Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP (VIII)

A. ALGEMEEN

1. AANBIEDING JAARVERSLAG EN VERZOEK TOT DECHARGEVERLENING

AAN de voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer der Staten-Generaal.

Hierbij bieden de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over het jaar 2018 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 63 en 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verzoeken wij de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media decharge te verlenen over het in het jaar 2018 gevoerde financiële beheer.

Voor de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening stelt de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 82 van de Comptabiliteitswet 2001 een rapport op. Dit rapport wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden. Het rapport bevat de bevindingen en het oordeel van de Rekenkamer met betrekking tot:

• a. het gevoerde financieel en materieel beheer;

• b. de bijgehouden administraties van het Rijk;

• c. de financiële informatie in het jaarverslag;

• d. de betrokken saldibalans;

• e. de totstandkoming van de informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;

• f. de in het jaarverslag opgenomen informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering.

Bij het besluit tot dechargeverlening dienen verder de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken te worden betrokken:

• a. het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2018;

• b. het voorstel van de slotwet dat met het onderhavige jaarverslag samenhangt;

• c. het rapport van de Algemene Rekenkamer over het onderzoek van de centrale administratie van de schatkist van het Rijk en van het Financieel jaarverslag van het Rijk;

• d. de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer over de in het Financieel jaarverslag van het Rijk, over 2018 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten over 2018, alsmede over de Saldibalans van het Rijk over 2018 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 83, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001).

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, I.K. van Engelshoven

De Minister voor Basis- en Voorgezet Onderwijs en Media, A. Slob

2. LEESWIJZER

Het departementaal jaarverslag 2018 bestaat uit de volgende onderdelen:

• A. Een algemeen deel

• B. Het beleidsverslag

• C. De jaarrekening

• D. Bijlagen

De Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media is verantwoordelijk voor Artikel 1 Primair onderwijs, Artikel 3 Voortgezet onderwijs, Artikel 9 Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid en Artikel 15 Media. De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is verantwoordelijk voor de overige artikelen. De verdeling van de beleidsterreinen is vastgelegd in de portefeuilleverdeling van Kabinet Rutte III.

Bij het Regeerakkoord is – met ingang van de begroting 2018 – het groen onderwijs als beleidsterrein ondergebracht bij het Ministerie van OCW. In het jaarverslag 2018 is de verantwoording van het groen onderwijs volledig geïntegreerd.

A. Algemeen deel

Het Algemeen deel bevat de aanbieding van het departementaal jaarverslag, het verzoek tot dechargeverlening en deze leeswijzer.

Groeiparagraaf

Voor het opstellen van het departementaal jaarverslag gelden de Rijksbegrotingsvoorschriften van de Minister van Financiën. Als gevolg van wijzigingen in deze voorschriften zijn de volgende veranderingen doorgevoerd ten opzichte van het jaarverslag 2017:

• • Staafdiagrammen (geraamde) uitgaven en ontvangsten

  Het voorgeschreven staafdiagram heeft geen totaalbalk meer, waardoor de overige balkjes met artikelen relatief beter te onderscheiden zijn. De totaaltelling wordt in tekst opgenomen.

• • Bedrijfsvoeringsparagraaf

  Departementen moeten tenminste iedere vijf jaar een beschrijving opnemen van de departementale checks and balances voor subsidieregelingen. Ook moet worden beschreven welke beleidsmatige en algemene ontwikkelingen met betrekking tot het toezicht op het normenkader financieel beheer hebben plaatsgevonden. OCW verwijst daarvoor naar de bijlage Toezichtsrelaties RWT’s en ZBO’s.

• • Bijlage Toezichtrelaties RWT’s en ZBO’s

  In de bijlage Toezichtrelaties RWT’s en ZBO’s is een aanvullende tabel opgenomen met meer uitgesplitste, gespecificeerde (financiële) informatie over grote RWT’s en ZBO’s.

Tot slot: een jaarverslag vormt het spiegelbeeld van de begroting. In het onderdeel Beleidsprioriteiten wordt dan ook per beleidsterrein geschetst welke voortgang is geboekt op de door het vorige kabinet gestelde doelen en welke (eerste) stappen zijn gezet voor de uitvoering van het Regeerakkoord. In dit onderdeel vindt ook nog de verantwoording plaats over de indicatoren van het voorgaande kabinet. Om deze reden sluiten de thema’s van de tabellen in het beleidsverslag niet volledig aan op de thema’s van de kopjes. Om de indicatoren zichtbaar te maken in de lopende tekst van het beleidsverslag, zijn de tabellen zo goed als mogelijk is, ingedeeld. Sommige van de indicatoren worden niet meer gemeten, zoals ook gemeld in de brief aan de Tweede Kamer. De indicatoren die niet meer gemeten worden, zijn niet opgenomen in de lopende tekst, maar staan wel in de totaaltabel achter de beleidsprioriteiten. Alle indicatoren, oud en nieuw zijn te vinden op Onderwijs in cijfers.

Informatie in de begroting en andere relevante publicaties

Hieronder volgt een nadere toelichting bij het schema.

• • Op Prinsjesdag ontvangt de Tweede Kamer de begroting van OCW. Op de website van OCW in cijfers worden onder andere de doelen uit de beleidsagenda en verschillende ingezette beleidsinstrumenten gevolgd, waaronder de Lerarenagenda en de sectorakkoorden in het po en vo. Ook wordt de internationale positie van het Nederlandse onderwijs- en wetenschapsstelsel gevolgd en zijn de belangrijkste onderzoeksresultaten van «Education at a Glance» opgenomen, de jaarlijkse publicatie van de OESO. Daarnaast geeft deze website met de infographic «Onderwijsmonitor» inzicht in de prestaties van het onderwijs. Voor cultuur & media, wetenschap en emancipatie wordt met een beknopte set indicatoren een beeld van de kwaliteit en prestaties gegeven.

• • Begin november 2018 heeft het Sociaal Cultureel Planbureau de publicatie «Het Culturele Leven» uitgebracht. In dit rapport presenteert het Sociaal en Cultureel Planbureau een model voor een periodieke rapportage over dat culturele leven. Dit model is vervolgens in dit rapport toegepast om het culturele leven in de jaren 2012–2017 in kaart te brengen.

• • De Inspectie van het Onderwijs heeft een belangrijke rol in het onderwijsstelsel als toezichthouder, maar ook als leverancier van beleidsinformatie. Jaarlijks verschijnt het Onderwijsverslag, waarin beschreven wordt wat goed gaat en wat er beter kan in het onderwijs. In de Financiële Staat van het Onderwijs wordt verslag gedaan van de financiële staat van de onderwijsinstellingen.

• • Gedurende het jaar wordt de Tweede Kamer geïnformeerd over de begrotingsuitvoering door middel van de 1^e suppletoire begroting (Voorjaarsnota) en de 2^e suppletoire begroting (Najaarsnota).

• • Ook worden gedurende het jaar allerlei beleidsdocumenten zoals actieplannen, beleidsdocumenten, beleidsevaluaties, beleidsdoorlichtingen naar de Tweede Kamer gestuurd. Wetsvoorstellen worden ter behandeling aangeboden en AMvB’s worden voorgehangen. Over verschillende beleidsterreinen worden brieven naar de Tweede Kamer gestuurd, onder andere ter nadere uitwerking van de beleidsagenda en de begroting. Hierover vindt vaak separaat overleg met het parlement plaats. De actieplannen geven voor de verschillende beleidsterreinen een beeld van het beleid. Beleidsdoorlichtingen en andere evaluaties verschaffen inzicht in de effectiviteit van beleid. Daarnaast wordt jaarlijks in de Voortgangsrapportages van de Sectorakkoorden en de Lerarenagenda informatie verschaft over de voortgang op enkele belangrijke prestatie-indicatoren.

• • De derde woensdag in mei is verantwoordingsdag. De Tweede Kamer ontvangt dan het jaarverslag van OCW, en de laatste stand van de voortgang op de begrotingsdoelen en ambities wordt gepresenteerd op de website van OCW in cijfers. Ook wordt het Onderwijsverslag aan de Tweede Kamer toegestuurd.

Overgangsrecht Comptabiliteitswet

Op grond van het overgangsrecht in artikel 10.2 van de Comptabiliteitswet 2016 blijven voor de presentatie en inrichting van de jaarverslagen en slotwetten over 2018 de bepalingen uit de Comptabiliteitswet 2001 en de daarop berustende bepalingen van toepassing zoals deze golden voor de inwerkingtreding van de Comptabiliteitswet 2016 per 1 januari 2018. Voor de dechargeverlening inzake het jaar 2018 over het gevoerde financieel beheer en materieelbeheer zijn de bepalingen van de Comptabiliteitswet 2016 en de daarop gebaseerde regelgeving van toepassing. Dit is conform de brief aan het parlement over het overgangsrecht in de Comptabiliteitswet 2016 (Vergaderjaar 2018–2019, 34 426, nr. 33). Om die reden moet telkens bij de verwijzingen naar de bepalingen van de Comptabiliteitswet worden gelezen de artikelen van de Comptabiliteitswet 2001 voor de presentatie en inrichting en voor de begrotingsuitvoering de artikelen van de Comptabiliteitswet 2016 conform de transponeringstabel bij de Comptabiliteitswet 2016, Stb. 2017, 139.

Art. in CW 2016	Art. in CW 2001
3.2 – 3.4	19, eerste lid; 21, eerste en tweede lid
3.5	22, eerste lid; 26, eerste lid
3.8	58, eerste lid, onderdeel a, en derde lid; 61, derde lid
3.9	58, eerste lid, onderdeel b en c
2.37	60, tweede en derde lid; 63, eerste en vierde lid
2.35	61, tweede tot en met vierde lid
2.40	64
7.12	82, eerste lid; 83, eerste lid
7.14	82, vijfde lid; 83, tweede tot en met vierde lid

B. Het beleidsverslag kent de volgende elementen:

• 1. Beleidsprioriteiten

• 2. De beleidsartikelen

• 3. De niet-beleidsartikelen

• 4. Bedrijfsvoeringparagraaf

1. Beleidsprioriteiten

In het onderdeel Beleidsprioriteiten wordt teruggekeken op de activiteiten in 2018. Daarbij wordt per beleidsterrein aangegeven welke stappen zijn gezet met daarbij de relevante indicatoren. Daarnaast is een tabel met de gerealiseerde beleidsdoorlichtingen opgenomen en een overzicht van de risicoregelingen.

2. De beleidsartikelen

De beleidsartikelen bestaan uit de volgende onderdelen:

• • Een algemene doelstelling met een toelichting daarop.

• • Een passage gewijd aan de verantwoordelijkheid van de Ministers.

• • De beleidsconclusies.

• • De tabel budgettaire gevolgen van beleid.

• • Een toelichting op de financiële instrumenten.

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

De tabel budgettaire gevolgen van beleid bevat een vaste indeling naar soorten financiële instrumenten volgens de Rijksbegrotingsvoorschriften. In de kolom «Vastgestelde begroting» is de stand ontwerpbegroting (derde dinsdag van september) plus de mutaties die bij een nota van wijziging, amendement of motie ten opzichte van de ontwerpbegroting (dus na de derde dinsdag van september, maar voor de mutaties eerste suppletoire begroting) zijn aangebracht.

Relatie verplichtingen versus uitgaven

In de tabel budgettaire gevolgen van beleid staan naast de uitgaven en de ontvangstenmutaties ook verplichtingenmutaties. Bij de verplichtingen wordt ook aangegeven welk deel garantieverplichtingen betreft. Het gaat hier met name om zogenaamde garanties voor her- en nieuwbouw in het onderwijs in het kader van schatkistbankieren, kredietgaranties/verzekeringen in de cultuursector en de garanties voor de rekening courantlimieten die instellingen aanhouden bij het Ministerie van Financiën. Bij kredietgaranties/verzekeringen moet gedacht worden aan een indemniteitsregeling voor kunstvoorwerpen die op uitleenbasis in een Nederlands museum zijn tentoongesteld.

Toelichting financiële instrumenten

In de toelichting op de financiële instrumenten zoals opgenomen in de tabel budgettaire gevolgen van beleid worden de voornaamste verschillen verklaard tussen de oorspronkelijke begroting en de realisatie. De kasuitgaven zijn voor deze toelichting leidend. In het algemeen is er in de begroting sprake van een vaste verhouding tussen de verplichtingen en uitgaven die gerelateerd is aan het bekostigingsmoment voor scholen/instellingen. Er geldt daarom alleen een aanvullende, aparte toelichting voor de verplichtingmutaties als er sprake is van een opmerkelijk verschil met de uitgavenmutaties. Hiervoor wordt het procentuele realisatieverschil bij de verplichtingen vergeleken met het procentuele realisatieverschil bij de uitgaven. En als het verschil tussen deze percentages meer dan 10 bedraagt, dan worden de verplichtingenmutaties apart toegelicht.

In de toelichting op de financiële instrumenten wordt daarnaast toegelicht waarvoor de instrumenten bedoeld waren. Hierbij wordt aangesloten bij de toelichting uit de begroting. Indien relevant wordt op bondige wijze ingegaan op verschillen tussen de budgettaire raming en de realisatie in het verslagjaar. Voor de toe te lichten instrumenten wordt een keuze gemaakt op basis van financieel belang en/of politieke relevantie. Als norm voor financieel belang geldt de voorgeschreven staffel uit de Rijksbegrotingsvoorschriften.

3. De niet-beleidsartikelen

Er zijn twee zogenaamde niet-beleidsartikelen:

• • Op artikel 91 (Nominaal en onvoorzien) wordt een overzicht gegeven van de verdelingen van tijdelijk geparkeerde middelen, zoals de loon- en prijsbijstelling.

• • Op artikel 95 (Apparaat Kerndepartement) worden de apparaatsuitgaven van het kerndepartement, de apparaatskosten van de inspecties en adviesraden, baten-lastenagentschappen en een aantal ZBO’s en RWT’s verantwoord.

4. Bedrijfsvoeringparagraaf

In de bedrijfsvoeringparagraaf wordt verslag gedaan over de bedrijfsvoering. De paragraaf bevat tevens de mededeling bedrijfsvoering. Deze heeft betrekking op het financieel- en materieel beheer en de daarvoor bijgehouden administraties.

C. Jaarrekening

De jaarrekening bevat de departementale verantwoordingsstaat, de samenvattende verantwoordingsstaat agentschappen, de jaarverantwoording van de agentschappen Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) en het Nationaal Archief (NA), de saldibalans en de publicatie WNT-verantwoording.

D. Bijlagen

De volgende bijlagen zijn opgenomen:

• 1. Toezichtrelaties RWT’s en ZBO’s

• 2. Afgerond evaluatie en overig onderzoek

• 3. Externe inhuur

• 4. Financiële gegevens uit de jaarrekeningen per onderwijssector

B. BELEIDSVERSLAG

3. BELEIDSPRIORITEITEN

Inleiding

De begroting 2018 is opgesteld door het voorgaande kabinet. In dit beleidsverslag wordt daarom zowel verantwoording afgelegd over de beleidsprioriteiten uit de begroting 2018 en die van het nieuwe kabinet. In 2018 zijn we voortvarend aan de slag gegaan met de uitvoering van het huidige Regeerakkoord. Voor 2018 was € 1,09 miljard begroot aan Regeerakkoordintensiveringen. We zijn er in 2018 in geslaagd om bijna alle van de voorgenomen investeringen ook te besteden. In dit verslag zullen wij per beleidsterrein de resultaten noemen, en verwijzen naar de achterliggende regelingen en brieven voor meer informatie.

Een gebeurtenis die in 2018 veel aandacht kreeg, was het probleem met de schoolexamens van VMBO Maastricht. In juni kwamen hier grote onregelmatigheden aan het licht in de examens. De inspectie uitte het voornemen om de examens van honderden leerlingen ongeldig te verklaren. Hierdoor leefden zij in onzekerheid over of zij hun diploma zouden krijgen en verder konden studeren. Door maatwerk per leerling konden veel gedupeerde leerlingen alsnog zo snel mogelijk hun diploma halen. In onze brief van 14 december 2018 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de onderzoeken die zijn uitgevoerd naar aanleiding van deze situatie, en de lessen die we hieruit hebben getrokken.

1. Onderwijs

1.1 Gelijke kansen creëren en talenten tot bloei brengen

Doelstelling/indicator			Sector	Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Art.nr.	Reden Opname	Bron
1	Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt
a)	Alle leerlingen en studenten worden uitgedaagd
	•	Aandeel scholen dat leerlingen begeleidt in het ontdekken en ontwikkelen van hun talenten	po	47% (2015)	65% (2017)	Nog niet gepubliceerd	79% (2018) 100% (2020)	1	SA	Enquêtes Bestuursakkoord PO Regioplan
	•	Aandeel toptalentleerlingen dat zich vaak of bijna altijd verveelt omdat de lesstof te makkelijk is of omdat hij/zij eerder klaar is dan de rest	vo	56% (2013)	20% (2017)	Wordt niet meer gemeten	41% (2016) 25% (2018)	3	SA	Toptalenten in het onderwijs, 2017
	•	Aandeel scholen dat aandacht heeft voor toptalenten in de vorm van uitdagend aanbod of talentprogramma’s	vo	82% (2015)	84% (2017)	Wordt niet meer gemeten	88% (2016) 100% (2018)	3	SA	Toptalenten in het onderwijs, 2017
	•	Percentage studenten in het mbo dat zich uitgedaagd voelt	mbo	34% (2010)	37% (2016)	38% (2017)	Hoger (2018)	4	C	ROA
	•	Percentage studenten dat tevreden is over uitdagend onderwijs	ho	hbo: 58% (2010–2011)	hbo: 55% (2016–2017)	hbo: 52% (2017–2018)	Hoger -	6/7	C	Studentenmonitor Hoger Onderwijs
				wo: 68% (2010–2011)	wo: 68% (2016–2017)	wo: 69% (2017–2018)	Hoger -
	•	Aandeel thuiszittende leerlingen dat drie of meer maanden thuis zit zonder passend onderwijsaanbod	po	0,07% (2014–2015)	0,09% (2016–2017)	0,10% (2017–2018)	0% (2020)	1	SA	Leerplichttelling 2017–2018
			vo	0,17% (2014–2015)	0,14% (2016–2017)	0,18% (2017–2018)	0,10% (2017)0% (2020)	3	SA
b)	Vergroten studiesucces
	•	Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor lezen behaalt	po	99% (2015–2016)	97% (2016–2017)	98% (2017–2018)	Niet benoemd	1	SA	College voor Toetsen en Examens Kamerbrief resultaten eindtoets 2017–2018
		Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor taalverzorging behaalt	po	95% (2015–2016)	96% (2016–2017)	96% (2017–2018)	Niet benoemd	1	SA	College voor Toetsen en Examens Kamerbrief resultaten eindtoets 2017–2018
		Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor rekenen behaalt	po	87% (2015–2016)	93% (2016–2017)	93% (2017–2018)	Niet benoemd	1	SA	College voor Toetsen en Examens Kamerbrief resultaten eindtoets 2017–2018
	•	Aandeel zittenblijvers	po	2,2% (2012–2013)	1,7% (2016–2017)	1,7% (2017–2018)	1,5% (2020)	1	SA	DUO
			vo	5,9% (2012–2013)	5,7% (2016–2017)	6,2% (2017–2018)	4,7% (2017) 3,9% (2020)	3	SA	DUO
	•	Percentage mbo-deelnemers per niveau dat met diploma de instelling verlaat, jaarresultaat per niveau	mbo	2007–2008	2015–2016	2016–2017	2018	4	C	MBO Raad
				Niveau 1: 66%	Niveau 1: 78%	Niveau 1: 79%	Hoger
				Niveau 2: 62%	Niveau 2: 73%	Niveau 2: 72%	Hoger
				Niveau 3: 63%	Niveau 3: 72%	Niveau 3: 72%	Hoger
				Niveau 4: 65%	Niveau 4: 74%	Niveau 4: 75%	Hoger
				Totaal: 64%	Totaal: 73%	Totaal: 74%	Hoger
	•	Bachelor studiesucces (n+1) van herinschrijvers na het eerste jaar	ho	hbo: 65,7% (2010–2011)	hbo: 62,1% (2016–2017)	hbo: 63,3% (2017–2018)	–	6/7	C	DUO
				wo: 57,3% (2010–2011)	wo: 73,2% (2016–2017)	wo: 72,6% (2017–2018)
	•	Uitval in het eerste jaar	ho	hbo: 27,9% (2010–2011)	hbo: 26,8% (2016–2017)	hbo: 28,0% (2017–2018)	–	6/7	C	DUO
				wo: 18,8% (2010–2011)	wo: 15,7% (2016–2017)	wo: 16,5% (2017–2018)	–
	•	Switchen na het eerste jaar	ho	hbo: 8,4% (2010–2011)	hbo: 8,3% (2016–2017)	hbo: 8,3% (2017–2018)	–	6/7	C	DUO
				wo: 9,0% (2010–2011)	wo: 8,3% (2016–2017)	wo: 9,1% (2017–2018)	–

Iedere leerling, ongeacht afkomst, moet zijn of haar talenten maximaal kunnen ontplooien. Het kabinet zet daarom in op gelijke kansen voor iedere leerling om zich te ontwikkelen, en heeft hiervoor in 2018 verschillende maatregelen genomen. In oktober is het programma «Gelijke Kansen» gestart met als opdracht om meer samenhang aan te brengen in het bestaande beleid van OCW, en de netwerkaanpak binnen de Gelijke Kansen Alliantie (GKA) verder uit te bouwen. In het primair onderwijs (po) en het voorgezet onderwijs (vo) is het aantal gelijke-kansen-allianties uitgebreid van 28 naar 60. Daarnaast zijn er afspraken gemaakt met de VO-raad over een dekkend aanbod van brede brugklassen. De pilot met «10–14 scholen» is in 2018 uitgebreid, waarbij leerlingen pas na hun veertiende instromen op een specifiek niveau, in plaats van op hun twaalfde. Ook is, vooruitlopend op de structurele verhoging van € 170 miljoen uit het Regeerakkoord, er in 2018 € 40 miljoen geïnvesteerd in vroeg- en voorschoolse educatie en is er jaarlijks € 9,5 miljoen vrijgemaakt voor doorstroomprogramma’s po-vo. Daarnaast is begin 2018 gereageerd op het onderzoek naar de deelname aan en uitgaven voor het zogenaamde «schaduwonderwijs», waarmee alle vormen van extra ondersteuning die leerlingen krijgen buiten het reguliere onderwijs, zoals bijles, huiswerkbegeleiding en examentraining worden bedoeld. Uit het onderzoek bleek dat dat de financiële omvang beperkt is en dat deze vorm van onderwijsondersteuning voor ongeveer de helft kosteloos wordt aangeboden. In het Regeerakkoord is structureel € 15 miljoen extra uitgetrokken voor beter onderwijs aan (hoog)begaafde leerlingen. In maart hebben wij een brief gestuurd, en hebben wij de Regeling «subsidie begaafde leerlingen po en vo» opgesteld. Deze subsidieregeling stimuleert samenwerkingsverbanden en schoolbesturen om te zorgen voor een dekkend onderwijs- en ondersteuningsaanbod voor (hoog)begaafde leerlingen in de regio.

In het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) is gelijke kansen één van de landelijke speerpunten in de nieuwe kwaliteitsagenda’s van mbo-instellingen. In november 2018 is de cascadebekostiging in de mbo afgeschaft. Hierdoor tellen alle studenten even zwaar mee in de bekostiging, ook degenen die meer tijd nodig hebben om hun diploma te halen of opleidingen stapelen. Daarnaast is de wijziging van de wet educatie en beroepsonderwijs door de Tweede Kamer aangenomen, om bestrijding van voortijdig schoolverlaters (vsv) aan te pakken. Met het programma «Sterk beroepsonderwijs» wordt samen met betrokkenen in het veld gewerkt aan een betere aansluiting tussen vmbo en mbo. Vanuit de subsidieregeling doorstroom mbo-hbo, is ruim € 10 miljoen geïnvesteerd in projecten voor het verbeteren van de aansluiting van het mbo op het hbo en het bevorderen van het studiesucces in het hbo van mbo-gediplomeerden. In het ho is de associate degree per 1 januari 2018 een zelfstandige opleiding geworden. Deze opleiding biedt mbo-studenten die een vierjarige bachelor te lang vinden de mogelijkheid om alsnog door te stromen naar het ho. Ook is het programma «Students4Students» ingezet om gelijke kansen in het ho te bevorderen. In dit programma worden studenten begeleid door rolmodellen en coaches.

1.2 Curriculumontwikkeling, en leerlingenkrimp en verantwoording

In 2017 is besloten om het onderwijscurriculum te actualiseren. Het doel hiervan is om vanuit de onderwijspraktijk te komen tot een toekomstgericht en samenhangend curriculum met een heldere doorlopende leerlijn van het begin van het po tot het eind van het vo. In maart 2018 zijn er ontwikkelteams, bestaande uit leraren en schoolleiders, gestart met de ontwikkeling van het nieuwe curriculum. Deze teams actualiseren in samenwerking de kerndoelen en eindtermen van het onderwijs. Zij zullen in 2019 bouwstenen opleveren voor nieuwe kerndoelen en eindtermen.

In het Regeerakkoord is opgenomen dat rekenen voor alle leerlingen een integraal onderdeel van het examen wordt. In de brief Toekomst van rekenen in het vo en mbo is er met de Kamer gecommuniceerd over een alternatief voor de rekentoets. Inmiddels is de inhoud van de brief onderwerp van debat geweest in de Tweede Kamer.

Wij blijven inzetten op een pluriform scholenaanbod en thuisnabij onderwijs. Daarom is in 2018 € 10 miljoen toegevoegd aan de toeslag voor kleine scholen in het po. Daarnaast is in juni de jaarlijkse voortgangsrapportage leerlingendaling naar de Kamer verstuurd, over de leerlingendaling in het po, vo en mbo. Hierin geven wij aan schoolbesturen steviger te gaan aanspreken op hun verantwoordelijkheid om de kwaliteit en de continuïteit van het onderwijs te borgen, zoals wij ook hebben aangekondigd in het Regeerakkoord. Om besturen te ondersteunen vergroten we de ruimte voor samenwerking en stimuleren we regionale samenwerking. Dit doen we ook in het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs waar de komende jaren de leerlingen- en studentenaantallen ook zullen dalen, bijvoorbeeld met het faciliteren van doorlopende leerroutes vo-mbo en het in de wet opnemen van het samenwerkingscollege mbo. Daarnaast is in het najaar van 2018 de commissie-Dijkgraaf ingesteld, die gaat adviseren over de leerlingendaling in het vo.

In onze brief waarin wij reageren op het advies van de Onderwijsraad, onderschrijven wij hun advies om de lumpsumbekostiging te behouden. De verantwoording van onderwijsinstellingen laat echter wel ruimte voor verbetering. Onze brief kondigt acties aan om de verantwoording van scholen te verbeteren door in te zetten op financiële benchmarks. Een eerste indruk hiervan is te vinden op het nieuwe dashboard.

1.3 Leraren, lerarentekort en lerarenregister

Doelstelling/indicator			Sector	Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Art.nr.	Reden Opname	Bron
2	Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat
a)	Vergroten kwaliteit leraren en schoolleiders
	•	Aandeel lessen dat wordt gegeven door daartoe bevoegde en benoembare leraren	vo	83,5% (2011)	95,2% (2016)	95,7% (2017)	96% (2016) 100% (2020)	3	SA	IPTO en CenterData
	•	Aandeel leraren met een afgeronde wo-bachelor of hbo-/wo masteropleiding	po	20% (2013)	22% (2016)	Wordt niet meer gemeten	25% (2018) 30% (2020)	1	SA, LA	Onderwijs Werkt!; Regioplan en DUO
	•	Aandeel leraren met een afgeronde hbo of wo masteropleiding	vo	33% (2013)	38% (2016)	Wordt niet meer gemeten	40% (2017) 50% (2020)	3	SA, LA	CenterData en DUO
			Bovenbouw vwo	53% (2013)	63% (2016)	Wordt niet meer gemeten	Hoger (2017) 80–85% (2020)	3	SA, LA	CenterData en DUO
			Hbo	66,2% (2011)	75,2% (2015)	Wordt niet meer gemeten	80% (2016)	6/7	C	PoMo (Personeels- en mobiliteitsonderzoek), bewerking Vereniging Hogescholen (2016).
	•	Aandeel leraren met ten minste drie jaar ervaring dat de algemeen didactische vaardigheden beheerst	po	85% (2013)	84% (2015)	Wordt niet meer gemeten	96% (2018) 100% (2020)	1	SA, LA	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
			vo	76% (2013)	67% (2016)	Wordt niet meer gemeten	90% (2017) 100% (2020)	3	SA, LA
	•	Aandeel leraren met ten minste tien jaar ervaring dat de differentiatie vaardigheden beheerst	po	56% (2013)	56% (2015)	Wordt niet meer gemeten	79% (2018) 100% (2020)	1	SA, LA	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
			vo	34% (2013)	33% (2016)	Wordt niet meer gemeten	40% (2017) 100% (2020)	3	SA, LA
b)	Verbetercultuur
	•	Aandeel leraren dat deelneemt aan peer review	po	62% (2014)	74% (2016)	Wordt niet meer gemeten	87% (2018) 100% (2020)	1	LA, T	Onderwijs werkt!; Regioplan (2014–2015); PoMo (BZK, 2016)
			vo	63% (2014)	68% (2016)	Wordt niet meer gemeten	81% (2017) 100% (2020)	3
	•	Aandeel leraren dat is geregistreerd in het Lerarenregister	po/vo/ mbo	8% (2014)	35% (2017)	Wordt niet meer gemeten	100% (2019)	1, 3 en 4	SA, LA, T	Lerarenregister
	•	Aandeel schoolleiders dat is geregistreerd in het schoolleidersregister	po	31% (2015)	69% (2017)	79% (2018)	100% (2018)	1	SA	Schoolleidersregister po
c)	Veilig leerklimaat
	•	Aandeel leerlingen dat zich veilig voelt	po	95% (2012)	97% (2016)	97% (2018)	Stabiel of hoger (2017, 2020)	1	T	Praktikon: monitor naar sociale veiligheid;
			vo	93% (2012)	95% (2016)	97% (2018)	Stabiel of hoger (2017, 2020)	3

Goede en betrokken docenten zijn essentieel voor kwalitatief goed onderwijs. Het lerarentekort vormt een grote uitdaging. Om het lerarentekort tegen te gaan, investeert het kabinet sterk in leraren. Sinds 2017 werken we met zes actielijnen om het lerarentekort aan te pakken. Er is structureel € 270 miljoen beschikbaar gesteld voor het verhogen van het salaris voor leraren in het in het po. Ook de besturen zetten € 70 miljoen van de middelen voor de functiemix in om de salarissen van docenten te verbeteren. Het subsidieplafond van de regeling zij-instroom is structureel verhoogd naar € 17,2 miljoen, om meer mensen als zij-instromer tot docent op te leiden. Nieuwe studenten die per studiejaar 2018–2019 starten met een lerarenopleiding betalen de eerste twee jaar maar de helft van het collegegeld. Daarnaast is ingezet op een regionale aanpak van het lerarentekort door schoolbesturen, scholen en lerarenopleidingen. Op 8 februari 2018 is voor het po het werkdrukakkoord afgesloten met vertegenwoordigers van het veld. In dit akkoord is afgesproken om structureel € 237 miljoen in te zetten om de werkdruk te verlagen. Scholen kunnen zelf bedenken hoe zij dit geld willen inzetten, zodat maatwerk mogelijk is. Over de representatie van de beroepsgroep leraren heeft de heer Rinnooy Kan afgelopen jaar als verkenner onderzocht wat de mogelijkheden zijn om beroepsgroepvorming onder leraren te stimuleren. Zijn advies volgen wij op door leraren de tijd en de ruimte te geven om van onderop, los van bestaande organisaties en onder regie van de leraren zelf, een beroepsgroep te vormen die het vervolg op het lerarenregister bepaalt. Tot die tijd wordt het lerarenregister niet verder ontwikkeld.

1.4 Sectorakkoorden, kwaliteitsafspraken en Strategische agenda

Doelstelling/indicator				Sector	Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Art.nr.	Reden Opname	Bron
3	Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties
	•	Aandeel scholen dat Vensters volledig heeft ingevuld		po	5,3% (2014)	35% (2017)	45% (2018)	100% (2017)	1	SA, T	PO-Raad
				vo	94% (2014)	92% (2017)	93% (2018)	Hoger (2016) 100% (2017)	3		VO-raad
	•	Aandeel scholen dat op alle indicatoren van kwaliteitszorg voldoende scoort		po	38% (2012–2013)	41% (2014–2015)	Wordt niet meer gemeten	Stabiel of hoger (2017) Hoger (2020)	1	SA	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel scholen dat opbrengstgericht werkt		vo	47% (2012–2013)	64% (2015–2016)	Wordt niet meer gemeten	77% (2017) 100% (2020)	3	SA	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel (zeer) zwakke scholen dat zich binnen een jaar verbetert		po	27% (2012–2013)	41% (2015–2016)	65% (2016–2017)	60% (2016) 100% (2017–2018)	1	SA	Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel (zeer) zwakke afdelingen dat zich binnen de gestelde termijn verbetert		vo	72% (2012)	74% (2016)	Wordt niet meer gemeten	100% (2020))	3	SA	Inspectie van het Onderwijs
	•	Oordeel ouders over betrokkenheid		po	Cijfer 7 (2012)	Cijfer 7 (2014)	Wordt niet meer gemeten	Stabiel of hoger (2017) Hoger (2020)	1	T	Monitor Ouder-betrokkenheid
	•	Aantal voortijdig schoolverlaters		vo/mbo	41.800 (2008–2009)	23.744 (2016–2017)	25.574 (2017–2018)	20.000 (2019–2020)	3 en 4	T	DUO
	•	Studenten-tevredenheid		mbo					4	C	JOB-monitor
		–	Opleiding		7,0 (2014)	7,0 (2016)	7,1 (2018)	7,3 (2020)
		–	Instelling		6,5 (2014)	6,6 (2016)	6,7 (2018)	6,7 (2020)
		% tevreden over school en studie (meting tot 2018)			49% (2014)	52% (2016)		55% (2020)
		% tevreden over school en studie (meting vanaf 2018)					62% (2018)
	•	Studenttevredenheid		ho	hbo: 65,6% (2010–2011)	hbo: 75,8% (2017–2018)	hbo: 72,9% (2018–2019)	–	6/7	C	Nationale Studenten Enquête
					wo: 81,1% (2010–2011)	wo: 85,2% (2017–2018)	wo: 84,0% (2018–2019)

In het Regeerakkoord is afgesproken dat de doelen uit de sectorakkoorden voor het po en vo worden gehandhaafd. De sectorakkoorden zijn geactualiseerd, op basis van de tussenevaluatie in 2017, de geboekte voortgang en maatschappelijke ontwikkelingen. In juni zijn de geactualiseerde akkoorden met het primair en voortgezet onderwijs naar de Tweede Kamer gestuurd.

