Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN BUITENLANDSE ZAKEN (V)

A. ALGEMEEN

1. AANBIEDING EN DECHARGEVERLENING

AAN de voorzitters van de Eerste en de Tweede Kamer van de Staten-Generaal.

Hierbij bied ik het departementale jaarverslag van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (V) over het jaar 2018 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 63 en 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Buitenlandse Zaken decharge te verlenen over het in het jaar 2018 gevoerde financiële beheer.

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Buitenlandse Zaken, S.A. Blok

B. BELEIDSVERSLAG

3. BELEIDSPRIORITEITEN

Bij het verschijnen van de begroting 2018 was het kabinet Rutte II demissionair en vonden onderhandelingen plaats voor het vormen van een nieuwe coalitie. De op 19 september 2017 gepresenteerde begroting voor het jaar 2018, betrof daarom een beleidsarme begroting. Een kleine maand na het verschijnen van de begroting, op 10 oktober 2017, werd het Regeerakkoord «Vertrouwen in de toekomst» gepresenteerd van het kabinet Rutte III, waarin duidelijke ambities zijn neergelegd op het gebied van migratie, veiligheid, economische groeikansen en Europa. Dit is verder uitgewerkt in diverse beleidsnota’s en brieven, waaronder de Geïntegreerde Buitenland- en Veiligheidsstrategie 2018–2022, de beleidsnota Investeren in Perspectief van de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en de Integrale migratieagenda). Samen met onder meer de Defensienota en de Staat van de Europese Unie, vormden deze nota’s de basis voor het werk van het Ministerie van Buitenlandse Zaken in 2018. In dit jaarverslag wordt teruggeblikt op wat er van deze ambities is gerealiseerd. Anders dan gebruikelijk zal het jaarverslag geen letterlijke afspiegeling zijn van de begroting 2018, maar van de combinatie van de (suppletoire) begrotingen en de bovengenoemde beleidsnota’s.

Een wereld in verandering

Geopolitieke machtsverschuivingen bepaalden in 2018 het speelveld voor het werk van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. De macht en het initiatief verschoven deels naar landen die met een andere blik naar de wereld kijken. Rusland, maar ook landen als China en Iran namen een steeds assertievere houding aan. De multilaterale wereldorde zoals we die hebben opgebouwd sinds de Tweede Wereldoorlog is verder onder druk komen te staan. De VS trad uit een aantal internationale akkoorden en instituties. Universele waarden, zoals op het gebied van mensenrechten, zijn niet meer zo vanzelfsprekend als voorheen.

Dichter bij huis vormde de vormgeving van de Britse uittreding uit de Europese Unie (EU) ook in 2018 één van de belangrijkste uitdagingen voor de Europese samenwerking. Dat terwijl die Europese samenwerking zo belangrijk is om een antwoord te formuleren op de uitdagingen waar we als Nederland en Europa voor staan: migratie, cyberaanvallen, instabiliteit en onveiligheid. De onderhandelingen over een ordelijke uittreding en de toekomstige relatie van de EU met het Verenigd Koninkrijk heeft Nederland op EU-niveau steun gezocht voor de Nederlandse speerpunten.

Een aantal factoren bleef onveranderd. De politieke impasse in Libië duurde voort. Er was nauwelijks vooruitgang bij de implementatie van de zogenoemde Minsk-akkoorden, die moeten leiden tot een einde aan het conflict in het oosten van Oekraïne. Intussen bleef het ook aan de grenzen van het Koninkrijk, zowel in de EU als in de Caribische delen, instabiel. De crisis in buurland Venezuela duurt voort, net als de verschrikkelijke burgeroorlog in Jemen, de grootste humanitaire crisis in de wereld. Nederland zet zich al jaren in voor het vinden van een duurzame oplossing voor het voortslepende conflict in Jemen (zie box I).

Ontwikkelingen in het Israëlisch-Palestijns conflict waren evenmin gunstig. De partijen kwamen nog verder van elkaar af te staan. Het Amerikaanse besluit om de Amerikaanse ambassade te verhuizen naar Jeruzalem, gevolgd door het Amerikaanse besluit om hulp aan de Palestijnse Autoriteit nagenoeg geheel te stoppen, voedde twijfels bij de Palestijnse Autoriteit over de visie van deze Amerikaanse regering. De Palestijnse Autoriteit besloot daarom de VS niet langer als exclusieve bemiddelaar te accepteren. Dit onderstreept het belang van eensgezind EU-optreden. De Nederlandse diplomate Susanna Terstal, die in 2018 na een succesvolle Nederlandse lobby werd aangesteld als EU Speciaal Vertegenwoordiger, zal hieraan gaan werken.

Er zijn gelukkig ook positieve punten te benoemen. Zo is er, mede dankzij Nederlandse inzet, de afgelopen vier jaar veel voortgang geboekt in de strijd tegen ISIS (zie box II) en werden tijdens de internationale klimaattop in Katowice (Polen) afspraken gemaakt om de Verklaring van Parijs te implementeren, werd de irreguliere migratie vanuit Noord-Afrika naar Europa in 2018 verder teruggedrongen, vond in Armenië en Ethiopië een democratische transitie plaats en besloten Turkije en Nederland in juli 2018 na overleg op politiek niveau om de diplomatieke betrekkingen te normaliseren. Ook ons lidmaatschap van de VN-Veiligheidsraad was een succes. Verderop in het jaarverslag wordt nader ingegaan op deze en andere resultaten.

2018 Voor Nederland, wereldwijd – actieve diplomatie voor een veilige, welvarende, rechtvaardige en duurzame wereld

Het is tegen deze achtergrond, dat het Ministerie van Buitenlandse Zaken zich heeft ingezet voor een veilige, welvarende, rechtvaardige en duurzame wereld: Voor Nederland, wereldwijd.

Dat deden we door het bouwen van coalities met mondiale strategische spelers en door een kritische dialoog met landen waarmee we van mening verschillen. Juist in tijden van oplopende spanningen is een dialoog, zowel in bilateraal als multilateraal verband, noodzakelijk. Dit geldt bijvoorbeeld voor Rusland, waarmee de diplomatieke relatie als gevolg van verschillende gebeurtenissen onder druk is komen te staan. Ook toen Venezuela in januari 2018 eenzijdig de grens sloot met de Koninkrijksdelen Aruba, Curaçao en Bonaire, is gekozen voor een strategie van stille diplomatie en dialoog, met resultaat (zie box III).

We organiseren handelsmissies en we investeren in vrede, veiligheid en stabiliteit. Dat doen we bijvoorbeeld door middel van 3D-missies (3D staat voor Development, Diplomacy and Defence), zoals de missies in Afghanistan en Mali. Wij investeren in bilaterale betrekkingen met landen via onze posten en via ministeriële bezoeken, zodat er ook ruimte is om kritische vraagstukken aan de orde te stellen. Hierdoor konden we bijvoorbeeld op politiek niveau bij China het vraagstuk van de vervolging van de Oeigoeren aan de orde stellen, bij Algerije het vraagstuk van de protestantse kerken, bij Rusland het lot van de LGBTI in Tsjetjenië, bij Turkije de persvrijheid en bij Marokko het lot van de Rif-activisten. Een van de landen waar Nederland in 2018 de banden mee aanhaalde was Nigeria (zie box IV).

Het werk van het Ministerie van Buitenlandse Zaken richt zich niet alleen op grote en abstracte politieke belangen en kwesties. Ook in 2018 stond het Ministerie van Buitenlandse Zaken 24/7 klaar om waar nodig consulaire diensten te leveren voor Nederlanders wereldwijd. Denk daarbij ook aan de reisadviezen die met behulp van de Nederlandse ambassades worden opgesteld om Nederlandse reizigers te wijzen op risico’s van reizen in het buitenland. In 2018 werd door de Nederlandse ambassades en consulaten in totaal aan 2.908 Nederlanders in het buitenland consulaire bijstand verleend en werden er meer dan 700.000 visa en reisdocumenten verstrekt. De Nederlandse ambassade in Londen spande zich in om Nederlanders die in het Verenigd Koninkrijk wonen, voor te bereiden op de gevolgen van de Brexit.

Om onze belangen in de wereld nog beter te kunnen behartigen, investeerde het kabinet in 2018 in de buitenlandse dienst: daar zitten de mensen die de risico’s en de kansen in het buitenland voor het Koninkrijk signaleren. Mensen die dankzij hun netwerken weten wat er speelt en hoe Nederlandse belangen veiliggesteld kunnen worden. In het Regeerakkoord werd EUR 10 miljoen extra beschikbaar gesteld voor de uitbreiding en versterking van het Nederlandse netwerk van ambassades, consulaten en permanente vertegenwoordigingen bij internationale organisaties. Dit bedrag zal de komende jaren oplopen tot EUR 40 miljoen extra per jaar. Het uitgangspunt daarbij is dat de beschikbare extra middelen worden ingezet op die thema’s die alle Nederlanders ten goede komen. Zoals het bevorderen van een stabiele en duurzame economie, terugdringen van irreguliere migratie en het vergroten van de veiligheid – ook in cyberspace.

Daarnaast bleef het Ministerie van Buitenlandse Zaken zich onverminderd inspannen voor waarheidsvinding en gerechtigheid voor de slachtoffers van vlucht MH17 en hun nabestaanden. Op 25 mei 2018 maakten Nederland en Australië bekend Rusland aansprakelijk te stellen voor het neerhalen van MH17. De diplomatieke contacten met Rusland leidden in 2018 niet tot onderhandelingen hierover met Rusland. Op 28 augustus 2018 trad een bilateraal verdrag tussen Nederland en Oekraïne in werking dat voorziet in internationale juridische samenwerking ten aanzien van een strafrechtelijke vervolging van individuele verdachten van het neerhalen van vlucht MH17.

Buitenland is binnenland

Het Ministerie werkte in 2018 samen met andere departementen aan de aanpak van ongewenste buitenlandse inmenging. Een aantal dossiers waar specifieke aandacht naar uitging in 2018 betreft verschillende pogingen van heimelijke politieke beïnvloeding door Rusland, het onder dwang en intimidatie innen van diasporabelasting onder Eritreeërs in Nederland en het meest recente geval van Europese samenwerking om tot gerichte sancties te komen tegen Iran wegens ongewenste inmenging op Europees grondgebied. Er is tevens samen met andere departementen gewerkt aan de kabinetsinzet over het tegengaan van desinformatie in Europees en nationaal verband. De dialoog met de Golfstaten over ongewenste financiering is onverminderd voortgezet.

De EU moet gezamenlijk koers bepalen

Ten slotte is het ondanks Nederlandse inspanningen in 2018 niet gelukt op EU-niveau overeenstemming te bereiken over de herziening van het gemeenschappelijk Europees asielstelsel.

Grenzen en migratie

In maart 2018 is de integrale migratieagenda van het kabinet gepresenteerd. Nederland werkt, bilateraal en in Europees verband, via een geïntegreerde aanpak aan de verschillende pilaren van het migratiebeleid. De internationale activiteiten hebben zich gericht op het voorkomen van irreguliere migratie en de aanpak van mensenhandel en mensensmokkel, de versterking van opvang en bescherming in de regio, een solidair en solide Europees asielstelsel en verbeterde terugkeersamenwerking.

Nederland intensiveerde de migratiesamenwerking met landen in de Sahel. Op 23 februari nam Minister-President Rutte deel aan een Sahel Top in Brussel waar hij EUR 5 miljoen steun aankondigde voor een regionale troepenmacht. Nederland en Duitsland besloten bovendien tot een gezamenlijke financiële bijdrage aan mobiele grensteams in Niger. Nederland draagt tevens bij aan reddingsacties van migranten in de woestijn en de bescherming van hun rechten.

Mede door de internationale inspanningen in derde landen is de irreguliere aankomst van migranten in Europa in 2018 sterk gedaald ten opzichte van 2017. Het aantal illegale grensoverschrijdingen is het laagste in vijf jaar, en laat zelfs een daling zien van 92% ten opzichte van het piekjaar 2015. Dit is het resultaat van inspanningen van diverse partijen. Er zijn maatregelen getroffen in landen van herkomst, transit en bestemming. Zo is de aanpak van mensenhandel en mensensmokkel geïntensiveerd, is de opvang en bescherming in de regio verder verbeterd, heeft de EU-Turkije Verklaring de laatste jaren bijgedragen aan lagere aankomsten in Griekenland, zijn tienduizenden migranten vanuit de EU en transitlanden als Libië en Niger teruggekeerd naar hun landen van herkomst. Ook zijn stappen gezet om de situatie van migranten in bijvoorbeeld Libië en Niger te verbeteren. Hoewel het aantal verdrinkingen van migranten in de Middellandse Zee is afgenomen is het aantal van meer dan 2100 sterftes op weg naar Europa in 2018 nog steeds hoog en zorgwekkend.

Nederland heeft bilateraal en via de Europese Unie de Libische autoriteiten aangespoord verbetering te krijgen in de omstandigheden van migranten in Libië. Met resultaat. Er is een tiental detentiecentra gesloten. Ook is met internationale, waaronder Nederlandse, steun aan UNHCR in Tripoli het Gather and Departure Centre geopend waar migranten worden opgevangen en van waaruit zij naar hun landen van herkomst kunnen terugkeren of kunnen worden geëvacueerd naar Niger of gehervestigd naar andere landen. Desalniettemin blijft de situatie in de Libische detentiecentra ronduit zorgelijk. De afgelopen twee jaar zijn ca. 40.000 migranten vrijwillig teruggekeerd uit vooral Libië en Niger naar hun landen van herkomst. De voorgenomen Nederlandse diplomatieke «antenne» in Niger is inmiddels door de Minister van Buitenlandse Zaken geopend.

Met Nederlandse steun is gewerkt aan het verbeteren van de capaciteit van enkele Noord- en West-Afrikaanse landen in het opsporen, oprollen en vervolgen van netwerken van mensensmokkelaars en -handelaren. Dit heeft niet alleen geleid tot aanhoudingen en veroordelingen maar ook, voor het eerst en op Nederlands initiatief, tot het op de sanctielijst van de VN plaatsen van zes vooraanstaande leiders van mensenhandel- en mensensmokkelnetwerken (zie box V).

Instabiliteit en veiligheid: brede invulling veiligheidsinzet

Mondiaal veranderende machtsverhoudingen, waarbij de macht en het initiatief deels verschuiven naar landen die met een andere blik naar de wereld kijken, zorgen voor een instabielere en minder voorspelbare veiligheidsomgeving voor Nederland en de EU. De inzet van chemische wapens in Syrië, de aanslag in Salisbury op Sergej Skripal en zijn dochter en de verstoring van een cyberoperatie van de Russische militaire inlichtingendienst GRU, gericht tegen de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW), zijn daarvan klinkende voorbeelden.

Deze ontwikkelingen staan niet op zichzelf maar vormen een trend voor de langere termijn. Nederland moet zich hierop voorbereiden en zich weerbaarder maken, zowel eigenstandig als in Europees en bondgenootschappelijk kader. In 2018 is de Geïntegreerde Buitenland- en Veiligheidsstrategie (GBVS) gepresenteerd die de basis vormt voor de inspanningen van het kabinet in deze veiligheidscontext. Ook is het kabinet in 2018 een maatschappelijke discussie gestart over het gegeven dat de nieuwe veiligheidscontext een herijking vereist, waarbij Europa en het westen zichzelf beter equiperen om de internationale rechtsorde te kunnen beschermen met (militaire en economische) machtsmiddelen.

