwing van de jeugdhulp te stimuleren is in 2018 het Transformatiefonds ingesteld. In de periode 2018–2020 is jaarlijks € 36 miljoen beschikbaar. Alle 42 jeugdhulpregio’s hebben in het najaar van 2018 meerjarige transformatieplannen opgesteld. In de Decembercirculaire Gemeentefonds 2018 is de toekenning uit het Transformatiefonds per jeugdhulpregio bekend gemaakt. Het Ondersteuningsteam Zorg voor de Jeugd (OZJ) is ingericht om vanaf 1 januari 2019 jeugdhulpregio’s actief te ondersteunen bij de vernieuwing van de jeugdhulp en de uitvoering van het programma Zorg voor de Jeugd. De Transitie Autoriteit Jeugd (TAJ) heeft haar werkzaamheden op 31 december 2018 beëindigd. De Jeugdautoriteit is ingericht om vanaf 1 januari 2019 te bemiddelen rond de inkoop van jeugdhulp en continuïteit van jeugdhulp.

Kinderen veilig

In 2018 is in navolging van het advies van de Taskforce kindermishandeling en seksueel geweld het programma Geweld hoort nergens thuis, de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling (TK 28 345, nr. 185), gestart onder gezamenlijk opdrachtgeverschap met het Ministerie van JenV en de VNG. In de periode april tot oktober 2018 is het programma gestart met het inrichten van noodzakelijke randvoorwaarden als voorbereiding. De eerste fase van het programma loopt van oktober 2018 tot mei 2019. Deze eerste fase van het programma is gericht op het opbouwen van regionale en lokale netwerken, zoals is vermeld in de voortgangsrapportage (TK 28 345, nr. 206) die 20 december 2018 is verschenen.

Om te zorgen dat de meest ernstige en structurele gevallen van kindermishandeling en huiselijk geweld in beeld zijn, is het Besluit verplichte meldcode aangepast dat 1 januari 2019 in werking is getreden. In 2018 heeft het Ministerie van VWS de beroepsgroepen die vallen onder de Wet Verplichte meldcode ondersteund bij hun voorbereiding op de inwerkingtreding van de verbeterde meldcode. De beroepsgroepen die onder de werking van de meldcode vallen hebben op grond van dit besluit afwegingskaders opgesteld en hebben subsidie ontvangen van VWS om te zorgen voor eenduidigheid van die kaders. In het afwegingskader hebben de beroepsgroepen opgenomen dat professionals ernstig en structureel geweld melden bij Veilig Thuis.

De Veilig Thuisorganisaties zullen vanaf 1 januari 2019 met deze wijziging een radarfunctie vervullen. Met meer meldingen op basis van signalen kunnen eerder verbindingen gelegd worden tussen verschillende professionals die vermoedens hebben van ernstige- en structurele onveiligheid. In 2018 zijn mede daarom de Veilig Thuisorganisaties ondersteund door VWS om meer uniforme werkwijzen te ontwikkelen en zich voor ter bereiden op deze rol (TK 28 345, nr. 206).

D. Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

Begrotingsuitgaven (bedragen x € 1.000)

			Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Oorspronkelijk vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			136.133	117.034	120.532	103.761	118.463	90.135	28.328
Uitgaven			1.545.047	110.430	97.631	110.227	117.753	90.135	27.618
1. Laagdrempelige ondersteuning bij het opvoeden en opgroeien			47.516	0	0	0	0	0	0
2. Noodzakelijke en passende zorg			1.497.532	0	0	0	0	0	0
3. Effectief en efficiënt werkend jeugdstelsel			0	110.430	97.631	110.227	117.753	90.135	27.618
	Subsidies			103.068	94.851	106.174	101.922	79.689	22.233
		Schippersinternaten		20.076	18.403	17.749	17.433	18.907	– 1.474
		Participatie		1.630	1.894	3.329	3.282	1.447	1.835
		Kennis, beleidsinformatie en kindermishandeling		8.269	10.086	9.422	10.481	18.924	– 8.443
		Jeugdhulp		56.511	22.168	27.540	19.700	21.108	– 1.408
		Transitie jeugd		16.582	42.301	48.134	51.026	19.303	31.723
	Opdrachten			3.522	1.926	2.721	14.535	8.961	5.574
		Kennis, beleidsinformatie en kindermishandeling		1.119	875	1.666	1.495	2.223	– 728
		Jeugdhulp		1.023	414	175	12.045	6.205	5.840
		Transitie jeugd		1.349	595	652	699	0	699
		Overig		31	42	228	296	533	– 237
	Bijdragen aan agentschappen			1.209	853	1.332	1.296	1.277	19
		Overig		1.209	853	1.332	1.296	1.277	19
	Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken			2.631	0	0	0	208	– 208
		Overig		2.631	0	0	0	208	– 208
Ontvangsten			24.660	11.647	42.192	10.399	7.190	4.508	2.682
		Laagdrempelige ondersteuning opvoeden en opgroeien	0	0	1.500	0	0	4.423	– 4.423
		Effectief en efficiënt werkend jeugdstelsel	0	8.099	38.964	9.842	6.903	0	6.903
		Noodzakelijke en passende zorg	15.236	3.548	1.728	557	287	85	202
		Overig	9.424	0	0	0	0	0	0

E. Toelichting op instrumenten

3. Effectief en efficiënt werkend jeugdstelsel

Subsidies

Kennis en Beleidsinformatie

In de begroting waren de middelen voor de Kindertelefoon en Vertrouwenswerk opgenomen op het instrument Subsidies Kennis en Beleidsinformatie. Deze hulplijnen zijn uiteindelijk als opdracht uitgezet op het instrument Opdrachten Jeugdhulp (zie toelichting aldaar).

Aanpak Kindermishandeling

In 2018 is de aanpak van kindermishandeling geïntensiveerd met het in april 2018 gepresenteerde programma Geweld hoort nergens thuis. Vanuit deze aanpak zijn professionals en organisaties ondersteund met voorbereidingen om vanaf 1 januari 2019 te kunnen werken met de verbeterde meldcode en is er tevens ingezet op het beter gebruik van de kindcheck.

Forensisch medische expertise is belangrijk voor de duiding van letsel en voor de eventuele bewijslast bij mishandeling. Daarom is in 2018 de eerste fase van project voor de borging van forensisch medisch expertise bij kindermishandeling financieel ondersteund en heeft het Landelijk Expertisecentrum Kindermishandeling (LECK) subsidie ontvangen.

De aanpak van kindermishandeling start met bewustwording en daarom is in 2018 geïnvesteerd in de ontwikkeling van de publiekscampagne huiselijke geweld en kindermishandeling en is met subsidie van VWS de Week tegen kindermishandeling in november 2018 mogelijk gemaakt.

In de eerste fase van de implementatie van het programma is geïnvesteerd in de opbouw van de regionale aanpak. Regionale projectleiders zijn gestart met het bijeenbrengen van alle partijen vanuit de sectoren zorg en veiligheid die moeten samenwerken om kindermishandeling effectief aan te kunnen pakken. Nog niet alle activiteiten uit het programma zijn in 2018 gestart en de daarbij behorende middelen zijn dit jaar niet allemaal uitgeput. In de voortgangsrapportage van dit programma (TK 28 345, nr. 206) is de laatste stand van zaken gemeld.

De middelen voor het programma (€ 6,5 miljoen) zijn met de eerste suppletoire begroting toegevoegd. Aan de eerste fase van het programma is uiteindelijk minder uitgegeven dan begroot. De lagere uitputting van € 4,5 miljoen is in de tweede suppletoire begroting gemeld.

Transitie Jeugd

De begroting van Transitie Jeugd is met de eerste suppletoire begroting verhoogd met € 35 miljoen, naar een bedrag van € 54,3 miljoen. Deze additionele middelen zijn gebaseerd op subsidieaanvragen die begin 2018 zijn ingediend. Totaal is er in 2018 een bedrag van € 51 miljoen aan subsidies verleend.

Opdrachten

Jeugdhulp

Op de post Jeugdhulp is € 5,8 miljoen meer uitgegeven dan begroot. Dit is te verklaren door de verschuiving van de bestedingen voor de Kindertelefoon en Vertrouwenswerk van de subsidie Kennis en Beleidsinformatie naar opdrachten Jeugdhulp. Hier was in de begroting geen rekening mee gehouden.

Ontvangsten

Effectief en efficiënt werkend jeugdstelsel

De ontvangsten omvatten de ouderbijdrage jeugdhulp en terugbetaling van subsidies. De terugbetaalde subsidies zijn in het kader van de subsidieregeling bijzondere transitiekosten Jeugdwet verstrekt als tijdelijke liquiditeitssteun en moeten daarom weer terugbetaald worden. Er is € 2,7 miljoen meer ontvangen dan begroot. Deze stijging is vrijwel geheel toe te rekenen aan de terugontvangsten tijdelijke liquiditeitssteun.