Voor het mbo was 2018 het laatste jaar dat de kwaliteitsafspraken voor 2015–2018 golden. Uit de voortgangsrapportage van «mbo in bedrijf» blijkt dat veel instellingen verwachten dat zij de kwaliteitsafspraken gaan halen. In februari hebben wij het nieuwe bestuursakkoord «Trots, vertrouwen en lef» gesloten met de mbo-sector, met nieuwe kwaliteitsafspraken. Mbo-instellingen krijgen hierin meer ruimte om zelf te bepalen hoe zij zich kunnen verbeteren. Elke instelling stelt een eigen kwaliteitsagenda op, zodat zij rekening kan houden met de eigen regionale situatie. Soms is het docenten en schoolleiders onduidelijk welke ruimte er in de regels zit voor onderwijsvernieuwing. Hiervoor is in 2018 ruimte in regels mbo gepubliceerd, waarin de meest gestelde vragen van docenten over de wet- en regelgeving aan bod komen. Het groen onderwijs valt sinds januari 2018 onder de verantwoordelijkheid van OCW. In 2018 was de bekostiging van de groene onderwijsinstellingen nog niet geharmoniseerd met de bekostiging van de andere bekostigde instellingen. Om verdere achterstand in de bekostiging van de aoc’s te voorkomen is voor 2018 incidenteel € 11 miljoen toegevoegd aan het budget voor aoc’s. In onze brief van 13 september 2018 hebben we de Tweede Kamer geïnformeerd over de toekomstbestendigheid van het groene onderwijs en de gespreksronde met de aoc’s in 2018. Met JOB en de MBO Raad zijn afspraken gemaakt over de schoolkosten in het mbo. Hierdoor is er voor instellingen en studenten meer helderheid over schoolkosten in het mbo en kan de Inspectie van het Onderwijs beter toezien op naleving. Verder is aangekondigd dat mbo’ers vanaf studiejaar 2020–2021 wettelijk «studenten» gaan heten in plaats van «deelnemers». Door nu ook in de wet de term deelnemer te veranderen in het woord student wordt recht gedaan aan de waarde van mbo-opleidingen.

In april 2018 zijn de sectorakkoorden hbo en wo gesloten. Belangrijke onderdeel hiervan zijn de kwaliteitsafspraken op instellingsniveau, die uitgaan van minder sturing door de overheid en meer vertrouwen in de instellingen. Daarnaast bevatten de akkoorden afspraken over verantwoording en transparantie. De commissie Van Rijn is gevraagd alle knelpunten en oplossingsrichtingen te bekijken en te komen met een advies voor één voorkeursscenario voor de herziening van de bekostigingssystematiek in het ho. Voor onderwijsvernieuwing in het ho zijn er in 2018 74 Comeniusbeurzen verstrekt aan docenten en onderwijsleiders. Deze investering is onderdeel van de strategisch agenda en wordt betaald uit de studievoorschotmiddelen. Daarnaast heeft de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen in 2018 een nieuw platform opgezet voor erkende onderwijsinnovatoren die zich inzetten om het ho te verbeteren. Ook is het budget voor de regeling open en online is in 2018 verhoogd van € 1 naar € 2 miljoen. Er is een nieuwe regeling gepubliceerd met twee pijlers: online onderwijs en open leermaterialen.

1.5 Internationalisering

1.6 Opleiden voor de samenleving van de toekomst

Doelstelling/indicator			Sector	Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Art.nr.	Reden Opname	Bron
4	Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren
	•	Aandeel leerlingen in de beroepsgerichte leerweg van het vmbo dat kiest voor techniek	vo	23% (2012)	24% (2017)	24,3% (2018)	30% (2017)	3		DUO
	•	Aandeel mbo-studenten techniek	mbo	28% (2011)	27,2% (2017–2018)	27% (2018–2019)	Hoger (2018)	4	C	DUO
	•	Aandeel afgestudeerden bètatechniek incl. snijvlakopleidingen	ho	hbo: 18% (2012)	hbo: 20% (2017)	hbo: 20% (2018)	hbo: 19% (2016)	6/7	C	DUO
				wo: 21% (2012)	wo: 26% (2017)	wo: 27% (2018)	wo: 22% (2016)
	•	Percentage 25–64 jarigen dat deelneemt aan een leeractiviteit (Leven Lang Leren)	mbo/ ho	17% (2010)	19% (2016)	19,1% (2017)	20% (2020)	4/6/7	C	Eurostat, Labour Force survey (LFS)
	•	Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de aansluiting van de opleiding met de huidige functie voldoende/goed was	mbo	79% (2012)	76% (2016)	77% (2017)	Hoger (2018)	4	T	ROA, BVE-Monitor
			hbo	72% (2013)	75% (2016)	75% (2017)	Hoger (2020)	6/7	C	HBO-Monitor (factsheet Vereniging Hogescholen)
	•	Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de opleiding voldoende basis was om te starten op arbeidsmarkt	wo	56% (2011)	47% (2015)	52% (2017)	Hoger (2020)	6/7	C	NAE, Rapport Academici op de arbeidsmarkt
	•	Percentage leerbedrijven dat over vakkennis het oordeel (zeer) goed geeft	mbo	77% (2016)	–	77% (2018)	Hoger (2020)	4	T	SBB
	•	Percentage leerbedrijven dat over beroepsvaardigheden het oordeel (zeer) goed geeft	mbo	76% (2016)	–	80% (2018)	Hoger (2020)	4	T	SBB

De leerlingen van nu zijn de werknemers en ondernemers van de toekomst. Om de waarde van opleidingen voor het individu en de maatschappij te vergroten dienen opleidingen aan te sluiten op de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. In 2018 is er € 40 miljoen beschikbaar gesteld om nieuwe beroepsgerichte profielen in te voeren in het vmbo. In het technisch vmbo daalt het aantal leerlingen namelijk hard. Bij ongewijzigd beleid zou dit leiden tot sluiting van techniekafdelingen op vmbo’s en dat er steeds grotere gaten ontstaan in het onderwijsaanbod. Dit is een punt van zorg, zeker gezien de tekorten aan technisch personeel op de arbeidsmarkt. In onze brief van 15 juni 2018 schreven wij dat regionale samenwerking de sleutel is om te komen tot een transitie naar een duurzaam, dekkend en kwalitatief hoogstaand technisch onderwijsaanbod. In het mbo is in 2018 een nieuwe regeling voor het Regionaal Investeringsfonds gepubliceerd. Om de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt in het mbo te verbeteren, is vanuit dit fonds € 18,4 miljoen toegezegd aan 15 samenwerkingsverbanden tussen mbo-instellingen en bedrijven. Deze richten zich onder andere op digitale vaardigheden, zorg, bouw en infrastructuur en levensmiddelentechnologie. Daarnaast is de subsidieregeling praktijkleren meerjarig verlengd. Ook hebben wij dit jaar ingezet op het programma «Leven lang ontwikkelen». Dit programma stimuleert mensen om hun hele leven lang deel te blijven nemen aan onderwijs. Ook is het subsidieplafond van de regeling «Tel mee met Taal» voor scholing voor laaggeletterden in 2018 opgehoogd met € 5 miljoen en is er een extra aanvraagperiode geweest. Dit extra geld is ingezet voor taalscholing van laaggeletterde werknemers en ouders, en activiteiten van regionale samenwerkingsverbanden.

2. Wetenschap: Horizon 2020 en het nieuwe Europese Kaderprogramma

Doelstelling/indicator			Sector	Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Art.nr.	Reden Opname	Bron
5	Behoud van kwaliteit wetenschap en wetenschappelijk talent en versterken impact wetenschap
	•	Mondiale top-5 positie op basis van citatiescores	owb	2e plaats (2009–2012) 1,52	3e plaats (2012–2015) 1,52	–	kleiner of gelijk 5 (2018)	16	C	Clarivate Analytics/ Web of Science. Bewerking CWTS

In het voorjaar van 2018 hebben we in de brief Uitwerking investeringen in wetenschap en onderzoek uiteengezet hoe de middelen uit het Regeerakkoord zullen worden ingezet. Een belangrijk onderdeel daarvan is de Nationale Wetenschapsagenda (NWA). De eerste programmeerronde van de NWA is medio 2018 gestart, hier was met 330 vooraanmeldingen veel belangstelling voor. Via de actielijn binnen de NWA, waarin vakdepartementen langjarige en vernieuwende wetenschappelijke onderzoeksprogramma’s financieren, heeft een extra investering van € 11,6 miljoen plaatsgevonden. Dit bedrag is verdubbeld uit de NWA middelen tot € 23,2 miljoen. Er is in 2018 besloten dat daarmee de volgende zes initiatieven worden uitgewerkt: cybersecurity, duurzame voedseltransitie, ecologie en Noordzee, opslag en conversie (energie), preventie en big data en schulden en armoede. Wetenschappelijk onderzoek is per definitie internationaal en een goede verbinding tussen nationaal en EU-beleid is dan ook essentieel. In 2018 heeft de Europese Commissie het plan voor het negende Kaderprogramma voor onderzoek en innovatie gepresenteerd: «Horizon Europe». Samen met het Ministerie voor Economische Zaken en Klimaat hebben we het Nederlandse standpunt voor dit nieuwe programma uiteengezet in het BNC Fiche. Dit heeft geleid tot een deelakkoord in de Raad voor Concurrentievermogen op 30 november 2018 waar Nederland zich goed in kan vinden. Wij zetten ons bij de onderhandelingen in voor excellentie, impact en open science als basis voor het bereiken van wetenschappelijke doorbraken en impact van onderzoek op de samenleving.

3. Cultuur: herijking van het monumentenstelsel en herijking BIS

Doelstelling/indicator			Sector	Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Art.nr.	Reden Opname	Bron
6	Het bevorderen van een sterke, pluriforme, toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige cultuursector en het zorgen voor het cultureel erfgoed
a)	Aantal bezoeken
	•	Aantal bezoeken gesubsidieerde podiumkunsten (inclusief buitenland)	cultuur	2,2 miljoen (2012–2015)	2,5 miljoen (2016)	2,5 miljoen (2017)	Stabiel of hoger (2020)	14	C	Opgaven van gesubsidieerde instellingen aan OCW
	•	Aantal bezoekers gesubsidieerde musea	cultuur	7,8 miljoen (2012–2015)	9 miljoen (2016)	9 miljoen (2017)	Stabiel of hoger (2020)	14	C	Opgaven van gesubsidieerde instellingen aan OCW
b)	•	Cultuurbereik: Percentage van de bevolking van 6 jaar en ouder die voorstellingen, musea en bibliotheken bezoekt	cultuur	89% (2012)	89% (2014)	89% (2016)	–	14	C	SCP/CBS (VTO 2012–2014)

4. Media: eerste concessiebeleidsplan RPO en onderzoek naar onafhankelijke journalistiek in Nederland

Het jaar 2018 was een jaar van transitie. Dit kabinet staat voor een sterke publieke omroep, die alle groepen binnen onze samenleving aanspreekt en bereikt. Vanwege de dalende Ster-inkomsten, hebben we echter het budget voor de NPO naar beneden moeten bijstellen. Naar aanleiding van de motie Pechtold c.s. die in 2018 werd aangenomen, heeft het kabinet voor 2019 maximaal € 40 miljoen extra beschikbaar gesteld, om de NPO te compenseren voor deze daling. De NPO heeft hiervoor een plan van aanpak opgesteld. In 2018 is een traject in gang gezet dat moet leiden tot een visie op de toekomst van de publieke omroep. We willen voor de langere termijn een sterke en pluriforme publieke omroep met een kwalitatief, pluriform en inclusief media-aanbod behouden. De uitgangspunten voor deze visie zijn in de mediabegrotingsbrief 2019 beschreven. Verder is in 2018 het toegezegde onderzoek naar de toekomst van de onafhankelijke journalistiek in Nederland uitgevoerd in vier deelonderzoeken en met een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. In het Regeerakkoord is € 5 miljoen structureel beschikbaar gesteld voor onderzoeksjournalistiek. De Tweede Kamer is op 22 juni 2018 in een brief geïnformeerd over de besteding van deze middelen in 2018 en de structurele ambities. In 2018 is een onderzoek naar de mediawettelijke doorgifteverplichting naar de Tweede Kamer gestuurd. In deze brief is ook aangekondigd dat de mediapartijen gezamenlijk willen optrekken om te komen tot een bredere en meer integrale visie op de toekomst van de mediasector. In 2018 zijn de eerste gesprekken met partijen uit de sector gevoerd. Voor de Regionale Publieke Omroep (RPO) en de regionale publieke omroepen stond 2018 in het teken van de uitvoering van het eerste concessiebeleidsplan. In de reactie op dit concessiebeleidsplan is aangekondigd om per 1 januari 2019 formeel de concessie aan de RPO te verlenen. Ook is de Tweede Kamer geïnformeerd over de frictiekostenregeling voor samenwerkingsprojecten van de regionale omroepen, waarvan in de praktijk blijkt dat het tweede deel van deze frictiekostenregeling (de zogenoemde regeling B) voor de RPO en de regionale publieke omroepen lastig uitvoerbaar is. Daarom is in de mediabegrotingsbrief 2019 een alternatieve vorm van bekostiging voor die projecten aangekondigd.

5. Emancipatie: bevorderen van gelijkheid in Nederland

Doelstelling/indicator			Sector	Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Art.nr.	Reden Opname	Bron
8	Het bevorderen van emancipatie
	•	Sociale acceptatie homoseksualiteit onder de bevolking	emancipatie	90% (2010)	93% (2016)	94% (2018)	≥90%	25	C	LHBT monitor (SCP)

In maart is de emancipatienota aan de Tweede Kamer gezonden. Hierin zijn de beleidsdoelen voor emancipatie in de komende jaren beschreven. De acht strategische partnerschappen werken aan gendergelijkheid en LHBTI-gelijkheid door in te zetten op onderwijs, veiligheid en arbeidsmarkt. Voor de verbetering van economische en financiële zelfstandigheid van vrouwen is samen met SZW ingezet op verhoging van het aantal vrouwen dat werkt en het aantal uren dat zij werken. Tevens is ingezet op het bestrijden van ongelijk loon voor gelijkwaardig werk. Om te stimuleren dat 30% van de topposities worden vervuld door vrouwen, zijn afspraken gemaakt met het bedrijfsleven, zodat zij op eigen kracht het doel van meer vrouwen aan de top bereiken. De regenboogmaatregelen uit het Regeerakkoord lopen volgens planning en richten zich op het bevorderen van gelijke behandeling van LHBTI-personen, vooral door het aanpassen van wetgeving en ook over het bevorderen van LHBTI-acceptatie op school bij de opleiding van docenten en in het mbo. Om ruimte te geven aan genderdiversiteit zijn we gestart met activiteiten binnen onze bestaande initiatieven voor jongeren en in het onderwijs. Daarbij streven we naar meer genderdiversiteit en inclusief lesmateriaal.

6. Caribisch Nederland: tweede onderwijsagenda (2017-2020)

De scholen en andere onderwijsinstellingen in Caribisch Nederland hebben ook afgelopen jaar hard gewerkt om het onderwijs op de eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba verder te verbeteren. Dit gebeurt via de uitvoering van de «Tweede Onderwijsagenda» (2017–2020). Vrijwel alle onderwijsinstellingen hebben het niveau basiskwaliteit bereikt. Daarnaast hebben we de ondersteuning van de scholen door de bestuurscoach voortgezet en aanvullende bekostiging verstrekt voor onder meer taalonderwijs en implementatie van het stelsel van de Caribbean Examinations Council (CXC) op Saba en Sint Eustatius. Ook is met de scholen in Caribisch Nederland een overleg gestart over het verbeteren van de arbeidsvoorwaardenvorming. Daarnaast zijn ook in Caribisch Nederland de salarissen van docenten verbeterd en is er geïnvesteerd om de werkdruk te verlagen.

Leeswijzer indicatorentabel

In de onderstaande tabel zijn de ambities voorzien van een aantal kwantitatieve doelen. Per indicator zijn bijbehorende (tussen)streefwaarden opgenomen, passend bij de beleidsambities. Ten behoeve van een consistente monitoring zijn doelen en ambities van het beleidsverslag 2018 één op één overgenomen uit de beleidsagenda 2018.

Eindjaar per doelstelling

Per streefwaarde wordt voor zover mogelijk een eindjaar vermeld (kabinetsperiode of horizon van de betreffende afspraken met de sector). Het eindjaar kan verschillen per indicator, omdat met verschillende sectoren afspraken zijn gemaakt met een verschillende tijdshorizon: een voorbeeld zijn de indicatoren uit de bestuurs- en sectorakkoorden po/vo. Hiervoor zijn voornamelijk afspraken gemaakt voor het eindjaar 2020. Bij enkele indicatoren zijn geen (tussen)streefwaarden opgenomen. Bij deze indicatoren zijn afspraken op het niveau van de instelling gemaakt, die niet vertaald worden naar een streefwaarde op landelijk niveau. Opgenomen zijn de gerealiseerde landelijke waarden, bedoeld als signalering voor de voortgang op het stelselniveau. Zij dienen als onderbouwing bij de analyse of bijstelling van beleid noodzakelijk is. In dit jaarverslag zijn de laatste twee bekende gerealiseerde waarden opgenomen.

Indicatoren die niet meer gemeten worden

In de begroting 2019 is zijn nieuwe indicatoren opgenomen. In dit jaarverslag verantwoorden we ons over de indicatoren uit de begroting 2018. Sommige van deze indicatoren worden echter niet meer gemeten en komen ook niet terug in de begroting 2019. Hierover is een brief gestuurd naar de Tweede Kamer1. In de tabel hebben we aangegeven welke indicatoren niet langer gemeten worden. De indicatoren uit de begroting 2019 zijn te vinden op het dashboard verantwoordingscijfers.

Tabel Indicatoren

Doelstelling/indicator				Sector	Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Art.nr.		Reden Opname1	Bron
1	Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt
a)	Alle leerlingen en studenten worden uitgedaagd
	•	Aandeel scholen dat leerlingen begeleidt in het ontdekken en ontwikkelen van hun talenten		po	47% (2015)	65% (2017)	Nog niet gepubliceerd2	79% (2018) 100% (2020)	1		SA	Enquêtes Bestuursakkoord PO Regioplan
	•	Aandeel toptalentleerlingen dat zich vaak of bijna altijd verveelt omdat de lesstof te makkelijk is of omdat hij/zij eerder klaar is dan de rest		vo	56% (2013)	20% (2017)	Wordt niet meer gemeten	41% (2016) 25% (2018)	3		SA	Toptalenten in het onderwijs, 2017
	•	Aandeel scholen dat aandacht heeft voor toptalenten in de vorm van uitdagend aanbod of talentprogramma’s		vo	82% (2015)	84% (2017)	Wordt niet meer gemeten	88% (2016) 100% (2018)	3		SA	Toptalenten in het onderwijs, 2017
	•	Percentage studenten in het mbo dat zich uitgedaagd voelt		mbo	34% (2010)	37% (2016)	38% (2017)	Hoger (2018)	4		C	ROA 2017, 2018
	•	Percentage studenten dat tevreden is over uitdagend onderwijs3		ho	hbo: 58% (2010–2011)	hbo: 55% (2016–2017)	hbo: 52% (2017–2018)	Hoger –4	6/7		C	Studentenmonitor Hoger Onderwijs
					wo: 68% (2010–2011)	wo: 68% (2016–2017)	wo: 69% (2017–2018)	Hoger –4
	•	Aandeel thuiszittende leerlingen dat drie of meer maanden thuis zit zonder passend onderwijsaanbod5		po6	0,07% (2014–2015)	0,09% (2016–2017)	0,10% (2017–2018)	0% (2020)	1		SA	Leerplichttelling 2017–2018
				vo7	0,17% (2014–2015)	0,14% (2016–2017)	0,18% (2017–2018)	0,10% (2017) 0% (2020)	3		SA
b)	Vergroten studiesucces
	•	Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor lezen behaalt		po	99% (2015–2016)	97% (2016–2017)	98% (2017–2018)	Niet benoemd	1		SA	College voor Toetsen en Examens; Kamerbrief resultaten eindtoets 2017–2018
		Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor taalverzorging behaalt		po	95% (2015–2016)	96% (2016–2017)	96% (2017–2018)	Niet benoemd	1		SA	College voor Toetsen en Examens Kamerbrief resultaten eindtoets 2017–2018
		Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor rekenen behaalt		po	87% (2015–2016)	93% (2016–2017)	93% (2017–2018)	Niet benoemd	1		SA	College voor Toetsen en Examens; Kamerbrief resultaten eindtoets 2017–2018
	•	Aandeel zittenblijvers8		po	2,2%(2012–2013)	1,7% (2016–2017)	1,7% (2017–2018)	1,5%(2020)	1		SA	DUO
				vo	5,9%(2012–2013)	5,7% (2016–2017)	6,2% (2017–2018)	4,7% (2017) 3,9% (2020)	3		SA	DUO
	•	Percentage mbo-deelnemers per niveau dat met diploma de instelling verlaat, jaarresultaat per niveau		mbo	2007–2008	2015–2016	2016–2017	2018	4		C	MBO Raad
					Niveau 1: 66%	Niveau 1: 78%	Niveau 1: 79%	Hoger
					Niveau 2: 62%	Niveau 2: 73%	Niveau 2: 72%	Hoger
					Niveau 3: 63%	Niveau 3: 72%	Niveau 3: 72%	Hoger
					Niveau 4: 65%	Niveau 4: 74%	Niveau 4: 75%	Hoger
					Totaal: 64%	Totaal: 73%9	Totaal: 74%	Hoger
	•	Bachelor studiesucces (n+1) van herinschrijvers na het eerste jaar3		ho	hbo: 65,7% (2010–2011)	hbo:62,1% (2016–2017)	hbo: 63,3% (2017–2018)	–4	6/7		C	DUO
					wo: 57,3% (2010–2011)	wo: 73,2% (2016–2017)	wo: 72,6% (2017–2018)
	•	Uitval in het eerste jaar3		ho	hbo: 27,9% (2010–2011)	hbo: 26,8% (2016–2017)	hbo: 28,0% (2017–2018)	–4	6/7		C	DUO
					wo: 18,8% (2010–2011)	wo: 15,7% (2016–2017)	wo: 16,5% (2017–2018)
	•	Switchen na het eerste jaar3		ho	hbo: 8,4% (2010–2011)	hbo: 8,3% (2016–2017)	hbo: 8,3% (2017–2018)	–4	6/7		C	DUO
					wo: 9,0% (2010–2011)	wo: 8,3% (2016–2017)	wo: 9,1% (2017–2018)
2	Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat
a)		Vergroten kwaliteit leraren en schoolleiders
	•	Aandeel lessen dat wordt gegeven door daartoe bevoegde en benoembare leraren		vo	83,5% (2011)	95,2% (2016)	95,7% (2017)	96% (2016) 100% (2020)	3		SA	IPTO en CenterData
	•	Aandeel leraren met een afgeronde wo-bachelor of hbo-/wo masteropleiding		po	20% (2013)	22% (2016)	Wordt niet meer gemeten	25% (2018) 30% (2020)	1		SA, LA	Onderwijs Werkt!; Regioplan en DUO
	•	Aandeel leraren met een afgeronde hbo of wo masteropleiding		vo	33% (2013)	38% (2016)	Wordt niet meer gemeten	40% (2017) 50% (2020)	3		SA, LA	CenterData en DUO
				Bovenbouw vwo10	53% (2013)	63% (2016)	Wordt niet meer gemeten	Hoger (2017) 80–85% (2020)	3		SA, LA	CenterData en DUO
	•	Aandeel leraren met een afgeronde master- of PhD-opleiding		hbo	66,2% (2011)	75,2% (2015)	Wordt niet meer gemeten	80% (2016)	6/7		C	PoMo (Personeels- en mobiliteitsonderzoek), bewerking Vereniging Hogescholen (2016).11
	•	Aandeel leraren met ten minste drie jaar ervaring dat de algemeen didactische vaardigheden beheerst		po	85% (2013)	84% (2015)	Wordt niet meer gemeten	96% (2018) 100% (2020)	1		SA, LA	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
				vo	76% (2013)	67% (2016)	Wordt niet meer gemeten	90% (2017) 100% (2020)	3		SA, LA
	•	Aandeel leraren met ten minste tien jaar ervaring dat de differentiatie vaardigheden beheerst		po	56% (2013)	56% (2015)	Wordt niet meer gemeten	79% (2018) 100% (2020)	1		SA, LA	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
				vo	34% (2013)	33% (2016)	Wordt niet meer gemeten	40% (2017) 100% (2020)	3		SA, LA
b)	Verbetercultuur
	•	Aandeel leraren dat deelneemt aan peer review		po	62% (2014)	74% (2016)12	Wordt niet meer gemeten	87% (2018) 100% (2020)	1		LA, T	Onderwijs werkt!; Regioplan (2014–2015); PoMo (BZK, 2016)
				vo	63% (2014)	68% (2016)12	Wordt niet meer gemeten	81% (2017) 100% (2020)	3
	•	Aandeel leraren dat is geregistreerd in het Lerarenregister		po/vo/ mbo	8% (2014)	35% (2017)12	Wordt niet meer gemeten13	100% (2019)	1, 3 en 4		SA, LA, T	Lerarenregister
	•	Aandeel schoolleiders dat is geregistreerd in het schoolleidersregister		po	31% (2015)	69% (2017)	79% (2018)	100% (2018)	1		SA	Schoolleidersregister po
c)	Veilig leerklimaat
	•	Aandeel leerlingen dat zich veilig voelt		po	95% (2012)	97% (2016)	97% (2018)	Stabiel of hoger (2017, 2020)	1		T	Praktikon : monitor naar sociale veiligheid
				vo	93% (2012)	95% (2016)	97% (2018)	Stabiel of hoger (2017, 2020)	3
3	Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties
	•	Aandeel scholen dat Vensters volledig heeft ingevuld		po	5,3% (2014)	35% (2017)	45% (2018)	100% (2017)	1		SA, T	PO-Raad
				vo	94% (2014)	92% (2017)	93% (2018)	Hoger (2016) 100% (2017)	3			VO-raad
	•	Aandeel scholen dat op alle indicatoren van kwaliteitszorg voldoende scoort		po	38% (2012–2013)	41% (2014–2015) 12	Wordt niet meer gemeten	Stabiel of hoger (2017) Hoger (2020)	1		SA	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel scholen dat opbrengstgericht werkt14		vo	47% (2012–2013)	64% (2015–2016)	Wordt niet meer gemeten	77% (2017) 100% (2020)	3		SA	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel (zeer) zwakke scholen dat zich binnen een jaar verbetert15		po	27% (2012–2013)	41% (2015–2016)	65% (2016–2017)	60% (2016) 100% (2017–2018)	1		SA	Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel (zeer) zwakke afdelingen dat zich binnen de gestelde termijn verbetert		vo	72% (2012)	74% (2016)	Wordt niet meer gemeten	100% (2020)	3		SA	Inspectie van het Onderwijs
	•	Oordeel ouders over betrokkenheid		po	Cijfer 7 (2012)	Cijfer 7 (2014)	Wordt niet meer gemeten	Stabiel of hoger (2017) Hoger (2020)	1		T	Monitor Ouder-betrokkenheid
	•	Aantal voortijdig schoolverlaters		vo/mbo	41.800 (2008–2009)	23.744 (2016–2017)16	25.574 (2017/2018)	20.000 (2019/2020)	3 en 4		T	DUO
	•	Studenten-tevredenheid		mbo					4		C	JOB- monitor 2016, 2018
		–	Opleiding		7,0 (2014)	7,0 (2016)12	7,1 (2018)	7,3 (2020)
		–	Instelling		6,5 (2014)	6,6 (2016)12	6,7 (2018)	6,7 (2020)
		% tevreden over school en studie (meting tot 2018)			49% (2014)	52% (2016)		55% (2020)
		% tevreden over school en studie (meting vanaf 2018)					62% (2018)17
	•	Studenttevredenheid		ho	hbo: 65,6% (2010–2011)	hbo: 75,8% (2017–2018)	hbo: 72,9% (2018–2019)	–18	6/7		C	Nationale Studenten Enquête
					wo: 81,1% (2010–2011)	wo: 85,2% (2017–2018)	wo: 84,0% (2018–2019)
4	Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren
	•	Aandeel leerlingen in de beroepsgerichte leerweg van het vmbo dat kiest voor techniek		vo	23% (2012)	24% (2017)	24,3% (2018)	30% (2017)	3			DUO
	•	Aandeel mbo-studenten techniek		mbo	28% (2011)	27,2% (2017–2018)	27% (2018–2019)	Hoger (2018)	4		C	DUO
	•	Aandeel afgestudeerden bètatechniek incl. snijvlakopleidingen		ho	hbo: 18% (2012)	hbo: 20% (2017)	hbo: 20% (2018)	hbo: 19% (2016)	6/7		C	DUO
					wo: 21% (2012)	wo: 26% (2017)	wo: 27% (2018)	wo: 22% (2016)
	•	Percentage 25–64 jarigen dat deelneemt aan een leeractiviteit (Leven Lang Leren)		mbo/ ho	17% (2010)	19% (2016)	19,1% (2017)	20% (2020)	4/6/7		C	Eurostat, Labour Force survey (LFS)
	•	Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de aansluiting van de opleiding met de huidige functie voldoende/goed was		mbo	79% (2012)	76% (2016)	77% (2017)	Hoger (2018)	4		T	ROA 2017, 2018
				hbo	72% (2013)	75% (2016)	75% (2017)	Hoger (2020)	6/7		C	HBO-Monitor (factsheet Vereniging Hogescholen)
	•	Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de opleiding voldoende basis was om te starten op arbeidsmarkt		wo	56% (2011)	47% (2015)	52% (2017)	Hoger (2020)	6/7		C	NAE, Rapport Academici op de arbeidsmarkt
	•	Percentage leerbedrijven dat over vakkennis het oordeel (zeer) goed geeft		mbo	77% (2016)19	–	77% (2018)20	Hoger (2020)	4		T	SBB
	•	Percentage leerbedrijven dat over beroepsvaardigheden het oordeel (zeer) goed geeft		mbo	76% (2016)19	–	80% (2018)20	Hoger (2020)	4		T	SBB
5	Behoud van kwaliteit wetenschap en wetenschappelijk talent en versterken impact wetenschap
	•	Mondiale top-5 positie op basis van citatiescores		owb	2e plaats (2009–2012) 1,52	3e plaats (2012–2015) 1,52	–	kleiner of gelijk 5 (2018)	16		C	Clarivate Analytics/ Web of Science. Bewerking CWTS
6	Het bevorderen van een sterke, pluriforme, toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige cultuursector en het zorgen voor het cultureel erfgoed
a)	Aantal bezoeken21
	•	Aantal bezoeken gesubsidieerde podiumkunsten (inclusief buitenland)		cultuur	2,2 miljoen (2012–2015)	2,5 miljoen (2016)	2,5 miljoen (2017)22	Stabiel of hoger (2020)	14		C	Opgaven van gesubsidieerde instellingen aan OCW
	•	Aantal bezoekers gesubsidieerde musea		cultuur	7,8 miljoen (2012–2015)	9 miljoen (2016)	9 miljoen (2017)22	Stabiel of hoger (2020)	14		C	Opgaven van gesubsidieerde instellingen aan OCW
b)	•	Cultuurbereik: Percentage van de bevolking van 6 jaar en ouder die voorstellingen, musea en bibliotheken bezoekt		cultuur	89% (2012)	89% (2014)	89% (2016)23	–24	14		C	SCP/CBS (VTO 2012–2016)
7	Het waarborgen van een onafhankelijk, gevarieerd en kwalitatief hoogstaand media-aanbod dat toegankelijk is voor alle lagen van de bevolking25
	•	–		media
8	Het bevorderen van emancipatie26
	•	Sociale acceptatie homoseksualiteit onder de bevolking		emancipatie	90% (2010)	93% (2016)	94% (2018)	≥90%	25		C	LHBT monitor (SCP)

Intensiveringen (bedragen x € 1.000)

	Artikel	Begroot	Gerealiseerd
G32 Voor- en vroegschoolseeducatie	1	40.000	40.000
G33 Aanpak werkdruk primair onderwijs (incl. € 20 miljoen kleine scholen)	1	108.000	108.000
G34 Modernisering CAO primair onderwijs	1	270.000	270.000
G35 Kwaliteit technisch onderwijs vmbo	3	40.000	40.000
G36 Fundamenteel onderzoek	16	95.000	95.000
G37 Toegepast onderzoek innovatie	16	25.000	25.000
G38 Onderzoeksinfrastructuur	16	45.000	45.000
G40 Cultuur (en historisch democratisch bewustzijn)	14	25.000	25.000
G41 Nederlandse scholen in het buitenland	1	3.000	3.000
G42 Media/ onderzoeksjournalistiek	15	5.000	5.000
G43 Intensivering erfgoed en monumenten (met name Nationaal Restauratiefonds)	14	98.500	97.750
G44 Aanpak laaggeletterdheid	4	5.000	5.000
G45 Onderwijsachterstandenbeleid en aandacht voor hoogbegaafde kinderen	1, 3	15.000	15.000
G47 Terugdraaien taakstelling OCW		244.000	244.000
G48 Terugdraaien taakstelling groen onderwijs	diverse	0	0
G49 Halvering collegegeld eerstejaars HO (incl. Pabo voor 2 jaar en intensivering profileringsfondsen)	6,7	70.000	70.000
Totaal		1.088.500	1.087.750

Realisatie beleidsdoorlichtingen

Tabel Realisatie beleidsdoorlichtingen

	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	Geheel artikel
1. Primair onderwijs
1, 3, 4, 6, 7 en 9 Onderwijs
Prestaties van leerlingen en studenten omhoog1				X				Nee2
Doelmatigheid en focus op het onderwijs1				X				Nee2
Goed opgeleide en professionele leraren, docenten en schoolleiders1				X				Nee2
1, 3, 4, 6 en 7 Onderwijs
Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk			X					Nee2
Scholen en instellingen met een ambitieus leerklimaat			X					Nee2
Brede scholen3			X					Nee2
Actieplan Leerkracht		X						Nee
12. WTOS
Beleidsdoorlichting tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten						X		Ja
14. Cultuur
Cultuur 2009–2014				X				Ja
15. Media
Mediabeleid 2010–2013			X					Ja
16. Onderzoek en wetenschapsbeleid
25. Emancipatie
Emancipatie 2011–2014			X					Ja
Emancipatie 2014 – 2018							X	Ja

Overzicht van Risicoregelingen

Tabel 1 Overzicht verstrekte garanties (bedragen x € 1.000)

Artikel	Omschrijving	Uitstaande garanties 2017	Verleend 2018	Vervallen 2018	Uitstaande garanties 2018	Garantie-plafond	Totaal plafond	Totaal stand risicovoorziening
14	Indemniteitsregeling	284.298	429.291	425.493	288.096		300.000
	Bouwleningen aan Academische Ziekenhuizen	176.631	0	12.710	163.921

De Indemniteitsregeling heeft tot doel een bijdrage te leveren aan het realiseren van tentoonstellingen van bijzonder belang of het tentoonstellen van bijzondere bruiklenen in Nederland door het beperken van de verzekeringskosten van musea. De garantstelling van het Rijk voor schade of verlies tot de eerste 30 procent van de verzekerde waarde (indemniteitsgarantie) van kunstwerken, verlaagt de verzekeringskosten van musea. Het risico is ook te verzekeren op de markt, maar de kosten zijn dan hoger, waardoor er minder budget voor tentoonstellingen overblijft. Daarnaast blijkt dat een indemniteitsgarantie ook als internationaal keurmerk fungeert: buitenlandse publieke en private eigenaren van museale objecten hechten aan de garantstelling vanuit het Rijk. Risicobeheersende maatregelen betreffen onder meer dat alleen erkende musea een aanvraag mogen doen op de indemniteitsregeling bij de Rijksdienst Cultureel Erfgoed die deze aanvraag, mede op de aanwezigheid van een risico-inventarisatie en -analyse, toetst.

