Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP (VIII)

A. ALGEMEEN

1. AANBIEDING VAN HET JAARVERSLAG EN VERZOEK TOT DECHARGEVERLENING

Aan de voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer der Staten-Generaal.

Hierbij bieden de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over het jaar 2017 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 2.37, tweede en derde lid, en 2.40 van de Comptabiliteitswet 2016 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Ministers van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap decharge te verlenen over het in het jaar 2017 gevoerde financiële beheer.

Voor de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening stelt de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 7.14, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 een rapport op. Dit rapport wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden. Het rapport bevat de bevindingen en het oordeel van de Rekenkamer op basis van artikel 7.12, van de Comptabiliteitswet 2016, over:

• a. de financiële verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen, bedoeld in artikel 3.8 van de Comptabiliteitswet 2016;

• b. de totstandkoming van de niet-financiële verantwoordingsinformatie in de jaarverslagen, bedoeld in artikel 3.9 van de Comptabiliteitswet 2016;

• c. de financiële verantwoordingsinformatie in het Financieel jaarverslag van het Rijk, bedoeld in artikel 2.35 van de Comptabiliteitswet 2016;

• d. het gevoerde begrotingsbeheer, het financieel beheer en de materiele bedrijfsvoering, bedoeld in de artikelen 3.2 tot en met 3.4 van de Comptabiliteitswet 2016 en de daartoe bijgehouden administraties van het Rijk;

• e. de centrale administratie van de schatkist van het Rijk van het Ministerie van Financiën.

Bij het besluit tot dechargeverlening worden verder de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken betrokken:

• a. het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2017;

• b. het voorstel van de slotwet dat met het onderhavige jaarverslag samenhangt;

• c. het rapport van de Algemene Rekenkamer met betrekking tot het onderzoek van de centrale administratie van de schatkist van het Rijk en van het Financieel jaarverslag van het Rijk;

• d. de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer over de in het Financieel jaarverslag van het Rijk, over 2017 opgenomen rijksrekening van uitgaven en geraamde ontvangsten over 2017, alsmede over de rijkssaldibalans over 2017 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 7.14, tweede lid, van de Comptabiliteitswet 2016).

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap I.K. van Engelshoven

De Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media, A. Slob

2. LEESWIJZER

Het departementaal jaarverslag 2017 bestaat uit de volgende onderdelen:

• A. Een algemeen deel

• B. Het beleidsverslag

• C. De jaarrekening

• D. Bijlagen

De Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media is verantwoordelijk voor artikel 1 Primair onderwijs, Artikel 3 Voortgezet onderwijs, Artikel 9 Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid en Artikel 15 Media. De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is verantwoordelijk voor de overige artikelen. De verdeling van de beleidsterreinen is vastgelegd in de portefeuilleverdeling van Kabinet Rutte III1.

Bij het Regeerakkoord is het groen onderwijs als beleidsterrein ondergebracht bij het Ministerie van OCW. De verantwoording over het groen onderwijs over 2017 vindt nog plaats door het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat.

A. Het algemeen deel bevat de aanbieding van het departementaal jaarverslag, het verzoek tot dechargeverlening en deze leeswijzer.

Overgangsrecht Comptabiliteitswet

Op grond van het overgangsrecht in artikel 10.2 van de Comptabiliteitswet 2016 blijven voor de jaarverslagen en slotwetten over 2017 de bepalingen uit de Comptabiliteitswet 2001 en de daarop berustende bepalingen van toepassing zoals deze golden voor de inwerkingtreding van de Comptabiliteitswet 2016 per 1 januari 2018. Om die reden moet telkens bij de verwijzingen naar de bepalingen van de Comptabiliteitswet 2016 worden gelezen de artikelen van de Comptabiliteitswet 2001 conform de transponeringstabel bij de Comptabiliteitswet 2016, Stb. 2017, 139. Het betreft met name de volgende artikelen:

Artikelen in CW 2016 en CW 2001

Art. in CW 2016	Art. in CW 2001
3.2 – 3.4	19, eerste lid; 21, eerste en tweede lid
3.5	22, eerste lid; 26, eerste lid
3.8	58, eerste lid, onderdeel a, en derde lid; 61, derde lid
3.9	58, eerste lid, onderdeel b en c
2.37	60, tweede en derde lid; 63, eerste en vierde lid
2.35	61, tweede tot en met vierde lid
2.40	64
7.12	82, eerste lid; 83, eerste lid
7.14	82, vijfde lid; 83, tweede tot en met vierde lid

Groeiparagraaf

Voor het opstellen van het departementaal jaarverslag gelden de Rijksbegrotingsvoorschriften van de Minister van Financiën. Als gevolg van wijzigingen in deze voorschriften zijn de volgende veranderingen doorgevoerd ten opzichte van het jaarverslag 2016:

• • De cirkeldiagrammen die inzicht bieden in de realisatie op artikelniveau zijn gewijzigd naar staafdiagrammen. Daarmee wordt visueel meer inzicht geboden in de uitgaven en ontvangsten per beleidsartikel, die daarmee onderling beter vergelijkbaar worden.

• • Voor de verantwoording 2017 heeft de Tweede Kamer «toetsbare beleidsplannen» als focusonderwerp aangewezen. Gevolg hiervan is dat in de bijlage «Afgerond evaluatie en overig onderzoek» is aangegeven bij welke nieuwe beleidsplannen in 2017 op voorhand (ex ante) doelen en financiële consequenties helder waren en op voorhand inzicht bestond in doeltreffendheid en doelmatigheid.

  Met dit nieuwe focusonderwerp is het focusonderwerp «beleidsdoorlichtingen» van vorig jaar komen te vervallen. Belangrijkste gevolg is dat in de tabel «Realisatie beleidsdoorlichtingen» niet langer de geplande en behandelde beleidsdoorlichtingen worden opgenomen.

• • In de bedrijfsvoeringsparagraaf is een overzicht «overschrijdingen rapporteringstoleranties fouten en onzekerheden» opgenomen. De tolerantiegrenzen voor onrechtmatigheden zijn gewijzigd, waarbij fouten en onzekerheden voortaan worden opgeteld en vermeld in genoemd overzicht.

• • Het overzicht Wet normering topinkomens (WNT) is geactualiseerd en aangepast aan de wet WNT 3.

Informatie in de begroting en andere relevante publicaties

Hieronder volgt een nadere toelichting bij het schema.

• • Op Prinsjesdag ontvangt de Tweede Kamer de begroting van OCW. Op de website van OCW in cijfers worden onder andere de doelen uit de beleidsagenda en verschillende ingezette beleidsinstrumenten gevolgd, waaronder de Lerarenagenda en de sectorakkoorden in het po en vo. Ook wordt de internationale positie van het Nederlandse onderwijs- en wetenschapsstelsel gevolgd en zijn de belangrijkste onderzoeksresultaten van «Education at a Glance» opgenomen, de jaarlijkse publicatie van de OESO. Daarnaast geeft deze website met de infographic «Onderwijsmonitor» inzicht in de prestaties van het onderwijs. Voor cultuur & media, wetenschap en emancipatie wordt met een beknopte set indicatoren een beeld van de kwaliteit en prestaties gegeven.

• • Eind november komt ook Cultuur in beeld uit. In deze publicatie wordt ingegaan op de veranderingen in het Nederlandse cultuurbeleid. Deze publicatie gaat dieper in op de gevolgen van het beleid en schetst de te verwachten ontwikkelingen in de culturele sector. Daarbij is er bijzondere aandacht voor de bijdrage van cultuur aan de Nederlandse economie en werkgelegenheid, het financieel-maatschappelijk draagvlak, publieksbereik en de financiële verhoudingen tussen subsidieverstrekkers.

• • Vanaf 2018 gaat het Sociaal Cultureel Planbureau een «monitor cultuur» uitbrengen die de publicatie Cultuur in beeld vervangt.

• • De Inspectie van het Onderwijs heeft een belangrijke rol in het onderwijsstelsel als toezichthouder, maar ook als leverancier van beleidsinformatie. Jaarlijks verschijnt het Onderwijsverslag, waarin beschreven wordt wat goed gaat en wat er beter kan in het onderwijs. In de Financiële Staat van het Onderwijs wordt verslag gedaan van de financiële staat van de onderwijsinstellingen.

• • Gedurende het jaar wordt de Tweede Kamer geïnformeerd over de begrotingsuitvoering door middel van de 1e suppletoire begroting (Voorjaarsnota) en de 2e suppletoire begroting (Najaarsnota).

• • Ook worden gedurende het jaar allerlei beleidsdocumenten zoals actieplannen, beleidsdocumenten, beleidsevaluaties, beleidsdoorlichtingen naar de Tweede Kamer gestuurd. Wetsvoorstellen worden ter behandeling aangeboden en AMvB’s worden voorgehangen. Over verschillende beleidsterreinen worden brieven naar de Tweede Kamer gestuurd, onder andere ter nadere uitwerking van de beleidsagenda en de begroting. Hierover vindt vaak separaat overleg met het parlement plaats. De actieplannen geven voor de verschillende beleidsterreinen een beeld van het beleid. Beleidsdoorlichtingen en andere evaluaties verschaffen inzicht in de effectiviteit van beleid. Daarnaast wordt jaarlijks in de Voortgangsrapportages van de Sectorakkoorden en de Lerarenagenda informatie verschaft over de voortgang op enkele belangrijke prestatie-indicatoren.

• • De derde woensdag in mei is verantwoordingsdag. De Tweede Kamer ontvangt dan het jaarverslag van OCW, en de laatste stand van de voortgang op de begrotingsdoelen en ambities wordt gepresenteerd op de website van OCW in cijfers. Ook wordt het Onderwijsverslag aan de Tweede Kamer toegestuurd.

B. Het beleidsverslag kent de volgende elementen:

• 1. Beleidsverslag

• 2. De beleidsartikelen

• 3. De niet-beleidsartikelen

• 4. Bedrijfsvoeringparagraaf

1. Beleidsverslag

In het beleidsverslag wordt teruggekeken op de activiteiten in 2017. Daarbij wordt per beleidsterrein aangegeven welke stappen zijn gezet met daarbij de relevante indicatoren. Daarnaast is een tabel met de gerealiseerde beleidsdoorlichtingen opgenomen en een overzicht van de risicoregelingen.

2. De beleidsartikelen

De beleidsartikelen bestaan uit de volgende onderdelen:

• • Een algemene doelstelling met een toelichting daarop.

• • Een passage gewijd aan de verantwoordelijkheid van de Ministers.

• • De beleidsconclusies.

• • De tabel budgettaire gevolgen van beleid.

• • Een toelichting op de financiële instrumenten.

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

De tabel budgettaire gevolgen van beleid bevat een vaste indeling naar soorten financiële instrumenten volgens de Rijksbegrotingsvoorschriften.

Relatie verplichtingen versus uitgaven

In de tabel budgettaire gevolgen van beleid staan naast de uitgaven en de ontvangstenmutaties ook verplichtingenmutaties. Bij de verplichtingen wordt ook aangegeven welk deel garantieverplichtingen betreft. Het gaat hier met name om zogenaamde garanties voor her- en nieuwbouw in het onderwijs in het kader van schatkistbankieren, kredietgaranties/verzekeringen in de cultuursector en de garanties voor de rekening courantlimieten die instellingen aanhouden bij het Ministerie van Financiën. Bij kredietgaranties/verzekeringen moet gedacht worden aan een indemniteitsregeling voor kunstvoorwerpen die op uitleenbasis in een Nederlands museum zijn tentoongesteld.

Toelichting financiële instrumenten

In de toelichting op de financiële instrumenten zoals opgenomen in de tabel budgettaire gevolgen van beleid worden de voornaamste verschillen verklaard tussen de oorspronkelijke begroting en de realisatie. De kasuitgaven zijn voor deze toelichting leidend. In het algemeen is er in de begroting sprake van een vaste verhouding tussen de verplichtingen en uitgaven die gerelateerd is aan het bekostigingsmoment voor scholen/instellingen. Er geldt daarom alleen een aanvullende, aparte toelichting voor de verplichtingmutaties als er sprake is van een opmerkelijk verschil met de uitgavenmutaties. Hiervoor wordt het procentuele realisatieverschil bij de verplichtingen vergeleken met het procentuele realisatieverschil bij de uitgaven. En als het verschil tussen deze percentages meer dan 10 bedraagt, dan worden de verplichtingenmutaties apart toegelicht.

In de toelichting op de financiële instrumenten wordt daarnaast toegelicht waarvoor de instrumenten bedoeld waren. Hierbij wordt aangesloten bij de toelichting uit de begroting. Indien relevant wordt op bondige wijze ingegaan op verschillen tussen de budgettaire raming en de realisatie in het verslagjaar. Voor de toe te lichten instrumenten wordt een keuze gemaakt op basis van financieel belang en/of politieke relevantie. Als norm voor financieel belang geldt de voorgeschreven staffel uit de Rijksbegrotingsvoorschriften.

3. De niet-beleidsartikelen

Er zijn twee zogenaamde niet-beleidsartikelen:

• • Op artikel 91 (Nog onverdeeld) wordt een overzicht gegeven van de verdelingen van tijdelijk geparkeerde middelen, zoals de loon- en prijsbijstelling.

• • Op artikel 95 (Apparaatsuitgaven) worden de apparaatsuitgaven van het kerndepartement, de apparaatskosten van de inspecties en adviesraden, baten-lastenagentschappen en een aantal ZBO’s en RWT’s verantwoord.

4. Bedrijfsvoeringparagraaf

In de bedrijfsvoeringparagraaf wordt verslag gedaan over de bedrijfsvoering. De paragraaf bevat tevens de mededeling bedrijfsvoering. Deze heeft betrekking op het financieel- en materieel beheer en de daarvoor bijgehouden administraties.

C. Jaarrekening

De jaarrekening bevat de departementale verantwoordingsstaat, de samenvattende verantwoordingsstaat agentschappen, de jaarverantwoording van de agentschappen Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) en het Nationaal Archief (NA), de saldibalans en de publicatie WNT-verantwoording.

D. Bijlagen

De volgende bijlagen zijn opgenomen:

• 1. Toezichtsrelaties ZBO’s en RWT’s

• 2. Afgerond evaluatie en overig onderzoek

• 3. Externe inhuur

• 4. Financiële gegevens uit de jaarrekeningen per onderwijssector

B. BELEIDSVERSLAG

3. BELEIDSPRIORITEITEN

Inleiding

Het jaar 2017 stond in het teken van de verkiezingen en de formatie. Ondertussen werd verder gewerkt aan de uitdagingen die onder andere benoemd waren door de OECD. Speciale aandacht ging uit naar kansengelijkheid, leraren en de invoering van het nieuwe toezicht. De eilanden Sint Eustatius en Saba werden getroffen door twee orkanen.

Leeswijzer beleidsverslag

Voor de opbouw van het beleidsverslag is gekozen voor de gebruikelijke indeling van de afgelopen jaren: we beginnen met het onderwijs en gaan daarna in op studiefinanciering, wetenschap, cultuur, media, emancipatie en Caribisch Nederland. Daarbij schetsen we per beleidsterrein welke voortgang is geboekt op de door het vorige kabinet gestelde doelen en welke (eerste) stappen zijn gezet voor de uitvoering van het nieuwe Regeerakkoord. Op verzoek van de Tweede Kamer hebben we de niet-financiële indicatoren en streefwaarden overzichtelijker gekoppeld aan het beleid. Daarom staat in elke paragraaf een tabel met daarin een selectie van de bijbehorende indicatoren en streefwaarden, onder meer rekening houdend met een breed beeld over de sectoren. Hierbij willen we expliciet opmerken dat het gaat om de indicatoren die betrekking hebben op doelen van het vorige kabinet. Bij de begroting 2019 zullen we de indicatoren presenteren, die passen bij het nieuwe Regeerakkoord. De volledige indicatorentabel is te vinden achter het beleidsverslag en op Trends in Beeld. Daarnaast wordt hier op een overzichtelijke wijze ook een totaalbeeld gegeven van de landelijke prestaties van onze beleidsterreinen. Eind 2017 boden we de Financiële staat van het Onderwijs 2016 aan. Een goede financiële positie van scholen en instellingen is een cruciale randvoorwaarde om het hoofd te bieden aan de uitdagingen waar zij mee worden geconfronteerd. Wij werken aan de verbetering van het inzicht in de besteding van de onderwijsmiddelen, ook om intensiveringen in het onderwijs beter te kunnen volgen.

1. Onderwijs

Samen met alle partners is de afgelopen jaren gewerkt aan deze vier doelstellingen:

• 1. Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt;

• 2. Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en vakkundige leraren, docenten en schoolleiders, die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat;

• 3. Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties;

• 4. Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren.

1.1 Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt

Tabel: Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt

Doelstelling/indicator	Sector	Basiswaarde (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Streefwaarde (jaartal)
Aandeel thuiszittende leerlingen dat drie of meer maanden thuis zit zonder passend onderwijsaanbod		2014–2015	2015–2016	2016–2017	2020
	po	0,07%	0,08%	0,09%	0%
	vo	0,17%	0,19%	0,14%	0,10% (2017)
Percentage mbo-deelnemers per niveau dat met diploma de instelling verlaat, jaarresultaat per niveau	mbo	2007–2008	2014–2015	2015–2016	2018
		Niveau 1: 66%	78%	78%	Hoger
		Niveau 2: 62%	74%	73%	Hoger
		Niveau 3: 63%	74%	72%	Hoger
		Niveau 4: 65%	74%	74%	Hoger
		Totaal: 64%	75%	74%	Hoger
Bachelor studiesucces (n+1) van herinschrijvers na het eerste jaar	ho	2010–2011	2015–2016	2016–2017
		hbo: 65,7%	61,1%	62,2%
		wo: 57,3%	74,1%	73,2%
Uitval in het eerste jaar	ho	2010–2011	2015–2016	2016–2017
		hbo: 27,9%	26,7%	26,9%
		wo: 18,8%	16,2%	15,7%

De Inspectie van het Onderwijs constateerde in 2016 toenemende ongelijkheid in onderwijskansen tussen jongeren. In juli 2017 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de eerste resultaten van het Actieplan Gelijke Kansen in het onderwijs. Inmiddels hebben meer dan 100 maatschappelijke organisaties zich verbonden aan de Gelijke Kansen Alliantie. Positief is dat er geen sprake is van structurele over- of onderadvisering in het po in het schooljaar 2016–2017 en dat het aandeel brede adviezen en bijgestelde adviezen opnieuw toenam. Daarnaast hebben diverse scholen en instellingen subsidie ontvangen voor doorstroomprogramma’s. Het doel daarbij is om leerlingen te bereiken die vanuit thuis minder ondersteuning en begeleiding krijgen bij de overstap tussen po-vo of vmbo-mbo/havo. Aan de programma’s voor de verschillende overgangen in het onderwijs nemen al veel leerlingen en studenten deel. Het aandeel thuiszittende leerlingen dat drie of meer maanden thuis zit zonder passend onderwijsaanbod is in het schooljaar 2016–2017 in het po, inclusief (v)so, licht toegenomen en in het vo licht gedaald ten opzichte van het vorige schooljaar. Het blijft de komende periode een aandachtspunt. Het aantal leerlingen dat in het examenjaar 2017 één of meerdere vakken op een hoger niveau volgde, nam toe ten opzichte van het voorgaande jaar. Ondanks deze toename wordt de maatregel nog weinig gebruikt. Om de mogelijkheden tot maatwerk te leren uitvoeren en toegankelijk te maken, is in 2017 de pilot «recht op maatwerk» gestart: 30 scholen gingen de uitdaging aan om meer ervaring op te doen met maatwerktrajecten zoals het aanbieden van extra vakken, vakken op een hoger niveau en versnelde examens. De bevindingen gebruiken we om een recht op maatwerk eventueel wettelijk te verankeren. De pilot zal in 2019 geëvalueerd worden. Voor het ho vond in juli 2017 voor het tweede jaar op rij het Seminar Inclusive Higher Education plaats. OCW organiseerde dit seminar samen met ECHO Expertisecentrum voor Diversiteitsbeleid en gastheer de Universiteit van Amsterdam. Diverse buitenlandse gasten en 120 deelnemers uit het Nederlandse ho wisselden good practices uit om «Inclusief hoger onderwijs» in de praktijk te versterken.

Om te komen tot een integrale curriculumherziening voor het po en vo zijn in 2017 diverse stappen gezet. Samen met vakverenigingen en andere betrokken partijen is een aangescherpt plan van aanpak opgesteld voor de ontwikkelfase. Eind 2017 is de werving afgerond voor de teams van leraren en schoolleiders die de bouwstenen voor kerndoelen en eindtermen gaan ontwikkelen. Daarnaast streven we ernaar om rekenen gefaseerd een duurzame plek te geven in het curriculum en de uitslagbepaling. Onze eerste stap was om het cijfer op de rekentoets óók in het vwo niet meer mee te laten tellen voor het behalen van het diploma. Vervolgens zorgen we ervoor, samen met leraren en andere experts, dat rekenen een integraal onderdeel van het curriculum uitmaakt.

De tussenevaluatie 2017 van het Bestuursakkoord po en het Sectorakkoord vo (afgesloten met de PO-Raad en VO-raad) laat een gevarieerd beeld zien. De akkoorden bevatten de gezamenlijke ambities voor een uitdagend en toekomstgericht onderwijs. De vooruitgang varieert per afspraak. Het is soms zoeken naar de beste manier om te komen tot het onderwijs dat de talenten van elk kind tot bloei laat komen. De evaluatie benutten we om afspraken en doelstellingen te actualiseren, daarbij aansluitend op de ambities in het veld. Ook gaan we verduidelijken hoe de middelen van de akkoorden bijdragen aan de realisatie van de afgesproken doelen. Afgelopen jaar vond tevens een evaluatie plaats van de kwaliteitsafspraken mbo. Doel van deze afspraken was het verbeteren van de onderwijskwaliteit en het zo goed mogelijk voorbereiden van studenten op de arbeidsmarkt, het vervolgonderwijs en deelname aan de samenleving. Uit de evaluatie blijkt dat kwaliteitsplannen en het met instellingen voeren van jaarlijkse voortgangsgesprekken door MBO in Bedrijf en de accountmanagers van OCW een breed gewaardeerde manier zijn om de kwaliteitsontwikkeling te ondersteunen en te monitoren. Daarmee vormen de afspraken een betekenisvolle stap naar verdere kwaliteitsverbetering. In 2017 trad ook het wetsvoorstel examencommissies mbo in werking. Om de examenkwaliteit op orde te krijgen, zijn de taken verduidelijkt en nadere eisen gesteld aan deze commissies.

In het mbo is een tweetal agenda’s vastgesteld. De eerste is de Burgerschapsagenda met afspraken om te bevorderen dat alle scholen kwalitatief goed burgerschapsonderwijs aanbieden. De tweede is de Kwaliteitsagenda LOB en geldt voor het vo, mbo en ho. Het onderwijs heeft de taak leerlingen en studenten te helpen zich optimaal te ontwikkelen en hen goed voor te bereiden op vervolgonderwijs en de arbeidsmarkt. De sectorraden in het vo, mbo en ho pakten de handschoen op om samen met jongeren- en studentenorganisaties en decanenverenigingen werk te maken van loopbaanoriëntatie en -begeleiding. Voor het vo en mbo werkten de partijen aan een ambitieagenda voor de kwaliteitsverbetering. In het ho kwamen de sectorraden met de studentenorganisaties tot afspraken over de invulling en communicatie van de studiekeuzecheck.

In februari 2017 ondertekenden de leden van het netwerk kennissteden, steden en instellingen en de vorige Ministers van OCW en BZK de «City Deal Kennis Maken». Doel is het oplossen van maatschappelijke vraagstukken door vergaande samenwerking tussen kennisinstellingen en gemeenten. Samen creëren ze een rijke leeromgeving voor studenten en meer evidence-based stedelijk beleid. Studenten, docenten en onderzoekers worden betrokken, waar mogelijk in multidisciplinaire en multilevel teams. Elke stad werkt een strategische agenda uit, samen met haar universiteit of hogeschool. Inmiddels zijn alle steden aan de slag, is een eerste landelijke bijeenkomst georganiseerd en vond een gezamenlijke studiereis naar de Universiteit Duisburg-Essen plaats.