Artikel 6 Sport en bewegen

A. Algemene doelstelling

Een sportieve samenleving waarin voor iedereen passende en veilige sport- en beweegmogelijkheden aanwezig zijn en waarin uitblinken in sport wordt gestimuleerd.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het landelijk sportbeleid. Aan dit sportbeleid ligt vooral de maatschappelijke betekenis van sport ten grondslag. Sport en bewegen dragen in belangrijke mate bij aan een betere gezondheid, aan het verbeteren van leefbaarheid en veiligheid, sociale samenhang en integratie, aan het verbeteren van schoolprestaties en het verminderen van schooluitval. Daarnaast erkent de Minister de intrinsieke waarde van sport en het belang van sportevenementen. Vanuit die verantwoordelijkheid vervult de Minister de volgende rollen:

C. Beleidsconclusies

Uit de beleidsdoorlichting Sport die begin 2018 naar de Kamer is gestuurd komt naar voren dat het sport- en beweegklimaat in Nederland in het algemeen goed op orde is. Ten opzichte van andere landen zijn de voorzieningen in Nederland van hoog niveau. De aanbevelingen die zijn gedaan voor het bepalen van de doelstelling van beleid, voor het daarbij horende instrument en voor de wijze waarop de doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid bepaald kunnen worden, zijn meegenomen bij het opstellen van het Sportakkoord (TK 32 772, nr. 31). Daarnaast is binnen het sportbeleid onverminderd ingezet op de thema’s sportparticipatie, topsport, kennis en innovatie en een veilig sportklimaat om van Nederland een krachtig sportland en een sportieve samenleving te maken. Een land waar voor iedereen passende en veilige sport- en beweegmogelijkheden zijn, waar uitblinken in sport wordt gestimuleerd en waar (top)sporters en sportbestuurders het goede voorbeeld geven. De voorgenomen beleidswijzigingen uit de begroting 2018 zijn volgens planning uitgevoerd of in gang gezet.

Sportakkoord

Ruim 9,4 miljoen Nederlanders sporten iedere week, er zijn prachtige accommodaties, ruim 26.000 verenigingen, vele vrijwilligers die helpen de sport te organiseren en 6.000 sport- en beweegondernemers die hun diensten aanbieden. Deze brede basis is het fundament voor succes van de Nederlandse (top)sport. Tegelijkertijd zijn er ook zorgen. Afname van motorische vaardigheden bij kinderen, groepen mensen die nooit sporten, accommodaties die te vaak leegstaan en verenigingen die onder druk staan door minder leden en vrijwilligers. Om deze problemen aan te pakken, stond 2018 grotendeels in het teken van het sluiten van een Sportakkoord. Met het sportakkoord hebben de sport, gemeenten, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties de handen ineengeslagen om met concreet geformuleerde doelen de kracht van sport de komende jaren nog beter te kunnen benutten: om Nederland te verenigingen via sport en bewegen (TK 30 234, nr. 185).

Extra middelen regeerakkoord

Met de extra regeerakkoordmiddelen voor topsport (€ 10 miljoen), het versterken van bonden en sportverenigingen (€ 10 miljoen) en topsportevenementen (€ 5 miljoen m.i.v. 2019) is nieuw beleid opgesteld voor alle drie doeleinden (TK 34 888, nr. 2). Zo zijn in 2018 diverse extra talenttrainers aangesteld en meer embedded scientists toegevoegd aan een aantal topsportprogramma’s, zo gaan kleine bonden binnen het programma impuls versterken sportbonden een shared service center starten en is er een nieuw evenementenbeleidskader waarbinnen ook Olympische Kwalificatie Toernooien (OKT) voor financiering in aanmerking komen.

Dopingautoriteit

In 2018 is ingezet op de totstandkoming van het zelfstandig bestuursorgaan Dopingautoriteit (TK 34 543, nr. 17). Deze activiteiten vloeiden voort uit de inwerkingtreding van de Wet uitvoering antidopingbeleid (Wuab) per 1 januari 2019. De Wuab voorziet erin dat de dopingbestrijding in Nederland kan worden uitgevoerd in lijn met de geldende wet- en regelgeving op het gebied van de uitwisseling en verwerking van persoonsgegevens. Dankzij de inspanningen in 2018 heeft de Dopingautoriteit per 1 januari 2019 de bevoegdheden om het antidopingbeleid in Nederland uit te voeren.

D. Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

In verband met het sluiten van het Sportakkoord Sport verenigt Nederland is ervoor gekozen de budgetstructuur hierop aan te passen.

Begrotingsuitgaven (bedragen x € 1.000)

			Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Oorspronkelijk vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			84.715	63.971	58.865	83.088	90.689	125.320	– 34.631
Uitgaven			69.986	73.079	65.225	80.358	86.241	136.135	– 49.894
1. Passend sport- en beweegaanbod			26.825	25.144	17.388	19.010	16.238	75.553	– 59.315
	Subsidies		17.596	16.468	14.094	15.111	13.349	17.191	– 3.842
		Gehandicaptensport	2.828	3.071	1.704	1.534	1.589	1.781	– 192
		Verantwoord sporten en bewegen	2.571	2.418	100	784	784	297	487
		Sport en bewegen in de buurt	4.773	3.459	5.052	2.393	2.849	7.514	– 4.665
		Stimuleren van een veiliger sportklimaat	7.424	7.520	7.237	7.900	8.127	7.599	528
		Overig	0	0	1	2.500
	Bekostiging		9.229	8.638	3.013	3.000	2.500	2.500	0
		Compensatie van betaalde energiebelasting	9.229	8.638	13	0	0	0	0
		Energiebesparing en duurzame energie	0	0	3.000	3.000	2.500	2.500	0
	Opdrachten		0	38	281	899	389	175	214
		Sport en bewegen in de buurt	0	38	281	899	389	175	214
	Bijdragen aan medeoverheden		0	0	0	0	0	48.600	– 48.600
		Sport en bewegen in de buurt	0	0	0	0	0	48.600	– 48.600
	Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken		0	0	0	0	0	7.087	– 7.087
		Energiebesparing en verduurzaming	0	0	0	0	0	7.087	– 7.087
2. Uitblinken in sport			37.002	41.006	39.888	54.243	60.061	51.877	8.184
	Subsidies		25.533	29.783	27.774	41.775	48.186	38.602	9.584
		Topsportevenementen	4.912	6.771	4.624	9.688	6.548	7.478	– 930
		Topsportprogramma's	18.754	21.465	21.379	30.569	39.907	29.577	10.330
		Dopingbestrijding	1.866	1.547	1.771	1.518	1.731	1.547	184
	Inkomensoverdrachten		11.284	11.025	11.867	12.243	11.620	13.045	– 1.425
		Stipendiumregeling	11.284	11.025	11.867	12.243	11.620	13.045	– 1.425
	Bijdragen aan (inter)nationale organisaties		185	198	247	225	255	230	25
		Dopingbestrijding	185	198	247	225	255	230	25
3. Borgen van innovatie, kennisontwikkeling en kennisdeling			6.159	6.929	7.950	7.104	6.811	8.705	– 1.894
	Subsidies		6.041	6.626	7.890	6.923	6.587	8.334	– 1.747
		Kennis als fundament	6.041	6.626	7.890	6.923	6.587	8.334	– 1.747
	Opdrachten		63	251	7	128	169	309	– 140
		Kennis als fundament	63	251	7	128	169	309	– 140
	Bijdragen aan (inter)nationale organisaties		55	52	53	53	0	0	0
		Overig	55	52	53	53	0	0	0
	Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken		0	0	0	0	55	62	– 7
		Overig	0	0	0	0	55	62	– 7
4. Sport verenigt Nederland			0	0	0	0	3.131	0	3.131
	Subsidies		0	0	0	0	3.131	0	3.131
		Vitale sportaanbieders	0	0	0	0	2.207	0	2.207
		Topsportevenementen	0	0	0	0	517	0	517
		Overig	0	0	0	0	407	0	407
Ontvangsten			738	274	312	645	726	740	– 14
		Overig	738	274	312	645	726	740	– 14

E. Toelichting op de instrumenten

1. Passend sport- en beweegaanbod

Subsidies

Sport en bewegen in de buurt

In 2018 is aan activiteiten op het terrein van sport en bewegen in de buurt, duurzaam zwemveilig Nederland en evaluatie en monitoring € 1,7 miljoen uitgegeven. Daarnaast is op een aantal andere thema’s, zoals de Gezonde school en de Alliantie Gelijke Spelen een bijdrage verleend, en zijn hiervoor budgetten overgeheveld naar OCW en artikel 1, evenals een aantal interne herschikkingen binnen de financiële instrumenten van artikel 6 en middelen die niet tot besteding zijn gekomen (2018 in totaal € 4,7 miljoen, deels toegelicht bij de eerste suppletoire wet 2018).