Voor de Academische Ziekenhuizen is sinds 1991 de garantieregeling niet meer van kracht, met uitzondering van enkele op dat moment in gang gezette bouwprojecten. Sinds 1996 zijn geen garanties meer verstrekt. Deze leningen hebben gemiddeld een looptijd van 40 jaar. Expiratie van deze leningen zal omstreeks het jaar 2035 volledig hebben plaatsgevonden.

Tabel 2 Overzicht achterborgstellingen (bedragen x € 1.000.000)

Artikel	Omschrijving	2017	2018
14	Achterborgovereenkomst NRF	341,6	322,7

Het Nationaal Restauratiefonds (NRF) verstrekt hypothecaire leningen aan monumenteigenaren van Rijksmonumenten om restauraties uit te voeren. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen laagrentende hypothecaire leningen uit het revolving fund en aanvullende financieringen om de gehele restauratie-opgave gefinancierd te krijgen. De achterborgovereenkomst NRF, en de garantie van het Ministerie van OCW, zien alleen toe op de aanvullende financiering. Door deze garantie kan het NRF financiering tegen een lagere rente aantrekken. Deze lagere rente wordt doorgerekend aan de monumenteigenaren zodat deze eigenaren gestimuleerd worden hun monument te restaureren.

Aangezien er een algemeen belang is (gebouwen van nationaal belang) waar een individu lasten van ervaart (hoge onderhoudskosten, beperkte mogelijkheden tot modernisering, dure oplossingen voor bijvoorbeeld energiebesparende maatregelen), wordt gebruik gemaakt van ondersteunende maatregelen. Door middel van deze regeling wordt cultureel erfgoed in stand gehouden en wordt tegelijkertijd minder gebruik gemaakt van de subsidie die het NRF ook uitbetaalt.

4. DE BELEIDSARTIKELEN

Art.nr. 1 Primair onderwijs

A. Algemene doelstelling

Het primair onderwijs zorgt ervoor dat leerlingen in de eerste fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het beste past bij hun talenten. Het legt bovendien de basis voor de huidige en toekomstige deelname van deze leerlingen aan de samenleving.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een stelsel van primair onderwijs dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten van individuele leerlingen en bij de behoeftes van de maatschappij.

Financieren:

De Minister is verantwoordelijk voor de financiering van het onderwijs door lumpsumbekostiging van de onderwijsinstellingen. Hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren:

De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen door het verstrekken van (aanvullende) bekostiging, subsidies en de inzet van andere instrumenten zoals overleg, voorlichting, (prestatie)afspraken en wet- en regelgeving.

Regisseren:

De Minister vult zijn verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het onderwijs in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving; de Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving.

Indicatoren/kengetallen

Indicatoren voor het stelsel primair onderwijs worden beschreven op Onderwijs in Cijfers.

Tabel 1.1 Indicatoren

Doelstelling/indicator			Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Bron
1	Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt
a)	Alle leerlingen en studenten worden uitgedaagd
	•	Aandeel scholen dat leerlingen begeleidt in het ontdekken en ontwikkelen van hun talenten	47% (2015)	65% (2017)	Nog niet gepubliceerd1	79% (2018) 100% (2020)	Enquêtes Bestuursakkoord PO Regioplan
	•	Aandeel thuiszittende leerlingen dat drie of meer maanden thuis zit zonder passend onderwijsaanbod2 3	0,07% (2014–2015)	0,09% (2016–2017)	0,10% (2017–2018)	0% (2020)	Leerplichttelling 2017–2018
b)	Vergroten studiesucces
	•	Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor lezen behaalt	99% (2015–2016)	97% (2016–2017)	98% (2017–2018)	Niet benoemd	College voor Toetsen en Examens Kamerbrief resultaten eindtoets 2017–2018
		Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor taalverzorging behaalt	95% (2015–2016)	96% (2016–2017)	96% (2017–2018)	Niet benoemd	College voor Toetsen en Examens Kamerbrief resultaten eindtoets 2017–2018
		Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor rekenen behaalt	87% (2015–2016)	93% (2016–2017)	93% (2017–2018)	Niet benoemd	College voor Toetsen en Examens Kamerbrief resultaten eindtoets 2017–2018
	•	Aandeel zittenblijvers4	2,2% (2012–2013)	1,7% (2016–2017)	1,7% (2017–2018)	1,5% (2020)	DUO
2	Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat
a)	Vergroten kwaliteit leraren en schoolleiders
	•	Aandeel leraren met een afgeronde wo-bachelor of hbo/wo masteropleiding	20% (2013)	22% (2016)	Wordt niet meer gemeten	25% (2018) 30% (2020)	Onderwijs Werkt!; Regioplan en DUO
	•	Aandeel leraren met ten minste drie jaar ervaring dat de algemeen didactische vaardigheden beheerst	85% (2013)	84% (2015)	Wordt niet meer gemeten	96% (2018) 100% (2020)	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel leraren met ten minste tien jaar ervaring dat de differentiatievaardigheden beheerst	56% (2013)	56% (2015)	Wordt niet meer gemeten	79% (2018) 100% (2020)	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
b)	Verbetercultuur
	•	Aandeel leraren dat deelneemt aan peer review	62% (2014)	74% (2016)5	Wordt niet meer gemeten	87% (2018) 100% (2020)	Onderwijs werkt!; Regioplan (2014–2015); PoMo (BZK, 2016)
	•	Aandeel leraren dat is geregistreerd in het Lerarenregister	8% (2014)	35% (2017)6	Wordt niet meer gemeten7	100% (2019)	Lerarenregister
	•	Aandeel schoolleiders dat is geregistreerd in het Schoolleidersregister	31% (2015)	69% (2017)	79% (2018)	100% (2018)	Schoolleiders-register po
c)	Veilig leerklimaat
	•	Aandeel leerlingen dat zich veilig voelt	95% (2012)	97% (2016)	97% (2018)	Stabiel of hoger (2017, 2020)	Praktikon: monitor naar sociale veiligheid
3	Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties
	•	Aandeel scholen dat Vensters volledig heeft ingevuld	5,3% (2014)	35% (2017)	45% (2018)	100% (2017)	PO-Raad
	•	Aandeel scholen dat op alle indicatoren van kwaliteitszorg voldoende scoort	38% (2012–2013)	41% (2014–2015)6	Wordt niet meer gemeten	Stabiel of hoger (2017) Hoger (2020)	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel (zeer) zwakke scholen dat zich binnen een jaar verbetert9	27% (2012–2013)	41% (2015–2016)	65% (2016–2017)	60% (2016) 100% (2017–2018)	Inspectie van het Onderwijs
	•	Oordeel ouders over betrokkenheid	Cijfer 7 (2012)	Cijfer 7 (2014)	Wordt niet meer gemeten	Stabiel of hoger (2017) Hoger (2020)	Monitor Ouder-betrokkenheid

Tabel 1.2 leerlingen primair onderwijs (Aantallen x 1.000; Bron: DUO)

		2014	2015	2016	2017	Raming 2018	Realisatie 2018
Leerlingen basisonderwijs
•	geen gewicht	1.310,3	1.309,2	1.302,8	1.295,4	1.293,7	1.292,4
•	gewicht 0,3	78,5	70,2	64,5	60,7	58,5	56,6
•	gewicht 1,2	68,6	63,7	60,1	58,2	52,9	56,5
Subtotaal1		1.457,3	1.443,1	1.427,5	1.414,3	1.405,1	1.405,6
Leerlingen trekkende bevolking2		0,5	0,4	0,4	0,4	0,2	0,2
Totaal1		1.457,8	1.443,5	1.427,9	1.414,7	1.405,3	1.405,8
Leerlingen in het speciaal basisonderwijs		36,8	34,7	33,9	34,0	33,7	35,0
Leerlingen in het (voortgezet) speciaal onderwijs		70,9	68,2	67,1	67,5	65,4	68,4
Totaal PO		1.565,5	1.546,4	1.528,9	1.516,2	1.504,3	1.509,1

Tabel 1.3 Uitgaven per leerling, excl. uitvoeringskosten (bedragen x € 1.000)

	2014	2015	2016	2017	Raming 2018	Realisatie 2018
Primair onderwijs1	6,2	6,4	6,6	6,9	6,9	7,3

C. Beleidsconclusies

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 1.4 Budgettaire gevolgen van beleid art. 1 Primair onderwijs (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			9.558.272	10.342.863	10.216.767	10.632.968	11.687.151	10.505.757	1.181.394
Waarvan garantieverplichtingen			3.000	3.700	– 194	19.065	12.590	0	12.590
Waarvan overige verplichtingen			9.555.272	10.339.163	10.216.961	10.613.903	11.674.561	10.505.757	1.168.804
Uitgaven			9.674.957	10.032.762	10.212.474	10.494.756	11.142.533	10.505.757	636.776
Bekostiging			9.168.073	9.508.229	9.702.789	9.986.309	10.616.984	9.990.506	626.478
•	Hoofdbekostiging		8.979.272	9.362.138	9.532.349	9.742.879	10.292.897	9.688.072	604.825
	–	Bekostiging Primair Onderwijs	8.967.791	9.347.550	9.515.642	9.725.580	10.275.784	9.672.842	602.942
	–	Bekostiging Caribisch Nederland	11.481	14.588	16.707	17.299	17.113	15.230	1.883
•	Prestatiebox		161.987	128.675	156.230	228.085	309.368	282.234	27.134
•	Aanvullende bekostiging		26.814	17.416	14.210	15.345	14.719	20.200	– 5.481
	–	Overig	26.814	17.416	14.210	15.345	14.719	20.200	– 5.481
Subsidies			98.795	95.901	87.272	88.877	87.640	93.584	– 5.944
	–	Regeling Onderwijsvoorziening jonggehandicapten	23.000	23.000	23.000	23.191	23.808	23.000	808
	–	Basis voor Presteren (School aan Zet en Bèta Techniek)	20.575	6.089	5.900	1.519	952	0	952
	–	Humanistisch vormend en godsdienstonderwijs	9.464	10.442	10.130	11.510	11.900	11.630	270
	–	Overig	45.756	56.370	48.242	52.657	50.980	58.954	– 7.974
Opdrachten			6.354	8.100	9.982	6.915	6.901	12.053	– 5.152
Bijdrage aan agentschappen			32.699	33.902	25.538	26.207	29.651	23.912	5.739
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs	32.699	33.902	25.538	26.207	29.651	23.912	5.739
Bijdrage aan ZBO's/RWT's			8.327	25.180	25.443	19.997	34.907	7.565	27.342
	–	Stichting Vervangingsfonds en Particpatiefonds	6.127	15.229	24.358	18.412	33.502	5.062	28.440
	–	Stichting Vervangingsfonds/Bedrijfsgezondheid		8.040	13			0	0
	–	UWV	2.200	1.911	1.072	1.585	1.405	2.503	– 1.098
Bijdrage aan medeoverheden			360.709	361.450	361.450	366.451	366.450	366.750	– 300
	–	Gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid	261.009	261.750	261.750	266.750	277.402	277.402	0
	–	Aanvulling GOA convenant G37	95.000	95.000	95.000	95.000	84.348	84.348	0
	–	Verhoging taalniveau pedagogisch medewerkers kleine gemeenten	4.700	4.700	4.700	4.701	4.700	5.000	– 300
Bijdrage aan andere begrotingshoofdstukken			0	0	0	0	0	11.387	– 11.387
	–	Brede Scholen	0	0	0	0	0	11.387	– 11.387
Ontvangsten			18.171	17.530	32.607	23.358	76.894	17.661	59.233

E. Toelichting op de financiële instrumenten

Bekostiging

Hoofdbekostiging

Bekostiging Caribisch Nederland: Het Rijk verstrekt bekostiging ten behoeve van scholen in Caribisch Nederland. Het betreft schoolbesturen op de eilanden Bonaire, Sint-Eustatius en Saba. De realisatie op de bekostiging Caribisch Nederland is € 1,9 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De belangrijkste oorzaak van het verschil tussen realisatie en begroting is de op dit instrument geboekte bijdrage aan het pensioenfonds Caribisch Nederland van € 2,0 miljoen waarvoor de dekking op het instrument bekostiging primair onderwijs stond.

Prestatiebox

Voor het realiseren van de afspraken in het sectorakkoord met de PO-Raad ontvangen schoolbesturen extra middelen via de prestatiebox. De realisatie op de prestatiebox is € 27,1 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De reden is het opnemen van loon- en prijsbijstelling in de voor 2018 verstrekte middelen (€ 15,0 miljoen), een verhoging van de verstrekte middelen ten behoeve van museumbezoek (€ 1,9 miljoen) en een eenmalige aanpassing van het betaalritme om aan te sluiten bij de ongelijke verdeling van de middelen uit de begrotingsafspraken over de kalenderjaren (€ 10 miljoen).

Aanvullende bekostiging

Subsidies

Om de realisatie van verschillende beleidsdoelstellingen te bewerkstelligen worden subsidies verstrekt. De belangrijkste subsidies zijn de regeling onderwijsvoorziening jonggehandicapten, de regeling Nederlands onderwijs in het buitenland en Humanistisch vormend onderwijs en godsdienstonderwijs. Daarnaast is subsidie verstrekt voor de coaching en ondersteuning van besturen en schoolleiders van scholen in het primair- en voortgezet onderwijs in Caribisch Nederland ter verbetering van de kwaliteit en zijn subsidies verstrekt in relatie tot de bestuursafspraken met de sector primair onderwijs. De realisatie op de subsidies is € 5,9 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Daarvan betreft € 3 miljoen een onderuitputting op de lerarenbeurs en € 1,5 miljoen een onderuitputting op de regeling snel internet. Deze onderuitputting van in totaal € 4,5 miljoen is in de eerste suppletoire wet 2018 ingezet als taakstellende dekking voor de tegenvaller op de leerlingen- en studentenramingen. De resterende € 1,4 miljoen betreft onder meer een onderuitputting op het geraamde budget voor voornoemde bestuursafspraken en voor herintreders.

Opdrachten

De realisatie van het instrument opdrachten heeft betrekking op de kosten voor beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken. Het gaat hierbij onder andere om de uitvoering van de bovenwettelijke werkloosheidsregeling voor onderwijspersoneel, projecten in het kader van voor- en vroegschoolse educatie (VVE) en de ontwikkeling van de (adaptieve) eindtoets. De realisatie op de opdrachten is € 5,1 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Voor € 3,1 miljoen heeft een overboeking naar artikel nr. 16 (Onderzoek en wetenschapsbeleid) plaatsgevonden omdat de realisatie van begrote uitgaven voor onderzoeken uitgevoerd door het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) voor passend onderwijs, onderwijsachterstanden en werkplaatsonderzoeken daar heeft plaatsgevonden. Daarnaast is een taakstelling van € 2,0 miljoen op dit budget verwerkt.

Bijdrage aan agentschappen

Bijdrage aan ZBO’s en RWT’s

Bijdrage aan andere begrotingshoofdstukken

Het onder dit instrument begrote bedrag betreft een bijdrage aan het Gemeentefonds voor het realiseren van combinatiefuncties op basis van de bestuurlijke afspraken tussen het Ministerie van OCW, het Ministerie van VWS en de Vereniging Nederlandse Gemeenten. Deze is door middel van een overboeking gerealiseerd, en daarom op dit begrotingsartikel niet als uitgave zichtbaar.

Ontvangsten

Art.nr. 3 Voortgezet onderwijs

A. Algemene doelstelling

Het voortgezet onderwijs zorgt dat leerlingen in deze fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het beste past bij hun talenten. Het bereidt hen voor op volwaardige deelname aan de samenleving en een bij hun talenten passende (toekomstige) positie op de arbeidsmarkt.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een voorgezet onderwijsstelsel dat zodanig functioneert, dat het onderwijs aansluit bij de talenten en de ambities van individuele leerlingen en bij de behoeftes van de maatschappij.

Financieren:

De Minister is verantwoordelijk voor de financiering van het voortgezet onderwijs door lumpsumbekostiging van de onderwijsinstellingen. Hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren:

De Minister stimuleert specifieke onderwerpen door het verstrekken van (aanvullende) bekostiging, subsidies en de inzet van andere instrumenten zoals overleg, voorlichting, (prestatie)afspraken en wet- en regelgeving.

Regisseren:

De Minister vult zijn verantwoordelijkheid voor de onderwijskwaliteit van het onderwijs in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving; de Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving.

Indicatoren/kengetallen

Indicatoren voor het stelsel voortgezet onderwijs worden beschreven op Onderwijs in Cijfers.

Tabel 3.1 Indicatoren

Doelstelling/indicator				Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Bron
1	Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt
a)	Alle leerlingen en studenten worden uitgedaagd
	•	Aandeel toptalentleerlingen dat zich vaak of bijna altijd verveelt omdat de lesstof te makkelijk is of omdat hij/zij eerder klaar is dan de rest		56% (2013)	20% (2017)	Wordt niet meer gemeten	41% (2016) 25% (2018)	Toptalenten in het onderwijs, 2017
	•	Aandeel scholen dat aandacht heeft voor toptalenten in de vorm van uitdagend aanbod of talentprogramma’s		82% (2015)	84% (2017)	Wordt niet meer gemeten	88% (2016) 100% (2018)	Toptalenten in het onderwijs, 2017
	•	Aandeel thuiszittende leerlingen dat drie of meer maanden thuis zit zonder passend onderwijsaanbod1 2		0,17% (2014–2015)	0,14% (2016–2017)	0,18% (2017–2018)	0,10% (2017) 0% (2020)	Leerplichttelling 2017–2018
b)	Vergroten studiesucces
	•	Aandeel zittenblijvers3		5,9% (2012–2013)	5,7% (2016–2017)	6,2% (2017–2018)	4,7% (2017) 3,9% (2020)	DUO
2	Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat
a)	Vergroten kwaliteit leraren en schoolleiders
	•	Aandeel lessen dat wordt gegeven door daartoe bevoegde en benoembare leraren		83,5% (2011)	95,2% (2016)	95,7% (2017)	96% (2016) 100% (2020)	IPTO en CenterData
	•	Aandeel leraren met een afgeronde hbo of wo masteropleiding		33% (2013)	38%(2016)	Wordt niet meer gemeten	40% (2017) 50% (2020)	CenterData en DUO
			Bovenbouw vwo4	53% (2013)	63%(2016)	Wordt niet meer gemeten	Hoger (2017) 80–85% (2020)	CenterData en DUO
	•	Aandeel leraren met ten minste drie jaar ervaring dat de algemeen didactische vaardigheden beheerst		76% (2013)	67% (2016)	Wordt niet meer gemeten	90% (2017) 100% (2020)	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel leraren met ten minste tien jaar ervaring dat de differentiatievaardigheden beheerst		34% (2013)	33% (2016)	Wordt niet meer gemeten	40% (2017) 100% (2020)	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
b)	Verbetercultuur
	•	Aandeel leraren dat deelneemt aan peer review		63% (2014)	68% (2016)5	Wordt niet meer gemeten	81% (2017) 100% (2020)	Onderwijs werkt!; Regioplan (2014–2015); PoMo (BZK, 2016)
	•	Aandeel leraren dat is geregistreerd in het Lerarenregister		8% (2014)	35% (2017)5	Wordt niet meer gemeten6	100% (2019)	Lerarenregister
c)	Veilig leerklimaat
	•	Aandeel leerlingen dat zich veilig voelt		93% (2012)	95% (2016)	97% (2018)	Stabiel of hoger (2017, 2020)	Praktikon: monitor naar sociale veiligheid
3	Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties
	•	Aandeel scholen dat Vensters volledig heeft ingevuld		94% (2014)	92% (2017)	93% (2018)	Hoger (2016) 100% (2017)	VO-Raad
	•	Aandeel scholen dat opbrengstgericht werkt7		47% (2012–2013)	64% (2015–2016)	Wordt niet meer gemeten	77% (2017) 100% (2020)	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel (zeer) zwakke afdelingen dat zich binnen de gestelde termijn verbetert		72% (2012)	74% (2016)	Wordt niet meer gemeten	100% (2020)	Inspectie van het Onderwijs
	•	Aantal voortijdig schoolverlaters		41.800 (2008–2009)	23.744 (2016–2017)	25.574 (2017–2018)	20.000 (2019/2020)	DUO
4	Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren
	•	Aandeel leerlingen in de beroepsgerichte leerweg van het vmbo dat kiest voor techniek		23% (2012)	24% (2017)	24,3% (2018)	30% (2017)	DUO

Tabel 3.2 Kengetallen

			2014	2015	2016	20171	20182
1.	Totaal aantal ingeschreven leerlingen3 Nader te verdelen in:		956.600	966.200	970.100	961.100	974.900
	•	Vmbo (incl. lwoo)	414.800	416.200	392.600	377.900	394.800
	•	Havo	252.700	256.200	259.000	261.400	258.900
	•	Vwo	254.000	258.500	282.700	285.800	285.300
	•	Pro	28.900	29.400	29.400	29.100	29.200
	•	Vavo	6.200	6.100	6.400	6.800	6.700
2.	Uitgaven per leerling (x €)4		7.690	7.978	8.198	8.362	8.722
3.	Totaal aantal scholen		643	641	640	644	649
4.	Gemiddeld aantal leerlingen per school		1.465	1.488	1.516	1.492	1.502

C. Beleidsconclusies

In het onderdeel beleidsprioriteiten zijn de belangrijkste beleidsconclusies over 2018 opgenomen. In 2018 is verder gewerkt aan de invoering van maatwerk in de afwijking onderwijstijd passend onderwijs. Daarmee is het per 1 augustus 2018 mogelijk om leerlingen, die een tijdelijke zorgbehoefte hebben en niet volledig naar onderwijs kunnen, de mogelijkheid te bieden minder onderwijs te laten volgen, onder verantwoordelijkheid van de scholen. Het uitgangspunt is wel om deze leerlingen toe te laten groeien naar het volgen van de volledige onderwijstijd. Met deze maatregel wordt meer verantwoordelijkheid van schoolbesturen verwacht voor leerlingen met een tijdelijke zorgbehoefte en, daarmee, minder thuiszitters ofwel minder langdurig geoorloofd verzuimd. Het aantal keren dat een leerling drie of meer maanden thuis zat (waarbij niet gemeten werd of sprake was van een passend aanbod) was in 2018 overigens opgelopen ten opzichte van het jaar ervoor tot 4.479 in primair en voortgezet onderwijs.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 3.3 Budgettaire gevolgen van beleid art. 3 Voortgezet onderwijs (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			7.486.937	8.024.207	7.942.036	8.326.918	8.814.741	8.350.551	464.190
Waarvan garantieverplichtingen			39.139	21.057	39.487	45.105	50.192		50.192
Waarvan overige verplichtingen			7.447.798	8.003.150	7.902.549	8.281.813	8.764.549	8.350.551	413.998
Uitgaven			7.315.883	7.662.616	7.951.000	8.143.906	8.707.896	8.460.939	246.957
Bekostiging			7.157.951	7.503.239	7.800.337	7.992.965	8.527.776	8.315.829	211.947
•	Hoofdbekostiging		6.855.763	7.165.499	7.359.766	7.545.671	8.050.064	7.816.749	233.315
	–	Bekostiging Voortgezet Onderwijs lumpsum	6.276.935	6.557.349	6.723.308	6.890.750	7.336.257	7.172.972	163.285
	–	Bekostiging lichte ondersteuning lwoo/pro	566.334	592.409	621.677	639.339	698.845	628.137	70.708
	–	Bekostiging Caribisch Nederland	12.494	15.741	14.781	15.582	14.962	15.640	– 678
•	Prestatiebox		149.854	176.884	200.850	259.356	290.268	304.881	– 14.613
	–	Regeling prestatiebox Voortgezet Onderwijs	149.854	176.884	200.850	259.356	290.268	304.881	– 14.613
•	Aanvullende bekostiging		152.334	160.856	239.721	187.938	187.444	194.199	– 6.755
	–	Regeling aanvullende bekostiging maatschappelijke stage in het vo	48.425
	–	Tijdelijke regeling subsidiëring experimenten leergang vmbo-mbo2	18.600
	–	Regeling IGVO (Internationaal Georiënteerd Voortgezet Onderwijs)	3.505	3.120	3.515	3.906	4.700	3.940	760
	–	Regeling leerplusarrangement eerste opvang nieuwkomers	80.382	96.578	161.929	109.922	104.768	111.325	– 6.557
	–	Regeling visueel gehandicapten	1.300
	–	Regeling bekostiging kenniscentra voor leerwerktrajecten vmbo	122				0	250	– 250
	–	Regeling functiemix VO Randstadregio's		61.158	61.197	61.214	61.400	61.584	– 184
	–	Resultaatafhankelijke bekostiging vroegtijdig schoolverlaters voor VO-scholen			13.080	12.896	16.576	17.100	– 524
Subsidies			51.025	57.773	51.513	54.473	63.815	54.995	8.820
	–	Stichting Kennisnet (basissubsidie) PO, VO, MBO	17.500	12.000	12.300	12.280	12.260	12.240	20
	–	ICT-projecten (incl. Transparantie)	1.390	700	3.293	6.172	4.749	5.000	– 251
	–	Onderwijs Bewijs	1.468	942	656				0
	–	Regionale verwijzingscommissies VO	6.867	7.103
	–	Pilots zomerscholen		4.501	8.750	8.276	7.972		7.972
	–	Overige projecten	23.800	32.527	26.514	27.745	38.834	37.755	1.079
Opdrachten			2.513	2.360	3.730	4.981	3.861	5.054	– 1.193
	–	In- en uitbesteding	2.513	2.360	3.730	4.981	3.861	5.054	– 1.193
Bijdrage aan agentschappen			37.072	31.192	30.311	32.310	54.546	31.752	22.794
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs	37.072	31.192	30.311	32.310	54.546	31.752	22.794
Bijdrage aan ZBO's/RWT's			67.126	67.961	64.768	58.969	57.775	53.202	4.573
	–	ZBO: College voor Toetsen en Examens	10.785	11.052	11.733	12.718	12.728	5.400	7.328
	–	SLOA: onderwijs ondersteunende instellingen PO/VO/MBO (incl. examens)	56.341	56.909	53.035	46.251	45.047	47.802	– 2.755
Bijdrage aan (inter)nationale organisaties			196	91	157	208	123	107	16
	–	GRAZ (ECML) en PISA	196	91	157	208	123	107	16
Garantie-uitgaven			0	0	184	0	0	0	0
	–	Garantie-uitgaven			184				0
Ontvangsten			8.588	8.795	7.936	9.173	10.287	7.391	2.896

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de uitgaven in 2018 is € 247,0 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 2,9 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot.

De ophoging van de garantieverplichtingen ter grootte van € 50,2 miljoen is het gevolg van leningen/rekening-courantkredieten aan onderwijsinstellingen. Deze leningen worden door middel van schatkistbankieren verstrekt. Het Ministerie van OCW staat voor deze leningen garant. Deze verplichtingen worden niet geraamd.

Bekostiging

Bekostiging Voortgezet Onderwijs lumpsum

Schoolbesturen in het voortgezet onderwijs ontvangen bekostiging van het Rijk via de lumpsum. De realisatie op de bekostiging Voortgezet Onderwijs lumpsum is € 163,3 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De belangrijkste oorzaken hiervan zijn de doorverdeling van het budget voor lichte ondersteuning van het groen onderwijs voor € 62,4 miljoen, toekennen van de loon- en prijsbijstelling voor 2018 van € 188,3 miljoen en de extra middelen voor vmbo techniek van € 34 miljoen. Dit was niet opgenomen in de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Bekostiging lichte ondersteuning lwoo/pro

Vanaf 1 januari 2016 is de bekostiging voor de lichte ondersteuning voor het leerwegondersteunend en praktijkonderwijs (lwoo/pro) geïntegreerd in het kader van passend onderwijs. Deze bekostiging is opgesplitst in een deel basisbekostiging en een deel ondersteuningsbekostiging lwoo/pro. De realisatie is € 70,7 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De belangrijkste oorzaken hiervan zijn de doorverdeling van het budget voor lichte ondersteuning van het groen onderwijs voor € 62,4 miljoen en het toekennen van de loon- en prijsbijstelling voor een bedrag van € 15,4 miljoen.

Bekostiging Caribisch Nederland

Het Rijk verstrekt bekostiging ten behoeve van scholen in Caribisch Nederland. Het betreft schoolbesturen op de eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba. De realisatie op de bekostiging van Caribisch Nederland is € 0,7 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De goedkopere dollar is de belangrijkste oorzaak (€ 0,9 miljoen).

Prestatiebox

Regeling Prestatiebox Voortgezet Onderwijs

Voor het realiseren van de afspraken in het sectorakkoord met de VO-raad ontvangen schoolbesturen extra middelen via de prestatiebox. De realisatie op de regeling Prestatiebox Voortgezet Onderwijs is € 14,6 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de overboeking van € 9 miljoen voor de uitvoering van de zomerscholen.

Aanvullende bekostiging

Regeling IGVO (Internationaal Georiënteerd Voortgezet Onderwijs)

De realisatie op de Regeling IGVO is € 0,8 miljoen hoger dan oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Regeling leerplusarrangement en eerste opvang nieuwkomers

De realisatie op de Regeling leerplusarrangement en eerste opvang nieuwkomers is € 6,6 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De bekostiging van nieuwkomers eerste categorie (nieuwkomer op 1 oktober 2016 nog niet in Nederland) is opgedeeld in een regulier deel en in een aanvullend deel. Het budget voor het reguliere deel van de bekostiging van nieuwkomers eerste categorie staat, samen met het aanvullende deel, op de begroting onder aanvullende bekostiging. Het budget voor het reguliere deel is overgeboekt naar de hoofdbekostiging in 2018. Deze overboeking zorgt ervoor dat de realisatie op de eerste opvang nieuwkomers lager uitvalt (€ 9,7 miljoen).

Regeling functiemix VO Randstadregio’s

In het Aktieplan LeerKracht van Nederland zijn afspraken gemaakt over de versterking van de functiemix in de zogenoemde Randstadregio’s. De realisatie op de Regeling functiemix Vo Randstadregio’s is € 0,2 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Resultaat afhankelijke bekostiging vroegtijdig schoolverlaters (vsv) VO

Voor het aanpakken van schooluitval ontvangen schoolbesturen resultaatafhankelijke bekostiging. De realisatie op de regeling Resultaatafhankelijke bekostiging vroegtijdig schoolverlaters (vsv) VO is € 0,5 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Subsidies

Om de realisatie van verschillende beleidsdoelstellingen te bewerkstelligen worden subsidies verstrekt. De grootste hiervan zijn de subsidies voor Stichting Kennisnet, voor de pilots zomerscholen en de doorstroomregelingen po-vo en vmbo-havo/mbo. Stichting Kennisnet ondersteunt onderwijsinstellingen in het primair-, voortgezet- en middelbaar beroepsonderwijs bij het benutten van ICT. De pilots zomerscholen hebben als doel om het zittenblijven tegen te gaan door middel van scholing in de mei- en zomervakanties. De regelingen doorstroom po-vo en doorstroom vmbo-havo/mbo hebben het doel om de overgang van het po naar het vo enerzijds, en de overgang van het vmbo naar de havo of het mbo anderzijds te verbeteren. De realisatie op de subsidies is € 8,8 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Opdrachten

Door middel van opdrachten worden beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken uitgevoerd. Onder deze post vallen middelen voor diverse beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken zoals de ondersteuning voor zeer zwakke scholen en onderzoeken naar regelluwe scholen en hoogbegaafden. De realisatie ligt € 1,2 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO)

Bijdrage aan ZBO’s en RWT’s

ZBO: College voor Toetsen en Examens

Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) zorgt voor uitvoerende werkzaamheden met betrekking tot de centrale examens in het reguliere voortgezet onderwijs, het middelbaar beroepsonderwijs, de volwasseneneducatie, de staatsexamens voor het voortgezet onderwijs en Nederlands als tweede taal (NT2). De realisatie op de bijdrage aan het CvTE is € 7,3 miljoen hoger dan de oorspronkelijke begroting.

SLOA: onderwijs ondersteunende instellingen primair-, voortgezet- en beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

Op 1 januari 2014 is de wet SLOA 2013 (Stb. 2013, 438) in werking getreden. De wet biedt de wettelijke grondslag voor subsidiëring van de wettelijke taken van Stichting Cito en SLO. De realisatie op de bijdrage aan Stichting Cito en SLO is € 2,8 miljoen lager dan de oorspronkelijke begroting.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Het European Centre for Modern Languages (ECML) ontvangt een bijdrage voor onderzoek naar talenonderwijs. De Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) ontvangt een bijdrage ten behoeve van PISA. De realisatie op de bijdragen aan (inter)nationale organisaties is € 0,02 miljoen hoger dan de oorspronkelijke begroting.

Ontvangsten

In 2018 is € 2,9 miljoen meer ontvangen dan begroot. De ontvangsten bestaan voornamelijk uit terugvorderingen van bekostiging bij schoolbesturen en terugbetaling van onterecht betaalde subsidies.

Art.nr. 4 Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

A. Algemene doelstelling

Het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie zorgen ervoor dat deelnemers hun talenten maximaal kunnen ontplooien en volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving. Studenten worden voorbereid op passend vervolgonderwijs en/of een positie op de arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een stelsel van middelbaar onderwijs dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en de ambities van individuele studenten en bij de behoeftes van de maatschappij. De beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (bve) sector omvat het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) en de volwasseneneducatie. Het middelbaar beroepsonderwijs heeft een belangrijke maatschappelijke en economische functie. Het is een belangrijke leverancier van werknemers voor de arbeidsmarkt. Ook is het een belangrijke schakel tussen het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs en het hoger beroepsonderwijs.

Financieren:

De Minister is verantwoordelijk voor de financiering van het middelbaar onderwijs door lumpsumbekostiging van de onderwijsinstellingen. Hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren:

De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen door het verstrekken van aanvullende bekostiging, subsidies, en de inzet van andere instrumenten zoals overleg, voorlichting, bestuurlijke afspraken zoals de kwaliteitsafspraken en wet- en regelgeving.

Regisseren:

De Minister vult haar verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het onderwijs in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving; de Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving.

Indicatoren/kengetallen

Indicatoren voor het onderwijsstelsel zijn te vinden op OCW in cijfers.