De veranderende veiligheidsdreiging, vergt ook hernieuwde focus op de collectieve verdedigingstaak van de NAVO. Tijdens de NAVO-top van juli 2018 sprak Nederland met bondgenoten af geloofwaardige nationale plannen op te stellen over verhoging van defensie-uitgaven richting de 2%. De schending door Rusland van het INF-verdrag vergroot het belang van het nucleaire beleid van de NAVO waarbij Nederland streeft naar een balans tussen nucleaire afschrikking en wapenbeheersing. De EU neemt meer eigen verantwoordelijkheid voor veiligheid en defensie, o.a. door samenwerking bij de ontwikkeling van schaarse defensiecapaciteiten. Nederland slaagde er helaas niet in om de VS gecommitteerd te houden aan het JCPOA, of Rusland te bewegen zich te houden aan de verplichtingen van het INF.

Rechtsorde onder druk

Syrië/Irak

Zetel VN-Veiligheidsraad: strategische kansen voor Nederland

Zie voor een vollediger terugkoppeling van het jaar in de VNVR de brief van de Minister van Buitenlandse Zaken aan de Tweede Kamer.

Cyber- en internetbeleid: Nederland in voorhoede

De weerbaarheid van Nederland tegen kwaadaardige cyberoperaties is vergroot door actieve deelname in internationaal gecoördineerd diplomatiek optreden tegen een cyberaanval op de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW). Nederland gaf in dat kader een impuls aan de eigen diplomatieke responscapaciteit en daarnaast aan de EU-responscapaciteit aan de hand van de verdere operationalisering van de door Nederland geïnitieerde EU cyber diplomacy toolbox . Dankzij Nederland zal de EU komen tot «cybersancties». Het trainingsprogramma dat Nederland met partnerlanden naar nieuwe landen uitrolde en de conferentie rond de Tallinn Manual 2.0 in Den Haag droegen sterk bij aan het creëren van groter draagvlak voor de toepassing van internationaal recht in het cyberdomein. Tevens namen Nederland, het Verenigd Koninkrijk en een kopgroep van like-minded EU-staten het voortouw voor het oprichten van een Europees cybersanctieregime, waarvan aanname door de Europese Raad tijdens het eerste kwartaal van 2019 wordt verwacht.

Multilateralisme en coalities

Zoals reeds opgemerkt, is het multilaterale stelsel in 2018 verder onder druk komen te staan. Toenemend protectionisme en de opkomst van staatsgeleide economieën, zoals China, die door middel van ondoorzichtige staatssubsidies het gelijke speelveld zowel in de EU als in derde markten ondermijnen, zetten het internationale vrijhandelssysteem onder druk. Rusland gebruikte in 2018 voor de twaalfde keer zijn veto in de VNVR over Syrie. De VS stapte uit een aantal internationale akkoorden en instituties. Omdat Nederland – als middelgroot land – groot belang heeft bij een op regels gebaseerde internationale wereldorde, heeft het zich samen met andere Europese landen, ingezet voor het verbeteren en versterken van het multilaterale stelsel. Minister-President Rutte pleitte daarbij tijdens de Algemene Vergadering van de VN in september 2018 voor een constructief multilateralisme waarbij landen samenwerken bij het gezamenlijk oplossen van de globale uitdagingen van deze tijd. Nederland heeft de hervormingsplannen van Secretaris-Generaal van de VN Guterres in zowel politieke, financiële als praktische zin gesteund. Nederland werd, na deelname aan de G20-top in Duitsland in 2017, ook door G20-voorzitter Argentinië uitgenodigd om deel te nemen aan de G20 en de G20-top in Buenos Aires op 1 december 2018. Deze G20-deelname is aangegrepen om, samen met andere Europese landen, het belang van effectieve multilaterale samenwerking te onderstrepen op mondiale kwesties als het realiseren van duurzame inclusieve economische groei, handel, klimaat en migratie.

Mondiale strategische spelers

In een wereld waarin onzekerheden en instabiliteit groeien, neemt het belang van de trans-Atlantische band toe. De trans-Atlantische samenwerking is cruciaal voor de vrede, vrijheid, veiligheid en welvaart aan beide zijden van de oceaan en de VS blijft een onmisbare partner. Nederland en de EU staan voor uitdagingen die we zonder internationale partners niet kunnen oplossen. Alleen in samenwerking met de VS kunnen we een antwoord vinden op internationale uitdagingen en ook in economisch opzicht zijn en blijven de VS en Europa belangrijke partners. Juist nu is het van belang de dialoog aan te gaan en te zoeken naar consensus. Bij meningsverschillen is er ruimte die te bespreken. Het bezoek van de Minister van Buitenlandse Zaken aan de Verenigde Staten in mei 2018, gevolgd door het bezoek van de Minister-President en de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking in juli 2018 moet in dat licht worden gezien.

Ook de rol van Rusland op het wereldtoneel kan niet worden onderschat. De relatie met Rusland is stevig onder druk komen te staan, zoals door het noodzakelijke besluit van Nederland en Australië van 25 mei 2018 om Rusland aansprakelijk te stellen voor het neerhalen van MH17 of de verstoring van de cyberoperatie van de Russische militaire inlichtingendienst tegen de «Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens» (OPCW) evenmin. De gebeurtenissen onderstrepen het belang het beleid van «druk en dialoog» met betrekking tot Rusland voort te zetten: juist in tijden van oplopende spanningen is een dialoog, zowel in bilateraal als multilateraal verband, noodzakelijk. Dit was een belangrijke reden voor Stef Blok om, vrij snel na zijn aantreden als Minister van Buitenlandse Zaken, op 12 en 13 april 2018 een bezoek te brengen aan Moskou. Daar sprak hij met zijn Russische ambtsgenoot Sergej Lavrov.

Ook China is, als regionale grootmacht en tweede economie in de wereld, in toenemende mate medebepalend voor de stabiliteit in belangrijke regio’s, zoals het Koreaans Schiereiland, de Zuid-Chinese Zee, en de Indische Oceaan. Met zijn Belt and Road Initiative reikt China’s geopolitieke én economische invloed van Centraal-Azië tot in het Caribisch gebied. Hoewel Nederland het op diverse fronten, zoals op het gebied van mensenrechten, duidelijk van mening verschilt met China, is de bilaterale band met China gegeven zijn gewicht op het wereldtoneel, belangrijk. Op verzoek van de Kamer is in 2018 een start gemaakt met een Chinastrategie, die over de volle breedte van de betrekkingen (politiek, economisch, militair, bilateraal en multilateraal) nieuwe kaders wil zetten voor de relatie met China. Ook is in 2018 geïnvesteerd in de bilaterale relatie met diverse bezoeken over en weer, zoals het werkbezoek aan China van Koning Willem-Alexander en Koningin Maxima, de grootste Nederlandse handelsmissies ooit aan China en Japan onder leiding van premier Rutte en het inkomende officiële bezoek van de Chinese premier aan Nederland. Daarbij blijft Nederland altijd aandacht vragen voor mensenrechten. Zo is de mensenrechtendialoog met China voortgezet.

Ook India is in toenemende mate een mondiale speler van belang aan het worden. Om in te spelen op de ruimte voor samenwerking met India vanuit gedeelde waarden zoals democratie en rechtsstaat, bezocht Minister-President Rutte in 2018 India met vier Ministers en een grote handelsmissie om handel en investering in bijvoorbeeld landbouw en watermanagement te vergroten. Daarnaast is ook aandacht besteed aan de samenwerking op het gebied van het bevorderen van een vrij en veilig internet.

Voorts is de samenwerking met onze oudste bondgenoot in Azie, Indonesië, alsmede met de andere landen in ASEAN (het verband van tien Zuidoost-Aziatische landen die gezamenlijk de grootste groeimarkt voor Nederlandse bedrijven vormen) verder versterkt. In 2018 bracht de president van Singapore een staatsbezoek aan Nederland. De Minister van Buitenlandse Zaken bezocht in juli Indonesië. De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking bezocht Vietnam, Maleisië en Myanmar. In september 2018 vond in Brussel de ASEM Top plaats. EU en ASEAN onderhandelen over verdieping van hun samenwerking via het aangaan van een strategische partnerschap.

Met gelijkgezinde landen als Japan, Zuid-Korea, Australië en Nieuw-Zeeland, heeft Nederland zich bilateraal als ook in EU-verband ingezet voor een mondiale ordening gebaseerd op effectief multilateralisme, een open wereldeconomie en respect voor mensenrechten en internationaal recht. Met Australië is in het kader van de strategische dialoog verder op deze thema’s gewerkt. Met Nieuw-Zeeland hebben strategische ontmoetingen plaatsgevonden, waaronder een gezamenlijk optreden van Minister-President Rutte en de Nieuw-Zeelandse Premier Ardern tijdens het AVVN «Bloomberg Global Business Forum Panel Event on Emerging Global Trade Relationships» .

Consulair blijft Buitenlandse Zaken moderniseren

Bijgaand overzicht laat zien welke consulaire diensten zijn geleverd door het Ministerie van Buitenlandse Zaken in 2018.

Internationaal cultuurbeleid

Gastland voor internationale organisaties

Nederland neemt een bijzondere positie in als gastland van vele internationale organisaties en internationale hoven en tribunalen. Als gastland heeft Nederland de verantwoordelijkheid van bijna 40 in Nederland gevestigde instellingen te ondersteunen opdat deze onafhankelijk, veilig en efficiënt kunnen functioneren. De gastlandstatus vergt voortdurend onderhoud en verdere ontwikkeling. Een gastlandnotitie met een rijksbreed gedragen visie en beleid is in juni 2018 door de ministerraad goedgekeurd. De aanbevelingen uit de IOB-evaluatie zijn daarin meegenomen, waarover de Tweede Kamer is geïnformeerd.

Departement en postennet

Realisatie Beleidsdoorlichtingen – Buitenlandse Zaken – Hoofdstuk V

Begrotingsartikel		2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	Geheel artikel1	Behandeling in Tweede Kamer2
1	Versterkte internationale rechtsorde en eerbiediging van mensenrechten								nee
1.1	Goed functionerende internationale instellingen met een breed draagvlak					√3				4; 31 271-16; 31 271-22/23
1.2	Bescherming en bevordering van mensenrechten				√					4; 31 271-16; 32 735-143/146
2	Veiligheid en stabiliteit								nee
2.1	Goede internationale samenwerking ter bevordering van de eigen en bondgenootschappelijke veiligheid	√								2; 28 676-176/169
2.2	Bestrijding en terugdringing van internationaal terrorisme en andere vormen van internationale criminaliteit4
2.3	Bevordering van ontwapening en wapenbeheersing, bestrijding van proliferatie van massavernietigingswapens en het voeren van een transparant en verantwoord wapenexportbeleid
2.4	Bevordering van veiligheid, stabiliteit en rechtsorde in internationaal verband					√ 3				zie 1.1
2.5	Bevordering van transitie in prioritaire gebieden	√								4; 31 271-7; 31 271-28
3	Europese samenwerking								nee
3.1	Een democratische, slagvaardige en transparante Europese Unie die haar burgers vrijheid, recht, veiligheid, welvaart en duurzame economische groei biedt			√5						2/5; 31 371-14; 32 721-14, EK 28/10/14 Com EUZA
3.2	Een effectief, efficiënt en coherent optreden van de Unie ten opzichte van derde landen en regio's, inclusief ontwikkelingslanden		√							4; 21 501-04-156/158; 31 271-28
3.3	Een hechtere Europese waardengemeenschap
3.4	Versterkte Nederlandse positie in de Unie van 28			√ 5						zie 3.1
4	Consulaire belangenbehartiging en het internationaal uitdragen van Nederlandse waarden en belangen								nee
4.1	Op basis van eigen verantwoordelijkheid consulaire dienstverlening bieden aan Nederlanders in het buitenland									4; 31 271-27
4.2	Samen met (keten) partners het personenverkeer reguleren									zie 4.1
4.3	Grotere buitenlandse bekendheid met de Nederlandse cultuur					√				2; 31 482-97/98
4.4	Het inzetten van publieksdiplomatie door het postennetwerk en BZ om het beeld van Nederland in het buitenland te versterken en op een positief realistische manier uit te dragen						√			31 271-25
4.5	Een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor internationale organisaties in Nederland							√ 6		1; 31 271-27 30 178-6

4. BELEIDSARTIKELEN

Artikel 1. Versterkte internationale rechtsorde en eerbiediging van mensenrechten

A: Algemene doelstelling

Het bevorderen van een goed functionerende internationale rechtsorde, met een blijvende inzet op mensenrechten, als integraal onderdeel van het buitenlandbeleid.

Een sterke rechtsorde en eerbiediging van mensenrechten maken de wereld stabieler, veiliger, vrijer en welvarender. Dit vereist goed functionerende internationale instellingen met een breed draagvlak en voortdurende inzet tegen straffeloosheid. Deze rechtsorde is onlosmakelijk verbonden met universele mensenrechten. De bevordering van mensenrechten is een kernelement van het Nederlands buitenlandbeleid.

B: Rol en verantwoordelijkheid

De regering zet zich concreet in voor de volgende prioritaire thema’s: Mensenrechtenverdedigers, gelijke rechten voor lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders, gelijke rechten voor vrouwen, vrijheid van meningsuiting (off- en online), de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging, ernstigste schendingen (waaronder doodstraf en marteling), mensenrechten en ontwikkeling en mensenrechten en bedrijfsleven.

De Minister is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• • Van een effectief stelsel van internationale organisaties, inclusief financiële bijdrage, om een stabiele internationale omgeving te scheppen en de internationale rechtsorde te versterken.

• • Van een betere mensenrechtensituatie mede door het financieren en uitvoeren van projecten via bilaterale en multilaterale kanalen ter bevordering van prioritaire mensenrechtenthema’s.

Regisseren

• • Interdepartementale coördinatie ten behoeve van een coherente en consistente Nederlandse inzet in internationale organisaties ter bevordering van de internationale rechtsorde en mensenrechten.

Financieren

• • Bijdragen ten behoeve van goed functionerende internationale instellingen.

• • Bijdragen ter bescherming en bevordering van mensenrechten.

C: Beleidsconclusies

Mensenrechten

Met de ophoging van het Mensenrechtenfonds ad EUR 7,4 miljoen in 2018, heeft het kabinet meer aandacht kunnen besteden aan de zes prioritaire mensenrechtenthema’s: Vrijheid van meningsuiting en internetvrijheid, vrijheid van religie en levensovertuiging, gelijke rechten voor vrouwen en meisjes, mensenrechtenverdedigers, gelijke rechten voor lesbiennes, homo’s, biseksuelen, transgenders en intersekse personen.

Nederland heeft op LHBTI-vlak binnen de Equal Rights Coalition (ERC) een leidende rol opgepakt als lid van het Executive Committee en als covoorzitter van de werkgroep voor internationale diplomatie. Mede hierdoor heeft de ERC duidelijke diplomatieke signalen afgegeven, onder meer tegen inhumane behandeling van LHBTI’s en voor decriminalisering van homoseksualiteit in India. Verder heeft Nederland in de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) samen met 15 andere landen een zwaarwegend onderzoek gesteund naar de misstanden in Tsjetsjenië, onder meer gericht op de inhumane behandeling van LHBTI’s.

In 2018 is Nederland gestart met de ondersteuning van een fonds, genaamd Rapid Response Fund for Religious Freedom . Dit fonds biedt noodhulp aan personen die worden vervolgd om religieuze redenen en aan mensenrechtenverdedigers en ngo’s actief op het gebied van vrijheid van religie en levensovertuiging. Ook heeft Nederland zich duidelijk uitgesproken over het belang van deze vrijheid tijdens een ministeriële bijeenkomst in Washington DC, waar nadrukkelijk de positie van niet-gelovigen naar voren kwam.

Op gebied van veiligheid van journalisten heeft Nederland op 2 november 2018 een nieuw project gelanceerd ter versterking van de positie van journalisten door middel van juridische bijstand, verzekeringen en veiligheidstrainingen. Het project wordt uitgevoerd door de ngo Free Press Unlimited.