1.2 Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en vakkundige leraren, docenten en schoolleiders, die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat

Tabel: Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat

Doelstelling/indicator	Sector	Basiswaarde (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Streefwaarde (jaartal)
Aandeel leraren met een afgeronde wo-bachelor of hbo-/wo masteropleiding		2013	2015	2016	2020
	po	20%	21%	22%	30%
Aandeel leraren met een afgeronde hbo of wo masteropleiding		2013	2015	2016	2020
	vo	33%	37%	38%	50%
	Bovenbouw vwo	53%	63%	63%	80–85%
	hbo	66,2% (2011)	72,2% (2013)	75,2% (2015)	80% (2016)
Aandeel leraren dat is geregistreerd in het Lerarenregister		2014	2016	2017	2019
	po/vo/mbo	8%	28%	35%	100%

Leraren spelen een sleutelrol in de kwaliteit van ons onderwijs, maar een omvangrijk tekort dreigt. Bovendien ervaren veel scholen nu al moeite bij het vinden van invalkrachten. Het terugdringen van het lerarentekort was en is daarom één van onze grootste beleidsprioriteiten. In februari ontving de Tweede Kamer het plan van aanpak lerarentekort po, vo en mbo en in juni werden aanvullende maatregelen aangekondigd voor het po. Samen met de sociale partners, de lerarenopleidingen, schoolbesturen en gemeenten werken we via zes actielijnen aan het terugdringen van het tekort. Hierover stuurden we de Tweede Kamer in december een voortgangsrapportage. Hierin staat dat uit de meest recente arbeidsmarktramingen blijkt dat het tekort van 4.100 fte po-leraren bij gelijkblijvende omstandigheden niet in 2020, maar iets later optreedt (in 2022). Voor het vo is eveneens het beeld dat de tekorten iets krimpen en later in de tijd plaatsvinden. In het mbo wordt de komende jaren een tekort aan docenten techniek verwacht, met name door de sterke afname van het aantal studenten aan de lerarenopleidingen techniek. Om arbeidsmarktknelpunten aan te pakken, stimuleren we regionale samenwerking tussen instellingen, opleidingen en bedrijfsleven. De bijgestelde prognoses geven ons alle aanleiding om het lerarentekort de hoogste prioriteit te blijven geven.

Leraren geven aan veel tijd kwijt te zijn aan administratie waarvan zij geen nut en noodzaak zien, maar die wel veel werkdruk oplevert. Uit onderzoek vanuit de Regeldrukagenda en signalen uit het veld blijkt dat het deels administratie betreft die niet wettelijk verplicht is vanuit de overheid, maar wel als zodanig ervaren wordt of zijn oorzaak in de uitvoeringsketen vindt. Begin 2017 gingen vijf po-scholen en één vo-school aan de slag met Operatie Regels Ruimen, om de regeldruk terug te dringen binnen de school. Een procesbegeleider ondersteunde hen. Ze ontwikkelden materiaal waarmee ook andere scholen aan de slag kunnen. Omdat er veel onduidelijkheid is onder leraren over wat zij nu precies wel en niet vast moeten leggen, publiceerden wij voor het po samen met de Inspectie van het Onderwijs de handreiking «Ruimte in Regels». Deze brochure beschrijft waar de Inspectie van het Onderwijs naar kijkt en neemt misverstanden weg. We hebben toegezegd een vergelijkbare handreiking voor het vo en mbo op te stellen.

Eind november ontving de Tweede Kamer de voortgangsrapportage lerarenagenda. Vrijwel alle lerarenopleidingen hebben de afstudeerrichting beroepsonderwijs ingevoerd. Het aantal onbevoegd gegeven lessen in het vo is gedaald. Ook zien we steeds meer samenwerking in teams in het mbo. Sinds 1 augustus 2017 gelden nieuwe wettelijke bekwaamheidseisen in het onderwijs. Ze gelden voor alle leraren en docenten in het po, vo en mbo. Bij de werving van nieuw personeel mogen scholen alleen leraren benoemen die aan de bekwaamheidseisen voldoen. Daarnaast mag de school nog aanvullende normen opstellen. Leraren die niet aan alle eisen voldoen moeten de gelegenheid krijgen om deze aan te leren. De school maakt hierover afspraken met de leraar. Het totale percentage startende leraren dat begeleiding ontvangt is de afgelopen jaren gestegen, ondanks een lichte daling in de vo-sector afgelopen jaar. Het project begeleiding startende leraren onder leiding van de Rijksuniversiteit Groningen leverde zijn eerste resultaten op. In de komende jaren worden ook de resultaten van de volgende cohorten zichtbaar. Ook is de lesobservatiemethode ICALT (International Comparative Analysis of Learning and Teaching) sinds dit jaar online beschikbaar. Deze methode, tevens beschikbaar als applicatie, stelt leraren in staat om elkaars lessen te bekijken en gerichte feedback te geven. Samen met de sociale partners verkenden we de mogelijkheid van ontwikkelpaden voor leraren in po, vo en mbo. Volgens leraren zijn meer tijd en ruimte onmisbare factoren voor professionele ontwikkeling. Het helpt als scholen een duidelijke structuur van ontwikkelingsmogelijkheden bieden, zodat leraren weten welke ontwikkeling van henzelf als professional aansluit bij de ontwikkeling van de organisatie. Een hoogwaardig en toegankelijk aanbod van nascholingsmogelijkheden helpt leraren tot slot om stappen te zetten in hun ontwikkeling. De realisatie van de ambities ten aanzien van de vaardigheden van leraren (met name differentiatievaardigheden) en de kwaliteitsverbetering van het personeelsbeleid op scholen blijkt echter weerbarstig.

Samen met de Onderwijscoöperatie bereidden we de invoering van de Wet op het beroep van leraar en het lerarenregister voor. De Eerste Kamer stemde in februari in met het voorstel, sinds 1 augustus is de wet gedeeltelijk van kracht. Daarmee is de professionele ruimte en zeggenschap van leraren vastgelegd en heeft het nieuwe lerarenregister een wettelijke basis. We hebben met de 24 leraren uit de Deelnemersvergadering kennisgemaakt en afgesproken dat wij zullen aansluiten bij de planning die zij haalbaar achten en die nodig is om het register echt van, voor en door de leraren te maken. Ook de rol van de schoolleider is belangrijk. In het po hebben leraren en schoolleiders in 2017 met de komst van de Teambeurs PO en de tegemoetkoming Schoolleiders PO nieuwe mogelijkheden gekregen om zich te professionaliseren. Het schoolleidersregister VO heeft de beroepsstandaard nog niet tegen het licht gehouden. Dat gebeurt in 2018.

Via het Comenius-programma kreeg het ho in 2017 een belangrijke kwaliteitsimpuls. Het biedt beurzen voor onderwijsvernieuwing- en verbetering aan Teaching Fellows (50.000 euro), Senior Fellows (100.000 euro) en Leadership Fellows (250.000 euro). Tijdens het afgelopen startjaar waren er tien Teaching Fellows (vijf uit zowel het hbo als wo) rondom het thema Gelijke Kansen beschikbaar, waarvoor 92 projecten werden ingediend. Laureaten van de Comeniusbeurzen worden lid van de Comenius-community. Voor ho-docenten is in 2017 een DocentenKamer opgericht. Deze bestaat uit de winnaars van de Docent van het Jaar-verkiezing van het ISO (Interstedelijk Studenten Overleg) en enkele leden van de Comenius-community. De DocentenKamer overlegt een aantal maal per jaar met de Minister van OCW over thema’s die docenten relevant vinden voor de kwaliteit van het ho. Bij de startbijeenkomst kwamen de volgende inhoudelijke ambities naar voren: voortdurende docenten ontwikkeling, de impuls voor vernieuwend onderwijs en Gelijke Kansen. Wij hopen dat de DocentenKamer zal gaan functioneren als het kanaal vanuit de hele Comenius-community richting alle ho-docenten en andere partijen.

1.3 Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties

Tabel: Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties

Doelstelling/indicator	Sector	Basiswaarde (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Streefwaarde (jaartal)
Aandeel (zeer) zwakke scholen dat zich binnen een jaar verbetert	po	2012–2013	2014–2015	2015–2016	2017–2018
		27%	36%	41%	100%
Aandeel (zeer) zwakke afdelingen dat zich binnen de gestelde termijn verbetert	vo	2011–2012	2013–2014	2015–2016	2017–2018
		72%	67%	73%	100%
Aantal voortijdig schoolverlaters	vo/mbo	2008–2009	2015–2016	2016–2017	2019–2020
		41.800	22.953	23.793	20.000

In de beleidsagenda 2017 staat dat het Nederlandse onderwijs internationaal goed scoort door een sterk systeem van «vrijheid in gebondenheid» waarin autonomie van schoolbesturen wordt gecombineerd met sterke verantwoordingsinstituties. Eén van die instituties is de Inspectie van het Onderwijs. Wanneer het onderwijs verandert, verandert ook het toezicht. Met ingang van het schooljaar 2017–2018 is in het po, vo, so en mbo het vernieuwde onderwijstoezicht ingevoerd. Het vernieuwde toezicht kent twee pijlers: waarborgen en stimuleren van de onderwijskwaliteit. Nieuw is dat het toezicht begint en eindigt bij de besturen van de onderwijsinstellingen. Zij zijn verantwoordelijk voor hun onderwijskwaliteit. Ook wordt in het toezicht zoveel mogelijk aangesloten op de eigen ambities van besturen en hun scholen. In juni 2017 heeft de Tweede Kamer de laatste evaluatie «Naar vernieuwd toezicht» ontvangen. Opnieuw kon het vernieuwde toezicht op veel draagvlak in het veld rekenen. Vrijwel alle besturen, scholen en ook docenten vinden het een verbetering. Wel voelde het nog erg nieuw en anders. De Inspectie van het Onderwijs heeft veel energie gestoken in de communicatie rond de verwachtingen over het toezicht. Dat blijft, net zoals zij blijft reflecteren op haar toezicht en dat verbeteren.

Om een gesprek te kunnen voeren over geleverde prestaties is transparantie van belang. DUO en de Inspectie van het Onderwijs hebben in 2017 meer open data gepubliceerd. Het doel is hier blijvende aandacht voor te hebben, gericht op de vragen van gebruikers en binnen de wettelijke kaders (met waarborgen voor de privacy). Samen zijn ze ook gestart met de ontwikkeling van een applicatie zodat data op een gebruiksvriendelijke manier beschikbaar komt voor ontwikkelaars. Ook de MBO Raad publiceert steeds meer informatie over instellingen en opleidingen. Afgelopen jaar is verder gewerkt aan een wetswijziging om de verplichte openbaarmaking van de jaarverslaggeving op te nemen in de betreffende sectorwetten. Dit wetsvoorstel zullen we in 2018 naar de Tweede Kamer sturen. Zowel de Tweede als de Eerste Kamer heeft in het najaar van 2017 ingestemd met het wetsvoorstel Pseudonimiseren van leerlinggegevens. Aanleiding was de wens van onderwijsinstellingen, leveranciers van digitale leermiddelen en de Tweede Kamer om de huidige gegevensuitwisseling tussen instellingen en leveranciers van digitale leermiddelen te verbeteren. Pseudonimiseren maakt verdere dataminimalisatie (vergroten privacy) mogelijk en draagt bij aan een betrouwbare toegang tot leermiddelen. Het wetsvoorstel maakt ook introductie van andere pseudoniemen mogelijk, zoals voor de gegevensuitwisseling tussen samenwerkingsverbanden passend onderwijs en scholen. Dit helpt bij de verdergaande digitalisering van het onderwijs.

In het po en vo is met de PO-Raad en VO-raad afgesproken dat de website scholenopdekaart.nl gebruiksvriendelijk, relevant en betrouwbaar is. Ook zouden zij de vindbaarheid en naamsbekendheid vergroten. Inmiddels hebben 2.593 scholen in het po (35,2 procent) hun schoolpagina op deze website gevuld. Een groter percentage (84,6 procent) van de po-besturen is actief aan de slag gegaan met Vensters. Omdat dit te ver achterblijft bij de ambitie, voert de PO-Raad op dit moment een evaluatie uit hoe Vensters beter kan aansluiten op de behoeften van de gebruikers. In het vo heeft 92 procent scholenopdekaart.nl goed gevuld (1.305 van de 1.417 vestigingen). De nog niet deelnemende vestigingen worden onderzocht. Veelal gaat het om nieuwe of kleine vestigingen, of ze hebben een specifieke doelgroep zoals een internationale schakelklas. Bij het onderzoek wordt ook meegenomen hoe zij (beter) gefaciliteerd kunnen worden.

We willen gebruik maken van de bevoegdheid in de Regeling jaarverslaggeving om schoolbesturen te verplichten verantwoording af te leggen over specifieke onderwerpen. Met de PO-Raad en de VO-raad starten we een pilot om de verantwoording in de bestuursverslagen over prioritaire thema’s te verbeteren. Overigens staat in de regelgeving dat de lumpsumbijdrage wordt vastgesteld aan de hand van het bekostigingsmodel (dat op basis van parameters de hoogte van de bedragen per bestuur vaststelt). Het lumpsumbedrag dat de schoolbesturen ontvangen, is dus niet gebaseerd op een vooraf berekende kostprijs van de betreffende instelling, maar op de verdeling van het beschikbare budget binnen de OCW-begroting.

Afgelopen jaar werd het wetsvoorstel Toekomstbestendig onderwijsaanbod aangenomen, dat per 1 januari 2018 in werking trad. De wet richt zich vooral op het po, maar de aanpassing van de achterbanraadpleging bij een fusie geldt ook voor het vo. Daarnaast stuurden wij een wetsvoorstel voorzieningenplanning naar de Tweede Kamer. Dit wetsvoorstel maakt het mogelijk om een nevenvestiging buiten het eigen Regionaal Plan Onderwijsvoorziening te starten. In het schooljaar 2017/2018 treedt landelijk gezien ook in het vo de leerlingendaling in. In sommige gevallen vergroot dit de noodzaak voor scholen om te fuseren. In 2017 is een nieuwe beleidsregel fusietoets in het onderwijs 2017 in werking getreden. De procedure is zo aangepast dat alleen risicovolle fusies in het po en vo een zware inhoudelijke toets door een adviescommissie moeten doorlopen. DUO toetst de fusies van beperkte omvang. Dit is een lichtere toets, waardoor de procedure sneller kan verlopen. In het mbo blijven alle fusies toetsplichtig. Wel wordt bij de beoordeling nadrukkelijker gekeken naar het belang van studenten om een opleiding te kunnen volgen op een onderwijslocatie bij hen in de buurt. Ook weegt de context mee waarbinnen de fusie zich voor doet. Daarnaast is de verplichte fusie-effectrapportage uitgebreid en zijn de deelnemers- en ondernemingsraad in het mbo meer in positie gebracht door het instemmingsrecht bij fusies te effectueren.

Het aantal voortijdig schoolverlaters (vsv’ers) is gestabiliseerd. Om de uitval rond de overstap van het vo naar het mbo aan te pakken, trad op 1 augustus 2017 de Wet toelatingsrecht in werking. Het wetsvoorstel om de aanpak van vsv structureel te borgen is naar de Tweede Kamer gestuurd. Om de nieuwe doelstelling (maximaal 20.000 vsv’ers per schooljaar in 2021) te bereiken, is namelijk blijvende inzet nodig van onderwijsinstellingen, gemeenten en andere samenwerkingspartners in de regio. Met het wetsvoorstel komt een wettelijke basis om de aanpak voort te zetten en uit te bouwen. In het hoger onderwijs is het experiment prestatiebekostiging geëvalueerd door zowel een onafhankelijke commissie als door de Reviewcommissie Hoger Onderwijs en Onderzoek zelf. Op basis van de uitgevoerde evaluaties is in 2017 gewerkt aan de kwaliteitsafspraken die vanaf 2019 gaan gelden. Aan de kwaliteitsafspraken worden de middelen gekoppeld die vrij komen door de invoering van het studievoorschot. Definitieve besluitvorming hierover vindt in 2018 plaats.

1.4 Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren

Tabel: Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren

Doelstelling/indicator	Sector	Basiswaarde (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Streefwaarde (jaartal)
Aandeel leerlingen in de beroepsgerichte leerweg van het vmbo dat kiest voor techniek	vo	2012	2016	2017	2017
		23%	26%	24%	30%
Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de aansluiting van de opleiding met de huidige functie voldoende/goed was	mbo	2012	2015	2016	2018
		79%	77%	76%	hoger
Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de aansluiting van de opleiding met de huidige functie voldoende/goed was	hbo	2013	2015	2016	2020
		72%	72%	75%	hoger
Aandeel afgestudeerden bètatechniek incl. snijvlakopleidingen	ho	2012	2015	2016	2016
		hbo: 18%	hbo: 19%	hbo: 20%
		wo:21%	wo:25%	wo: 26%	wo:22%
Percentage 25–64 jarigen dat deelneemt aan een leeractiviteit (Leven Lang Leren)	mbo/ho	2010	2015	2016	2020
		17%	18,9%	19%	20%

Sinds 1 augustus 2017 zijn op alle scholen de nieuwe vmbo-profielen ingevoerd. De invoering is op verschillende manieren ondersteund, onder andere door subsidies voor bijscholing, met ambassadeurs per profiel en verschillende bijeenkomsten. Het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) monitort en evalueert de komende jaren. In het mbo is voor het thema beroepspraktijkvorming uit de kwaliteitsafspraken in 2017 en 2018 een resultaatafhankelijk budget beschikbaar van telkens 58 miljoen euro. Scholen die de geformuleerde doelstellingen rond de verbetering van de beroepspraktijkvorming realiseren, komen in aanmerking voor een deel van dit budget. Uit de rapportage van MBO in Bedrijf blijkt dat de scholen na het ontvangen van de beschikkingen voortvarend aan de slag gingen. Op één na behaalden alle mbo-instellingen bij de beoordeling van de voortgang een voldoende en ontvingen daardoor extra middelen.

Ter verbetering van de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt stelden wij voor de periode 2014–2017 jaarlijks 25 miljoen euro beschikbaar voor een regionaal investeringsfonds in het mbo. Het belangrijkste doel van dit fonds is het onderwijs beter aan te laten sluiten op de behoefte van de arbeidsmarkt en in te spelen op innovatieve en regionale ontwikkelingen op de arbeidsmarkt via publiek-private samenwerkingsverbanden. Dit leidde ertoe dat onderwijsinstellingen, het bedrijfsleven, regionale overheden en het Ministerie van OCW gezamenlijk in de periode 2014–2016 in totaal ruim 170 miljoen euro investeerden in samenwerkingsverbanden die de brug slaan tussen onderwijs en arbeidsmarkt. We hebben de regeling met een jaar verlengd, waarmee ook in 2018 een bedrag van 25 miljoen euro beschikbaar is.

In 2017 is het wetsvoorstel invoering associate degree-opleiding aangenomen en op 1 januari 2018 in werking getreden. Hiermee krijgt de associate degree-opleiding, naast de bachelor- en de masteropleiding, een zelfstandige positie in het hoger beroepsonderwijs. Het is een tweejarige opleiding en leidt studenten op tot niveau 5 van het Nederlands kwalificatieraamwerk (NLQF). Hiermee is de associate degreeopleiding wat betreft niveau gepositioneerd tussen de mbo-4-opleiding (NLQF 4) en de bacheloropleiding (NLQF 6). Verder ging in het voltijds bekostigde ho het experiment flexstuderen van start. Hierdoor kunnen sommige studenten aan de Hogeschool Utrecht, Windesheim, Universiteit van Amsterdam en Tilburg University naar rato van de omvang van het onderwijs dat zij volgen collegegeld betalen. Onderzocht wordt of studenten dan hun studie beter kunnen combineren met andere activiteiten die zij (tijdelijk) naast hun voltijdstudie ondernemen. Ook onderzoeken we of dit leidt tot minder uitval en tot meer tevredenheid van en ontplooiingsmogelijkheden voor studenten. De looptijd van het experiment is zes jaar. De eerste vier jaar kunnen nieuwe studenten instromen. Na vier jaar evalueren we.

Maar leren houdt natuurlijk niet op na de opleiding. Met het oog op een leven lang leren is het ook voor werkenden belangrijk om in te zetten op modulair onderwijs dat tijd- en plaatsonafhankelijk aangeboden kan worden. Dit verlaagt de drempel weer te gaan studeren. Ook moet het voor werkenden mogelijk zijn arbeidsmarktrelevante delen van een mbo-opleiding te volgen. Daarom is het per studiejaar 2016/2017 mogelijk voor volwassenen om in het niet-bekostigd onderwijs delen van mbo-opleidingen te volgen. In 2017 adviseerde een commissie over de voor- en nadelen van vraagfinanciering in het mbo. In het nieuwe Regeerakkoord is vastgelegd dat we gaan experimenteren met vraagfinanciering. In het ho liep al een soortgelijk experiment. Dat is afgelopen jaar uitgebreid met een extra opleiding (sector techniek & ICT), én met opleidingen in de sector zorg & welzijn. Als gevolg van de pilots flexibilisering is in het deeltijd en duale ho in 2017 een groot aantal opleidingen met leeruitkomsten gaan werken. Uiteindelijk nemen ongeveer 500 opleidingen van 21 instellingen deel. Het onderwijs kan flexibel vormgegeven worden en er is meer ruimte voor maatwerk.

2. Studiefinanciering

Afgelopen jaar zijn de drie laatste onderdelen van het politieke akkoord over het studievoorschot gerealiseerd. In de eerste plaats hebben minderjarige mbo-studenten sinds 1 januari 2017 recht op het studentenreisproduct. De invoering van het reisrecht voor deze doelgroep is succesvol verlopen en meer dan 125.000 minderjarige mbo-studenten vroegen dit reisproduct aan. In de tweede plaats kan iedereen tot 55 jaar, die niet meer voor studiefinanciering in aanmerking komt, met ingang van het studiejaar 2017/2018 gebruik maken van het levenlanglerenkrediet: voltijdstudenten van 30 jaar of ouder en deeltijdstudenten kunnen het collegegeld voor hoger onderwijs lenen en studenten mbo-bol (beroepsopleidende leerweg) het lesgeld. Dit krediet is een impuls voor een leven lang leren, door de financiële drempel voor volwassenen om zich te blijven ontwikkelen te verkleinen. Zij kunnen lenen voor de duur van een opleiding tegen sociale terugbetaalvoorwaarden. In de derde plaats kunnen studenten in het ho die jonger zijn dan 18 jaar sinds 1 september 2017 in aanmerking komen voor studiefinanciering vanaf het moment dat ze staan ingeschreven.

In 2017 is een belangrijk rapport van de Nationale ombudsman verschenen, waarin hij aanbevelingen doet om de informatievoorziening van DUO aan studenten te verbeteren. Daarbij gaat het om betalingsachterstanden op studieschulden en om betalingsachterstanden op OV-boetes, die studenten kregen omdat ze hun studentenreisproduct niet tijdig hadden stopgezet. We hebben de Tweede Kamer een brief gestuurd met maatregelen om de informatievoorziening te verbeteren en studieschulden meer maatschappelijk verantwoord te incasseren. In december hebben we in overleg met de studentenorganisaties en vervoersbedrijven, een pakket aan maatregelen aangekondigd dat het aantal OV-boetes flink moet laten dalen.

3. Wetenschap

Tabel: Behoud van kwaliteit wetenschap en wetenschappelijk talent en versterken impact wetenschap

Doelstelling/indicator	Sector	Basiswaarde (jaartal)	Realisatie	Realisatie	Streefwaarde (jaartal)
Mondiale top-5 positie op basis van citatiescores	owb	2e plaats (2009–2012) 1,52	2e plaats (2010–2013) 1,53	3e plaats (2012–2015) 1,52	kleiner of gelijk 5 (2012–2015)

De Nationale Wetenschapsagenda (NWA) komt voort uit de Wetenschapsvisie 2025 en is een bron van uitdaging, verbeelding en inspiratie zowel voor onderzoekers als voor de samenleving. De agenda daagde ook vorig jaar uit om te komen tot grensverleggende wetenschappelijke, maatschappelijke en economische doorbraken. In het voorjaar van 2017 is eenmalig 20 miljoen euro geïnvesteerd in meerjarig thematisch onderzoek naar jongeren in een veerkrachtige samenleving, digitalisering als aanjager van vernieuwing en natuurwetenschappelijke kennis als bron van vernieuwend vermogen. Verder is aansluiting gezocht met de kennisagenda’s van departementen. Doel hierbij is om meer synergie te bereiken. Daartoe wordt onder andere samen met de Ministeries van IenW en BZK geïnvesteerd in onderzoek vanuit de NWA-route circulaire economie.

In de Wetenschapsvisie 2025 is ook beschreven dat het bereiken van maatschappelijke impact met de kennis uit wetenschappelijk onderzoek één van de speerpunten van ons wetenschapsbeleid is. In de Kamerbrief «Wetenschap met impact» is dit nader ingevuld. NWO heeft in 2017 een call geopend voor industrial doctorates. Het Take Off programma van NWO met subsidies voor haalbaarheidstudies aan hogescholen rond innovatieve producten en diensten heeft een vervolg gekregen in 2017. Ook heeft NWO de nieuwe Stevinpremies gelanceerd voor impact van kennis. Ten slotte is vanuit StartupDelta met de VSNU gewerkt aan versterking van de kennisoverdracht door Nederlandse kennisinstellingen waardoor meer academische start-ups worden gestimuleerd.

De in de Wetenschapsvisie 2025 aangekondigde uitbreiding van het promotierecht is in 2017 gerealiseerd via de Wet bevordering internationalisering hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek. De uitbreiding zorgt voor betere loopbaanperspectieven voor onderzoekers in Nederland en sluit aan bij een internationale ontwikkeling. Voorheen kon het promotierecht alleen worden toegekend aan hoogleraren, nu kunnen bijvoorbeeld ook universitair hoofddocenten als promotor worden aangewezen. Door diverse universiteiten wordt inmiddels gebruik gemaakt van de uitbreiding.