Tabel 4.1 Indicatoren

Doelstelling/indicator				Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Bron
1	Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt
a)	Alle leerlingen en studenten worden uitgedaagd
	•	Percentage studenten in het mbo dat zich uitgedaagd voelt		34% (2010)	37% (2016)	38% (2017)	Hoger (2018)	ROA 2017, 2018
b)	Vergroten studiesucces
	•	Percentage mbo-deelnemers per niveau dat met diploma de instelling verlaat, jaarresultaat per niveau		2007–2008	2015–2016	2016–2017	2018	MBO Raad
				Niveau 1: 66%	Niveau 1: 78%	Niveau 1: 79%	Hoger
				Niveau 2: 62%	Niveau 2: 73%	Niveau 2: 72%	Hoger
				Niveau 3: 63%	Niveau 3: 72%	Niveau 3: 72%	Hoger
				Niveau 4: 65%	Niveau 4: 74%	Niveau 4: 75%	Hoger
				Totaal: 64%	Totaal: 73%1	Totaal: 74%	Hoger
2	Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat
b)	Verbetercultuur
	•	Aandeel leraren dat is geregistreerd in het Lerarenregister		8% (2014)	35% (2017)1	Wordt niet meer gemeten2	100% (2019)	Lerarenregister
3	Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties
	•	Aantal voortijdig schoolverlaters		41.800 (2008–2009)	23.7443 (2016–2017)	25.574 (2017–2018)	20.000 (2019–2020)	DUO
	•	Studenten-tevredenheid						JOB-monitor 2016, 2018
		–	Opleiding	7,0 (2014)	7,0 (2016)4	7,1 (2018)	7,3 (2020)
		–	Instelling	6,5 (2014)	6,6 (2016)4	6,7 (2018)	6,7 (2020)
		% tevreden over school en studie (meting tot 2018)		49% (2014)	52% (2016)		55% (2020)
		% tevreden over school en studie (meting vanaf 2018)			62% (2018)5
4	Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren
	•	Aandeel mbo-studenten techniek		28% (2011)	27,2% (2017–2018)	27% (2018–2019)	Hoger (2018)	DUO
	•	Percentage 25–64 jarigen dat deelneemt aan een leeractiviteit (Leven Lang Leren)		17% (2010)	19% (2016)	19,1% (2017)	20% (2020)	Eurostat, Labour Force survey (LFS)
	•	Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de aansluiting van de opleiding met de huidige functie voldoende/goed was		79% (2012)	76% (2016)	77% (2017)	Hoger (2018)	ROA 2017, 2018
	•	Percentage leerbedrijven dat over vakkennis het oordeel (zeer) goed geeft		77% (2016)6	–	77% (2018)7	Hoger (2020)	SBB
	•	Percentage leerbedrijven dat over beroepsvaardigheden het oordeel (zeer) goed geeft		76% (2016)6	–	80% (2018)7	Hoger (2020)	SBB

Tabel 4.2 Kengetallen

		2014	2015	2016	2017	2018
1	Aantal studenten mbo (x 1.000 excl. «groen onderwijs», (uitgezonderd 2018) vavo)1	450,1	446,3	453,6	461,8	496,2
	Bol	354,8	355,8	359,2	359,2	375,6
	Bbl	94,4	90,3	94,5	102,5	120,6
	Deeltijd-bol	0,9	0,2	0,0	0,0	0,0
	Vavo	7,8	8,6	8,7	8,9	9,4
Bron: OCW-Referentieraming
2	Onderwijsuitgaven per mbo-student (x € 1.000)2	7,4	8,1	8,0	8,1	8,2

C. Beleidsconclusies

In het algemeen onderdeel beleidsprioriteiten zijn de belangrijkste beleidsconclusie over 2018 opgenomen. Aanvullend kan worden gemeld dat in 2018 het bekostigingsmodel voor het voortgezet algemeen volwassenenonderwijs (vavo) is geëvalueerd. Vavo-instellingen waren met de invoering van de bekostiging door het rijk (per 2013) niet langer afhankelijk van gemeentelijke besluitvorming voor de omvang en samenstelling van het vavo-aanbod. Daarmee werd beoogd het vavo-aanbod te waarborgen, mede gezien de belangrijke rol bij het voorkomen van het voortijdig schoolverlaten (VSV). Uit het evaluatierapport blijkt dat de doelstelling een stabiel vavo-aanbod in stand te houden, is gerealiseerd. Ook uit de deelname aan het vavo (aantal vavo-studenten) blijkt dat de gestelde doelstelling wordt bereikt. Het vavo biedt leerlingen die hun opleiding voortijdig dreigen te verlaten of hebben verlaten een tweede kans of weg alsnog een vo-diploma te halen. De omvang en de samenstelling van het vavo is gecontinueerd waarmee dit perspectief op het behalen van een diploma voor deze doelgroep bestendigd kan worden mede door de wijziging van de wijze van bekostigen.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 4.3 Budgettaire gevolgen van beleid art. 4 Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			3.898.698	3.964.746	4.478.441	4.333.854	4.424.079	4.449.579	– 25.500
Waarvan garantieverplichtingen			25.160	34.560	5.866	– 20.656	110.994	0	110.994
Waarvan overige verplichtingen			3.873.538	3.930.186	4.472.575	4.354.510	4.313.085	4.449.579	– 136.494
Uitgaven			3.757.009	4.065.903	4.118.177	4.209.212	4.601.918	4.496.879	105.039
Bekostiging			3.404.283	3.686.725	3.704.063	3.786.795	4.151.144	4.045.594	105.550
•	Hoofdbekostiging		3.166.278	3.381.311	3.278.808	3.298.079	3.607.090	3.506.738	100.352
	–	Bekostiging roc's/ overige regelingen	2.995.643	3.268.662	3.210.597	3.229.517	3.537.697	3.437.190	100.507
	–	Bekostiging kbb's	108.001	46.012	0	0	0	0	0
	–	Bekostiging Caribisch Nederland	4.313	6.600	7.020	6.109	5.491	7.094	– 1.603
	–	Bekostiging vavo	58.321	60.037	61.190	62.454	63.902	62.454	1.448
•	Kwaliteitsafspraken		31.845	214.086	298.623	366.000	399.635	400.000	– 365
	–	Investeringsbudget	4.100	187.449	179.935	183.600	196.069	196.500	– 431
	–	Resultaatsafhankelijk budget	27.745	26.637	118.688	182.400	203.566	203.500	66
•	Aanvullende bekostiging		206.160	91.327	126.632	122.716	144.419	138.856	5.563
	–	Schoolmaatschappelijk werk in het mbo	13.922	13.939	15.003	15.000	14.938	15.000	– 62
	–	Regionaal Investeringsfonds	3.575	11.218	15.834	20.691	22.729	25.861	– 3.132
	–	Salarismix Randstadregio's	41.114	0	41.277	42.293	47.591	45.595	1.996
	–	Regionaal programma	0	0	0	30.400	30.400	30.400	0
	–	Plusvoorziening overbelaste jongeren en wijkscholen	30.408	30.400	30.400	0	0	0	0
	–	Programmagelden regio's	19.458	19.150	19.150	0	0	0	0
	–	Tegemoetkoming schoolkosten mbo	0	0	4.968	10.000	10.000	10.000	0
	–	Gelijke kansen	0	0	0	4.332	18.761	12.000	6.761
	–	Convenanten met RMC-regio's	16.329	16.620	0	0	0	0	0
	–	Taal en Rekenen	52.600	0	0	0	0	0	0
	–	Leerlinggebonden financiering (LGF)	18.529	0	0	0	0	0	0
	–	School-ex 2.0	10.115	0	0	0	0	0	0
	–	Aanvullende vergoeding experimenten vmbo-mbo 2	110	0	0	0	0	0	0
Subsidies			238.592	229.039	254.258	235.308	246.410	229.971	16.439
	–	Subsidieregeling praktijkleren	197.055	188.825	188.450	196.500	201.500	196.500	5.000
	–	Actieplan Laaggeletterdheid/Tel mee met taal	3.715	3.930	11.688	14.072	22.780	12.010	10.770
	–	Loopbaanorientatie	700	1.700	737	1.462	2.949	1.700	1.249
	–	ROC Leiden	0	0	32.458	7.017	525	525	0
	–	Pilots laaggeletterdheid	5.000	5.000	0	0	0	0	0
	–	Sectorplan mbo-hbo techniek	0	0	0	0	0	0	0
	–	Netwerkscholen	3.500	0	0	0	0	0	0
	–	Overige subsidies	28.622	29.584	20.925	16.257	18.656	19.236	– 580
Opdrachten			6.556	17.351	11.642	15.567	8.573	2.314	6.259
	–	In- en uitbesteding	6.556	3.644	3.515	6.214	4.228	2.314	1.914
	–	Caribisch Nederland1	0	13.707	8.127	9.353	4.345	0	4.345
Bijdragen aan agentschappen			19.123	21.191	29.760	24.328	21.108	24.101	– 2.993
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs	19.123	17.372	27.312	22.128	18.312	21.601	– 3.289
	–	Rijksdienst voor Ondernemend Nederland	0	3.819	2.448	2.200	2.796	2.500	296
Bijdragen aan ZBO's/RWT's			45	20.833	3.984	51.901	54.910	62.945	– 8.035
	–	College voor Toetsen en Examens	45	0	0	0	0	4.365	– 4.365
	–	Wet SLOA	0	0	0	0	0	3.604	– 3.604
	–	SBB	0	20.833	3.984	51.901	54.910	54.976	– 66
Bijdragen aan medeoverheden			34.526	90.764	114.470	95.313	119.773	131.954	– 12.181
	–	RMC's	32.200	32.550	33.350	34.068	35.309	34.067	1.242
	–	Educatie	0	56.700	57.548	58.985	60.391	58.985	1.406
	–	Caribisch Nederland	2.326	1.514	1.722	2.260	1.480	17.052	– 15.572
	–	Regionaal Programma	0	0	21.850	0	22.593	21.850	743
Bijdragen aan sociale fondsen			53.884	0	0	0	0	0	0
	–	Participatiebudget	53.884	0	0	0	0	0	0
Ontvangsten			8.038	10.875	3.338	2.786	6.742	3.000	3.742

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2018 ligt € 105 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 3,7 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De verschillen worden bij de toelichting op de instrumenten verduidelijkt.

Bekostiging

Hoofdbekostiging

Bekostiging roc’s/overige regelingen

De rijksbijdrage die de mbo-instellingen ontvangen, is gebaseerd op de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB). De bekostiging is nader uitgewerkt in het Uitvoeringsbesluit WEB.

In 2018 waren er nog twee afzonderlijke budgetten een voor de roc’s en vakinstellingen en een voor aoc’s verdeeld over de respectievelijke instellingen. Het landelijk budget dat beschikbaar is voor de onderscheiden mbo-instellingen wordt verdeeld in een budget voor entreeopleidingen en een budget voor de niveaus 2 t/m 4. Het budget voor de entreeopleidingen wordt verdeeld over de instellingen naar rato van het aantal ingeschreven studenten. Het budget voor de niveaus 2 t/m 4 wordt verdeeld naar rato van het aantal ingeschreven studenten en het aantal afgegeven diploma’s van elke instelling. De mate waarop een student meetelt, is afhankelijk van de leerweg (bol of bbl), de opleiding (c.q. de prijsfactor van de opleiding) en het aantal verblijfsjaren in het mbo (cascade). De mate waarin een diploma meetelt is afhankelijk van het niveau en de vraag of de student al eerder een mbo-diploma heeft behaald. In 2018 is € 100,5 miljoen toegevoegd aan de lumpsum voor de roc’s en vakinstellingen en de aoc’s gezamenlijk. Deze stijging van beide budgetten wordt grotendeels verklaard door de verdeling van de loon- en prijsbijstelling tranche 2018. Bovendien is voor de aoc’s in 2018 eenmalig € 11 miljoen toegevoegd aan de lumpsum naar aanleiding van het bestuursakkoord mbo 2018–2022.

Bekostiging Caribisch Nederland

Deze middelen zijn bedoeld om de instellingen in Caribisch Nederland via lumpsumbekostiging te financieren voor de studenten die middelbaar beroepsonderwijs volgen. In Caribisch Nederland wordt op alle drie de eilanden, Bonaire, St. Eustatius en Saba (Bes eilanden) middelbaar beroepsonderwijs (mbo) aangeboden. Op de twee Bovenwinds gelegen eilanden (St. Eustatius en Saba) wordt alleen een beperkt aantal entree-opleidingen en opleidingen op niveau 2 aangeboden. Op het Benedenwinds gelegen eiland Bonaire worden op alle mbo-niveaus opleidingen aangeboden.

Bekostiging vavo

De rijksbijdrage voor het verzorgen van het vavo (voortgezet algemeen volwassenenonderwijs) is voor 2018 beschikbaar gesteld op basis van het vanaf 2015 ingevoerde bekostigingsmodel voor het vavo. De verdeling van de beschikbare middelen voor 2018 heeft plaatsgevonden aan de hand van het aantal ingeschreven studenten op 1-10-2016, het aantal vakken dat door studenten met een voldoende is afgesloten en het aantal afgegeven diploma’s in het kalenderjaar 2016.

Kwaliteitsafspraken

Investeringsbudget

Met als doel de verbetering van de kwaliteit van het mbo zijn er in 2015 kwaliteitsafspraken gemaakt. In 2015 hebben alle mbo-instellingen hun ambities ten aanzien van de verbetering van de onderwijskwaliteit in een kwaliteitsplan vastgelegd. In 2018 hebben de instellingen verder gewerkt aan de uitvoering van de kwaliteitsplannen en zijn de plannen van de kwaliteitsafspraken 2015 t/m 2018 afgerond. Aan de instellingen is voor de uitvoering van de kwaliteitsplannen een vast investeringsbudget beschikbaar gesteld.

Resultaatsafhankelijk budget

Daarnaast is er een resultaatafhankelijk budget beschikbaar gesteld voor een aantal onderwerpen, namelijk de studiewaarde, voortijdig schoolverlaten en de verbetering van de kwaliteit van de beroepspraktijkvorming. In 2018 zijn de mbo-instellingen verder gegaan met de uitvoering van deze verbeterplannen en zijn de plannen van de kwaliteitsafspraken 2015 t/m 2018 afgerond. Indien aan de voorwaarden hiervoor is voldaan, zijn extra middelen aan de instellingen uitgekeerd.

Aanvullende bekostiging

Schoolmaatschappelijk werk in het mbo

Voor schoolmaatschappelijk werk zijn middelen aan de mbo-sector ter beschikking gesteld. Met deze middelen hebben de instellingen studenten met psychosociale problemen die dit (tijdelijk) nodig hebben, ondersteuning geboden. Deze ondersteuning helpt studenten voorkomende problemen op te lossen en levert zo een bijdrage aan het terugdringen van voortijdig schoolverlaten.

Regionaal investeringsfonds (RIF)

Met het Regionaal investeringsfonds mbo, zijn in de periode 2014 tot en met 2017 middelen beschikbaar gesteld voor duurzame publiek-private samenwerking (pps) in het beroepsonderwijs. Mbo-instellingen, bedrijfsleven en bijvoorbeeld regionale overheden kunnen gezamenlijk een aanvraag indienen. Deze aanvragen moeten bijdragen aan een betere aansluiting van het beroepsonderwijs op de behoefte van de arbeidsmarkt. Bovendien moeten bedrijfsleven en, bij voorkeur, regionale overheden in de desbetreffende regio financieel bijdragen. Uit de evaluatie is gebleken dat het fonds als katalysator werkt om de totstandkoming van pps'en te stimuleren. Wegens succes is het fonds in 2018 verlengd. Van 2014 tot en met 2018 zijn 119 publiek-private samenwerkingsverbanden tot stand gekomen en is in totaal door het Ministerie van OCW € 108 miljoen verplicht in het kader van het RIF. Daarvan is € 18,4 miljoen verplicht in 2018.

Salarismix Randstadregio’s

In het mbo zijn, aanvullend op de lumpsum, middelen beschikbaar gesteld om tot een versterking van de salarismix te komen in de Randstadregio’s. Aan de hand van behaalde competenties zijn docenten benoemd in een hogere schaal. De mbo-instellingen hebben de doelstellingen van de regeling zowel in kwalitatieve als in kwantitatieve zin nagenoeg behaald. Met instellingen die de doelstellingen nog niet hebben behaald zijn nadere afspraken gemaakt waarmee op korte termijn wel invulling wordt gegeven aan de doelstellingen van de salarismix. Hiervoor was in 2018 € 47,6 miljoen beschikbaar.

Regionaal Programma

In 2018 zijn alle 39 RMC-regio’s (Regionaal Meld- en Coördinatiepunt) verder gegaan met de uitvoering van de afspraken uit de vierjarige regionale programma’s voor de aanpak van voortijdig schoolverlaten en de begeleiding van jongeren in een kwetsbare positie. Voor de uitvoering van de regionale maatregelen was in 2018 in totaal € 52,99 miljoen beschikbaar. Hiervan is € 30,4 miljoen via de contactschool naar de regio gekomen. Het andere deel van het beschikbare budget is via de RMC-contactgemeente naar de regio gegaan (zie bijdrage aan medeoverheden). In het schooljaar 2017/2018 is het aantal vsv’ers 25.574.

Tegemoetkoming schoolkosten MBO

Via de «Regeling tijdelijke voorziening leermiddelen» is in 2018 € 10 miljoen beschikbaar gesteld om de schoolkosten voor minderjarige bol-studenten uit minimagezinnen te beperken. Hiermee wordt geborgd dat minderjarige bol-studenten niet vanwege financiële redenen afzien van een mbo-opleiding en dat deze studenten de opleiding volgen die bij hun talenten en ambities past.

Gelijke kansen

Van de middelen bestemd voor de Gelijke kansen is een deel besteed voor de uitvoering van het Actieprogramma Gelijke Kansen. Van de € 12 miljoen die beschikbaar was in 2018 voor mbo, was € 7,5 miljoen bestemd voor de regeling doorstroom mbo-hbo, € 4 miljoen voor de regeling compensatie langere inschrijvingsduur en € 0,5 miljoen was bestemd voor de regeling stimulering doorstroom niet verwant mbo-pabo. Uiteindelijk is er in 2018 op dit onderdeel € 18,8 miljoen gerealiseerd. Deze hogere realisatie is onder andere te verklaren omdat de middelen die in 2017 verplicht waren voor de regeling doorstroom mbo-hbo, conform regeling, in 2018 tot uitbetaling kwamen.

Subsidies

Subsidieregeling praktijkleren

Het doel van de subsidieregeling praktijkleren is om werkgevers te stimuleren praktijkleerplaatsen en werkleerplaatsen te bieden aan leerlingen, studenten en onderzoekers. De subsidie is een tegemoetkoming voor de kosten van de begeleiding in de praktijk. In 2018 is het beschikbare budget volledig uitgeput. Er zijn meer aanvragen gedaan voor de bbl dan het beschikbare budget. De regeling, die per 1 januari 2019 zou vervallen, is verlengd tot 2023 naar aanleiding van de motie van het lid Tielen om de subsidieregeling praktijkleren meerjarig vast te leggen.

Tel mee met taal

Ter ondersteuning van de aanpak van laaggeletterdheid zijn in 2018 middelen beschikbaar gesteld als bijdrage aan het actieplan «Tel mee met Taal 2016–2018» dat door de Ministeries van OCW, SZW en VWS wordt uitgevoerd en bekostigd. Met dit actieprogramma werden onder andere gemeenten, aanbieders van cursussen, bibliotheken en maatschappelijke organisaties ondersteund om laaggeletterden te herkennen, door te verwijzen en te scholen. Ook werden taalhuizen en taalpunten opgericht en taalvrijwilligers getraind. De activiteiten worden door verschillende partijen uitgevoerd. Het programma is verlengd tot en met eind 2019. Daarnaast is om de aanpak van laaggeletterdheid te versterken, in het Regeerakkoord afgesproken om het structurele budget voor de aanpak van laaggeletterdheid vanaf 2018 met € 5 miljoen per jaar te verhogen. Daarnaast kan de hogere realisatie in 2018 verklaard worden door bijdragen van andere departementen en een kasschuif uit 2017. In 2018 is de regeling geëvalueerd en is in voorjaar van 2019 naar de Tweede Kamer gestuurd.

Loopbaanoriëntatie (LOB)

De LOB middelen zijn ingezet voor de LOB portal KiesMBO, dat in november 2018 is gelanceerd. Voorts zijn de middelen besteed aan het LOB Expertisepunt vo-mbo om de kwaliteit van loopbaanbegeleiding te verbeteren en de bestuurlijke afspraken in de LOB agenda’s vo en mbo te ondersteunen. Tevens wordt het project LOB en Gelijke Kansen in het mbo uitgevoerd ter versterking van de jongeren in een achterstandspositie en voor het creëren van gelijke kansen.

ROC Leiden

In het kader van de problematiek rondom ROC Leiden is in totaal een (maximale) financiële bijdrage van € 40 miljoen beschikbaar gesteld. Dit bedrag is in tranches in 2016 tot en met 2018 verstrekt. Het budget is conform vastgestelde begroting in 2018 in zijn geheel uitgeput.

Overige subsidies

Hieronder vallen posten zoals het Techniekpact, het Netwerk Burgerschap en het Steunpunt taal & Rekenen.

Opdrachten

In- en uitbesteding

Dit betreft middelen voor diverse beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken.

Caribisch Nederland

Een groot gedeelte van het budget is bestemd voor de verbetering van de onderwijshuisvesting. Daarnaast zijn deze middelen onder meer ingezet voor het scholen van docenten en de transitie naar de Engelse taal op St. Eustatius om de kwaliteit van het onderwijs verder te verbeteren. De middelen voor Caribisch Nederland waren begroot op het instrument bijdrage aan medeoverheden. Vanuit dat instrument heeft er een overboeking van € 4,3 miljoen naar het instrument opdrachten plaatsgevonden.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Uitvoering Onderwijs

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland

Aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) worden middelen verstrekt voor het uitvoeren van de subsidieregeling praktijkleren.

Bijdrage aan ZBO’s en RWT’s

College voor Toetsen en Examens

Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) is een ZBO dat verantwoordelijk is voor de examens voor rekenen en taal in het beroepsonderwijs en staatsexamens Nederlands als tweede taal. De realisatie is in 2018 € 4,4 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Dit komt met name doordat de middelen zijn overgeheveld naar art.nr 3 (Voortgezet onderwijs).

Wet SLOA

De middelen worden ingezet voor het ontwikkelen van centrale examens Nederlandse taal, rekenen en Engels in het mbo door Cito. De subsidieverlening voor het Cito verloopt op basis van de wet SLOA. De realisatie in 2018 is € 3,6 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Dit komt met name doordat de middelen zijn overgeheveld naar art.nr 3 (Voortgezet onderwijs) ten behoeve van Cito.

Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB)

SBB heeft middelen ontvangen om de wettelijke taken uit te voeren. Hiermee is een bijdrage geleverd aan het primaire proces van het beroepsonderwijs. Dit omvat zowel het ontwikkelen en onderhouden van de kwalificatiestructuur, als het werven en accrediteren van leerbedrijven. Daarnaast zorgt SBB voor voldoende praktijkplaatsen en bevordert de kwaliteit van deze praktijkplaatsen.

Bijdrage aan medeoverheden

RMC’s

Dit betreft de bekostiging van de rmc-functie van 39 rmc-regio’s. De rmc-functie heeft tot taak met de vsv’ers van 18 jaar en ouder uit vo en mbo contact te leggen en hen zoveel mogelijk terug te begeleiden naar school of naar een combinatie van school en werk. Hiervoor was in 2018 € 35,3 miljoen beschikbaar.

Educatie

Sinds 1 januari 2015 wordt het educatiebudget per specifieke uitkering verstrekt aan samenwerkende gemeenten binnen een arbeidsmarktregio (via de contactgemeente). De verplichte besteding bij roc's, die tussen 2015 en 2017 geleidelijk is afgebouwd, is per 2018 geheel vervallen. Zo kunnen gemeenten beter maatwerk bieden voor de diverse doelgroepen van de volwasseneneducatie.

Caribisch Nederland

Aan de openbare lichamen in Caribisch Nederland wordt jaarlijks een bijzondere uitkering verstrekt voor de Sociale Kanstrajecten Jongeren. Ook zijn er voor de samenwerking met Curaçao, Sint Maarten en Aruba middelen beschikbaar gesteld, bestemd voor het stimuleren van studeren in de regio en het bevorderen van voorzieningen in de regio, mede ten behoeve van de inwoners van Caribisch Nederland. De gerealiseerde opdrachten en subsidies ten behoeve van Caribisch Nederland zijn onder de instrumenten opdrachten en subsidies gerealiseerd. Daarnaast hebben er kasschuiven naar latere jaren plaatsgevonden, met name vanwege vertraging in de onderwijshuisvesting. Hierdoor is de op dit instrument de realisatie € 15,6 miljoen lager.

Regionaal Programma

Voor de uitvoering van het regionaal programma voortijdig schoolverlaten en jongeren in een kwetsbare positie was in de begroting 2018 een bedrag van € 21,85 miljoen opgenomen. Dit is in de vorm van een specifieke uitkering aan RMC-contactgemeenten verstrekt. Door een administratieve fout is er op dit begrotingsartikel daarnaast nog € 0,7 miljoen betaald, terwijl dit pas in 2019 had moeten gebeuren. Dit leidt in 2018 tot een overschrijding van het budget met € 0,7 miljoen.

Ontvangsten

De ontvangsten van € 6,7 miljoen in 2018 zijn het gevolg van onder andere afrekeningen die betrekking hadden op subsidies en regelingen.

Art.nr. 6 en 7 Hoger onderwijs

A. Algemene doelstelling

Het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek zorgt dat studenten en (wetenschappelijk) personeel hun talenten en onderzoekend vermogen maximaal kunnen ontwikkelen. Het leidt hen op voor een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een stelsel van hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en ambities van individuele studenten en (wetenschappelijk) personeel, en bij de behoefte van de maatschappij.

Financieren:

De Minister financiert het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek door bekostiging van de onderwijsinstellingen. Mede hierdoor wordt de toegankelijkheid van het hoger onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren:

De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen via de bekostiging, en de inzet van andere instrumenten, zoals kwaliteitsafspraken, bestuurlijke afspraken, voorlichting en wet- en regelgeving.

Regisseren:

De verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van hoger onderwijs vult de Minister in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving. De kwaliteit van de individuele opleidingen in het hoger onderwijs wordt bewaakt met het accreditatiestelsel. Dit is belegd bij de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO). De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving van wettelijke voorschriften en op de recht- en doelmatigheid. Zij ziet ook toe op de kwaliteit van het stelsel van hoger onderwijs, waaronder ook het accreditatiestelsel.

Indicatoren/kengetallen

Tabel 6.1 Indicatoren

Doelstelling/indicator			Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Bron
1	Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt
a)	Alle leerlingen en studenten worden uitgedaagd
	•	Percentage studenten dat tevreden is over uitdagend onderwijs1	hbo: 58% (2010–2011)	hbo:55% (2016–2017)	hbo: 52% (2017–2018)	Hoger –2	Studentenmonitor Hoger Onderwijs
			wo: 68% (2010–2011)	wo: 68% (2016–2017)	wo: 69% (2017–2018)	Hoger –2
b)	Vergroten studiesucces
	•	Bachelor studiesucces (n+1) van herinschrijvers na het eerste jaar3	hbo: 65,7% (2010–2011)	hbo: 62,1% (2016–2017)	hbo: 63,3% (2017–2018)	–2	DUO
			wo: 57,3% (2010–2011)	wo: 73,2% (2016–2017)	wo: 72,6% (2017–2018)
	•	Uitval in het eerste jaar3	hbo: 27,9% (2010–2011)	hbo: 26,8% (2016–2017)	hbo: 28,0% (2017–2018)	–2	DUO
			wo: 18,8% (2010–2011)	wo: 15,7% (2016–2017)	wo: 16,5% (2017–2018)
	•	Switchen na het eerste jaar3	hbo: 8,4% (2010–2011)	hbo: 8,3% (2016–2017)	hbo: 8,3% (2017–2018)	–2	DUO
			wo: 9,0% (2010–2011)	wo: 8,3% (2016–2017)	wo: 9,1% (2017–2018)
2	Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat
a)	Vergroten kwaliteit leraren en schoolleiders
	•	Aandeel leraren met een afgeronde hbo of wo masteropleiding4	66,2% (2011)	75,2% (2015)	Wordt niet meer gemeten	80% (2016)	PoMo (Personeels- en mobiliteitsonderzoek), bewerking Vereniging Hogescholen (2016).5
3	Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties
	•	Studenten-tevredenheid	hbo: 65,6% (2010–2011)	hbo: 75,8% (2017–2018)	hbo: 72,9% (2018–2019)	–6	Nationale Studenten Enquête
			wo: 81,1% (2010–2011)	wo: 85,2% (2017–2018)	wo: 84,0% (2018–2019)
4	Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren
	•	Aandeel afgestudeerden bètatechniek incl. snijvlakopleidingen	hbo: 18% (2012)	hbo: 20% (2017)	hbo: 20% (2018)	hbo: 19% (2016)	DUO
			wo: 21% (2012)	wo:26% (2017)	wo:27% (2018)	wo: 22% (2016)
	•	Percentage 25–64 jarigen dat deelneemt aan een leeractiviteit (Leven Lang Leren)	17% (2010)	19% (2016)	19% (2017)	20% (2020)	Eurostat, Labour Force survey (LFS)
	•	Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de aansluiting van de opleiding met de huidige functie voldoende/goed was	72% (2013)	75% (2016)	75% (2017)	Hoger (2020)	HBO-Monitor (factsheet Vereniging Hogescholen)
	•	Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de opleiding voldoende basis was om te starten op arbeidsmarkt	56% (2011)	47% (2015)	52% (2017)	Hoger (2020)	NAE, Rapport Academici op de arbeidsmarkt

Tabel 6.2 Kengetallen1

1.	Ingeschreven studenten (inclusief groen onderwijs, aantallen x 1.000)		2013/14	2014/15	2015/16	2016/17	2017/18	2018/19
	•	hbo voltijd bachelor	385,9	395,2	392,9	397,1	401,3	402,0
	•	hbo voltijd master	3,0	3,3	3,2	3,5	4,1	4,8
	•	hbo deeltijd bachelor	42,3	38,7	37,0	37,1	39,0	40,7
	•	hbo deeltijd master	8,5	8,6	8,8	8,4	7,7	7,8
		Totaal hbo	439,8	445,9	442,0	446,1	452,2	455,2
	•	wo voltijd bachelor	155,1	158,0	158,4	162,7	171,0	182,2
	•	wo voltijd master	88,0	91,0	95,7	98,4	102,0	105,7
	•	wo deeltijd bachelor	2,4	2,0	1,8	1,6	1,7	1,7
	•	wo deeltijd master	4,0	3,7	3,4	3,3	3,2	3,2
		Totaal wo	249,5	254,7	259,3	266,0	278,0	292,7
Bron: 1cijferho
2.	Gediplomeerden (inclusief groen onderwijs, aantallen x 1.000)		2013	2014	2015	2016	2017	2018
	•	hbo voltijd bachelor	51,8	54,3	58,1	59,8	63,6	65,2
	•	hbo voltijd master	1,1	1,2	1,3	1,3	1,3	1,5
	•	hbo deeltijd bachelor	8,7	8,0	7,5	7,0	6,3	6,8
	•	hbo deeltijd master	2,4	2,4	2,2	2,5	2,4	2,2
		Totaal hbo	64,0	65,9	69,1	70,6	73,6	75,8
	•	wo voltijd bachelor	31,6	31,7	33,6	33,4	34,0	34,0
	•	wo voltijd master	35,1	37,1	38,8	40,0	41,0	42,5
	•	wo deeltijd bachelor	0,5	0,4	0,4	0,3	0,2	0,2
	•	wo deeltijd master	1,4	1,3	1,4	1,1	1,1	1,1
		Totaal wo	68,7	70,5	74,0	74,8	76,3	77,8
Bron: 1cijferho
3.	Onderwijsuitgaven per student2 (bedragen x € 1.000)				2015	2016	2017	2018
	•	hbo			6,9	6,9	7,0	7,4
	•	wo			6,9	6,9	7,0	7,4
4.	Wettelijk collegegeld (hbo en wo voltijd, bedragen x € 1)
							2017/18
							2.006

Toelichting:

Overige indicatoren en kengetallen voor het stelsel hoger onderwijs zijn opgenomen in het Staat van het Onderwijs 2016–2017 en in OCW in Cijfers.

C. Beleidsconclusies

In het onderdeel beleidsprioriteiten zijn de belangrijkste beleidsconclusies over 2018 opgenomen. Aanvullend kan nog worden gemeld dat het experiment flexstuderen met ingang van het studiejaar 2017/2018 van start is gegaan (tussenrapportage volgt uiterlijk in september 2019, eindevaluatie in september 2022) en de pilot instellingsaccreditatie met lichte opleidingsaccreditatie per 2018 in werking is getreden.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 6.3 Budgettaire gevolgen van beleid art. 6 Hoger beroepsonderwijs (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			2.961.392	2.874.883	2.867.843	3.213.191	3.461.463	3.215.709	245.754
Waarvan garantieverplichtingen			26.789	25.983	70.434	53.643	22.410		22.410
Waarvan overige verplichtingen			2.934.603	2.848.900	2.797.409	3.159.548	3.439.053	3.215.709	223.344
Uitgaven			2.732.897	2.811.099	2.833.160	2.925.976	3.262.539	3.140.498	122.041
Bekostiging			2.688.138	2.756.130	2.773.809	2.868.197	3.185.040	3.080.297	104.743
•	Hoofdbekostiging		2.518.043	2.578.000	2.584.417	2.713.021	3.185.040	3.080.297	104.743
	–	Onderwijsdeel hbo	2.445.854	2.507.785	2.505.033	2.630.368	3.091.346	2.989.506	101.840
	–	Deel ontwerp en ontwikkeling	69.201	70.046	70.915	72.439	80.191	73.961	6.230
	–	Bekostiging flexibel hoger onderwijs voor volwassenen			8.346	10.171	13.503	16.830	– 3.327
	–	Bekostiging experimenten open bestel	2.537
	–	Bekostiging postinitiële masteropleidingen hbo	451	169	123	43
•	Prestatiebox		170.095	178.130	189.392	155.176	0	0	0
	–	Onderwijskwaliteit en studiesucces, en profilering	170.095	178.130	189.392	155.176
Subsidies			752	3.798	5.569	5.001	2.077	1.806	271
	–	Regeling stimulering Bèta/techniek		2.758	4.289	3.143			0
	–	Overig	752	1.040	1.280	1.858	2.077	1.806	271
Opdrachten			242	271	0	0	0	0	0
	–	Uitbesteding1	242	271
Bijdragen aan agentschappen			17.851	17.613	17.540	14.089	12.969	14.080	– 1.111
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs	17.851	17.613	17.540	14.089	12.969	14.080	– 1.111
Bijdragen aan ZBO's/RWT's			23.616	31.096	36.242	38.689	62.453	44.315	18.138
	–	NWO (Praktijkgericht onderzoek hbo)	23.616	28.696	29.477	29.329	48.963	31.769	17.194
	–	NWO (Promotiebeurs voor leraren)		2.400	2.949	5.720	9.238	9.026	212
	–	Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO)2			3.816	3.640	4.252	3.520	732
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties			2.298	2.191	0	0	0	0	0
	–	Stichting Studiekeuze 1233	2.298	2.191
Ontvangsten			2.615	1.288	1.903	1.358	2.057	1.213	844

Tabel 6.4 Budgettaire gevolgen van beleid art. 7 Wetenschappelijk onderwijs (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			4.293.686	4.235.203	4.391.850	4.663.507	5.038.007	4.753.943	284.064
Waarvan garantieverplichtingen			9.017	– 22.983		– 22.983	– 22.983		– 22.983
Waarvan overige verplichtingen			4.284.669	4.258.186	4.391.850	4.686.490	5.060.990	4.753.943	307.047
Uitgaven			4.152.113	4.210.383	4.328.205	4.443.628	4.860.007	4.696.066	163.941
Bekostiging			4.115.685	4.178.621	4.298.116	4.416.577	4.829.573	4.667.614	161.959
•	Hoofdbekostiging		3.986.790	4.042.961	4.153.232	4.300.299	4.829.573	4.667.614	161.959
	–	Onderwijsdeel wo	1.641.970	1.675.277	1.731.117	1.831.298	2.196.748	2.092.269	104.479
	–	Onderzoeksdeel wo	1.730.563	1.750.117	1.768.756	1.800.009	1.962.582	1.920.983	41.599
	–	Deel ondersteuning geneeskundig onderwijs en onderzoek	614.257	617.567	653.359	668.992	670.243	654.362	15.881
•	Prestatiebox		128.895	135.660	144.884	116.278	0	0	0
	–	Onderwijskwaliteit en studiesucces, en profilering	128.895	135.660	144.884	116.278
Subsidies			10.067	4.709	3.160	2.553	3.573	3.995	– 422
	–	Subsidieregeling Sirius programma	5.443	1.726
	–	Subsidieregeling Libertas Noodfonds	605	265
	–	3TU's samenwerking	1.500
	–	Open en online onderwijs			1.027	988	1.674	1.600	74
	–	Overig	2.519	2.718	2.133	1.565	1.899	2.395	– 496
Opdrachten			1.240	1.374	2.716	1.851	2.404	1.705	699
	–	Uitbesteding1	1.240	1.374	2.716	1.851	2.404	1.705	699
Bijdragen aan ZBO's/RWT			3.769	4.032
	–	Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO)2	3.769	4.032
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties			21.352	21.647	24.213	22.647	24.457	22.752	1.705
	–	Organisaties3	21.352	21.647	24.213	22.647	24.457	22.752	1.705
Ontvangsten			10.426	592	2.253	1.364	172	16	156

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2018 ligt voor het hbo € 122,0 miljoen en voor het wo € 163,9 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De verhoogde realisatie van de uitgaven wordt voornamelijk veroorzaakt door de bekostiging. De realisatie van de ontvangsten is bij het hbo € 0,8 miljoen en bij het wo € 0,2 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De verschillen worden bij de toelichting op de instrumenten verduidelijkt.

