Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING

De relatie tussen de Europese Unie (hierna EU of Unie) en Kazachstan dateert van het begin van de jaren negentig, kort na de onafhankelijkheid van Kazachstan na het uiteenvallen van de Sovjetunie. In 1995 werden de bilaterale relaties geformaliseerd in een partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst1 (hierna: PSO), waarin de nadruk lag op handel, investeringen en ontwikkelingssamenwerking. Sinds 2002 is de samenwerking uitgebreid met nog een aantal belangrijke gebieden, zoals energie, transport, justitie en een politieke dialoog.

Zowel Kazachstan als de EU hebben sinds de ondertekening van de PSO in 1995 op politiek, economisch en sociaal vlak veel ontwikkelingen doorgemaakt. De onderhavige Versterkte partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst (hierna: de Overeenkomst) is een vernieuwd kader voor de bilaterale betrekkingen van de Europese Unie met Kazachstan. De Overeenkomst kan gezien worden als een actualisering van de PSO uit 1995, ingegeven door de ontwikkeling die de relatie in de afgelopen jaren heeft doorgemaakt. De Overeenkomst biedt versterkte handvatten om de politieke en economische samenwerking vorm te geven, waarbij fundamentele internationaalrechtelijke waarden en democratische beginselen de uitgangspunten zijn.

De belangrijkste verschillen tussen de eerdere partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst en de Overeenkomst tussen de EU en haar lidstaten, enerzijds, en de Republiek Kazachstan, anderzijds, liggen op economisch en handelsterrein. Zo bevat de nieuwe Overeenkomst meer gedetailleerde afspraken over samenwerking op het gebied van sanitaire en fytosanitaire standaarden. Ook op het terrein van onder andere energie, milieu, klimaatverandering, belastingen en douane zijn verdergaande afspraken opgenomen. Eveneens is een belangrijk verschil dat de partijen in de nieuwe Overeenkomst het streven uitspreken de dialoog en samenwerking op het terrein van buitenlands en veiligheidsbeleid te intensiveren. Anders dan de PSO uit 1995, bevat de Overeenkomst de bepalingen die zien op conflictpreventie en crisismanagement, regionale stabiliteit, de bestrijding van de proliferatie van massavernietigingswapens en van kleine en lichte wapens, alsook contraterrorisme.

Kazachstan is in de Centraal-Aziatische regio een sleutelpartner voor de EU, zoals ook blijkt uit de handelscijfers. Tachtig procent van de totale export van Kazachstan gaat naar de EU. De Unie is daarmee de belangrijkste handelspartner van Kazachstan. De EU-strategie voor Centraal-Azië uit 2007, herzien in juni 20152, benadrukt het belang van Centraal-Azië voor de EU. Daarin wordt de wens tot het ontwikkelen van een sterke, duurzame en stabiele relatie met Kazachstan en andere landen in Centraal-Azië bevestigd, met als doel de stabiele, veilige en duurzame ontwikkeling van de regio te bevorderen. Deze vernieuwde overeenkomst met Kazachstan moet hieraan bijdragen.

De onderhavige Overeenkomst heeft een gemengd karakter. De materie die de Overeenkomst bestrijkt, is breder dan de bevoegdheden van de EU, reden waarom ook de lidstaten als partij dienen in te stemmen en daartoe de constitutioneel vereiste procedures dienen te doorlopen. Het doel van deze Overeenkomst is het bieden van een raamwerk voor politieke dialoog, het ondersteunen van inspanningen op het gebied van democratisering en ontwikkeling en het versoepelen van handel en investeringen tussen de EU en Kazachstan. De Overeenkomst voorziet ook in sectorale samenwerking op diverse terreinen. Algemene principes die in deze Overeenkomst zijn opgenomen zijn democratie, respect voor mensenrechten en voor de principes van het internationale recht. Hierbij is met name de opname van een aantal standaard politieke clausules van belang, te weten: mensenrechten, massavernietigingswapens, het Internationaal Strafhof, bestrijding van terrorisme, tegengaan van kleine wapens, migratie en goed bestuur.

De Raad van de Europese Unie heeft op 26 oktober 2015 het besluit tot ondertekening namens de Unie en de voorlopige toepassing door de Unie van de versterkte Partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst met Kazachstan vastgesteld (PbEU 2016, L 29). Dit besluit is gebaseerd op artikel 37 en 31, eerste lid, VEU, alsmede artikelen 91, 100, tweede lid, 207 en 209, in samenhang met artikel 218, vijfde lid en artikel 218, achtste lid, tweede alinea, VWEU.

De Overeenkomst zal de in 1995 ondertekende en in 1999 in werking getreden PSO vervangen. Op 13 april 2011 gaf de Raad van de Europese Unie goedkeuring aan het onderhandelingsmandaat voor de Europese Commissie voor een versterkte samenwerkingsovereenkomst met Kazachstan. De onderhandelingen gingen in juni 2011 van start en werden in oktober 2014 afgerond. De parafering van de Overeenkomst vond plaats op 20 januari 2015 in Brussel. Op 21 december 2015 werd de Overeenkomst door Minister van Buitenlandse Zaken Idrissov namens Kazachstan en door de Hoge Vertegenwoordiger Mogherini namens de EU ondertekend. Gezien het gemengde karakter van de Overeenkomst is deze eveneens ondertekend door de lidstaten.

De Overeenkomst voorziet in een reguliere politieke dialoog over bilaterale, regionale en mondiale kwesties waarbij de EU en Kazachstan een gemeenschappelijk belang hebben. Aan de artikelen inzake mensenrechten en non-proliferatie is extra belang toegekend, doordat de mogelijkheid is ingebouwd om onmiddellijk passende maatregelen te nemen indien deze worden geschonden door één van de partijen. Met de Overeenkomst worden ook de handelsafspraken tussen de EU en Kazachstan verbeterd, investeringen bevorderd en wordt de integratie van Kazachstan in de internationale economie gestimuleerd. Daarnaast wordt een raamwerk opgezet voor samenwerking op uiteenlopende gebieden, van onderwijs, cultuur en onderzoek tot civiele bescherming, ruimtevaart en consumentenbescherming.

Zoals gebruikelijk voor een PSO berust de Overeenkomst grotendeels op drie pijlers: (1) politieke dialoog en samenwerking op het gebied van buitenlands en veiligheidsbeleid, (2) handel en zakelijke activiteiten waaronder bepalingen over douanesamenwerking, kapitaal- en betalingsverkeer, diensten en vestiging, en (3) sectorale samenwerking op gebieden als migratie, gezondheid, milieu, klimaatverandering, energie, belastingen, onderwijs en cultuur, wetenschap en technologie en vervoer. Daarnaast is afgesproken dat de onderdelen met betrekking tot handel en zakelijke activiteiten (Titel III) pas in werking kunnen treden danwel voorlopig kunnen worden toegepast als Kazachstan toegetreden is tot de WTO. Sinds 30 november 2015 is Kazachstan lid van de WTO.