Onder het voorzitterschap van Nederland zijn in de Europese Unie belangrijke afspraken gemaakt op het gebied van Open Science. Daarbij stond niet alleen open access centraal, maar ook het optimaal hergebruik van onderzoeksdata en de voor open science benodigde aanpassing van de beoordelings- en evaluatiesystemen. Afgelopen jaar is dit momentum benut om gemaakte afspraken in zowel nationaal als Europees beleid te laten vertalen en verder te werken aan de ambities. Daarbij zijn belangrijke stappen gezet. Een brede coalitie van partijen stelde het Nationaal Plan Open Science op dat beschrijft welke acties in Nederland worden ondernomen. Het Nationaal Platform Open Science geeft vorm aan de gezamenlijkheid waartoe de Raadsconclusies oproepen, en aan de aanbeveling van de AWTI om een masterplan op te stellen onder overheidsregie. Het Platform heeft de taak om de voortgang van de afspraken te begeleiden en te monitoren.

Ook in brede zin is Europese samenwerking op het terrein van onderzoek en innovatie cruciaal. In 2017 lag de focus in het bijzonder op het tussentijds evalueren van Horizon 2020 en het voorbereiden van het nieuwe kaderprogramma. Daarvoor bracht Nederland, naast deelname aan onder andere de Raadsdiscussies, «The Netherlands’ position paper on the Interim Evaluation of Horizon 2020» uit. Nederlandse onderzoekers en bedrijven hebben hun succesvolle deelname aan Horizon 2020 doorgezet: sinds de start in 2014 ontvingen zij 7,6 procent van de totale financiering voor onderzoeks- en innovatieprojecten (2,3 miljard euro tot oktober 2017).

4. Cultuur

Tabel: Het bevorderen van een sterke, pluriforme, toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige cultuursector en het zorgen voor het cultureel erfgoed

Doelstelling/indicator	Sector	Basiswaarde (2012–2014)	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Streefwaarde (2020)
Aantal bezoeken gesubsidieerde podiumkunsten (inclusief buitenland) BIS	cultuur	2,2 miljoen	2,4 miljoen	2,5 miljoen	Stabiel of hoger
Aantal bezoeken gesubsidieerde musea	cultuur	7,5 miljoen	8,9 miljoen	9 miljoen	Stabiel of hoger

Kunst en cultuur zijn van grote waarde voor de samenleving. Cultuuronderwijs geeft kinderen en jongeren de kans hun talenten te ontwikkelen. Het programma Cultuureducatie met kwaliteit droeg hier in 2017 aan bij. In het cultuurbeleid staat kwaliteit voorop. Via de basisinfrastructuur zorgt het rijk voor een kwalitatief hoogwaardig aanbod aan cultuur in het hele land. Met de brief over de culturele basisinfrastructuur ontving de Tweede Kamer de besluiten over de periode 2017–2020. Het rijk investeert in deze periode 28,6 miljoen euro extra in onder meer festivals en talentontwikkeling.

In het erfgoedbeleid zijn gebruik en behoud belangrijke uitgangspunten. De Erfgoedwet en de Omgevingswet leggen vast hoe met ons erfgoed wordt omgegaan, wie welke verantwoordelijkheden heeft en hoe het toezicht daarop wordt uitgeoefend. Het omzetten van de fiscale aftrek onderhoud monumenten in een subsidieregeling van OCW is door de Tweede Kamer aangehouden. Bij Voorjaarsnota 2017 is de bezuiniging ongedaan gemaakt. Naar verwachting wordt het onderwerp in 2018 behandeld. Het Nationaal Archief heeft in 2017 het programma Digitale Taken Rijksarchieven afgerond. Hierin is gewerkt aan een e-depot infrastructuur voor het Nationaal Archief en de Rijksarchieven in de provincie, het scannen van meest geraadpleegde onderdelen van de rijkscollectie, én het ontwikkelen en beheren van kennisproducten op gebied van duurzame toegankelijkheid van overheidsinformatie. Middelen om deze digitale taken uit te voeren zijn inmiddels structureel in de rijksbegroting opgenomen.

5. Media

Op 1 november 2016 is de nieuwe wet voor een toekomstbestendige publieke omroep in werking getreden. Het jaar 2017 stond daarom vooral in het teken van de uitvoering van deze wetswijziging. De Tweede Kamer is met een brief uitgebreid geïnformeerd over de stappen die in dit kader zijn gezet. Een belangrijk onderdeel is de Prestatieovereenkomst 2017–2020 met de NPO. In de Terugblik 2017 wordt voor het eerst gerapporteerd over de realisatie van de gemaakte prestatieafspraken. In de prestatieovereenkomst is de nieuwe wet verder uitgewerkt. Zo is afgesproken dat de NPO een toetsingskader opstelt om te beoordelen of programma’s voldoen aan de aangescherpte taakopdracht. Ook legt de overeenkomst een aantal belangrijke richtsnoeren vast voor de aankomende jaren. Te denken valt aan het bereik van specifieke publieksgroepen en de weerspiegeling van religie en levensbeschouwing in het publieke media-aanbod. Hiermee liggen de gemaakte afspraken in het verlengde van de ambities uit het concessiebeleidsplan 2016–2020. De centrale ambitie uit dat plan is herkenbaar en relevant te blijven in een medialandschap waar digitalisering, internationalisering en commercialisering de boventoon voeren. Hier werkt de publieke omroep elke dag met veel inzet en toewijding aan. In 2016 is een nieuwe bestuursstructuur voor de regionale publieke omroep ontwikkeld. Een wetsvoorstel om deze structuur verder te versterken is vooralsnog aangehouden. Op basis van de huidige Mediawet 2008 voeren de dertien regionale omroepen de publieke mediaopdracht uit onder leiding van de stichting RPO. De RPO heeft in 2017 in overleg met de omroepen een concessiebeleidsplan 2017–2025 en een begroting 2018 ingediend.

Ernst & Young Advisory (EY) voerde afgelopen jaar twee onderzoeken uit. Het onderzoek naar de ontwikkeling van de reclame-inkomsten voorspelt voor de periode 2017 tot en met 2022 een sterke en structurele daling van de Ster-inkomsten. Het onderzoek naar de inkomstenopties voor de landelijke publieke omroep stelt dat een integrale en slagvaardige aanpak van alle verdienmogelijkheden nodig is en doet daarvoor voorstellen. We informeerden de Tweede Kamer over de uitkomsten van beide onderzoeken via de mediabegrotingsbrief 2018.

6. Emancipatie

Tabel: Het bevorderen van emancipatie

Doelstelling/indicator	Sector	Basiswaarde 2010	Realisatie 2014	Realisatie 2016	Streefwaarde (jaartal)
Sociale acceptatie homoseksualiteit onder de bevolking	emancipatie	90%	93%	93%	≥90%

In Nederland is ongeveer de helft van de vrouwen economisch zelfstandig. Daarom is er de afgelopen jaren ingezet op het versterken van de economische zelfstandigheid en financiële zelfredzaamheid, én het bevorderen dat meer vrouwen meer uren gaan werken. In totaal hebben 25 centrumgemeenten lokale projecten voor het vergroten van arbeidsparticipatie en economische zelfstandigheid uitgevoerd. OCW was aanjager en zorgde voor een platformfunctie voor gemeenten, instellingen en organisaties. Hiermee werd tevens bijgedragen aan de uitvoering van internationale afspraken, zoals de duurzame ontwikkelingsdoelen (met name subdoel 5.5) en het VN-Vrouwenrechtenverdrag.

De toename van het aandeel vrouwen in raden van bestuur (11,7 procent) en raden van commissarissen (16,2 procent) bleef achter bij het in de Wet bestuur en toezicht (Wbt) opgenomen streefcijfer van 30 procent. Dit wettelijk streefcijfer werd in april verlengd voor grote NV’s en BV’s. Cruciaal voor het bereiken van een meer diverse top is dat bedrijven beleid ontwikkelen én dat zij actief werken aan stimuleren van doorstroom van vrouwen naar de top. De tot nu getroffen maatregelen hebben resultaat, maar versnelling en verbreding is nodig. Een aantal bedrijven ziet het belang van diversiteit en zette stappen. Een te grote groep laat deze ontwikkeling nog aan zich voorbijgaan. De sociale acceptatie van homoseksualiteit onder de Nederlandse bevolking lag in 2016 op 93%. Onder jongeren en in religieuze gemeenschappen blijft de sociale acceptatie van LHBTI’s achter. In 2017 hebben we in die groepen ingezet op de bespreekbaarheid van seksuele diversiteit en genderidentiteit door een rolmodellenaanpak, betere hulpverlening én het verbinden en versterken van initiatieven van het maatschappelijk middenveld.

7. Caribisch Nederland

Begin 2017 ontving de Tweede Kamer de tweede onderwijsagenda Caribisch Nederland (2017–2020). Het doel daarvan is dat de leerlingen in 2020 onderwijs krijgen dat van voldoende kwaliteit is en dat de onderwijsresultaten aantoonbaar zijn gestegen.

De scholen werken hard aan de doelstellingen van de tweede onderwijsagenda en zij boeken, ondanks de orkanen in september 2017, gestaag voortgang. De scholen zijn daarbij ondersteund door een bestuurscoach. In maart 2017 informeerde het vorige kabinet de Eerste en Tweede Kamer met een beleidsreactie over het rapport De ontwikkeling van het onderwijs in Caribisch Nederland 2014–2016 van de Inspectie van het Onderwijs over hoe het ervoor staat met de scholen in Caribisch Nederland. De Inspectie van het Onderwijs stelde in november 2017 vast dat twee units van de Scholengemeenschap Bonaire (SGB) de basiskwaliteit hebben bereikt. Daarmee hebben inmiddels 20 van de 26 scholen en instellingen de basiskwaliteit gerealiseerd. De Inspectie van het Onderwijs heeft verder tijdens bezoeken aan de eilanden de scholen geïnformeerd over het waarderingskader dat per 1 augustus 2017 geldt voor scholen die basiskwaliteit hebben. Onderdelen van de Wet Goed Onderwijs Goed Bestuur zijn per 1 augustus 2017 ingevoerd in het vo. De Nederlandse Taalunie is in 2017 begonnen met ondersteuning van de scholen op het gebied van taalonderwijs.

De eilanden Sint Eustatius en Saba zijn in september 2017 getroffen door de orkanen Irma en Maria. Dit veroorzaakte materiële schade aan gebouwen, die in kaart is gebracht door het Rijksvastgoedbedrijf. De eerste schade is door de scholen inmiddels hersteld. Een aantal zaken op onderwijsterrein, zoals de invoering van het Caribische examensysteem op Saba en Sint Eustatius, liep door dit alles enige vertraging op.

Leeswijzer indicatorentabel

In de onderstaande tabel zijn de ambities voorzien van een aantal kwantitatieve doelen. Per indicator zijn bijbehorende (tussen)streefwaarden opgenomen, passend bij de beleidsambities. Ten behoeve van een consistente monitoring zijn doelen en ambities van het beleidsverslag 2017 één op één overgenomen uit de beleidsagenda 2017 en waar relevant aangescherpt met streefwaarden uit de beleidsagenda 2018.

Eindjaar per doelstelling

Per streefwaarde wordt voor zover mogelijk een eindjaar vermeld (kabinetsperiode of horizon van de betreffende afspraken met de sector). Het eindjaar kan verschillen per indicator, omdat met verschillende sectoren afspraken zijn gemaakt met een verschillende tijdshorizon: een voorbeeld zijn de indicatoren uit de bestuurs- en sectorakkoorden po/vo. Hiervoor zijn voornamelijk afspraken gemaakt voor het eindjaar 2020. Bij enkele indicatoren zijn geen (tussen)streefwaarden opgenomen. Bij deze indicatoren zijn afspraken op het niveau van de instelling gemaakt, die niet vertaald worden naar een streefwaarde op landelijk niveau. Opgenomen zijn de gerealiseerde landelijke waarden, bedoeld als signalering voor de voortgang op het stelselniveau. Zij dienen als onderbouwing bij de analyse of bijstelling van beleid noodzakelijk is. In dit jaarverslag zijn de laatste twee bekende gerealiseerde waarden opgenomen.

Tabel Indicatoren

Doelstelling/indicator				Sector	Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Actuele realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)		Art.nr.		Reden Opname1	Bron
1	Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt
a)	Alle leerlingen en studenten worden uitgedaagd
	•	Aandeel scholen dat leerlingen begeleidt in het ontdekken en ontwikkelen van hun talenten		po	47% (2015)	67% (2016)	65% (2017)	79% (2018) 100% (2020)		1		SA	Enquêtes Bestuursakkoord PO Regioplan
	•	Aandeel toptalentleerlingen dat zich vaak of bijna altijd verveelt omdat de lesstof te makkelijk is of omdat hij/zij eerder klaar is dan de rest		vo	56% (2014)2	24% (2015)	20% (2017)	41% (2016) 25% (2018)		3		SA	Toptalenten in het onderwijs, 2017
	•	Aandeel scholen dat aandacht heeft voor toptalenten in de vorm van uitdagend aanbod of talentprogramma’s		vo	82% (2015)	82% (2015)	84% (2017)	94% (2017) 100% (2018)		3		SA	Toptalenten in het onderwijs, 2017
	•	Percentage studenten in het mbo dat zich uitgedaagd voelt		mbo	34% (2010)	35% (2015)	37% (2016)3	Hoger (2018)		4		C	ROA
	•	Percentage studenten dat tevreden is over uitdagend onderwijs4		ho	hbo5:58% (2010–2011)	hbo: 55% (2015–2016)	hbo6:56% (2016–2017)	Hoger -4		6/7		C	Studentenmonitor Hoger Onderwijs
					wo5:68% (2010–2011)	wo:67% (2015–2016)	wo6:67% (2016–2017)	Hoger -4
	•	Aandeel thuiszittende leerlingen dat drie of meer maanden thuis zit zonder passend onderwijsaanbod		po7	0,07% (2014–2015)	0,08% (2015–2016)	0,09% (2016–2017)	0% (2020)		1		SA	Leerplichttelling 2016–2017
				vo7	0,17% (2014–2015)	0,19% (2015–2016)	0,14% (2016–2017)	0,10% (2017) 0% (2020)		3		SA
b)	Vergroten studiesucces
	•	Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor lezen behaalt		po	99% (2015–2016)	–	98% (2016–2017)	Niet benoemd		1		SA	College voor Toetsen en Examens
		Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor taalverzorging behaalt		po	95% (2015–2016)	–	96% (2016–2017)	Niet benoemd		1		SA	College voor Toetsen en Examens
		Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor rekenen behaalt		po	87% (2015–2016)	–	93% (2016–2017)	Niet benoemd		1		SA	College voor Toetsen en Examens
	•	Aandeel zittenblijvers8		po	2,2% (2012–2013)	1,8% (2015–2016)	1,7% (2016–2017)	1,5% (2020)		1		SA	DUO
				vo	5,9% (2012–2013)	5,7% (2015–2016)	5,7% (2016–2017)	4,7% (2017) 3,9% (2020)		3		SA	DUO
	•	Percentage mbo-deelnemers per niveau dat met diploma de instelling verlaat, jaarresultaat per niveau		mbo	2007–2008	2014–2015	2015–2016	2018		4		C	MBO Raad
					Niveau 1: 66%	Niveau 1: 78%	Niveau 1: 78%	Hoger
					Niveau 2: 62%	Niveau 2: 74%	Niveau 2: 73%	Hoger
					Niveau 3: 63%	Niveau 3: 74%	Niveau 3: 72%	Hoger
					Niveau 4: 65%	Niveau 4: 74%	Niveau 4: 74%	Hoger
					Totaal: 64%	Totaal: 75%	Totaal: 74%	Hoger
	•	Bachelor studiesucces (n+1) van herinschrijvers na het eerste jaar-4		ho	hbo: 65,7% (2010–2011)	hbo5: 61,1% (2015–2016)	hbo: 62,2% (2016–2017)	-4		6/7		C	DUO
					wo5: 57,3% (2010–2011)	wo5: 74,1% (2015–16)	wo: 73,2% (2016–2017)
	•	Uitval in het eerste jaar-4		ho	hbo: 27,9% (2010–2011)	hbo5: 26,7% (2015–16)	hbo: 26,9% (2016–2017)	-4		6/7		C	DUO
					wo:18,8% (2010–2011)	wo: 16,2% (2015–16)	wo: 15,7% (2016–2017)	-4
	•	Switchen na het eerste jaar -4		ho	hbo5: 8,4% (2010–2011)	hbo: 8,3% (2015–2016)	hbo: 8,3% (2016–2017)	-4		6/7		C	DUO
					wo:9,0% (2010–2011)	wo5:8,8% (2015–2016)	wo:8,3% (2016–2017)	-4
2	Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat
a)	Vergroten kwaliteit leraren en schoolleiders
	•	Aandeel lessen dat wordt gegeven door daartoe bevoegde en benoembare leraren		vo	83,5% (2011)	94,8% (2015)	95,2% (2016)3		96% (2016) 100% (2020)		3	SA	IPTO en CenterData
	•	Aandeel leraren met een afgeronde wo-bachelor of hbo-/wo masteropleiding		po	20% (2013)	21% (2015)	22% (2016)3		25% (2018) 30% (2020)		1	SA, LA	Onderwijs Werkt!; Regioplan en DUO
	•	Aandeel leraren met een afgeronde hbo of wo masteropleiding		vo	33% (2013)	37% (2015)	38%(2016)3		40% (2017) 50% (2020)		3	SA, LA	CenterData en DUO
				Bovenbouw9 vwo	53% (2013)	63% (2015)	63%(2016)3		Hoger (2017) 80–85% (2020)		3	SA, LA	CenterData en DUO
				hbo10	66,2% (2011)	72,2% (2013)	75,2% (2015)3		80% (2016)		6/7	C	PoMo (Personeels- en mobiliteitsonderzoek), bewerking Vereniging Hogescholen (2016).
	•	Aandeel leraren met ten minste drie jaar ervaring dat de algemeen didactische vaardigheden beheerst11		po	85% (2013)	83% (2014)	84% (2015)10		96% (2018) 100% (2020)		1	SA, LA	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
				vo	76% (2013)	64% (2015)	67% (2016)		90% (2017) 100% (2020)		3	SA, LA
	•	Aandeel leraren met ten minste tien jaar ervaring dat de differentiatie vaardigheden beheerst12		po	56% (2013)	62% (2014)	56% (2015)13		79% (2018) 100% (2020)		1	SA, LA	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
				vo	34% (2013)	34% (2015)	33% (2016)13		40% (2017) 100% (2020)		3	SA, LA
b)	Verbetercultuur
	•	Aandeel leraren dat deelneemt aan peer review		po	62% (2014)	57% (2015)	74% (2016)14		87% (2018) 100% (2020)		1	LA, T	Onderwijs werkt!; Regioplan (2014–2015); PoMo (BZK, 2016)
				vo	63% (2014)	63% (2015)	68% (2016)14		81% (2017) 100% (2020)		3
	•	Aandeel leraren dat is geregistreerd in het Lerarenregister		po/vo/mbo	8% (2014)	28% (2016)	35% (2017)15		100% (2019)		1, 3 en 4	SA, LA, T	Lerarenregister
	•	Aandeel schoolleiders dat is geregistreerd in het schoolleidersregister		po	31% (2015)	50% (2016)	69% (2017)		100% (2018)		1	SA	Schoolleiders-register po
c)	Veilig leerklimaat
	•	Aandeel leerlingen dat zich veilig voelt		po	95% (2012)	97% (2014)	97% (2016)14		Stabiel of hoger (2017, 2020)		1	T	ITS monitor naar sociale veiligheid
				vo	93% (2012)	94% (2014)	95% (2016)14		Stabiel of hoger (2017, 2020)		3
3	Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties
	•	Aandeel scholen dat Vensters volledig heeft ingevuld		po16	5,3% (2014)	21% (2016)	35% (2017)		100% (2017)	1		SA, T	PO-Raad
				vo	94% (2014)	92% (2016)	92% (2017)		Hoger (2016) 100% (2017)	3			VO-raad
	•	Aandeel scholen dat op alle indicatoren van kwaliteitszorg voldoende scoort		po	38% (2012–2013)	44% (2013–2014)	41% (2014–2015)17		Stabiel of hoger (2017) Hoger (2020)	1		SA	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel scholen dat opbrengstgericht werkt18		vo	47% (2012–2013)	61% (2014–2015)	64% (2015–2016)3		77% (2017) 100% (2020)	3		SA	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel (zeer) zwakke scholen dat zich binnen een jaar verbetert		po	27% (2012–2013)	36% (2014–2015)	41% (2015–2016)19		60% (2016) 100% (2017–2018)	1		SA	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel (zeer) zwakke afdelingen dat zich binnen de gestelde termijn verbetert20		vo	72% (2011–2012)	67% (2013–2014)	73% (2015–2016)18		90% (2016) 100% (2017–2018)	3		SA	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Oordeel ouders over betrokkenheid		po	Cijfer 7 (2012)	Cijfer 7 (2012)	Cijfer 7 (2014)21		Stabiel of hoger (2017) Hoger (2020)	1		T	Monitor Ouder-betrokkenheid
	•	Aantal voortijdig schoolverlaters		vo/mbo	41.800 (2008–2009)	22.953 (2015–2016)	23.793 (2016–2017)		20.000 (2019/2020)	3 en 4		T	DUO
	•	Studenten-tevredenheid		mbo						4		C	JOB-monitor
		–	Opleiding		7,0 (2014)	–	7,1 (2016)		7,3 (2020)
		–	Instelling		6,5 (2014)	–	6,5 (2016)		6,7 (2020)
		% tevreden over school en studie			49% (2014)22	–	52% (2016)		55% (2020)
	•	Studenttevredenheid23		ho	hbo: 65,6% (2010–2011)	hbo: 75,6% (2016–17)	hbo: 75,8% (2017–18)		–	6/7		C	Nationale Studenten Enquête
					wo: 81,1% (2010–2011)	wo: 85,2% (2016–17)	wo: 85,2% (2017–18)
4	Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren
	•	Aandeel leerlingen in de beroepsgerichte leerweg van het vmbo dat kiest voor techniek		vo	23% (2012)	26% (2016)	24% (2017)	30% (2017)		3			DUO
	•	Aandeel mbo-studenten techniek		mbo	28% (2011)	27% (2016–2017)	27,2% (2017/2018)	Hoger (2018)		4		C	DUO
	•	Aandeel afgestudeerden bètatechniek incl. snijvlakopleidingen		ho	hbo: 18% (2012)	hbo: 19% (2016)	hbo: 20% (2017)			6/7		C	DUO
					wo: 21% (2012)	wo:25% (2016)	wo:26% (2017)	wo: 22% (2016)
	•	Percentage 25–64 jarigen dat deelneemt aan een leeractiviteit (Leven Lang Leren)		mbo/ho	17% (2010)	18,9% (2015)	19% (2016)3	20% (2020)		4/6/7		C	Eurostat, Labour Force survey (LFS)
	•	Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de aansluiting van de opleiding met de huidige functie voldoende/goed was		mbo	79% (2012)	77% (2015)	76% (2016)3	Hoger(2018)		4		T	ROA, BVE-Monitor
				hbo	72% (2013)	72% (2015)	75% (2016)	Hoger (2020)		6/7		C	HBO-Monitor (factsheet Vereniging Hogescholen)
	•	Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de opleiding voldoende basis was om te starten op arbeidsmarkt		wo	56% (2011)	–	47% (2015)24	Hoger (2020)		6/7		C	NAE, Rapport Academici op de arbeidsmarkt
	•	Percentage leerbedrijven dat over vakkennis het oordeel (zeer) goed geeft		mbo	76% (2016)	–	-3	-25		4		T	Onderzoek SBB
	•	Percentage leerbedrijven dat over beroepsvaardigheden het oordeel (zeer) goed geeft		mbo	76% (2016)	–	-3	-25		4		T	Onderzoek SBB
5	Behoud van kwaliteit wetenschap en wetenschappelijk talent en versterken impact wetenschap
	•	Mondiale top-5 positie op basis van citatiescores		owb	2e plaats (2009–2012)26 1,52	2e plaats (2010–2013) 1,53	3e plaats (2012–2015) 1,52	kleiner of gelijk 5 (2012–2015)		16		C	Clarivate Analytics/ Web of Science. Bewerking CWTS27
6	Het bevorderen van een sterke, pluriforme, toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige cultuursector en het zorgen voor het cultureel erfgoed
a)	Aantal bezoeken28
	•	Aantal bezoeken gesubsidieerde podiumkunsten (inclusief buitenland)		cultuur	2,2 miljoen (2012–2014)	2,4 miljoen (2015)	2,5 miljoen (2016)3	2,5 miljoen (2017) Stabiel of hoger (2020)28		14		C	Opgaven van gesubsidieerde instellingen aan OCW
	•	Aantal bezoekers gesubsidieerde musea		cultuur	7,5 miljoen (2012–2014)	8,9 miljoen (2015)	9 miljoen (2016)3	7,9 miljoen (2017) Stabiel of hoger (2020)28		14		C	Opgaven van gesubsidieerde instellingen aan OCW
b)	•	Cultuurbereik: Percentage van de bevolking van 6 jaar en ouder die voorstellingen, musea en bibliotheken bezoekt		cultuur	89% (2012)	–	89% (2014)29	-29		14		C	SCP/CBS (VTO 2012–2014)
7	Het waarborgen van een onafhankelijk, gevarieerd en kwalitatief hoogstaand media-aanbod dat toegankelijk is voor alle lagen van de bevolking30
	•	Nog in ontwikkeling		media
8	Het bevorderen van emancipatie31
	•	Sociale acceptatie homoseksualiteit onder de bevolking		emancipatie	90% (2010)	93% (2014)	93% (2016)	≥90%		25		C	LHBT monitor (SCP)

Realisatie beleidsdoorlichtingen

Tabel Realisatie beleidsdoorlichtingen

	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	Geheel artikel
1. Primair onderwijs
1, 3, 4, 6, 7 en 9 Onderwijs
Prestaties van leerlingen en studenten omhoog1					X			Nee2
Doelmatigheid en focus op het onderwijs1					X			Nee2
Goed opgeleide en professionele leraren, docenten en schoolleiders1					X			Nee2
1, 3, 4, 6 en 7 Onderwijs
Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk				X				Nee2
Scholen en instellingen met een ambitieus leerklimaat				X				Nee2
Brede scholen3				X				Nee2
4. Beroepsonderwijs en volwasseneducatie
Leren & Werken	X							Nee4
9. Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid
Actieplan Leerkracht			X					Nee
12. WTOS
Beleidsdoorlichting tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten							X	Ja
14. Cultuur
Waarborgen aanbod en participatie cultuur	X							Nee5
Cultuur 2009–2014					X			Ja
15. Media
Mediabeleid 2004–2009								Ja
Mediabeleid 2010–2013				X				Ja
16. Onderzoek en wetenschapsbeleid
25. Emancipatie
Emancipatie 2011–2014				X				Ja

Overzicht van Risicoregelingen

Tabel 1 Overzicht verstrekte garanties (Bedragen x € 1.000)

Artikel	Omschrijving	Uitstaande garanties 2016	Verleend 2017	Vervallen 2017	Uitstaande garanties 2017	Garantie-plafond	Totaal plafond	Totaal stand risicovoorziening
14	Indemniteitsregeling	257.377	434.492	407.571	284.298		300.000
	Bouwleningen aan Academische Ziekenhuizen	189.340	0	12.709	176.631

De Indemniteitsregeling heeft tot doel een bijdrage te leveren aan het realiseren van tentoonstellingen van bijzonder belang of het tentoonstellen van bijzondere bruiklenen in Nederland door het beperken van de verzekeringskosten van musea. De garantstelling van het Rijk voor schade of verlies tot de eerste 30 procent van de verzekerde waarde (indemniteitsgarantie) van kunstwerken, verlaagt de verzekeringskosten van musea. Het risico is ook te verzekeren op de markt, maar de kosten zijn dan hoger, waardoor er minder budget voor tentoonstellingen overblijft. Daarnaast blijkt dat een indemniteitsgarantie ook als internationaal keurmerk fungeert: buitenlandse publieke en private eigenaren van museale objecten hechten aan de garantstelling vanuit het Rijk. Risicobeheersende maatregelen betreffen onder meer dat alleen erkende musea een aanvraag mogen doen op de indemniteitsregeling bij de Rijksdienst Cultureel Erfgoed die deze aanvraag, mede op de aanwezigheid van een risico-inventarisatie en -analyse, toetst.