In de AVVN is op initiatief van Nederland en Frankrijk een resolutie aangenomen tegen geweld tegen vrouwen en meisjes met speciale aandacht voor het thema seksuele intimidatie.

Naast de intensivering zijn via het Mensenrechtenfonds wereldwijd verschillende projecten ondersteund met als doel de bescherming en bevordering van mensenrechten. De Tweede Kamer wordt jaarlijks in mei via de mensenrechtenrapportage geïnformeerd over de resultaten.

Nederland heeft zich in 2018 bovendien ingezet voor o.a. voormalig kindsoldaten en slachtoffers van seksueel geweld in de DRC en de CAR, zodat zij beter worden ondersteund en herstelbetalingen kunnen ontvangen. Hierdoor is omvang van het Trust Fund for Victims groter dan ooit na de Nederlandse bijdrage van EUR 1 miljoen in 2018. Alle (verplichte) financiële bijdragen voor 2018 aan de instellingen zijn gerealiseerd, evenals een aantal kleinschaliger initiatieven ter bevordering van de ontwikkeling van de internationale rechtsorde en Responsibility to Protect .

Mede dankzij Nederland zal een soortgelijk bewijsvergaringsmechanisme als International, Impartial and Independent Mechanism on international crimes committed in the Syrian Arab Republic (IIIM) worden opgezet voor misdrijven gepleegd in Myanmar. In de Mensenrechtenraad is het mandaat van de experts die internationaal onafhankelijk onderzoek doen naar schendingen van mensenrechten en oorlogsrecht met nog een jaar verlengd. Maar het is helaas niet gelukt om in de VN-veiligheidsraad een stevige resolutie over Myanmar te krijgen, omdat daar onder permanente leden van de VNVR geen consensus over bestond.

Internationale rechtsorde

Nederland heeft in de VN-Veiligheidsraad een duidelijk profiel gepakt op het bevorderen van de internationale rechtsorde en de strijd tegen straffeloosheid.

Verder heeft Nederland in 2018 ingezet op de strijd tegen straffeloosheid via de hoven en tribunalen en andere mechanismen. Nederland heeft het Internationaal Strafhof gesteund in de verschillen werkgroepen en tijdens de jaarlijkse vergadering van verdragspartijen in Den Haag.

Ook is dankzij (onder meer) de Nederlandse inzet het functioneren van het International, Impartial and Independent Mechanism on international crimes committed in the Syrian Arab Republic (IIIM), de Bewijzenbank Syrië, verbeterd door het versterken van de samenwerking tussen het IIIM en (Europese) nationale aanklagers en Syrische ngo’s. Het resultaat overtrof de verwachtingen. Nederland heeft tevens ingezet voor de vervolging van ISIS-strijders, onder andere door een bijdrage voor slachtofferondersteuning en getuigenbescherming binnen het VN-bewijsvergaringsmechanisme dat de misdrijven van ISIS in Irak onderzoekt.

Er is tevens bijgedragen aan het restmechanisme van het Sierra Leone-tribunaal, zodat het zijn activiteiten (beheer archieven, bescherming getuigen en eventuele juridische procedures) kan voorzetten. Nederland was bovendien actief in de Group of Friends (een informeel diplomatiek netwerk dat op de achtergrond opereert) van het «Restmechanisme voor de Joegoslavië en Rwanda Tribunalen» (MICT), een groep landen die in Kroatië, Servië en Bosnië-Herzegovina, druk uitoefent op de autoriteiten om de resterende oorlogsmisdadigers te vervolgen.

Dankzij de inzet van Nederland en andere landen kan de OPCW gaan bepalen wie verantwoordelijk is voor de gifgasaanvallen in Syrië. Eerder onderzocht OPCW alleen welke chemische stoffen werden gebruikt. Dit is een belangrijke stap: Daders van gifgasaanvallen mogen wat Nederland betreft nooit vrijuit gaan.

D: Budgettaire gevolgen van beleid

Beleidsartikel 1 Versterkte internationale rechtsorde en eerbiediging van mensenrechten

Bedragen x 1.000 euro			Realisatie 2014	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Vastgestelde begroting 2018	Verschil 2018
Verplichtingen			95.895	84.891	120.747	100.944	118.043	91.005	27.038
Uitgaven:
Programma-uitgaven totaal			112.990	117.348	110.812	114.819	120.170	109.805	10.365
1.1	Goed functionerende internationale instellingen met een breed draagvlak		53.213	55.937	54.569	57.086	58.720	56.035	2.685
	Subsidies
		Internationaal recht		9.678	5.932	9.578	6.193	6.635	– 442
		VNVR projectkosten					635	0	635
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Internationaal recht			1.316	1.669	4.242	0	4.242
		Verenigde Naties		35.492	34.696	35.056	32.867	39.525	– 6.658
		OESO		6.814	6.821	6.685	6.629	6.175	454
		Campagne VN veiligheidsraad		679	2.363	288	0	0	0
		VNVR projectkosten				435	4.523	400	4.123
		Internationaal Strafhof		3.274	3.441	3.375	3.631	3.300	331
1.2	Bescherming en bevordering van mensenrechten		59.777	61.411	56.243	57.733	61.450	53.770	7.680
	Subsidies
		Centrale mensenrechtenprogramma's				270	0	0	0
		Bevordering van het vrije woord		15.000	10.700	2.800	0	0	0
		Landenprogramma's mensenrechten		9.372	16.863	25.321	24.425	26.120	– 1.695
	Opdrachten
		Landenprogramma's mensenrechten				1.512	1.446	0	1.446
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Landenprogramma's mensenrechten		29.292	20.903	20.330	26.344	20.000	6.344
		Centrale mensenrechtenprogramma's		7.747	7.776	7.500	9.235	7.650	1.585

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

Het verplichtingenbudget nam in 2018 toe als gevolg van een nieuwe meerjarige afspraak met de Carnegiestichting (de eigenaar van het «Vredespaleis») die in 2018 werd afgesloten. Binnen de bestaande begroting en in lijn met de afspraken uit het Regeerakkoord nam daarnaast het budget voor mensenrechten toe. In het kader hiervan werden meerjarige verplichtingen aangegaan die met name zijn beslag vonden in de decentrale fondsen voor mensenrechten. Daarnaast werden er ook meerjarige verplichtingen vastgelegd voor activiteiten op het terrein van goed functionerende internationale rechtsorde voor onder andere VN-organisaties. Analoog aan de uitgaven droegen voorts de activiteiten van de taskforce die zich bezig hield met het lidmaatschap voor de VN-Veiligheidsraad bij aan de hogere realisatie van de verplichtingen.

Uitgaven

Artikel 1.1

Zoals eerder gemeld in de eerste suppletoire begroting werd de begroting enerzijds verhoogd in verband met alternatieve huisvesting voor twee in het Vredespaleis gehuisveste internationale hoven en anderzijds voor het tijdelijk lidmaatschap van Nederland van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Daarnaast werd het meerjarig kasritme voor de bijdragen aan de Verenigde Naties aangepast in verband met een daling van de jaarlijkse verdragscontributie, welke middelen in 2018 binnen het beleidsartikel werd gebruikt ter dekking van de extra inzet op mensenrechten (motie 34 775 V nr. 26 Sjoerdsma c.s. en motie 34 775 V nr. 29 Voordewind c.s.) en voor additionele bijdragen in het kader van Internationaal Recht, waaronder de Bewijzenbank Syrië (IIIM). Vervolgens was er, zoals eerder gemeld, in de tweede suppletoire begroting, per saldo een verlaging van het budget op artikel 1.1 omdat een deel van de geraamde uitgaven voor de genoemde alternatieve huisvesting voor twee internationale hoven werd doorgeschoven naar 2019 via de eindejaarsmarge. Per saldo resulteert het in de realisatie desalniettemin in een verhoging van het budget door een toename in de uitgaven verband houdende met het lidmaatschap van de VN-Veiligheidsraad en hogere bijdragen aan de OESO en het Internationaal Strafhof.

Artikel 1.2

Het Mensenrechtenfonds werd conform het Regeerakkoord en zoals eveneens verwoord in de eerste en tweede suppletoire begrotingen verhoogd en dit leidde in 2018 tot een realisatie van EUR 7,6 miljoen meer dan initieel begroot. Het betrof onder meer een intensivering die extra inzet mogelijk maakte op verschillende activiteiten gerelateerd aan bescherming van journalisten, vrijheid van religie- en levensovertuiging en mensenrechten (motie 34 775 V nr. 26 Sjoerdsma c.s. en motie 34 775 V nr. 29 Voordewind c.s.) en gelijke rechten voor LHBTI’s. Zoals onder artikel 1.1 werd uitgelegd, kwamen deze middelen in 2018 binnen het beleidsartikel vrij als gevolg van een daling van de jaarlijkse verdragscontributie aan de Verenigde Naties.

Artikel 2. Veiligheid en stabiliteit

A: Algemene doelstelling

Het bevorderen van de Nederlandse en internationale veiligheid en stabiliteit door doelgerichte bilaterale en multilaterale samenwerking en het bevorderen van democratische transitie in prioritaire gebieden, vooral in de ring rond Europa. Veiligheid is geen vanzelfsprekendheid. De internationale omgeving verandert snel en ingrijpend. Wat er in de wereld om ons heen gebeurt, heeft direct gevolgen voor onze eigen veiligheid en welvaart. Veel van de grensoverschrijdende dreigingen waaraan Nederland bloot staat, zijn van een dusdanige omvang en complexiteit dat een geïntegreerde aanpak en samenwerking in internationaal verband geboden is. Voorbeelden zijn de proliferatie van massavernietigingswapens, terrorisme en gewelddadig extremisme, vluchtelingenstromen, piraterij, grensoverschrijdende criminaliteit en cyberdreigingen.

B: Rol en verantwoordelijkheid

De basis voor de inzet van het kabinet op internationaal veiligheidsbeleid ligt besloten in de Internationale Veiligheidsstrategie en de Beleidsbrief Internationale Veiligheid. Het bevorderen van de internationale rechtsorde, de bescherming van onze economische veiligheid en de verdediging van onze grenzen en die van bondgenoten staan daarin centraal. Daartoe is de samenhangende inzet nodig van defensie, diplomatie, economie en ontwikkelingssamenwerking. Dit onderwerp strekt zich dus uit naar andere begrotingen, zoals Defensie, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, Justitie en Veiligheid, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Economische Zaken. Uitgangspunt is om onze veiligheidsbelangen te behartigen door gezamenlijke inzet en samenwerking met andere landen, internationale en maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven. De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor:

Regisseren

• • Artikel 100-procedures ter voorbereiding van besluitvorming betreffende wereldwijde inzet van de krijgsmacht in crisisbeheersingsoperaties conform het Toetsingskader 2014, in nauwe afstemming met de Ministers van Defensie, de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en de Minister van Justitie en Veiligheid.

• • De toepassing van terrorismesancties / Sanctieregeling 2007 als onderdeel van het sanctiebeleid, uitgevoerd in overeenstemming met de Ministers van Financiën en Justitie en Veiligheid.

• • In het kader van een zorgvuldig en transparant wapenexportbeleid draagt de Minister van Buitenlandse Zaken verantwoordelijkheid voor de buitenlandpolitieke toetsing van Nederlandse vergunningsaanvragen voor wapenexporten. De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking is eindverantwoordelijk voor het afgeven van de wapenexportvergunningen.

Financieren

• • Bijdragen aan goede internationale samenwerking ter bevordering van de eigen en bondgenootschappelijke veiligheid, waaronder aan de NAVO.

• • Bijdragen ter bestrijding en terugdringing van internationaal terrorisme en andere vormen van internationale criminaliteit, waaronder aan het International Centre for Counter-Terrorism, het Global Counter Terrorism Forum, en de Regionale Veiligheidscoördinatoren binnen het BZ-postennet.

• • Bijdragen ter bevordering van ontwapening en wapenbeheersing en bestrijding van proliferatie van massavernietigingswapens, waaronder aan het IAEA en de OPCW.

• • Bijdragen ter bevordering van veiligheid, stabiliteit en rechtsorde in internationaal verband vanuit het budget internationale veiligheid, in samenspraak met de Minister van Defensie en de Minister voor BHOS, waaronder bijdragen aan crisisbeheersingsoperaties van de VN, de EU, de NAVO en de OVSE en flankerende activiteiten gefinancierd uit het Stabiliteitsfonds.

• • Bijdragen ter bevordering van transitie in prioritaire gebieden, met name in de ring rond Europa via het in 2016 ingestelde Nederlands Fonds voor Regionale Partnerschappen (NFRP). Het NFRP bestaat uit het Matra-programma gericht op (Zuid)Oost-Europa en het Shiraka-programma, gericht op de Arabische regio. Ook vanuit het Stabiliteits-fonds worden programma’s in een aantal landen in deze regio’s gefinancierd.

• • Bijdragen aan conflictpreventie via uitvoering Early Warning/Early Action beleid, medegefinancierd vanuit het Stabiliteitsfonds.

• • Bijdragen aan normstelling en internationaal recht, bevordering van mensenrechten en capaciteitsopbouw in cyber space.

• • Bijdrage aan de fysieke veiligheid van mensen via meerjarig humanitair ontmijnen en cluster munitie programma.

• • Bijdragen aan Security Sector Reform (SSR) programma’s ter bevordering van effectiviteit, legitimiteit, oversight en accountability van veiligheidsactoren vanuit het Stabiliteitsfonds.

• • Bijdragen aan (ngo/att) programma’s, die regulering en transparantie van de internationale wapenhandel bevorderen.

C: Beleidsconclusies

Mede onder druk van externe ontwikkelingen stond de samenwerking in de EU op veiligheids- en defensiegebied hoog op de agenda. Zo werden in 2018 verschillende projecten gelanceerd in het kader van Permanent Gestructureerde Samenwerking en verscheen een voorstel voor een European Peace Facility. Tevens werd een zogeheten compact aangenomen voor samenwerking op civiel GVDB. In 2018 heeft Nederland als één van de vier taskforce-voorzitters, een belangrijke bijdrage geleverd aan de herziening van het EU gemeenschappelijk standpunt inzake wapenexport.

Vooruitgang op het gebied van nucleaire ontwapening en non-proliferatie werd sterk beïnvloed door de internationale ontwikkelingen. Het uittreden van de VS uit de JCPOA en het dreigende uittreden uit het INF-verdrag, de aanslag met een chemisch wapen in Salisbury en verdeeldheid over Syrië in de OPCW, de immer groeiende polarisatie over ontwapening en de nucleaire dreiging omtrent Noord-Korea bemoeilijkten vooruitgang. Anderzijds slaagde de Conference of Disarmement er na jaren in om inhoudelijke vooruitgang te boeken op vier deelgebieden (nucleaire ontwapening, FMCT, Outer Space en nieuwe technologieën) en was Nederland onderdeel van de oprichting van de Partnership against impunity of the use of chemical weapons in Parijs. De meerjarige financiële bijdrage aan Sponsorship Program (wereldwapenhandelsverdrag) is nog niet gerealiseerd door overdracht fondsbeheer van UNDP naar het ATT secretariaat.

In gesprek met bronlanden van radicalisering heeft Nederland een goede balans bevorderd tussen bestrijden en voorkomen van gewelddadig extremisme en terrorisme. Die dialoog wordt ondersteund door kleinschalige, innovatieve capaciteitsopbouwprojecten met name in landen in de Maghreb en Mashreq, de Sahel, de Hoorn van Afrika en Zuidoost-Azië. Nederland was gastheer van de ministeriële bijeenkomst van Aqaba-proces over aanpak van terrorisme en gewelddadig extremisme en als voorzitter van de Global Counter Terrorism Forum is Nederland ook in 2018 bepalend geweest voor de discussies in dat forum voor een resultaatgerichte aanpak. Meerdere terugkeerders die het gevallen kalifaat ontvluchtten zijn via Nederlandse vertegenwoordigingen naar Nederland teruggekomen. Anderen kwamen niet verder dan kampen in Noordoost Syrië. Het maatschappelijk debat over hun situatie is nog in volle gang, inclusief WOB-verzoeken. Ook overhandigde Nederland het PNR-systeem aan de VN voor het analyseren van passagiersgegevens en stelde EUR 2,5 miljoen beschikbaar voor implementatie.