Bekostiging

De bekostiging van het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek bestaat uit de hoofdbekostiging waarbij het experiment vraagfinanciering en de pilots flexibilisering in het kader van flexibel hoger onderwijs voor volwassenen afzonderlijk worden bekostigd. De bekostiging is voor het hbo met € 104,7 miljoen en voor het wo met € 162,0 miljoen verhoogd. Dit betreft:

• • Aanpassing op basis van de studentenaantallen uit de Referentieraming 2018 (hbo + € 33,6 miljoen en wo + € 58,0 miljoen);

• • De verdeling van de loon- en prijsbijstelling tranche 2018 (hbo + € 72,0 miljoen en wo + € 106,4 miljoen);

• • Toevoeging van de regeerakkoordmiddelen toegepast onderzoek (hbo + € 4,5 miljoen);

• • Een meevaller (hbo – € 0,8 miljoen) op de bekostiging flexibel hoger onderwijs voor volwassenen. Er werden minder vouchers toegekend dan geraamd;

• • Diverse kleinere mutaties voor onder andere lerarenbeleid, uitbesteding van opdrachten en overige beleidsgerichte activiteiten (hbo – € 4,6 miljoen en wo – € 2,4 miljoen).

Hoofdbekostiging

Universiteiten (wo) en hogescholen (hbo) ontvangen bekostiging voor onderwijs, onderzoek (wo) en ontwerp & ontwikkeling (hbo). De rijksbijdrage wordt jaarlijks aan de universiteiten en hogescholen toegekend als een lumpsum. De rijksbijdrage is gebaseerd op de WHW. In het Uitvoeringsbesluit WHW 2008 en de Regeling financiën hoger onderwijs zijn de bepalingen, bedragen en percentages opgenomen op basis waarvan de rijksbijdrage wordt berekend.

Onderwijsdeel (hbo en wo)

Universiteiten en hogescholen ontvangen een rijksbijdrage vanwege onderwijs. De rijksbijdrage is gebaseerd op de nominale studieduur van de opleiding en het volgen en succesvol afronden van één bachelor- en één masteropleiding. Het onderwijsdeel bestaat uit:

• a. een studentgebonden deel: gebaseerd op het aantal ingeschreven bekostigde studenten en graden (diploma’s), er zijn drie bekostigingsniveaus (laag, hoog en top),

• b. een onderwijsopslag in bedragen: bedragen op basis van afspraken voor kwaliteit, kwetsbare opleidingen en bijzondere voorzieningen, en

• c. een onderwijsopslag in percentages.

Deel ontwerp en ontwikkeling (hbo) en Onderzoeksdeel (wo)

Hogescholen ontvangen een rijksbijdrage vanwege ontwerp en ontwikkeling (praktijkgericht onderzoek). Universiteiten ontvangen een rijksbijdrage vanwege het verrichten van wetenschappelijk onderzoek. Het onderzoeksdeel wo is gebaseerd op:

• a. een studentgebonden deel: gebaseerd op het aantal bekostigde graden,

• b. een deel promoties: gebaseerd op het aantal promoties leidend tot een proefschrift en het aantal ontwerperscertificaten,

• c. een voorziening onderzoek in bedragen: bedragen op basis van afspraken over onder andere sectorplannen en zwaartekracht, en

• d. een voorziening onderzoek in percentages.

Deel ondersteuning geneeskundig onderwijs en onderzoek (wo)

De bekostiging van het onderwijs en onderzoek bij de acht academische ziekenhuizen loopt via de universiteiten. Hier kunnen studenten geneeskunde onderwijs volgen en praktijkervaring opdoen. De rijksbijdrage bestaat uit een deel dat is gebaseerd op het aantal ingeschreven studenten en graden, een procentueel deel en een bedrag vanwege rente en afschrijving (voor huisvesting).

Bekostiging flexibel hoger onderwijs voor volwassenen (hbo)

Subsidies

Open en online hoger onderwijs (hbo en wo)

Vanaf 2018 is er een nieuwe regeling open en online hoger onderwijs 2018–2022. Ten opzichte van de eerdere stimuleringsregeling heeft deze als extra doelstelling, naast het versterken van open en online onderwijs, ook het stimuleren van delen, hergebruiken en (door)ontwikkelen van open leermateriaal in vakcommunity’s. De regeling is bedoeld om instellingen, passend bij hun profiel, te laten experimenteren met verschillende vormen van open en online onderwijs. De regeling bestaat uit twee pijlers: online onderwijs en open leermaterialen. Projecten dragen bij aan de onderwijskwaliteit, de toegankelijkheid van onderwijsmateriaal, en de toegankelijkheid van Nederlandse onderwijsinstellingen. SURF (ICT-samenwerkingsorganisatie van het onderwijs en onderzoek in Nederland) adviseert de Minister over de projectaanvragen en ondersteunt de instellingen tijdens de uitvoering van de projecten. Onder begeleiding van SURF zijn in 2018 12 projecten gestart: 7 voor de pijler online onderwijs en 5 voor de pijler open leermaterialen. De instellingen matchen de aan hun toegekende subsidie met ten minste hetzelfde bedrag. De projecten kennen een looptijd van maximaal 24 maanden. Daarnaast voert SURF een Kennisagenda uit, gericht op het opdoen, ontwikkelen en delen van kennis over online onderwijs en open leermaterialen in de Nederlandse context. De resultaten van de projecten van de instellingen zijn hiervoor belangrijke input.

Overig (hbo en wo)

Hieronder vallen, afzonderlijk voor de sectoren hbo en wo, overige subsidietoekenningen die gelijk dan wel kleiner zijn dan € 1 miljoen.

Opdrachten

Voor de beleidsontwikkeling worden opdrachten verstrekt voor het uitvoeren van diensten. Het gaat hierbij met name om opdrachten voor beleidsgericht onderzoek en communicatie rondom het studievoorschot.

Bijdrage aan agentschappen

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor de begrotingsartikelen 6 en 7. De gerealiseerde uitgaven liggen € 1,1 miljoen lager dan in de oorspronkelijke begroting opgenomen. Dit verschil betreft onder meer verhogingen vanwege uitvoering halvering van het collegegeld (€ 2 miljoen) en toegepaste loon- en prijsbijstelling 2018 (€ 0,4 miljoen) én verlagingen voor het naar 2019 overhevelen van middelen vervangingsportfolio DUO (€ 1,5 miljoen) en in het kader van de (op totaalniveau budgetneutrale) herverdeling basisbetaling DUO over de begrotingsartikelen van het Ministerie van OCW (€ 2,4 miljoen), welke laatste middelen zijn herverdeeld naar aanleiding van de resultaten van een onderzoek door een extern onderzoeksbureau.

Bijdrage aan ZBO’s en RWT’s

NWO

Promotiebeurs voor Leraren: Leraren in het po, vo, mbo, so en hbo worden in staat gesteld om promotieonderzoek te verrichten dat uitmondt in een proefschrift. In 2018 is via NWO aan 48 leraren een nieuwe beurs voor een periode van vijf jaar verstrekt.

Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO)

De NVAO is als onafhankelijke, binationale accreditatieorganisatie opgericht door de Nederlandse en Vlaamse overheid en geeft een deskundig en objectief oordeel over de kwaliteit van het hoger onderwijs in Nederland en Vlaanderen. Dit betreft de bijdrage die de Nederlandse overheid rechtstreeks aan de NVAO vergoedt voor de uitvoering van haar taken.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Het betreft hier de (structurele) bekostiging van organisaties die beleidsmatig prioritaire taken uitvoeren, ofwel activiteiten uitvoeren die betrekking hebben op de belangenbehartiging van studenten, ofwel taken uitvoeren die voortkomen uit verdragsrechtelijke verplichtingen.

Ontvangsten

De ontvangsten betreffen met name terugvorderingen bij instellingen en andere subsidieontvangers, bijvoorbeeld als gevolg van een getroffen afbetalingsregeling of door correcties en eindafrekeningen op in eerdere jaren toegekende bekostiging en subsidies.

Art.nr. 8 Internationaal beleid

A. Algemene doelstelling

Bevorderen van internationale samenwerking en uitwisseling ter ondersteuning en versterking van de kwaliteit van onderwijs, cultuur en wetenschap en ter verdere ontwikkeling van internationale competenties van lerenden, docenten, kunstenaars en wetenschappers.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Stimuleren:

Bij het uitvoeren van de algemene doelstelling ligt de nadruk op het zoveel mogelijk stimuleren en ondersteunen van instellingen en burgers om zich op een internationale omgeving te oriënteren. Daartoe zorgt de Minister vanuit haar stelselverantwoordelijkheid voor de benodigde internationaal-bestuurlijke randvoorwaarden, bijvoorbeeld door afspraken te maken over wederzijdse beroepserkenning, kwaliteitszorg en grensverkeer en door de uitwisseling van best practices. De Minister opereert hierbij binnen multilaterale kaders als de Europese Unie, OESO en de Unesco en andere – vaak daarbij aangesloten – organisaties, alsmede via bilaterale contacten, verdragen, Memorandums of Understanding, etc. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van stimuleringsmaatregelen in de vorm van fondsen en beurzen en worden faciliterende en uitvoerende instanties gefinancierd, zoals Stichting Nuffic, Neth-ER en het Duitsland Instituut Amsterdam. De bevordering van internationale samenwerking is ondersteunend aan de beleidsdoelstellingen van het Ministerie van OCW. De voorgenomen activiteiten zijn dan ook voor een belangrijk deel opgenomen in de betreffende beleidsartikelen.

Indicatoren/kengetallen

Internationale – ondersteunende – maatregelen laten zich moeilijk vangen in «harde» cijfers en beleidsconclusies. In gevallen waar dit wel mogelijk is, bijvoorbeeld bij de bevordering van in- en uitgaande studiemobiliteit of bij de bevordering van culturele activiteiten in het buitenland, zijn relevante cijfers te volgen op OCW in Cijfers. Deze website biedt ook informatie over de indicatoren over o.a. het programma Erasmus+, maar ook de prestaties van de beroepsbevolking worden internationaal vergeleken in het kader van het «Programme for International Assessment of Adult Competencies» (PIAAC).

C. Beleidsconclusies

De belangrijkste conclusies op het terrein van internationaal beleid worden beschreven in het onderdeel beleidsprioriteiten.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 8.1 Budgettaire gevolgen van beleid art. 8 Internationaal beleid (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil	HGIS realisatie
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018	2018
Verplichtingen			13.973	14.645	11.001	13.080	13.236	11.116	2.120	807
Uitgaven			12.330	12.669	12.281	11.625	12.496	11.716	780	766
Subsidies			1.297	1.559	1.595	856	820	821	– 1	155
	–	Duitsland Instituut Amsterdam (DIA)	773	724	632
	–	Netherlands house for Education and Research (Neth-ER)	450	600	600	600	600	600
	–	Frans-Nederlandse academie (FNA)	20
	–	Incidentele subsidies voor het uitwisselen van cultuur	24	135	211	186	155	196	– 41	155
	–	Overige incidentele subsidies	30	100	152	70	65	25	40
Opdrachten			6	359	1.002	56	0	210	– 210	0
	–	Beleidsonderzoek en benchmarking	6	33	61	30		103	– 103
	–	Incidentele Internationale activiteiten		22	3	23		107	– 107
	–	EU-Voorzitterschap		304	938	3
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties			10.577	10.301	9.234	10.287	11.250	10.259	991	185
	–	OCW-vertegenwoordiging in het buitenland	141	135	135	135		135	– 135
	–	EP Nuffic	4.690	3.505	3.566	3.838	3.875	3.793	82
	–	Nederlandse Taalunie	3.224	4.140	2.806	2.821	2.727	2.764	– 37
	–	Europa College Brugge	30	30	30	30	30	30	0
	–	Unesco						20	– 20
	–	OESO CERI	67	69	71	74	77	76	1
	–	Fulbright Center	388	368	368	368	468	368	100
	–	DCCIC	90	90	90				0
	–	Stichting Ons Erfdeel	185	185	185	185	185	185	0	185
	–	Nationaal Agentschap Erasmus + Onderwijs & Training	1.762	1.779	1.963	2.208	2.989	2.064	925
	–	EU-programma's en activiteiten			20		40	20	20
	–	Duitsland Instituut Amsterdam (DIA)				628	859	804	55
Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken			450	450	450	426	426	426	0	426
	–	Vlaams-Nederlands huis DeBuren (Hoofdstuk V BuZa)	450	450	450	426	426	426	0	426
Ontvangsten			310	113	1	24	113	99	14

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2018 ligt € 0,8 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. Het betreft hier voornamelijk een ophoging van het budget voor het Nationaal Agentschap Erasmus+. De realisatie van de verplichtingen is € 2,1 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. Het betreft hier mutaties waarbij de verplichting in 2018 is aangegaan met kasgevolgen voor 2019. De realisatie van de ontvangsten is bijna gelijk aan het oorspronkelijk begrote bedrag.

Subsidies

Neth-ER

De vereniging Neth-ER is opgericht in 2006 door acht Nederlandse veldorganisaties werkzaam op de gebieden onderzoek, onderwijs en innovatie. De leden van Neth-ER bestaan op dit moment uit: MBO-raad; Nuffic; KNAW; NFU; TNO; VSNU; Vereniging Hogescholen; NWO; ISO; JOB; LSVB; en ZonMw. Het gezamenlijke doel van de vereniging is om de Nederlandse participatie aan de Europese programma’s te vergroten door de leden onder andere te voorzien van informatie over het Europees beleidsproces en het versterken van het netwerk van de leden. Daarnaast vormt Neth-ER ook een platform voor vroegtijdige afstemming tussen OCW en de in Neth-ER verenigde veldorganisaties op het gebied van Europees onderwijs- en wetenschapsbeleid. Neth-ER wordt gefinancierd vanuit bijdragen van de leden en een aanvullende subsidie van het Ministerie van OCW.

Bijdragen aan (inter)nationale organisaties

Nuffic

Nuffic ondersteunt de internationalisering in het onderwijs. In het primair en voortgezet onderwijs doet Nuffic dit met kennis en kleine financiële bijdrages voor onder meer expertiseontwikkeling en mobiliteit van leerlingen, onderwijzend personeel, voor vroegtijdig vreemdetalenonderwijs, tweetalig onderwijs en internationale uitwisseling.

Nederlandse Taalunie

De Nederlandse Taalunie is de verdragsorganisatie waarin Nederland, Vlaanderen en Suriname samenwerken op het gebied van het Nederlands. De Taalunie is de organisatie die namens de overheden van Nederland en Vlaanderen het taalbeleid vormgeeft. De Taalunie stimuleert ook de uitwerking van door het Comité van Ministers vastgesteld beleid door organisaties te steunen die op veel taalgebonden terreinen werkzaam zijn.

Fulbright Center

Het Fulbright Center verzorgt mobiliteitsprogramma’s voor het hoger onderwijs via beurzen voor uitwisseling met de Verenigde Staten (met bijdragen van de Amerikaanse regering).

Cultural Contact Point

Het Cultural Contact Point geeft advies over de subsidieregelingen van het EU-cultuurprogramma en biedt begeleiding bij het doen van een aanvraag. Het is een uitvoerend orgaan ten behoeve van het EU-Cultuurprogramma en ondergebracht bij DutchCulture centre for international cooperation(DCCIC). In 2017 is de reservering voor de bijdrage aan het Cultural Contact Point overgedragen naar art.nr. 14(cultuur).

Stichting Ons Erfdeel

De Vlaams-Nederlandse vereniging Ons Erfdeel wil de cultuur van Vlaanderen en Nederland in het buitenland bekend maken en de culturele samenwerking tussen de Nederlandssprekenden bevorderen, onder meer met behulp van het tijdschrift Ons Erfdeel en het Jaarboek The Low Countries, Septentrion en de Franse Nederlanden.

Nationaal Agentschap Erasmus+

Het Nationaal Agentschap Erasmus+ Onderwijs en Training is samen met het Nationaal Agentschap Erasmus+ Jeugd belast met het beheer en de uitvoering in Nederland van het EU programma Erasmus+. Het Nationaal Agentschap Erasmus+ Onderwijs en Training is een samenwerking van Nuffic en Cinop. De omvang van het Europese programma Erasmus+ en de daarbij behorende uitvoeringskosten zijn sterk gestegen. De ophoging van de OCW bijdrage aan het Agentschap volgt de ophoging van de Europese Commissie aan het Agentschap.

Duitsland Instituut Amsterdam

Het Duitsland Instituut Amsterdam (DIA) genereert en verspreidt kennis in Nederland over de ontwikkelingen in Duitsland op het raakvlak van onderwijs, wetenschap en maatschappij. Het instituut doet dat onder meer met behulp van wetenschappelijk onderzoek, onderwijsprojecten en voorlichtingsactiviteiten (cofinanciering met Universiteit van Amsterdam en Deutsche Akademische Austausch Dienst (DAAD)). Daarnaast stimuleert het DIA het onderwijs in de Duitse taal in Nederland.

Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken

Vlaams-Nederlands Huis De Buren

Het Vlaams-Nederlands Huis De Buren is in 2004 opgericht door de Nederlandse en Vlaamse regering als een culturele organisatie en als ruimte voor debat en reflectie (subsidiëring vindt plaats via begrotingshoofdstuk V (Buitenlandse Zaken)).

Tabel 8.2 Homogene Groep Internationale Samenwerking (bedragen x € 1.000)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Hoger beroepsonderwijs (artikel 6)	3.155	3.155	3.155	2.858	2.873	2.873	0
Wetenschappelijk onderwijs (artikel 7)	54.338	51.688	52.588	49.001	51.437	50.311	– 1.126
Internationaal beleid (artikel 8)	705	810	886	932	766	942	176
Cultuur (artikel 14)	5.459	5.393	5.739	4.640	4.617	4.617
Onderzoek en wetenschappen (artikel 16)	524	454	454	454	454	454
Apparaatskosten (artikel 95)					139	0	– 139
Totaal	64.181	61.500	62.822	57.885	60.286	59.197	– 1.089

Toelichting:

De Homogene Groep Internationale Samenwerking (HGIS) is sinds 1997 een budgettaire constructie binnen de rijksbegroting. In de HGIS worden de uitgaven van de verschillende ministeries op het gebied van het buitenlandbeleid gebundeld, waarmee de onderlinge samenhang geïllustreerd wordt. Dit bevordert de samenwerking en de afstemming tussen de betrokken ministeries. Bovenstaande tabel geeft een onderverdeling van de HGIS middelen van het Ministerie van OCW per artikel.

Art.nr. 9 Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid

A. Algemene doelstelling

De kwaliteit van het onderwijs wordt gewaarborgd door de beschikbaarheid van voldoende personeel van voldoende kwaliteit voor alle onderwijsdeelnemers.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een onderwijsstelsel dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en ambities van individuele leerlingen/studenten en bij de behoefte van de maatschappij. De leraar en de schoolleider zijn daarbij cruciaal.

Financieren:

De Minister draagt bij aan het lerarenbeleid op scholen door het (mee)financieren van (mogelijkheden tot) professionalisering. Dit via aanvullende bekostiging en subsidies.

Stimuleren:

De Minister is verantwoordelijk voor de uitvoering van directe stimuleringsmaatregelen ten behoeve van de ontwikkeling van de kwaliteit en professionaliteit van docenten en het bijdragen aan een aantrekkelijk beroep. Dit door middel van het in 2007 uitgebrachte actieplan «LeerKracht van Nederland», het in mei 2011 uitgebrachte actieplan «Leraar 2020, een krachtig beroep!» en de in oktober 2013 opgestelde «Lerarenagenda 2013–2020: de leraar maakt het verschil» en de op basis daarvan met belanghebbenden afgesloten convenanten en bestuursakkoorden.

Regisseren:

De Minister draagt verantwoordelijkheid voor het borgen van de onderwijskwaliteit van scholen. Om deze verantwoordelijkheid waar te maken levert zij een bijdrage aan het zorgen voor voldoende docenten van voldoende kwaliteit. Zij doet dat door wetten en regels uit te vaardigen voor goed bestuur, door een dialoog te voeren met en toezicht te houden op belanghebbenden, en zo nodig actief regie te voeren.

Indicatoren/kengetallen:

De indicatoren voor het arbeidsmarkt- en personeelsbeleid worden beschreven in het onderdeel beleidsprioriteiten en in OCW in cijfers. Het Dashboard Lerarenagenda geeft een beeld van de kwantitatieve voortgang voor alle zeven lijnen van de Lerarenagenda.

C. Beleidsconclusies

Onderwijscoöperatie

In mei 2018 heeft de Onderwijscoöperatie (OC) besloten zichzelf op te heffen. Dit betekent dat de subsidierelatie tussen OCW en de OC per 1 januari 2019 is beëindigd. Inmiddels zijn de meeste taken van de OC stopgezet. De OC heeft in 2018 al geen Leraar van het Jaar-verkiezing meer georganiseerd en ook het Lerarencongres is geannuleerd. De publiekrechtelijke taken van de OC, met als voornaamste de uitvoering van het Lerarenontwikkelfonds (LOF), zijn overgedragen naar het CAOP. Voor de medewerkers die nog geen andere aanstelling hebben kunnen vinden, heeft de OC een sociaal plan opgesteld. Leraren zijn nu weer aan zet om te komen tot een nieuwe, stevige, breed gedragen beroepsorganisatie van leraren die de beroepsgroep vertegenwoordigt.

De belangrijkste andere wijzigingen op het gebied van leraren worden beschreven in het onderdeel beleidsprioriteiten.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 9.1 Budgettaire gevolgen van beleid art. 9 Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			153.898	168.537	188.280	152.191	138.490	180.323	– 41.833
Uitgaven			339.016	209.749	208.594	162.367	140.384	181.159	– 40.775
Bekostiging			157.130	18.720	24.612	27.820	26.720	32.442	– 5.722
•	Hoofdbekostiging
•	Prestatiebox		33.700
	–	Professionalisering po/vo/bve	33.700
•	Aanvullende bekostiging		123.430	18.720	24.612	27.820	26.720	32.442	– 5.722
	–	Functiemix VO Randstadregio's	61.075
	–	Salarismix MBO Randstadregio's	41.001
	–	Tegemoetkoming kosten opleidingsscholen	16.120	18.720	24.612	27.820	26.720	32.442	– 5.722
	–	G.O.- en vakbondsfaciliteiten po	5.234
Subsidies			156.984	177.228	167.251	125.339	109.289	135.889	– 26.600
	–	Lerarenbeurs/zij-instroom	81.474	111.722	115.534	109.945	103.380	122.642	– 19.262
	–	impuls lerarentekorten vo en wetenschap en techniek pabo	16.103	20.366	16.774	2.625	687	1.638	– 951
	–	Versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen	17.942	16.779	17.418	63
	–	Verankering academische opleidingsschool	2.665	2.383	1.120
	–	InnovatieImpuls Onderwijs	2.726	385
	–	Arbeidsmarkt-/kennisactiviteiten po	2.230
	–	Onderwijscoöperatie	2.900	2.908	3.015	2.945	822	2.945	– 2.123
	–	Open Universiteit (LOOK)	1.937
	–	Promotiebeurs voor leraren	7.874	7.610	6.502	3.251			0
	–	Projecten professionalisering	959	1.327	1.092	3.899	1.665	2.000	– 335
	–	Projecten regionale arbeidsmarktproblematiek	7.335	4.733	654				0
	–	Caribisch Nederland	2.097	2.308
	–	Overige projecten	10.742	6.707	5.142	2.611	2.735	6.664	– 3.929
Opdrachten			9.168	7.302	10.908	3.654	1.623	7.492	– 5.869
	–	Onderzoek, ramingen en communicatie	9.168	7.302	3.837	2.685	1.497	3.492	– 1.995
	–	Leraren- en schoolleidersregister			7.071	969	126	4.000	– 3.874
Bijdrage aan agentschappen			7.770	6.499	5.823	5.554	2.752	5.336	– 2.584
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs	7.770	6.499	5.823	5.554	2.752	5.336	– 2.584
Bijdragen aan ZBO's/RWT's			7.964
	–	Stichting Vervangingsfonds Bedrijfsgezondheid	7.964
Ontvangsten			6.544	7.596	12.319	11.319	9.812	6.000	3.812

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2018 is € 40,8 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De realisatie van de ontvangsten is € 3,8 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Bekostiging

Aanvullende bekostiging

Tegemoetkoming kosten opleidingsscholen:

Opleidingsscholen ontvangen aanvullende bekostiging om gezamenlijk leraren op de werkplek op te leiden. De realisatie is € 5,7 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. Het aantal studenten dat bepalend is voor het niveau van de bekostiging op de opleidingsscholen heeft niet het maximum bereikt.

Subsidies

Om de realisatie van verschillende beleidsdoelstellingen te bewerkstelligen worden subsidies verstrekt. De belangrijkste subsidies zijn de lerarenbeurs (t.b.v. bachelor- en masteropleiding voor leraren in het primair onderwijs, voortgezet onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs en hoger beroepsonderwijs), zij-instroom (t.b.v. instroom uit andere beroepssectoren), impuls tekortvakken vo en wetenschap en techniek pabo. De realisatie op de subsidies is € 26,6 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit wordt voor een groot deel veroorzaakt door de taakstelling van € 25,0 miljoen op de lerarenbeurs. Daarnaast is door de afbouw van activiteiten door de Onderwijscoöperatie € 2,1 miljoen niet besteed. Verder is de realisatie op de regeling tegemoetkoming onderwijsmasters € 1,1 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting en is de realisatie van een subsidie voor een onderzoek naar innovatieve concepten € 0,5 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Opdrachten

Door middel van opdrachten worden beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken uitgevoerd. De realisatie op de opdrachten is € 5,9 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit komt voornamelijk door de taakstellende onderuitputting op het lerarenregister door de afbouw van activiteiten door de Onderwijscoöperatie.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Uitvoering Onderwijs:

Ontvangsten

De ontvangsten zijn € 3,8 miljoen hoger doordat meer leraren, die hun opleiding niet of niet voldoende hebben afgerond in voorgaande jaren, de toegekende beurs hebben terugbetaald.

Art.nr. 11 Studiefinanciering

A. Algemene doelstelling

Het stelsel van studiefinanciering biedt studenten in het hoger onderwijs en deelnemers in de beroepsopleidende leerweg de financiële mogelijkheden om in Nederland en daarbuiten onderwijs te kunnen volgen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de doeltreffende en doelmatige werking van het stelsel van studiefinanciering, zoals geregeld in de Wet studiefinanciering 2000.

Financieren:

De Minister financiert het stelsel waarbij de financiële toegankelijkheid is gewaarborgd: er zijn geen onoverkomelijke financiële belemmeringen om te gaan studeren. Tegelijkertijd wordt recht gedaan aan het principe dat studeren ook een investering van de student zelf is. Tevens wordt recht gedaan aan de bijdrage die ouders daaraan kunnen leveren.

Indicatoren/kengetallen

Voor indicatoren/kengetallen over studiefinanciering wordt verwezen naar Onderwijs in Cijfers.

C. Beleidsconclusies

Programma Vernieuwing Studiefinanciering (PVS)

Het Programma Vernieuwing Studiefinanciering (PVS) omvat de integrale vernieuwing van de uitvoering van de studiefinancieringssystemen bij de Dienst Uitvoering Onderwijs en zorgt voor een toekomst vaste en efficiënte uitvoering. In 2018 heeft de grootste programma-activiteit plaatsgevonden: de conversie van de WSF-gegevens naar het nieuwe systeem. PVS is in 2018 succesvol afgerond, waardoor alle (oud-)studenten zijn aangesloten op PVS. Door een overstap op het PVS systeem kunnen de leningen (zowel basisbeurs, aanvullende beurs als de reisvoorziening) van sommige studenten eerder dan voorheen omgezet worden in een gift. Oorspronkelijk worden leningen altijd in januari van het volgende jaar omgezet. Met het huidige systeem kunnen de leningen gelijk omgezet worden als studenten hun diploma halen. Dit sluit beter aan bij de belevingswereld van de studenten en voorkomt verwarring. Het betreft hier studenten die al aan het terugbetalen zijn, studenten die bijna moeten beginnen met terugbetalen en studenten waarvan de diplomatermijn binnen een jaar verstrijkt of al verstreken is.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 11.1 Budgettaire gevolgen van beleid art. 11 Studiefinanciering (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			4.846.345	4.367.687	5.828.062	4.563.829	6.200.225	5.373.215	827.010
Uitgaven			4.846.345	4.367.687	5.828.062	4.563.829	6.200.225	5.373.215	827.010
Inkomensoverdracht			3.011.892	2.261.813	3.202.597	1.496.930	3.251.767	2.252.834	998.933
•	Basisbeurs		1.363.422	1.307.103	1.014.122	741.403	503.228	533.880	– 30.652
	–	Gift (R)	989.938	1.045.073	1.075.460	1.108.885	1.210.960	1.075.269	135.691
	–	Prestatiebeurs (NR)	373.484	262.030	– 61.338	– 367.482	– 707.732	– 541.389	– 166.343
•	Aanvullende beurs		683.797	736.390	757.761	777.233	808.533	804.037	4.496
	–	Gift (R)	537.091	579.340	585.282	608.481	672.109	618.438	53.671
	–	Prestatiebeurs (NR)	146.706	157.051	172.479	168.752	136.424	185.599	– 49.175
•	Reisvoorziening		819.053	167.521	1.420.507	– 41.301	1.631.598	742.473	889.125
	–	Bijdrage aan vervoersbedrijven (R)	1.124.222	384.717	1.605.171	122.391	1.723.502	867.313	856.189
	–	Gift (R)	521.861	594.044	639.958	668.643	718.370	667.203	51.167
	–	Prestatiebeurs (R)	– 827.030	– 811.239	– 824.622	– 832.335	– 810.274	– 792.043	– 18.231
•	Overige uitgaven		145.620	50.798	10.207	19.595	308.408	172.444	135.964
	–	Overige uitgaven relevant (R)	170.521	97.552	117.723	285.356	77.750	79.087	– 1.337
	–	Caribisch Nederland (R)	2.129	3.013	3.320	3.491	3.210	4.031	– 821
	–	Overige uitgaven niet-relevant (NR)	– 27.030	– 49.767	– 110.836	– 269.252	227.448	89.326	138.122
Leningen			1.713.785	1.974.217	2.500.210	2.934.328	2.832.535	3.014.916	– 182.381
	–	Rentedragende lening (NR)	1.551.003	1.771.421	2.238.174	2.612.321	2.480.180	2.670.455	– 190.275
	–	Collegegeldkrediet (NR)	162.782	202.796	262.036	322.007	352.355	344.461	7.894
Bijdrage aan agentschappen			120.668	131.657	125.255	132.571	115.923	105.465	10.458
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs (R)	120.668	131.657	125.255	132.571	115.923	105.465	10.458
Ontvangsten			751.400	764.976	795.034	826.628	846.307	896.901	– 50.594
	–	Ontvangen rente en relevante hoofdsom (R)	186.151	154.920	128.017	106.887	95.100	107.886	– 12.786
	–	Kortlopende vorderingen (R)	96.423	92.801	83.054	93.778	57.673	81.559	– 23.886
	–	Terugontvangen hoofdsom (NR)	468.826	517.254	583.963	625.963	693.534	707.456	– 13.922

Tabel 11.2 Indeling Budgettaire gevolgen van beleid naar Relevant en Niet-relevant (bedragen x € 1.000)

					Realisatie	Vastge-stelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Totaal programma-uitgaven	4.846.345	4.367.687	5.828.062	4.563.829	6.200.225	5.373.215	827.010
Relevante uitgaven:	2.639.400	2.024.157	3.327.547	2.097.483	3.711.550	2.624.763	1.086.787
Niet-relevante uitgaven:	2.206.945	2.343.531	2.500.515	2.466.346	2.488.675	2.748.452	– 259.777
Totaal ontvangsten	751.400	764.976	795.034	826.628	846.307	896.901	– 50.594
Relevante ontvangsten:	282.574	247.721	211.071	200.665	152.773	189.445	– 36.672
Niet-relevante ontvangsten:	468.826	517.254	583.963	625.963	693.534	707.456	– 13.922

E. Toelichting op de financiële instrumenten

Inkomensoverdrachten

Basisbeurs

De basisbeurs is een algemene voorziening die er toe bijdraagt dat deelnemers van 18 jaar en ouder in de beroepsopleidende leerweg (bol) financieel in staat worden gesteld om onderwijs te volgen in Nederland en daarbuiten. Sinds de invoering van het studievoorschot ontvangen studenten die aan een nieuwe opleiding beginnen in het hoger onderwijs (ho) geen basisbeurs meer. Er zijn nog wel studenten die basisbeurs ontvangen omdat zij voor de invoering van het studievoorschot zijn begonnen met studeren.

Tabel 11.3 Totaal aantal studerenden met studiefinanciering

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Studerenden met basisbeurs	665.088	630.872	506.094	395.402	290.298	306.100	– 15.802
Bol	237.993	238.947	236.048	230.764	220.603	226.000	– 5.397
Hbo	283.878	265.655	197.812	132.213	64.064	74.100	– 10.036
Wo	143.217	126.270	72.234	32.425	5.631	6.000	– 369
(Nul)lening en geen basisbeurs	109.981	153.663	277.203	393.096	486.511	477.600	8.911
Bol	6.235	6.975	7.702	8.432	8.067	7.100	967
Hbo	52.994	75.663	142.916	214.365	277.321	269.200	8.121
Wo	50.752	71.025	126.585	170.299	201.123	201.300	– 177
Totaal	775.069	784.535	783.297	788.498	776.809	783.700	– 6.891

Toelichting:

Uit de realisatiecijfers blijkt dat het totaal aantal studerenden met studiefinanciering in 2018 lager lag dan geraamd (6.891 studerenden minder).