De Overeenkomst heeft een gemengd karakter. Naast de Unie dienen daarom ook de lidstaten partij te worden bij het Verdrag. De EU heeft enkel die bevoegdheden die door de EU-lidstaten aan de EU zijn overgedragen in het Verdrag van Lissabon. De artikelen 2 tot en met 6 VWEU bakenen de EU-bevoegdheden af.

De Overeenkomst omvat verschillende onderwerpen. Het bevat onderwerpen die tot de exclusieve bevoegdheid van de EU behoren, zoals handelspolitiek (zie art. 3 VWEU). Een exclusieve bevoegdheid houdt in dat in het betreffende gebied enkel de EU regelstellend mag optreden. Lidstaten mogen enkel regels stellen als die bevoegdheid aan hen is gedelegeerd door de EU of ter implementatie van EU-regels. Het gaat in deze met name om de bepalingen in titel III («handel en zakelijke activiteiten») van de Overeenkomst.

De Overeenkomst bevat ook onderwerpen die onder de gedeelde bevoegdheid van de EU en de Lidstaten vallen (zie art. 4 VWEU). Bij gedeelde bevoegdheden kunnen zowel de Unie als de lidstaten regelstellend optreden. Artikel 2, lid 2, VWEU schrijft echter voor dat de lidstaten hun bevoegdheid slechts kunnen uitoefenen voor zover de Unie haar bevoegdheid nog niet heeft uitgeoefend. Het gaat in onderhavige Overeenkomst met name om de bepalingen in titel IV («samenwerking op het gebied van economische en duurzame ontwikkeling»), dat onder andere bepalingen bevat over samenwerking op het gebied van energie, vervoer, milieu en landbouw; en titel V («samenwerking op het gebied van vrijheid, veiligheid en justitie»). Hierbij dient echter wel aangetekend te worden dat telkens wanneer de Unie interne EU-wetgeving vaststelt op basis van een gedeelde bevoegdheid de Unie op grond van art. 3, lid 2, VWEU o.a. exclusief bevoegd wordt om internationale overeenkomsten te sluiten op deze terreinen wanneer deze overeenkomsten die interne EU-wetgeving kunnen aantasten of de strekking daarvan kunnen wijzigen. De omvang en de uitoefening van EU-bevoegdheden is dus geen statisch gegeven, maar van rechtswege voortdurend in ontwikkeling.

Daarnaast bevat de Overeenkomst bepalingen op gebieden die niet tot de gedeelde of exclusieve bevoegdheden van de Unie behoren. Het gaat dan bijvoorbeeld om parallelle bevoegdheden die de lidstaten en de EU gelijktijdig kunnen uitoefenen (zie art. 4, lid 3, VWEU). In dit verband kan (o.a.) gewezen worden op hoofdstuk 3 («onderzoek en innovatie») en hoofdstuk 8 («ruimtevaart») van titel VI.

Voorts bevat de Overeenkomst ondersteunende, coördinerende of aanvullende bevoegdheden in de zin van artikel 6 VWEU. Met name gaat het dan om de bepalingen in titel VI («samenwerking op andere terreinen») van de Overeenkomst dat samenwerkingsvormen regelt op o.a. het gebied van cultuur, sport en beweging en civiele bescherming; en de bepalingen in titel IV, zoals in hoofdstuk 9 (industrie), hoofdstuk 14 (toerisme) en hoofdstuk 17 (gezondheid). Ten slotte bevat de Overeenkomst ook bepalingen die vallen onder het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB). Zie in dit verband in het bijzonder titel II («politieke dialoog; samenwerking op het gebied van het buitenlands en veiligheidsbeleid») van de Overeenkomst.

In Besluit 2016/123/EU van de Raad van 26 oktober 2015 (PbEU 2016, L 29) is bepaald welke delen van de Overeenkomst voorlopig toegepast zullen worden tussen de EU en Kazachstan. De voorlopige toepassing betreft dus een voorlopige toepassing door de EU en kan daarom ook alleen op die onderdelen van de Overeenkomst zien die onder de EU-bevoegdheden vallen. In artikel 3 van het Besluit 2016/123/EU is dit geëxpliciteerd. Het is aan de Raad om een Besluit tot ondertekening en voorlopige toepassing van een internationale overeenkomst namens de Unie aan te nemen. De lidstaten hebben via de Raad op 26 oktober 2015 met het Besluit tot ondertekening en voorlopige toepassing van de Overeenkomst ingestemd.

De Europese Unie kan onderdelen van de Overeenkomst met Kazachstan die onder de EU-bevoegdheden vallen voorlopig toepassen. Het karakter van een EU-bevoegdheid (exclusief, gedeeld, parallel, ondersteunend, GBVB) is daarbij niet beslissend. De voorlopige toepassing geeft geen indicatie welke bepalingen van het verdrag onder de exclusieve EU-bevoegdheden vallen. In Raadsbesluit 2016/123/EU wordt het precieze karakter van de desbetreffende bevoegdheden van de EU in het midden gelaten. Voor de vraag wanneer een bepaling aangelegenheden betreft die onder de bevoegdheid van de Unie vallen, wordt verwezen naar de vorige paragraaf.

De Overeenkomst bevat, naar het oordeel van de regering, een aantal een ieder verbindende bepalingen in de zin van de artikelen 93 en 94 van de Grondwet die aan rechtssubjecten rechtstreeks rechten toekennen of plichten opleggen. De Overeenkomst betreft voor het overgrote deel verplichtingen tussen de partijen.

In enkele bepalingen zijn afspraken opgenomen waar door de rechter rechtstreekse werking aan toegekend zou kunnen worden. Het gaat dan om onderwerpen als bijvoorbeeld de positie van belanghebbenden bij maatregelen (artikel 22), bezwaar- en beroepsmogelijkheden (artikelen 53, 135 en 146), meestbegunstigingsbehandeling (artikelen 30, 45, 46, 50, 54, 122 en 271) en transparantie (artikelen 133 en 171).

Via de Overeenkomst wordt uitdrukking gegeven aan de wederzijdse wens van de EU en Kazachstan om de betrekkingen die in de afgelopen decennia zijn gegroeid te consolideren. Eerbiediging van democratische beginselen, fundamentele rechten van de mens, fundamentele vrijheden en het beginsel van de rechtsstaat vormen het uitgangspunt voor de partijen om hun relatie vorm te geven. Andere belangrijke onderdelen van de algemene beginselen zijn de beginselen van vrijemarkteconomie, duurzame ontwikkeling en economische groei.

De belangrijkste doelstelling van deze Overeenkomst is het tot stand brengen van een versterkt partnerschap en bredere samenwerking tussen de partijen, binnen hun respectievelijke bevoegdheden en op basis van gedeelde belangen. Ook moet de Overeenkomst bijdragen aan internationale en regionale vrede en stabiliteit en economische ontwikkeling.