In 2018 heeft het Stabiliteitsfonds nieuwe prioriteiten opgesteld die aansluiten bij de GBVS- en BHOS-nota’s. Binnen de heringerichte prioriteiten heeft het Stabiliteitsfonds zijn doelen van het verbeteren van de vrede en veiligheid in fragiele staten bereikt door middel van het financieren van projecten. In dit kader werd in 2018 besloten om de Nederlandse deelname aan EU-missies in de Sahel op te schalen. Het strategische belang van de Sahel, een instabiele regio aan de randen van Europa, blijft voor Nederland immers onverminderd groot. Het kabinet besloot in dat kader tot een meerjarige bijdrage (tot en met 2021) aan de EU-missies in de Sahel van ongeveer 20 functionarissen, waarvan ongeveer 15 functionarissen in de EU-capaciteitsopbouwmissies (EUCAP Sahel Mali en EUCAP Sahel Niger) en vijf militairen aan de EU-trainingsmissie in Mali (EUTM Mali). Daarnaast leverde Nederland een financiële bijdrage aan EUCAP Sahel Niger, gezamenlijk met Duitsland, ter ondersteuning van de oprichting en operationalisering van Nigerse mobiele grensteams om grensbeheer te versterken.

Als gevolg van deze beleidswijziging is er een bijdrage (EUR 4 miljoen) geleverd aan de G5-troepenmacht in de Sahel ter verbetering van de veiligheid en mensenrechten in deze regio. Daarnaast is er ook een financiële bijdrage gedaan (EUR 4 miljoen) aan grensbewakingsteams in Niger via het European Union Capacity Building Mission zoals toegezegd door de Minister van Buitenlandse Zaken tijdens zijn bezoek aan Niger en aangegeven in de MINUSMA Artikel 100 brief. Deze projecten sluiten ook aan bij de intensivering in de Sahel.

Het «Nederlands Fonds voor Regionale Partnerschappen» (NFRP) bestaat uit het Matra-programma voor de landen van het Oostelijk Partnerschap (OP) en de pre-accessieregio en het Shiraka-programma dat zich richt op landen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. In 2015 verzocht de Tweede Kamer (in de motie Servaes/Ten Broeke, 34300 V, nr. 26) om een intensivering van Matra- en Shiraka-middelen gelet op het bestaan van een ring van instabiliteit rond Europa. Het NFRP-budget is hiertoe in 2016 en 2017 incidenteel opgehoogd. In 2018 is deze ophoging bestendigd en daarmee wordt op duurzame wijze tegemoetgekomen aan de wens van de Kamer voor de inzet van extra middelen voor vergroting van de maatschappelijke veerkracht en stabiliteit in de ring rond Europa.

Het NFRP Matra-programma is in 2018 conform planning uitgevoerd. Met behulp van Matra-financiering is ingezet op rechtsstaatsontwikkeling, goed bestuur en democratisering in de landen van het Oostelijk Partnerschap en de EU pre-accessieregio. Deze activiteiten zijn tot stand gekomen in nauwe samenwerking met Nederlandse ngo’s en het maatschappelijk middenveld en overheden in de doellanden. In 2018 werd het succesvolle Matra trainingsproject op het gebied van rechtsstatelijkheid voor ambtenaren uit de doellanden met twee jaar verlengd.

Onder meer door het gebruik van chemische wapens of het doelbewust bombarderen van civiele infrastructuur worden in Syrië zeer regelmatig internationale normen geschonden. Nederland gaf daarom ook in 2018 logistieke en financiële steun aan het door de Algemene Vergadering van de VN opgericht International, Impartial and Independent Mechanism on international crimes committed in the Syrian Arab Republic (IIIM). Dit mechanisme verzamelt, analyseert en bewaart bewijzen van schendingen van humanitair oorlogsrecht en mensenrechten en bereidt dossiers voor ten behoeve van mogelijke strafrechtelijke vervolging.

Nederland droeg in 2018 bij aan het verbeteren van de veiligheid en stabiliteit in Irak met steun aan de anti-ISIS-coalitie, de NAVO-capaciteitsopbouwmissie en de hervormingen van de veiligheidssector in de Koerdische Autonome Regio (KAR). De inzet is gericht op het creëren van belangrijke randvoorwaarden voor een veilige terugkeer en toekomst van ontheemden, en op de meest kwetsbare groepen inclusief minderheden zoals christenen en yezidi’s. In de anti-ISIS-coalitie geven Nederlandse militairen instructeurscursussen en leiderschapstrainingen aan de Peshmerga in de KAR en trainen ze Iraakse special forces in Bagdad. Ook ondersteunden Nederlandse experts de hervorming en professionalisering van de Peshmerga. Nederland nam actief deel aan de verschillende werkgroepen van de coalitie, en is medevoorzitter van de werkgroep gericht op Foreign Terrorist Fighters (FTF). Hier wordt regelmatig gesproken over de berechting van ISIS-strijders waarbij Nederland inzet op een gecoördineerde aanpak van FTF en de erkenning van genocide. De Minister van Buitenlandse Zaken heeft hier als voorzitter ook aandacht voor gevraagd tijdens het Global Counterterrorism Forum (GCTF) in september 2018. Daarnaast levert Nederland militaire en civiele experts aan de NAVO-capaciteitsopbouwmissie die in het najaar van 2018 van start is gegaan; de hoogste civiele vertegenwoordiger van de missie is een Nederlander. Ten slotte draagt Nederland bij aan de EU Advisory Mission (EUAM) die de Iraakse overheid ondersteunt bij de implementatie van het nationale hervormingsplan voor de veiligheidssector, inclusief de KAR.

Voormalig Minister van Defensie, Jeanine Hennis-Plasschaert is benoemd als de Speciaal Vertegenwoordiger van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties voor Irak en tevens hoofd van de VN-missie in Irak (UNAMI). De inzet van vier Nederlandse F-16’s in de strijd tegen ISIS is volgens plan beëindigd op 31 december 2018.

De Nederlandse bijdragen aan de veiligheidssector maken deel uit van de geïntegreerde Nederlandse inzet in Irak, inclusief de KAR. Deze inzet is gericht op stabilisatie en ontmijning in bevrijde gebieden om deze weer bewoonbaar te maken en het aanpakken en bestrijden van de grondoorzaken van conflict en instabiliteit, die op hun beurt leiden tot irreguliere migratie. Hierdoor worden de voorwaarden gecreëerd die nodig zijn voor duurzame ontwikkeling en het verminderen van armoede en maatschappelijke ongelijkheid op de lange termijn, inclusief het bevorderen van de rechtsorde conform internationale standaarden. In het Regeerakkoord en de BHOS-nota is Irak benoemd als focusland. Deze status biedt de mogelijkheid om samenwerking tussen Irak en Nederland voort te zetten en te versterken. Zowel de Minister van Buitenlandse Zaken als de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking hebben Irak in 2018 bezocht.

Door de opmars van het Syrische regime en toenemende invloed van extremistische groepen in het overgebleven oppositiegebied, is ruimte voor stabilisatiesteun in gebieden onder controle van gematigde oppositie verder in het gedrang gekomen. In het voorjaar van 2018 besloot Nederland het Non Lethal Assistance (NLA) programma voor de Syrische gematigde gewapende oppositie te beëindigen. Dit programma (begonnen in 2015) had tot doel de gematigde en gewapende oppositie te helpen standhouden en die tussen Bashar al-Assad, ISIS en andere extremisten in de verdrukking dreigden te raken. Maar, zoals Minister Blok ook stelde in de Tweede Kamer op 2 oktober 2018, had -met de kennis van nu- de selectie en de monitoring van de gewapende oppositie scherper moeten zijn. Dat zijn belangrijke lessen voor de toekomst. Het is betreurenswaardig dat in november 2018 het Ministerie per abuis staatsgeheime informatie over dit programma (n.a.v. een WOB-procedure) tijdelijk online zijn gekomen. Hiertoe is een intern onderzoek gestart. Steun aan Syrische civiele politie, het zogenoemde AJACS programma (dat staat voor Access to Justice and Comunity Service) liep in maart af en is daarna niet verlengd. Steun aan de reddingswerkers van de White Helmets liep conform contract af in december 2018.

Met het NFRP Shiraka-programma werden in 2018, zoals voorzien, activiteiten ondersteund die zich richten op versterking van overheden, waaronder korte opleidingen voor ambtenaren, ondersteuning van maatschappelijke initiatieven en bevordering van werkgelegenheid. Nederland ondersteunt hiermee de veranderende relatie tussen burger en overheid in de doellanden van het programma, waarbij overheden meer verantwoording afleggen en burgers meer betrokken worden bij het bestuur.

Het «Programma Ondersteuning Buitenland Beleid» (POBB) is in 2018 opgehoogd met een bedrag van EUR 5.3 miljoen ten behoeve van de Nederlandse en internationale veiligheid en stabiliteit. Hiermee zijn vier projecten ondersteund die bijdragen aan stabiliteit in de Caribische regio en Colombia en uitvoering geven aan het belang van samenwerking met internationale organisaties in de Caribische regio, zoals vermeld in het Regeerakkoord en de Geïntegreerde Buitenland- en Veiligheidsstrategie-nota (GVBS-nota). In multilateraal verband is er een additionele bijdragen geleverd aan het EU Trust Fund, ter bevordering van de rurale-economische ontwikkeling in Colombia, het Caribbean Regional Technical Assistance Centre (CARTAC) van het IMF en een journalistieke campagne van de UN-OHRLLS voor SIDS-journalisten. Bilateraal is er een bijdrage geleverd aan de politiesamenwerking tussen Nederland en Colombia in de strijd tegen internationale drugscriminaliteit.

D: Budgettaire gevolgen van beleid

Beleidsartikel 2 Veiligheid en stabiliteit

Bedragen x 1.000 euro			Realisatie 2014	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Vastgestelde begroting 2018	Verschil 2018
Verplichtingen			331.171	274.108	294.824	219.236	233.786	232.949	837
Uitgaven:
Programma-uitgaven totaal			258.513	245.493	318.845	253.968	238.286	249.370	– 11.084
2.1	Goede internationale samenwerking ter bevordering van de eigen en bondgenootschappelijke veiligheid		28.010	22.582	16.919	17.493	12.038	11.015	1.023
	Subsidies
		Programma ondersteuning buitenlands beleid		4.437	1.721	1.671	1.150	1.750	– 600
		Atlantische Commissie		501	500	500	500	500	0
		Veiligheidsfonds				118	0	0	0
	Opdrachten
		Programma ondersteuning buitenlands beleid				435	0	0	0
		Veiligheidsfonds				82	0	0	0
	Bijdragen (inter) nationale organisaties
		NAVO		13.031	11.725	11.645	7.628	7.200	428
		Veiligheidsfonds		3.940	1.077	1.099	1.300	500	800
		WEU		673	522	616	609	565	44
		Programma ondersteuning buitenlands beleid			1.374	372	851	0	851
		Overige					0	500	– 500
	Bijdrage aan ander begrotingshoofdstuk
		Programma ondersteuning buitenlands beleid				31	0	0	0
		Veiligheidsfonds				924	0	0	0
2.2	Bestrijding en terugdringing van internationaal terrorisme en andere vormen van internationale criminaliteit		2.074	8.893	7.694	8.477	17.150	9.265	7.885
	Subsidies
		Contra-terrorisme			5.751	5.550	5.406	0	5.406
		Anti-terrorisme Instituut		700	425	313	444	665	– 221
		Cyber security					1.832	0	1.832
	Opdrachten
		Contra-terrorisme				924	1.080	0	1.080
		Global Forum on Cyber Expertise		8.192	297	229	231	400	– 169
		Overige					0	500	– 500
	Bijdragen (inter) nationale organisaties
		Contra-terrorisme			1.220	1.461	7.068	7.200	– 132
		Cyber security					1.089	500	589
2.3	Bevordering van ontwapening en wapenbeheersing, bestrijding van proliferatie van massa-vernietigingswapens en het voeren van een transparant en verantwoord wapenexportbeleid		27.353	12.673	12.343	10.176	9.749	10.855	– 1.106
	Subsidies
		OPCW en andere ontwapeningsorganisaties					106	0	106
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		IAEA		6.968	5.811	7.144	6.551	7.317	– 766
		OPCW en andere ontwapeningsorganisaties		3.997	4.897	1.514	1.392	1.618	– 226
		CTBTO		1.680	1.635	1.518	1.700	1.920	– 220
		Nuclear Security Summit		28	0	0	0	0	0
2.4	Bevordering van veiligheid, stabiliteit en rechtsorde in internationaal verband		183.351	179.765	259.698	192.645	172.089	197.978	– 25.889
	Subsidies
		Landenprogramma's veiligheid voor mensen (stabiliteitsfonds)		33.923	36.771	27.470	22.965	31.000	– 8.035
		Nederland Helsinki Comité		28	28	28	28	28	0
		Training buitenlandse diplomaten		0	1.050	2.500	2.500	2.500	0
		Regionale stabiliteit					200	0	200
	Opdrachten
		landenprogramma's veiligheid voor mensen (stabiliteitsfonds)				15.139	2.839	0	2.839
	Bijdragen (inter) nationale organisaties
		landenprogramma's veiligheid voor mensen (stabiliteitsfonds)		66.975	77.964	55.094	50.257	51.900	– 1.643
		OVSE		5.775	5.625	5.552	5.376	7.195	– 1.819
		VN-contributie voor crisisbeheersingsoperaties		73.064	137.282	85.819	80.479	99.849	– 19.370
		Regionale stabiliteit					5.093	0	5.093
		Overige					0	5.506	– 5.506
	Bijdragen aan ander begrotingshoofdstuk
		landenprogramma's veiligheid voor mensen (stabiliteitsfonds)			979	1.043	2.352	0	2.352
2.5	Bevordering van transitie in prioritaire gebieden		17.725	21.580	22.191	25.177	27.260	20.257	7.003
	Subsidies
		Nederlands Fonds voor Regionale Partnerschappen (NFRP); «MATRA»		10.310	11.236	11.882	5.015	7.822	– 2.807
		Nederlands Fonds voor Regionale Partnerschappen (NFRP); «Shiraka»					3.176	0	3.176
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Nederlands Fonds voor Regionale Partnerschappen (NFRP); «MATRA»					7.598	0	7.598
		Nederlands Fonds voor Regionale Partnerschappen (NFRP); «Shiraka»		2.660	10.984	13.295	11.471	12.435	– 964
Ontvangsten			1.176	6.733	2.760	0	3.226	1.227	1.999
2.10	Doorberekening Defensie diversen		168	167	182	0	212	227	– 15
2.40	Restituties programma		1.008	6.566	2.578	0	3.014	1.000	2.014

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

Het verplichtingenbudget nam in 2018 af, deels was dit het gevolg van gedaalde verplichtingen binnen het Stabiliteitsfonds, welke met name voortkwam uit een lagere liquiditeitsbehoefte van het UNDP Law and Order Trustfund for Afghanistan (LOTFA). Ook vielen de geraamde contributies aan verschillende VN-vredesmissies in 2018 lager uit. Het nieuwe toerekeningspercentage bij de VN, op basis waarvan de Nederlandse bijdrage aan de VN-vredesmissies bepaald wordt, werd pas eind 2018 vastgesteld. Daardoor kon geen volledige bevoorschotting van de VN-vredesmissies plaatsvinden. Op instrumentniveau nam het verplichtingenbudget op verschillende posten toe. Het verplichtingenbudget voor het «Nederlands Fonds voor Regionale Partnerschappen» (NFRP) is structureel verhoogd. Dit richt zich op rechtsstaatsontwikkeling, goed bestuur en democratisering in de landen in de ring van instabiliteit. Het betreft de programma’s voor (Zuid-)Oost-Europa (Matra) en Noordelijk Afrika en Midden-Oosten (Shiraka). Hiermee wordt voor de lange termijn invulling gegeven aan de wens van de Kamer voor een intensievere inzet op deze dossiers (motie 34300 V, nr. 26 Ten Broeke c.s.). Tevens zijn structureel middelen vrijgemaakt voor een grotere inzet op cybersecurity en contra-terrorisme, beiden onderdelen van de cybersecurity-agenda die zijn vastgelegd in het Regeerakkoord.