In de tabel zijn studenten die te maken hebben met het studievoorschot opgenomen in de categorie «(nul)lening en geen basisbeurs», omdat zij geen basisbeurs ontvangen. Deze categorie bevat ook studerenden die hun recht op basisbeurs reeds hebben verbruikt. Het aantal studenten in zowel bol, hbo als wo met een basisbeurs is lager dan was geraamd. Het aantal studenten met een (nul)lening zonder basisbeurs is juist hoger in de bol en het hbo dan was geraamd. In het wo is dit aantal ongeveer gelijk gebleven.

Tabel 11.4 Uitgaven basisbeurs gift (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Bol direct gift	115,6	103,2	85,0	79,3	82,3	78,1	3,2
Bol omzettingen prestatiebeurs in gift	201,3	209,5	217,0	226,0	250,2	228,4	21,8
Ho direct gift	2,7	2,4	2,7	3,4	6,0	0,5	5,5
Ho omzettingen prestatiebeurs in gift	670,3	730,0	770,8	800,2	872,5	768,3	104,2
Totaal	989,9	1.045,1	1.075,5	1.108,9	1211,3	1.075,3	134,7

Tabel 11.5 Uitgaven basisbeurs prestatiebeurs (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Bol toekenningen	251,8	256,7	259,5	249,8	238,5	254,2	– 15,7
Bol omzettingen	– 200,1	– 208,0	– 217,0	– 226,0	– 250,2	– 228,4	– 21,8
Ho toekenningen	977,9	933,7	662,8	406,8	175,4	191,8	– 16,4
Ho omzettingen	– 656,1	– 720,4	– 766,6	– 798,0	– 871,5	– 759,1	– 112,4
Totaal	373,5	262,0	– 61,3	– 367,5	– 707,8	– 541,4	– 166,4

Toelichting:

Aanvullende beurs

In de studiefinanciering wordt recht gedaan aan de bijdrage die ouders kunnen leveren aan de studie van hun kinderen. In het geval dat ouders onvoldoende inkomen hebben om die bijdrage te leveren, hebben studerenden een extra financiële belemmering te overwinnen. Om deze belemmering weg te nemen wordt aan hen een aanvullende beurs verstrekt waarvan de hoogte afhankelijk is van het ouderlijk inkomen.

Tabel 11.6 Totaal aantal studerenden met aanvullende beurs

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Bol	112.519	115.390	115.226	112.894	110.724	109.700	1.024
Hbo	85.600	88.881	86.974	88.376	88.466	87.600	866
Wo	28.077	29.202	28.540	29.288	30.127	29.800	327
Totaal	226.196	233.473	230.740	230.558	229.317	227.100	2.217

Toelichting:

Het aantal verstrekte aanvullende beurzen is in 2018 in het bol, hbo en wo hoger uitgekomen dan geraamd.

Tabel 11.7 Uitgaven aanvullende beurs gift (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Bol direct gift	232,4	239,8	228,6	224,8	228,9	223,0	5,9
Bol omzettingen prestatiebeurs in gift	130,9	135,4	139,7	147,2	164,2	151,3	12,9
Ho direct gift	36,5	48,1	47,1	51,3	54,6	49,3	5,3
Ho omzettingen prestatiebeurs in gift	137,3	156,0	169,8	185,2	224,4	194,8	29,6
Totaal	537,1	579,3	585,3	608,5	672,1	618,4	53,7

Tabel 11.8 Uitgaven aanvullende beurs prestatiebeurs (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Bol toekenningen	158,2	167,7	174,0	171,9	164,3	171,1	– 6,9
Bol omzettingen	– 128,2	– 132,8	– 139,8	– 147,3	– 164,2	– 151,3	– 12,9
Ho toekenningen	250,3	275,7	307,2	328,8	360,6	359,7	0,9
Ho omzettingen	– 133,6	– 153,6	– 168,9	– 184,7	– 224,2	– 193,8	– 30,3
Totaal	146,7	157,0	172,5	168,8	136,4	185,6	– 49,2

Toelichting:

Reisvoorziening

Als onderdeel van het stelsel van studiefinanciering, draagt een reisvoorziening bij aan de toegankelijkheid van het onderwijs. Meer in het bijzonder is het doel van de reisvoorziening om studenten te faciliteren in het reizen van huis naar de onderwijsinstelling en van huis naar de stageplaatsen.

Tabel 11.9 Aantal studenten met een reisvoorziening

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Aantal gebruikers van het reisrecht	657.972	668.303	663.486	771.330	782.943	766.100	16.843
Bol	210.984	215.151	214.627	316.008	324.377	307.700	16.677
Ho	446.988	453.152	448.859	455.322	458.566	458.400	166
Aantal RBS	19.345	20.614	20.568	20.480	19.314	20.900	– 1.586
Bol	2.809	2.978	3.017	3.240	2.992	2.900	92
Ho	16.536	17.636	17.551	17.240	16.322	18.000	– 1.678
Totaal	677.317	688.917	684.054	791.810	802.257	787.000	15.257

Toelichting:

Het aantal studenten dat gebruik heeft gemaakt van de reisvoorziening is in 2018 per saldo hoger (totaal 15.257) dan begroot waarbij de verhoging vooral veroorzaakt wordt door bol-studenten. Sinds 2017 hebben minderjarige bol-studenten ook recht op een reisproduct. De hogere realisatie in 2018 zit echter zowel in de minderjarige als de meerderjarige bol-studenten. Het aantal studenten dat in 2018 een financiële vergoeding voor studeren in het buitenland ofwel de reisvoorziening buitenland studerenden (RBS) ontving is 1.586 studenten lager dan geraamd. Het aantal RBS in de bol viel hoger uit dan geraamd, het aantal RBS in het ho juist lager.

Tabel 11.10 Uitgaven reisvoorziening (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Betaling aan vervoerbedrijven	1.124,2	384,7	1.605,2	122,4	1.723,5	867,3	856,2
Bol prestatiebeurs	– 242,2	– 238,9	– 246,3	– 307,4	– 292,1	– 285,6	– 6,5
Bol omzettingen	159,4	181,5	193,3	196,5	199,9	204,4	– 4,5
Ho prestatiebeurs	– 584,8	– 572,3	– 578,3	– 524,9	– 518,2	– 506,4	– 11,8
Ho omzettingen	335,6	385,7	419,5	448,2	495,9	437,5	58,4
RBS en overig	26,9	26,9	27,2	24,0	22,6	25,2	– 2,7
Totaal reisvoorziening	819,1	167,5	1.420,5	– 41,3	1.631,6	742,5	889,1

Toelichting:

Overige uitgaven

De overige uitgaven omvatten voornamelijk technische boekingen, waaronder achterstallige rechten, omzettingen van prestatiebeurzen naar rentedragende lening en overige technische correcties tussen relevante- en niet-relevante uitgaven. Daarnaast worden ten laste van dit artikelonderdeel ook uitgaven gedaan aan Caribisch Nederland, EG-studerenden, kwijtscheldingen en voorschotten. Tot slot worden ook niet-relevante uitgaven aan de reisvoorziening hieronder geschaard. Het totale verschil tussen raming en realisatie 2018 bij overige uitgaven bedraagt € 136,0 miljoen, waarvan – € 2,2 miljoen relevant en € 138,1 miljoen niet-relevant. De hogere niet-relevante uitgaven zijn te wijten aan de invoering van het nieuwe PVS systeem: er is nu sprake van één geïntegreerd systeem, waarbij bepaalde boekingsgangen zijn verbeterd. Het betreft hier de niet-relevante boekingsgang van prestatiebeurs naar definitieve rentedragende lening. Deze boekingsgang wordt in het nieuwe systeem pas uitgevoerd als de prestatiebeurs uit de termijn loopt, waar dit voorheen al eerder werd omgezet naar lening. Dit betekent dat er op deze post een hoger bedrag blijft staan aan prestatiebeurzen.

Leningen

Tabel 11.11 Niet-relevante uitgaven leenfaciliteit (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Rentedragende lening	1.551,0	1.771,4	2.238,2	2.612,3	2.480,2	2.670,5	– 190,3
Collegegeldkrediet	162,8	202,8	262	322,0	352,4	344,5	7,9
Totaal	1.713,8	1.974,2	2.500,2	2.934,3	2.832,5	3.014,9	– 182,4

Toelichting:

Bijdrage aan agentschappen

Ontvangsten

Het terugbetalingssysteem van leningen is naar draagkracht. Wie gelet op zijn of haar inkomen niet kan terugbetalen, hoeft niet of niet volledig terug te betalen. Voor wie bewust leent, is de studielening hiermee een veilig instrument voor de financiering van onderwijs.

Tabel 11.12 Terugbetaling studieleningen (langlopende vorderingen) (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Hoofdsom (NR)	468,8	517,3	584,0	626,0	693,5	707,5	– 13,9
Relevante rentedragende lening	2,4	2,2	1,1	1,0	0,7	0,8	– 0,1
Rente ontvangsten	177,7	146,5	126,3	105,8	93,9	106,5	– 12,6
Renteloos voorschot	6,1	6,2	0,6	0,1	0,5	0,5	– 0,1
Totaal	655,0	672,2	712,0	732,9	788,6	815,3	– 26,7

Toelichting:

In vergelijking met de raming is er in 2018 per saldo € 26,7 miljoen minder ontvangen dan geraamd. De belangrijkste componenten van deze lagere ontvangsten zijn de ontvangsten op de hoofdsom en de renteontvangsten. Doordat de rente de afgelopen jaren steeds verder is gedaald, is ook het rentebedrag dat studenten terug moeten betalen steeds lager geworden. Dit is zichtbaar in de lagere rente ontvangsten van € 12,6 miljoen. De terugbetaling studieleningen is € 13,9 miljoen lager dan begroot.

Tabel 11.13 Bedrag aan uitstaande leningen (bedragen x € 1 miljoen)

	2014	2015	2016	2017	2018
Leningen	13.803,3	15.083,0	16.778,1	18.812,9	20.498,8
Collegegeldkrediet	583,3	699,9	850,0	1034,2	1377,6
Levenlanglerenkrediet	0	0	0	3,9	23,9
Totaal	14.386,6	15.782,9	17.628,1	19.851,0	21.900,3

Toelichting:

Tabel 11.13 geeft de vorderingsstanden aan het einde van het jaar weer. Het betreft de vorderingen op oud-studenten en op actieve studenten, exclusief de uitgaven aan prestatiebeursleningen. De bedragen in 2017 komen niet overeen met de bedragen in het jaarverslag 2017. Dit komt doordat in 2017 per abuis is vergeten om de rentebedragen bij de totale schulden op te tellen alsook het levenlanglerenkrediet. Het totaal aan uitstaande leningen in 2018 is € 21,9 miljard. Het betreft hier de uitstaande leningen op oud-studenten en actieve studenten. Het totaal aan uitstaande leningen is in 2018 gestegen met € 2,0 miljard. Dit wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt doordat er steeds meer studenten onder het studievoorschot vallen die gemiddeld een hoger bedrag lenen. Daarnaast is het totaal aantal studenten in het ho toegenomen. Ook het levenlanglerenkrediet is nu een eerste vol jaar in gebruik genomen.

Tabel 11.14 Ontvangsten op kortlopende vorderingen (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Achterstallig lager recht (ALR)	50,8	47,6	41,8	53,6	26,9	41,8	– 14,9
Reisvoorziening	35,1	35,2	35,2	34,2	28,7	35,2	– 6,5
Overig	10,5	10,0	6,0	6,0	2,1	4,5	– 2,4
Totaal	96,4	92,8	83,1	93,8	57,7	81,6	– 23,9

Toelichting:

Art.nr. 12 Tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten

A. Algemene doelstelling

De tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten zorgt ervoor dat leerlingen vanaf 18 jaar in het voortgezet onderwijs (vo) en studenten aan een lerarenopleiding de financiële mogelijkheden hebben om onderwijs te volgen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs in Nederland.

Financieren:

De Minister financiert het stelsel waarbij de financiële toegankelijkheid is gewaarborgd. De leerling (voortgezet onderwijs) of student (lerarenopleiding) kan in aanmerking komen voor een tegemoetkoming bestaande uit een maandelijkse basistoelage, een eventuele bijdrage in de schoolkosten en een eventuele bijdrage in het les- of cursusgeld.

Indicatoren/kengetallen

Voor indicatoren/kengetallen over de wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten (WTOS) wordt verwezen naar Onderwijs in Cijfers.

C. Beleidsconclusies

Op dit artikel hebben zich qua uitvoering en resultaten in 2018 geen bijzonderheden voorgedaan.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 12.1 Budgettaire gevolgen van beleid art. 12 Tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			102.472	93.696	86.708	92.792	80.481	89.501	– 9.020
Uitgaven			102.472	93.696	86.708	92.792	80.481	89.501	– 9.020
Inkomensoverdrachten			85.476	75.881	69.787	76.913	78.031	73.889	4.142
•	TS 17-		15.888	6.661	15	4	8	0	8
	–	Minderjarige deelnemers bol (R)	15.888	6.661	15	4	8	0	8
•	TS 18+		5.900	5.506	5.391	5.968	5.849	5.392	457
	–	Tegemoetkoming lerarenopleiding (tlo) (R)	3.955	3.634	3.327	3.741	3.611	3.327	284
	–	Deeltijd vo (R)	1.945	1.872	2.065	2.227	2.238	2.065	173
•	VO 18+		63.688	63.713	64.381	70.941	72.174	68.497	3.677
	–	Volwassenenonderwijs (vavo) (R)	5.882	6.295	5.787	6.204	6.423	6.148	275
	–	Meerderjarige scholieren vo (R)	51.245	51.019	53.369	58.773	58.883	57.411	1.472
	–	Meerderjarige scholieren vso (R)	5.613	5.519	4.730	4.242	3.843	4.442	– 599
	–	STOEB/ALR (NR)	948	880	495	1.722	3.025	496	2.529
Bijdrage aan agentschappen			16.996	17.815	16.921	15.879	2.450	15.612	– 13.162
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs (R)	16.996	17.815	16.921	15.879	2.450	15.612	– 13.162
Ontvangsten			3.645	3.444	2.630	3.813	4.227	2.415	1.812
	–	TS 17- (R)	693	542	318	144	84	0	84
	–	TS 18+ (R)	96	75	85	158	215	85	130
	–	VO 18 + (R)	2.856	2.827	2.227	3.511	3.928	2.330	1.598

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2018 ligt € 9,0 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 1,8 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot.

Inkomensoverdracht

Uitgaven

De uitgaven bij de diverse WTOS-regelingen zijn in 2018 per saldo € 9,0 miljoen lager dan begroot. De lagere uitgaven worden voor € 13,2 miljoen veroorzaakt door een verlaging van het budget van DUO. Daarnaast worden er ook hogere uitgaven van € 4,1 miljoen gerealiseerd op de WTOS. Dit komt doordat er meer meerderjarige leerlingen in het (deeltijd) voortgezet onderwijs zijn die een tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten aanvragen.

Tabel 12.2 Aantal gebruikers per regeling

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Aantal gebruikers TS 17-	26.800	1.859	0	0	0	0
Aantal gebruikers TS 18+	6.676	5.470	6.092	6.363	6.891	6.100	791
Aantal gebruikers VO 18+	34.328	33.261	32.852	35.808	36.338	34.200	2.138

Bijdrage aan agentschappen

Ontvangsten

De ontvangsten hebben betrekking op terugbetalingen van teveel of onterecht verstrekte WTOS-uitkeringen. Het verschil tussen de raming en realisatie 2018 bij de diverse onderdelen van de WTOS is totaal € 1,8 miljoen.

Art.nr. 13 Lesgeld

A. Algemene doelstelling

Het genereren van inkomsten voor de financiering van het onderwijs.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Financieren:

De Minister financiert een groot deel van de kosten voor het volgen van kwalitatief goed onderwijs, omdat de maatschappij baat heeft bij geschoolde burgers. Het individu heeft echter ook profijt van scholing en betaalt daarom lesgeld.

Indicatoren/kengetallen

In de Les- en cursusgeldwet is vastgelegd voor wie, wanneer en op welke wijze het lesgeld wordt vastgesteld. De hoogte van het lesgeld wordt jaarlijks geïndexeerd op basis van de algemene prijsontwikkeling. In onderstaande tabel staan de lesgeldbedragen (vastgesteld tot en met 2018) aangegeven.

Tabel 13.1 Lesgeldbedrag (bedragen x € 1)

	2013/14	2014/15	2015/16	2016/17	2017/18	2018/19
Voltijd mbo	1.090	1.118	1.131	1.137	1.137	1.155

C. Beleidsconclusies

Op dit artikel hebben zich qua uitvoering en resultaten in 2018 geen bijzonderheden voorgedaan.

D.Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 13.2 Budgettaire gevolgen van beleid art. 13 Lesgeld (bedragen x € 1.000)

								Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
				2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen				7.116	7.626	7.198	7.334	12.158	6.555	5.603
Uitgaven				7.116	7.626	7.198	7.334	12.158	6.555	5.603
Bijdrage aan agentschappen				7.116	7.626	7.198	7.334	12.158	6.555	5.603
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs		7.116	7.626	7.198	7.334	12.158	6.555	5.603
Ontvangsten				224.407	259.160	248.477	241.966	237.165	238.269	– 1.104

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2018 ligt € 5,6 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 1,1 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot.

Bijdrage aan agentschappen

Ontvangsten

Door het betalen van lesgeld leveren deelnemers en leerlingen van 18 jaar en ouder een bijdrage in de kosten van het onderwijs.

Tabel 13.3 Aantal lesgeldplichtigen

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Bol/vo	230.916	229.109	227.533	221.191	217.236	222.800	5.564

Toelichting:

Het aantal lesgeldplichtigen in 2018 is hoger dan begroot. Het aantal lesgeldplichtigen is een afgeleide van demografische ontwikkelingen en van de opleidingskeuze van studerenden/leerlingen. Er zijn geen basis- en streefwaarden vastgesteld.

Art.nr. 14 Cultuur

A. Algemene doelstelling

Het bevorderen van een sterke, pluriforme, toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige cultuursector en het zorgen voor het erfgoed.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De verantwoordelijkheid van de Minister is in de Wet op het specifiek cultuurbeleid verankerd. De Minister is verantwoordelijk voor het scheppen van voorwaarden voor het in stand houden, ontwikkelen en sociaal en geografisch spreiden van cultuuruitingen. Overwegingen van kwaliteit en verscheidenheid zijn daarbij leidend. Dit is aanvullend op het cultuuraanbod dat zonder betrokkenheid van de overheid tot stand komt.

Financieren:

De Minister heeft een financierende rol door het bekostigen van de basisinfrastructuur cultuur en subsidiëring van specifieke (wettelijke) programma's en regelingen op de terreinen erfgoed, kunsten, letteren en bibliotheken.

Stimuleren:

De Minister heeft een stimulerende rol bij het versterken van de cultuursector door programma’s als cultuureducatie, leesbevordering, ondernemerschap en internationaal cultuurbeleid.

Regisseren:

De Minister heeft een regisserende rol bij de uitvoering van en toezicht op het behoud en beheer van het erfgoed en (digitale) archieven. Dit betreft onder meer de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen, de Erfgoedwet en de Archiefwet. Toezicht op naleving van de laatste twee wetten ligt bij de Erfgoedinspectie. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed is onder andere belast met de uitvoering van de Erfgoedwet. Het Nationaal Archief geeft uitvoering aan de Archiefwet.

Indicatoren/kengetallen

Doelstelling/indicator			Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Bron
6	Het bevorderen van een sterke, pluriforme, toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige cultuursector en het zorgen voor het cultureel erfgoed
a)	Aantal bezoeken1
	•	Aantal bezoeken gesubsidieerde podiumkunsten (inclusief buitenland)	2,2 miljoen (2012–2015)	2,5 miljoen (2016)	2,5 miljoen (2017)2	Stabiel of hoger (2020)	Opgaven van gesubsidieerde instellingen aan OCW
	•	Aantal bezoekers gesubsidieerde musea	7,8 miljoen (2012–2015)	9 miljoen (2016)	9 miljoen (2017)2	Stabiel of hoger (2020)	Opgaven van gesubsidieerde instellingen aan OCW
b)	•	Cultuurbereik: Percentage van de bevolking van 6 jaar en ouder die voorstellingen, musea en bibliotheken bezoekt	89% (2012)	89% (2014)	89% (2016)3	–	SCP/CBS (VTO 2012–2016)

In dit jaarverslag verantwoorden we ons over de indicatoren uit de begroting 2018. In de begroting 2019 zijn nieuwe indicatoren opgenomen. Hierover is een brief gestuurd naar de Tweede Kamer. De indicatoren uit de begroting 2019 zijn te vinden op het dashboard verantwoordingscijfers. Meer indicatoren rondom de doelen en functies van het cultuurstelsel worden in woord, beeld en cijfers gepresenteerd op OCW in cijfers.

C. Beleidsconclusies

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 14.2 Budgettaire gevolgen van beleid art. 14 Cultuur (bedragen x € 1.000)1

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			766.072	599.736	2.072.046	506.851	511.415	398.142	113.273
Waarvan garantieverplichtingen			473.197	432.037	55.649	103.359	34.823	0	34.823
Waarvan overige verplichtingen			292.875	167.699	2.016.397	403.492	476.592	398.142	78.450
Uitgaven			709.466	713.445	795.135	738.415	852.585	787.883	64.702
Bekostiging			608.412	616.810	600.818	633.284	717.121	697.242	19.879
	–	Culturele basisinfrastructuur	487.566	478.041	475.203	398.644	423.247	411.387	11.860
		Vierjaarlijkse instellingen	333.074	322.949	318.126	232.252	239.409	248.881	– 9.472
		Vierjaarlijkse fondsen	154.492	155.092	157.077	166.392	183.838	162.506	21.332
	–	Erfgoedwet				121.722	138.511	121.238	17.273
		Huisvesting				81.547	91.860	81.665	10.195
		Beheer en onderhoud collecties				40.175	46.651	39.573	7.078
	–	Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen				0		46.099	– 46.099
		Stelseltaken openbare bibliotheekvoorzieningen				0		22.629	– 22.629
		Digitale openbare bibliotheken				0		12.200	– 12.200
		Bibliotheekvoorziening leesgehandicapten				0		11.270	– 11.270
	–	Monumentenzorg	79.792	75.266	78.754	45.953	117.814	68.469	49.345
	–	Archieven incl. Regionale Historische Centra	25.577	25.384	26.607	24.787	25.281	24.647	634
	–	Flankerend beleid huisvesting	4.189	28.104	10.254	31.960	2.050	7.902	– 5.852
	–	Cultuureducatie met Kwaliteit	10.000	10.000	10.000	10.218	10.218	17.500	– 7.282
	–	Archeologie	1.288	15	0		0	0	0
Subsidies			58.127	37.155	58.519	45.529	76.789	37.529	39.260
	–	Verbreden inzet cultuur	7.670	8.519	15.043	8.991	13.903	8.684	5.219
	–	Internationaal cultuurbeleid (incl. HGIS)	6.715	6.471	6.862	6.327	8.873	7.155	1.718
	–	Programma bibliotheekvernieuwing	17.963			0	0	0
	–	Programma leesbevordering	2.900	2.900	3.476	3.437	3.427	3.350	77
	–	Creatieve Industrie	2.940	1.609		1.823	1.998	1.975	23
	–	Monumentenzorg					6.801		6.801
	–	Erfgoed en ruimte	2.016		2.567	2.667	2.125	3.500	– 1.375
	–	Programma ondernemerschap	1.475	1.575	1.575	0	0	0	0
	–	Specifiek cultuurbeleid	16.448	16.081	28.996	22.284	39.662	12.865	26.797
Opdrachten			4.411	14.568	95.405	16.982	14.421	10.079	4.342
	–	Beleidsonderzoek, evaluaties en kennisbasis	4.411	14.568	95.405	2.233	1.235	2.127	– 892
	–	Monumentenzorg				6.941	6.732	3.717	3.015
	–	Archeologie				1.976	1.845	865	980
	–	Erfgoed en ruimte				1.366	1.580	2.500	– 920
	–	Overige opdrachten				4.466	3.029	870	2.159
Bijdrage aan agentschappen			34.793	42.101	37.180	39.771	41.396	40.307	1.089
	–	Nationaal Archief	34.793	42.101	37.180	39.771	27.440	25.778	1.662
	–	Nationaal Archief Programma					13.956	14.529	– 573
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties			3.723	2.811	3.213	2.849	2.858	2.726	132
	–	Uitvoering internationale verdragen	1.384	1.163	1.875	2.849	2.858	2.726	132
	–	Uitvoering internationale contributies	2.285	1.648	1.338	0
	–	Europese samenwerking	54	0	0	0	0		0
Ontvangsten			13.380	32.322	2.421	11.031	7.648	494	7.154

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de verplichtingen in 2018 is per saldo € 113 miljoen hoger dan was geraamd bij de vastgestelde begroting. Hiervan is € 35 miljoen het gevolg van het positieve saldo van verleende en vervallen garanties. Het resterende verschil is grotendeels veroorzaakt door de toevoeging van regeerakkoordmiddelen aan het budget.

Bekostiging

Culturele basisinfrastructuur

Erfgoedwet

Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen

Monumentenzorg

Archieven incl. Regionale Historische Centra

Het Ministerie van OCW draagt bij aan de kosten van bewaring en presentatie van de rijksarchieven uit de provincie door de Regionale Historische Centra (RHC’s), die in elke provinciehoofdstad met uitzondering van Zuid-Holland zijn gevestigd. Voor de archiefsector vervult het Nationaal Archief een ondersteunende functie op het terrein van kennis en innovatie.

Flankerend beleid huisvesting

Cultuureducatie met kwaliteit

Subsidies

Verbreden inzet cultuur

Internationaal cultuurbeleid (incl. HGIS)

Programma leesbevordering

Het programma Kunst van Lezen is voortgezet als onderdeel van het Actieprogramma Tel mee met Taal 2016–2018. Tel mee met Taal is een gezamenlijke aanpak van het Ministerie van OCW samen met het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport om laaggeletterdheid te voorkomen en tegen te gaan. Tel mee met Taal is in maart 2018 met een jaar verlengd.

Creatieve Industrie

Ten laste van dit budget zijn uitgaven gedaan op het gebied van de architectuur en de creatieve industrie in samenwerking met het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat.

Monumentenzorg

De middelen zijn bestemd voor subsidies op het gebied van monumentenzorg. Het gaat daarbij om projecten op het gebied van archeologie, restauratie van rijksmonumenten, kwaliteit in de sector en het opleiden van vakmensen. De basis hiervoor is gelegd in de beleidsbrieven Cultuur in een open samenleving en Erfgoed telt.

Erfgoed en ruimte

Het programma Visie Erfgoed en Ruimte is in 2018 afgesloten. Dit programma had ten doel de relatie tussen ruimtelijke ontwikkeling en erfgoed te versterken. Met de beleidsbrief Erfgoed Telt wordt dit ruimtelijk erfgoedbeleid gecontinueerd via uitvoeringsmaatregelen als de Erfgoed Deal en deelname aan de Nationale Omgevingsvisie.

Specifiek cultuurbeleid

Opdrachten

Beleidsonderzoek, evaluaties en kennisbasis

Dit budget is bestemd voor opdrachten die bestaan uit het inhuren van bureaus voor beleidsonderzoek, evaluaties, visitatie/monitoring en versterking van de kennisbasis in de cultuursector.

Monumentenzorg

Deze middelen zijn bestemd voor opdrachten op het gebied van de monumentenzorg voor kennis- en onderzoeksprogramma’s, ondersteuning infrastructuur erfgoed en informatie- en communicatietechniek.

Archeologie

Deze middelen zijn bestemd voor enkele ondersteuningstaken die na uitvoering van de verbetervoorstellen naar aanleiding van de evaluatie op de archeologiewetgeving die met de brief van 7 februari 2012 aan de Tweede Kamer is gestuurd, structureel noodzakelijk worden geacht.

Erfgoed en Ruimte

Deze middelen zijn bestemd voor opdrachten die worden verstrekt in het kader van de uitvoering van het programma Erfgoed en Ruimte.

Overige opdrachten

Deze middelen zijn bestemd voor opdrachten op het gebied van de programma’s Erfgoed digitaal, Gedeeld Cultureel Erfgoed en voor werelderfgoed.

Bijdrage aan agentschappen

Deze middelen betreffen de rijksbijdrage aan het Nationaal Archief. De baten en lasten van deze dienst worden apart in het jaarverslag opgenomen.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Naast de prioriteiten, die onder het financiële instrument Internationaal cultuurbeleid (incl. HGIS) zijn genoemd, is Nederland aan een aantal verplichtingen gebonden en draagt Nederland bij aan de uitvoering van internationale verdragen. Dit geldt voor de UNESCO cultuur- en erfgoedverdragen. Ook wordt in dit kader bijgedragen aan het Europees filmprogramma (Eurimages) en de Nederlandse Taal Unie.

Ontvangsten

De realisatie van de ontvangsten is € 7,1 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. Dit betreft de desaldering van de ontvangst van € 5,7 miljoen van de rijksmusea met betrekking tot de vordering van de bestemmingsfondsen (motie Van Veen), de afroming van het eigen vermogen van het Nationaal Archief voor € 0,5 miljoen en € 0,9 miljoen meer ontvangsten als gevolg van het definitief vaststellen van toegekende subsidies.

Art.nr. 15 Media

A. Algemene doelstelling

Het waarborgen van een onafhankelijk, gevarieerd en kwalitatief hoogwaardig media-aanbod, dat toegankelijk blijft voor alle lagen van de bevolking.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Media hebben een prominente rol in onze democratie en cultuur. Wat we zien, horen en lezen, beïnvloedt ons beeld van de wereld en onze opvattingen. Daarom borgt de Minister vier publieke belangen in het mediabeleid, waar hij verantwoordelijk voor is: onafhankelijkheid, verscheidenheid, kwaliteit en toegankelijkheid. De Minister heeft specifieke zorg voor het stelsel van landelijke, regionale en lokale publieke omroepen en de daarvoor relevante wet- en regelgeving. De Minister heeft naast een financierende rol, vooral ook een regisserende rol.

Financieren

De Minister financiert de landelijke en regionale publieke omroep, en enkele andere aan de omroep verbonden instellingen. De taakopdracht is wettelijk bepaald en het budget van de publieke omroep is vastgesteld met behoud van afstand tot de uitvoering en inhoud. Op basis van het concessiebeleidsplan sluit de Minister elke vijf jaar een prestatieovereenkomst met de publieke omroep.

Stimuleren

Verder is de Minister verantwoordelijk voor het steunen en stimuleren van een onafhankelijke en kwalitatief goede journalistieke infrastructuur en voor het bevorderen van mediawijsheid.

Regisseren

Als regisseur is de Minister verantwoordelijk voor de wetgeving ten aanzien van de taak en organisatie van de publieke omroep en voor wetgeving voor commerciële media. De regels voor commerciële omroepen vloeien voornamelijk voort uit Europese richtlijnen over audiovisuele mediadiensten. Verder is de Minister als regisseur verantwoordelijk voor wetgeving met betrekking tot omroepdistributie. Het doel daarvan is de toegang tot een gevarieerd media-aanbod te bevorderen en te verzekeren.

De OCW-begroting wordt in het najaar nader uitgewerkt in de mediabegrotingsbrief, die als basis dient voor de begrotingsbehandeling van dit artikel 15 door de Tweede Kamer. Deze brief geeft een gedetailleerde vooruitblik op het nieuwe jaar, een uitwerking van de maatregelen op het gebied van media alsmede een terugblik op de realisatie van voorgaand jaar.

Op basis van het vijfjaarlijkse concessiebeleidsplan heeft de Minister voor de erkenningperiode die loopt tot en met 2020, een prestatieovereenkomst afgesloten met de landelijke publieke omroep. Over de uitvoering van deze prestatieovereenkomst rapporteert de landelijke publieke omroep jaarlijks aan de Minister. Deze verantwoording wordt gevalideerd door het Commissariaat voor de Media. Als de publieke omroep een afspraak niet naleeft, kan de Minister een boete opleggen. Zowel de verantwoording als de validatie wordt als bijlage bij de mediabegrotingsbrief aan de Tweede Kamer verzonden.

Indicatoren/kengetallen

Tabel 15.1 Kengetallen

				2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021
1.	Waarborgen dat alle lagen van de bevolking toegang hebben tot een kwalitatief hoogstaand media-aanbod
	•	de NPO wordt gewaardeerd door de Nederlandse bevolking
		–	waardering Nederlandse Publieke Omroep	7,1	7,0	7,0	7,2
		–	waardering commerciële omroepen	6,9	6,8	6,8	6,7
Bron: Ipsos
	•	de NPO bereikt met zijn programmering een groot deel van de Nederlandse bevolking:
		–	Integraal bereik NPO (13+)	87%	86%	85%	84%
		–	gemiddeld weekbereik (NPO1, NPO2, NPO3), 15 minuten aaneengesloten voor de Nederlandse bevolking van 6 jaar en ouder	79,3%	77,7%	75,4%	73,1%
Bron: NPO
2.	Het waarborgen van een kwalitatief hoogstaande journalistieke informatievoorziening met voldoende onafhankelijk media-aanbod
	•	Nederland handhaaft een hoge positie op de World Press Freedom Index		#4/180	#2/180	#5/180	#3/180
Bron: Reporters without borders

Doelstelling/indicator			Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Bron
7	Het waarborgen van een onafhankelijk, gevarieerd en kwalitatief hoogstaand media-aanbod dat toegankelijk is voor alle lagen van de bevolking1
	•	–

Bij schrijven van de rijksbegroting 2018 was er nog geen prestatieovereenkomst met de publieke omroep afgesloten. Omdat het streven was om de indicatoren te laten aansluiten bij deze prestatieovereenkomst, zijn er destijds geen indicatoren (met een streefwaarde) opgenomen, alleen kengetallen (zonder streefwaarde). In de begroting 2019 is wel een indicator opgenomen. Meer kengetallen over het stelsel zijn opgenomen in OCW in cijfers.

C. Beleidsconclusies

De belangrijkste conclusies op het terrein van media worden beschreven in het onderdeel beleidsprioriteiten. Aanvullend daarop kan nog het volgende vermeld worden.