Voor de Academische Ziekenhuizen is sinds 1991 de garantieregeling niet meer van kracht, met uitzondering van enkele op dat moment in gang gezette bouwprojecten. Sinds 1996 zijn geen garanties meer verstrekt. Deze leningen hebben gemiddeld een looptijd van 40 jaar. Expiratie van deze leningen zal omstreeks het jaar 2035 volledig hebben plaatsgevonden.

Tabel 2 Overzicht achterborgstellingen (Bedragen x € 1.000.000)

Artikel	Omschrijving	2016	2017
14	Achterborgovereenkomst NRF	307,8	341,6

Het NRF verstrekt hypothecaire leningen aan monumenteigenaren van Rijksmonumenten om restauraties uit te voeren. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen laagrentende hypothecaire leningen uit het revolving fund en aanvullende financieringen om de gehele restauratie-opgave gefinancierd te krijgen. De achterborgovereenkomst NRF, en de garantie van het Ministerie van OCW, zien alleen toe op de aanvullende financiering. Door deze garantie kan het NRF financiering tegen een lagere rente aantrekken. Deze lagere rente wordt doorgerekend aan de monumenteigenaren zodat deze eigenaren gestimuleerd worden hun monument te restaureren.

Aangezien er een algemeen belang is (gebouwen van nationaal belang) waar een individu lasten van ervaart (hoge onderhoudskosten, beperkte mogelijkheden tot modernisering, dure oplossingen voor bijvoorbeeld energiebesparende maatregelen), wordt gebruik gemaakt van ondersteunende maatregelen. Door middel van deze regeling wordt cultureel erfgoed in stand gehouden en wordt tegelijkertijd minder gebruik gemaakt van de subsidie die het NRF ook uitbetaalt.

De achterborg kan in werking treden en tot daadwerkelijke kasverplichtingen komen, wanneer de eigenaren van Rijksmonumenten op grote schaal niet meer in staat zijn aan de rente- en aflossingsverplichtingen te voldoen en het eigen vermogen van het Nationaal Restauratiefonds is uitgeput. Dit eigen vermogen (voornamelijk vanuit Revolverende Fondsen) is momenteel beduidend hoger dan de uitstaande leningen onder de achterborg.

4. BELEIDSARTIKELEN

Art.nr. 1. Primair onderwijs

A. Algemene doelstelling

Het primair onderwijs zorgt dat leerlingen in de eerste fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het beste past bij hun talenten. Het legt bovendien de basis voor de huidige en toekomstige deelname van deze leerlingen aan de samenleving.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een stelsel van primair onderwijs dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten van individuele leerlingen en bij de behoeftes van de maatschappij.

Financieren

De Minister is verantwoordelijk voor de financiering van het onderwijs door lumpsumbekostiging van de onderwijsinstellingen. Hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen door het verstrekken van (aanvullende) bekostiging, subsidies en de inzet van andere instrumenten zoals overleg, voorlichting, (prestatie)afspraken en wet- en regelgeving.

Regisseren

De Minister vult zijn verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het onderwijs in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving; de Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving.

Indicatoren/kengetallen

De indicatoren voor het stelsel van primair onderwijs worden beschreven in Trends in Beeld en in het Onderwijsverslag 2016–2017.

Tabel 1.1. Indicatoren

Doelstelling/indicator			Basiswaarde (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Streefwaarde (jaartal)	Bron
1	Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt
a)	Alle leerlingen en studenten worden uitgedaagd
	•	Aandeel scholen dat leerlingen begeleidt in het ontdekken en ontwikkelen van hun talenten	47% (2015)	67% (2016)	65% (2017)	79% (2018) 100%(2020)	Enquêtes Bestuursakkoord PO Regioplan
	•	Aandeel thuiszittende leerlingen dat drie of meer maanden thuis zit zonder passend onderwijsaanbod1	0,07% (2014–2015)	0,08% (2015–2016)	0,09% (2016–2017)	0% (2020)	Leerplichttelling 2016–2017
b)	Vergroten studiesucces
	•	Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor lezen behaalt	99% (2015–2016)	–	98% (2016–2017)	Niet benoemd	College voor Toetsen en Examens
	•	Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor taalverzorging behaalt	95% (2015–2016)	–	96% (2016–2017)	Niet benoemd	College voor Toetsen en Examens
	•	Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor rekenen behaalt	87% (2015–2016)	–	93% (2016–2017)	Niet benoemd	College voor Toetsen en Examens
	•	Aandeel zittenblijvers2	2,2% (2013–2014)	1,8% (2015–2016)	1,7% (2016–2017)	1,5% (2020)	DUO
2	Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat
a)	Vergroten kwaliteit leraren en schoolleiders
	•	Aandeel leraren met een afgeronde wo-bachelor of hbo-/wo masteropleiding	20% (2013)	21% (2015)	22% (2016)3	25% (2018) 30% (2020)	Onderwijs Werkt!; Regioplan en DUO
	•	Aandeel leraren met ten minste drie jaar ervaring dat de algemeen didactische vaardigheden beheerst4	85% (2013)	83% (2014)	84% (2015)5	96% (2018) 100% (2020)	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel leraren met ten minste tien jaar ervaring dat de differentiatie vaardigheden beheerst6	56% (2013)	62% (2014)	56% (2015)5	79% (2018) 100% (2020)	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
b)	Verbetercultuur
	•	Aandeel leraren dat deelneemt aan peer review	62% (2014)	57% (2015)	74% (2016)7	87% (2018) 100% (2020)	Onderwijs werkt!; Regioplan (2014–2015) PoMo (BZK, 2016)
	•	Aandeel leraren dat is geregistreerd in het lerarenregister (po/vo/mbo)	8% (2014)	28% (2016)	35% (2017)	100% (2019)	Lerarenregister
	•	Aandeel schoolleiders dat is geregistreerd in het schoolleidersregister	31% (2015)	50% (2016)	69% (2017)	100% (2018)	Schoolleiders-register po
c)	Veilig leerklimaat
	•	Aandeel leerlingen dat zich veilig voelt	95% (2012)	97% (2014)	97% (2016)7	Stabiel of hoger (2017; 2020)	ITS monitor naar sociale veiligheid
3	Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties
	•	Aandeel scholen dat Vensters volledig heeft ingevuld8	5,3% (2014)	21% (2016)	35% (2017)9	100% (2017)	PO-Raad
	•	Aandeel scholen dat op alle indicatoren van kwaliteitszorg voldoende scoort	38% (2012–2013)	44% (2013–2014)	41% (2014–2015)10	Stabiel of hoger (2017); hoger (2020)	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel (zeer) zwakke scholen dat zich binnen een jaar verbetert	27% (2012–2013)	36% (2014–2015)	41% (2015–2016)11	60% (2016) 100% (2017–2018)	Onderwijsverslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Oordeel ouders over betrokkenheid	Cijfer 7 (2012)	Cijfer 7 (2012)	Cijfer 7 (2014)12	Stabiel of hoger (2017); hoger (2020)	Monitor Ouder-betrokkenheid

Tabel 1.2 leerlingen primair onderwijs (Aantallen x 1.000; Bron: DUO)

		2013	2014	2015	2016	Raming 2017	Realisatie 2017
Leerlingen basisonderwijs
•	geen gewicht	1.315,4	1.310,3	1.309,2	1.302,8	1.302,0	1.295,4
•	gewicht 0,3	87,4	78,5	70,2	64,5	63,4	60,7
•	gewicht 1,2	73,7	68,6	63,7	60,1	56,4	58,2
Subtotaal1		1.476,5	1.457,3	1.443,1	1.427,5	1.421,8	1.414,3
Leerlingen trekkende bevolking2		0,5	0,5	0,4	0,4	0,2	0,4
Totaal1		1.477,0	1.457,8	1.443,5	1.427,9	1.422,0	1.414,7
Leerlingen in het speciaal basisonderwijs		38,2	36,8	34,7	33,9	32,1	34,0
Leerlingen in het (voortgezet) speciaal onderwijs		71,2	70,9	68,2	67,1	64,1	67,5
Totaal PO		1.586,4	1.565,5	1.546,4	1.528,9	1.518,2	1.516,2

Tabel 1.3 Uitgaven per leerling, excl. uitvoeringskosten (Bedragen x € 1.000)

	2013	2014	2015	2016	Raming 2017	Realisatie 2017
Primair onderwijs1	6,4	6,2	6,4	6,6	6,7	6,9

C. Beleidsconclusies

Het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten waren het afgelopen jaar grotendeels conform de in de begroting gestelde doelen. In het beleidsverslag is al aangegeven dat op het gebied van het bevorderen van kansengelijkheid duidelijke stappen zijn gezet, dat de voorgenomen (gedeeltelijke) invoering van de Wet op het beroep van leraar en het lerarenregister is gerealiseerd en dat de voorbereidingen zijn afgerond voor de ontwikkelfase van het toekomstbestendig curriculum. Ook is een bijzondere bekostiging ingevoerd voor onderwijs aan asielzoekers gedurende het tweede jaar in Nederland. Weerbarstiger bleek het bereiken van onze ambities ten aanzien van de didactische vaardigheden van docenten (met name differentiatie) en ten aanzien van het aantal masteropgeleide docenten. Wel is de voorgenomen vooruitgang bij de begeleiding van startende leraren gerealiseerd. De deelname van scholen aan Vensters voor verantwoording is weliswaar gestegen, maar bleef sterk achter bij de verwachting; ook bleek de ambitie dat alle scholen hun jaarverslag 2016 op de website zouden publiceren te hoog.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 1.4 Budgettaire gevolgen van beleid art. 1 (Bedragen € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Verplichtingen			10.254.006	9.558.272	10.342.863	10.216.767	10.632.968	10.245.604	387.364
Waarvan garantieverplichtingen			14.795	3.000	3.700	–194	19.065	0	19.065
Uitgaven			10.166.848	9.674.957	10.032.762	10.212.474	10.494.756	10.245.604	249.152
Bekostiging			9.622.129	9.168.073	9.508.229	9.702.789	9.986.309	9.707.888	278.421
•	Hoofdbekostiging		9.408.686	8.979.272	9.362.138	9.532.349	9.742.879	9.486.866	256.013
	–	Bekostiging Primair Onderwijs	9.396.737	8.967.791	9.347.550	9.515.642	9.725.580	9.473.978	251.602
	–	Bekostiging Caribisch Nederland	11.949	11.481	14.588	16.707	17.299	12.888	4.411
•	Prestatiebox		156.673	161.987	128.675	156.230	228.085	220.822	7.263
•	Aanvullende bekostiging		56.770	26.814	17.416	14.210	15.345	200	15.145
	–	Conciërgeregeling	19.573	19.539	11.378				0
	–	Subsidieregeling Passend Onderwijs	25.628						0
	–	Overig	11.569	7.275	6.038	14.210	15.345	200	15.145
Subsidies			132.135	98.795	95.901	87.272	88.877	116.589	– 27.712
	–	Regeling Onderwijsvoorziening jonggehandicapten	23.000	23.000	23.000	23.000	23.191	23.000	191
	–	Nederlands onderwijs buitenland	17.940	13.400	13.369	13.486	10.724	10.394	330
	–	Herstart en Op de Rails	19.143	7.098					0
	–	Basis voor Presteren (School aan Zet en Bèta Techniek)	18.575	20.575	6.089	5.900	1.519	6.500	–4.981
	–	Humanistisch vormend en godsdienstonderwijs	10.700	9.464	10.442	10.130	11.510	10.130	1.380
	–	Overig	42.777	25.258	43.001	34.756	41.933	66.565	–24.632
Opdrachten			9.189	6.354	8.100	9.982	6.915	11.867	– 4.952
Bijdrage aan agentschappen			33.453	32.699	33.902	25.538	26.207	23.951	2.256
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs	33.453	32.699	33.902	25.538	26.207	23.951	2.256
Bijdrage aan ZBO's/RWT's			8.700	8.327	25.180	25.443	19.997	7.636	12.361
	–	Stichting Vervangingsfonds en Particpatiefonds	6.416	6.127	15.229	24.358	18.412	5.275	13.137
	–	Stichting Vervangingsfonds/Bedrijfsgezondheid			8.040	13			0
	–	UWV	2.284	2.200	1.911	1.072	1.585	2.361	–776
Bijdrage aan medeoverheden			361.242	360.709	361.450	361.450	366.451	366.750	– 299
	–	Gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid	261.542	261.009	261.750	261.750	266.750	266.750	0
	–	Aanvulling GOA convenant G37	95.000	95.000	95.000	95.000	95.000	95.000	0
	–	Verhoging taalniveau pedagogisch medewerkers kleine gemeenten	4.700	4.700	4.700	4.700	4.701	5.000	–299
Bijdrage aan sociale fondsen			0	0	0	0	0	10.923	– 10.923
	–	Brede Scholen						10.923	–10.923
Ontvangsten			39.877	18.171	17.530	32.607	23.358	8.661	14.697

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2017 is € 249,2 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 14,7 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot.

De ophoging van de garantieverplichtingen ter grootte van € 19,1 miljoen is het gevolg van leningen/rekening-courantkredieten aan onderwijsinstellingen. De garantieverplichtingen worden in de begroting niet geraamd, dit verklaart het verschil tussen begroting en realisatie. Deze leningen worden door middel van schatkistbankieren verstrekt. Het Ministerie van OCW staat voor deze leningen garant.

Bekostiging

Hoofdbekostiging

Bekostiging Primair Onderwijs: Schoolbesturen in het primair onderwijs ontvangen bekostiging van het Rijk via de lumpsum. De realisatie op de bekostiging Primair Onderwijs is € 251,6 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De belangrijkste oorzaak is het toekennen van de loon- en prijsbijstelling voor 2017 van € 241,8 miljoen. Dit was niet opgenomen in de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Daarnaast was er een budgettair effect van € 16,2 miljoen, vanwege het hogere aantal leerlingen dan geraamd. Ook is er in 2017 € 7,5 miljoen overgeboekt van artikel 14 naar artikel 1 ten behoeve van cultuureducatie voor het schooljaar 2017–2018. Tot slot is € 8,8 miljoen teruggeboekt naar de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) als gevolg van minder plaatsen in justitiële inrichtingen.

Bekostiging Caribisch Nederland: Het Rijk verstrekt bekostiging ten behoeve van scholen in Caribisch Nederland. Het betreft schoolbesturen op de eilanden Bonaire, Sint-Eustatius en Saba. De realisatie op de bekostiging Caribisch Nederland is € 4,4 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De dollar is duurder dan geraamd in de begroting, dit is de belangrijkste oorzaak van het verschil in realisatie en begroting.

Prestatiebox

Voor het realiseren van de afspraken in het sectorakkoord met de PO-Raad ontvangen schoolbesturen extra middelen via de prestatiebox. De realisatie op de prestatiebox is € 7,3 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De reden is het toekennen van de loon- en prijsbijstelling voor 2017 van € 7,3 miljoen. Dit was niet opgenomen in de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Aanvullende bekostiging

Naast de reguliere bekostiging ontvangen scholen middelen voor specifieke doelen. De realisatie op de aanvullende bekostiging is € 15,1 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit betreft grotendeels uitgaven voor de regelingen team- en schoolleidersbeurs van € 3 miljoen en de regeling lerarenontwikkelfonds van € 4,3 miljoen. Beide regelingen waren eerder begroot onder het instrument subsidies. Verder zijn er uitgaven voor georganiseerd overleg- en vakbondsfaciliteiten (GOVAK) en arbeidsmarkt- en kennisactiviteiten primair onderwijs ter grootte van € 7,1 miljoen, die eerder waren begroot onder het instrument bekostiging.

Subsidies

Om de realisatie van verschillende beleidsdoelstellingen te bewerkstelligen worden subsidies verstrekt. De belangrijkste subsidies zijn de regeling onderwijsvoorziening jonggehandicapten, de regeling Nederlands onderwijs in het buitenland, subsidies voor Basis voor Presteren (waaronder de projecten Bèta en Techniek en School aan Zet), Humanistisch vormend onderwijs en godsdienstonderwijs. Daarnaast is subsidie verstrekt voor de coaching en ondersteuning van besturen en schoolleiders van po- en vo-scholen ter verbetering van de kwaliteit in Caribisch Nederland. De realisatie op de subsidies is € 27,7 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Deels betreft dit onder het instrument subsidies begrote uitgaven die op andere begrotingsartikelen zijn gerealiseerd (€ 8,9 miljoen op artikel 3 en 9 voor de ontwikkeling van de (adaptieve) eindtoets en de Lerarenbeurs). Tevens hebben er uitgaven plaatsgevonden op een ander instrument (aanvullende bekostiging) voor de regelingen team- en schoolleidersbeurs (€ 3 miljoen). Daarnaast is voor € 13,8 miljoen aan begrote subsidies niet tot realisatie gekomen. Reden is o.a. dat de aanvraagperiode later is gestart dan gepland. Middelen voor de regelingen voor curriculum, begeleiding herintreders en team- en schoolleidersbeurs zijn niet in 2017 besteed. Tot slot is de begroting vanwege het verwachte kasritme in 2017 aangepast voor de regeling snel internet. De verwachting is dat € 2,8 miljoen in 2018 tot besteding komt.

Opdrachten

Door middel van opdrachten worden beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken uitgevoerd. Het gaat hierbij onder andere om de uitvoering van de bovenwettelijke werkloosheidsregeling voor onderwijspersoneel. Het resterende deel van het budget betreft beleidsprioriteiten van het kabinet waaronder projecten in het kader van voor- en vroegschoolse educatie (VVE), onderwijsachterstanden, functiemix en transitieatlas primair onderwijs. De realisatie op de opdrachten is € 5,0 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Uitvoering Onderwijs: De bijdrage aan agentschappen betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) voor dit begrotingsartikel. DUO is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van de bekostiging van instellingen, studiefinanciering en informatievoorziening. De realisatie op de bijdrage aan agentschappen is € 2,3 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Bijdrage aan ZBO’s/RWT’s

De stichtingen Vervangingsfonds en Participatiefonds ontvangen middelen voor het beheren van de vervangings- en werkloosheidsuitgaven in het primair onderwijs. De kosten die het Vervangingsfonds en het Participatiefonds vergoeden, worden gedekt uit de premieopbrengsten van schoolbesturen. De realisatie op de bijdragen aan ZBO’s/RWT’s is € 12,4 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit wordt grotendeels veroorzaakt door een betaling van € 13,5 miljoen aan het Participatiefonds. Schoolbesturen hadden ten onrechte werkloosheidskosten ter grootte van dit bedrag bij het Participatiefonds gedeclareerd. Na negatieve toetsing van de declaraties, zijn deze middelen in 2017 door OCW bij de desbetreffende besturen teruggevorderd en vervolgens weer beschikbaar gesteld aan het Participatiefonds.

Bijdrage aan medeoverheden

Gemeenten ontvangen middelen van het Ministerie van OCW voor onderwijsachterstandenbeleid. Gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid kent meerdere instrumenten, onder andere voorschoolse educatie, schakelklassen en zomerscholen. Voor gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid binnen de G37 zijn vanaf 2012 extra middelen beschikbaar gekomen die bij het instrument Convenant G37 zijn opgenomen. Met de G37 zijn afspraken gemaakt om de kwaliteit van met name de voorschoolse educatie te verbeteren en daarnaast het aantal kinderen dat deelneemt aan voorschoolse educatie, schakelklassen, kopklassen en zomerscholen van goede kwaliteit, aanzienlijk uit te breiden. In de Kamerbrief van 21 februari 2017 over de afronding van de bestuursafspraken met de G37 over VVE-beleid, zijn de behaalde resultaten beschreven. De kwaliteit van VVE is in de grote steden sterk gestegen. Verder blijkt dat een uitbreiding van het aantal zomerscholen en schakelklassen heeft plaatsgevonden. De realisatie op de bijdrage aan medeoverheden is € 0,3 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Bijdrage aan sociale fondsen

De realisatie op de bijdrage aan sociale fondsen is € 10,9 miljoen lager dan de oorspronkelijke begroting. Dit betreft de bijdrage aan het Gemeentefonds middels een overboeking ten behoeve van de Impuls brede scholen en Sport en cultuur (combinatiefuncties).

Ontvangsten

De ontvangsten zijn € 14,7 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Deels is dit het gevolg van de terugvordering van negatief getoetste declaraties van schoolbesturen voor werkloosheidskosten van € 13,5 miljoen. Verder zijn er hogere ontvangsten door de afhandeling van jaarrekeningen van onderwijsinstellingen en de afrekening van diverse subsidies van € 1,2 miljoen.

Art.nr. 3. Voortgezet onderwijs

A. Algemene doelstelling

Het voortgezet onderwijs zorgt dat leerlingen in deze fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het beste past bij hun talenten. Het bereidt hen voor op volwaardige deelname aan de samenleving en een bij hun talenten passende (toekomstige) positie op de arbeidsmarkt.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een voortgezet onderwijsstelsel dat zodanig functioneert, dat het onderwijs aansluit bij de talenten en de ambities van individuele leerlingen en bij de behoeftes van de maatschappij.

Financieren

De Minister is verantwoordelijk voor de financiering van het voortgezet onderwijs door lumpsumbekostiging van de onderwijsinstellingen. Hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke onderwerpen door het verstrekken van (aanvullende) bekostiging, subsidies en de inzet van andere instrumenten zoals overleg, voorlichting, (prestatie)afspraken en wet- en regelgeving.

Regisseren

De Minister vult zijn verantwoordelijkheid voor de onderwijskwaliteit van het onderwijs in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving; de Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving.

Indicatoren/kengetallen

Indicatoren voor het stelsel voortgezet onderwijs worden beschreven in Trends in Beeld en in het Onderwijsverslag 2016–2017.