De regering oordeelt dat de Overeenkomst in deze versterkte vorm een impuls zal geven aan de samenwerking tussen de EU en Kazachstan. De Overeenkomst biedt een versterkt juridisch kader om de politieke en economische samenwerking te verdiepen. De wens om deze versterking aan te gaan komt voort uit de groei van handelsstromen en het belang dat wordt gehecht aan goede samenwerking op politiek vlak. Kazachstan is het grootste land in Centraal-Azië, een regio die strategisch van belang is voor de EU, wat goede samenwerking tussen de EU en Kazachstan opportuun maakt.

De regering ondersteunt de doelstellingen van de Overeenkomst. Het handelsdeel moet leiden tot een gunstiger regelgevingsklimaat in Kazachstan voor economische spelers, op terreinen als diensten, het vestigen van ondernemingen, kapitaalverkeer, energie, overheidsaanbestedingen en intellectueel eigendomsrecht. Daarnaast biedt de nadruk in de overeenkomst op democratie en rechtsstaat, alsmede de versterking van het overlegmechanismen, handvatten om de dialoog met Kazachstan hierover te verdiepen. De focus van de te versterken samenwerking voor wat betreft het buitenlands en veiligheidsbeleid ligt op regionale stabiliteit, massavernietigingswapens, internationale samenwerking in de strijd tegen terrorisme, conflictpreventie en crisismanagement. Ook op deze terreinen acht de regering het vanwege de geografische ligging zinvol de samenwerking van de EU met Kazachstan te verdiepen.

De Overeenkomst kan, als ultimum remedium, op basis van artikel 1 en artikel 11 in combinatie met artikel 279, tweede lid, worden opgeschort. Dit betekent dat partijen (unilaterale) stappen kunnen nemen om de Overeenkomst op te schorten wanneer niet wordt voldaan aan:

• – De algemene regels van het internationaal recht als bedoeld in artikel 60, lid 3, van het Verdrag van Wenen van 1969 inzake het verdragenrecht3;

• – en eerbiediging van de essentiële elementen van de Overeenkomst als bedoeld in artikelen 1 en 11.

In artikel 1 worden de politieke beginselen van de samenwerking vastgesteld. Allereerst wordt herbevestigd dat wordt uitgegaan van eerbiediging van democratische beginselen, fundamentele rechten van de mens, fundamentele vrijheden en het beginsel van de rechtsstaat. Dit zijn essentiële elementen die als uitgangspunt moeten dienen voor het binnenlands- en buitenlands beleid van partijen en leidend zijn in de Overeenkomst. Andere belangrijke onderdelen van de algemene beginselen zijn de beginselen van vrijemarkteconomie, duurzame ontwikkeling en economische groei.

Doelstellingen van de Overeenkomst zijn volgens artikel 2 het tot stand brengen van een versterkt partnerschap en het bijdragen aan internationale en regionale stabiliteit en economische ontwikkeling.

De partijen zullen volgens artikel 3 samenwerken en standpunten uitwisselen in regionale en internationale fora.

In artikel 4 benadrukken partijen dat de politieke dialoog op alle gebieden van gedeeld belang zal worden ontwikkeld en versterkt, inclusief versterking van de rol van de VN en de OVSE. Specifiek zal de samenwerking en dialoog met betrekking tot internationale veiligheid en crisisbeheer worden geïntensiveerd. Ook zullen de partijen werken aan een beter klimaat voor regionale samenwerking, met name in Centraal-Azië.

In artikel 5 zeggen de partijen toe om op verschillende manieren samen te werken aan de bevordering en doeltreffende bescherming van mensenrechten en de rechtsstaat.

Aan de hand van artikel 6 intensiveren partijen de dialoog en samenwerking op het gebied van buitenland- en veiligheidsbeleid. Bijzondere aandacht gaat uit naar conflictpreventie en crisisbeheersing, regionale stabiliteit, non-proliferatie, ontwapening en wapenbeheersing, nucleaire veiligheid en controle op uitvoer van wapens en dual use goederen. Hierbij is de samenwerking gebaseerd op gemeenschappelijke waarden en wederzijdse belangen, onder bevestiging van de beginselen van het VN-Handvest en de Slotakte van Helsinki van de OVSE.

Artikel 7 bepaalt dat partijen zullen samenwerken om de veiligheid in de ruimte te waarborgen.

Artikel 8 geeft de samenwerking weer met betrekking tot het bestraffen van ernstige misdaden waarmee de internationale gemeenschap wordt geconfronteerd, onder andere via het Internationaal Strafhof.

Partijen komen in artikel 9 overeen om de samenwerking op het gebied van conflictpreventie en crisisbeheersing te intensiveren.

In artikel 10 spreken de partijen af de gezamenlijke inspanningen op te voeren voor meer stabiliteit en veiligheid in Centraal-Azië, uitgaand van onder andere de beginselen van het VN-handvest en de Slotakte van Helsinki.

In artikel 11, dat als essentieel element van de Overeenkomst wordt aangemerkt, zeggen partijen toe samen te werken aan de bestrijding van massavernietigingswapens, onder andere in de vorm van verdere ontwikkeling van systemen van controle op de uitvoer van massavernietigingswapens en de instelling van een regelmatige politieke dialoog.

In artikel 12 worden afspraken gemaakt om de illegale handel in handvuurwapens, lichte wapens en munitie daarvoor op alle relevante niveaus te bestrijden, uitgaande van relevante verdragen, zoals het Wapenhandelsverdrag4, resoluties van de VN-Veiligheidsraad en verplichtingen op grond van andere internationale instrumenten.

Artikel 13 bepaalt dat partijen samenwerken op het gebied van terrorismebestrijding, onder andere ter uitvoering van verplichtingen van de partijen onder internationale instrumenten, de uitwisseling van informatie overeenkomstig binnenlandse wetgeving, uitwisseling van ervaring met terrorismepreventie, bestrijding van financiering van terrorisme, uitwisseling van visies op radicalisering en rekruteringsprocessen en uitwisseling van beste praktijken betreffende de bescherming van mensenrechten.

Dit hoofdstuk ziet toe op de handel in goederen en is geënt op bestaande WTO-verdragen en regels.

In artikel 14 en 15 verklaren de EU en Kazachstan de meestbegunstigingsbehandeling en het principe van nationale behandeling van de WTO-GATT5 (GATT 1994) van toepassing. In artikel 17 is afgesproken dat partijen in hun onderlinge handelsverkeer alle kwantitatieve beperkingen (quota en dergelijke) op de invoer of de uitvoer en alle maatregelen van gelijke werking afschaffen. In artikel 18 is bepaald dat partijen elkaar ontheffing verlenen van invoerheffingen en -rechten op tijdelijk ingevoerde goederen. In artikel 19 is afgesproken dat de partijen vrije doorvoer over hun douanegebied bieden aan goederen die zijn verzonden uit of zijn bestemd voor het douanegebied van de andere partij.