In 2018 is besloten dat voor 2019 € 1,5 miljoen beschikbaar wordt gesteld voor de uitvoering van de pilot regionale vensterprogrammering van de RPO en NPO. De voorbereidingen voor de pilot zijn in volle gang, zodat in april kan worden gestart.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 15.2 Budgettaire gevolgen van beleid art. 15 Media (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			1.180.980	1.020.726	990.792	996.678	915.524	989.426	– 73.902
Uitgaven			1.149.484	864.629	1.019.469	977.791	973.392	989.426	– 16.034
Bekostiging			1.143.398	859.804	1.012.881	971.732	966.516	983.679	– 17.163
	–	Publieke Omroep (omroepinstellingen)	1.012.687	776.518	923.624	893.656	940.139	892.605	47.534
		Landelijke publieke omroep	836.974	648.767	765.473	752.149	795.844	751.870	43.974
		Regionale omroep	174.413	127.751	158.151	141.507	144.295	140.735	3.560
		Minderhedenprogramma	1.300
	–	Beheertaken landelijke publieke omroep	72.858	49.924	64.844	64.782	39.251	64.453	– 25.202
		Stichting Omroep Muziek	18.097	12.358	15.952	16.143	16.366	16.144	222
		Uitzenden en uitzendgereedmaken	29.713	20.725	25.577	25.730		25.730	– 25.730
		Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (NIBG)	25.048	16.841	23.315	22.909	22.885	22.579	306
	–	Dotaties, bijdragen publieke omroep	32.542	28.614	32.866	13.267	16.796	13.263	3.533
		Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Mediaproducties	18.646	17.202	19.613	0	0	0	0
		Stimuleringsfonds voor de Journalistiek	2.101	2.185	2.156	2.119	5.434	2.105	3.329
		Filmfonds van de omroep en Telefilm (COBO)	9.156	6.534	8.064	8.106	8.274	8.113	161
		Mediawijsheid Expertisecentrum (Bewust mediagebruik)	1.859	1.446	1.498	1.498	1.519	1.498	21
		Organisatie van Lokale Omroepen in Nederland (OLON)	780	1.247	1.535	1.544	1.569	1.547	22
	–	Dotatie/onttrekking Algemene Mediareserve (AMR)	24.736	4.258	– 8.917	– 463	– 30.040	12.858	– 42.898
	–	Overige bekostiging media (uit rente AMR)	250	165	134	490	370	500	– 130
	–	Basisinfrastructuur Cultuur 2013–2016	325	325	330	0			0
		Vierjaarlijkse instellingen	325	325	330				0
Subsidies			498	463	358	311	1.820	919	901
	–	Subsidies	498	463	358	311	1.820	919	901
Opdrachten			7	552	899	650	170	0	170
	–	Opdrachten	7	552	899	650	170	0	170
Bijdragen aan ZBO's en RWT's			5.519	3.750	5.271	5.038	4.826	4.793	33
	–	Commissariaat voor de Media	5.519	3.750	5.271	5.038	4.826	4.793	33
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties			62	60	60	60	60	35	25
	–	Uitvoering internationale verdragen en contributies	62	60	60	60	60	35	25
Ontvangsten			196.571	191.501	206.979	199.517	164.157	206.500	– 42.343

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2018 ligt lager dan oorspronkelijk begroot, als gevolg van een hogere onttrekking aan de AMR (–/– € 42,9 miljoen), toevoeging van de prijsindexeringen (€ 21,0 miljoen), toevoeging RA middelen (€ 4,9 miljoen) en overige kleine mutaties. Per saldo is dit –/– € 17,0 miljoen.

De realisatie van de verplichtingen 2018 ligt € 73,9 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. Naast de hierboven genoemde lagere uitgaven, gaat het om in december 2018 aangegane verplichtingen voor 2019 op basis van de mediabegrotingsbrief voor 2019. Het budget in 2019 ligt lager, het verplichtingenbudget 2018 wordt dus aangepast aan het uitgavenbudget 2019.

De raming van de ontvangsten is met –/– € 42,3 miljoen bijgesteld, met name als gevolg van minder reclame-inkomsten dan verwacht.

Bekostiging

Landelijke en regionale publieke omroep

De publieke omroep waarborgt een hoogwaardig en pluriform media-aanbod, dat toegankelijk en betaalbaar is voor alle lagen van de bevolking. Daarom bekostigt de Minister van OCW de landelijke publieke omroep. Mede vanwege Europese regels op het gebied van staatssteun, houdt de overheid greep op de aard en omvang van het takenpakket van de landelijke publieke omroep en bepaalt de overheid het budget van de publieke omroep. De hogere uitgaven van de publieke omroep zijn het gevolg van de prijsindexering 2018 van € 16,3 miljoen, overheveling budget van uitzenden en uitzendgereedmaken naar landelijk publieke omroep van € 25,7 miljoen en een schikking bezwaarprocedure NPO van € 1,9 miljoen.

De hogere uitgaven van de regionale omroepen zijn het gevolg van de prijsindexering 2018 van € 3,6 miljoen.

Stichting Omroep Muziek (SOM)

De Stichting Omroep Muziek (SOM) is door de Minister aangewezen als instelling voor het in stand houden en exploiteren van omroeporkesten en omroepkoren.

Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (NIBG)

Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid is door de Minister aangewezen als instelling voor het in stand houden en exploiteren van een media-archief.

Stimuleringsfonds voor de Journalistiek

Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek is binnen het mediabeleid het instrument om de pluriformiteit van het journalistieke media-aanbod te stimuleren, zowel binnen pers en omroep als via het internet. De activiteiten van het fonds dragen bij aan innovatie van de journalistiek en aan stimulering van de journalistieke functie van de media in onze samenleving. In het Regeerakkoord is € 4,9 miljoen aan het budget onderzoeksjournalistiek toegevoegd zodat het budget ruim € 7.0 miljoen was. Van dit budget is € 1,6 miljoen gerealiseerd op het instrument subsidies. (Kamerstuk 32 827, nr. 126)

Filmfonds van de Omroep en Telefilm (CoBO)

Het CoBO-fonds ondersteunt de documentairesector en participeert in audiovisuele coproductieprojecten waarin wordt deelgenomen door een of meer van de publieke instellingen die zendtijd hebben verkregen voor landelijke omroep en de Vlaamse publieke omroep (VRT) en/of Duitse publieke omroepen en/of onafhankelijke filmproducenten en/of instellingen werkzaam op het gebied van de podiumkunsten.

Mediawijsheid Expertisecentrum (Bewust mediagebruik)

Het Mediawijsheid Expertisecentrum (Mediawijzer.net) bevordert een bewuste, kritische en actieve houding van burgers en instellingen in de samenleving waar media alom zijn. Bij het huidige programma zijn de Koninklijke Bibliotheek, ECP-EPN, de publieke omroep (NTR), Kennisnet en het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (NIBG) betrokken.

Onttrekking Algemene Mediareserve

De AMR dient voor het opvangen van schommelingen bij zowel de uitgaven als de ontvangsten op het mediabudget. Hierdoor wordt in het ene jaar geld gedoteerd en in een ander jaar geld onttrokken aan de AMR. De hogere onttrekking aan de AMR van in totaal € 42,9 miljoen is het gevolg van:

• • een uitgedeelde prijsindex 2018 van –/– € 20,7 miljoen;

• • prijsbijstelling 2018 van € 10,4 miljoen;

• • ontvangst als gevolg van ontbinding Stichting Mediafonds van € 1,5 miljoen;

• • desaldering lagere STER-inkomsten van –/– € 28,4 miljoen en –/– € 16,6 miljoen;

• • uitgaven Stimuleringsfonds voor de journalistiek op subsidies –/– € 1,6 miljoen;

• • onttrekking als gevolg van een schikking bezwaarprocedure NPO van –/– € 1,9 miljoen;

• • kasschuif van 2021 naar 2018 van € 15 miljoen;

• • diverse kleine hogere en lagere uitgaven van –/– € 0,6 miljoen;

Subsidies

Ten laste van dit budget worden de jaarlijkse subsidies aan de Stichting Arbeidsmarkt- Werkgelegenheids- en Opleidingsfonds voor de Omroep (hierna: AWO-fonds) voor diverse projecten op het gebied van arbeidsmarktontwikkeling, werkgelegenheid en opleiding en aan het European Journalism Centre voor diverse internationale journalistiekprojecten betaald. Daarnaast is nog geld beschikbaar voor incidentele subsidies op het gebied van de media. De hogere uitgaven van € 0,9 miljoen zijn het gevolg van € 1,6 miljoen uit het Regeerakkoord voor onderzoeksjournalistiek die op het instrument bekostiging zijn ontvangen en zijn gerealiseerd op subsidies en kleinere budgetmutaties van –/– € 0,7 miljoen.

Bijdrage aan ZBO’s en RWT’s

De kerntaak van het Commissariaat voor de Media (hierna: CvdM) bestaat uit het uitoefenen van onafhankelijk toezicht op het handelen van de media-instellingen in Nederland en uit handhavend optreden ingeval de toepasselijke regelgeving niet in acht wordt genomen. De bevoegdheid om toezicht en handhaving uit te oefenen heeft betrekking op alle media-instellingen: publieke media-instellingen op landelijk, regionaal en lokaal niveau en commerciële media-instellingen op landelijk en niet-landelijk niveau. Het CvdM is tevens verantwoordelijk voor het metatoezicht op het Nederlands Instituut voor Classificatie van Audiovisuele Media (NICAM). Daarnaast heeft het CvdM tot taak erop toe te zien dat kabelexploitanten hun wettelijke verplichtingen nakomen tot doorgifte van de must carry-zenders.

Ontvangsten

Dit betreffen de ramingen van de reclameopbrengsten van de STER en van de renteontvangsten op de AMR. In de mediabegrotingsbrief voor 2018 is opgenomen dat de ontwikkelingen van de reclamemarkt snel zijn gegaan. In 2018 heeft een desaldering van de te verwachte ontvangsten plaatsgevonden van € 16,6 miljoen en € 28,4 miljoen in totaal € 45 miljoen. Per saldo zijn er in totaal € 42,3 miljoen minder ontvangsten. De werkelijke realisatie van de reclameopbrengsten over 2018 is pas bekend in mei 2019, wanneer de jaarrekening van de STER wordt gepubliceerd. Deze realisatiecijfers worden meegenomen in de mediabegrotingsbrief voor het jaar 2020. In de mediabegrotingsbrief voor 2019 is een nieuwe structurele raming opgenomen.

Art.nr. 16 Onderzoek en wetenschapsbeleid

A. Algemene doelstelling

De algemene doelstelling is het scheppen van een internationaal concurrerende onderzoeksomgeving die onderzoekers uitdaagt tot optimale wetenschappelijke prestaties en die goed aansluit op maatschappelijke behoeften.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het stelsel van onderzoek en wetenschap.

Financieren:

De Minister bekostigt het onderzoeks- en wetenschapsbestel.

Stimuleren:

De Minister stimuleert in het wetenschappelijk onderzoek:

• • kwaliteit en excellentie;

• • zwaartepuntvorming en profilering. De afspraken die hierover gemaakt zijn met de universiteiten staan vermeld in het hoofdlijnenakkoord;

• • samenwerking in de gouden driehoek van bedrijven, kennisinstellingen en overheid. In het bedrijvenbeleid, waarvoor de Minister van Economische Zaken en Klimaat verantwoordelijk is, is hiervoor de topsectorenaanpak ontwikkeld met bijbehorende innovatiecontracten.

Regisseren:

Indicatoren/kengetallen

Tabel 16.1 Indicatoren

Doelstelling/indicator			Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Bron
5	Behoud van kwaliteit wetenschap en wetenschappelijk talent en versterken impact wetenschap
	•	Mondiale top-5 positie op basis van citatiescores	2e plaats (2009–2012) 1,52	3e plaats (2012–2015) 1,52	–	kleiner of gelijk 5 (2018)	Clarivate Analytics/ Web of Science. Bewerking CWTS

C. Beleidsconclusies

De verdeling van de middelen uit het Regeerakkoord voor wetenschap en onderzoek zijn uitgewerkt in de Kamerbrief Uitwerking investeringen in wetenschap en onderzoek. Een belangrijk onderdeel daarvan is de Nationale Wetenschapsagenda. De eerste programmeerronde van de Nationale Wetenschapsagenda is medio 2018 gestart en lijkt met 330 ingediende voorstellen een groot succes. De nationale roadmap grootschalige wetenschappelijke infrastructuur is met de Regeerakkoordmiddelen opgehoogd met 30 miljoen euro, tot in totaal 138 miljoen euro. Met dit bedrag zijn in april 2018 tien voorstellen gehonoreerd.

Met de uitvoering van de talentbrief is ingezet op het versterken en verbreden van loopbaanperspectieven van wetenschappers. Met het oog op loopbaanmogelijkheden hebben NWO en VSNU afspraken gemaakt over inbeddingsgaranties bij de Veni, Vidi en Vici-beurzen. Op het gebied van divers talent is de Westerdijkimpuls een groot succes gebleken. Met deze éénmalige impuls zijn 100 extra vrouwelijke hoogleraren benoemd, bovenop de streefcijfers van de universiteiten. De laatste benoemingen hebben begin 2018 plaatsgevonden, waardoor het hele effect pas eind 2019 in de totaalcijfers te zien zal zijn. Daarnaast draagt de in 2018 gestarte NWO-pilot Vluchtelingen in de wetenschap bij aan meer diversiteit.

De strategische samenwerking en profilering tussen universiteiten wordt vergroot door de investering in twee sectorplannen: bèta en techniek en sociale en geesteswetenschappen. Hiermee investeren we in de basis van het onderzoek, zoals uitbreiding in onderzoekscapaciteit en het aantrekken en behouden van onderzoekstalent. De kwartiermakers hebben samen met het veld sectorbeelden opgesteld. De twee onafhankelijke commissies die de voorstellen van het veld gaan beoordelen zijn in december 2018 van start gegaan.

Om het belang van maatschappelijke impact op de maatschappij te onderstrepen is eerder een nationale valorisatieprijs aangekondigd. Deze prijs, de Stevinpremie, is in oktober 2018 voor het eerst aan twee wetenschappers uitgereikt, gelijktijdig met de Spinozapremie voor excellent onderzoek.

In 2018 is open science in samenwerking met de stakeholders langs de drie hoofdlijnen uit de brief en het Plan verder ontwikkeld: open toegang tot wetenschappelijke publicaties, optimaal hergebruik van onderzoek en innovatie en aanpassing van de waardering en evaluatie van wetenschap. In 2018 werd bekend dat het percentage open access publicaties over 2017 op 50% ligt. De doelstelling is 100% in 2020. In februari 2018 is tevens de eerste nationaal coördinator open science benoemd. Door middel van deze ambassadeursrol wordt ingezet op een versnelling van de transitie. Inmiddels hebben meerdere landen ons voorbeeld gevolgd.

Het institutenstelsel (de instituten van NWO en de KNAW) is zoals aangekondigd in de Wetenschapsvisie geëvalueerd waarbij is gekeken naar hun toegevoegde waarde voor het wetenschapsbestel en hun responsiviteit ten aanzien van de Nationale Wetenschapsagenda. Deze evaluatie is begin 2019 afgerond.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 16.2 Budgettaire gevolgen van beleid art. 16 Onderzoek en wetenschapsbeleid (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			1.342.276	1.038.163	964.085	1.064.240	1.122.383	1.027.309	95.074
Waarvan garantieverplichtingen					– 846	– 889	– 934		– 934
Waarvan overige verplichtingen			1.342.276	1.038.163	964.931	1.065.129	1.123.317	1.027.309	96.008
Uitgaven			926.503	1.034.719	1.040.139	1.034.753	1.216.958	1.008.396	208.562
Bekostiging			756.167	913.370	923.215	913.550	1.101.220	880.871	220.349
•	Hoofdbekostiging		504.082	661.764	669.606	657.342	742.322	629.458	112.864
	NWO-wet en WHW
	–	NWO	365.891	483.207	489.560	475.144	556.834	494.119	62.715
	–	KNAW	91.331	88.880	89.435	89.573	89.646	88.786	860
	–	KB	46.860	89.677	90.611	92.625	95.842	46.553	49.289
•	Aanvullende bekostiging		252.085	251.606	253.609	256.208	358.898	251.413	107.485
	–	NWO Talentenontwikkeling	165.865	162.318	161.409	161.246	160.885	160.885	0
	–	NWO STW	8.000	8.000	8.000	8.000	8.000	8.000	0
	–	NWO Grootschalige researchinfrastructuur	61.963	54.243	55.295	55.382	85.380	55.380	30.000
	–	NWO Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek	16.257	21.603	23.258	25.933	28.986	21.501	7.485
	–	Poolonderzoek	0	2.942	3.147	3.147	3.147	3.147	0
	–	Caribisch Nederland	0	2.500	2.500	2.500	2.500	2.500	0
	–	NWO NWA	0	0	0	0	70.000	0	70.000
Subsidies			83.131	25.759	22.123	21.746	22.549	26.944	– 4.395
	–	CPG	261	0	0	0	0	0
	–	Montesquieu Instituut	559	0	0	0	0	0
	–	Stichting NLBIF	0	0	0	0	550	550	0
	–	Naturalis Biodiversity Center	10.235	6.262	6.266	6.265	6.265	6.265	0
	–	BPRC	8.635	8.359	8.359	9.608	9.608	9.608	0
	–	NCWT/NEMO	3.520	3.366	3.393	3.366	3.366	3.366	0
	–	STT	231	219	221	221	221	221	0
	–	Stichting AAP	1.027	1.032	1.032	1.032	1.032	1.032	0
	–	Nationale coördinatie	6.098	2.885	1.352	1.254	1.507	5.902	– 4.395
	–	Bilaterale samenwerking	3.570	3.636	1.500	0	0	0	0
	–	NTU/INL	3.053	0	0	0	0	0	0
	–	Poolonderzoek	2.500	0	0	0	0	0	0
	–	Caribisch Nederland	2.942	0	0	0	0	0	0
	–	Genomics	40.500	0	0	0	0	0	0
Opdrachten			676	691	318	223	163	304	– 141
	–	opdrachten	676	691	318	223	163	304	– 141
Bijdrage aan agentschappen			303	303	291	950	673	770	– 97
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs	303	303	291	286	0	279	– 279
	–	Rijksdienst voor Ondernemend Nederland	0	0	0	664	673	491	182
Bijdrage aan medeoverheden			480	650	813	0	0	0	0
	–	Nationaal contactpunt Kaderprogramma	480	650	813	0	0	0	0
Bijdrage aan internationale organisaties			85.746	93.946	93.379	98.284	92.353	99.507	– 7.154
	–	EMBC	775	812	832	853	918	853	65
	–	EMBL	4.732	4.846	5.016	5.198	5.176	5.198	– 22
	–	ESA	30.362	30.950	31.061	31.065	31.065	31.065	0
	–	CERN	41.363	47.832	44.937	49.891	44.199	49.800	– 5.601
	–	ESO	8.514	7.032	9.044	8.773	8.425	10.019	– 1.594
	–	NTU/INL	0	2.474	2.489	2.504	2.570	2.572	– 2
Ontvangsten			117	441	722	3.793	504	101	403

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de uitgaven in 2018 ligt € 208,6 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De verhoogde realisatie van de uitgaven wordt voornamelijk veroorzaakt door de bekostiging. De realisatie van de ontvangsten is € 0,4 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De verschillen worden bij de toelichting op de instrumenten verduidelijkt.

De realisatie van de verplichtingen zijn per saldo € 116,0 miljoen lager dan verwacht. Dit wordt veroorzaakt door:

• • het afboeken van een aanvullende verplichting van € 266,0 miljoen die op de saldibalans was opgenomen in verband met de administratieve verwerking van subsidieverplichtingen die de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek(NWO) is aangegaan richting de kennisinstellingen. Deze aanvullende verplichting wordt nu afgeboekt gezien een herziene afspraak met de NWO. Als gevolg hiervan is er geen sprake meer van een aanvullende verplichting

• • verder is er in 2018 een verplichting aangegaan van € 150,0 miljoen met kasgevolgen in 2019. Het betreft hier de Regeerakkoordmiddelen voor Fundamenteel Onderzoek, Toegepast onderzoek innovatie en onderzoeksinfrastructuur.

Bekostiging

Het Ministerie van OCW bekostigt de nationale onderzoeksinstellingen Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en Koninklijke Bibliotheek (KB). Hiermede stelt de Minister deze organisaties in staat om binnen de wettelijke kaders en in lijn met de vierjaarlijkse strategie van de instellingen hun missies en doelstellingen te realiseren. Deze missies en doelstellingen zijn gericht op het bevorderen van de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek in Nederland en het initiëren en stimuleren van nieuwe ontwikkelingen daarin.

OCW draagt structureel bij aan:

• • NWO voor grote infrastructurele onderzoeksvoorzieningen voor de uitvoering van projecten die geselecteerd zijn op grond van de resultaten van de nationale roadmap commissie grootschalige researchinfrastructuur. Met de inzet van deze middelen worden onderzoekers in staat gesteld om te kunnen werken met onderzoeksfaciliteiten van wereldniveau;

• • NWO voor het uitvoeren van een integraal persoonsgebonden talentprogramma waarin naast de «vernieuwingsimpuls» ook de voormalige middelen voor de specifieke doelgroepen zijn opgegaan. Doelen zijn om via competitie op basis van wetenschappelijke kwaliteit voldoende ruimte te geven aan (jonge) veelbelovende onderzoekers, excellentie in het onderzoek te bevorderen en te zorgen voor een adequate in- en doorstroom van onderzoekers zodat er verbetering optreedt in hun loopbaanperspectieven;

• • NWO voor het uitvoeren van een onderzoeksprogramma «Wetenschap op de Cariben» en het in stand houden en in bedrijf houden van een multifunctioneel kenniscentrum op Sint Eustatius;

• • NWO voor het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek ten behoeve van de coördinatie en financiering van het onderwijsonderzoek.

• • NWO-programma voor het uitvoeren van vernieuwend en maatschappelijk relevant onderzoek via de Nationale Wetenschapsagenda (NWA).

De bekostiging is met € 220,3 miljoen verhoogd. Dit betreft:

• • De verdeling van de loon- en prijsbijstelling tranche 2018 (€ 1,9 miljoen);

• • Een overboeking van € 48,6 miljoen van art.nr. 14 (Cultuur) met betrekking tot de Wet Stelsel Openbare Bibliotheekvoorzieningen (WSOB). De taken, die zijn vastgelegd in artikel 9 van de WSOB, worden uitgevoerd door de KB;

• • De overheveling van de Regeerakkoordmiddelen voor Fundamenteel Onderzoek, Toegepast onderzoek innovatie en onderzoeksinfrastructuur (€ 150 miljoen);

• • Diverse interdepartementale overboekingen voor het uitvoeren van een aantal programma’s in het kader van de Nationale Wetenschapsagenda (€ 6,7 miljoen);

• • Diverse interne overboekingen o.a. ten behoeve van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (€ 13,1 miljoen).

Subsidies

Voor het stimuleren en realiseren van de centrale doelstelling van het Onderzoek en Wetenschapsbeleid (OWB) worden subsidies verstrekt aan stichtingen en centra met een specifieke rol in de kennisinfrastructuur. Het gaat hier onderandere om bijdragen aan:

• • Naturalis Biodiversity Center voor onderzoek naar biodiversiteit en instandhouding van de nationale grootschalige infrastructuur voor biodiversiteitsonderzoek;

• • Het Biomedical Primate Research Centre (BPRC) voor het primatenonderzoek en de huisvesting van primaten en subsidie aan de Stichting AAP voor het verzorgen van de opvang van de BPRC chimpansees;

• • Stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap- en Techniekpromotie (NCWT) voor het beheren en ontwikkelen van NEMO Science Museum en NEMO Kennislink, het organiseren van het festival Weekend van de Wetenschap en het ondersteunen van gerelateerde landelijke activiteiten op het gebied van wetenschaps- en technologiecommunicatie en -educatie.

Het budget voor subsidies is per saldo met € 4,4 miljoen verlaagd. Dit wordt met name veroorzaakt door interne overboekingen naar andere instrumenten binnen artikel 16.

Opdrachten

Voor de beleidsontwikkeling worden opdrachten verstrekt voor het uitvoeren van diensten. Het gaat hierbij met name om opdrachten voor beleidsgericht onderzoek en evaluaties.

Bijdrage aan agentschappen

Opdracht aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) voor het ondersteunen en stimuleren van een zo groot mogelijke Nederlandse participatie in het EU-Kaderprogramma voor Onderzoek en Innovatie «Horizon 2020». Team Internationale Research- en Innovatiesamenwerking (IRIS) bij RVO is het Nationaal Contactpunt Kaderprogramma in Nederland.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Contributies aan de grote internationale onderzoeksorganisaties EMBC, EMBL, ESA, CERN en ESO. Door deelname van Nederland aan deze intergouvernementele organisaties krijgen onze wetenschappelijke onderzoekers toegang tot unieke grootschalige onderzoeksfaciliteiten en internationale netwerken van toponderzoekers. Deze deelname is mede van groot belang voor het functioneren van ons nationale onderzoeksbestel.

Het budget is per saldo met € 7,2 miljoen verlaagd. De oorzaak van deze verlaging is o.a een gunstige wisselkoers van de Zwitserse Frank met betrekking tot de contributie aan CERN.

Ontvangsten

De ontvangsten betreffen met name terugvorderingen bij instellingen en andere subsidieontvangers als gevolg van eindafrekeningen op in eerdere jaren toegekende subsidies.

Art.nr. 25 Emancipatie

A. Algemene doelstelling

Het realiseren van gendergelijkheid en gelijkheid wat betreft seksuele oriëntatie, genderidentiteit en geslachtskenmerken in de Nederlandse samenleving. Dit dient te geschieden op in ieder geval de terreinen: onderwijs, veiligheid, gezondheid, arbeidsmarkt, media, politiek, recht en leefvormen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De rol van de Minister is primair het wegnemen van belemmeringen voor gender- en LHBTI-gelijkheid (lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen, transgender personen en mensen met een intersekse conditie) en het bevorderen dat relevante wet- en regelgeving waar nodig wordt aangepast. Daarnaast heeft de Minister, vaak samen met de maatschappelijke instellingen, een rol in het agenderen, coördineren, aanjagen en in het ontsluiten van kennis en expertise.

Financieren:

De Minister biedt financiële ondersteuning aan maatschappelijke instellingen voor gender- en LHBTI-gelijkheid en voor het monitoren van ontwikkelingen in de samenleving.

Stimuleren:

Het instrument dat de Minister ter beschikking heeft, is wet- en regelgeving, zoals de Subsidieregeling gender- en LHBTI-gelijkheid 2017–2022. Deze regeling voorziet in het verstrekken van instellingssubsidies aan instellingen voor gender- en LHBTI-gelijkheid en projectsubsidies aan het maatschappelijk middenveld.

Regisseren:

Gemeenten ontvangen via decentralisatie-uitkeringen een bijdrage voor de uitvoering van de samenwerkingsafspraken over versterking en uitvoering van het lokale beleid op het gebied van gendergelijkheid en LHBTI-gelijkheid. Samen met gemeenten is in een intentieverklaring vastgelegd wat de aandachtspunten van het LHBTI-beleid zijn. Verder vult de Minister de regisserende rol in door halfjaarlijkse bestuursgesprekken met instellingen voor gender- en LHBTI gelijkheid.

Daarnaast draagt de Minister bij aan internationale samenwerking met organisaties als Europese Unie, de Raad van Europa en de Verenigde Naties.

Indicatoren/kengetallen

Indicatoren op dit beleidsterrein zijn opgenomen op OCW in cijfers.

Doelstelling/indicator			Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Bron
8	Het bevorderen van emancipatie 1
	•	Sociale acceptatie homoseksualiteit onder de bevolking	90% (2010)	93% (2016)	94% (2018)	≥90%	LHBT monitor (SCP)

C. Beleidsconclusies

De beleidsdoorlichting emancipatiebeleid is in november 2018 met een beleidsreactie en de beoordeling van een extern deskundige (Universiteit Utrecht) aangeboden aan de Tweede Kamer (Kamerstuk 31 511, nr 31). Veel van de aanbevelingen uit de beleidsdoorlichting zijn al meegenomen in het huidige beleid. Voor het thema sociale veiligheid van vrouwen is het beleid aangepast. In 2018 is met twaalf gemeenten een pilot gestart voor samenwerking op lokaal beleid voor veiligheid in de publieke ruimte («veilige steden»). Het Programma Economische Zelfstandigheid is niet gecontinueerd. Uit de beleidsdoorlichting bleek, dat hiermee niet voldoende bereik werd gerealiseerd. In overleg met de Staatssecretaris van SZW wordt bezien hoe de economische zelfstandigheid en financiële onafhankelijkheid van vrouwen op een andere wijze gestimuleerd kan worden.

In het onderwijsveld zijn initiatieven van start gegaan voor meer genderdiversiteit en gelijke behandeling.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 25.1 Budgettaire gevolgen van beleid art. 25 Emancipatie (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			15.444	7.145	13.475	45.373	6.003	5.831	172
Uitgaven			13.124	12.968	11.614	12.363	12.929	15.444	– 2.515
Bekostiging			4.148	4.148	4.198	6.199	8.500	8.000	500
	Kennisinfrastructuur		4.148	4.148	4.198	6.199	8.500	8.000	500
	–	Vrouwenemancipatie	2.948	2.948	2.948	2.949			0
	–	LHBT	1.200	1.200	1.250	1.250			0
	–	Gender- en LHBTI-gelijkheid				2.000	8.500	8.000	500
Subsidies			7.370	6.814	5.985	4.963	3.613	3.614	– 1
	Subsidieregeling emancipatie		2.590	291	0	0	0	0	0
	–	Vrouwenemancipatie	2.590	267					0
	–	LHBT		24					0
	Subsidieregeling emancipatie 2011		4.780	6.523	5.985	4.266	1.844	1.623	221
	–	Vrouwenemancipatie	2.568	3.687	3.846	2.557	1.100	678	422
	–	LHBT	2.212	2.836	2.139	1.709	744	945	– 201
	Subsidieregeling Gender- en LHBTI- gelijkheid 2017–2022					697	1.769	1.991	– 222
Opdrachten			1.455	1.730	1.096	1.024	783	668	115
	–	Vrouwenemancipatie	852	1.297	625	913			0
	–	LHBT	603	433	471	111			0
	–	Gender- en LHBTI-gelijkheid					783	668	115
Bijdrage aan agentschappen			151	151	145	137	3	132	– 129
	–	DUO	151	151	145	137	3	132	– 129
Bijdrage aan medeoverheden			0	0	0	0	0	3.000	– 3.000
	Gemeentefonds BZK		0	0	0	0	0	3.000	– 3.000
	–	Vrouwenemancipatie							0
	–	LHBT							0
	–	Gender- en LHBTI-gelijkheid						3.000	– 3.000
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties			0	125	190	40	30	30	0
	–	LHBT		125	190	40	30	30	0
Ontvangsten			89	58	284	54	53	0	53

E. Toelichting op de financiële instrumenten

Bekostiging

Subsidies

Voor het uitvoeren van de voornemens uit de emancipatienota 2018–2021 zijn subsidies verleend voor activiteiten die passen bij het beoogde emancipatiebeleid. De instrumenten die zijn ingezet voor het uitvoeren van het emancipatiebeleid 2018–2021 zijn de «Subsidieregeling emancipatie 2011» en de «Subsidieregeling gender- en LHBTI- gelijkheid emancipatie 2017–2022».

Opdrachten

De middelen voor opdrachten zijn besteed aan onderzoeken en symposia. De realisatie op dit instrument is € 0,1 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot.

Bijdrage aan agentschappen

Het betreft het aandeel uitbetaalde Loon- en prijsbijstelling 2018 aan DUO. Tevens zijn de uitvoeringskosten van de subsidieregelingen door DUS-I € 0,1 miljoen uit dit instrument betaald.

Bijdrage aan medeoverheden

Voor actieve gemeenten op het gebied van gender- en LHBTI- emancipatiebeleid wordt via een decentralisatie-uitkering budget overgeheveld naar het Gemeentefonds. De verantwoordelijkheid voor deze middelen is belegd bij de gemeenten zelf. Een bedrag van € 0,9 miljoen is overgemaakt naar het Gemeentefonds voor 25 gemeenten om het programma economische zelfstandigheid van vrouwen uit te voeren door het te stimuleren om stappen te zetten richting de arbeidsmarkt. Een bedrag van € 0,9 miljoen is overgemaakt naar het Gemeentefonds voor 36 gemeenten en de 4 grote steden met als de doel de «veiligheid, weerbaarheid en sociale acceptatie» van LHBTI verder te bevorderen. Om gemeenten te stimuleren om de sociale veiligheid van vrouwen in de publieke ruimte te vergroten is € 0,3 miljoen overgemaakt voor de 4 grote steden en 7 gemeenten. Een bedrag van € 0,1 miljoen is voor bovenstaande projecten overgemaakt naar het BTW compensatiefonds van het Ministerie van Financiën. Een aantal gemeenten heeft geen beroep gedaan op aanvraag voor een bijdrage uit het gemeentefonds. Hierdoor is de realisatie € 0,6 miljoen lager dan begroot. Het budget op het instrument «Bijdrage aan mede-overheden» is verlaagd met een bedrag van € 0,2 miljoen ten gunste van het instrument «Bekostiging».

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Bijdrage aan het Europese project «Rights, Equality and Citizenship Programme» van Transgender Europe (TGEU). Binnen dit project is succesvol gewerkt aan capaciteitsversterking van lokale transorganisaties in Europa en is bijgedragen aan een effectieve belangenbehartiging richting internationale organisaties.

5. NIET-BELEIDSARTIKELEN

Art.nr. 91. Nominaal en onvoorzien

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 91.1 Nominaal en onvoorzien: opbouw verplichtingen, uitgaven en ontvangsten van de vastgestelde begroting t, realisatie en het verschil (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			0	0	0	0	0	269.682	– 269.682
Totale uitgaven			0	0	0	0	0	269.682	– 269.682
•	Loonbijstelling		0	0	0	0	0	0	0
	–	waarvan programma	0	0	0	0	0	0	0
	–	waarvan apparaat	0	0	0	0	0	0	0
•	Prijsbijstelling		0	0	0	0	0	0	0
	–	waarvan programma	0	0	0	0	0	0	0
	–	waarvan apparaat	0	0	0	0	0	0	0
•	Onvoorzien		0	0	0	0	0	269.682	– 269.682
Ontvangsten			0	0	0	0	0	0	0

E. Toelichting op de instrumenten

Het doel van dit artikel is het tijdelijk boeken van sector overstijgende middelen of taakstellingen. Zodra een exacte verdeling over de betrokken begrotingsartikelen bekend is, worden de middelen of taakstellingen naar de desbetreffende artikelen overgeboekt. Op dit artikel worden dus geen feitelijke uitgaven verantwoord. Dat is ook de reden dat de realisatie in bovenstaande tabel volledig op nul eindigt. Hieronder worden de artikelonderdelen nader toegelicht. Daarmee wordt inzicht gegeven in de mutaties die via dit artikel gelopen zijn.

Loon- en prijsbijstelling

Het budget voor 2018 is per saldo ongewijzigd. De toegevoegde loon- en prijsbijstelling tranche 2018 en de compensatie voor de ABP-pensioenpremiestijging zijn direct structureel verdeeld over de artikelen.

Onvoorzien

Het budget voor de post Nader te verdelen is bij de Tweede suppletoire begroting per saldo met € 269,7 miljoen verlaagd: na het afsluiten van de nieuwe cao primair onderwijs is € 270,0 miljoen overgeboekt naar art.nr. 1 (primair onderwijs).