Bijdragen aan medeoverheden

Sport en bewegen in de buurt

Met het programma Sport en Bewegen in de Buurt worden binnen gemeenten in Nederland buurtsportcoaches ingezet om de verbinding te leggen tussen sport en andere sectoren, waaronder onderwijs, welzijn en zorg. Totaal is in 2018 € 58,7 miljoen uitgekeerd aan 368 deelnemende gemeenten waarbij gezamenlijk voor 2.994 FTE is ingetekend. Deze decentralisatie-uitkeringen zijn verleend via het gemeentefonds, waarbij middelen zijn overgeboekt vanuit de begrotingen van OCW (€ 11,3 miljoen) en VWS (€ 47,4 miljoen) naar het gemeentefonds. Daarnaast is € 0,9 miljoen overgeboekt naar het BTW-compensatiefonds en is € 0,3 miljoen niet tot besteding gekomen.

Bijdragen aan andere hoofdstukken

Energiebesparing en duurzame energie

Per 1 januari 2016 is de Subsidieregeling voor energiebesparende maatregelen en duurzame energie in de Sport ingegaan. Met deze regeling worden sportverenigingen gestimuleerd maatregelen te nemen zoals het plaatsten van LED-verlichting, isolatie, zonnepanelen en zonneboilers. De regeling is uitgevoerd door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. In 2018 is hiervoor € 8,6 miljoen overgeboekt naar het Ministerie van Economische Zaken. Om dit mogelijk te maken is de regeling eenmalig verhoogd met € 2 miljoen. Dit is toegelicht in de eerste suppletoire begroting 2018 en de incidentele suppletoire begroting 2018. Daarnaast heeft een interne herschikking binnen de financiële instrumenten van artikel 6 plaatsgevonden (€ 0,5 miljoen).

2. Uitblinken in sport

Subsidies

Topsportprogramma’s

Om de top tien ambitie waar te kunnen maken is het topsportprogramma dat NOC*NSF samen met de sportbonden en andere partijen uitvoert financieel ondersteund. Bovenop het reguliere budget is met het regeerakkoord structureel € 10 miljoen extra beschikbaar gesteld voor de Nederlandse topsport (zie incidentele suppletoire wet 2018 inzake beleidsintensiveringen regeerakkoord en TK 30 234, nr. 176 met betrekking tot de inzet van deze extra middelen).

De medailleklassementen zijn een momentopname, maar geven wel een indicatie van de mate waarin Nederland erin slaagt om zich te scharen bij de beste tien sportlanden.

3. Borgen van innovatie, kennisontwikkeling en kennisdeling

Subsidies en opdrachten

Kennis als fundament

Via onder meer het Kenniscentrum Sport, het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), en het Mulier Instituut is ingezet op het verspreiden van beschikbare en gevalideerde kennis. In totaal is in 2018 € 6,8 miljoen aan kennis en innovatie besteed. Daarnaast is een deel van het budget in verband met een meerjarige verplichting Nationale Kennisagenda Sport naar latere jaren doorgeschoven en aan het programma Sportinnovator toegevoegd (in totaal € 1,7 miljoen).

4. Sport Verenigt Nederland

Subsidies

In 2018 is aan activiteiten op het terrein van inclusief sporten (inclusief kinderen en jongeren en sporthulpmiddelen), vitale sportaanbieders (versterken sportbonden 2018–2021) en topsportevenementen € 3,1 miljoen uitgegeven.

Artikel 7 Oorlogsgetroffenen en Herinnering Tweede Wereldoorlog

A. Algemene doelstelling

De zorg voor verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen uit de Tweede Wereldoorlog (WO II) is geborgd en mensen beseffen, mede op basis van de gebeurtenissen uit WO II, wat het betekent om in vrijheid te kunnen leven.

B. Rol en verantwoordelijkheid Minister

Continuïteit, kwaliteit, effectiviteit en toekomstgerichtheid van specifieke zorg en het stelsel van pensioenen en uitkeringen voor verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen WO II moet worden geborgd, ook bij een steeds kleinere doelgroep. Het is belangrijk om de herinnering aan WO II levend te houden en te borgen dat blijvend betekenis kan worden gegeven aan het verhaal van de oorlog. Ook dit is onderdeel van de leidende begrippen ereschuld en bijzondere solidariteit ten aanzien van de deelnemers aan voormalig verzet en de oorlogsgetroffenen. Het belang van het levend houden van de herinnering geldt niet alleen voor (nabestaanden van) mensen die deze oorlog hebben meegemaakt, maar juist ook voor nieuwe generaties. Generaties van nu en later moeten – ook als de eerste generatie is weggevallen – betekenis kunnen geven aan alle facetten van deze geschiedenis. Dat geldt zowel voor de oorlog zoals deze zich in Nederland en Europa heeft afgespeeld, en dan vooral de Holocaust als dieptepunt van het menselijk handelen, als voor de oorlog (en de Bersiap-periode – 1945–1949) in voormalig Nederlands-Indië. De betekenis van het levend houden van de herinnering aan WO II is gerelateerd aan hedendaagse vraagstukken van grondrechten, democratie, (internationale) rechtsorde, sociale samenhang en vrijheid. De invulling hiervan vindt plaats langs vier domeinen: kennis, museale functie, educatie en informatie alsmede herdenken en vieren.

De Minister is verantwoordelijk voor:

Stimuleren:

• – De herinnering aan WO II blijvend betekenis laten houden.

Financieren:

• – Subsidiëring van begeleidende instellingen voor maatschappelijk werk en sociale dienstverlening aan erkende deelnemers aan het voormalig verzet en oorlogsgetroffenen.

• – Subsidiëring van instellingen die de herinnering aan de WO II levend houden.

Regisseren:

• – Het in stand houden en ondersteunen van een infrastructuur die het mogelijk maakt de zorg- en dienstverlening aan verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen WO II te garanderen en de herinnering aan WO II blijvend betekenis te laten houden.

• – Het actueel houden van de wet- en regelgeving voor verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen WO II.

(Doen) uitvoeren:

• – Opdrachtgever van en toezichthouder op de zelfstandige bestuursorganen Pensioen- en Uitkeringsraad (PUR) en Sociale Verzekeringsbank, afdeling Verzetsdeelnemers en Oorlogsgetroffenen (SVB-V&O), voor toepassing en uitvoering van de wetten en regelingen voor verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen WO II.

• – Opdrachtgever van en toezichthouder op het Nationaal Comité 4 en 5 mei (NC) voor het invullen van herdenken en vieringen.

C. Beleidsconclusies

De in de begroting 2018 opgenomen beleidswijzigingen zijn nagenoeg uitgevoerd volgens plan. Hieronder worden deze toegelicht.

De herinnering WO II levend houden

75 jaar vrijheid

De collectieve erkenning

Op 1 juli 2018 is de subsidieregeling collectieve erkenning Indisch-Moluks Nederland in werking getreden. Deze jaarlijkse subsidie is bedoeld voor scholing en educatie, museale- en kennisfunctie en welzijn/culturele activiteiten. Met collectieve erkenning wordt de ambitie gesteund om de Indisch-Molukse identiteit in Nederland te waarderen en te vieren en het Indisch-Moluks erfgoed te verankeren in de Nederlandse samenleving.

Backpay

In 2018 is een evaluatie uitgevoerd naar de procedures en uitvoering van de backpay, de eenmalige uitkering op morele gronden voor militairen en ambtenaren die tussen 8 maart 1942 en 15 augustus 1945 geen of onvoldoende salaris ontvingen van het gouvernement van voormalig Nederlands-Indië en die op 15 augustus 2015 nog in leven waren. Tijdens de looptijd van de regeling (2016–2017) zijn in totaal 594 Backpay-uitkeringen verstrekt. Uit de evaluatie blijkt dat de regeling is uitgevoerd zoals beoogd en dat de SVB alles binnen haar bereik heeft gedaan om potentieel belanghebbenden te bereiken. Op basis van de uitkomsten van de evaluatie is toekenning van uitkeringen op basis van de Uitkeringsregeling Backpay definitief beëindigd. Op 29 juni 2018 is de evaluatie aan de Tweede Kamer gezonden (TK 20 454, nr. 130).

Het Nationaal Holocaust Museum en het Namenmonument

Naast de financiële ondersteuning aan het Nationaal Holocaust Museum was er in 2018 een subsidie van het Ministerie van VWS voor het Namenmonument van het Nederlands Auschwitz Comité. Het Namenmonument dient ter herdenking van alle slachtoffers (Joden en Sinti en Roma) die vanuit Nederland tijdens WO II in concentratiekampen zijn vermoord en geen graf hebben. Mede door bezwaarprocedures is de realisatie van het monument vertraagd geraakt en zal naar verwachting in 2019 kunnen worden begonnen met de bouw.

D. Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

Begrotingsuitgaven (bedragen x € 1.000)

			Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Oorspronkelijk vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			320.591	574.550	37.118	528.659	252.001	272.798	– 20.797
Uitgaven			321.328	301.646	307.376	280.834	266.660	272.798	– 6.138
1. De zorg- en dienstverlening aan verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen WO II en de herinnering aan WO II			16.165	16.262	16.706	19.861	20.794	23.788	– 2.994
	Subsidies		16.051	16.107	16.029	19.381	20.441	22.957	– 2.516
		Nationaal Comité 4 en 5 mei	5.603	5.803	5.555	5.497	5.345	4.947	398
		Nationale herinneringscentra	1.788	1.814	1.809	1.833	2.358	1.811	547
		Collectieve Erkenning Indisch Nederland	0	0	0	239	1.134	1.600	– 466
		Namenmonument	0	0	0	1.963	337	800	– 463
		Zorg- en dienstverlening	6.295	5.955	6.504	6.243	5.945	6.500	– 555
		Overig	2.365	2.535	2.161	3.606	5.322	7.299	– 1.977
	Bekostiging		0	0	0	37	0	400	– 400
		Overig	0	0	0	37	0	400	– 400
	Opdrachten		114	155	119	443	353	407	– 54
		Overig	114	155	119	443	353	407	– 54
	Bijdragen aan ZBO's/RWT's		0	0	558	0	0	0	0
		Overig	0	0	558	0	0	0	0
	Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken		0	0	0	0	0	24	– 24
		Overig	0	0	0	0	0	24	– 24
2. Pensioenen en uitkeringen voor verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen WO II			305.163	285.384	290.669	260.972	245.866	249.010	– 3.144
	Inkomensoverdrachten		287.516	271.095	277.170	247.865	234.360	235.786	– 1.426
		Wetten en regelingen verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen	231.500	220.700	212.900	247.865	234.297	235.786	– 1.489
		Backpay	0	0	18.615	0	0	0	0
		Overig	56.016	50.395	45.655	0	63	0	63
	Bijdragen aan ZBO's/RWT's		17.647	14.289	13.499	13.107	11.506	13.224	– 1.718
		SVB	11.889	10.956	10.701	10.565	9.600	10.221	– 621
		PUR	3.815	3.160	2.761	2.289	1.878	1.934	– 56
		Overig	1.943	173	37	253	28	1.069	– 1.041
Ontvangsten			9.125	3.765	4.820	821	4.209	901	3.308
		Overig	9.125	3.765	4.820	821	4.209	901	3.308

E. Toelichting op de instrumenten

1. De zorg- en dienstverlening aan verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen WO II en de herinnering aan WO II

Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek 2018 van het Nationaal Comité 4 en 5 mei blijkt dat zes op de tien Nederlanders zich tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei en Bevrijdingsdag op 5 mei in sterke mate met elkaar verbonden voelt. In bovenstaand figuur is te zien dat het draagvlak onder de Nederlandse bevolking voor de herdenking op 4 mei en de viering van de bevrijding op 5 mei groot is. Acht op de tien Nederlanders geeft aan de Dodenherdenking op 4 mei (heel) belangrijk te vinden. Het aantal Nederlanders dat (veel) belang aan 5 mei hecht, is door de tijd heen iets minder stabiel dan het aantal Nederlanders dat (veel) belang aan 4 mei hecht. In de periode tussen 2015 en 2017 steeg het belang van 74% in 2015 naar 80% in 2017 (het op een na hoogste percentage ooit). In 2018 is het aantal Nederlanders dat belang aan 5 mei hecht weer terug naar 74%.

2. Pensioenen en uitkeringen voor verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen WO II

Inkomensoverdrachten

De wetten en regelingen voor verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen worden alleen nog bijgesteld als wijzigingen in aanpalende wetten, bijvoorbeeld op het terrein van zorg en sociale zekerheid, dat noodzakelijk maken. In het kader van de wetten voor verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen uit WO II (Wuv, Wubo, Wiv en Wbp) worden onder andere tegemoetkomingen (inkomensafhankelijk) en vergoedingen (inkomensonafhankelijk) voor bijzondere voorzieningen toegekend als onderdeel van de totale uitkering. Het betreft met name uitgaven voor medische voorzieningen, huishoudelijke hulp, deelname maatschappelijk verkeer en overige voorzieningen zoals vervoer.

Voor 2018 is een bedrag van circa € 234,3 miljoen verstrekt in de vorm van pensioenen en uitkeringen, waarvan het merendeel (€ 136,4 miljoen) voor de Wet uitkeringen vervolgingsslachtoffers (Wuv) 1940–1945. De overige € 97,9 miljoen is verstrekt op grond van de Wet uitkeringen burger-oorlogsslachtoffers 1940–1945 (Wubo), Wet buitengewoon pensioen 1940–1945 (Wbp) en de Algemene Ongevallenregeling (AOR) (zie onderstaande grafiek).

De realisatie van de gestelde behandeltermijnen was voor de eerste aanvragen is in 2018 97% en daarmee ruim boven de norm. Het aantal nieuwe eerste aanvragen was in 2018 483.

Ontvangsten

Als gevolg van vaststelling van de pensioenen en uitkeringen voor verzetsdeelnemers en oorlogsgetroffenen WO II en de uitvoeringskosten over de jaren 2015 tot en met 2017 is er in 2018 € 3,8 miljoen verrekend met de Sociale Verzekeringsbank. Daarnaast is als gevolg van een lagere vaststelling van de instellingsubsidie aan de Basis een bedrag van € 0,3 miljoen verrekend.

Artikel 8 Tegemoetkoming specifieke kosten

A. Algemene doelstelling

De zorg financieel toegankelijk houden.

B. Rol en verantwoordelijkheid Minister

De Minister is verantwoordelijk voor:

C. Beleidsconclusies

Zorgtoeslag

De aanpassing van de normpercentages bij alleenstaande huishoudens heeft er toe geleid dat de zorgtoeslag voor alleenstaande huishoudens met een minimuminkomen in 2018 is gestegen met € 73. Deze stijging is hoger dan de stijging van de standaardpremie met € 16 per jaar. Bij de meerpersoonshuishoudens zijn de normpercentages ook aangepast. Voor meerpersoonshuishoudens met een minimuminkomen betekende dit een stijging van de zorgtoeslag met € 78 per jaar ten opzichte van een stijging van de standaardpremie voor deze groep met € 32. Hiermee zijn de zorgpremie en het eigen risico betaalbaar gebleven voor huishoudens met lage inkomens.

D. Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

Begrotingsuitgaven (bedragen x € 1.000)

			Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Oorspronkelijk vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			5.296.989	4.825.515	4.980.306	4.994.298	5.348.340	5.247.149	101.191
Uitgaven			5.296.989	4.825.515	4.980.306	4.994.270	5.348.368	5.249.091	99.277
	Inkomensoverdrachten		5.296.989	4.825.515	4.980.306	4.994.270	5.348.368	5.249.091	99.277
		1. Zorgtoeslag	4.842.250	4.741.888	4.931.354	4.955.535	5.294.815	5.209.700	85.115
		2. Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten (Wtcg)	408.792	41.778	176	1.000	28	1.942	– 1.914
		3. Tegemoetkoming specifieke zorgkosten	45.947	41.849	48.776	37.735	53.525	37.449	16.076
Ontvangsten			786.389	800.656	723.082	690.026	663.116	0	663.116
		Overig	786.389	800.656	723.082	690.026	663.116	0	663.116

E. Toelichting op de instrumenten

Inkomensoverdrachten

Zorgtoeslag

De zorgtoeslag is een inkomensafhankelijke tegemoetkoming van het Rijk in de kosten van de nominale Zvw-premie en het gemiddelde eigen risico. Hierdoor hoeft niemand een groter dan aanvaardbaar deel van zijn of haar inkomen aan Zvw-premie te betalen. De Belastingdienst/Toeslagen betaalt deze zorgtoeslag uit en is verantwoordelijk voor de uitvoering en het bestrijden van misbruik en oneigenlijk gebruik van de zorgtoeslag. De uitgavenraming zorgtoeslag is op basis van ramingen van het Centraal Planbureau verlaagd bij eerste suppletoire begroting met € 235,3 miljoen en verlaagd bij tweede suppletoire begroting met € 402,6 miljoen. De Belastingdienst/Toeslagen heeft in 2018 in totaal € 5.295 miljoen betaald aan voorschotten zorgtoeslag en nabetalingen ten behoeve van definitieve tegemoetkomingen in voorgaande jaren. Dit leidt tot een opwaartse bijstelling van € 723 miljoen ten opzichte van de tweede suppletoire begroting. Hier staan € 663 miljoen ontvangsten zorgtoeslag tegenover. Per saldo zijn de netto-uitgaven aan zorgtoeslag dan ook € 60 miljoen hoger uitgekomen dan geraamd in de tweede suppletoire begroting 2018.

Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten (Wtcg)

Chronisch zieken en gehandicapten ontvangen een algemene tegemoetkoming in de meerkosten die zij hebben als gevolg van hun chronische ziekte of handicap. De Wtcg is afgeschaft per 2014. De raming voor 2018 bedroeg circa € 1,9 miljoen. Dit bedrag is bij eerste suppletoire begroting met € 1,8 miljoen verlaagd. Het budget is bestemd voor nabetalingen over de tegemoetkomingsjaren 2009 tot en met 2013. Het betreft betalingen aan rechthebbenden waarvan het rekeningnummer (alsnog) beschikbaar is gekomen. Het aantal nabetalingen is inmiddels sterk teruggelopen. Van het budget is uiteindelijk in 2018 slechts € 0,03 miljoen tot uitbetaling gekomen.