Artikelen 20, 21 en 22 gaan in op de handelsmaatregelen waarbij de partijen afspreken dat het toegestaan is om antidumping-, compenserende- en vrijwaringsmaatregelen te treffen overeenkomstig de relevante WTO- en GATT-artikelen. Artikel 23 bepaalt onder andere dat staatsbedrijven die producten zowel op de eigen markt afzetten als exporteren een gescheiden boekhouding dienen te voeren met een duidelijk onderscheid tussen kosten en baten van de binnenlandse en buitenlandse activiteiten. In artikel 24 worden de algemene uitzonderingen van artikel XX GATT van toepassing verklaard tussen de partijen.

In artikel 39 wordt de reikwijdte van de afspraken op het gebied van handel in diensten en vestiging vastgelegd. Zo zijn de afspraken niet van toepassing op overheidsopdrachten of op door een partij verstrekte subsidies (artikel 39, lid 2 en 3). Ook zijn de afspraken uit deze titel uitdrukkelijk niet van toepassing op personen die toegang tot de arbeidsmarkt van een andere partij zoeken of op maatregelen inzake staatsburgerschap, permanent verblijf of werk op permanente basis (artikel 39, lid 5). Het hoofdstuk belet een partij uitdrukkelijk niet om maatregelen toe te passen tot regeling van de toegang van natuurlijke personen.

In artikel 40 zijn de definities en het toepassingsgebied van de afspraken over vestiging vastgelegd. Onder vestiging wordt verstaan: het recht op toegang tot en op uitoefening van economische activiteiten op het grondgebied van een verdragspartij door oprichting van bijvoorbeeld een filiaal of door oprichting van ondernemingen. Vertegenwoordigingen van een rechtspersoon uit de EU mogen geen economische activiteiten op commerciële basis uitvoeren op het grondgebied van Kazachstan. De EU behoudt zich het recht voor zich op vergelijkbare wijze op te stellen.

Deze artikelen voorzien in de mogelijkheid voor bedrijven om personeel zoals opgesomd in artikel 47, lid 2 (stafpersoneel, waaronder zakelijke bezoekers en binnen de onderneming overgeplaatste personen zoals managers, specialisten en afgestudeerde stagiaires) in te zetten in vestigingen op het grondgebied van de andere partij en de tijdelijke aanwezigheid van verkopers van zakelijke diensten en dienstverleners op contractbasis.

De partijen herbevestigen hun verplichtingen, uit hoofde van GATS, voor de toegang en het tijdelijke verblijf van binnen een onderneming overgeplaatste personen en zakelijke bezoekers voor vestigingsdoeleinden. De partijen staan toe dat voor de sectoren die geliberaliseerd worden, investeerders uit de verdragspartijen natuurlijke personen naar hun vestiging mogen overplaatsen. De duur van het tijdelijke verblijf bedraagt ten hoogste drie jaar voor stafpersoneel en ten hoogste negentig dagen gedurende een periode van twaalf maanden voor zakelijke bezoekers.

Voor dienstverleners op contractbasis geldt voor EU-burgers dat zij over een universitair diploma of een gelijkwaardig kwalificatie moeten beschikken om toegelaten te worden tot Kazachstan. Daar waar het volgens de wetgeving in Kazachstan geëist wordt, moet bovendien ook voldaan worden aan de professionele kwalificaties. Verder moeten zij al tenminste 1 jaar werken voor de onderneming die hun uitzendt en minimaal 5 jaar werkervaring hebben. De hoeveelheid EU-dienstverleners op contractbasis in de dienstensector van Kazachstan mag niet groter zijn dan 800 per jaar. Tot vijf jaar na de toetreding tot de WTO door Kazachstan mogen dienstverleners op contractbasis maximaal vier maanden binnen een 12-maandelijkse periode doorbrengen in het land. Na deze vijf jaren van WTO-lidmaatschap wordt dit maximum verhoogd tot zes maanden.

Dienstverleners op contractbasis uit Kazachstan worden door de Europese Unie niet minder gunstig behandeld dan dienstverleners op contractbasis uit derde landen.

Het Samenwerkingscomité voor handelsvraagstukken zal aanbevelingen doen voor verdere liberalisering van de voorwaarden voor tijdelijk verblijf van natuurlijke personen.

Deze vier artikelen gaan over het vrije verkeer van kapitaal. Partijen zullen betalingen en overboekingen op de lopende rekening van de betalingsbalans toestaan. Directe investeringen en het terugtrekken daarvan zullen niet belemmerd worden. In uitzonderlijke omstandigheden is het de partijen toegestaan vrijwaringsmaatregelen te nemen. Van een uitzonderlijke omstandigheid is sprake als het kapitaalverkeer ernstige moeilijkheden veroorzaakt of dreigt te veroorzaken voor het monetaire beleid of het wisselkoersbeleid van een verdragspartij. Deze vrijwaringsmaatregelen mogen maximaal voor de duur van 1 jaar worden ingesteld.

Artikel 59 biedt de partijen de mogelijkheid om af te wijken van de afspraken in hoofdstuk 6. Zij mogen maatregelen nemen ten behoeve van het beschermen van de openbare orde, het voorkomen van fraude en het gehoor geven aan rechterlijke uitspraken.

De artikelen in dit hoofdstuk hebben als doel het bevorderen van de productie en commercialisering van innovatieve en creatieve producten en het bereiken van adequate en doeltreffende bescherming en handhaving van intellectuele eigendomsrechten. Verder wordt ingezet op het bevorderen van de samenwerking tussen beide partijen en het overdragen van kennis aan Kazachstan op het gebied van intellectuele eigendomsrechten.

Met de verwijzing in artikel 62 naar artikel 10 bis van het Verdrag van Parijs7 wordt ook de bescherming van bedrijfsgeheimen opgenomen in dit hoofdstuk. Er is echter geen verwijzing naar de nieuwe Europese richtlijn over bescherming bedrijfsgeheimen, die ten tijde van het finaliseren van de onderhandelingen nog niet tot stand was gekomen.

In deze afdeling geven de verdragspartijen invulling aan de bepalingen op het gebied van auteursrechten en naburige rechten (recht om te beslissen over opname, vermenigvuldiging en uitzending (artikelen 65–76), handelsmerken (artikelen 77–80), geografische aanduidingen (artikelen 81–83), tekeningen en modellen (artikelen 84–90) en octrooien (artikelen 91–96).