Tabel 3.1 Indicatoren

Doelstelling/indicator				Basiswaarde (jaartal)		Realisatie (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Streefwaarde	Bron
1	Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt
a)	Alle leerlingen en studenten worden uitgedaagd
	•	Aandeel toptalentleerlingen dat zich vaak of bijna altijd verveelt omdat de lesstof te makkelijk is of omdat hij/zij eerder klaar is dan de rest1		56%2 (2014)		24% (2015)	20% (2017)	41% (2016) 25% (2018)	Toptalenten in het onderwijs, 2017
	•	Aandeel scholen dat aandacht heeft voor toptalenten in de vorm van uitdagend aanbod of talentprogramma’s		82% (2015)		82% (2015)	84% (2017)	100% (2018)	Toptalenten in het onderwijs, 2017
	•	Aandeel thuiszittende leerlingen dat drie of meer maanden thuis zit zonder passend onderwijsaanbod3		0,17% (2014–2015)		0,19% (2015–2016)	0,14% (2016–2017)	0,10% (2017) 0% (2020)	Leerplicht-telling 2015–2016
b)	Vergroten studiesucces
	•	Aandeel zittenblijvers4		5,9% (2013)		5,7% (2015–2016)	5,7% (2016–2017)	4,7% (2017) 3,9% (2020)	DUO
2	Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat
a)	Vergroten kwaliteit leraren en schoolleiders
	•	Aandeel lessen dat wordt gegeven door daartoe bevoegde en benoembare leraren5			83,5% (2011)	94,8% (2015)	95,2% (2016)6	96% (2016) 100% (2020)	IPTO
	•	Aandeel leraren met een afgeronde hbo of wo master-opleiding7	vo		33% (2013)	37% (2015)	38%(2016)6	40% (2017) 50% (2020)	Onderwijs werkt!; Regioplan en IPTO
			Boven-bouw vo8		53% (2013)	63% (2015)	63%(2016)6	Hoger (2017) 80–85% (2020)	Onderwijs Werkt!; Regioplan en IPTO
	•	Aandeel leraren met ten minste drie jaar ervaring dat de algemeen didactische vaardigheden beheerst9			76% (2013)	64% (2015)	67% (2016)	90% (2017) 100% (2020)	Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel leraren met ten minste tien jaar ervaring dat de differentiatie vaardigheden beheerst10			34% (2013)	34% (2015)	33% (2016)	40% (2017) 100% (2020)	Inspectie van het Onderwijs
b)	Verbetercultuur
	•	Aandeel leraren dat deelneemt aan peer review			63% (2014)	63% (2015)	68% (2016)11	81% (2017) 100% (2020)	Onderwijs werkt!; Regioplan
c)	Veilig leerklimaat
	•	Aandeel leerlingen dat zich veilig voelt			93% (2012)	94% (2014)	95% (2016)11	Stabiel of hoger (2017, 2020)	ITS monitor naar sociale veiligheid
3	Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties
	•	Aandeel scholen dat Vensters volledig heeft ingevuld		94% (2014)		92% (2016)	92% (2017)	Hoger (2016) 100% (2017)	VO-raad
	•	Aandeel scholen dat opbrengstgericht werkt		47%12 (2012–2013)		61% (2014–2015)	64% (2015–2016)3	77% (2017) 100% (2020)	Onderwijs-verslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel (zeer) zwakke afdelingen dat zich binnen de gestelde termijn verbetert13		72% (2011–2012)		67% (2013–2014)	73% (2015–2016)3	90% (2016) 100% (2017–2018)	Onderwijs-verslag; Inspectie van het Onderwijs
	•	Aantal voortijdig schoolverlaters (vo/mbo)		41.800 (2009)		22.948 (2015–2016)	23.793 (2016–2017)	20.000 (2019/2020)	DUO
4	Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren
	•	Aandeel leerlingen in de beroepsgerichte leerweg van het vmbo dat kiest voor techniek		23% (2012)		26% (2016)	24% (2017)	30% (2017)	DUO

Tabel 3.2 Kengetallen

			2013	2014	2015	2016	2017
1.	Totaal aantal ingeschreven leerlingen1 Nader te verdelen in:		946.500	956.600	966.200	970.100	961.000
	•	Vmbo, excl. lwoo (excl. «groen onderwijs»)	319.800	324.400	326.300	310.000	306.400
	•	Lwoo (excl. «groen onderwijs»)	90.700	90.400	89.900	82.600	71.700
	•	Havo	249.900	252.700	256.200	259.000	261.300
	•	Vwo	251.700	254.000	258.500	282.700	286.000
	•	Pro	28.300	28.900	29.400	29.400	29.200
	•	Vavo	6.100	6.200	6.100	6.400	6.600
2.	Uitgaven per leerling (x €)2		7.901	7.690	7.978	8.198	8.360
3.	Totaal aantal scholen		646	643	641	640	644
4.	Gemiddeld aantal leerlingen per school		1.451	1.465	1.488	1.516	1.492

C. Beleidsconclusies

Het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten waren het afgelopen jaar conform de verwachtingen zoals opgenomen in de begroting. Er zijn geen grote afwijkingen of noodzaak tot bijstelling aan het licht gekomen. Voor het behalen van de beleidsdoelen zijn indicatoren opgenomen. De meeste indicatoren laten een lichte of een duidelijke vooruitgang zien. Deze indicatoren zijn begin 2014 vastgesteld in het kader van het Sectorakkoord VO 2014–2017. Een Kamerbrief (Kamerstuk 31 293-383) over de tussenevaluatie van het sectorakkoord VO is eind december naar uw Kamer gestuurd. De evaluatie laat een gevarieerd beeld zien. Bij onderwerpen als uitdagend onderwijs, burgerschapsonderwijs en opbrengstgericht werken is vooruitgang te zien. Andere onderwerpen, zoals het aantal masteropgeleide leraren en gedifferentieerd onderwijs vergen een langere adem. Verder zijn er met de VO-raad afspraken gemaakt om duurzame onderwijsverbeteringen te stimuleren. Op alle doelstellingen met meetbare indicatoren is vooruitgang geboekt. Ook op het gebied van kansengelijkheid zijn stappen gezet. Zo is de Gelijke Kansen Alliantie gelanceerd. Gemeenten, scholen en maatschappelijke organisaties hebben de handen ineen geslagen om gelijke kansen in het onderwijs een sterke impuls te geven. Daarnaast zijn de doorstroomprogramma’s po-vo en vmbo-mbo/havo gestart in 2017. Deze doorstroomprogramma’s helpen de overgang voor leerlingen tussen verschillende scholen of niveaus te versoepelen, wat bijdraagt aan gelijke kansen.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 3.3 Budgettaire gevolgen van beleid art. 3 (Bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Verplichtingen			7.829.613	7.486.937	8.024.207	7.942.036	8.326.918	7.893.559	433.359
Waarvan garantieverplichtingen			137.811	39.139	21.057	39.487	45.105		45.105
Uitgaven			7.436.116	7.315.883	7.662.616	7.951.000	8.143.906	7.927.940	215.966
Bekostiging			7.285.370	7.157.951	7.503.239	7.800.337	7.992.965	7.791.583	201.382
•	Hoofdbekostiging		6.912.985	6.855.763	7.165.499	7.359.766	7.545.671	7.322.812	222.859
	–	Bekostiging Voortgezet Onderwijs lumpsum	6.899.921	6.276.935	6.557.349	6.723.308	6.890.750	6.692.878	197.872
	–	Bekostiging lichte ondersteuning lwoo/pro		566.334	592.409	621.677	639.339	617.333	22.006
	–	Bekostiging Caribisch Nederland	13.064	12.494	15.741	14.781	15.582	12.601	2.981
•	Prestatiebox		148.770	149.854	176.884	200.850	259.356	257.824	1.532
	–	Regeling prestatiebox Voortgezet Onderwijs	148.770	149.854	176.884	200.850	259.356	257.824	1.532
•	Aanvullende bekostiging		223.615	152.334	160.856	239.721	187.938	210.947	–23.009
	–	Regeling aanvullende bekostiging maatschappelijke stage in het vo	47.924	48.425					0
	–	Tijdelijke regeling subsidiëring experimenten leergang vmbo-mbo2	27.366	18.600					0
	–	Regeling IGVO (Internationaal Georiënteerd Voortgezet Onderwijs)	3.746	3.505	3.120	3.515	3.906	3.562	344
	–	Regeling leerplusarrangement en eerste opvang nieuwkomers	76.085	80.382	96.578	161.929	109.922	128.649	–18.727
	–	Regeling regionaal zorgbudget en reboundvoorzieningen	66.972						0
	–	Regeling visueel gehandicapten	1.317	1.300					0
	–	Regeling bekostiging kenniscentra voor leerwerktrajecten vmbo	205	122				250	–250
	–	Regeling functiemix VO Randstadregio's			61.158	61.197	61.214	61.386	–172
	–	Resultaatafhankelijke bekostiging vroegtijdig schoolverlaters voor VO-scholen				13.080	12.896	17.100	–4.204
Subsidies			52.725	51.025	57.773	51.513	54.473	53.065	1.408
	–	Stichting Kennisnet (basissubsidie) po, vo, mbo	19.500	17.500	12.000	12.300	12.280	12.000	280
	–	ICT-projecten (incl. Transparantie)	570	1.390	700	3.293	6.172	7.400	–1.228
	–	Beter presteren (Scholen aan Zet en Platform Beta en Techniek)	57						0
	–	Onderwijs Bewijs	2.910	1.468	942	656			0
		Regionale verwijzingscommissies VO	6.985	6.867	7.103				0
	–	Pilots zomerscholen			4.501	8.750	8.276	9.000	–724
	–	Overige projecten	22.703	23.800	32.527	26.514	27.745	24.665	3.080
Opdrachten			1.393	2.513	2.360	3.730	4.981	1.991	2.990
	–	In- en uitbesteding	1.393	2.513	2.360	3.730	4.981	1.991	2.990
Bijdrage aan agentschappen			31.195	37.072	31.192	30.311	32.310	27.401	4.909
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs	31.195	37.072	31.192	30.311	32.310	27.401	4.909
Bijdrage aan ZBO's/RWT's			65.000	67.126	67.961	64.768	58.969	45.649	13.320
	–	ZBO: College voor Toetsen en Examens	11.153	10.785	11.052	11.733	12.718	6.248	6.470
	–	SLOA: onderwijs ondersteunende instellingen po/vo/mbo (incl. examens)	53.847	56.341	56.909	53.035	46.251	39.401	6.850
Bijdragen aan medeoverheden			0	0	0	0	0	8.000	– 8.000
	–	Uitwerkingsakkoord VNG					0	8.000	–8.000
Bijdrage aan (inter)nationale organisaties			433	196	91	157	208	251	– 43
	–	GRAZ (ECML) en PISA	433	196	91	157	208	251	–43
Garantie-uitgaven						184	0	0	0
	–	Garantie-uitgaven				184			0
Ontvangsten			20.143	8.588	8.795	7.936	9.173	7.361	1.812

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2017 is € 216,0 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 1,8 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot.

De ophoging van de garantieverplichtingen ter grootte van € 45,1 miljoen is het gevolg van leningen/rekening-courantkredieten aan onderwijsinstellingen. Deze leningen worden door middel van schatkistbankieren verstrekt. Het Ministerie van OCW staat voor deze leningen garant. Deze verplichtingen worden niet geraamd.

Bekostiging

Hoofdbekostiging

Bekostiging voortgezet onderwijs lumpsum

Schoolbesturen in het voortgezet onderwijs ontvangen bekostiging van het Rijk via de lumpsum. De realisatie op de bekostiging Voortgezet Onderwijs lumpsum is € 197,9 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De belangrijkste oorzaak is het toekennen van de loon- en prijsbijstelling voor 2017 van € 176,5 miljoen. Dit was niet opgenomen in de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Daarnaast wordt de hogere realisatie veroorzaakt doordat in de regeling eerste opvang nieuwkomers ook een deel voor reguliere bekostiging is inbegrepen (€ 20,2 miljoen). De realisatie op het reguliere deel is in dit bedrag opgenomen. Daarnaast zijn er hiervoor middelen overgeboekt vanuit de eerste opvang nieuwkomers.

Bekostiging lichte ondersteuning lwoo/pro

Vanaf 1 januari 2016 is de bekostiging voor de lichte ondersteuning voor het leerwegondersteunend en praktijkonderwijs (lwoo/pro) geïntegreerd in het kader van passend onderwijs. Deze bekostiging is opgesplitst in een deel basisbekostiging en een deel ondersteuningsbekostiging lwoo/pro. De realisatie op de bekostiging lichte ondersteuning lwoo/pro is € 22,0 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De verklaring hiervoor is het toekennen van de loon- en prijsbijstelling voor een bedrag van € 14,8 miljoen en een hoger aantal leerlingen dan oorspronkelijk was voorzien bij de raming van het budget (€ 7,2 miljoen).

Bekostiging Caribisch Nederland

Het Rijk verstrekt bekostiging ten behoeve van scholen in Caribisch Nederland. Het betreft schoolbesturen op de eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba. De realisatie op de bekostiging van Caribisch Nederland is € 3,0 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De duurdere dollar is de belangrijkste oorzaak (€ 2,8 miljoen).

Prestatiebox

Regeling Prestatiebox Voortgezet Onderwijs

Voor het realiseren van de afspraken in het sectorakkoord met de VO-raad ontvangen schoolbesturen extra middelen via de prestatiebox. De realisatie op de regeling Prestatiebox Voortgezet Onderwijs is € 1,5 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Aanvullende bekostiging

Regeling IGVO (Internationaal Georiënteerd Voortgezet Onderwijs)

De realisatie op de Regeling IGVO (bekostiging van het internationaal georiënteerd voortgezet onderwijs) is € 0,3 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Regeling leerplusarrangement en eerste opvang nieuwkomers

De realisatie op de Regeling leerplusarrangement en eerste opvang nieuwkomers is € 18,7 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De bekostiging van nieuwkomers eerste categorie (nieuwkomer op 1 oktober 2015 nog niet in Nederland) is opgedeeld in een regulier en in een aanvullend deel. Het budget voor het reguliere deel van de bekostiging van nieuwkomers eerste categorie staat, samen met het aanvullende deel, op de begroting onder de aanvullende bekostiging. Het budget voor het reguliere deel is overgeboekt naar de hoofdbekostiging in 2017. Deze overboeking zorgt ervoor dat de realisatie op de eerste opvang nieuwkomers lager uitvalt (€ 20,2 miljoen).

Regeling functiemix VO Randstadregio’s

In het Aktieplan LeerKracht van Nederland zijn afspraken gemaakt over de versterking van de functiemix in de zogenoemde Randstadregio’s. De realisatie op de Regeling functiemix VO Randstadregio’s is € 0,2 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Resultaat afhankelijke bekostiging vroegtijdig schoolverlaters (vsv) VO

Voor het aanpakken van schooluitval ontvangen schoolbesturen resultaatafhankelijke bekostiging De realisatie op de regeling Resultaatafhankelijke bekostiging vroegtijdig schoolverlaters (vsv) VO is € 4,2 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De oorzaak ligt in een verschuiving in de regeling tussen de beschikbare budgetten voor vaste en resultaatafhankelijke delen. Deze delen kennen een verschillend betaalritme waardoor tussen de schooljaren 2016/2017 en 2017/2018 incidenteel minder wordt gerealiseerd.

Subsidies

Om de realisatie van verschillende beleidsdoelstellingen te bewerkstelligen worden subsidies verstrekt. De grootste hiervan zijn de subsidies voor Stichting Kennisnet en voor de pilots zomerscholen. Stichting Kennisnet ondersteunt onderwijsinstellingen in het primair-, voortgezet- en middelbaar beroepsonderwijs bij het benutten van ICT. De pilots zomerscholen hebben als doel om het zittenblijven tegen te gaan door middel van scholing in de mei- en zomervakanties. De realisatie op de subsidies is € 1,4 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Opdrachten

Door middel van opdrachten worden beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken uitgevoerd. Onder deze post vallen middelen voor diverse beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken zoals de Nationale Schoolleiderstop, verkenning regionale samenwerking en vaststellen schoolvakanties.

Bijdragen aan agentschappen

Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO)

DUO is de uitvoeringsinstantie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel.

Bijdrage aan ZBO’s en RWT’s

ZBO: College voor Toetsen en Examens

Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) zorgt voor uitvoerende werkzaamheden met betrekking tot de centrale examens in het reguliere voortgezet onderwijs, het middelbaar beroepsonderwijs, de volwasseneneducatie, de staatsexamens voor het voortgezet onderwijs en Nederlands als tweede taal (NT2). Het budget voor het CvTE is € 6,5 miljoen verhoogd door overboekingen voor het uitvoeren van diverse projecten (onder andere staatsexamens NT2 (MBO), taal en rekenen en toetsen (onder andere Eindtoets PO)) in 2017.

SLOA: onderwijs ondersteunende instellingen primair-, voortgezet- en beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

Op 1 januari 2014 is de wet SLOA 2013 (Stb. 2013, 438) in werking getreden. De wet biedt de wettelijke grondslag voor subsidiëring van de wettelijke taken van Stichting Cito en SLO. Het budget is met € 6,9 miljoen verhoogd door overboekingen voor het uitvoeren van diverse projecten (onder andere voor de centraal ontwikkelde toetsen taal en rekenen po en mbo) in 2017.

Bijdrage aan medeoverheden

Het Ministerie van OCW draagt voor € 8 miljoen bij aan onderwijshuisvestingskosten van gemeenten, daarom is dit bedrag overgeboekt naar het Ministerie van BZK ten behoeve van het gemeentefonds. Deze bijdrage is afgesproken in het uitwerkingsakkoord over de verhoogde asielinstroom van april 2016.

Bijdragen aan (inter-)nationale organisaties

Het European Centre for Modern Languages (ECML) ontvangt een bijdrage voor onderzoek naar talenonderwijs. Het Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) ontvangt een bijdrage ten behoeve van PISA. De realisatie op de bijdragen aan (inter-) nationale organisaties is € 0,04 miljoen lager dan de oorspronkelijke begroting.

Ontvangsten

In 2017 is € 1,8 miljoen meer ontvangen dan begroot.

Art.nr. 4. Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

A. Algemene doelstelling

Het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie zorgen ervoor dat deelnemers hun talenten maximaal kunnen ontplooien en volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving. Studenten worden voorbereid op passend vervolgonderwijs en/of een positie op de arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een middelbaar onderwijsstelsel dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en de ambities van individuele studenten en bij de behoeftes van de maatschappij. De bve-sector omvat het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) en de volwasseneneducatie. Het middelbaar beroepsonderwijs heeft een belangrijke maatschappelijke en economische functie. Het is een belangrijke leverancier van werknemers voor de arbeidsmarkt. Ook is het een belangrijke schakel tussen het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs en het hoger beroepsonderwijs.

Financieren

De Minister is verantwoordelijk voor de financiering van het middelbaar onderwijs door lumpsum bekostiging van de onderwijsinstellingen. Hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen door het verstrekken van aanvullende bekostiging, subsidies, en de inzet van andere instrumenten zoals overleg, voorlichting, prestatieafspraken en wet- en regelgeving.

Regisseren

De Minister vult haar verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het onderwijs in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving; de Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving.

Indicatoren/kengetallen

Tabel 4.1 Indicatoren

Doelstelling/indicator				Sector	Basiswaarde (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Bron
1	Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt
a)	Alle leerlingen en studenten worden uitgedaagd
	•	Percentage studenten in het mbo dat zich uitgedaagd voelt		Mbo	34% (2010)	35% (2015)	37% (2016)1	Hoger (2018)	ROA/CBS
b)	Vergroten studiesucces
	•	Percentage mbo-deelnemers per niveau dat met diploma de instelling verlaat, jaarresultaat per niveau		Mbo	2007–2008	2014–2015	2015–2016	2018	DUO
					Niveau 1: 66%	Niveau 1: 78%	Niveau 1: 78%	Hoger
					Niveau 2: 62%	Niveau 2: 74%	Niveau 2: 73%	Hoger
					Niveau 3: 63%	Niveau 3: 74%	Niveau 3: 72%	Hoger
					Niveau 4: 65%	Niveau 4: 74%	Niveau 4: 74%	Hoger
					Totaal: 64%	Totaal: 75%	Totaal: 74%	Hoger
2	Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat
b)	Verbetercultuur
	•	Aandeel leraren dat is geregistreerd in het Lerarenregister		po/vo/ mbo	8% (2014)	28% (2016)	35% (2017)2	100% (2019)	Lerarenregister
3	Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties
	•	Aantal voortijdig schoolverlaters		vo/mbo	41.800 (2008–2009)	22.948 (2015–2016)	23.793 (2016–2017)	20.000 (2019/2020)	DUO
	•	Studenten-tevredenheid
		–	Opleiding	Mbo	7,0 (2014)	–	7,1 (2016)	7,3 (2020)	JOB-monitor
		–	Instelling		6,5 (2014)	–	6,5 (2016)	6,7 (2020)
		% tevreden over school en studie			49% (2014)3	–	52% (2016)	55% (2020)
4	Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren
	•	Aandeel mbo-studenten techniek		Mbo	28% (2011)	27% (2016–2017)	27,20% (2017/2018)	Hoger (2018)	DUO
	•	Percentage 25–64 jarigen dat deelneemt aan een leeractiviteit (Leven Lang Leren)		mbo/ho	17% (2010)	18,9% (2015)	19% (2016)1	20% (2020)	Eurostat, Labour Force survey (LFS)
	•	Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de aansluiting van de opleiding met de huidige functie voldoende/goed was		Mbo	79% (2012)	77% (2015)	76% (2016)1	Hoger(2018)	ROA/CBS, BVE-Monitor
	•	Percentage leerbedrijven dat over vakkennis het oordeel (zeer) goed geeft4		Mbo	76% (2016)	–	–1	–4	Onderzoek SBB
	•	Percentage leerbedrijven dat over beroepsvaardigheden het oordeel (zeer) goed geeft4		Mbo	76% (2016)	–	–1	–4	Onderzoek SBB

Tabel 4.2 Kengetallen

		2013	2014	2015	2016	2017
1	Aantal studenten mbo (x 1.000 excl. «groen onderwijs»,vavo)1	460,7	450,1	446,4	456,4	457,0
	Bol	346,2	354,8	355,8	360,6	351,4
	Bbl	111,7	94,4	90,3	95,9	105,6
	Deeltijd-bol	2,8	0,9	0,2	0,0	0,0
	Vavo	7,3	7,8	8,6	8,7	8,9
Bron: OCW-Referentieraming
2	Onderwijsuitgaven per mbo-student (x € 1.000)2	7,2	7,4	8,1	8,0	8,1

C. Beleidsconclusies

Het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten waren het afgelopen jaar grotendeels conform de verwachtingen zoals opgenomen in de begroting. 2017 stond in het teken van het bevorderen van de kansengelijkheid in het onderwijs. Er is op veel plekken in Nederland gebouwd aan de Gelijke Kansen Alliantie: gemeenten, scholen en tal van maatschappelijke organisaties hebben de handen ineen geslagen om hun ervaringen en kennis uit te wisselen, nieuwe werkwijzen te onderzoeken en extra te investeren in het talent van kinderen om samen het verschil te maken. Daarbij was er in het mbo ook extra inzet op het gebied van loopbaanoriëntatie en -begeleiding en burgerschap. Om de nieuwe vsv-doelstelling van maximaal 20.000 vsv-ers in 2021 te bereiken zijn er in de RMC-regio’s door scholen en gemeenten regionale programma’s opgesteld met concrete maatregelen en om tot een sluitend vangnet voor jongeren in een kwetsbare positie te komen is regionaal de aansluiting gezocht bij de domeinen arbeidsmarkt en jeugdhulp. In de Kamerbrief over het versterken van het vmbo zijn tevens voorstellen gedaan om de overgang tussen het vmbo en mbo te verbeteren.