Uitgaven

Zoals gemeld in de eerste suppletoire begroting nam het budget voor 2018 toe doordat geplande betalingen uit 2017 zijn doorgeschoven naar 2018. Via de HGIS-eindejaarsmarge zijn deze middelen toegevoegd aan de BZ-begroting.

Artikel 2.2

Het budget voor «bestrijding en terugdringing van internationaal terrorisme en andere vormen van internationale criminaliteit» nam incidenteel toe. Het betreft onder meer een overheveling van de JenV begroting voor de Nederlandse bijdrage aan het Passenger Name Record Project, dat voortkomt uit de VNVR resolutie 2178 (2014). Tevens werd invulling gegeven aan de in het Regeerakkoord vastgelegde ambities op het gebied van cybersecurity en contra-terrorisme door de budgetten daarvoor te verhogen. De inzet op deze dossiers richtte zich onder meer op capaciteitsopbouw en intensivering van de dialoog met andere landen en donoren over contra-terrorisme, en een grotere inzet op het bevorderen van een normatief internationaal kader voor cyberactiviteiten en de versterking van de kennispositie van de medewerkers op het gebied van cyber.

Artikel 2.4

Zoals gemeld in de tweede suppletoire begroting nam het budget voor de bevordering van veiligheid, stabiliteit en rechtsorde in internationaal verband af, met EUR 25,9 miljoen. Dit kent een aantal oorzaken, waaronder de bovengenoemde lagere liquiditeitsbehoefte van het UNDP LOTFA. Daarnaast is de verdragscontributie van de OVSE («Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa») voor 2018 verlaagd. Tevens vielen de uitgaven binnen het Stabiliteitsfonds en VN-contributie voor crisisbeheersingsoperaties lager uit, wat verschillende intensiveringen binnen dit artikel van de BZ-begroting mogelijk maakte. Zoals vermeld in de tweede suppletoire begroting is een deel van de middelen onder andere toegewezen aan het nieuwe instrument «Regionale Stabiliteit» ten behoeve van extra inzet op het gebied van vrede, veiligheid en stabiliteit in de Caribische regio.

Artikel 2.5

Zoals gemeld in de eerste suppletoire begroting is het budget van het NFRP-programma structureel verhoogd met EUR 7 miljoen per jaar, in lijn met het Regeerakkoord en de motie Ten Broeke c.s.

Ontvangsten

Zoals opgenomen in de tweede suppletoire begroting zijn de ontvangsten toegenomen als gevolg van terugbetalingen op aflopende projecten in het kader van stabiliteitsprogramma’s, waarvan niet alle middelen werden besteed.

Artikel 3. Europese samenwerking

A: Algemene doelstelling

De algemene doelstelling is een effectieve Europese samenwerking om de Europese Unie en haar lidstaten zo vreedzaam, welvarend en sterk mogelijk de toekomst in te loodsen. Europa is essentieel voor onze welvaart, vrijheid en veiligheid. Een actieve opstelling van Nederland in het Europese besluitvormingsproces is dan ook in het directe belang van Nederlandse burgers en bedrijven. Door consequent en constructief optreden kan Nederland zijn invloed binnen de Europese Unie vergroten. Zo kan Nederland mede vormgeven aan ontwikkelingen in Europa die direct van invloed zijn op onze economische, sociale en politieke toekomst.

B: Rol en verantwoordelijkheid

Binnen de Europese Unie wordt gewerkt aan economische groei, werkgelegenheid, gezonde overheidsfinanciën van de lidstaten en toekomstbestendige Europese samenwerking gericht op hoofdzaken en toegevoegde waarde. Daarnaast zullen het uittredingsproces van het Verenigd Koninkrijk, de Europese migratieproblematiek en de (aanloop naar) onderhandelingen over een nieuw meerjarig financieel kader de aandacht vragen. Tot slot zet Nederland zich in voor effectief extern beleid, inclusief een versterkt gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid.

De Staat van de Unie bevat de geïntegreerde visie van de regering op de Europese samenwerking en de rol van Nederland daarbij.

De Minister is verantwoordelijk voor:

Regisseren

• • Het bevorderen en bewaken van de coherentie en de consistentie van het Nederlandse Europabeleid, inclusief de voorbereiding van de Europese Raad en horizontale dossiers.

• • Het interdepartementaal afstemmen van de Nederlandse inzet in de verschillende, afzonderlijke Raadsformaties.

• • Het vormgeven van het Europese externe beleid ten opzichte van derde landen, inclusief uitbreiding van de EU, uittreding uit de EU, regio’s en ontwikkelingslanden.

• • De gedachtenvorming over de institutionele structuur van de EU.

• • Het onderhouden en intensiveren van de bilaterale relaties met andere Europese landen en het bevorderen van een Europese waardengemeenschap.

Financieren

• • Nederlandse afdrachten aan de Europese begroting en aan het Europees Ontwikkelingsfonds (EOF).

• • Bijdragen aan een hechtere Europese waardengemeenschap middels een bijdrage aan de Raad van Europa.

• • Bijdragen ter versterking van de Nederlandse positie in de Unie van 28, waaronder aan de Benelux.

C: Beleidsconclusies

Door het voorgenomen vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU is voor Nederland de noodzaak voor samenwerking met andere EU-lidstaten toegenomen. Om Nederland sterker te positioneren binnen de EU is in 2018 besloten het EU-postennet te versterken. De noodzaak tot intensivering van de samenwerking heeft het kabinet toegelicht in reactie op het AIV advies «Gedifferentieerde integratie: verschillende routes in de EU-samenwerking». Daarnaast heeft de Algemene Rekenkamer als voorbereiding op de uittreding van het Verenigd Koninkrijk onderzoek gedaan naar de voorbereidingen en de financiële gevolgen van Brexit. De Algemene Rekenkamer concludeerde dat de Nederlandse overheid zich vanaf een vroeg stadium intensief heeft ingezet om de gevolgen van de Brexit in kaart te brengen en deze zo veel mogelijk te beperken. Voorts waren voor het kabinet het moeizame verloop van de Brexit onderhandelingen en de onvoorspelbare politieke situatie in het Verenigd Koninkrijk aanleiding voor het opzetten van een interdepartementale eenheid die de rijksbrede voorbereidingen op de Brexit coördineert. Per september 2018 is deze Coördinatie Eenheid Contingencyplanning & Preparedness (CECP) van start gegaan. De eenheid opereert met mandaat van de Raad Europese Aangelegenheden en coördineert onder andere de no deal voorbereidingen. De CECP draagt daarnaast zorg voor optimale informatievoorziening richting kabinet en parlement.

Het Sociaal Cultureel Planbureau en het Verwey-Jonker Instituut voerden in 2018 burgerconsultaties uit. Het kabinet heeft de uitkomsten van de consultaties meegenomen in de bredere visie op de toekomstige ontwikkelingen van de Europese Unie, die uiteen is gezet in de kamerbrief betreft de «Staat van de Europese Unie». Om de transparantie in het EU besluitvormingsproces ook nationaal beter te borgen, zijn op verzoek van de Kamer in 2018 per departement kwartaaloverzichten over de onderhandeling zijnde EU-wetgevingsdossiers geïntroduceerd. Ook zal het kabinet op verzoek van de Kamer een constitutionele toets uitvoeren bij nieuwe EU wet- en regelgevingsvoorstellen. Hiertoe is een paragraaf aan de BNC-fiches toegevoegd.

De in 2018 bereikte stappen ten aanzien van de hervorming van het Europees Stabiliteitsmechanisme en afspraken in het kader van de Europese bankenunie dienen als basis voor verdere uitwerking in 2019.

Conform het «AIV advies «De Wil van het Volk?». Erosie van de democratische rechtsstaat in Europa» heeft het kabinet ingezet op versterking van de rechtsstaat in heel Europa waarbij een meersporenbenadering is gevolgd met een belangrijke rol voor de Raad van Europa. Ten einde het systeem van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) verder te bestendingen, is tijdens de ministeriële bijeenkomst van de Raad van Europa d.d. 12 en 13 april 2018 met steun van Nederland de zogenaamde Kopenhagen verklaring aangenomen.

D: Budgettaire gevolgen van beleid

Beleidsartikel 3 Europese samenwerking

Bedragen x 1.000 euro			Realisatie 2014	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Vastgestelde begroting 2018	Verschil 2018
Verplichtingen			10.725.761	8.943.747	8.670.611	7.005.735	7.771.324	8.186.402	– 415.078
Uitgaven:
Programma-uitgaven totaal			9.428.693	9.086.883	8.862.286	7.197.507	7.985.994	8.389.205	– 403.211
3.1	Een democratische, slagvaardige en transparante Europese Unie die haar burgers vrijheid, recht, veiligheid, welvaart en duurzame economische groei biedt		9.255.771	8.896.271	8.650.044	6.990.950	7.757.339	8.181.423	– 424.084
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		BNI-afdracht		5.088.571	4.791.656	3.403.187	4.080.678	4.202.573	– 121.895
		BTW-afdracht		888.839	893.211	506.337	539.019	545.600	– 6.581
		Invoerrechten		2.918.861	2.965.178	3.081.426	3.137.642	3.433.250	– 295.608
3.2	Een effectief, efficiënt en coherent optreden van de Unie ten opzichte van derde landen en regio's, inclusief ontwikkelingslanden		158.017	159.711	174.600	192.480	214.252	192.735	21.517
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Europees Ontwikkelingsfonds		159.711	174.600	192.480	214.252	192.735	21.517
3.3	Een hechtere Europese waardengemeenschap		10.000	9.748	9.734	9.800	9.966	9.720	246
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Raad van Europa		9.748	9.734	9.800	9.966	9.720	246
3.4	Versterkte Nederlandse positie in de Unie van 28		4.905	21.153	27.908	4.277	4.437	5.327	– 890
	Subsidies
		EIPA					418	0	418
	Opdrachten
		EU voorzitterschap		16.861	23.654	108	66	0	66
		programmatische ondersteuning				0	0	1.000	– 1.000
		EIPA			348	0	0	0	0
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Benelux bijdrage		3.944	3.907	3.890	3.953	3.979	– 26
		EIPA		348	0	279	0	348	– 348
Ontvangsten			648.788	717.880	1.135.998	3.772.261	1.084.905	686.901	398.004
3.10	Diverse ontvangsten EU		648.553	717.644	1.135.721	3.771.920	1.084.647	686.651	397.996
		Invoerrechten		717.644	694.232	616.570	620.843	686.651	– 65.808
		Overige ontvangsten EU			441.489	3.155.350	463.804	0	463.804
3.30	Restitutie Raad van Europa		235	236	277	341	258	250	8

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

De mutaties in het verplichtingenbudget op dit artikel worden hoofdzakelijk verklaard door de daling van afdrachten aan de EU, zoals verklaard in de eerste suppletoire begroting en de tweede suppletoire begroting.

Uitgaven

Artikel 3.1

Bedragen x 1.000 euro

Verwerkt bij ramingsmoment	Omschrijving	Netto-afdracht (1+2+3-4-5)	1. BNI-afdracht	2. BTW-afdracht	3. Invoer-rechten	4. Perceptie-kostenver-goeding	5. Overige ontvangsten
MN 2018	Beginstand: Miljoenennota 2018	7.494.772	4.202.573	545.599	3.433.250	686.650	0,000
1e sup	Begrotingsakkoord 2018: bni-effect	– 13.808	– 13.808
1e sup	Zesde aanvullende begroting 2017: effect op btw-afdracht 2018 via UK Rebate	1.779		1.779
1e sup	Zesde aanvullende begroting 2017: effect Spring Forecast 2017	64.543					– 64 543
1e sup	Zesde aanvullende begroting 2017: effect vertragingen en hogere overige ontvangsten EU	– 464.425					464 425
1e sup	Nacalculatie 2017	– 63.921					63 921
1e supp	Stand eerste suppletoire 2018 (Voorjaarsnota)	7.018.940	4.188.765	547.378	3.433.250	686.650	463.803
MN 2018	Tweede aanvullende begroting 2018: teruggave surplus 2017	– 25.967	– 25.967
MN 2018	Spring Forecast 2018	– 269.008	0,000	– 0,480	– 335.660	– 67.132
MN 2018	Stand Miljoenennota 2018	6.723.965	4.162.798	546.898	3.097.590	619.518	463.803
2e supp	Zesde aanvullende begroting 2018: herziening invoerrechten en perceptiekostenvergoeding	– 40.772	0,000		– 50.965	– 10.193	0,000
2e supp	Stand tweede suppletoire 2018 (Najaarsnota)	6.683.192	4.162.797	546.898	3.046.625	609.325	463.803
	Realisatie 2018	90.916.483	– 82.120	– 7.880	91.018	11.518	0,000
Realisatie	Stand realisatie 2018	6.672.692	4.080.677	539.019	3.137.642	620.843	463.804

Bovenstaande tabel laat alle mutaties zien die in 2018 hebben plaatsgevonden in het kader van de EU-afdrachten. De EU-afdrachten en de ontvangsten samen bepalen de netto afdrachten aan de EU.

Bij de eerste suppletoire begroting zijn een aantal mutaties verwerkt. Ten eerste werd bij de aanname van de EU-begroting 2018 de raming van de Europese overige ontvangsten (boete-inkomsten e.d.) opwaarts bijgesteld, waardoor de Nederlandse afdrachten met EUR 14 miljoen afnamen. Verder werd begin 2018 de zesde aanvullende begroting (DAB 6) 2017 verwerkt. Dit heeft geleid tot een meevaller in 2018 bij de overige ontvangsten van EUR 464 miljoen. De meevaller wordt met name veroorzaakt door vertraging in de uitvoering van cohesiebeleid die naar verwachting later wordt ingehaald. Ook leidde de verwerking van DAB 6 tot een aanpassing van EUR 2 miljoen aan de Nederlandse bijdrage aan de Britse korting, die in de btw-afdracht verwerkt is. Daarnaast zijn de effecten van de Spring Forecast 2017 in DAB 6 verwerkt bij de Voorjaarsnota. Wanneer deze in 2017 zou zijn verwerkt, had deze tot EUR 65 miljoen hogere btw- en BNI-afdrachten geleid. Echter, doordat de budgettaire verwerking naar 2018 is geschoven, leidt dit tot circa EUR 65 miljoen lagere overige ontvangsten in 2018. Tot slot leidde de nacalculatie over 2017 tot EUR 64 miljoen lagere afdrachten voor Nederland.

Bij Miljoenennota 2019 is het budgettaire effect van het surplus over 2017 verwerkt. Het surplus over 2017 is in mindering gebracht op de BNI-middelen die de lidstaten moesten opbrengen, wat voor Nederland heeft geleid tot verlaging van de BNI-afdracht met EUR 26 miljoen. Ook is bij Miljoenennota 2019 het effect van de Spring Forecast 2018 verwerkt. Dit betrof een verlaging van de invoerrechtenafdracht met EUR 336 miljoen en overeenkomstig ook de perceptiekostenvergoeding met EUR 67 miljoen, per saldo een verlaging van de afdracht met EUR 269 miljoen. De BNI-afdracht neemt als gevolg van de Spring Forecast toe, maar het effect over 2018 treedt pas in 2019 op, omdat DAB 6 niet tijdig is goedgekeurd om betaling in 2018 mogelijk te maken. Per saldo gaat het om een verhoging van de afdracht in 2019 van EUR 432 miljoen.