Tegemoetkoming specifieke zorgkosten (TSZ)

Ontvangsten

De ontvangsten zorgtoeslag bedragen € 663 miljoen. Bestaand uit: € 657 miljoen terugontvangsten zorgtoeslag inclusief bijkomende heffingsrente, als ook € 6 miljoen bijkomende invorderingsrente. De ontvangsten voor de TSZ bedragen € 0,3 miljoen.

5. NIET-BELEIDSARTIKELEN

Artikel 9 Algemeen

A. Inleiding

In dit niet-beleidsartikel worden de departementsbrede uitgaven vermeld die niet zinvol kunnen worden toegerekend aan een beleidsartikel.

B. Ministeriële verantwoordelijkheid

Het Ministerie van VWS is verantwoordelijk voor het stimuleren, afstemmen en waarborgen van internationale samenwerking op de beleidsterreinen van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Op specifieke gebieden wordt hiertoe nadrukkelijk samengewerkt met andere ministeries. Vooral de samenwerking met de Ministeries van Buitenlandse Zaken (WHO/VN, drugs, geneesmiddelenbeleid en life sciences and health en HIV/Aids), Justitie en Veiligheid (drugs, radicalisering), Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (antimicrobiële resistentie, life sciences and health, geneesmiddelenbeleid en gezonde voeding & voedselveiligheid) en Sociale Zaken en Werkgelegenheid (sociale zekerheid), is hierbij van belang.

C. Tabel Budgettaire gevolgen van beleid

Begrotingsuitgaven (bedragen x € 1.000)

			Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Oorspronkelijk vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			36.020	31.095	18.689	33.790	52.910	33.140	19.770
waarvan garantieverplichtingen							3.087	0	3.087
waarvan overige verplichtingen							49.823	33.140	16.683
Uitgaven			39.260	33.736	21.399	33.369	53.691	33.140	20.551
1. Internationale samenwerking			4.638	4.843	6.275	6.854	4.178	4.671	– 493
	Opdrachten		0	75	1.873	9	1	0	1
		Overig	0	75	1.873	9	1	0	1
	Bijdrage aan (inter)nationale organisaties		3.834	3.964	4.074	6.267	3.299	4.671	– 1.372
		World Health Organization	3.221	3.260	3.488	3.150	2.990	3.868	– 878
		Overig	613	704	586	3.117	309	803	– 494
	Bijdrage aan agentschappen		804	804	328	578	878	0	878
		Overig	804	804	328	578	878	0	878
2. Verzameluitkering			8.559	0	0	0	0	0	0
	Bijdragen aan andere medeoverheden		8.559	0	0	0	0	0	0
		Overig	8.559	0	0	0	0	0	0
3. Eigenaarsbijdrage RIVM			26.062	28.893	15.124	21.515	44.513	18.469	26.044
	Bekostiging		26.062	28.893	15.124	0	0	0	0
		Eigenaarsbijdrage RIVM	26.062	28.893	14.443	0	0	0	0
		Eigenaarsbijdrage CIBG	0	0	681	0	0	0	0
	Bijdragen aan agentschappen		0	0	0	21.515	44.513	18.469	26.044
		Eigenaarsbijdrage RIVM	0	0	0	19.703	27.990	18.469	9.521
		Eigenaarsbijdrage aCBG	0	0	0	1.812	4.448	0	4.448
		Eigenaarsbijdrage CIBG	0	0	0	0	12.075	0	12.075
4. Begrotingsreserve achterborg WFZ-garanties			0	0	0	5.000	5.000	10.000	– 5.000
	Garanties		0	0	0	5.000	5.000	10.000	– 5.000
		Overig	0	0	0	5.000	5.000	10.000	– 5.000
Ontvangsten			1.000	0	597	5.279	632	0	632
		Overig	1.000	0	597	5.279	632	0	632

D. Toelichting op de instrumenten

3. Eigenaarsbijdrage RIVM

Bijdrage aan agentschappen

Eigenaarsbijdrage RIVM

De eigenaarsbijdrage RIVM is ca. € 9,5 miljoen hoger uitgekomen dan begroot. Daarnaast heeft een nadere uitsplitsing plaatsgevonden van dit budget naar het aCBG. De hogere eigenaarsbijdrage aan het RIVM wordt grotendeels veroorzaakt doordat extra middelen beschikbaar zijn gesteld voor de verbetering en vernieuwing van de informatievoorziening (€ 12,8 miljoen). Daarnaast is sprake van een verlaging van de bijdrage op dit artikel die samenhangt met een herschikking van het budget van de projectdirectie Antonie van Leeuwenhoekterrein (zie ook artikel 10) (€ 3,1 miljoen).

Eigenaarsbijdrage aCBG

De eigenaarsbijdrage van het aCBG is verhoogd met € 4,4 miljoen voornamelijk ter dekking van de kosten van het aCBG om de ICT-systemen op orde te brengen en te houden. Dit mede om te voldoen aan aangescherpte wet- en regelgeving. Daarnaast is de bijdrage verhoogd in verband met de Brexit en de CAO.

Eigenaarsbijdrage CIBG

De bijdrage van het CIBG is verhoogd met € 12,1 miljoen, om de afwaardering van ICT-investeringen en (ICT) afschrijvingskosten die niet vanuit het eigen vermogen van het CIBG bekostigd kunnen worden, te dekken. Daarnaast is sprake van een reservering in verband met hogere kosten als gevolg van de herijkte begroting die niet kunnen worden doorberekend aan de opdrachtgever.

4. Begrotingsreserve achterborg WFZ-garanties

Garanties

Overig

VWS bouwt een begrotingsreserve op bij Financiën met het oog op eventuele schade in het kader van de achterborg voor het Waarborgfonds voor de Zorgsector (WFZ). Gezien de afname van het garantievolume en de inbouw van voldoende risicomitigerende maatregelen, volstaat een jaarlijkse storting van € 5 miljoen. De overtollige middelen (€ 5 miljoen) die gereserveerd stonden op de begroting vallen vrij.

Artikel 10 Apparaatsuitgaven

In dit niet-beleidsartikel wordt ingegaan op de personele en materiële uitgaven en ontvangsten van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

A. Apparaatsuitgaven Kerndepartement Budgettaire gevolgen (bedragen x € 1.000).

Apparaatsuitgaven (bedragen x € 1.000)

			Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Oorspronkelijk vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			318.527	299.399	310.814	319.861	377.681	272.248	105.433
Uitgaven			318.157	300.731	301.658	322.293	361.603	272.473	89.130
	– Personele uitgaven		205.460	206.155	216.973	220.643	242.344	215.617	26.727
		waarvan eigen personeel	187.161	188.569	197.758	199.794	220.239	206.486	13.753
		waarvan externe inhuur	16.463	15.575	15.088	16.403	18.554	5.700	12.854
		waarvan overige personele uitgaven	1.836	2.011	4.127	4.447	3.551	3.431	120
	– Materiële uitgaven		112.696	94.575	84.686	101.650	119.259	56.856	62.403
		waarvan ICT	4.709	5.480	5.686	6.605	8.165	6.965	1.200
		waarvan bijdrage SSO's	50.117	45.535	44.128	43.818	63.396	28.578	34.818
		waarvan overige materiële uitgaven	57.870	43.560	34.872	51.228	47.698	21.313	26.385
Ontvangsten			54.958	35.866	28.887	32.958	30.200	11.679	18.521
		Overig	54.958	35.866	28.887	32.958	30.200	11.679	18.521

B. Totaaloverzicht apparaatsuitgaven/kosten inclusief agentschappen en Zelfstandige Bestuursorganen/Rechtspersonen met een wettelijke taak.