De artikelen over auteursrechten, handelsmerken, tekeningen en modellen en geogragrafische aanduidingen (GI’s) zijn helder en duidelijk, bij geografische aanduidingen ontbreekt echter een verwijzing naar de lijst met Europese GI’s. De reden hiervoor is dat binnen 7 jaar na de toepassing van titel III, de partijen met elkaar zullen onderhandelen om een overeenkomst af te sluiten over de bescherming van de GI’s.

Door partijen wordt, met betrekking tot octrooien, het belang erkend van de Verklaring van Doha van november 2001, waarin door de WTO-leden een nadere interpretatie van de TRIPS-overeenkomst (Trb. 1995, 130) overeengekomen is met als doel een betere toegang tot essentiële geneesmiddelen voor WTO-leden te bevorderen. De partijen dragen daarnaast bij aan de uitvoering van het WTO-Besluit van 30 augustus 2003 over de uitvoering van punt 6 van de Verklaring van Doha. Dit houdt in dat indien een land geen of onvoldoende eigen productiecapaciteit heeft en de geneesmiddelen (en/of medische technologie) die buitenlandse producenten aanbieden, te duur zijn, het land wel in staat moet worden gesteld elders een geschikte leverancier te vinden die de markt van het land in kwestie kan voorzien.

Artikel 93 regelt dat Kazachstan een aanvullende beschermingsduur voor octrooien op geneesmiddelen en gewasbeschermingsmiddelen zal instellen voor maximaal 5 jaar ter compensatie van de termijn voor verkrijging vergunning markttoelating. Tevens is in artikel 94 bepaald dat gegevens die zijn ingediend ter verkrijging van vergunning voor het in de handel brengen van een farmaceutisch product voor tenminste 6 jaar worden beschermd.

In artikel 96 bevestigt de EU haar verbondenheid aan het op 2 december 1961 te Parijs tot stand gekomen Internationaal verdrag tot bescherming van kweekproducten (Trb. 1962, 21; UPOV). Kazachstan zal inspanningen doen om ook toe te treden tot dit verdrag. Hierbij wordt geen streef-termijn vermeld.

In deze artikelen herbevestigen de partijen hun verbondenheid aan duurzame ontwikkeling. Zij verplichten zich om internationale handel te bevorderen op een wijze die bijdraagt aan duurzame ontwikkeling. De doelstellingen van de artikelen in dit hoofdstuk zijn, onder andere, het verbeteren van het naleven van arbeids- en milieuwetgeving, internationale akkoorden, het versterken van de rol van handelspolitiek bij de bescherming van biodiversiteit. De partijen streven ernaar dat hun wetgeving en beleid voorzien in een hoog beschermingsniveau van arbeidsomstandigheden en milieu. Verder herbevestigen de partijen ook hun verplichtingen ten aanzien van de fundamentele arbeidsstandaarden zoals vastgelegd in de Conventies van de Internationale Arbeidsorganisatie.

De partijen verplichten zich in artikel 152 om multilaterale milieu en arbeidsakkoorden in hun wetgeving over te nemen en te implementeren. In artikel 153 erkennen de partijen elkaars recht om eigen niveaus van interne milieu en arbeidsbescherming vast te stellen en tegelijkertijd spreken ze ook af dat het niet gepast is handel of investeringen aan te moedigen door de beschermingsniveaus te verzwakken of te beperken. Artikel 154 regelt dat de partijen met elkaar zullen samenwerken om de bijdrage van handel aan duurzame ontwikkeling te bevorderen en zo nodig een gezamenlijke aanpak daarvoor ontwikkelen. Bij deze samenwerking worden de belanghebbenden betrokken, met name de sociale partners, evenals andere maatschappelijke organisaties.

De afspraken van dit hoofdstuk vallen buiten de werkingssfeer van hoofdstuk 14, geschillenbeslechting, zo is in artikel 155 vastgelegd. Een arbitragepanel zal mogelijke geschillen beslissen.

In artikel 156 erkennen de EU en Kazachstan het belang van vrije mededinging. Tevens erkennen ze dat concurrentiebeperkende praktijken negatieve effecten kunnen hebben op de werking van markten en de voordelen van handelsliberalisatie. Zij leggen in artikel 157 vast dat zij wetgeving zullen handhaven tegen concurrentiebeperkende praktijken.

De Overeenkomst belet, conform artikel 158, de verdragspartijen niet om, overeenkomstig nationaal recht, monopolies of staatsondernemingen in stand te houden. Afgesproken is dat, in het geval deze ondernemingen goederen en diensten op een bepaalde markt aanbieden, hierop de mededingingswetgeving van toepassing is. Ten aanzien van opgedragen bijzondere taken van openbaar belang is bepaald dat de van toepassing zijnde mededingingswetgeving de uitvoering hiervan niet mag belemmeren. In artikel 159 spreken de partijen af transparant te zijn op subsidiegebied. Vanaf de datum van toepassing van titel III zal de andere partij om de 2 jaar geïnformeerd worden over het doel van de subsidie, de duur, de vorm en indien mogelijk het bedrag en de begunstigde die de subsidie ontvangt. Bij vermeende negatieve gevolgen van een subsidie zal middels overleg de subsidieverlenende partij haar best doen deze op te lossen. Uitzonderingen hierop zijn onder andere subsidies ten behoeve van de visserijsector en producten opgesomd in annex I van het WTO-akkoord over landbouw.

In artikel 163 wordt onder andere gedefinieerd wat onder overheidsbedrijven, door de overheid gecontroleerde bedrijven en bedrijven waaraan bijzondere of exclusieve rechten zijn verleend verstaan dient te worden. In artikel 164 bevestigen de partijen hun rechten en plichten op grond van artikel XVII, lid 1 tot en met 3, van de GATT 1994, de MoU (Memorandum of Understanding) van de interpretatie van artikel XVII van de GATT 1994, artikel VIII, lid 1, 2 en 5, van de GATS, en het bijbehorende hoofdstuk van het Protocol inzake de toetreding van Kazachstan tot de WTO.8 In artikel 166 is afgesproken dat beide partijen erop toe zullen zien dat bedrijven, waaraan bijzondere rechten zijn verleend of een monopolie, diensten en/of dienstverleners van de andere partij niet discrimineert bij de aan- of verkoop van goederen of diensten. Uitzonderingen hierop zijn de bepalingen van artikel 142 en bijlage I van deze Overeenkomst. Partijen zien er op toe dat genoemde bedrijven, met uitzondering van het specifieke doel waarvoor zij zijn opgericht, bij de aan- en verkoop van goederen en diensten zullen handelen uit commerciële overwegingen.

In artikel 169 is bepaald dat de partijen voor deze typen ondernemingen strenge normen over transparantie en ondernemingsbestuur in acht zullen nemen, conform de OESO-richtsnoeren voor corporate governance in overheidsbedrijven van 2005. Afspraken over het uitwisselen van informatie zijn vastgelegd in artikel 170 waarbij afgesproken is dat indien een partij van mening is dat haar belangen geschaad worden door een onderneming uit de andere partij eerst genoemde om informatie kan vragen over de organisatorische, bedrijfsmatige en financiële aspecten van het bedrijf in kwestie.