Na de Spring Forecast heeft de Europese Commissie op basis van realisaties in het lopende jaar de raming van de invoerrechten verder neerwaarts aangepast. Voor Nederland heeft dat geleid tot een verlaging van de raming van de invoerrechtenafdracht met EUR 51 miljoen en van de perceptiekostenvergoeding met EUR 10 miljoen, een mutatie van per saldo EUR 41 miljoen, zoals verwerkt in de tweede suppletoire begroting.

Ten slotte zijn de realisaties over 2018 verwerkt. Tegenover hogere realisatiecijfers voor de invoerrechten en bijbehorend de perceptiekostenvergoeding, staan lagere realisatiecijfers op de overige onderdelen van de EU-afdracht. Per saldo komen de afdrachten EUR 11 miljoen lager uit dan geraamd bij tweede suppletoire begroting.

Artikel 3.2

Zoals gemeld in de eerste suppletoire begroting en de tweede suppletoire begroting is de bijdrage aan het Europees Ontwikkelingsfonds, vanwege een hogere liquiditeitsbehoefte en aangepast betaalritme, hoger uitgevallen dan geraamd in de begroting 2018. Dit is de uitkomst van onderhandelingen tussen de EU-lidstaten.

Artikel 4. Consulaire belangenbehartiging en het internationaal uitdragen van Nederlandse waarden en belangen

A: Algemene doelstelling

Het verlenen van excellente consulaire diensten aan Nederlanders in nood in het buitenland, evenals het verstrekken van reisdocumenten aan Nederlanders in het buitenland. Daarnaast levert het kabinet een bijdrage aan een gereguleerd personenverkeer door de Nederlandse inbreng in het Europese visumbeleid en is, naast het opstellen van ambtsberichten, verantwoordelijk voor de visumverlening kort verblijf.

Het versterken van de Nederlandse cultuursector door internationale uitwisseling en presentatie; meer ruimte voor cultuur in een veilige, rechtvaardige en toekomstbestendige wereld en verbindingen leggen met economische diplomatie en andere prioriteiten van het buitenlands beleid, zoals het mensenrechtenbeleid.

Nederland heeft een internationaal toonaangevende positie als gastland van vele internationale organisaties en internationale hoven en tribunalen. Als gastland heeft Nederland de verantwoordelijkheid de in Nederland gevestigde instellingen te ondersteunen opdat deze onafhankelijk, veilig en efficiënt kunnen functioneren.

B: Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de volgende zaken:

Consulaire dienstverlening

Uitvoeren

• • Visumbeleid kort verblijf van het Koninkrijk der Nederlanden;

• • Afgifte van machtigingen voorlopig verblijf (MVV’s) op de posten;

• • Afname van inburgeringsexamens buitenland;

• • Orange Carpet-beleid, ter bevordering van het Nederlandse bedrijfsleven; Bijstand aan Nederlanders in nood in het buitenland;

• • Begeleiding van Nederlanders die in het buitenland gedetineerd zijn;

• • Uitbrengen van reisadviezen;

• • Crisisrespons;

• • Afgifte van Nederlandse reisdocumenten in het buitenland en van diplomatieke en dienstpaspoorten;

• • Afgifte van consulaire verklaringen en legalisaties;

• • Opstellen van Individuele ambtsberichten (IAB’s) en Algemene ambtsberichten (AAB’s) op verzoek van het Ministerie van Justitie en Veiligheid.

De norm voor de doorlooptijd van visumaanvragen (Schengen) bedraagt 15 dagen conform de EU Visumcode. Deze periode kan in bijzondere gevallen worden verlengd tot 60 dagen.

Het percentage visumaanvragen kort verblijf dat binnen 15 dagen werd afgehandeld in de periode van 1 januari 2018 tot en met 31 december 2018 bedroeg 81%, tegen 87,6% in 2017. De streefwaarde is 85%. De percentages in voorgaande jaren waren 94,1% in 2014, 92,8% in 2015 en 89,9% in 2016.

NB: De doorlooptijd is het aantal dagen dat zit tussen het indienen van een ontvankelijke visumaanvraag tot aan het moment van bekendmaken of uitreiken van de beslissing op de aanvraag.

Regisseren

• • Europees visum- en migratiebeleid en Caraïbisch visumbeleid;

• • Bilaterale dimensie van visum- en migratiebeleid.

Nederlandse cultuur en publieksdiplomatie

De uitvoering van het Internationaal Cultuurbeleid (ICB) is een gedeelde verantwoordelijkheid van de Minister van Buitenlandse Zaken, de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. De inzet op het gebied van publieksdiplomatie valt onder de verantwoordelijkheid van de Minister van Buitenlandse Zaken.

Stimuleren

• • Promotie van Nederlandse kunst en cultuur in het buitenland en identificatie van internationale kansen en ontwikkelingen voor de Nederlandse culturele sector en creatieve industrie;

• • Buitenlandse bezoekersprogramma’s;

• • Het inzetten van publieksdiplomatie door het postennetwerk en BZ om het beeld van Nederland in het buitenland te versterken en op een positief realistische manier uit te dragen.

Regisseren

• • Beleidsvorming en uitvoering van het Internationaal Cultuurbeleid;

• • Afstemming met culturele fondsen en ondersteunende instellingen over internationale activiteiten;

• • Ondersteuning van het buitenlandpolitieke- en economische beleid door publieksdiplomatie en cultuur in te zetten, bijvoorbeeld als instrument in de dialoog over mensenrechten.

Financieren

• • Van een sterke cultuursector die in kwaliteit groeit door internationale uitwisseling en duurzame samenwerking en die in het buitenland wordt gezien en gewaardeerd;

• • Meer ruimte voor een bijdrage van cultuur aan een veilige, rechtvaardige en toekomstbestendige wereld;

• • Cultuur wordt effectief ingezet binnen de moderne diplomatie.

Aantrekkelijk vestigingsklimaat internationale organisaties

Stimuleren

• • Bijdragen aan vorming van nationaal beleid dat bijdraagt aan een goed vestigingsklimaat (voorwaardescheppend beleid).

• • Nauwe samenwerking met stakeholders op het gebied van vestigingsklimaat binnen overheid.

Financieren

• • Ondersteunen van de in Nederland gevestigde internationale organisaties zodat zij onafhankelijk, efficiënt en effectief kunnen opereren.

• • Incidentele ondersteuning van internationale organisaties bij vestiging in Nederland (huisvesting).

• • Incidentele ondersteuning van activiteiten die de zichtbaarheid van Nederland als gastland versterken.

Regisseren

• • Waarborgen van gecoördineerde beleidsinzet en communicatie richting internationale organisaties in Nederland.

• • Werving van internationale organisaties met economisch en/of politiek belang voor Nederland.

• • Toezicht houden op de uitvoering van zetelverdragen en afspraken met internationale organisaties.

C: Beleidsconclusies

Wereldwijd staat de consulaire dienst klaar om 24/7 diensten te leveren. Deze taak wordt met de grootste zorgvuldigheid uitgevoerd.

De klant staat centraal bij alle consulaire dienstverlening. Door de introductie van een klanttevredenheidsonderzoek heeft het Ministerie van Buitenlandse Zaken een goed beeld van hoe klanten de dienstverlening waarderen. Deze dienstverlening wordt hoog gewaardeerd door de klanten, ongeveer 85% van de respondenten beloont de dienstverlening van het Ministerie van Buitenlandse Zaken met een acht of hoger.

De aanwezigheid van de bijna 40 internationale organisaties en ongeveer 110 diplomatieke missies in Nederland (en daarnaast nog 74 elders gevestigde diplomatieke missies waarvan de ambassadeur in Nederland is geaccrediteerd) draagt bij aan het internationale politieke gewicht van Nederland, aan de versterking van onze bilaterale betrekkingen en de internationale rechtsorde en levert een niet onaanzienlijke bijdrage aan de Nederlandse economie.

In het kader van versterkte internationale rechtsorde en eerbiediging van mensenrechten wordt samen met het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) en de Carnegie Stichting gewerkt aan verbetering van het Vredespaleis door onderzoeken te verrichten, mede in verband met de aanwezigheid van asbest en door het nemen van beveiligingsmaatregelen.

Programma Ondersteuning Buitenland Beleid (POBB)

Het Programma Ondersteuning Buitenland Beleid (POBB) heeft in 2018 een positieve bijdrage geleverd door activiteiten te financieren die het Nederlandse buitenlandbeleid ondersteunen. Het betreft hierbij zowel een bijdrage aan lange termijn beleidsdoelstellingen als programma’s die inspelen op actuele ontwikkelingen in de wereld. In 2018 is er binnen het POBB extra aandacht uitgegaan naar het thema «rechtsstatelijkheid». Reden hiervoor is de committering van het kabinet om zowel bilateraal als multilateraal de kracht van de democratische rechtsstatelijkheid in Europa te versterken. Hiermee komt het kabinet tegemoet aan het AIV-advies van 26 januari 2018 «De wil van het volk?». Erosie van de democratische rechtsstaat in Europa». Projecten die binnen het rechtsstatelijkheids-programma zijn gefinancierd zijn kleinschalig en vraag gestuurd en versterken de rechtsstaat door het leveren van technische assistentie aan (lokale) overheden. Ook dragen ze bij aan het vergroten van de publieke bewustwording en het ondersteunen van (burger)initiatieven gericht op onderzoeks- en kwaliteitsjournalistiek. Het programma wordt in 2019 voortgezet.

Publieksdiplomatie

In 2018 leverde het faciliteren van uitwisseling en samenwerking tussen posten op regionaal niveau een positieve bijdrage aan het versterken van beleidsmatige inzet van publieksdiplomatie. Dankzij de nieuwe strategie voor het versterken van de reputatie van Nederland in het buitenland kunnen posten tevens het verhaal van Nederland eenduidig kracht bijzetten in de communicatie.

Tevens bewees de strategische inzet van bezoekersprogramma’s en persreizen rondom staats- en werkbezoeken van het Koninklijk Huis en bewindslieden te leiden tot goede aandacht in inter- en nationale media.

Internationaal Cultuurbeleid (ICB)

De voortgangsrapportage ICB die in 2018 aan de Tweede Kamer werd aangeboden, zag terug op het jaar 2017. Het algemene beeld dat hierin naar voren komt – en dat voor zover op dit moment valt in te schatten ook voor 2018 zal gelden – is dat internationale culturele samenwerking tot stand is gebracht met een groot aantal Nederlandse- en buitenlandse spelers, met ondersteuning van het postennetwerk (zie ook: Buitengaats). Uit de (illustratieve) casus in verschillende landen blijkt dat dit (mede) heeft bijgedragen aan een beeld van Nederland als een innovatief land met een vernieuwend aanbod van kunst en cultuur en een rijk cultureel erfgoed, en aan het versterken van onderling vertrouwen en de dialoog tussen Nederland en andere landen.

D: Budgettaire gevolgen van beleid

Beleidsartikel 4 Consulaire belangenbehartiging en het internationaal uitdragen van Nederlandse waarden en belangen

Bedragen x 1.000 eur			Realisatie 2014	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Vastgestelde begroting 2018	Verschil 2018
Verplichtingen			37.800	55.086	76.990	46.182	63.588	42.472	21.116
Uitgaven:
Programma-uitgaven totaal			48.258	58.162	69.776	49.067	60.177	50.093	10.084
4.1	Op basis van eigen verantwoordelijkheid consulaire dienstverlening bieden aan Nederlanders in het buitenland		9.991	14.973	13.378	13.607	13.962	13.645	317
	Subsidies
		Gedetineerdenbegeleiding		2.241	2.073	1.686	1.524	1.900	– 376
		Consulaire bijstand				25	0	0	0
	Opdrachten
		Consulaire bijstand		236	245	208	527	259	268
		Gedetineerdenbegeleiding				232	387	200	187
		Reisdocumenten en verkiezingen		5.434	3 932	4 603	4.992	4.320	672
		Consulaire opleidingen		198	147	246	146	400	– 254
		Consulaire informatiesystemen		6.864	6.354	6.607	6.386	6.566	– 180
	Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken
		Consulaire informatiesystemen			628	0	0	0	0
4.2	Samen met (keten) partners het personenverkeer reguleren		6.408	6.081	7.659	6.681	14.840	6.199	8.641
	Opdrachten
		Visumverlening		1.200	1.080	1.236	2.857	1.100	1.757
		Ambtsberichtenonderzoek		41	20	13	18	150	– 132
		Legalisatie en verificatie		81	67	46	49	80	– 31
		Consulaire informatiesystemen		3.264	5.653	4.535	10.886	4.006	6.880
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Asiel en migratie		740	841	851	920	863	57
	Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken
		Asiel en migratie					110	0	110
4.3	Grotere buitenlandse bekendheid met de Nederlandse cultuur		5.046	7.434	7.154	6.567	7.023	7.856	– 833
	Subsidies
		Internationaal cultuurbeleid		6.539	6.039	6.192	1.564	7.856	– 6.292
		Erfgoed		895	1.116	375	0	0	0
	Opdrachten
		Internationaal cultuurbeleid					4.118	0	4.118
	Bijdragen aan agentschap
		Internationaal cultuurbeleid					1.341	0	1.341
4.4	Het inzetten van Publieksdiplomatie door het Postennetwerk en BZ om het beeld van Nederland in het buitenland te versterken en op een positief realistische manier uit te dragen		20.974	19.051	18.999	18.770	19.965	19.606	359
	Subsidies
		Instituut Clingendael		2.051	2.797	800	800	800	0
		Programma ondersteuning buitenlands beleid		3.557	3.628	4.590	4.545	4.124	421
		Landenprogramma's algemene voorlichting en kleine programma's					211	0	211
		overige subsidies		250	281	40	0	0	0
	Opdrachten
		Onderzoeksprogramma's				2.756	1.636	1.620	16
		Programma ondersteuning buitenlands beleid					480	0	480
		Bezoeken hoogwaardigheidsbekleders en uitgaven Corps Diplomatique en internationale Organisaties		3.931	2.861	2.276	1.882	3.000	– 1.118
		waarvan in- en uitgaande staatsbezoeken		1.825	1.779	1.906	1.500	2.000	– 500
		Adviesraad Internationale Vraagstukken		431	407	338	376	525	– 149
		Internationale manifestaties en diverse bijdragen		81	131	159	879	0	879
		Landenprogramma's algemene voorlichting en kleine programma's			3.105	3.547	6.628	0	6.628
		Europese bewustwording				299	364	0	364
	Bijdragen aan agentschap
		Landenprogramma's algemene voorlichting en kleine programma's		1.868	1.052	0	2.056	0	2.056
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Landenprogramma's algemene voorlichting en kleine programma's		6.568	4.429	3.880	108	9.017	– 8.909
		Europese bewustwording		313	312	85	0	520	– 520
4.5	Een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor internationale organisaties in Nederland		5.839	10.623	22.586	3.442	4.387	2.787	1.600
	Bijdragen (inter)nationale organisaties
		Speciaal Tribunaal Libanon		1.847	1.918	1.893	1.919	320	1.599
		Internationaal Strafhof		7.906	19.833	1.006	1.213	1.200	13
		Nederland Gastland		870	835	528	1.255	1.267	– 12
	Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken
		Nederland Gastland				15	0	0	0
Ontvangsten			51.080	50.681	52.619	55.206	64.894	42.090	22.804
4.10	Consulaire dienstverlening aan Nederlanders Paspoortgelden en overige consulaire dienstverlening		23.999	21.229	19.790	22.337	20.407	18.300	2.107
4.20	Consulaire dienstverlening aan vreemdelingen Visa opbrengsten		26.381	28.678	32.035	31.569	44.413	23.000	21.413
4.40	Doorberekening Defensie diversen		700	774	794	1.300	74	790	– 716

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

De verplichtingen zijn bij de eerste suppletoire begroting verhoogd met EUR 22,8 miljoen tot EUR 65 miljoen. Deze bijstelling was noodzakelijk om de nieuwe consulaire informatiesystemen voor modernisering van de consulaire diplomatie 2017–2020 te realiseren en om extra verplichtingen aan te gaan om te voldoen aan tijdige verwerking van het groter aantal visa aanvragen wereldwijd. Daarnaast is het Speciaal Tribunaal Libanon met drie jaar verlengd (2018–2020), waarvoor een nieuwe verplichting is aangegaan. Bij de tweede suppletoire begroting zijn de verplichtingen nogmaals verhoogd tot een bedrag van EUR 72 miljoen voor de reclame campagne Nederlanders op reis.