2017 stond ook in het teken van de voorbereiding op een nieuw kabinet. Hierbij was specifieke aandacht voor de positie van regionale stakeholders in het mbo. Snel kunnen inspelen op wisselende omstandigheden is van cruciaal belang voor regio’s om toekomstige kansen te benutten en toekomstige bedreigingen het hoofd te bieden. Het mbo speelt daarin een belangrijke rol, maar kan deze alleen waarmaken door proactief de verbinding te zoeken met regionale partners en in haar beleid goed aan te sluiten bij de dynamiek in de regio. Dit is het belang van de regionale economie, maar zeker ook in het belang van de studenten. Er is de afgelopen jaren ervaring opgedaan met het stimuleren van regionale netwerkvorming in het techniekpact, zorgpact en met het regionaal investeringsfonds. De huidige kwaliteitsafspraken lopen nog tot 2019. De bestaande kwaliteitsafspraken mbo 2015–2018 leveren een positieve bijdrage aan de onderwijskwaliteit van het mbo. Het is daarmee een nuttig instrument gebleken, dat ook de komende jaren meerwaarde kan hebben om de kwaliteit verder te verbeteren. Uit de tussenevaluatie van de huidige kwaliteitsafspraken zijn ook een aantal aandachtspunten naar voren gekomen. Deze aandachtspunten worden betrokken bij de uitwerking van de nieuwe kwaliteitsafspraken.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 4.3 Budgettaire gevolgen van beleid art. 4 (Bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Verplichtingen			3.601.266	3.898.698	3.964.746	4.478.441	4.333.854	4.229.244	104.610
Waarvan garantieverplichtingen			38.980	25.160	34.560	5.866	–20.656	0	–20.656
Uitgaven			3.496.330	3.757.009	4.065.903	4.118.177	4.209.212	4.217.206	– 7.994
Bekostiging			3.381.288	3.404.283	3.686.725	3.704.063	3.786.795	3.702.062	84.733
•	Hoofdbekostiging		3.151.676	3.166.278	3.381.311	3.278.808	3.298.079	3.208.232	89.847
	–	Bekostiging roc's/overige regelingen	2.981.573	2.995.643	3.268.662	3.210.597	3.229.517	3.140.259	89.258
	–	Bekostiging kbb's	107.981	108.001	46.012	0	0	0	0
	–	Bekostiging Caribisch Nederland	3.801	4.313	6.600	7.020	6.109	6.933	–824
	–	Bekostiging vavo	58.321	58.321	60.037	61.190	62.454	61.040	1.414
•	Kwaliteitsafspraken		3.797	31.845	214.086	298.622	366.000	383.320	–17.320
	–	Investeringsbudget	3.797	4.100	187.449	179.935	183.600	183.600	0
	–	Resultaatsafhankelijk budget	0	27.745	26.637	118.688	182.400	199.720	–17.320
•	Aanvullende bekostiging		225.815	206.160	91.327	126.632	122.716	110.510	12.206
	–	Schoolmaatschappelijk werk in het mbo	13.869	13.922	13.939	15.003	15.000	15.000	0
	–	Regionaal Investeringsfonds	0	3.575	11.218	15.834	20.691	22.810	–2.119
	–	Salarismix Randstadregio's	0	41.114	0	41.277	42.293	42.300	–7
	–	Regionaal programma	0	0	0	0	30.400	30.400	0
	–	Tegemoetkoming schoolkosten mbo	0	0	0	4.968	10.000	0	10.000
	–	Gelijke kansen	0	0	0	0	4.332	0	4.332
	–	Plusvoorziening overbelaste jongeren en wijkscholen	30.400	30.408	30.400	30.400	0	0	0
	–	Programmagelden regio's	19.677	19.458	19.150	19.150	0	0	0
	–	Convenanten met RMC-regio's	12.230	16.329	16.620	0	0	0	0
	–	Taal en Rekenen	52.280	52.600	0	0	0	0	0
	–	Leerlinggebonden financiering (LGF)	50.497	18.529	0	0	0	0	0
	–	School-ex 2.0	12.100	10.115	0	0	0	0	0
	–	Aanvullende vergoeding experimenten vmbo-mbo 2	2.037	110	0	0	0	0	0
	–	Versterken centrale en uniforme toetsing	800	0	0	0	0	0	0
	–	RMC's	31.925	0	0	0	0	0	0
Subsidies			26.045	238.592	229.039	254.258	235.308	290.290	– 54.982
	–	Subsidieregeling praktijkleren	0	197.055	188.825	188.450	196.500	196.500	0
	–	Tel mee met taal	2.850	3.715	3.930	11.688	14.072	10.750	3.322
	–	Pilots laaggeletterdheid	3.950	5.000	5.000	0	0	0	0
	–	Loopbaanorientatie	0	700	1.700	737	1.462	1.800	–338
	–	ROC Leiden	0	0	0	32.458	7.017	7.017	0
	–	Sectorplan mbo-hbo techniek	0	0	0	0	0	1.585	–1.585
	–	Netwerkscholen	3.000	3.500	0	0	0	0	0
	–	Overige subsidies	16.245	28.622	29.584	20.925	16.257	72.638	–56.381
Opdrachten			3.016	6.556	17.351	11.642	15.567	2.232	13.335
	–	In- en uitbesteding	3.016	6.556	3.644	3.515	6.214	2.232	3.982
	–	Caribisch Nederland1	0	0	13.707	8.127	9.353	0	9.353
Bijdragen aan agentschappen			18.886	19.123	21.191	29.760	24.328	22.095	2.233
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs	18.886	19.123	17.372	27.312	22.128	19.595	2.533
	–	Rijksdienst voor Ondernemend Nederland	0	0	3.819	2.448	2.200	2.500	–300
Bijdragen aan ZBO's/RWT's			7.976	45	20.833	3.984	51.901	64.545	– 12.644
	–	College voor Toetsen en Examens	363	45	0	0	0	4.365	–4.365
	–	Wet SLOA	7.613	0	0	0	0	9.760	–9.760
	–	SBB	0	0	20.833	3.984	51.901	50.420	1.481
Bijdragen aan medeoverheden			5.766	34.526	90.764	114.470	95.313	135.982	– 40.669
	–	RMC's	0	32.200	32.550	33.350	34.068	33.297	771
	–	Educatie	0	0	56.700	57.548	58.985	57.650	1.335
	–	Caribisch Nederland	5.766	2.326	1.514	1.722	2.260	23.185	–20.925
	–	Regionaal Programma	0	0	0	21.850	0	21.850	–21.850
Bijdragen aan sociale fondsen			53.353	53.884	0	0	0	0	0
	–	Participatiebudget	53.353	53.884	0	0	0	0	0
Ontvangsten			18.860	8.038	10.875	3.338	2.786	3.000	– 214

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2017 ligt € 8 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 0,2 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. De verschillen worden bij de toelichting op de instrumenten verduidelijkt.

Bekostiging

Hoofdbekostiging

Bekostiging roc’s/overige regelingen

De rijksbijdrage die de mbo-instellingen ontvangen, is gebaseerd op de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB).

In deze wet is een aantal maatregelen uit het actieplan «Focus op vakmanschap» opgenomen. Deze maatregelen zijn per 1-8-2014 in werking getreden (Stb 2013, 288). Ook is de basis gelegd voor aanpassing van het bekostigingsmodel. Deze aanpassingen zijn nader uitgewerkt in het Uitvoeringsbesluit WEB (Stb 2014, 142). De nieuwe bekostigingssystematiek is voor het eerst toegepast voor het bekostigingsjaar 2015. Voor de jaren 2015 tot en met 2018 is nog voorzien in een overgangsbekostiging om de instellingen in de gelegenheid te stellen hun bedrijfsvoering af te stemmen op de nieuwe bekostiging.

Het landelijk budget dat beschikbaar is voor het beroepsonderwijs wordt verdeeld in een budget voor entreeopleidingen en een budget voor de niveaus 2 t/m 4. Het budget voor de entreeopleidingen wordt verdeeld over de instellingen naar rato van het aantal ingeschreven studenten. Het budget voor de niveaus 2 t/m 4 wordt verdeeld naar rato van het aantal ingeschreven studenten en het aantal afgegeven diploma’s van elke instelling. De mate waarop een student meetelt, is afhankelijk van de leerweg (bol of bbl), de opleiding (c.q. de prijsfactor van de opleiding) en het aantal verblijfsjaren in het mbo (cascade). De mate waarin een diploma meetelt is afhankelijk van het niveau en of de student al eerder een mbo-diploma heeft behaald. In 2017 is € 89 miljoen toegevoegd aan de lumpsum. Deze stijging wordt grotendeels verklaard door de verdeling van de loon- en prijsbijstelling tranche 2017.

Bekostiging Caribisch Nederland

Deze middelen zijn bedoeld om de instellingen in Caribisch Nederland via lumpsumbekostiging te financieren voor de studenten die middelbaar beroepsonderwijs volgen. In Caribisch Nederland wordt op alle drie de eilanden, Bonaire, St. Eustatius en Saba (Bes eilanden) middelbaar beroepsonderwijs (mbo) aangeboden. Op de twee Bovenwinds gelegen eilanden (St. Eustatius en Saba) wordt alleen een beperkt aantal entree-opleidingen en opleidingen op niveau 2 aangeboden. Op het Benedenwinds gelegen eiland Bonaire worden op alle mbo-niveaus opleidingen aangeboden.

Bekostiging vavo

De rijksbijdrage voor het verzorgen van het vavo (voortgezet algemeen volwassenenonderwijs) is voor 2017 beschikbaar gesteld op basis van het vanaf 2015 ingevoerde bekostigingsmodel voor het vavo (Stb 2014, 148). De verdeling van de beschikbare middelen heeft plaatsgevonden aan de hand van het aantal ingeschreven studenten op 1-10-2015, het aantal vakken dat door studenten met een voldoende is afgesloten en het aantal afgegeven diploma’s in het kalenderjaar 2015.

Kwaliteitsafspraken

Investeringsbudget

Met als doel de verbetering van de kwaliteit van het mbo zijn er kwaliteitsafspraken gemaakt. In 2015 hebben alle mbo-instellingen hun verbeterambities ten aanzien van de verbetering van de onderwijskwaliteit in een kwaliteitsplan vastgelegd. In 2017 hebben de instellingen verder gewerkt aan de uitvoering van de kwaliteitsplannen. Aan de instellingen wordt voor de uitvoering van de kwaliteitsplannen een vast investeringsbudget beschikbaar gesteld.

Resultaatsafhankelijk budget

Daarnaast is er een resultaatsafhankelijk budget beschikbaar voor een aantal onderwerpen, namelijk de onderwerpen studiewaarde, voortijdig schoolverlaten en de verbetering van de kwaliteit van de beroepspraktijkvorming. In 2017 zijn de mbo-instellingen verder gegaan met de uitvoering van de verbeterplannen voor deze onderwerpen en hebben extra middelen ontvangen op basis van de behaalde resultaten. Doordat sommige instellingen gedeeltelijk niet de VSV-norm van dit jaar hebben gehaald, blijft er in 2017 circa € 17,3 miljoen over op deze regeling.

Aanvullende bekostiging

Schoolmaatschappelijk werk in het mbo

Voor schoolmaatschappelijk werk zijn middelen aan de mbo-sector ter beschikking gesteld. Met deze middelen hebben instellingen studenten met psychosociale problemen die dit (tijdelijk) nodig hebben, ondersteuning geboden. Deze ondersteuning helpt studenten voorkomende problemen op te lossen en levert zo een bijdrage aan het terugdringen van voortijdig schoolverlaten.

Regionaal investeringsfonds

Met het Regionaal investeringsfonds mbo (RIF) is in de periode 2014 tot en met 2017 € 100 miljoen beschikbaar gesteld voor duurzame publiek-private samenwerking (PPS) in het beroepsonderwijs. Als PPS kunnen mbo-instellingen, het bedrijfsleven en regionale overheden gezamenlijk een aanvraag voor subsidie indienen. Deze aanvraag moet bijdragen aan een betere aansluiting van het beroepsonderwijs op de arbeidsmarkt. Bovendien moeten bedrijfsleven en, bij voorkeur, regionale overheden in de desbetreffende regio de subsidie aanvullen met een financiële bijdrage. In februari 2017 is de Tweede Kamer middels een Kamerbrief geïnformeerd over de positieve uitkomsten van de tussenevaluatie van het RIF. De huidige regeling RIF is in 2017 met een jaar verlengd tot en met 2018.

Van 2014 tot en met 2017 zijn 103 publiek-private samenwerkingsverbanden tot stand gekomen en is in totaal door OCW € 89,6 miljoen verplicht in het kader van het RIF. Daarvan is € 24,6 miljoen verplicht in 2017.

Salarismix Randstadregio’s

In het mbo zijn, aanvullend op de lumpsum, middelen beschikbaar gesteld om tot een versterking van de salarismix te komen in de zogenaamde Randstadregio’s. Aan de hand van behaalde competenties zijn docenten benoemd in een hogere schaal. De mbo-instellingen hebben de doelstellingen van de regeling zowel in kwalitatieve als in kwantitatieve zin nagenoeg behaald. Met instellingen die de doelstellingen nog niet hebben behaald zijn nadere afspraken gemaakt waarmee op korte termijn wel invulling wordt gegeven aan de doelstellingen van de salarismix. Instellingen zijn met de invulling van de doelstellingen een structurele verplichting aangegaan.

Regionaal Programma

In 2017 zijn alle 39 RMC1-regio’s aan de slag gegaan met de uitvoering van de afspraken uit de vierjarige regionale programma’s voor de aanpak van voortijdig schoolverlaten en de begeleiding van jongeren in een kwetsbare positie. Voor de uitvoering van de regionale maatregelen was in 2017 € 30,4 miljoen beschikbaar. Deze middelen zijn via de contactschool naar de regio gekomen. In het schooljaar 2016/2017 is het aantal vsv’ers gestabiliseerd naar 23.793.

Tegemoetkoming schoolkosten MBO

Vanaf 2017 is structureel € 10 miljoen beschikbaar gekomen voor de schoolkostenproblematiek van minderjarige mbo-studenten uit minimagezinnen. Hiermee wordt geborgd dat 16- en 17-jarig bol-studenten niet vanwege financiële redenen afzien van een mbo-opleiding en dat deze studenten de opleiding volgen die bij hun talenten en ambities past. In afwachting van de uitwerking van de structurele oplossing zijn middelen beschikbaar gesteld in de vorm van de Tijdelijke regeling voorziening leermiddelen voor deelnemers uit minimagezinnen. Op dit moment vindt er een verkenning plaats naar de vormgeving van een structurele maatregel voor deze schoolkostenproblematiek, zodat het mbo-onderwijs ook in de toekomst voor deze jongeren toegankelijk blijft.

Gelijke Kansen

Vanaf 2017 zijn structureel middelen beschikbaar gekomen voor de Gelijke Kansen. Deze middelen zijn vanuit het instrument subsidies naar het instrument bekostiging overgeboekt. Voor 2017 betrof dit € 8,4 miljoen (€ 4 miljoen voor de Regeling compensatie langere inschrijvingsduur, € 4 miljoen voor de Regeling doorstroom mbo-hbo en € 0,4 miljoen voor de Regeling stimulering doorstroom niet verwant mbo-pabo). De middelen voor de Regeling doorstroom mbo-hbo van € 4 miljoen zijn in 2017 doorgeschoven naar 2018, omdat de betaling conform de regeling, in 2018 zal plaatsvinden.

Subsidies

Subsidieregeling praktijkleren

Het doel van de subsidieregeling praktijkleren is om werkgevers te stimuleren tot het bieden van praktijkleerplaatsen en werkleerplaatsen aan leerlingen, studenten en onderzoekers. De subsidie is een compensatie voor de kosten en inspanningen van een werkgever voor de begeleiding in de praktijk. Werkgevers vragen de subsidie aan bij de Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (RVO), die de regeling uitvoert. In 2017 is het beschikbare budget volledig uitgeput. Dit komt doordat er meer aanvragen zijn gedaan voor de bbl dan het beschikbare budget.

Tel mee met taal

Ter ondersteuning van de aanpak van laaggeletterdheid werden in 2017 middelen beschikbaar gesteld als bijdrage aan het actieplan «Tel mee met Taal 2016–2018» dat door de Ministeries van OCW, SZW en VWS wordt uitgevoerd en gefinancierd. Met dit actieprogramma worden onder andere gemeenten, aanbieders van cursussen, bibliotheken en maatschappelijke organisaties ondersteund om laaggeletterden te herkennen, door te verwijzen en te scholen. Ook werden taalhuizen en taalpunten opgericht en taalvrijwilligers getraind. De activiteiten worden door verschillende partijen uitgevoerd. In 2017 is een tussenevaluatie uitgevoerd over het bereik en de effecten van dit programma. Uit deze tussenevaluatie Taal blijkt dat het programma goed op koers ligt om de kwantitatieve en kwalitatieve doelstellingen te behalen. Zo is het doel om tussen 2016 en 2018 45.000 volwassenen te werven voor scholingstrajecten al na ruim anderhalf jaar gehaald. Dankzij het programma gaan steeds meer gemeenten, bibliotheken en werkgevers aan de slag met de aanpak van laaggeletterdheid en het stimuleren van leesbevordering en leesplezier.

Loopbaanoriëntatie

De middelen zijn in 2017 ingezet om de loopbaanoriëntatie en -begeleiding en gelijke kansen van mbo-studenten verder te verbeteren. Het Servicepunt lob is ter ondersteuning van mbo-scholen vanaf juli 2017 opgegaan in een breder Expertisepunt lob voor vo- en mbo-scholen. Daarnaast wordt de voorlichting over het mbo verbeterd met de ontwikkeling van de mbo portal door Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB), waarin relevante voorlichtingswebsites en de studiebijsluiter geïntegreerd worden. Op 30 november 2017 heeft de Minister van OCW een brief aan de Tweede Kamer gestuurd over nieuwe bestuurlijke afspraken tussen studentenorganisaties, decanenorganisaties en onderwijskoepels in de vorm van ambitie- en kwaliteitsagenda’s in de drie onderwijssectoren.

ROC Leiden

In het kader van de problematiek rondom ROC Leiden zal in totaal een (maximale) financiële bijdrage van € 40 miljoen beschikbaar gesteld worden. Dit bedrag zal in tranches in 2016 tot en met 2018 verstrekt worden. Het budget is conform vastgestelde begroting in 2017 in zijn geheel uitgeput.

Sectorplan mbo-hbo techniek

Dit betreft middelen voor het sectorplan mbo-techniek en het sectorplan hbo-techniek. Hiermee worden de centers of expertise in het hbo en de centra voor innovatief vakmanschap in het mbo gefinancierd. De realisatie in 2017 is ruim € 1,5 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Dit komt grotendeels door een overheveling van middelen naar artikel 6 (Hoger onderwijs) ten behoeve van het sectorplan.

Overige subsidies

Hieronder vallen overige projecten en organisaties die subsidies ontvangen. De realisatie is ruim € 56,4 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. De lagere realisatie wordt grotendeels veroorzaakt door overboekingen vanuit het instrument subsidies naar andere instrumenten, artikelen, interdepartementale overboekingen en een correctieboeking. Het gaat bijvoorbeeld om overboekingen van middelen naar het instrument bekostiging voor Tegemoetkoming schoolkosten mbo (€ 10 miljoen) en Gelijke Kansen (€ 8,4 miljoen) en een overheveling naar artikel 3 (€ 11,5 miljoen). In 2016 heeft er een extensivering op SBB plaatsgevonden. Een deel van deze middelen, € 17,7 miljoen, is doorgeschoven via de eindejaarsmarge naar 2017 voor de geparkeerde taakstelling. Deze middelen zijn abusievelijk geboekt op het instrument overige subsidies. Hierdoor was een correctieboeking in 2017 noodzakelijk naar het juiste instrument bijdrage aan ZBO’s/RWT’s.

Opdrachten

In- en uitbesteding

Dit betreft middelen voor diverse beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken.

Caribisch Nederland

Een groot gedeelte van het budget is bestemd voor de verbetering van de onderwijshuisvesting. Daarnaast zijn deze middelen onder meer ingezet voor het scholen van docenten en de transitie naar de Engelse taal op St. Eustatius met als doel dat de leerlingen in 2020 onderwijs krijgen dat van voldoende kwaliteit is en dat de onderwijsresultaten aantoonbaar zijn gestegen. De middelen voor Caribisch Nederland waren begroot op het instrument bijdrage aan medeoverheden. Vanuit dat instrument heeft er een overboeking van € 9,2 miljoen naar het instrument opdrachten plaatsgevonden.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Uitvoering Onderwijs

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel.

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland

De Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (RVO) is onderdeel van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten voor de subsidie regeling praktijkleren.

Bijdrage aan ZBO’s en RWT’s

College voor Toetsen en Examens

Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) is een ZBO die verantwoordelijk is voor de examens voor rekenen en taal in het beroepsonderwijs en staatsexamens Nederlands als tweede taal. De realisatie is in 2017 € 4,4 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Dit komt doordat de middelen zijn overgeheveld naar artikel 3 (Voortgezet onderwijs).

Wet SLOA

De middelen worden ingezet voor het ontwikkelen van centrale examens Nederlandse taal, rekenen en Engels in het mbo door Cito. De subsidieverlening voor het Cito verloopt op basis van de wet SLOA. De realisatie in 2017 is € 9,8 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Dit komt met name doordat de middelen zijn overgeheveld naar artikel 3 (Voortgezet onderwijs) ten behoeve van Cito.

SBB

De SBB ontvangt middelen om de wettelijke taken uit te voeren, waarmee wordt bijgedragen aan het primaire proces van het beroepsonderwijs. Hiertoe behoort het ontwikkelen en onderhouden van de kwalificatiestructuur. Tevens werft en accrediteert de SBB leerbedrijven, zorgt voor voldoende praktijkplaatsen en bevordert de kwaliteit van de praktijkplaatsen.

Bijdrage aan medeoverheden

RMC’s

Dit betreft de bekostiging van de rmc-functie van 39 rmc-regio’s. De rmc-functie heeft tot taak met de vsv’ers van 18 jaar en ouder uit vo en mbo contact te leggen en hen zoveel mogelijk terug te begeleiden naar school of naar een combinatie van school en werk.

Educatie

Gemeenten ontvangen budget voor het inkopen van opleidingen Nederlandse taal en rekenen voor laaggeletterde en laagtaalvaardige inwoners. Het educatiebudget wordt per specifieke uitkering verstrekt aan samenwerkende gemeenten binnen een regio (via de contactgemeente). Het jaar 2017 was het laatste jaar waarin gemeenten verplicht waren om een deel van het budget te besteden bij roc’s. Dankzij de afbouw van de bestedingsverplichting kunnen gemeenten beter maatwerk bieden voor de diverse doelgroepen van de volwasseneneducatie. In 2017 is onderzoek gedaan naar de besteding van dit budget door gemeenten. Uit de evaluatie naar de besteding van de specifieke uitkering voor volwasseneneducatie door gemeenten is gebleken dat gemeenten in toenemende mate verschillende soorten trajecten aanbieden aan hun laaggeletterde inwoners. Niet alle gemeenten hebben goed zicht op het aantal cursisten dat zij bereiken. Een meerderheid van de respondenten namens gemeenten hecht waarde aan behoud van de specifieke uitkering voor volwasseneneducatie, maar zou tegelijkertijd meer bestedingsvrijheid wensen.

Caribisch Nederland

Aan de openbare lichamen in Caribisch Nederland wordt jaarlijks een bijzondere uitkering verstrekt voor de Sociale Kanstrajecten Jongeren. Ook zijn er voor de samenwerking met Curaçao, Sint Maarten en Aruba middelen beschikbaar gesteld, bestemd voor het stimuleren van studeren in de regio en het bevorderen van voorzieningen in de regio, mede ten behoeve van de inwoners van Caribisch Nederland. De gerealiseerde opdrachten en subsidies ten behoeve van Caribisch Nederland zijn onder de instrumenten opdrachten en subsidies gerealiseerd. Hierdoor is de op dit instrument realisatie lager. Daarnaast hebben er kasschuiven naar latere jaren plaatsgevonden, met name vanwege vertraging in de onderwijshuisvesting.

Regionaal Programma

Voor de uitvoering van het regionaal programma voortijdig schoolverlaten en jongeren in een kwetsbare positie was in de begroting 2017 een bedrag van € 21,8 miljoen opgenomen dat in de vorm van een specifieke uitkering aan contactgemeenten verstrekt zou worden. De middelen voor Regionaal Programma zijn in 2016 in plaats van 2017 uitbetaald conform de regeling.

Ontvangsten

De ontvangsten van € 2,8 miljoen in 2017 zijn het gevolg van onder andere afrekeningen die betrekking hadden op subsidies en regelingen.

Art.nr. 6 en 7. Hoger onderwijs

A Algemene doelstelling

Het stelsel van hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek zorgt dat studenten en (wetenschappelijk) personeel hun talenten en onderzoekend vermogen maximaal kunnen ontwikkelen. Het leidt hen op voor een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een stelsel van hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en ambities van individuele studenten en (wetenschappelijk) personeel, en bij de behoefte van de maatschappij.

Financieren

De Minister financiert het stelsel van hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek door bekostiging van de onderwijsinstellingen. Mede hierdoor wordt de toegankelijkheid van het hoger onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen via de bekostiging, en de inzet van andere instrumenten, zoals bestuurlijke afspraken, voorlichting en wet- en regelgeving.

Regisseren

De verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van hoger onderwijs vult de Minister in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving. De kwaliteit van de individuele opleidingen in het hoger onderwijs wordt bewaakt met het accreditatiestelsel. Dit is belegd bij de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO). De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving van wettelijke voorschriften en op de recht- en doelmatigheid. Zij ziet ook toe op de kwaliteit van het stelsel van hoger onderwijs, waaronder ook het accreditatiestelsel.