Deze artikelen bevatten de procedures voor het beslechten van geschillen over interpretatie en toepassing van titel III, het handelsdeel van de Overeenkomst, voor zover het hoofdstuk 2 (Douane), hoofdstuk 3 (Technische handelsbelemmeringen), hoofdstuk 4 (Veterinaire en fytosanitaire maatregelen), hoofdstuk 5 (Handel in diensten en vestiging), hoofdstuk 8 (Overheidsaanbestedingen), hoofdstuk 9 (Grondstoffen en energie) en hoofdstuk 11 (Mededinging) betreft. Naast het mechanisme voor het beslechten van geschillen bevat het handelsdeel ook een bemiddelingsmechanisme. Partijen kunnen dit gebruiken om met behulp van een bemiddelaar tot een onderlinge oplossing te komen van geschillen behorende bij titel III van deze Overeenkomst. De bemiddelingsprocedure laat de mogelijkheid van partijen om gebruik te maken van geschillenbeslechting onverlet. De artikelen 174 en 175 voorzien in de afspraken ten behoeve van een consultatieprocedure tussen de verdragspartijen. In artikel 176 tot en met 198 zijn afspraken gemaakt omtrent het instellen van een arbitrageprocedure voor het geval consultatie niet tot een bevredigende oplossing van het geschil leidt. Zo is in artikel 177 geregeld dat het panel uit drie arbiters zal bestaan en indien de partijen het niet eens kunnen worden over de samenstelling van het panel of een van de partijen niet in staat is een eigen panellid te benoemen dan zal de voorzitter van het Samenwerkingscomité een keuze maken uit de lijsten van personen die door de partijen zijn voorgedragen. In artikel 186 is afgesproken dat indien er binnen de daarvoor gestelde tijd geen gehoor wordt gegeven aan de uitspraak van het arbitragepanel, een schadevergoeding toegekend kan worden of dat handelsvoordelen kunnen worden opgeschort. Het arbitragepanel zal de bepalingen die onder het toepassingsbereik van deze titel tot geschillenbeslechting vallen, interpreteren in overeenstemming met de gebruikelijke regels voor de interpretatie van het internationale publiekrecht. Artikel 188 behandelt geschillen over een noodsituatie vanwege de dreiging van een onderbreking van levering van aardgas, olie of elektriciteit waarvoor afwijkende afspraken gelden. Zo kan een van de partijen de voorzitter van het panel verzoeken als verzoener op te treden om een overeenstemming te bereiken. In deze titel zijn verder afspraken gemaakt over de relatie tot WTO-verplichtingen.

De gehele procedure voor geschillenbeslechting staat vermeldt in Bijlage V en VI en de procedure voor bemiddeling is opgenomen in Bijlage VI en VII van deze Overeenkomst.

Beide partijen intensiveren hun huidige samenwerking op energiegebied, met het oog op vergroting van energiezekerheid, efficiëntie, duurzaamheid en concurrentievermogen. Verder zal ook samengewerkt worden met de Europese Investeringsbank, de Europese Bank voor

Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD) en andere internationale financiële instellingen en instrumenten, ter ondersteuning van de samenwerking tussen de partijen op energiegebied.

Artikel 235 schetst het belang van de rechtsstaat en eerbiediging van mensenrechten en fundamentele vrijheden voor wat betreft de samenwerking in het kader van deze titel.

In artikel 236 wordt gesteld dat de partijen de juridische samenwerking zullen uitbouwen, zowel in burgerlijke als in handelszaken. Ook zullen de partijen de samenwerking in strafzaken bevorderen, onder meer met betrekking tot wederzijdse juridische bijstand.

In artikel 237 wordt afgesproken samen te werken om de bescherming van persoonsgegevens op een hoog niveau te waarborgen, uitgaand van de Europese en internationale rechtsinstrumenten en -normen.

In artikel 238 regelen de partijen samenwerking inzake migratie, asiel en grensbeheer. Ter bestrijding van illegale migratie komen de partijen overeen om onderdanen die op onregelmatige wijze aanwezig zijn op het grondgebied van respectievelijk een EU-lidstaat of Kazachstan over te nemen, en zo nodig te voorzien van passende identiteitsdocumenten. Daarnaast komen de partijen overeen een alomvattende dialoog tot stand te brengen over migratiegerelateerde aangelegenheden, inclusief over mogelijke onderhandeling over een overeenkomst tussen de EU en Kazachstan over de specifieke verplichtingen bij overname, waaronder de overname van derdelanders. Tevens zullen de mogelijkheden worden onderzocht van parallelle onderhandelingen over een overeenkomst tussen de EU en Kazachstan inzake visumversoepeling.

Artikel 239 regelt dat vertegenwoordigingen van een EU-lidstaat in Kazachstan consulaire bijstand mogen verlenen aan onderdanen van lidstaten die geen permanente vertegenwoordiging hebben in Kazachstan, onder dezelfde voorwaarden als die zouden gelden voor de eigen onderdanen.

Artikel 240 bepaalt dat de partijen zullen samenwerken bij het bestrijden van het witwassen van geld en de financiering van terrorisme. Voortvloeiend uit de samenwerking kan relevante informatie worden uitgewisseld, met inachtneming van relevante wetgeving en internationale verbintenissen.

Via artikel 241 zullen de partijen samenwerken aan een evenwichtige en geïntegreerde aanpak van drugsgerelateerde aangelegenheid, onder andere door betere coördinatie en samenwerking tussen de autoriteiten. De maatregelen voor verwezenlijking van de doelstellingen zullen worden gebaseerd op onderling overeengekomen beginselen.

In artikel 242 wordt overeengekomen samen te werken aan de bestrijding van georganiseerde en grensoverschrijdende misdaad en corruptie. Samenwerking tussen rechtshandhavingsinstanties op bilateraal, regionaal en internationaal niveau zal worden aangegaan, inclusief mogelijke samenwerking met EU-agentschappen. Ook verbinden de partijen zich aan de daadwerkelijke uitvoering van internationale normen, zoals onder andere vastgelegd in VN-verdragen.

Via artikel 243 zal de samenwerking tussen partijen op het gebied van de bestrijding van cybercriminaliteit worden versterkt, onder meer door uitwisseling van goede praktijken.

Artikel 246 geeft aan dat de samenwerking zal worden bevorderd op alle terreinen van onderzoek en wetenschappelijke en technologische ontwikkeling op civiel gebied, met als doel innovatie te stimuleren, waarbij de bescherming van intellectuele-eigendomsrechten moet worden gewaarborgd.