De gerealiseerde verplichtingen liggen EUR 9 miljoen lager dan verwacht, door een uitgestelde aanbesteding als gevolg van een bezwaarprocedure bij consulaire informatiesystemen, de achtergebleven uitgaven bij bezoeken hoogwaardigheidsbekleders en het uitstel van de bouw van het nieuwe laboratorium voor OPCW.

Uitgaven

Artikel 4.2

In de eerste suppletoire begroting en tweede suppletoire begroting is melding gemaakt van een toename van het budget met EUR 8,6 miljoen voor consulaire dienstverlening aan vreemdelingen. Enerzijds is dit het gevolg van de voortvarende modernisering en digitalisering van de consulaire dienstverlening en anderzijds het gevolg van de autonome groei van het aantal verstrekte visa.

Artikel 4.4

In 2018 heeft de Koning een staatsbezoek gebracht aan Luxemburg, Letland, Estland en Litouwen en het Verenigd Koninkrijk en hebben de presidenten van Singapore en Kaapverdië een staatsbezoek aan Nederland gebracht. De daadwerkelijke kosten voor staatsbezoeken, officiële bezoeken en werkbezoeken evenals ontvangsten zijn in 2018 lager uitgevallen dan in voorgaande jaren.

Artikel 4.5

De verhoogde uitgaven voor Nederland gastland in de tweede suppletoire begroting zijn niet gerealiseerd door de administratieve vertraging bij de OPCW waardoor de door Nederland toegezegde donatie van EUR 2,3 miljoen aan de OPCW voor de bouw van een nieuw laboratorium in Nederland nog niet in gang gezet is.

Ontvangsten

Artikel 4.10

Op basis van de trend in de eerste helft van 2018 zijn de consulaire ontvangsten voor paspoorten bij de tweede suppletoire begroting verhoogd en deze toename is bij de ontvangsten voor paspoorten en inburgering ook gerealiseerd.

Artikel 4.20

De uiteindelijke realisatie van de consulaire ontvangsten voor visa is hoger dan geraamd in de eerste suppletoire begroting en de tweede suppletoire begroting. Een deel van de hogere realisatie wordt veroorzaakt door de toename van visa aanvragen. Een ander deel van het verschil wordt o.a. veroorzaakt door opgetreden koersverschillen wereldwijd en door een achterstallige vergoeding van de IND voor consulaire dienstverlening bij het uitreiken van MVV’s op ambassades in 2016 en 2017.

5. NIET-BELEIDSARTIKELEN

Artikel 5. Geheim

Niet-beleidsartikel 5 Geheim Bedragen x 1.000 euro

		Realisatie 2014	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Vastgestelde begroting 2018	Verschil 2018
Verplichtingen		0	0	0	0	0	0	0
Uitgaven		0	0	0	0	0	0	0

Artikel 6. Nog onverdeeld (HGIS)

Niet-beleidsartikel 6 Nog onverdeeld (HGIS) Bedragen x 1.000 euro

		Realisatie 2014	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Vastgestelde begroting 2018	Verschil 2018
Verplichtingen		1	2	0	0	0	72.011	– 72.011
Uitgaven:
Uitgaven totaal		1	2	0	0	0	72.011	– 72.011
6.1	Nog onverdeeld (HGIS)	1	2	0	0	0	72.011	– 72.011

E: Toelichting op de instrumenten

Verplichtingen

De verplichtingenmutatie houdt verband met de kasmutatie zoals hieronder beschreven.

Uitgaven

Binnen dit artikel zijn de HGIS middelen opgenomen die aan het begin van het jaar nog verdeeld moeten worden. Zoals opgenomen in de eerste suppletoire begroting en tweede suppletoire begroting, is de mutatie het saldo van bijstellingen op grond van aanpassing van BBP-ramingen door het CPB op basis van het Centraal Economisch Plan (CEP) en de Macro Economische Verkenningen (MEV), verwerking van de HGIS-eindejaarsmarge 2017, het verwerken van de loon-, prijs- en koersbijstellingen binnen de HGIS en overboekingen naar diverse begrotingen. Binnen de HGIS is budget vrijgemaakt voor een aantal uitvoeringsknelpunten en nieuwe initiatieven die met name liggen op het terrein van het gastlandbeleid, water en circulaire economie en de Expo 2020 in Dubai. In de eerste suppletoire begroting van VWS (EMA), Defensie (NCIA), Buitenlandse Zaken (Vredespaleis en Libanon Tribunaal) wordt de extra inzet op gastlandbeleid toegelicht, op de begroting van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) wordt extra inzet voor water en circulaire economie toegelicht en in de BHOS-begroting de extra uitgaven voor de Dubai Expo in 2020. Ten slotte blijft nog een restant over van EUR 4 miljoen. Deze vrijvallende middelen worden via de eindejaarsmarge meegenomen naar 2019.

Artikel 7. Apparaat

A: Personele en materiële uitgaven

Dit artikel betreft de apparaatsuitgaven van zowel het postennetwerk in het buitenland als het departement in Den Haag, exclusief de personele uitgaven voor de politieke leiding en attachés van andere ministeries. Het omvat de verplichtingen voor en uitgaven aan het ambtelijk personeel, de overige personele uitgaven en het materieel.

Personeel:

De personele uitgaven vallen uiteen in de volgende categorieën: (1) Uitgaven voor het ambtelijk personeel werkzaam op het Ministerie in Den Haag; Dit betreft de algemene ambtelijke leiding van het departement (met uitzondering van de secretaris-generaal, plaatsvervangend secretaris-generaal en directeuren-generaal1), de beleidsdirecties en de ondersteunende diensten. (2) Uitgaven voor het uitgezonden personeel op de ambassades (zoals salaris, vergoedingen en dienstreizen). (3) Uitgaven voor het lokaal aangenomen personeel op de ambassades.

Materieel:

De materiële uitgaven hebben betrekking op de uitgaven voor de exploitatie van en investeringen in het departement in Den Haag en de vertegenwoordigingen in het buitenland. Hieronder vallen onder andere de verplichtingen en uitgaven voor (1) huisvesting zoals huur van kanselarijen, residenties, personeelswoningen en het kantoor in Den Haag, klein onderhoud en bouwkundige projecten, (2) beveiligingsmaatregelen, (3) ICT uitgaven zoals automatisering en communicatiemiddelen en (4) bedrijfsvoeringsuitgaven. Specifiek wordt van de materiële uitgaven aangegeven welk deel hiervan betrekking heeft op ICT uitgaven en hoeveel van de uitgaven via een rijksbrede shared serviceorganisatie (SSO) worden verricht.

Niet-beleidsartikel 7 Apparaat Bedragen x 1.000 euro

		Realisatie 2014	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Vastgestelde begroting 2018	Verschil 2018
Verplichtingen		655.015	721.813	753.500	769.969	769.414	681.801	87.613
Uitgaven		664.790	723.644	744.579	748.472	769.414	667.613	101.801
7.1.1	Personeel	433.085	446.145	477.859	479.508	489.013	460 242	28.771
	waarvan eigen personeel	422.691	437.645	465.921	456.807	477.003	452.242	24.761
	waarvan inhuur extern	10.394	8.500	11.938	22.701	12.010	8 000	4.010
	waarvan overige personeel	0	0	0	0	0	0	0
7.1.2	Materieel	230.388	237.259	266.720	268.964	280.401	207.371	73.030
	waarvan ICT	56.868	41.458	44.758	43.034	53.435	40.000	13.435
	waarvan bijdragen aan SSO's	32114	53.417	74.017	66.309	61.061	55.000	6.061
	waarvan overige materiele uitgaven	141.406	142.384	147.945	159.621	165.905	112.371	53.534
7.2	Koersverschillen	1.317	40.240	0	0	0	0	0
Ontvangsten		43.112	37.228	48.102	38.146	47.702	21.450	26.252
7.10	Diverse ontvangsten	43.112	37.228	44.267	30.041	41.703	21.450	20.253
7.11	Koersverschillen	0	0	3.835	8.105	5.999	0	5.999

E: Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

De verplichtingen zijn, analoog aan de uitgaven, toegenomen vanwege additionele uitgaven voor personele en materiële kosten. Voor de verantwoording van de verplichtingen voor apparaatsuitgaven geldt de bepaling uit de Comptabiliteitswet 2016 waarbij het jaar waarin de kasbetaling is gedaan, kan worden aangemerkt als het begrotingsjaar waarin de met de kasbetaling samenhangende verplichting is aangegaan of is ontstaan (art. 2.14, lid 3), de zgn. k=v methode. In de praktijk betekende dit dat de totale aangegane verplichtingen binnen dit artikel, voor één specifiek jaar overeenkomen met de totale kasuitgaven voor dit jaar.

Uitgaven

Het apparaatsbudget bestaat uit personele en materiële uitgaven en beiden laten een stijging zien. De stijging kent een aantal oorzaken en hierover is eerder in de eerste suppletoire begroting 2018 al melding van gemaakt:

Artikel 7.1.1

Naast de stijging van de personele kosten die verband houden met de hierboven beschreven intensivering postennet en uitvoeringskosten zijn, als gevolg van de loonontwikkeling wereldwijd, de salarissen en hieraan gerelateerde uitgaven bijgesteld. Vanuit de HGIS zijn, zoals ook vermeld in de eerste suppletoire begroting, deze extra middelen toegevoegd aan de begroting.

Artikel 7.1.2

• • BZ wordt in haar rol en internationale verantwoordelijkheid binnen de rijksdienst geconfronteerd met een toegenomen behoefte aan digitale voorzieningen en een steeds onveiliger wordende wereld. Dit uit zich in een toename van digitale producten en (samenwerkings-)diensten in het postennet tezamen met een sterk toegenomen dreigingsprofiel op het vlak van cyberspionage en cybercriminaliteit. Om de positie van Nederland ook in deze internationale context te borgen zijn extra investeringen in de digitale voorzieningen gedaan. Daarnaast spelen ook andere exogene factoren (onder meer rijksbrede achterstanden bij het digitaliseren van de papieren archieven en de verhuizing naar de Rijnstraat 8 en andere locaties) een rol. Als gevolg hiervan zijn extra investeringen gedaan in ICT-voorzieningen in het buitenland, huisvesting buitenland en beveiliging op de posten. Een deel van deze uitgaven wordt verricht via de Shared Service Organisatie ICT (SSO-ICT).

• • Daarnaast nam het budget toe als gevolg van de inzet van de eindejaarsmarge op een aantal reguliere apparaatsuitgaven voor bedrijfsvoering, personeelskosten, huisvesting buitenland, ICT en facilitaire kosten. Deze middelen zijn vanuit 2017 doorgeschoven naar 2018 en 2019. Dit geldt ook voor de inzet van prijscompensatie vanuit de HGIS voor materiële zaken.

• • Via de eindejaarsmarge is tevens een bedrag van EUR 11,4 miljoen toegevoegd aan het apparaatsbudget ten behoeve van investeringen in huisvesting buitenland. Daarnaast is voor ca. EUR 6 miljoen aan onroerend goed verkocht. Deze middelen zijn ingezet om de huisvestingsportefeuille te rationaliseren. Doel van het huisvestingsbeleid van Buitenlandse Zaken is om ambassadekantoren waar mogelijk functioneel en doelmatig in te richten conform Het Nieuwe Werken (HNW) en ter ondersteuning van de modernisering van diplomatie. Panden worden afgestoten, aangeschaft of verbouwd conform een op functionaliteit gericht rationaliseringsplan in de komende tien jaar en rekening houdend met de duurzaamheidsdoelstellingen die voortvloeien uit het Parijs Akkoord.

Ontvangsten

Artikel 7.10

• • De apparaatsontvangsten zijn toegenomen. Bij de eerste suppletoire begroting is dit geraamde budget structureel verhoogd. In de realisatie blijkt dat zowel de ontvangsten, die verband houden met verkoop van roerende zaken (zoals inventaris, dienstauto’s) als bijdragen die BZ ontvangt uit verrekening van huur van panden die gedeeld worden met partnerlanden, alsook doorbelastingen van personeelskosten aan andere ministeries, zijn toegenomen. Ook zijn de ontvangsten incidenteel hoger omdat de verrekening van de facturen 2017 als 2018 van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) in 2018 plaatsvonden.

  Daarnaast is voor ca. EUR 6 miljoen aan onroerend goed verkocht. In lijn met de middelenafspraak huisvesting worden deze vastgoedopbrengsten ingezet om de huisvestingsportefeuille te moderniseren en rationaliseren.

Artikel 7.11

Zoals opgenomen in de tweede suppletoire begroting zijn de ontvangsten ook toegenomen als gevolg van de ontwikkeling van de wisselkoers van de USD maar ook als gevolg van de ontwikkeling van de wisselkoers van de Venezolaanse Bolivar. Het Ministerie werkt met een vooraf vastgestelde wisselkoers ten opzichte van buitenlandse valuta (de zgn. corporate rate). Deze koers wordt samen met de presentatie van de begroting vastgesteld en voor het hele jaar gehanteerd. Omdat bij betalingen in buitenlandse valuta gedurende het jaar een verschil ontstaat als gevolg van de werkelijk geldende koers, ontstaat een saldo.

Meerjarenplan huisvesting

Zoals toegezegd tijdens het Wetgevingsoverleg over het Jaarverslag van het Ministerie van Buitenlandse Zaken van 12 juni 2017 is hieronder een overzicht opgenomen van de onroerend goed mutaties die gemoeid zijn met de middelenafspraak. Het onderstaande overzicht is, zoals aan de Kamer toegezegd, op hoofdlijnen om de onderhandelingspositie bij aankoop en verkoop niet te schaden. De uiteindelijke opbrengsten van verkoop zijn onder meer afhankelijk van de vastgoedmarkt in de betreffende landen. Op 31 december 2018 was het saldo voor investeringen EUR 3 miljoen. Vastgoed investeringen zijn verricht in Istanboel, Juba, Bamako, Jakarta, Tunis en Madrid en voor EUR 6 miljoen aan panden is verkocht in Bogota, Port of Spain, Rabat, Maputo en Lima. Deze opbrengsten zijn in 2018 voor een deel aangewend voor investeringen die in 2018 zijn gedaan. EUR 3 miljoen wordt via de middelenafspraak doorgeschoven naar 2019.