Indicatoren/kengetallen

Tabel 6.1 Indicatoren

Doelstelling/indicator			Basiswaarde (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Streefwaarde (jaartal)	Bron
1	Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt
a)	Alle leerlingen en studenten worden uitgedaagd
	•	Percentage studenten dat tevreden is over uitdagend onderwijs	2010–2011	2016–2017	1	Studentenmonitor Hoger Onderwijs
			hbo: 58%	hbo: 56%	hoger
			wo: 68%	wo: 67%	hoger
b)	Vergroten studiesucces
	•	Bachelor studiesucces (n+1) van herinschrijvers na het eerste jaar	2010–2011	2015–2016 2016–2017	2	DUO
			hbo: 65,7%	hbo: 61,1% hbo:62,2%
			wo: 57,3%	wo: 74,1% wo:73,2%
	•	Uitval in het eerste jaar	2010–2011	2015–2016 2016–2017	2	DUO
			hbo: 27,9%	hbo: 26,7% hbo: 26,9%
			wo: 18,8%	wo: 16,2% wo:15,7%
	•	Switchen na het eerste jaar	2010–2011	2015–2016 2016–2017	2	DUO
			hbo: 8,4%	hbo: 8,3% hbo:8,3%
			wo: 9,0%	wo: 8,8% wo:8,3%
2	Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat
a)	Vergroten kwaliteit leraren en schoolleiders		2011	2015	2016
	•	Aandeel hbo-docenten met een afgeronde master- of PhD-opleiding	66,2%	75,2%3	80%	PoMo
3	Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties
	•	Studenten-tevredenheid	2010–2011	2016–2017 2017–2018	4	Nationale Studenten Enquête (NSE)
			hbo: 65,6%	Hbo; 75,6% hbo: 75,8%
			wo: 81,1%	Wo: 85,2% wo: 85,2%
4	Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren
	•	Aandeel afgestudeerden bètatechniek incl. snijvlakopleidingen	2012	2015	2016	DUO
			hbo: 18%	hbo: 19%	hbo: 20%
			wo: 21%	wo: 25%	wo: 26%
	•	Percentage 25–64 jarigen (mbo/ho) dat deelneemt aan een leeractiviteit (Leven Lang Leren)	17% (2010)	19% (2016)	20% (2020)	EUROSTAT, Labour Force Survey (LFS)
	•	Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de opleiding voldoende basis was om te starten op de arbeidsmarktaansluiting van de opleiding met de huidige functie voldoende/goed was	hbo5: 72% (2013)	hbo5: 75% (2016)	hbo: hoger	Hbo-monitor 2016
		Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de opleiding voldoende basis was om te starten op de arbeidsmarkt	wo6: 56% (2011)	Wo7: 47% (2015)	Wo: hoger	Nationale Alumni Enquête (NAE) 2015

Tabel 6.2 Kengetallen1

(aantallen x 1.000)			2012/13		2013/14	2014/15	2015/16	2016/17	2017/18
1.	Ingeschreven studenten (exclusief groen onderwijs)
	•	hbo voltijd bachelor	357,0		376,8	385,6	382,7	386,3	389,9
	•	hbo voltijd master	2,8		3,0	3,3	3,2	3,5	4,1
	•	hbo deeltijd bachelor	44,0		41,5	38,1	36,4	36,6	38,4
	•	hbo deeltijd master	8,2		8,5	8,6	8,8	8,3	7,7
		Totaal hbo	414,1		430,5	435,5	431,1	434,7	441,0
	•	wo voltijd bachelor	147,2		150,9	153,5	153,7	157,4	165,5
	•	wo voltijd master	79,2		83,9	86,5	90,8	93,1	96,3
	•	wo deeltijd bachelor	2,9		2,4	2,0	1,8	1,6	1,7
	•	wo deeltijd master	4,0		4,0	3,7	3,4	3,3	3,2
		Totaal wo	233,3		241,2	245,7	250,0	255,9	266,7
Bron: 1cijferho
2.	Gediplomeerden (exclusief groen onderwijs)
	•	hbo voltijd bachelor	49,9		52,1	55,7	57,3	60,9
	•	hbo voltijd master	1,1		1,2	1,3	1,3	1,3
	•	hbo deeltijd bachelor	8,0		7,3	6,7	6,4	5,7
	•	hbo deeltijd master	2,4		2,4	2,2	2,5	2,4
		Totaal hbo	61,4		63,1	65,8	67,4	70,3
	•	wo voltijd bachelor	30,8		30,8	32,6	32,5	32,9
	•	wo voltijd master	33,0		34,8	36,5	37,6	38,3
	•	wo deeltijd bachelor	0,5		0,4	0,4	0,3	0,2
	•	wo deeltijd master	2,1		2,1	2,1	1,9	1,8
		Totaal wo	66,4		68,1	71, 6	72,3	73,2
Bron: 1cijferho
(bedragen x € 1.000)				2014		2015	2016	2017
3.	Onderwijsuitgaven per student2
	•	hbo		6,9		6,9	6,9	6,9
	•	wo		6,8		6,8	6,8	6,8
(bedragen x € 1)				2016/17
4.	Wettelijk collegegeld (hbo en wo voltijd)			1.984

Toelichting:

Overige indicatoren en kengetallen voor het stelsel hoger onderwijs zijn opgenomen in Trends in Beeld.

C. Beleidsconclusies

Het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten waren het afgelopen jaar conform de verwachtingen zoals opgenomen in de begroting. De implementatie van de Strategische Agenda Hoger Onderwijs 2015–2025 «De waarde(n) van weten», de activiteiten in het kader van gelijke kansen, de verbetering van de aansluiting vo/mbo en hoger onderwijs, de versterking van de (regionale) samenwerking, het experiment «flexstuderen», en de ontwikkelingen in het kader van de pilots flexibilisering en het experiment vraagfinanciering in het deeltijd en duale hoger onderwijs zijn beschreven in het beleidsverslag. Aanvullend hierop wordt hieronder nog op een aantal specifieke beleidsconclusies ingegaan.

In 2017 zijn grote stappen gezet in het doorontwikkelen van het accreditatiestelsel. In september is het wetsvoorstel Accreditatie op maat naar de Tweede Kamer gezonden. Aanvullend hierop zijn in 2017 voorbereidingen getroffen om de pilot instellingsaccreditatie met lichtere opleidingsaccreditatie te kunnen starten. In december is het experimenteerbesluit in werking getreden waarna alle instellingen in het hoger onderwijs zijn uitgenodigd zich voor dit experiment in te tekenen. Daarnaast is de wet bevordering internationalisering in 2017 naar de Tweede Kamer gestuurd. In de wet wordt het onder bepaalde voorwaarden mogelijk gemaakt om transnationaal onderwijs te verzorgen. Verwacht wordt dat de wet in 2018 in werking zal treden.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 6.3 Budgettaire gevolgen van beleid art. 6 (Bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Verplichtingen			2.773.137	2.961.392	2.874.883	2.867.843	3.213.191	2.889.725	323.466
Waarvan garantieverplichtingen			30.850	26.789	25.983	70.434	53.463		53.463
Uitgaven			2.610.870	2.732.897	2.811.099	2.833.160	2.925.976	2.814.350	111.626
Bekostiging			2.568.770	2.688.138	2.756.130	2.773.809	2.868.197	2.760.969	107.228
•	Hoofdbekostiging		2.409.651	2.518.043	2.578.000	2.584.417	2.713.021	2.563.639	149.382
	–	Onderwijsdeel hbo	2.333.833	2.445.854	2.507.785	2.505.033	2.630.368	2.478.219	152.149
	–	Deel ontwerp en ontwikkeling	68.693	69.201	70.046	70.915	72.439	70.806	1.633
	–	Bekostiging flexibel hoger onderwijs voor volwassenen				8.346	10.171	13.130	–2.959
	–	Bekostiging experimenten open bestel	5.456	2.537
	–	Bekostiging postinitiële masteropleidingen hbo	573	451	169	123	43	1.484	–1.441
	–	Bekostiging tweede bachelor- en mastergraden in het hbo	1.097
•	Prestatiebox		159.119	170.095	178.130	189.392	155.176	197.330	–42.154
	–	Onderwijskwaliteit en studiesucces, en profilering	159.119	170.095	178.130	189.392	155.176	197.330	–42.154
Subsidies			23.671	752	3.798	5.569	5.001	2.302	2.699
	–	Regeling bevordering kennisfunctie hogescholen	19.967
	–	Regeling stimulering Bèta/techniek			2.758	4.289	3.143	1.601	1.542
	–	Studiekeuze-informatie hoger onderwijs	2.475						0
	–	Overig	1.229	752	1.040	1.280	1.858	701	1.157
Opdrachten			91	242	271	0	0	0	0
	–	Uitbesteding1	91	242	271				0
Bijdragen aan agentschappen			18.338	17.851	17.613	17.540	14.089	14.027	62
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs	18.338	17.851	17.613	17.540	14.089	14.027	62
Bijdragen aan ZBO's/RWT's			0	23.616	31.096	36.242	38.689	37.052	1.637
	–	NWO (Praktijkgericht onderzoek hbo)		23.616	28.696	29.477	29.329	28.134	1.195
	–	NWO (Promotiebeurs voor leraren)			2.400	2.949	5.720	5.630	90
	–	Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO)2				3.816	3.640	3.288	352
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties			0	2.298	2.191	0	0	0	0
	–	Stichting Studiekeuze 1233		2.298	2.191			0	0
Ontvangsten			6.447	2.615	1.288	1.903	1.358	1.213	145

Tabel 6.4 Budgettaire gevolgen van beleid art. 7 (Bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Verplichtingen			4.180.059	4.293.686	4.235.203	4.391.850	4.663.507	4.337.701	325.806
Waarvan garantieverplichtingen				9.017	– 22.983		– 22.983
Uitgaven			4.065.742	4.152.113	4.210.383	4.328.205	4.443.628	4.310.149	133.479
Bekostiging			4.015.082	4.115.685	4.178.621	4.298.116	4.416.577	4.283.282	133.295
•	Hoofdbekostiging		3.895.816	3.986.790	4.042.961	4.153.232	4.300.299	4.131.237	169.062
	–	Onderwijsdeel wo	1.588.295	1.641.970	1.675.277	1.731.117	1.831.298	1.711.404	119.894
	–	Onderzoeksdeel wo	1.707.703	1.730.563	1.750.117	1.768.756	1.800.009	1.762.280	37.729
	–	Deel ondersteuning geneeskundig onderwijs en onderzoek	595.447	614.257	617.567	653.359	668.992	657.553	11.439
	–	Bekostiging tweede mastergraden in het wo	4.371
•	Prestatiebox		119.266	128.895	135.660	144.884	116.278	152.045	– 35.767
	–	Onderwijskaliteit en studiesucces, en profilering	119.266	128.895	135.660	144.884	116.278	152.045	– 35.767
Subsidies			22.684	10.067	4.709	3.160	2.553	2.954	– 401
	–	Subsidieregeling Sirius programma	10.302	5.443	1.726
	–	Subsidieregeling Libertas Noodfonds	745	605	265
	–	3TU’s samenwerking	3.500	1.500
	–	Open en online onderwijs				1.027	988	1.000	– 12
	–	Toetsing en Toetsgestuurd leren	2.260
	–	Overig	5.877	2.519	2.718	2.133	1.565	1.954	– 389
Opdrachten			1.584	1.240	1.374	2.716	1.851	1.803	48
	–	Uitbesteding1	1.584	1.240	1.374	2.716	1.851	1.803	48
Bijdragen aan ZBO's/RWT's			3.878	3.769	4.032	0	0	0	0
	–	Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO)2	3.878	3.769	4.032
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties			22.514	21.352	21.647	24.213	22.647	22.110	537
	–	Organisaties3	22.514	21.352	21.647	24.213	22.647	22.110	537
Ontvangsten			963	10.426	592	2.253	1.364	16	1.348

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2017 ligt voor het hbo € 111,6 miljoen en voor het wo € 133,5 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De verhoogde realisatie van de uitgaven wordt voornamelijk veroorzaakt door de bekostiging. De realisatie van de ontvangsten is bij het hbo € 0,1 miljoen en bij het wo € 1,3 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De verschillen worden bij de toelichting op de instrumenten verduidelijkt.

Bekostiging

De bekostiging van het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek bestaat uit de hoofdbekostiging en de middelen binnen het financiële instrument prestatiebox. Het experiment vraagfinanciering en de pilots flexibilisering in het kader van flexibel hoger onderwijs voor volwassenen worden afzonderlijk bekostigd. De bekostiging is voor het hbo met € 107,2 miljoen en voor het wo met € 133,3 miljoen verhoogd. Dit betreft:

• • Aanpassing op basis van de studentenaantallen uit de Referentieraming 2017 (hbo + € 46,9 miljoen en wo + € 39,8 miljoen);

• • De verdeling van de loon- en prijsbijstelling tranche 2017 (hbo + € 63,7 miljoen en wo + € 91,4 miljoen);

• • Een meevaller (hbo – € 1,4 miljoen) op de bekostiging flexibel hoger onderwijs voor volwassenen, er werden minder vouchers toegekend dan geraamd:

• • Diverse kleinere mutaties voor onder andere lerarenbeleid, uitbesteding van opdrachten en overige beleidsgerichte activiteiten (hbo – € 2,0 miljoen en wo + € 2,1 miljoen).

Hoofdbekostiging

Universiteiten (wo) en hogescholen (hbo) ontvangen bekostiging voor onderwijs, onderzoek (wo) en ontwerp & ontwikkeling (hbo). De rijksbijdrage wordt jaarlijks aan de universiteiten en hogescholen toegekend als een lumpsum. De rijksbijdrage is gebaseerd op de WHW. In het Uitvoeringsbesluit WHW 2008 en de Regeling financiën hoger onderwijs zijn de bepalingen, bedragen en percentages opgenomen op basis waarvan de rijksbijdrage wordt berekend.

Onderwijsdeel (hbo en wo)

Universiteiten en hogescholen ontvangen een rijksbijdrage vanwege onderwijs. De rijksbijdrage is gebaseerd op de nominale studieduur van de opleiding en het volgen en succesvol afronden van één bachelor- en één masteropleiding. Het onderwijsdeel bestaat uit:

• a. een studentgebonden deel: gebaseerd op het aantal ingeschreven bekostigde studenten en graden (diploma’s), er zijn drie bekostigingsniveaus (laag, hoog en top),

• b. een onderwijsopslag in bedragen: bedragen op basis van afspraken voor kwaliteit, kwetsbare opleidingen en bijzondere voorzieningen, en

• c. een onderwijsopslag in percentages.

Deel ontwerp en ontwikkeling (hbo) en Onderzoeksdeel (wo)

Hogescholen ontvangen een rijksbijdrage vanwege ontwerp en ontwikkeling (praktijkgericht onderzoek). Universiteiten ontvangen een rijksbijdrage vanwege het verrichten van wetenschappelijk onderzoek. Het onderzoeksdeel wo is gebaseerd op:

• a. een studentgebonden deel: gebaseerd op het aantal bekostigde graden,

• b. een deel promoties: gebaseerd op het aantal promoties leidend tot een proefschrift en het aantal ontwerperscertificaten,

• c. een voorziening onderzoek in bedragen: bedragen op basis van afspraken over onder andere sectorplannen en zwaartekracht, en

• d. een voorziening onderzoek in percentages.

Deel ondersteuning geneeskundig onderwijs en onderzoek (wo)

De bekostiging van het onderwijs en onderzoek bij de acht academische ziekenhuizen loopt via de universiteiten. Hier kunnen studenten geneeskunde onderwijs volgen en praktijkervaring opdoen. De rijksbijdrage bestaat uit een deel dat is gebaseerd op het aantal ingeschreven studenten en graden, een procentueel deel en een bedrag vanwege rente en afschrijving (voor huisvesting).

Bekostiging flexibel hoger onderwijs voor volwassenen (hbo)

Bekostiging postinitiële masteropleidingen hbo

De middelen zijn ingezet voor de afwikkeling van de tijdelijke financiering van (eerder goedgekeurde) arbeidsmarktrelevante hbo-masters in prioritaire gebieden.

Prestatiebox

Subsidies

Subsidieregeling stimulering Bèta/techniek (hbo)

Hiermee wordt de ontwikkeling van (de eerste) drie Centres of Expertise (CoE’s) hbo gefinancierd. De CoE’s, die met cofinanciering van bedrijven en instellingen tot stand komen, zijn gericht op toponderwijs, toponderzoek en innovaties. Uitgangspunt hierbij is 25 procent financiering uit het werkveld, 25 procent van onderwijsinstellingen en 50 procent profilerings-bekostiging. De middelen zijn via het Platform Bèta Techniek beschikbaar gesteld aan de CoE’s. Het budget is met € 1,8 miljoen verhoogd in verband met het naar beleidsartikel 6 (Hoger beroepsonderwijs) overgeboekte aandeel (€ 1,1 miljoen) van beleidsartikel 4 (Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie) voor de Centra voor innovatief vakmanschap en in verband met de verlenging van de financiering van de Centres met een jaar (€ 0,4 miljoen).

Open en online hoger onderwijs (hbo en wo)

De regeling is bedoeld om (zoals aangekondigd in de visiebrief) instellingen, passend bij hun profiel, te laten experimenteren met verschillende vormen van open en online onderwijs. Projecten dragen bij aan de onderwijskwaliteit, de toegankelijkheid van onderwijsmateriaal, en de toegankelijkheid van Nederlandse onderwijsinstellingen. SURF (ICT-samenwerkingsorganisatie van het onderwijs en onderzoek in Nederland) adviseert de Minister over de projectaanvragen en ondersteunt de instellingen tijdens de uitvoering van de projecten. Onder begeleiding van SURF zijn in 2015 elf projecten gestart, in 2016 waren dat er twaalf en in 2017 wederom elf. De projecten kennen een looptijd van maximaal 16 maanden. Deze instellingen hebben maximaal € 100.000 aangevraagd en matchen dit zelf met ten minste hetzelfde bedrag. Daarnaast voert SURF een Kennisagenda uit, gericht op het opdoen, ontwikkelen en delen van kennis over online onderwijs en open leermaterialen in de Nederlandse context. De resultaten van de projecten van de instellingen zijn hiervoor belangrijke input.

Overig (hbo en wo)

Bij dit financiële instrument zijn afzonderlijk voor de sectoren hbo en wo overige toekenningen opgenomen die gelijk dan wel kleiner zijn dan € 1 miljoen. Het budget voor subsidies op artikel 6 (hbo) is verhoogd met € 0,6 miljoen als gevolg van een technische herschikking over de instrumenten binnen het hbo van de middelen voor het lerarenbeleid en met € 0,6 miljoen voor het verlengen en intensiveren van het project Goed voorbereid naar de pabo als onderdeel van het gelijke kansenprogramma.

Opdrachten

Uitbesteding (hbo en wo)

Voor de beleidsontwikkeling worden opdrachten verstrekt voor het uitvoeren van diensten. Het gaat hierbij met name om opdrachten voor beleidsgericht onderzoek en communicatie rondom het studievoorschot.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Uitvoering Onderwijs

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor deze begrotingsartikelen.

Bijdrage aan ZBO’s en RWT’s

NWO

Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO)

De NVAO is als onafhankelijke, binationale accreditatieorganisatie opgericht door de Nederlandse en Vlaamse overheid en geeft een deskundig en objectief oordeel over de kwaliteit van het hoger onderwijs in Nederland en Vlaanderen. Dit betreft de bijdrage die de Nederlandse overheid rechtstreeks aan de NVAO vergoedt voor de uitvoering van haar taken.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Organisaties

Het betreft hier de (structurele) bekostiging van organisaties die beleidsmatig prioritaire taken uitvoeren, ofwel activiteiten uitvoeren die betrekking hebben op de belangenbehartiging van studenten, ofwel taken uitvoeren die voortkomen uit verdragsrechtelijke verplichtingen.

Ontvangsten

De ontvangsten betreffen met name terugvorderingen bij instellingen en andere subsidieontvangers, bijvoorbeeld als gevolg van een getroffen afbetalingsregeling of door correcties en eindafrekeningen op in eerdere jaren toegekende bekostiging en subsidies.

Art.nr. 8. Internationaal beleid

A. Algemene doelstelling

Bevorderen van internationale samenwerking en uitwisseling ter ondersteuning en versterking van de kwaliteit van onderwijs, cultuur en wetenschap en ter verdere ontwikkeling van internationale competenties van lerenden, docenten, kunstenaars en wetenschappers.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Stimuleren

Bij het uitvoeren van de algemene doelstelling ligt de nadruk op het zoveel mogelijk stimuleren en ondersteunen van instellingen en burgers om zich op een internationale omgeving te oriënteren. Daartoe zorgt de Minister vanuit haar stelselverantwoordelijkheid voor de benodigde internationaal-bestuurlijke randvoorwaarden, bijvoorbeeld door afspraken te maken over wederzijdse beroepserkenning, kwaliteitszorg en grensverkeer en door de uitwisseling van best practices. De Minister opereert hierbij binnen multilaterale kaders als de Europese Unie, OESO en de Unesco en andere – vaak daarbij aangesloten – organisaties, alsmede via bilaterale contacten, verdragen, Memorandums of Understanding, etc. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van stimuleringsmaatregelen in de vorm van fondsen en beurzen en worden faciliterende en uitvoerende instanties gefinancierd, zoals stichting EP-Nuffic, Neth-ER en het Duitsland Instituut Amsterdam. De bevordering van internationale samenwerking is ondersteunend aan de beleidsdoelstellingen van OCW. De voorgenomen activiteiten zijn dan ook voor een belangrijk deel opgenomen in de betreffende beleidsartikelen.

Indicatoren/kengetallen

Internationale – ondersteunende – maatregelen laten zich moeilijk vangen in «harde» cijfers en beleidsconclusies. In gevallen waar dit wel mogelijk is, bijvoorbeeld bij de bevordering van in- en uitgaande studiemobiliteit of bij de bevordering van culturele activiteiten in het buitenland, zijn relevante cijfers te volgen op Onderwijs in Cijfers. De website Trends in Beeld biedt informatie over de indicatoren over o.a. het programma Erasmus+, maar ook de prestaties van de beroepsbevolking worden internationaal vergeleken in het kader van het «Programme for International Assessment of Adult Competencies» (PIAAC).

C. Beleidsconclusies

In 2017 is de door de Europese Commissie verplichte tussentijdse evaluatie naar de impact van het Europese programma Erasmus+(2014–2020) afgerond. De bevindingen uit de evaluatie bevestigen de relevantie, effectiviteit en populariteit in de EU van Erasmus+. Daarnaast is de conclusie dat Erasmus+ een duidelijke Europese toegevoegde waarde heeft voor de directe begunstigden en onderwijsorganisaties, en indirect ook op het onderwijsbeleid en systeem.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 8.1 Budgettaire gevolgen van beleid art. 8 (Bedragen x € 1.000)

								Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil	HGIS realisatie
				2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017	2017
Verplichtingen				8.673	13.973	14.645	11.001	13.080	10.744	2.336
Uitgaven				15.704	12.330	12.669	12.281	11.625	11.538	87	932
Subsidies				1.422	1.297	1.559	1.595	856	1.573	– 717	186
	–	Duitsland Instituut Amsterdam (DIA)		842	773	724	632	0	612	–612
	–	Netherlands house for Education and Research (Neth-ER)		450	450	600	600	600	600	0
	–	Frans-Nederlandse academie (FNA)			20					0
	–	Incidentele subsidies voor het uitwisselen van cultuur		130	24	135	211	186	172	14	186
	–	Overige incidentele subsidies			30	100	152	70	189	–119
Opdrachten				262	6	359	1.002	56	207	– 151	0
	–	Beleidsonderzoek en benchmarking		153	6	33	61	30	100	–70
	–	Incidentele Internationale activiteiten		109		22	3	23	107	–84
	–	EU-Voorzitterschap				304	938	3		3
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties				13.520	10.577	10.301	9.234	10.287	9.308	979	320
	–	OCW-vertegenwoordiging in het buitenland		1.631	141	135	135	135	135	0	135
	–	Nuffic		5.455	4.690	3.505	3.566	3.838	3.562	276
	–	Nederlandse Taalunie		3.179	3.224	4.140	2.806	2.821	2.858	–37
	–	Europa College Brugge		30	30	30	30	30	30	0
	–	Unesco		8					20	–20
	–	OESO CERI		70	67	69	71	74	76	–2
	–	Fulbright Center		408	388	368	368	368	368	0
	–	DCCIC		90	90	90	90		90	–90
	–	Stichting Ons Erfdeel		185	185	185	185	185	185	0	185
	–	Nationaal Agentschap Erasmus + Onderwijs & Training		1.748	1.762	1.779	1.963	2.208	1.959	249
	–	Programma's Rijksdienst voor Ondernemend Nederland		716						0
	–	EU-programma's en activiteiten					20	0	25	–25
	–	Duitsland Instituut Amsterdam (DIA)						628		628
Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken				500	450	450	450	426	450	– 24	426
	–	Vlaams-Nederlands huis DeBuren (Hoofdstuk V BuZa)		500	450	450	450	426	450	–24	426
Ontvangsten				754	310	113	1	24	99	– 75

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2017 ligt € 0,1 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de verplichtingen is € 2,3 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. Het betreft hier voornamelijk een mutatie ter ophoging van het verplichtingenbudget voor stichting EP-Nuffic, vanwege een verschuiving in subsidiering van schooljaren naar kalenderjaren. De realisatie van de ontvangsten is € 0,07 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. De ontvangsten zijn lager omdat er in 2017 geen subsidies zijn vastgesteld waaruit een terugvordering voortvloeit.

Subsidies

Duitsland Instituut Amsterdam

Op basis van een advies van de Auditdienst Rijk is deze post in 2017 verplaatst van subsidies naar het instrument Bijdragen aan (inter)nationale organisaties.

Neth-ER

De vereniging Neth-ER is opgericht in 2006 door acht Nederlandse veldorganisaties werkzaam op de gebieden onderzoek, onderwijs en innovatie. De leden van Neth-ER bestaan op dit moment uit: MBO-raad; EP-Nuffic; KNAW; NFU; TNO; VSNU; Vereniging Hogescholen; NWO; ISO; JOB; LSVB; en ZonMw. Het gezamenlijke doel van de vereniging is om de Nederlandse participatie aan de Europese programma’s te vergroten door de leden onder andere te voorzien van informatie over het Europees beleidsproces en het versterken van het netwerk van de leden. Daarnaast vormt Neth-ER ook een platform voor vroegtijdige afstemming tussen OCW en de in Neth-ER verenigde veldorganisaties op het gebied van Europees onderwijs- en wetenschapsbeleid. Neth-ER wordt gefinancierd vanuit bijdragen van de leden en een aanvullende subsidie van OCW.