Artikel 247 geeft weer welke terreinen de samenwerking zal omvatten, te weten: een beleidsdialoog en uitwisseling van informatie; uitwisseling van beste praktijken met betrekking tot innovatie; facilitering van passende toegang tot onderzoeks- en innovatieprogramma’s; bevordering van onderzoekscapaciteit van onderzoeksinstellingen in Kazachstan; gezamenlijke projecten voor onderzoek en innovatie; bevordering van de commercialisering van de resultaten van gezamenlijke projecten; facilitering van nieuwe technologie tot de thuismarkten; organisatie van opleidingsactiviteiten; facilitering, in het kader van geldende wetgeving, van het vrije verkeer van onderzoekspersoneel en onderzoeksgoederen.

Artikel 248 bepaalt dat bij de omschreven samenwerkingsactivteiten wordt gestreefd naar synergiëen met regionale en andere activiteiten die worden uitgevoerd, binnen het kader van financiële samenwerking, zoals uiteengezet in artikelen 261 en 262.

Via informatie-uitwisseling en opleidingen voor journalisten en andere professionals zullen de partijen de samenwerking op media- en audiovisueel gebied bevorderen.

Volgens artikel 250 zullen de partijen informatie en beste praktijken uitwisselen om de onafhankelijkheid van en het professionalisme in de media te bevorderen.

Artikel 257 ziet op de bevordering van wederzijds begrip en bilaterale samenwerking op het gebied van regionaal beleid. In de navolgende artikelen wordt dit nader uitgewerkt.

Via artikel 258 moet de betrokkenheid van lokale en regionale autoriteiten bij regionale samenwerking worden versterkt, met het oog op het bevorderen en versterken van regionale zakelijke netwerken.

Artikel 259 bepaalt dat de partijen de ontwikkeling van elementen van regionale samenwerking binnen bepaalde samenwerkingsgebieden van deze Overeenkomst versterken, zoals op het gebied van vervoer, energie, communicatienetwerken, cultuur, onderwijs, onderzoek, toerisme, waterbevoorrading en milieu en civiele bescherming.

In artikel 261 spreken de partijen af de huidige financiële en technische samenwerking voort te zetten en te versterken. Verder wordt ook afgesproken dat Kazachstan financiële steun van de EU kan krijgen in de vorm van subsidies of leningen. In dit artikel zijn ook de voorwaarden voor het ontvangen van deze steun vastgelegd. Doeltreffendheid van de hulp staat centraal conform de verklaring van de OESO, de strategie van de EU en de verslagen van de Europese Rekenkamer hierover.

Artikel 262 bepaalt dat bij de steunverlening goed financieel beheer gevoerd wordt om onder andere onregelmatigheden, fraude en corruptie te voorkomen en te bestrijden. Hierbij zullen afspraken gemaakt worden over samenwerking inzake verificaties en inspecties ter plekke.

In artikel 263 wordt afgesproken dat voor het optimaal benutten van de middelen de bijdrage van de EU gecoördineerd zal worden met bijdragen van onder andere derde landen en internationale financiële instellingen.

Artikel 264 bepaalt dat de partijen regelmatig zullen controleren of de financiële middelen op een juiste manier aangewend zijn en dat passende maatregelen genomen worden om fraude en andere onwettige activiteiten te voorkomen. In artikel 265 is bepaald dat bij vermoedens van fraude de partijen elkaar informeren en met name ook het Europees Bureau voor Fraudebestrijding (OLAF). De EU en Kazachstan informeren elkaar over de te nemen maatregelen. In artikel 266 is afgesproken dat OLAF verificaties ter plaatse mag uitvoeren over de financiële steun die de EU biedt.

Artikel 267 bepaalt dat de bevoegde organen in Kazachstan bij fraudegevallen ook mogen onderzoeken en vervolgen. Op verzoek van Kazachstan kan OLAF hierbij ondersteuning bieden.

Artikel 268 ziet op de instelling van de Samenwerkingsraad, die toezicht houdt op de uitvoering van de Overeenkomst en deze regelmatig toetst. De Samenwerkingsraad komt eenmaal per jaar samen, op ministerieel niveau. De Samenwerkingsraad neemt besluiten binnen de toepassingssfeer van deze Overeenkomst en kan ook aanbevelingen doen. Daarnaast is de Samenwerkingsraad bevoegd om de bijlagen bij de Overeenkomst te actualiseren of te wijzigen. De Samenwerkingsraad wordt beurtelings voorgezeten door de EU of door Kazachstan. Geschillen over de uitvoering of interpretatie van de Overeenkomst kunnen aan de Samenwerkingsraad worden voorgelegd.

Artikel 269 voorziet in de instelling van een Samenwerkingscomité en gespecialiseerde subcomités, die onder de Samenwerkingsraad vallen en zullen bestaan uit vertegenwoordigers van de EU en Kazachstan, gewoonlijk op het niveau van hoge ambtenaren. Het bereidt vergaderingen van de Samenwerkingsraad voor en mag bindende besluiten nemen over terreinen uit de Overeenkomst die door de Samenwerkingsraad zijn overgedragen. In het reglement van orde bepaalt de Samenwerkingsraad de taken en de werkzaamheden van het Samenwerkingscomité en eventuele subcomités.

Artikel 270 gaat over de oprichting van een Parlementair samenwerkingscomité, dat bestaat uit leden van het Europees Parlement en leden van het parlement van Kazachstan. Het is erop gericht een wederzijds doeltreffende parlementaire samenwerking tot stand te brengen. Het bepaalt zelf hoe vaak het bijeenkomt. Het Parlementair samenwerkingcomité mag inlichtingen winnen bij de Samenwerkingsraad en wordt ingelicht over de besluiten en aanbevelingen van de Samenwerkingsraad. Het mag ook aanbevelingen doen aan de Samenwerkingsraad.

In artikel 271 garanderen de partijen de toegang tot gerechtelijke en administratieve instanties voor natuurlijke en rechtspersonen van de andere partij, binnen het toepassingsgebied van deze Overeenkomst.

Artikel 272 stelt dat elke partij er zorg voor zal dragen dat elk bestuursniveau bij de uitoefening van gezag zal handelen overeenkomstig de in deze Overeenkomst vastgelegde verplichtingen van die partij.

Artikel 273 ziet op de mogelijkheid om vrijwarings- of beperkende maatregelen vast te stellen of te handhaven in het geval van problemen op het gebied van de betalingsbalans en de buitenlandse financiële positie. Wel is dit aan voorwaarden gebonden: zo dienen de maatregelen onder meer tijdelijk en in overeenstemming te zijn met de Statuten van het Internationaal Monetair Fonds. Ook dient spoedig overleg hierover plaats te vinden in het Samenwerkingscomité.

Met artikel 274 behouden partijen zich het recht voor om maatregelen te nemen in verband met wezenlijke veiligheidsbelangen.