Nadere uitsplitsing apparaatsuitgaven (bedragen x € 1.000)

			Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Oorspronkelijk vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Totaal apparaatsuitgaven Ministerie van VWS			318.157	300.731	301.658	322.293	361.603	272.473	89.130
Personele uitgaven kerndepartement			135.769	136.598	140.098	140.399	155.618	128.897	26.721
		waarvan eigen personeel	122.929	123.410	126.649	124.978	139.601	121.385	18.216
		waarvan externe inhuur	11.502	11.557	9.822	11.400	12.847	4.826	8.021
		waarvan overige personele uitgaven	1.338	1.631	3.627	4.021	3.170	2.686	484
Materiële uitgaven kerndepartement			95.764	75.915	66.041	76.546	88.491	37.203	51.288
		waarvan ICT	2.819	3.508	3.226	3.885	5.717	3.319	2.398
		waarvan bijdrage SSO's	50.079	45.125	41.691	41.109	56.638	24.332	32.306
		waarvan overige materiële uitgaven	42.866	27.282	21.124	31.552	26.136	9.552	16.584
Personele uitgaven inspecties			55.028	54.336	60.910	63.144	67.079	68.204	– 1.125
		waarvan eigen personeel	49.809	50.473	55.850	58.381	62.070	66.935	– 4.865
		waarvan externe inhuur	4.721	3.483	4.560	4.337	4.628	524	4.104
		waarvan overige personele uitgaven	498	380	500	426	381	745	– 364
Materiële uitgaven inspecties			12.737	12.731	11.773	18.249	24.316	15.481	8.835
		waarvan ICT	1.374	1.092	611	1.206	981	2.961	– 1.980
		waarvan bijdrage SSO's	35	407	2.437	2.709	6.752	3.950	2.802
		waarvan overige materiële uitgaven	11.328	11.232	8.725	14.334	16.583	8.570	8.013
Personele uitgaven SCP en raden			14.663	15.221	15.965	17.100	19.647	18.516	1.131
		waarvan eigen personeel	14.423	14.686	15.259	16.434	18.568	18.166	402
		waarvan externe inhuur	240	535	706	666	1.079	350	729
		waarvan overige personele uitgaven	0	0	0	0	0	0	0
Materiële uitgaven SCP en raden			4.195	5.929	6.872	6.855	6.452	4.172	2.280
		waarvan ICT	516	880	1.849	1.513	1.467	685	782
		waarvan bijdrage SSO's	3	3	0	0	6	296	– 290
		waarvan overige materiële uitgaven	3.676	5.046	5.023	5.342	4.979	3.191	1.788

Apparaatskosten agentschappen, ZBO’s en RWT’s (bedragen x € 1.000)

	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Oorspronkelijk vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Totaal apparaatskosten agentschappen	424.597	422.223	422.652	460.550	469.576	438.525	31.051
Agentschap College Ter Beoordeling van Geneesmiddelen	38.250	38.250	38.250	47.405	51.835	40.000	11.835
Centraal Informatiepunt Beroepen Gezondheidszorg	42.547	42.973	43.402	58.329	70.778	41.425	29.353
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu	343.800	341.000	341.000	354.816	346.963	357.100	– 10.137
Totaal apparaatskosten ZBO’s en RWT’s	225.185	311.157	292.433	292.557	286.981	300.619	– 13.638
Zorg Onderzoek Nederland/ Medische Wetenschappen (ZonMw)	5.516	5.366	5.366	6.000	6.3511	5.456	895
Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ)	0	77.811	71.363	67.316	64.000	59.663	4.337
Centraal Administratie Kantoor (CAK)	102.156	100.916	87.335	87.335	111.1611	118.844	– 7.683
Pensioen- en Uitkeringsraad (PUR)	3.815	3.160	2.761	2.700	1.878	1.934	– 56
Centrale Commissie voor Mensgebonden Onderzoek (CCMO), inclusief Medisch Ethische Commissies (METC’s)				2.900	3.352	4.124	– 772
Nederlandse Zorgautoriteit (NZa)	47.120	52.756	54.821	51.400	48.5671	58.755	– 10.188
Zorginstituut Nederland (ZiNL)	62.928	67.738	70.016	71.800	48.550	48.273	277
College Sanering Zorginstellingen (CSZ)	2.923	2.700	2.500	2.300	2.5831	2.820	– 282
College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG)	727	710	713	806	584	750	– 166
Stichting Afwikkeling Rechtsherstel Roma Sinti	0	0	558	0	0	0	0

D. Extracomptabele tabel invulling taakstelling (bedragen x € 1.000).

Extracomptabele tabel invulling taakstelling (bedragen x € 1.000)

	2016	2017	2018	Structureel
Departementale taakstelling (totaal)	16.900	26.200	30.550	30.850
Kennisinfrastructuur
Preventie, jeugd en sport	3.600	3.600	3.600	3.600
Langdurige zorg	3.300	3.300	3.300	3.300
Curatieve zorg	1.000	1.200	1.200	1.200
Totaal kennisinfrastructuur	7.900	8.100	8.100	8.100
Inspecties
IGZ	630	1.440	1.800	1.800
IJZ	70	160	200	200
Totaal inspecties	700	1.600	2.000	2.000
Agentschappen
CIBG	300	800	1.000	1.000
RIVM	4.400	7.900	9.300	9.300
Totaal agentschappen	4.700	8.700	10.300	10.300
ZBO's/RWT's
CAK	200	500	600	600
ZiNL	500	500	1.200	1.500
ZonMw	300	700	850	850
CIZ	2.600	6.100	7.500	7.500
Totaal ZBO's/RWT's	3.600	7.800	10.150	10.450

E. Toelichting op de instrumenten

2.1 Toelichting apparaatsuitgaven kerndepartement

Personele uitgaven kerndepartement

De personele uitgaven van het kernministerie bestaan uit alle personeelsuitgaven van het kernministerie inclusief de inhuur van externen voor zowel primaire als ondersteunende processen. De personele uitgaven van het kerndepartement zijn door diverse oorzaken € 26,7 miljoen hoger uitgevallen dan voorzien in de ontwerpbegroting 2018.

De toename in eigen personeel heeft grotendeels betrekking op projectdirectie Anthonie van Leeuwenhoekterrein (per saldo € 8,4 miljoen) en op de Dienst Uitvoering Subsidies aan Instellingen (€ 4,5 miljoen). Daarnaast is een aantal noodzakelijke personele intensiveringen van het kerndepartement verwerkt ten behoeve van de uitvoering van de beleidsagenda van VWS. Dit betreft onder andere de uitvoering van het actief donorregistratiesysteem (€ 0,2 miljoen), de uitvoering van diverse regeerakkoordmaatregelen (€ 1 miljoen) en versterking van een aantal stafdirecties (bestuurlijk, facilitair, juridisch en communicatie) (€ 5,1 miljoen).

De hogere uitgaven voor externe inhuur hangen samen met de herschikking van het budget voor het Antonie van Leeuwenhoekterrein (€ 1,7 miljoen). Daarnaast is onder meer sprake van hogere uitgaven voor inschakeling van de Landsadvocaat (€ 1,1 miljoen) en zijn in verband met externe inhuur gereserveerde middelen voor een ICT-project bij de Dienst Uitvoering Subsidies aan Instellingen (€ 1,7 miljoen), programma PGB (€ 1,6 miljoen) en het programma tegen eenzaamheid (€ 1,1 miljoen) herschikt.

Materiële uitgaven kerndepartement

De materiële uitgaven van het kerndepartement zijn de uitgaven voor ondersteunende processen voor het kerndepartement. De materiële uitgaven van het kerndepartement zijn door diverse oorzaken € 51,3 miljoen hoger uitgevallen dan voorzien in de ontwerpbegroting 2018.

De toename in bijdrage aan SSO’s (€ 32,3 miljoen) hangt grotendeels samen met de huisvesting van EMA (per saldo € 17,9 miljoen) en de hogere uitgaven voor SSO’s (€ 14,6 miljoen). De hogere uitgaven voor SSO’s worden met name veroorzaakt door een aantal technische mutaties die voortkomen uit het doorbelasten van de uitgaven voor SSO’s naar de verschillende onderdelen van VWS. Het gaat daarbij om kosten voor bijvoorbeeld ICT-dienstverlening en huisvesting, waarvan de facturen van dit onderdeel centraal worden betaald aan de rijksbrede SSO’s. Tegenover deze uitgaven staan ontvangsten vanuit de organisatieonderdelen.

De toename in overige materiële uitgaven (€ 16,6 miljoen) hebben met name betrekking op projectdirectie Antonie van Leeuwenhoekterrein. Door onder andere herschikking van het budget vanuit het opdrachtgeversbudget op artikel 1 (€ 7,4 miljoen), het eigenaarsbudget op artikel 9 (€ 3,1 miljoen), herschikking van de personele uitgaven (€ 1,6 miljoen) en de verbetering van laboratoria (€ 4 miljoen) zijn de overige materiele uitgaven bij deze projectdirectie met € 18,4 miljoen toegenomen.

2.2 Toelichting apparaatsuitgaven inspecties

De personele uitgaven van de inspecties laten per saldo een daling in de realisatie zien van € 1,1 miljoen ten opzichte van de ontwerpbegroting. De post eigen personeel is € 4,9 miljoen lager uitgevallen en de externe inhuur is € 4,1 miljoen hoger uitgevallen dan begroot. De werving van functies die schaars zijn op de arbeidsmarkt vraagt meer tijd waardoor IGJ extern moet inhuren om hierin te voorzien. Dit leidt tot lagere uitgaven aan salarissen en hogere uitgaven voor externe inhuur. Dit geldt ook voor tijdelijke inhuur als overbrugging bij vacatures. Daarnaast zijn de materiële uitgaven hoger uitgevallen dan begroot (€ 8,8 miljoen). Belangrijkste oorzaken hiervan zijn hogere uitgaven voor ICT en hogere uitgaven ten behoeve van het CIBG waar in 2018 aanzienlijk hogere kosten in rekening zijn gebracht over 2018 en met terugwerkende kracht over 2017 als gevolg van een financiële herstructurering.

Loonbijstelling 2018 / CAO-Rijk

Jaarlijks ontvangt VWS een algemene compensatie voor de loonbijstelling. Hierdoor zijn de personele uitgaven in totaal gestegen met € 3,5 miljoen.