Overzicht mutaties middelenafspraak huisvesting begroting Buitenlandse Zaken

Bedragen x 1.000 euro
	opbrengst verkoop onroerend goed	toelichting	investering onroerend goed	toelichting
2013	14.400	Verkopen van panden in Managua, Dakar, Abidjan, Lusaka, Jakarta, Guatemala-Stad, Kaapstad, Kaboel en Harare	nvt	nvt
2014	13.300	Verkopen van panden in Kaapstad, Kaboel, La Paz, Londen, Boedapest en Brussel	nvt	nvt
2015	3.800	Verkopen van panden in La Paz, Kopenhagen en Pretoria	nvt	nvt
2016	7.600	Verkopen van panden in Harare, Boedapest en Parijs	14.400	Investering in vastgoed (verbouwing/aanschaf) in o.a. Zagreb, Seoul. Libanon en Costa Rica. Daarnaast investeringen tbv brede apparaatsuitgaven
2017	300	Verkoop van pand in Harare	13.200	Investeringen in vastgoed (verbouwing/aanschaf) in o.a. Jakarta
2018	3.0001	Verkoop van panden in Bogota, Port of Spain, Rabat, Maputo en Lima	11.800	Investeringen in Istanboel, Juba, Bamako, Jakarta, Tunis en Madrid

Kengetallen personeel

	realisatie	realisatie
Personeel	2018	2017
Loonkosten departement
Gemiddelde bezetting (fte)	2.009	1.883
Gemiddelde prijs (euro)	88.168	86.757
Toegelicht begrotingsbedrag (x 1.000 euro)	177.130	163.364
Loonkosten posten
Gemiddelde bezetting (fte)	892	879
Gemiddelde prijs (euro)	94.516	99.589
Toegelicht begrotingsbedrag (x 1.000 euro)	84.308	87.539
Totaal loonkosten ambtelijk personeel (A)
Gemiddelde bezetting (fte)	2.901	2.762
Gemiddelde prijs (euro)	90.120	90.841
Toegelicht begrotingsbedrag (x 1.000 euro)	261.438	250.903
Vergoedingen uitgezonden personeel (B)
Gemiddelde bezetting (fte)	892	879
Gemiddelde prijs (euro)	5.933	78.700
Toegelicht begrotingsbedrag (x 1.000 euro)	67.733	69.178
Loonkosten lokaal personeel (C)
Gemiddelde bezetting (fte)	2.044	2.097
Gemiddelde prijs (euro)	49.169	47.335
Toegelicht begrotingsbedrag (x 1.000 euro)	100.521	99.259
Overige personeelsuitgaven (D) (x 1.000 euro)	58.800	60.170
Totaal artikel 7.1.1. Personeel (A-D) (x 1.000 euro)	488.491	479.509

6. BEDRIJFSVOERINGSPARAGRAAF

Het Ministerie van Buitenlandse Zaken besteedt op een gestructureerde wijze aandacht aan de bedrijfsvoering. Op basis van de bestuurlijke informatievoorziening uit het management control systeem – waaronder de begrotings- en jaarplancyclus en het toezichtsarrangement – bewaakt BZ of de doelstellingen op doelmatige en rechtmatige wijze worden gerealiseerd. Waar nodig wordt bijgestuurd.

Deze paragraaf gaat in op de bedrijfsvoeringvraagstukken die zich gedurende het begrotingsjaar 2018 hebben voorgedaan en waarvan de informatieverstrekking voor het inzicht en de oordeelsvorming door de Tweede Kamer van belang is. Op basis van de Rijksbegrotingsvoorschriften informeren wij u over toezeggingen aan de Algemene Rekenkamer (AR) naar aanleiding van het rapport van bevindingen bij het Jaarverslag 2017, risico’s van misbruik en oneigenlijk gebruik (M&O) en fraude, lopende ICT projecten en het Audit Committee.

Paragraaf 1: Uitzonderingsrapportage

Rechtmatigheid

Uit de controle door de Auditdienst Rijk (ADR) over 2018 is gebleken dat er geen fouten en onzekerheden zijn op artikelen van hoofdstuk V Buitenlandse Zaken die gerapporteerd moeten worden.

Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie

Er zijn geen bijzonderheden te melden.

Financieel en materieel beheer

Beheer vastgoed

Het Masterplan huisvesting vormt de meerjarige basis voor de sturing op en prioritering van de werkzaamheden rondom huisvesting en vastgoed met als doel te komen tot een vastgoedportfolio die overeenstemt met de modernisering van de huisvesting van BZ. Intensiveringen voortkomende uit de BHOS-beleidsnota zijn verwerkt in de planning voor huisvestingsprojecten voor 2019. In 2018 zijn verschillende huisvestingsprojecten uitgevoerd waarvan 75% is verricht volgens planning. Vanuit veiligheids- en politieke noodzaak zijn 11 projecten gestart boven op de bestaande planning in het Masterplan, waarvan er zes zijn afgerond.

Het Ministerie heeft een nieuwe budgetstructuur geïmplementeerd om meer inzicht te krijgen in huisvestingsuitgaven en betere managementinformatie. Inzicht, betere managementinformatie en extra control capaciteit leiden tot betere sturingsmogelijkheden op de vastgoedportefeuille. Met behulp van visualisatiesoftware is het mogelijk om de informatie uit de vastgoedadministratie en financiële administratie handmatig te koppelen. Met de verbetering rondom de managementinformatie en de prioritering van huisvestingsprojecten geeft het Ministerie invulling aan de aandachtspunten voortkomende uit het onderzoek van de Algemene Rekenkamer in 2017. De managementinformatie kan nog verder worden verbeterd als na nader onderzoek gedetailleerder inzicht wordt verkregen in de totale waarde van het vastgoed in eigendom.

In 2018 hebben 10 verhuizingen van kanselarijen plaatsgevonden en zijn 3 nieuwe residenties in gebruik genomen. Een aantal grote renovatie- en/of verbouwingsprojecten zijn afgerond zoals voor de kanselarijen in Jakarta en Singapore en de residenties in Colombo, Singapore en Parijs. Aankoop vond plaats van één ambtswoning en verkoop van één residentie en één grondperceel.

Op het gebied van duurzaamheid is onder andere een CO2-voetafdruk/ 0-meting gemaakt voor de huisvestingsportefeuille, zijn zonnepanelen geïnstalleerd en is beleid vastgesteld rondom Maatschappelijk Verantwoord Inkopen.

Overige aspecten van de bedrijfsvoering

Archivering

In voorgaande jaren heeft de Algemene Rekenkamer (AR) de archivering bij BZ aangemerkt als onvolkomenheid. Het Ministerie is een verbetertraject gestart om de archivering en daarmee de bevindingen te adresseren waardoor de onvolkomenheid van de AR in 2017 is opgelost.

Met het realiseren van de koppeling tussen het SharePoint-platform en het archiveringssysteem en de realisatie van het dashboard met managementinformatie zal BZ invulling geven aan de laatste twee onderdelen van het verbetertraject dat is ingezet. Het dashboard wordt ontwikkeld in visualisatiesoftware, waarbij data uit het archiveringssysteem en de personeelsadministratie worden gebruikt. Door gebruik van twee informatiebronnen is de ontwikkeling van een gemakkelijk toegankelijk dashboard met managementinformatie rondom archivering complex. Oplevering van het dashboard wordt verwacht in het eerste kwartaal van 2019. Najaar 2018 is de departementsleiding geïnformeerd over de stand van zaken van de archivering. Hieruit kwam naar voren dat er opnieuw een stijging is van het aantal stukken dat wordt gearchiveerd. Ook is er via de jaarplancyclus aandacht besteed aan archivering.

De realisatie van de archiefkoppeling voor automatisch archivering blijft een aandachtspunt door de forse vertraging in de transitie van het SharePoint-platform naar een andere ICT-dienstverlener. Verwachting is dat de transitie in het tweede kwartaal 2019 is afgerond, waarna de archiefkoppeling kan worden ingericht. De juiste werking van de archiefkoppeling is in 2018 getest en vastgesteld.

Informatiebeveiliging

De «Baseline Informatiebeveiliging BZ 2018» is eind 2018 vastgesteld. Hiermee is het beveiligingskader uit 2011 geactualiseerd. Het hoofddoel van deze baseline is het vastleggen van het minimum beveiligingsniveau van de gehele informatievoorziening van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. In de nieuwe baseline is de dreiging van statelijke actoren geborgd. Voor de specifieke verantwoordelijke directies binnen het departement is beschreven welke maatregelen getroffen moeten zijn. Met deze baseline geeft het Ministerie deels invulling aan de bevindingen rondom informatiebeveiliging van de Algemene Rekenkamer uit het verantwoordingsonderzoek over 2017.

Het Ministerie zet in op verdere formalisering van de sturing, monitoring en implementatie van interne controles van informatiebeveiliging. Dit om zo ook opvolging te geven aan het restant van de bevindingen van de Algemene Rekenkamer.

Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG)

Per 25 mei 2018 is de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) van toepassing. In 2018 zijn het BZ Privacy beleid, de AVG Handleiding, de BZ privacyverklaring, AVG e-learning module beschikbaar gesteld. De procedures voor datalekken en opvolgen van inzagerechten van betrokkenen zijn gedefinieerd in de AVG Handleiding. BZ maakt medewerkers bewust rondom de AVG met bijvoorbeeld artikelen op het intranet, de AVG e-learning module en presentaties. De kritische verwerkingen zijn AVG conform gemaakt en de verantwoordelijke organisatieonderdelen hebben AVG In control verklaringen afgegeven voor deze verwerkingen. De aantoonbaarheid van de in control verklaringen, inventarisatie en actualisatie van de verwerkingen van de posten zijn aandachtspunten. Het BZ AVG register is ingericht. In 2019 wordt de verdere implementatie van organisatorische maatregelen en van niet kritische verwerkingen voor de AVG afgerond.

Risicomanagement

Paragraaf 2: Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen

Misbruik en oneigenlijk gebruik/ fraude

De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor de integrale bedrijfsvoering met uitzondering van de procesmatige beheersing van de activiteitscyclus bij projecten en programma’s in het kader van ontwikkelingssamenwerking. Dit laatste valt onder de verantwoordelijkheid van de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, die bij medewerkers aandacht besteedt aan zowel integriteit van de eigen medewerkers (interne aangelegenheden) als malversaties door derden (externe aangelegenheden) en de maatregelen om deze te voorkomen en te signaleren.

Op intranet is een Integriteitsportaal ingericht waar medewerkers in Den Haag en op de posten toegang toe hebben. Op dit portaal is Rijksbrede (bijvoorbeeld de Gedragscode Integriteit Rijk) en BZ-specifieke regelgeving beschikbaar. Er worden documenten aangeboden die het integriteitsbewustzijn van medewerkers en leidinggevenden moeten bevorderen. De contactgegevens van de vertrouwenspersonen zijn opgenomen en er is aangegeven waar fraude of andere integriteitsschendingen kunnen worden gemeld (informatie op het portaal is in meerdere talen beschikbaar. In 2018 zijn de geactualiseerde Gedragscode BZ en een factsheet «Melden» vastgesteld en onder de aandacht gebracht van alle medewerkers. In het medewerkerstevredenheidsonderzoek (MTO) 2018 zijn vragen over integriteit en ongewenste omgangsvormen opgenomen. Mede op basis van de uitkomsten van het MTO 2018 is een risico-inventarisatie en -evaluatie psychosociale arbeidsbelasting opgesteld waarin aandacht wordt besteed aan integriteit en omgangsvormen. Het stelsel van vertrouwenspersonen heeft een kwaliteitsimpuls gekregen door training van vertrouwenspersonen op de post. Er hebben diverse (trainings)activiteiten plaatsgevonden in het kader van preventie, bewustwording en voorlichting.

Voor een nadere toelichting omtrent misbruik en oneigenlijk gebruik/ fraude rondom de activiteitencyclus bij projecten en programma’s in het kader van ontwikkelingssamenwerking wordt verwezen naar de bedrijfsvoeringparagraaf in het jaarverslag van BHOS.

Departementale checks and balances

Normenkader financieel beheer

Activiteiten Audit Committee

In 2018 heeft het Strategisch Audit Committee vier keer vergaderd en het Operationeel Audit Committee twee keer. Het Audit Committee (AC) adviseert de departementsleiding over onderwerpen zoals de kwaliteit van de bedrijfsvoering, inclusief de financiële vastlegging, regie op het auditbeleid, evaluatiebeleid, risicomanagement en de uitkomsten daarvan. Het Strategisch Audit Committee heeft in 2018 aanbevelingen gegeven over strategische onderwerpen zoals de centralisering van de Regionale Service Organisaties (RSO’s), Personeelsbeleid en Personeelsschouw, huisvestingsbeleid en risicomanagement. Zie ook paragraaf 3. Daarnaast is geadviseerd over de opvolging van de bevindingen van de Algemene Rekenkamer en de Auditdienst Rijk (ADR). Het Strategisch AC heeft samen met leden van het AC van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) en de Auditdienst Rijk een werkbezoek aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) gebracht om te spreken over de verschillende rollen binnen de driehoek eigenaar-opdrachtgever-opdrachtnemer. Het Strategisch AC heeft drie externe leden. Voor de opvolging van één extern lid is de selectieprocedure in gang gezet.

Paragraaf 3: Belangrijkste ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering

Consulaire dienstverlening

Steeds meer dienstverlening vindt online plaats en het Ministerie gaat hierin mee met de consulaire dienstverlening. De afgelopen jaren is geïnvesteerd om het mogelijk te maken dat de klant zelf digitaal zijn aanvraag indient en/of daarbij gebruik maakt van een van de externe dienstverleners waaraan BZ taken heeft uitbesteed. De klant wordt hierin ondersteund door de informatie die hij via verschillende kanalen kan verkrijgen.

Om voornoemde te realiseren zet het Ministerie sinds 2016 in op het realiseren van het «frontoffice van de toekomst». In 2018 is het toezicht op het gebruik van de in het voorgaande jaar geïntroduceerde E-kassa geïntensiveerd, met als resultaat dat het Ministerie in control is ten aanzien van het proces van consulaire ontvangsten. De gevoeligheid van de ontvangstenbeheersing mede als gevolg van sterke valuta-devaluaties krijgt in 2019 nog verdere aandacht. In 2018 werd de eerste module voor het digitaal aanvragen van consulaire producten opgeleverd.

Ook het backoffice verandert. Het takenpakket wat nu nog door de Regionale Service Organisaties (RSO) wordt uitgevoerd wordt gecentraliseerd binnen de nieuw opgerichte Consulaire Service Organisatie (CSO) in Den Haag. Implementatie is 2018 gestart en loopt stapsgewijs door tot eind 2020. In het consulaire besluitvormingsproces maakt het Ministerie intensief gebruik van geaggregeerde en gesystematiseerde data die in de vreemdelingenketen en in het postennet beschikbaar is.

Taakspecialisatie

Het Ministerie centraliseert met het project taakspecialisatie in 2018 en 2019 de dienstverlening aan de posten van de zeven Regionale Service Organisaties (RSO’s) in drie gespecialiseerde serviceorganisaties in Nederland. Dit zijn de Financiële Service Organisatie (FSO), de Consulaire Service Organisatie (CSO) en Wereldwijd Werken (3W).

In 2018 is het project taakspecialisatie, in grote mate volgens planning uitgevoerd. BZ heeft vanuit de ervaringen bij de centralisatie van de dienstverlening van RSO Midden-Oosten en bijbehorende risico afweging besloten om het consulaire cluster van RSO Oost-Europa tot het eerste kwartaal 2020 in Praag te behouden. Voor de Consulaire Service Organisatie is tussentijds onderzoek verricht en dit wordt uitgewerkt in een traject hetgeen resulteert in verdere invulling van de taakspecialisatie rondom consulaire dienstverlening. Het Ministerie heeft de taakspecialisatie in zijn geheel tussentijds geëvalueerd. Voor de overheveling van taken vanuit de RSO’s naar de Financiële Service Organisatie en Wereldwijd Werken (3W) vindt geen bijsturing plaats.

Personeelsbeleid

Integriteit en veilige werkomgeving

Huisvesting Den Haag