Artikel 275 bepaalt dat de regelingen die Kazachstan dan wel de EU toepassen geen aanleiding mogen geven tot discriminatie tussen natuurlijke of rechtspersonen van de EU dan wel Kazachstan, noch tussen lidstaten van de EU.

In artikel 276 spreken de partijen af dat deze Overeenkomst alleen van toepassing is op belastingmaatregelen wanneer dat nodig is om de bepalingen van deze Overeenkomst uit te voeren. Geen van de bepalingen uit deze Overeenkomst wordt uitgelegd als beletsel voor het vaststellen of toepassen van maatregelen ter voorkoming van belastingontwijking of -ontduiking.

Artikel 277 bepaalt dat de partijen alle maatregelen zullen treffen die nodig zijn om aan de verplichtingen krachtens deze Overeenkomst te voldoen en de doelstellingen te bereiken. Geschillen over de interpretatie en uitvoering van deze Overeenkomst kunnen worden voorgelegd aan de Samenwerkingsraad.

Artikel 278 beschrijft de wijze van geschillenbeslechting, met uitzondering van geschillen over zaken onder titel III (Handel en zakelijke activiteiten), waarop alleen hoofdstuk 14 van de betreffende titel van toepassing is. Geschillen dienen te worden voorgelegd aan de Samenwerkingsraad en eventueel aan het Samenwerkingscomité of een subcomité. Als de Samenwerkingsraad een bindend besluit heeft genomen of wanneer deze heeft verklaard dat het geschil is beëindigd, wordt het geschil geacht te zijn beslecht.

In artikel 279 is geregeld dat een partij passende maatregelen kan treffen als het geschil binnen drie maanden na indiening niet is beslecht. Een partij kan deze maatregelen onmiddellijk nemen in geval van afwijzing van de Overeenkomst in strijd met de algemene regels van het internationaal recht of de schending door de andere partij van de essentiële elementen van deze Overeenkomst. Bij de keuze van passende maatregelen wordt voorrang gegeven aan maatregelen die het functioneren van deze Overeenkomst het minst verstoren.

Artikel 280 ziet op de publieke toegang tot officiële documenten. De bepalingen van deze Overeenkomst doen hier geen afbreuk aan.

Artikel 281 betreft de inwerkingtreding, voorlopige toepassing, duur en beëindiging van deze Overeenkomst. De Overeenkomst treedt in werking op de eerste dag van de tweede maand nadat de partijen de Raad van de EU in kennis hebben gesteld van de voltooiing van de daartoe vereiste procedures. De inwerkingtreding van Titel III (Handel en zakelijke activiteiten) hangt samen met de toetreding tot de WTO door Kazachstan. Sinds 30 november 2015 is Kazachstan lid van de WTO.

Totdat de Overeenkomst in werking treedt, worden delen van de Overeenkomst voorlopig toegepast tussen de EU en Kazachstan (zie hiervoor de toelichting op dit onderdeel onder deel I van de memorie).

Met de inwerkingtreding van de Overeenkomst wordt de PSO uit 1995 beëindigd. Tot het moment van de inwerkingtreding van de Overeenkomst blijven de bepalingen van de PSO uit 1995 van toepassing, voor zover ze niet zijn gedekt door de voorlopige toepassing van de betreffende delen van de Overeenkomst.

De Overeenkomst wordt voor onbeperkte duur gesloten. De EU of Kazachstan kan door een schriftelijke kennisgeving de Overeenkomst beëindigen. De beëindiging wordt zes maanden na ontvangst van de kennisgeving van kracht. Eenzelfde procedure geldt voor de beëindiging van de voorlopige toepassing; de EU of Kazachstan kan middels een schriftelijke kennisgeving de voorlopige toepassing beëindigen.

Volgens artikel 282 worden bestaande overeenkomsten op deelgebieden tussen de partijen geacht onderdeel te zijn van de algemene bilaterale betrekkingen en deel uit te maken van een gemeenschappelijk institutioneel kader. Zij blijven dus gelden.

In artikel 283 bepaalt dat partijen de Overeenkomst kunnen wijzigen, herzien of uitbreiden. Tevens kunnen zij aanvullende internationale overeenkomsten sluiten op deelgebieden uit deze Overeenkomst.

Artikel 284 bepaalt dat de bijlagen en protocollen een integrerend onderdeel van de Overeenkomst vormen.

De bijlagen zijn van uitvoerende aard. Wijzigingen van de bijlagen behoeven, als en voor zover zij vallen onder de exclusieve competentie van de lidstaten, op grond van artikel 7, onderdeel f, van de Rijkswet goedkeuring en bekendmaking verdragen geen parlementaire goedkeuring, tenzij de Staten-Generaal zich thans het recht tot goedkeuring terzake voorbehouden. Ook het protocol is van uitvoerende aard. Wijzigingen van het protocol behoeven, als en voor zover zij vallen onder de exclusieve competentie van de lidstaten, op grond van artikel 7, onderdeel b, van de Rijkswet goedkeuring en bekendmaking verdragen geen parlementaire goedkeuring, behoudens het bepaalde in artikel 8 van die Rijkswet.

Zie hieronder (deel III van de memorie) voor een overzicht van de bijlagen en het protocol bij de Overeenkomst.

Artikel 285 geeft de definitie van de partijen, te weten: de Unie, of haar lidstaten, of de Europese Unie en haar lidstaten, overeenkomstig hun respectievelijke bevoegdheden, enerzijds, en de Republiek Kazachstan, anderzijds.

Artikel 286 ziet op de territoriale toepassing van de Overeenkomst, te weten: het territorium van de EU (volgens de EU-verdragen) en het territorium van de Republiek Kazachstan.

In artikel 287 wordt kennis gegeven van de authentieke tekstversies van de Overeenkomst. Naast de versies in de 23 officiële EU-talen, betreft dat de versies in de Kazakse en Russische taal. Deze zijn allen gelijkelijk authentiek.

Bijlagen bij deze Overeenkomst:

• I Voorbehouden overeenkomstig Artikel 46: Nationale behandeling.

• II Beperkingen die worden toegepast door Kazachstan overeenkomstig artikel 48, lid 2: Binnen een onderneming overgeplaatste personen en zakelijke bezoekers voor vestigingsdoeleinden.

• III Toepassingsgebied van hoofdstuk 8: Overheidsopdrachten.

• IV Media voor de bekendmaking van informatie over aanbestedingen en aankondigingen.

• V Reglement van orde voor arbitrage overeenkomstig hoofdstuk 14: Geschillenbeslechting.

• VI Gedragscode voor leden van arbitragepanels en bemiddelaars overeenkomstig hoofdstuk 14: Geschillenbeslechting.

• VII Bemiddelingsmechanisme overeenkomstig hoofdstuk 14: Geschillenbeslechting.

Protocol bij deze Overeenkomst:

Protocol betreffende wederzijdse administratieve bijstand in douanezaken.