Ontvangsten

De ontvangsten zijn € 18,5 miljoen hoger uitgevallen ten opzichte van de ontwerpbegroting. De grootste mutaties betreffen de ontvangsten van buitendiensten aan het kerndepartementen voor bijdrage aan SSO’s (€ 7,4 miljoen) en de ontvangsten van projectdirectie Antonie van Leeuwenhoekterrein (€ 6,0 miljoen). Daarnaast vallen de ontvangsten van IGJ hoger uit (€ 1,9 miljoen) en is bij het SCP sprake van ontvangsten voor externe projecten en hogere ontvangsten van departementen (€ 1,4 miljoen).

Artikel 11 Nominaal en onverdeeld

A. Inleiding

Dit niet-beleidsartikel heeft een technisch-administratief karakter. Vanuit dit artikel vinden overboekingen van loon- en prijsbijstellingen naar de loon- en prijsgevoelige artikelen binnen de begroting plaats. Ook worden er taakstellingen of extra middelen op dit artikel geplaatst die nog niet aan de beleidsartikelen zijn toegedeeld.

B. Nominaal en onvoorzien: opbouw verplichtingen, uitgaven en ontvangsten van de vastgestelde begroting t, realisatie en het verschil (bedragen x € 1.000).

Begrotingsuitgaven (bedragen x € 1.000)

			Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Realisatie	Oorspronkelijk vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			0	0	0	0	0	–16.181	16.181
Uitgaven			0	0	0	0	0	– 16.222	16.222
		Loonbijstelling	0	0	0	0	0	0	0
		– waarvan programma	0	0	0	0	0	0	0
		– waarvan apparaat	0	0	0	0	0	0	0
		Prijsbijstelling	0	0	0	0	0	9.887	– 9.887
		– waarvan programma	0	0	0	0	0	7.872	– 7.872
		– waarvan apparaat	0	0	0	0	0	2.015	– 2.015
		Onvoorzien	0	0	0	0	0	0	0
		Taakstelling	0	0	0	0	0	– 26.109	26.109
		– waarvan programma	0	0		0	0	– 26.109	26.109
		– waarvan apparaat	0	0	0 0	0	0	0	0
Ontvangsten			0	0	0	0	0	0	0
		Overig	0	0	0	0	0	0	0

C. Toelichting op de instrumenten

Prijsbijstelling

Zoals in de tweede suppletoire begroting 2018 is gemeld is de prijsbijstelling toebedeeld aan de diverse instrumenten in de begroting.

Taakstelling

Zoals in de tweede suppletoire begroting 2018 is gemeld is de taakstellende onderuitputting gerealiseerd.

6. BEDRIJFSVOERINGSPARAGRAAF

In deze bedrijfsvoeringsparagraaf wordt ingegaan op de elementen die op basis van de RBV 2019 nadere aandacht vergen dan wel daarin verplicht zijn voorgeschreven.

Paragraaf 1 – Uitzonderingsrapportage

Rechtmatigheid

In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van de overschrijdingen van de tolerantiegrenzen betreffende rechtmatigheid.

bedragen x € 1.000

	[1]	[2]	[3]	[4]	[5] (3+4)	[6] (5/1)*100%
Verplichtingen	Verantwoord bedrag (omvangsbasis)	Rapporteringstolerantie voor fouten en onzekerheden	Bedrag aan fouten	Bedrag aan onzekerheden	Bedrag aan fouten en onzekerheden	Percentage aan fouten en onzekerheden t.o.v. verantwoord bedrag
Totaal artikelen	16.202.631	324.053	2.667	884.125	886.792	5,47%
Artikel 1	650.342	32.517	438	278.267	278.705	42,86%
Artikel 4	1.376.672	68.834	230	426.341	426.571	30,99%
Artikel 5	118.463	11.846	55	38.527	38.582	32.57%
Artikel 6	90.689	9.069	650	11.600	12.250	13,51%

Het totaal aan fouten op de verplichtingen bedraagt over 2018 circa € 2,7 miljoen en het totaal aan onzekerheden circa € 884 miljoen. Dit veroorzaakt overschrijdingen van de tolerantiegrenzen op totaalniveau en op de artikelen 1, 4, 5 en 6 van de VWS-begroting.

Het overgrote deel van deze overschrijdingen is gerelateerd aan het ontbreken en onvoldoende kwaliteit van staatssteuntoetsen. Op artikel 1 gaat het in dat kader om circa € 276,5 miljoen, op artikel 4 om circa € 422,3 miljoen, op artikel 5 om circa € 38,5 miljoen en op artikel 6 om € 11,6 miljoen.

In deze bedrijfsvoeringsparagraaf wordt bij het onderdeel financieel en materieel beheer ingegaan op de maatregelen die getroffen zijn om de problemen omtrent Staatssteuntoetsing binnen het Ministerie van VWS het hoofd te bieden.

Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie

De Auditdienst Rijk constateert dat de verzorging en aanlevering van niet-financiële informatie door beleidsdirecties van VWS (die hier primair voor verantwoordelijk zijn) op een ordelijke en controleerbare wijze wordt uitgevoerd.

Financieel- en materieel beheer

Subsidiebeheer

Staatssteuntoetsing

Eind 2017 is VWS gestart met een verbetertraject staatssteuntoetsing. Dit is gericht op subsidieregelingen, instellings- en projectsubsidies. Nieuwe subsidieregelingen zijn getoetst op staatssteun. Bestaande subsidieregelingen die nog niet volledig zijn getoetst worden voor een verlenging of herziening alsnog van een toets voorzien. Dit leidt tot onzekerheden. De meeste instellingssubsidies (115 van de 130) zijn in 2018 voor de verlening 2019 getoetst op staatssteun. Voor het resterende aantal is dit nog niet gelukt. Het overgrote deel (119 van de 134) van alle nieuwe projectsubsidies is in 2018 getoetst op staatssteun. Voor een klein aantal projectsubsidies was dat niet uitvoerbaar. De Tweede Kamer is eind 2018 geïnformeerd over de voortgang van de staatssteuntoetsen (TK 29 214, nr. 80).

Tevens is in 2018 flink ingezet op het vergroten van aandacht voor en de kennis over staatssteun, gericht op financiële medewerkers en beleidsmedewerkers. Er zijn daarvoor diverse workshops en kennissessies georganiseerd. Het vooraf toetsen van subsidies op staatssteun is onderdeel van het reguliere werkproces gaan uitmaken. Om de resultaten te bestendigen zal ook in 2019 de nodige aandacht aan het onderwerp staatssteun worden gegeven.

Beleid ter voorkoming van misbruik en oneigenlijk gebruik van subsidies

Medio 2018 is gestart met een traject ter verbetering van het MenO-beleid, als onderdeel van een breder project Verbetering Subsidiebeheer VWS. In 2018 is de governance ten aanzien van het subsidiebeheer vastgesteld, het centrale MenO-beleid vastgesteld en het reviewbeleid aangescherpt.

Pgb-trekkingsrechten

In 2018 heeft de focus gelegen op de verdere ontwikkeling van het PGB2.0-systeem. Daarnaast is in 2018 de eerste stap gezet met betrekking tot de implementatie van het nieuwe systeem. Op 18 juni is gestart met een pilot met gemeente Westland en zorgkantoor DSW. De pilot draait op een eerste versie van het systeem wat een deel van de noodzakelijke ondersteuning bevat voor budgethouders, verstrekkers en SVB zoals vastgesteld door de partijen waaronder Per Saldo. De ervaringen van het schaduwdraaien en de pilot zijn door DSW (voor het Zorgdomein) en de SVB (voor het Financieel domein) gebruikt om het PGB2.0-systeem verder te ontwikkelen. Ook zijn in 2018 de voorbereidingen gestart voor de inrichting van de tijdelijke beheer- en ontwikkelorganisatie om het Zorgdomein tijdelijk te beheren en door te ontwikkelen. Tenslotte heeft eind 2018 het BIT een advies afgegeven over het PGB2.0-systeem. De Kamer is in 2018 over het PGB2.0-systeem geïnformeerd op 16 februari, 17 mei, 1 oktober en 19 november (TK 25 657, nr. 297, TK 25 657, nr. 298, TK 25 657, nr. 299, TK 25 657, nr. 302). De Minister van VWS heeft de ADR opdracht gegeven voor een quick scan naar de opvolging van de aanbevelingen van het BIT (TK 25 657, nr. 305).

Zorgverzekeringskantoor Caribisch Nederland

VWS heeft de verantwoording over 2017 van het Zorgverzekeringskantoor BES (ZVK) ontvangen. De verantwoording is voorzien van een controleverklaring en een accountantsverslag. De externe accountant is van oordeel dat de verantwoording van het ZVK een getrouw beeld geeft. De accountant heeft een controleverklaring van oordeelonthouding afgegeven ten aanzien van de rechtmatigheid. Met een aantal zorgaanbieders worden budgettcontracten afgesloten op basis van het Besluit Zorgverzekering BES. Er wordt onderzocht op welke wijze de rechtmatigheid van deze uitgaven kan worden vastgesteld.