Art.nr. 95. Apparaat Kerndepartement

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel A. Apparaatsuitgaven kerndepartement Budgettaire gevolgen (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Verplichtingen			256.178	249.788	243.981	234.043	250.379	252.663	– 2.284
Uitgaven			256.178	249.788	243.565	234.542	250.379	252.663	– 2.284
Personele uitgaven			176.907	179.076	184.613	189.432	185.942	194.907	– 8.965
	–	waarvan eigen personeel	164.778	170.675	174.681	180.150	177.316	185.699	– 8.383
	–	waarvan inhuur externen	8.612	4.809	5.880	4.884	5.190	5.463	– 273
	–	waarvan overige personele uitgaven	3.517	3.592	4.052	4.398	3.436	3.745	– 309
Materiële uitgaven			79.271	69.562	57.844	43.979	63.217	57.756	5.461
	–	waarvan ICT	30.133	27.032	21.721	17.833	23.442	20.435	3.007
	–	waarvan bijdrage aan SSO's	31.330	31.021	19.982	14.687	15.121	18.952	– 3.831
	–	waarvan overige materiële uitgaven	17.808	11.509	16.141	11.459	24.654	18.369	6.285
Begrotingsreserve schatkistbankieren			0	1.150	1.108	1.131	1.220	0	1.220
Ontvangsten			10.194	2.973	1.467	3.000	2.428	567	1.861

Het Ministerie van OCW heeft de apparaatskosten technisch verdeeld naar instrumenten (Personeel en Materieel) op basis van de realisatiecijfers van voorgaande jaren. Het Ministerie van OCW stuurt op het totaal toegewezen budget aan de organisatieonderdelen en niet per instrument.

Uitgaven

De uitgaven voor de Apparaatskosten OCW zijn in 2018 € 2,3 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Dit is het saldo van een groot aantal mutaties die grotendeels in de suppletoire wetten zijn toegelicht:

• • Zo is voor de loon- en prijsbijstelling budget toegevoegd.

• • Daarnaast is een aantal grote projecten vertraagd, zoals de vervanging van de ICT werkplek, de verhuizing van de Inspectie van het Onderwijs en de nieuwe scholingsregeling, waardoor er budget is doorgeschoven naar 2019.

• • Tenslotte staat het Ministerie van OCW garant voor onderwijsinstellingen die bij de Staat lenen (schatkistbankieren). Voor het risico dat het Ministerie van OCW hierdoor loopt, wordt een vergoeding (risicopremie) ontvangen. De risicopremie voor 2017 is ontvangen in 2018 en deze bedraagt € 1,2 miljoen. Deze premie wordt (via een desaldering) toegevoegd aan de begrotingsreserve schatkistbankieren.

Ontvangsten

De realisatie van de ontvangsten is in 2018 uiteindelijk € 1,9 miljoen hoger dan geraamd. Dit is onder andere het saldo van hogere ontvangsten dan geraamd omdat:

• • OCW garant staat voor onderwijsinstellingen die bij de Staat lenen (schatkistbankieren). Voor het risico dat OCW hierdoor loopt, ontvangt OCW een vergoeding (risicopremie). De risicopremie voor 2017 is ontvangen in 2018 en bedraagt € 1,2 miljoen.

• • Een aantal vorderingen uit 2017 van ruim € 0,6 miljoen pas in 2018 is ontvangen.

Tabel B. Totaaloverzicht apparaatsuitgaven/kosten inclusief agentschappen en Zelfstandige Bestuursorganen/Rechtspersonen met een Wettelijke Taak (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2014	2015	2016	2017	2018	2018	2018
Totaal apparaatsuitgaven Ministerie	256,2	249,7	243,6	234,5	250,4	252,7	– 2,3
Kerndepartement	132,5	136,7	135,9	131,8	143,1	152,1	– 9,0
Rijksdienst Cultureel Erfgoed	47,8	38,0	34,6	32,9	34,9	32,4	2,5
Inspectie van het Onderwijs	67,3	66,8	64,0	61,5	64,6	61,4	3,2
Erfgoedinspectie	2,4	2,3	2,3	2,4	2,3	2,2	0,1
Onderwijsraad	2,4	2,2	2,9	2,3	2,2	2,2	0,0
Raad voor Cultuur	2,4	2,3	2,5	2,5	2,0	1,9	0,1
Adviesraad voor Wetenschaps- en Technologiebeleid	1,4	1,4	1,4	1,1	1,3	0,5	0,8
Totaal apparaatskosten agentschappen	307,2	336,6	356,4	351,4	365,6	307,3	58,3
Dienst Uitvoering Onderwijs	278,9	303,4	313,3	314,1	326,8	270,6	56,2
Nationaal Archief	28,3	33,2	43,1	37,3	38,8	36,7	2,1
Totaal apparaatskosten ZBO’s en RWT's	112,1	111,5	129,5	153,9		158,0
Stichting Fonds voor de Podiumkunsten	4,6	4,4	4,4	6,1		6,3
Stichting Fonds voor Cultuurparticipatie	2,2	1,9	1,9	2,6		3,1
Stichting Mondriaanfonds	2,0	2,2	2,2	2,9		3,7
Stichting Nederlands Filmfonds	3,0	3,1	2,6	3,9		3,5
Stichting Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie	1,4	1,6	1,1	1,9		1,8
Stichting Nederlands Letterenfonds	2,0	2,0	1,1	2,7		2,6
Bureau Architectenregister				0,9		0,0
Stichting Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Mediaproducties (Mediafonds)	1,6	1,6	1,7	nvt		0,0
Commissariaat voor de Media (CvdM)	4,7	3,8	5,3	7,4		4,8
Nederlandse Publieke Omroep (NPO)	2,3	2,6	2,6	1,5		2,0
Stichting Regionale Publieke Omroep (RPO)		0,0	0,0	1,5		0,7
Nederlands Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO)	3,8	4,0	3,8	3,6		3,5
Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW)	15,0	15,0	13,5	14,1		14,5
Koninklijke Bibliotheek (KB)	15,3	15,3	26,5	36,7		41,0
Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)	32,3	32,3	41,6	47,4		53,2
Stichting Participatiefonds	2,6	2,5	2,3	2,1	2,0	2,0	0,0
Stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB)	15,3	15,3	15,3	15,3		12,1
Stichting Vervangingsfonds	3,4	3,2	3,0	2,8	2,7	2,7	0,0
Stimuleringsfonds voor de Journalistiek	0,6	0,7	0,6	0,5		0,5

In onderstaande tabel staat de verdeling van de taakstelling op de Apparaatsuitgaven/-kosten uit het vorige Regeerakkoord (Rutte II) weergegeven. Deze taakstelling is verdeeld over kerndepartement, agentschappen en ZBO’s.

Tabel D. Extracomptabele tabel invulling taakstelling (bedragen x € 1 miljoen)

	2016	2017	2018	Structureel
Departementale taakstelling (totaal)	24,0	54,0	67,0	67,0
Kerndepartement	6,9	20,0	26,5	26,5
Agentschappen
DUO	12,1	23,5	27,9	27,9
NA	0,8	1,0	1,0	1,0
Totaal Agentschappen	12,9	24,5	28,9	28,9
ZBO’s
Cultuurfondsen	0,5	1,1	1,4	1,4
Commissariaat voor de Media	0,2	0,5	0,6	0,6
Nederlandse Publieke Omroep	0,1	0,3	0,4	0,4
Nederlands Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO)	0,2	0,4	0,5	0,5
Kon.Ned.Academie van Wetenschappen (KNAW)	0,7	1,6	2,0	2,0
Kon.Bibliotheek (KB)	0,6	1,3	1,6	1,6
Ned.organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)	1,5	3,5	4,3	4,3
Participatiefonds	0,1	0,3	0,4	0,4
Vervangingsfonds	0,2	0,4	0,5	0,5
Stimuleringsfonds voor de Pers	0,0	0,1	0,1	0,1
Totaal ZBO's	4,2	9,5	11,8	11,8

6. BEDRIJFSVOERINGSPARAGRAAF

Inleiding

De bedrijfsvoering, inclusief het financieel beheer binnen het Ministerie van OCW, is op orde. De financiële overzichten geven een getrouw beeld van de uitkomsten van de begrotingsuitvoering. Wat betreft de financiële rechtmatigheid en getrouwheid zijn zowel de fouten als de onzekerheden gedurende het jaar 2018 binnen de gestelde rapporteringstoleranties gebleven, met uitzondering van artikel 8. De overschrijding is hieronder toegelicht in paragraaf 1, onder Rechtmatigheid.

Paragraaf 1 – Rechtmatigheid, totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie, financieel en materieelbeheer en overige aspecten bedrijfsvoering

• Rechtmatigheid

De verantwoording in het departementale jaarverslag (DJV) is in overeenstemming met de begrotingswetten, de Europese regelgeving, Nederlandse wetten, algemene maatregelen van bestuur en in ministeriële regelingen opgenomen bepalingen. Voor de bepaling van fouten en onzekerheden is de rijksbrede normering toegepast.

Rapporteren over onrechtmatigheden is verplicht als deze meer bedragen dan de betreffende tolerantiegrens. Bij het begrotingsartikel 8, Internationaal Beleid, bedraagt de tolerantiegrens voor fouten en onzekerheden € 1,3 miljoen. Bij dit artikel is in 2018 sprake geweest van een fout en een onzekerheid in de rechtmatigheid van de aangegane verplichtingen ter grootte van € 6,4 miljoen. Dit betreft 48,5% van het artikel. Deels is dit veroorzaakt doordat OCW onvoldoende waarborgen heeft getroffen om vooraf risico’s op staatssteun (onzekerheid € 2,8 miljoen) in de subsidiebeschikking aan Nuffic voor 2019 te ondervangen. Om dergelijke onzekerheden in het vervolg te voorkomen heeft OCW het subsidieproces als geheel aangepast en wordt vanaf 2019 bij alle verstrekte subsidies boven € 125.000 een voorafgaande staatssteunanalyse expliciet uitgevoerd. Daarnaast zijn bij dit artikel in 2018 al enkele verplichtingen (fout € 3,6 miljoen) voor 2019 aangegaan die niet in de 2^e suppletoire begroting waren vermeld.

(1) Rapporterings-tolerantie	(2) Verantwoord bedrag in € (omvangsbasis)	(3) Rapporterings-tolerantie voor fouten en onzekerheden in €	(4) Bedrag aan fouten in €	(5) Bedrag aan onzekerheden in €	(6) Bedrag aan fouten en onzekerheden in €	(7) Percentage aan fouten en onzekerheden t.o.v. verantwoord bedrag = (6)/(2)*100%
Artikel 8 Internationaal beleid Verplichtingen	€ 13,2 mln.	€ 1,3 mln.	€ 3,6 mln.	€ 2,8 mln.	€ 6,4 mln.	48,5%

• Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie

Er zijn geen bijzonderheden te melden.

• Financieel en materieel beheer

De Algemene Rekenkamer (AR) constateerde in het verantwoordingsonderzoek over 2017 drie onvolkomenheden, te weten bij het Inkoop Uitvoeringscentrum Noord, Informatiebeveiliging DUO en voorschottenbeheer OCW. De status is als volgt:

–  Inkoop Uitvoeringscentrum Noord

De AR constateerde over 2016 al een onvolkomenheid op het gebied van inkoopbeheer. Ondanks verbeteringen kon in 2017 nog niet vastgesteld worden dat er bij het Inkoop Uitvoeringscentrum Noord (IUC-Noord) gewerkt wordt volgens de nieuwe procedures en dat de risico’s in het inkoopproces voldoende worden beperkt middels beheersmaatregelen. Ook ontbraken over 2017 nog een goed contractenregister, een adequate aanbestedingskalender en een uniform inkoopdossier.

Het IUC-Noord heeft in 2018 diverse verbeteringen gerealiseerd. De processen van het IUC-Noord zijn in 2018 gestandaardiseerd. De Auditdienst Rijk (ADR) heeft in 2018 een audit gedaan op bestaan en werking van de beheersmaatregelen in de nieuwe werkprocessen. Verder heeft IUC-Noord alle inkoopdossiers op volledigheid gecontroleerd en waar nodig aangevuld. In 2019 blijft het IUC-Noord zich inspannen om het aantal opmerkingen per dossier nog verder terug te brengen.

Het contractenregister is ingericht voor (vrijwel) alle via het IUC-Noord afgesloten contracten. Sommige afnemers gebruiken het register nu ook voor hun lokale contracten (verdere inrichting daarvan loopt). Bovendien is de aanbestedingskalender ingericht en in werking genomen. Het inkoopdossier is in opzet geüniformeerd.

Positionering IUC-Noord

Het IUC-Noord levert diensten aan diverse overheidsorganen, waaronder DUO. Het IUC-Noord is in 2019 onder aansturing van DUO gebracht. In 2018 is in opdracht van de Secretaris-Generaal (SG) een rapport uitgebracht waarin meerdere mogelijkheden voor de positionering van het IUC-Noord zijn verkend en uitgewerkt. Naar aanleiding van gesprekken met afnemers, medewerkers, bestuurders en andere stakeholders is door de SG in december 2018 besloten om het IUC-Noord binnen DUO te positioneren. Belangrijk argument is dat het opdelen en daarmee regionaliseren van het IUC-Noord leidt tot versplintering van het totale inkoopveld van OCW.

De onafhankelijkheid van het IUC-Noord bij de nieuwe positionering binnen één van haar afnemers wordt geborgd door de inrichting van een strategisch koersbepalend overleg waarin de directeuren van de opdrachtgevende Rijksorganisaties zitting nemen.

De Coördinerend directeur Inkoop (CDI) zal in 2019, zoals in het CPO-CDI stelsel is vastgelegd, er op toe zien dat de sturing op inkoop op een zodanige wijze is ingericht dat hiermee wordt voldaan aan rijksbrede en departementale kaders voor inkoop.

–  Informatiebeveiliging DUO

De Algemene Rekenkamer (AR) heeft over 2017 geconstateerd dat de onvolkomenheid op het gebied van Informatiebeveiliging bij DUO nog niet voldoende was verbeterd. Dit betrof met name het autorisatiebeheer en risico’s daarbij.

Er is in 2018 een compliance programma ingericht dat DUO in staat stelt verder in control te geraken, te blijven en te voldoen aan de geldende rijksbrede normenkaders.

Het meerjarige project Autorisatiebeheer is een onderdeel van het compliance programma. Vanuit het project is gewerkt aan de inrichting van gecentraliseerd en geautomatiseerd autorisatiebeheer, gebaseerd op het toekennen van autorisaties op basis van rollen. Vanwege de complexiteit, beschikbaarheid van specialistische kennis en aanbestedingsissues is het project ten opzichte van het projectplan met in ieder geval een half jaar vertraagd. In 2019 wordt verder gewerkt aan het project Autorisatiebeheer.

Om risico’s met betrekking tot ongeautoriseerde toegang te beperken worden uitgegeven autorisaties jaarlijks geëvalueerd. De jaarlijkse evaluatie van uitgegeven autorisaties is vanwege de vertraging en aanpassing van het project Autorisatiebeheer in 2018 conform het bestaande beleid in beperkte mate uitgevoerd. Additioneel is een Security Operations Center ingericht, dat zich actief richt op het continu monitoren van de beveiligingsstatus van DUO.

–  Voorschottenbeheer OCW

De Algemene Rekenkamer en de Auditdienst Rijk constateerden beide over 2017 dat er bij OCW onvoldoende waarborgen voor ordelijk voorschottenbeheer aanwezig waren. Er bestond onduidelijkheid over de taken en verantwoordelijkheden in het proces van verstrekken en afwikkelen van voorschotten. Ook het sturen op het beheer van de voorschotten, onder meer met cijfer- en ouderdomsanalyses, was gebrekkig. In 2018 zijn de aanbevelingen ter hand genomen. Zo is binnen het ministerie de informatievoorziening over de voorschotten verbeterd. Op basis daarvan zijn analyses uitgevoerd en zo nodig correcties in de openstaande voorschottenstand aangebracht. Tot slot zijn de taken en verantwoordelijkheden in het voorschottenbeheer verhelderd. In 2019 worden nog verbeteringen doorgevoerd om het voorschottenbeheer structureel op orde te krijgen.

• Overige aspecten van de bedrijfsvoering

Na de 2^e suppletoire begrotingswet in 2018 hebben nog enkele (beleidsmatige en technische) mutaties plaatsgevonden. Deze zijn toegelicht in de Slotwet 2018.

Paragraaf 2 – Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen

• Beleid ten aanzien van misbruik en oneigenlijk gebruik

Externe risico’s op misbruik en oneigenlijk gebruik

Het Ministerie van OCW heeft als uitgangspunt regelgeving tot stand te brengen die zo min mogelijk gevoelig is voor fraude, misbruik of oneigenlijk gebruik. Jaarlijks worden de risico’s op misbruik en oneigenlijk gebruik geïnventariseerd. Waar nodig wordt het voorlichtings-, controle-, sanctie- of evaluatiebeleid aangescherpt, daarbij de wenselijkheid en doelmatigheid van deze middelen in ogenschouw nemend.

Risico’s bij het niet toepassen van beheersmaatregelen bij de lerarenbeurs

Restrisico’s op misbruik en oneigenlijk gebruik

In sommige gevallen zijn de getroffen beheersmaatregelen niet voldoende om misbruik en oneigenlijk gebruik geheel uit te sluiten, bijvoorbeeld wanneer de kosten van controles hoger zijn dan de baten of de wettelijke mogelijkheden begrensd zijn. Er is dan sprake van restrisico of «restant M&O». Dit is de gevoeligheid voor misbruik en oneigenlijk gebruik die (bewust) overblijft nadat alle adequate maatregelen ten aanzien van voorlichting, controle, sanctie en evaluatie zijn getroffen. Aan de volgende geldstromen met een restrisico groter dan € 1 miljoen kleven na inzet van deze instrumenten toch nog risico’s:

1. Gewichtenregeling Primair Onderwijs

Inmiddels is voor de toekenning van de bekostiging ter bestrijding van onderwijsachterstanden aan basisscholen een nieuwe verdeelsystematiek ontwikkeld door het CBS, gebaseerd op een nieuwe indicator. Uitgangspunt van de nieuwe systematiek is te komen tot een verdeling van de middelen die beter aansluit bij de onderwijsachterstandenproblematiek op basisscholen dan de oude gewichtenregeling en de regeling vaststelling impulsgebieden. Daarnaast heeft de nieuwe systematiek tot doel om de foutgevoeligheid en de administratieve lasten van de tot nu toe geldende regelingen voor basisscholen op te heffen. De daarbij gebruikte indicator wordt door het CBS vastgesteld op basis van bij het CBS aanwezige registraties en niet langer op basis van door belanghebbenden (ouders) verstrekte opleidingsgegevens. Daarmee is er geen sprake van M&O-gevoeligheid.

De nieuwe indicator wordt vanaf 1 augustus 2019 toegepast. Wel is er een overgangsperiode van drie schooljaren (2019–2020 tot en met 2021–2022), waarbinnen het schoolgewicht op 1 oktober 2018 ook een rol speelt bij de vaststelling van het te ontvangen budget ter bestrijding van onderwijsachterstanden. In die periode is er dus nog sprake van een gedeeltelijke M&O-gevoeligheid.

Gedurende het hele jaar 2018 is alleen de oude gewichtenregeling (inclusief impulsregeling) van toepassing geweest. Net als in vorige jaren is het lastig in te schatten wat het restrisico is. Daarom wordt het totale bedrag aan gewichtenmiddelen van € 286 miljoen als restrisico aangemerkt.

2. Leerlingen met een niet-Nederlandse culturele achtergrond

3. Nederlands Onderwijs aan Anderstaligen

4. Studiefinanciering uitwonenden

Op grond van de Wet studiefinanciering 2000 (WSF 2000) en de Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten (WTOS) komt een deel van de studerenden in aanmerking voor een extra beurs wanneer ze uitwonend zijn. Dit geldt alleen voor de mbo-studenten en studenten hoger onderwijs die niet onder het studievoorschot vallen. De extra basisbeurs voor een uitwonende mbo student is € 2.243 per jaar. De totale uitgaven aan uitwonende beurzen bedroegen in 2018 € 275,3 miljoen (WSF 2000). De bijdrage die op grond van de WTOS (regeling VO18+) aan uitwonenden is verstrekt, bedroeg in 2018 € 5,7 miljoen.

Bij de vaststelling van de studiefinanciering wordt nu uitgegaan van het adres in de Basis Registratie Personen (BRP), maar niet alle studerenden wonen daadwerkelijk op het geregistreerde adres. Daarom worden fysieke controles op het opgegeven woonadres uitgevoerd, zodat het risico op misbruik van de uitwonendenbeurs wordt beperkt. Er zijn in 2018 ongeveer 1.500 controles uitgevoerd op basis van een risicoprofiel. In ongeveer 39% van de geselecteerde gevallen is vastgesteld (voor bezwaar en beroep) dat de studerende niet op het in de BRP geregistreerde adres woonachtig was. Studenten moeten de onterecht ontvangen studiefinanciering terugbetalen en krijgen een boete opgelegd.

Het bovenstaande betreft studerenden die in Nederland wonen. Bij studerenden in het buitenland wordt anders gecontroleerd. Er wordt gecontroleerd of de student aan de instelling in het buitenland is ingeschreven. Er wordt aangenomen dat hij in het buitenland woonachtig is. Omdat er geen adrescontrole plaatsvindt, is er voor studerenden in het buitenland een restrisico.

Als gevolg van de maatregelen van de afgelopen jaren om misbruik met de uitwonendenbeurs aan te pakken en als gevolg van het vervallen van het onderscheid tussen uit- en thuiswonenden in het studievoorschotstelsel, is dit misbruik substantieel afgenomen. Het restrisico wordt veroorzaakt door onjuiste inschrijvingen in het BRP en wordt niet aan OCW toegerekend. Er is dus sprake van een geïmporteerd risico. In 2017 is een a-selecte steekproef uitgevoerd onder mbo-studenten met een uitwonendenbeurs. Op basis van dit onderzoek wordt het restrisico in het mbo ingeschat op ongeveer € 4 miljoen. In totaal (mbo en ho) resteert in 2018 nog een restrisico van ongeveer € 5 miljoen, hetgeen ten opzichte van eind 2016 een daling betekent van ongeveer € 3 miljoen.

5. Aanvullende beurs

DUO vraagt de bewijsstukken op maar de juistheid en volledigheid van het opgegeven buitenlands inkomen is niet volledig met zekerheid vast te stellen door DUO noch door de Belastingdienst, met uitzondering van de voormalige Nederlandse Antillen ad € 6,5 miljoen, waar dit wel mogelijk is. Hierdoor is sprake van restrisico bij studenten met een aanvullende beurs met ouders in het buitenland van € 22,3 miljoen.

6. Terugbetalen studieschulden

Van oud-studenten met een studieschuld is niet altijd een adres bekend, met name wanneer zij in het buitenland verblijven. Bij betalingsachterstanden zijn zij dan niet bereikbaar voor inningsactiviteiten. Daarnaast kunnen oud-studenten dan niet worden geïnformeerd over de draagkrachtregeling en worden zij geconfronteerd met extra invorderingskosten. Aanpalend risico is dat in het buitenland het inkomen van de debiteur en van een eventuele partner (voor zover relevant) niet in alle gevallen juist en volledig kan worden geverifieerd en moet worden volstaan met de klantopgave (inclusief bewijsstukken). Gegevensuitwisseling met het buitenland komt immers in beperkte mate tot stand. Ultimo 2018 ontbrak nog van circa 2,4% van de debiteuren een betrouwbaar adres (afgerond 20.000 van de circa 835.000 debiteuren). Eind 2015 waren dit er nog circa 30.000 (was 4% van het totaal aantal debiteuren).

• Grote, lopende ICT-projecten

Het Ministerie van OCW kent in 2018 vijf ICT-projecten groter dan € 5 miljoen (waarvan er in de loop van 2018 twee zijn afgerond): Doorontwikkelen Basisregistratie Onderwijs (BRON), ICT werkplekdienstverlening OCW, Implementatie Wet Beroep Leraar (voorheen: Krachtig Leraarschap en Lerarenregister), Programma Vernieuwing Studiefinanciering (afgerond in 2018) en Programma Dienstverlening Instellingen (PDI) (afgerond in 2018). Jaarlijks rapporteert het Ministerie van OCW over deze projecten conform het daarvoor afgesproken rapportagemodel aan BZK. Van alle projecten wordt de stand van zaken openbaar gemaakt via het Rijks ICT-dashboard www.rijksictdashboard.nl. Het gaat om informatie over onder andere het doel van het project, de geraamde kosten, de doorlooptijd en de uitgebrachte kwaliteitstoetsen. Minimaal één keer per jaar wordt het dashboard geactualiseerd. Raadpleging van het dashboard maakt het mogelijk in één oogopslag het verloop van kosten en doorlooptijd te zien. Ook maakt een grafiek de ramingen en de feitelijk gemaakte kosten zichtbaar. Verder is aangegeven aan welk beleidsterrein het project bijdraagt.

Voor alle projecten geldt dat CIO- en privacyfunctionarissen van de betreffende organisatie(onderdelen) adviseren over de risico’s voor de privacy en uitvoering. Door de advisering door CIO- en privacyfunctionarissen, maar ook door de inzet van instrumenten als «Gateway», BIT-toetsen en de OCW risicorapportage worden dergelijke risico’s tijdig in kaart gebracht en zijn deze continu onder de aandacht. Daartoe worden in de projecten zelf ook waarborgen ingebracht om risico’s voor de uitvoering te onderkennen. De functionarissen gegevensbescherming van het Ministerie van OCW zien toe op navolging van de Algemene Verordening Gegevensbescherming. Bij nieuwe wetgeving en grote ICT projecten heeft het opstellen van Privacy Impact Assessments een plaats gekregen. OCW voldoet aan de Algemene Verordening Gegevensbescherming die op 25 mei 2018 formeel van toepassing is geworden. In 2019 zullen nog enkele verbeteringen plaatsvinden in het proces.

• Betaalgedrag

Tijdig betalen

Het streefcijfer voor tijdig betalen is 95 procent van alle facturen binnen 30 dagen na datum van ontvangst van de factuur. Het Ministerie van OCW voldoet al jarenlang aan de gestelde norm. Over 2018 is het percentage tijdig betalen bij het Ministerie van OCW uitgekomen op 96,6 procent.

E-factureren

Alle aanbestedende diensten in Europa zijn conform de EU-Richtlijn «Elektronische facturering bij overheidsopdrachten» uiterlijk per november 2018 verplicht om e-factureren te implementeren. Dit betekent dat deze diensten e-facturen van leveranciers moeten kunnen ontvangen en verwerken. De EU-richtlijn is in Nederland uitgewerkt in de Aanbestedingswet en het Aanbestedingsbesluit. Deze wijzigingen gaan in op 18 april 2019. Vooruitlopend op de EU Richtlijn, de Aanbestedingswet en het Aanbestedingsbesluit is op 16 juni 2016 door de Ministers van Economische Zaken en voor Wonen en Rijksdienst besloten en bekend gemaakt dat de rijksoverheid vanaf 1 januari 2017 bij nieuwe overeenkomsten voor de levering van producten, verrichting van diensten of voor de uitvoering van werken van leveranciers, een elektronische factuur eist. Dit ligt vast in het «Toepassingskader elektronisch factureren rijksoverheid». Tot nu toe werden leveranciers nog niet aangesproken op niet naleving van de plicht tot e-factureren. In 2018 zijn echter door de vijf bij het Financieel Diensten Centrum aangesloten departementen in projectvorm de nodige voorbereidingen getroffen om de naleving van de inkoopvoorwaarde e-factureren door leveranciers te stimuleren. De maatregelen starten in de loop van 2019.

• Audit Committee

In dit onderdeel wordt verslag gedaan van de activiteiten van het Audit Committee in het verslagjaar.

Volgens de Regeling Audit Committees van het Rijk adviseert het Audit Committee in elk geval over:

• • Het borgen van de kwaliteit van de bedrijfsvoering, inclusief de financiële vastlegging;

• • De regie op het auditbeleid;

• • Het risicomanagement en de uitkomsten daarvan.

De Secretaris-Generaal als voorzitter vormt samen met de leden van het MT-OCW en vier externe leden het Audit Committee. De directeur FEZ en de directeur Auditdienst Rijk nemen als adviseur ook deel aan de vergaderingen. Er is een open stoel voor de Algemene Rekenkamer en het secretariaat van het Audit Committee wordt door FEZ gevoerd.

Agendapunten van het afgelopen jaar waren:

• • Departementaal jaarverslag OCW;

• • Samenvattend auditrapport OCW van de Auditdienst Rijk;

• • Auditplan en -rapportage OCW van de Auditdienst Rijk;

• • Verantwoordingsonderzoek Algemene Rekenkamer;

• • Risicomanagement;

• • Reviewplan OCW van de Auditdienst Rijk;

• • Jaarwerkplan Inspectie van het Onderwijs, Onderwijsverslag en meerjarenplanning Inspectie van het Onderwijs.

In 2019 zal een evaluatie van het Audit Committee OCW plaatsvinden.

• Departementale checks and balances subsidieregelingen

Belangrijke gremia bij de totstandkoming van subsidieregelingen bij OCW zijn het Interdepartementaal Expertisecentrum subsidies (I-ECS) en het Expertisecentrum subsidies OCW (ECS OCW).

Het I-ECS is een periodiek overleg van de ministeries OCW en VWS over subsidieaangelegenheden waarin de disciplines juridische zaken, uitvoering en financiën en de Auditdienst Rijk (ADR) zijn vertegenwoordigd. In het I-ECS worden de harmonisatie van subsidieprocessen en algemene vraagstukken op het terrein van subsidies besproken. In het I-ECS is ook de Kaderregeling subsidies OCW, SZW en VWS opgesteld.

In het ECS OCW ondersteunen diverse disciplines de beleidsdirecties bij het maken van subsidieregelingen. Het ECS OCW heeft als doel de kwaliteit en de uitvoerbaarheid van subsidieregelingen te bevorderen. Een beschrijving van de stappen die gezet moeten worden bij het maken van een subsidieregeling staat in het OCW Draaiboek voor subsidieregelingen, waarbij ook rekening is gehouden met het Integraal Afwegings Kader. Bij de totstandkoming van een subsidieregeling voert de betrokken uitvoeringsorganisatie ook een uitvoeringstoets uit met een advies van de ADR.

OCW heeft als uitgangspunt regelgeving tot stand te brengen die zo min mogelijk gevoelig is voor fraude, misbruik of oneigenlijk gebruik. Jaarlijks worden voor alle geldstromen (dus ook voor subsidies) de risico’s op misbruik en oneigenlijk gebruik geïnventariseerd. De gevoeligheid voor misbruik en oneigenlijk gebruik die (bewust) overblijft nadat alle adequate maatregelen ten aanzien van voorlichting, controle, sanctie en evaluatie zijn getroffen, is toegelicht in deze bedrijfsvoeringsparagraaf.

• Normenkader financieel beheer zbo’s en rwt’s

OCW past in haar toezichtsrelaties met de zelfstandige bestuursorganen en rechtspersonen met een wettelijke taak het normenkader waar mogelijk toe. In bijlage 1 «Toezichtsrelaties en zelfstandige bestuursorganen en rechtspersonen met een wettelijke taak» wordt ingegaan op eventuele uitzonderingen.

Paragraaf 3 – Belangrijke ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering

• Organisatieaanpassingen bij DUO

• Conversie naar nieuw Studiefinancieringssysteem DUO

De realisatie van een nieuw Studiefinancieringssysteem is in 2018 succesvol afgerond. Met het Programma Vernieuwing Studiefinanciering laat DUO zien dat het in staat was een ingewikkeld samenstel van verouderde systemen te vervangen door een nieuw systeem en een meer eigentijdse manier om klanten te bedienen.

• Financiering Kinderopvang DUO

In de loop van 2018 is, ondanks de (succesvolle) voorbereidende stappen die bij DUO waren gezet, het politieke besluit genomen om te stoppen met het wetstraject directe financiering Kinderopvang, waarbij DUO de uitvoering voor het Ministerie van SZW op zich zou nemen. Het hiermee verbonden programma bij DUO is daarna gestopt.

• Aanpassingen bedrijfsprocessen en departementsbrede analyse op sturingsrelaties

OCW heeft in 2018 een aantal van haar bedrijfsprocessen aangepast. Voor een belangrijk deel heeft dit te maken met het implementeren van wet- en regelgeving. Voorbeelden hiervan zijn de Algemene Verordening Gegevensbescherming en het invoeren van een ex-ante analyse op het verlenen van staatssteun. Deze analyse wordt aan het betreffende subsidiedossier toegevoegd.

Naar aanleiding van het onderzoek «sturing richting Nuffic bij OCW» dat de Auditdienst Rijk heeft uitgevoerd, is door een projectteam nader gekeken naar de subsidie- en sturingsrelatie met Nuffic. Hieruit kwam naar voren dat in de subsidierelatie het risico op staatssteun aanwezig is. Dit komt mede omdat OCW taken die Nuffic structureel uitvoert niet goed wettelijk heeft geborgd. Op basis hiervan melden we hierboven in paragraaf 1 «Rechtmatigheid» een overschrijding van de artikeltolerantie op artikel 8. Doelstelling van OCW is om de sturingsrelatie tussen OCW en Nuffic opnieuw vorm te geven aan de hand van het door de ADR geschetste handelingsperspectief.

In navolging van deze nadere analyse is in 2018 binnen het bestuursdepartement een traject in gang gezet waarbij wordt gekeken of de sturingsrelatie die OCW met andere partijen heeft, effectief is en past binnen de interne en externe kaders. In voorkomend geval zal de sturingsrelatie en de bijhorende wijze van financiering worden bijgesteld. Ook wordt bekeken hoe invulling kan worden gegeven aan aanbevelingen uit het interdepartementaal beleidsonderzoek «Subsidies». Dit traject loopt ook in 2019 en stelt OCW beter in staat effectief te sturen op het realiseren van haar beleidsdoelstellingen.

• Awareness datalekken OCW en DUO

Ook in 2018 is binnen OCW en bij DUO, veel aandacht besteed aan het veilig omgaan met persoonsgegevens en het melden van datalekken. Bewustwording blijft belangrijk om te voorkomen dat er datalekken ontstaan maar ook om te zorgen dat ze volgens de voorschriften tijdig worden gemeld als ze zijn opgetreden.

Het aantal datalekken bij OCW (exclusief DUO) is 12 geweest. Hiervan zijn er 3 bij de Autoriteit Persoonsgegevens gemeld.

DUO heeft eveneens veel aandacht besteed aan het veilig omgaan met persoonsgegevens en het melden van datalekken. Deze aandacht heeft geleid tot meer bewustwording binnen de organisatie. Er is sprake van een stijging van het aantal meldingen bij het meldpunt datalekken van DUO. In 2018 zijn binnen DUO in totaal 73 incidenten gemeld die zijn gekwalificeerd als datalek. Tien hiervan hebben uiteindelijk, volgens de voorschriften vanuit de Algemene Verordening Gegevensbescherming, tot een melding bij de Autoriteit Persoonsgegevens geleid. DUO heeft ook 22 incidenten gemeld bij het meldpunt datalekken van andere departementen voor wie DUO regelingen uitvoert.

De opgetreden datalekken hebben niet geleid tot openbaar worden van gegevens op internet door hackers. Ook in 2019 zal OCW stappen zetten om noodzakelijke verbetering door te voeren.

• Fiscaliteit

Het Ministerie van OCW heeft gedurende 2018 haar fiscale processen nagelopen en voor mogelijke risico’s beheersmaatregelen opgesteld in de vorm van een plan van aanpak. Deze met de Belastingdienst afgestemde aanpak, heeft in 2018 geleid tot verdergaande samenwerking en de ondertekening van het convenant Horizontaal Toezicht met de Belastingdienst. Het doel van de samenwerking is het continu verbeteren van de interne processen met als doel een optimale fiscale beheersing bij het Ministerie van OCW.