Externe inhuur

In 2018 heeft VWS een percentage van 9,9% externe inhuur gerealiseerd (norm: <10%). In het kader van de verhuizing van het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA) van Londen naar Amsterdam is afgelopen jaar twee keer de Landsadvocaat ingehuurd voor juridisch advies boven het maximumtarief van € 225 per uur (vanwege de korte doorlooptijd, de complexiteit van de vraagstelling en het ontbreken van de benodigde expertise binnen VWS).

Overige aspecten van de bedrijfsvoering

Informatiebeveiliging

In 2018 heeft het Ministerie van VWS gewerkt aan het verbeteren van de sturing op informatiebeveiliging en de bewustwording over het onderwerp binnen het departement. VWS heeft de inrichting van de beveiligingsorganisatie gewijzigd om de effectiviteit van de sturing op dit onderwerp te verbeteren, waarbij de Beveiligingsambtenaar dichter bij de departementale leiding is geplaatst en de Chief Information Security Officer (CISO) nu onder de departementale Chief Information Officer (CIO) valt. Verder is het informatiebeveiligingsbeleid van het departement en de concernonderdelen geactualiseerd. Daar zijn ook nieuwe sturingsinstrumenten in verankerd, zoals het managementsysteem voor informatiebeveiliging. VWS heeft in 2018 tevens sturing en beheersing van informatiebeveiliging verder geïntegreerd met de departementale P&C-cyclus en het concernbrede risicomanagement.

In februari 2019 heeft VWS een In Control Verklaring (ICV) afgegeven aan het Ministerie van BZK over de informatiebeveiliging. VWS heeft een managementsysteem om op basis van risicomanagement te sturen op informatiebeveiliging. Hierbij wordt nauw samengewerkt tussen de concernonderdelen van VWS en concernonderdelen hebben een tussentijdse ICV opgeleverd. Daarnaast zijn er site visits bij concernonderdelen afgelegd. Daar waar de inrichting van processen en informatiesystemen bij concernonderdelen nog verbetering behoeft, zijn verbeterplannen aanwezig om de benodigde maatregelen in te voeren.

E-facturatie

Alle aanbestedende diensten in Europa zijn conform de EU-Richtlijn Elektronische facturering bij overheidsopdrachten uiterlijk per november 2018 verplicht om e-factureren te implementeren. Dit betekent dat deze diensten e-facturen van leveranciers moeten kunnen ontvangen en verwerken. De EU-richtlijn is in Nederland uitgewerkt in de Aanbestedingswet en het Aanbestedingsbesluit. Deze wijzigingen gaan in op 18 april 2019. Vooruitlopend op de EU-Richtlijn, de Aanbestedingswet en het Aanbestedingsbesluit is op 16 juni 2016 door de Ministers van Economische Zaken en voor Wonen en Rijksdienst besloten en bekendgemaakt dat de Rijksoverheid vanaf 1 januari 2017 bij nieuwe overeenkomsten voor de levering van producten, verrichting van diensten of voor de uitvoering van werken van leveranciers, een elektronische factuur eist. Dit ligt vast in het Toepassingskader elektronisch factureren Rijksoverheid. Tot nu toe werden leveranciers nog niet aangesproken op niet-naleving van de plicht tot e-facturatie. In 2018 zijn door de vijf bij het Financieel Diensten Centrum (FDC) aangesloten departementen (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Ministerie van Financiën, Ministerie van Onderwijs, Cultuur Wetenschap, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) in projectvorm de nodige voorbereidingen getroffen om de naleving van de inkoopvoorwaarde e-facturatie door leveranciers te stimuleren. De maatregelen starten in de loop van 2019.

Paragraaf 2 – Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen

MenO-beleid

Fraudebestrijding

VWS heeft in nauw overleg met zorgaanbieders, zorgverzekeraars, handhavingspartners en organisaties van patiënten en cliënten het programmaplan Rechtmatige Zorg 2018–2021 – aanpak van fouten en fraude in de zorg (TK 28 828, nr. 108) opgesteld dat op 19 april 2018 aan de Tweede Kamer is aangeboden. Dit programmaplan heeft als doel een forse vermindering van onrechtmatigheden in de zorg. Dit doen wij op drie manieren: (i) we zetten sterk in op het voorkomen van fouten en fraude, (ii) we focussen ons op vijf specifieke zorgsectoren en (iii) via wetgevingstrajecten bouwen we de juiste randvoorwaarden om fouten en fraude te voorkomen en te bestrijden.

In de eerste voortgangsrapportage Rechtmatige Zorg 2018–2021, die op 21 december 2018 aan de Tweede Kamer is aangeboden (TK 28 828, nr. 111), zijn de activiteiten en behaalde resultaten ten aanzien van de versterking van rechtmatige zorg over het afgelopen jaar nader toegelicht. Het gaat hierbij onder andere om het aanpakken van de meest voorkomende knelpunten in het registratie- en declaratieproces om fouten te voorkomen, het beter voorlichten van nieuwe toetreders over waar zij aan moeten voldoen als zij starten met het verlenen van zorg en is gewerkt aan het verbeteren van de juridische en wettelijke mogelijkheden om fraude te voorkomen en aan te pakken, bijvoorbeeld door gegevensuitwisseling beter mogelijk te maken.

Uitvoerings- en privacyrisico’s grote lopende ICT-projecten

In 2018 had VWS één project met een meerjarenbegroting boven de € 5 miljoen dat is geclassificeerd als een Groot ICT-project. Het betreft het project Informatievoorziening van Morgen (IVvM). Het project IVvM heeft ten doel een werkend informatiesysteem (een zaaksysteem en een Document Management Systeem) op te leveren dat het primaire (toezichts)proces van de IGJ ondersteunt. Door middel van het Rijks ICT-Dashboard is het lopende project aan de Tweede Kamer gerapporteerd (https://www.rijksictdashboard.nl/projecten/469342). In 2017 heeft een PIA (Privacy Impact Assessment) plaatsgevonden. De CIO VWS heeft in 2018 een tweede CIO-oordeel uitgebracht over het project en een aantal aanbevelingen meegegeven om de uitvoeringsrisico’s verder te mitigeren. De aanbevelingen zijn opgevolgd door de IGJ.

Gebruik open standaarden

Er zijn geen gevallen bekend binnen het concern VWS waarbij is afgeweken van het gebruik van open standaarden.

Betaalgedrag

In 2018 heeft VWS een percentage van 94,9% tijdig betaalde facturen gerealiseerd (facturen betaald binnen 30 dagen). Dit ligt net onder de norm van 95%. Volgend jaar kan een verbetering worden gerealiseerd door de verplichte invoering van e-facturering per 1 april 2019.

Activiteiten Audit Committee

Het Audit Committee van VWS is in 2018 vier keer bijeen geweest. De reguliere producten uit de jaarlijkse verantwoording van VWS en controles zijn geagendeerd en besproken. Het Audit Committee VWS is in 2018 verder gegaan op de weg van een Audit Committee met de nadruk op strategische gespreksonderwerpen door over de strategische risico’s van VWS te praten, zoals het arbeidsmarktbeleid, de Hoofdlijnenakkoorden, het preventie- en sportakkoord en de huisvesting van de EMA.

Checks and Balances subsidieregelingen

Voorafgaand aan publicatie en inwerkingtreding, worden alle subsidieregelingen door het Expertisecentrum Subsidies getoetst op rechtmatigheid en uitvoerbaarheid. De risicoanalyse, die bij elke subsidieregeling verplicht is, vormt daarvoor belangrijke input. Het Expertisecentrum Subsidies bestaat uit subsidiespecialisten van de directie Wetgeving en Juridische Zaken, de directie Financieel-Economische Zaken, de Dienst Uitvoering Subsidies aan Instellingen en de Auditdienst Rijk. Alleen regelingen voorzien van een paraaf van de voorzitter van het Expertisecentrum, mogen ter ondertekening worden voorgelegd aan de Minister.

Toezicht normenkader financieel beheer

Er hebben zich in 2018 geen beleidsmatige of algemene ontwikkelingen voorgedaan ten aanzien van het toezicht op het normenkader financieel beheer.

Paragraaf 3 – Belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen bedrijfsvoering

Verbeteringen in subsidiebeheer

Medio 2018 is gestart met het project Verbetering Subsidiebeheer VWS. In 2019 worden in dit kader vervolgacties uitgevoerd. Het gaat hierbij onder andere om het verder aanscherpen en operationaliseren van het centrale (MenO-)beleid, door een vertaling hiervan naar praktische handreikingen en procesbeschrijvingen. Daarnaast wordt de interne controle ten aanzien van het subsidiebeheer versterkt door de inzet van risicogerichte onderzoeken. De informatievoorziening voor beleidsmedewerkers ten aanzien van subsidies wordt verbeterd door het inrichten van een centraal informatiepunt en het geven van (extra) workshops en kennissessies.