Bijdragen aan (inter)nationale organisaties

Nuffic

In 2017 is de tijdelijke fusienaam EP-Nuffic aangepast naar de definitieve naam Nuffic. Nuffic ondersteunt de internationalisering in het onderwijs. In het primair en voortgezet onderwijs doet Nuffic dit met kennis en kleine financiële bijdrages voor onder meer expertiseontwikkeling en mobiliteit van leerlingen, onderwijzend personeel, voor vroegtijdig vreemdetalenonderwijs, tweetalig onderwijs en internationale uitwisseling.

Nederlandse Taalunie

De Nederlandse Taalunie is de verdragsorganisatie waarin Nederland, Vlaanderen en Suriname samenwerken op het gebied van het Nederlands. De Taalunie is de organisatie die namens de overheden van Nederland en Vlaanderen het taalbeleid vormgeeft. De Taalunie stimuleert ook de uitwerking van door het Comité van Ministers vastgesteld beleid door organisaties te steunen die op veel taalgebonden terreinen werkzaam zijn.

Fulbright Center

Het Fulbright Center verzorgt mobiliteitsprogramma’s voor het hoger onderwijs via beurzen voor uitwisseling met de Verenigde Staten (met bijdragen van de Amerikaanse regering).

Cultural Contact Point

Het Cultural Contact Point geeft advies over de subsidieregelingen van het EU-cultuurprogramma en biedt begeleiding bij het doen van een aanvraag. Het is een uitvoerend orgaan ten behoeve van het EU-Cultuurprogramma en ondergebracht bij DutchCulture centre for international cooperation(DCCIC). In 2017 is de reservering voor de bijdrage aan het Cultural Contact Point overgedragen naar artikel 14.

Stichting Ons Erfdeel

De Vlaams-Nederlandse vereniging Ons Erfdeel wil de cultuur van Vlaanderen en Nederland in het buitenland bekend maken en de culturele samenwerking tussen de Nederlandssprekenden bevorderen, onder meer met behulp van het tijdschrift Ons Erfdeel en het Jaarboek The Low Countries, Septentrion en de Franse Nederlanden.

Nationaal Agentschap Erasmus+

Het Nationaal Agentschap Erasmus+ Onderwijs en Training is samen met het Nationaal Agentschap Erasmus+ Jeugd belast met het beheer en de uitvoering in Nederland van het EU programma Erasmus+. Het Nationaal Agentschap Erasmus+ Onderwijs en Training is een samenwerking van EP-Nuffic en Cinop.

Duitsland Instituut Amsterdam

Het Duitsland Instituut Amsterdam (DIA) genereert en verspreidt kennis in Nederland over de ontwikkelingen in Duitsland op het raakvlak van onderwijs, wetenschap en maatschappij. Het instituut doet dat onder meer met behulp van wetenschappelijk onderzoek, onderwijsprojecten en voorlichtingsactiviteiten (cofinanciering met Universiteit van Amsterdam en Deutsche Akademische Austausch Dienst (DAAD)). Daarnaast stimuleert het DIA het onderwijs in de Duitse taal in Nederland.

Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken

Vlaams-Nederlands Huis De Buren

Het Vlaams-Nederlands Huis De Buren is in 2004 opgericht door de Nederlandse en Vlaamse regering als een culturele organisatie en als ruimte voor debat en reflectie (subsidiëring vindt plaats via begrotingshoofdstuk V (Buitenlandse Zaken)).

Internationale uitgaven OCW-breed

Het vergroten van internationale mobiliteit en grensoverschrijdende samenwerking tussen instellingen is een inzet die niet alleen plaatsvindt op dit artikel. Veel internationaliseringsbeleid is elders ondergebracht binnen de OCW-begroting. Hieronder is een overzicht opgenomen van de totale internationale uitgaven van OCW per beleidsartikel en daaraan gekoppeld, welk deel daarvan deel uitmaakt van de Homogene groep internationale samenwerking (HGIS), die wordt gecoördineerd door het Ministerie van Buitenlandse Zaken.

Tabel 8.2 Internationale uitgaven OCW

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil	HGIS realisatie
	2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017	2017
Primair onderwijs (artikel 1)	22.015	16.854	15.889	16.029	13.763	12.577	1.186
Voortgezet onderwijs (artikel 3)	4.179	4.083	4.174	3.938	4.113	3.810	303
Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (artikel 4)	1.181	820	1.457	800	816	800	16
Hoger beroepsonderwijs (artikel 6)	3.453	3.155	3.155	3.155	2.858	2.858	0	2.858
Wetenschappelijk onderwijs (artikel 7)	72.759	67.727	69.410	69.408	62.955	62.295	660	49.001
Internationaal beleid (artikel 8)	15.704	12.171	12.669	12.281	11.625	11.538	87	932
Studiefinanciering (artikel 11)	68.783	73.524	83.373	86.913	86.746	85.000	1.746
Kunsten (artikel 14)	12.847	12.174
Cultureel erfgoed (artikel 14)	2.336	2.399
Media (artikel 14 en 15)	2.140	1.849
Cultuur (artikel 14)			14.121	18.155	15.850	15.923	–73	4.640
Media (artikel 15)			152	106	113	110	3
Onderzoek en wetenschappen (artikel 16)	91.438	92.848	92.335	95.358	98.284	90.134	8.150	454
Totaal	296.835	287.604	296.735	306.143	297.123	285.045	12.078	57.885

Toelichting:

De internationale culturele uitgaven van OCW (Kunsten, Cultureel erfgoed en Media) zijn vanaf 2015 conform de begrotingsartikelen ingedeeld in twee posten van artikel 14 (Cultuur) en artikel 15 (Media).

De uitgaven op de Homogene groep internationale samenwerking (HGIS) zijn begrepen in de totale realisaties in het jaar 2017.

De beleidsprestaties zijn – waar nodig en relevant – toegelicht bij de betreffende beleidsartikelen.

Voor artikel 11 (Studiefinanciering) geldt dat de bedragen indicaties zijn van de omvang van uitgaven aan internationale studiefinanciering (diplomamobiliteit). Het betreft zowel de relevante als niet-relevante uitgaven voor meeneembare studiefinanciering (dit is uitgaande studentenmobiliteit) en voor inkomende mobiliteit (EU-studenten die een vorm van collegegeldvergoeding krijgen).

Art.nr. 9. Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid

A. Algemene doelstelling

De kwaliteit van het onderwijs wordt gewaarborgd door de beschikbaarheid van voldoende personeel van voldoende kwaliteit voor alle onderwijsdeelnemers.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een onderwijsstelsel dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en ambities van individuele leerlingen/studenten en bij de behoefte van de maatschappij. De leraar en de schoolleider zijn daarbij cruciaal.

Financieren

De Minister draagt bij aan het lerarenbeleid op scholen door het financieren van projecten op het gebied van arbeidsmarkt- en personeelsbeleid.

Stimuleren

De Minister is verantwoordelijk voor de uitvoering van directe stimuleringsmaatregelen ten behoeve van de ontwikkeling van de kwaliteit en professionaliteit van docenten en het bijdragen aan een aantrekkelijk beroep.

Regisseren

De Minister draagt verantwoordelijkheid voor het borgen van de onderwijskwaliteit van scholen. Om deze verantwoordelijkheid waar te maken levert hij een bijdrage aan het zorgen voor voldoende docenten van voldoende kwaliteit. Hij doet dat door wetten en regels uit te vaardigen voor goed bestuur, door een dialoog te voeren met en toezicht te houden op belanghebbenden, en zo nodig actief regie te voeren.

Indicatoren/kengetallen

De indicatoren voor het arbeidsmarkt- en personeelsbeleid worden beschreven in de beleidsagenda en in Trends in Beeld. Het Dashboard Lerarenagenda geeft een beeld van de voortgang voor alle zeven agendalijnen van de Lerarenagenda.

C. Beleidsconclusies

Het beleid, zoals voorgenomen in de begroting 2017 voor het arbeidsmarkt- en personeelsbeleid, is overeenkomstig uitgevoerd. Het afgelopen jaar is gewerkt aan de implementatie van de bestuurlijke afspraken en het realiseren van de doelen van de Lerarenagenda. In het beleidsverslag is aangegeven dat de voorgenomen (gedeeltelijke) invoering van de Wet op het beroep van leraar en het lerarenregister is gerealiseerd. Positief zijn de ontwikkelingen met opleiden in de school (samen opleiden): ook in het mbo zijn instellingen hier mee begonnen in 2017. Volgens de loopbaanmonitor is het aandeel startende leraren dat aangeeft begeleid te worden in het vo licht gedaald en in het po gestegen.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 9.1. Budgettaire gevolgen van beleid art. 9 (Bedragen x € 1.000)

									Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
					2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Verplichtingen					366.525	153.898	168.537	188.280	152.191	177.431	– 25.240
Uitgaven					343.509	339.016	209.749	208.594	162.367	179.667	– 17.300
Bekostiging					156.953	157.130	18.720	24.612	27.820	31.584	– 3.764
•	Hoofdbekostiging				0	0	0	0	0	0	0
	–	Beloning LeerKracht lumpsum po/vo/bve									0
•	Prestatiebox				33.700	33.700	0	0	0	0	0
	–	Professionalisering po/vo/bve			33.700	33.700					0
•	Aanvullende bekostiging				123.253	123.430	18.720	24.612	27.820	31.584	–3.764
	–	Functiemix VO Randstadregio's			61.089	61.075					0
	–	Salarismix MBO Randstadregio's			40.906	41.001					0
	–	Tegemoetkoming kosten opleidingsscholen			15.760	16.120	18.720	24.612	27.820	31.584	–3.764
	–	G.O.- en vakbondsfaciliteiten po			5.498	5.234					0
Subsidies					161.865	156.984	177.228	167.251	125.339	138.197	– 12.858
	–	Lerarenbeurs/zij-instroom			85.810	81.474	111.722	115.534	109.945	122.633	–12.688
	–	impuls lerarentekorten vo en wetenschap en techniek pabo			7.366	16.103	20.366	16.774	2.625	2.977	–352
	–	Versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen			15.510	17.942	16.779	17.418	63	0	63
	–	Verankering academische opleidingsschool			2.530	2.665	2.383	1.120			0
	–	InnovatieImpuls Onderwijs			4.883	2.726	385				0
	–	Arbeidsmarkt-/kennisactiviteiten po			2.230	2.230					0
	–	Onderwijscoöperatie			2.900	2.900	2.908	3.015	2.945	2.945	0
	–	Open Universiteit (LOOK)			14.412	1.937					0
	–	Promotiebeurs voor leraren			6.803	7.874	7.610	6.502	3.251	3.375	–124
	–	Projecten professionalisering			1.079	959	1.327	1.092	3.899	3.700	199
	–	Projecten regionale arbeidsmarktproblematiek			5.356	7.335	4.733	654			0
	–	Caribisch Nederland			2.097	2.097	2.308				0
	–	Overige projecten			10.889	10.742	6.707	5.142	2.611	2.567	44
Opdrachten					9.571	9.168	7.302	10.908	3.654	4.394	– 740
	–	Onderzoek, ramingen en communicatie			9.571	9.168	7.302	3.837	2.685	3.494	–809
	–	Leraren- en schoolleiders						7.071	969	900	69
Bijdrage aan agentschappen					7.173	7.770	6.499	5.823	5.554	5.492	62
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs			7.173	7.770	6.499	5.823	5.554	5.492	62
Bijdragen aan ZBO's/RWT's					7.947	7.964	0	0	0	0	0
	–	Stichting Vervangingsfonds Bedrijfsgezondheid			7.947	7.964					0
Ontvangsten					8.576	6.544	7.596	12.319	11.319	6.000	5.319

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2017 is € 17,3 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. De realisatie van de ontvangsten is € 5,3 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Bekostiging

Aanvullende bekostiging

Tegemoetkoming kosten opleidingsscholen: Opleidingsscholen ontvangen aanvullende bekostiging om gezamenlijk leraren op de werkplek op te leiden. De realisatie is € 3,8 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. Het aantal studenten dat bepalend is voor het niveau van de bekostiging op de opleidingsscholen heeft niet het maximum bereikt.

Subsidies

Om de realisatie van verschillende beleidsdoelstellingen te bewerkstelligen worden subsidies verstrekt. De belangrijkste subsidies zijn de lerarenbeurs (t.b.v. bachelor- en masteropleiding voor leraren po, vo, mbo en hbo), zij-instroom (t.b.v. instroom uit andere beroepssectoren), impuls tekortvakken vo, wetenschap en techniek pabo en de promotiebeurs voor leraren. De realisatie op de subsidies is € 12,9 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit is grotendeels (€ 12,7 miljoen) veroorzaakt binnen de lerarenbeurs. De aanvragen voor een lerarenbeurs bleven achter bij wat oorspronkelijk was geraamd.

Opdrachten

Door middel van opdrachten worden beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken uitgevoerd. De realisatie op de opdrachten is € 0,7 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Uitvoering Onderwijs: De bijdrage aan agentschappen betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) voor dit begrotingsartikel. DUO is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van de bekostiging van instellingen, studiefinanciering en informatievoorziening. De realisatie op de bijdrage aan agentschappen is € 0,1 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting.

Ontvangsten

De ontvangsten zijn € 5,3 miljoen hoger doordat meer leraren, die hun opleiding niet of niet voldoende hebben afgerond in voorgaande jaren, de toegekende beurs hebben terugbetaald.

Art.nr. 11. Studiefinanciering

A. Algemene doelstelling

Het stelsel van studiefinanciering biedt studenten in het hoger onderwijs en deelnemers in de beroepsopleidende leerweg de financiële mogelijkheden om in Nederland en daarbuiten onderwijs te kunnen volgen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de doeltreffende en doelmatige werking van het stelsel van studiefinanciering, zoals geregeld in de Wet studiefinanciering 2000.

Financieren

De Minister financiert het stelsel waarbij de financiële toegankelijkheid is gewaarborgd: er zijn geen onoverkomelijke financiële belemmeringen om te gaan studeren. Tegelijkertijd wordt recht gedaan aan het principe dat studeren ook een investering door de student zelf is. Tevens wordt recht gedaan aan de bijdrage die ouders daaraan kunnen leveren.

Indicatoren/kengetallen

Voor indicatoren over studiefinanciering wordt verwezen naar Trends in Beeld.

C. Beleidsconclusies

Zie ook het beleidsverslag.

Studievoorschot

Sinds het studiejaar 2015/2016 vallen nieuwe studenten onder het studievoorschot. Bij de eerste effectmeting liet de instroom in het hoger onderwijs een daling in dit studiejaar zien, na een piek (de boeggolf) in de aanloopjaren naar het studievoorschot. Juni 2017 verscheen de tweede effectmeting na invoering van het studievoorschot. In 2016/2017 is het aantal nieuwe bachelor studenten in het hoger onderwijs gestegen met 7% ten opzichte van 2015/2016. Er blijkt ook een herstel naar de traditionele deelnamepatronen van vóór de boeggolf (het studiejaar 2012/2013). Het aantal nieuwe wo-studenten is hoger dan in dat jaar en het aantal nieuwe hbo-studenten is op hetzelfde niveau.

Programma Vernieuwing Studiefinanciering (PVS)

Het Programma Vernieuwing Studiefinanciering (PVS) omvat de integrale vernieuwing van de uitvoering van de studiefinancieringssystemen bij de Dienst Uitvoering Onderwijs en zorgt voor een toekomstvaste en efficiëntere uitvoering. In 2017 is nieuwe software opgeleverd die het mogelijk maakt voor mbo 3/4-studenten en ho-studenten om studiefinanciering aan te vragen. Vanaf 2016 konden reeds de ruim 700.000 terugbetalers en een deel van mbo’ers op niveau 1 en 2 de nieuwe functionaliteit benutten. Voor de afronding van PVS is de conversie van de WSF-gegevens naar het nieuwe systeem de grootste programma-activiteit. PVS wordt in 2018 afgerond, waardoor alle studenten zijn aangesloten op PVS.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 11.1 Budgettaire gevolgen van beleid art. 11 (Bedragen x € 1.000)

									Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
					2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Verplichtingen					4.150.351	4.846.345	4.367.687	5.828.062	4.563.829	4.537.556	26.273
Uitgaven					4.150.351	4.846.345	4.367.687	5.828.062	4.563.829	4.537.556	26.273
Inkomensoverdracht					2.446.647	3.011.892	2.261.813	3.202.597	1.496.930	1.528.810	– 31.880
•	Basisbeurs				1.226.945	1.363.422	1.307.103	1.014.122	741.403	775.401	–33.998
	–	Gift ( R)			1.001.245	989.938	1.045.073	1.075.460	1.108.885	1.111.853	–2.968
	–	Prestatiebeurs (NR)			225.700	373.484	262.030	–61.338	–367.482	–336.452	–31.030
•	Aanvullende beurs				616.913	683.797	736.390	757.761	777.233	799.282	–22.049
	–	Gift ( R)			528.140	537.091	579.340	585.282	608.481	636.122	–27.641
	–	Prestatiebeurs (NR)			88.774	146.706	157.051	172.479	168.752	163.160	5.592
•	Reisvoorziening				450.303	819.053	167.521	1.420.507	–41.301	–53.175	11.874
	–	Bijdrage aan vervoersbedrijven ( R)			681.165	1.124.222	384.717	1.605.171	122.391	143.647	–21.256
	–	Gift ( R)			541.148	521.861	594.044	639.958	668.643	669.431	–788
	–	Prestatiebeurs ( R)			–772.010	–827.030	–811.239	–824.622	–832.335	–866.253	33.918
•	Overige uitgaven				152.485	145.620	50.798	10.207	19.595	7.302	12.293
	–	Overige uitgaven relevant ( R)			100.891	170.521	97.552	117.723	285.356	100.052	185.304
	–	Caribisch Nederland ( R)			2.809	2.129	3.013	3.320	3.491	3.013	478
	–	Overige uitgaven niet-relevant (NR)			48.785	–27.030	–49.767	–110.836	–269.252	–95.763	–173.489
Leningen					1.576.661	1.713.785	1.974.217	2.500.210	2.934.328	2.903.155	31.173
	–	Rentedragende lening (NR)			1.434.492	1.551.003	1.771.421	2.238.174	2.612.321	2.629.864	–17.543
	–	Collegegeldkrediet (NR)			142.169	162.782	202.796	262.036	322.007	273.291	48.716
Bijdrage aan agentschappen					127.043	120.668	131.657	125.255	132.571	105.591	26.980
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs ( R)			127.043	120.668	131.657	125.255	132.571	105.591	26.980
Ontvangsten					737.384	751.400	764.976	795.034	826.628	865.237	– 38.609
	–	Ontvangen rente en relevante hoofdsom ( R)			213.912	186.151	154.920	128.017	106.887	128.068	–21.181
	–	Kortlopende vorderingen ( R)			105.077	96.423	92.801	83.054	93.778	93.003	775
	–	Terugontvangen hoofdsom (NR)			418.395	468.826	517.254	583.963	625.963	644.166	–18.203

Tabel 11.2 Indeling Budgettaire gevolgen van beleid naar Relevant en Niet-relevant (Bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Totaal programma-uitgaven			4.150.351	4.846.345	4.367.687	5.828.062	4.563.829	4.537.556	26.273
Relevante uitgaven:			2.210.431	2.639.400	2.024.157	3.327.547	2.097.483	1.903.456	194.027
Niet-relevante uitgaven:			1.939.920	2.206.945	2.343.531	2.500.515	2.466.346	2.634.100	–167.754
Totaal ontvangsten			737.384	751.400	764.976	795.034	826.628	865.237	– 38.609
Relevante ontvangsten:			318.989	282.574	247.721	211.071	200.665	221.071	–20.406
Niet-relevante ontvangsten:			418.395	468.826	517.254	583.963	625.963	644.166	–18.203

E. Toelichting op de instrumenten

Inkomensoverdrachten

Basisbeurs

De basisbeurs is een algemene voorziening die er toe bijdraagt dat deelnemers van 18 jaar en ouder in de beroepsopleidende leerweg (bol) financieel in staat worden gesteld om onderwijs te volgen in Nederland en daarbuiten. Sinds de invoering van het studievoorschot ontvangen studenten in het hoger onderwijs (ho) geen basisbeurs meer. Er zijn nog wel studenten die basisbeurs ontvangen omdat zij voor invoering van het studievoorschot zijn begonnen met studeren.

Tabel 11.3 Totaal aantal studerenden met studiefinanciering

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Studerenden met basisbeurs	645.065	665.088	630.872	506.094	395.402	404.300	– 8.898
Bol	229.484	237.993	238.947	236.048	230.764	230.900	–136
Hbo	277.294	283.878	265.655	197.812	132.213	127.600	4.613
Wo	138.287	143.217	126.270	72.234	32.425	45.800	–13.375
(Nul)lening en geen basisbeurs	104.322	109.981	153.663	277.203	393.096	375.800	17.296
Bol	5.409	6.235	6.975	7.702	8.432	7.200	1.232
Hbo	48.277	52.994	75.663	142.916	214.365	211.900	2.465
Wo	50.636	50.752	71.025	126.585	170.299	156.700	13.599
Totaal	749.387	775.069	784.535	783.297	788.498	780.100	8.398

Toelichting:

Uit de realisatiecijfers blijkt dat het totaal aantal studerenden met studiefinanciering in 2017 hoger lag dan geraamd (8.398 studerenden meer).

In de tabel zijn studenten die te maken hebben met het studievoorschot opgenomen in de categorie «(nul)lening en geen basisbeurs», omdat zij geen basisbeurs ontvangen. Deze categorie bevat ook studerenden die hun recht op basisbeurs reeds hebben verbruikt. Het totaal aantal studenten bij de bol is iets hoger dan was geraamd. Bij het hbo is dit ook het geval. Het aantal wo-studenten dat nog recht had op de basisbeurs vanwege het overgangsrecht was lager dan geraamd. Dit wordt in het totaal aantal weer gecompenseerd door het aantal wo-studenten met een (nul)lening zonder basisbeurs wat hoger was dan geraamd.

Tabel 11.4 Uitgaven basisbeurs gift (Bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Bol direct gift	110,6	115,6	103,2	85,0	79,3	92,6	–13,3
Bol omzettingen prestatiebeurs in gift	187,2	201,3	209,5	217,0	226,0	230,8	–4,8
Ho direct gift	2,9	2,7	2,4	2,7	3,4	0,8	2,6
Ho omzettingen prestatiebeurs in gift	700,5	670,3	730,0	770,8	800,2	787,7	12,5
Totaal	1.001,2	989,9	1.045,1	1.075,5	1.108,9	1.111,9	– 3,0

Tabel 11.5 Uitgaven basisbeurs prestatiebeurs (Bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Bol toekenningen	234,2	251,8	256,7	259,5	249,8	256,6	–6,8
Bol omzettingen	–187,2	–200,1	–208,0	–217,0	–226,0	–229,4	3,4
Ho toekenningen	925,6	977,9	933,7	662,8	406,8	414,4	–7,6
Ho omzettingen	–746,9	–656,1	–720,4	–766,6	–798,0	–778,0	–20,0
Totaal	225,7	373,5	262,0	– 61,3	– 367,5	– 336,5	– 31,0

Toelichting:

Aanvullende beurs

In de studiefinanciering wordt recht gedaan aan de bijdrage die ouders kunnen leveren aan de studie van hun kinderen. Daarom wordt rekening gehouden met een zogenoemde veronderstelde ouderlijke bijdrage. In het geval dat ouders onvoldoende inkomen hebben om die bijdrage te leveren, hebben studerenden een extra financiële belemmering te overwinnen. Om deze belemmering weg te nemen wordt aan hen een aanvullende beurs verstrekt waarvan de hoogte afhankelijk is van het ouderlijk inkomen.

Tabel 11.6 Totaal aantal studerenden met aanvullende beurs

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Bol	106.760	112.519	115.390	115.226	112.894	110.900	1.994
Hbo	82.873	85.600	88.881	86.974	88.376	89.000	–624
Wo	26.765	28.077	29.202	28.540	29.288	29.900	–612
Totaal	216.398	226.196	233.473	230.740	230.558	229.800	758

Toelichting:

Het aantal verstrekte aanvullende beurzen is in 2017, met name in de bol, hoger uitgekomen dan geraamd. Zowel op het hbo als op het wo werden iets minder aanvullende beurzen verstrekt.

Tabel 11.7 Uitgaven aanvullende beurs gift (Bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Bol direct gift	219,1	232,4	239,8	228,6	224,8	243,2	–18,4
Bol omzettingen prestatiebeurs in gift	121,2	130,9	135,4	139,7	147,2	151,4	–4,1
Ho direct gift	34,7	36,5	48,1	47,1	51,3	51,4	–0,1
Ho omzettingen prestatiebeurs in gift	153,1	137,3	156,0	169,8	185,2	190,2	–5,0
Totaal	528,1	537,1	579,3	585,3	608,5	636,1	– 27,6

Tabel 11.8 Uitgaven aanvullende beurs prestatiebeurs (Bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Bol toekenningen	146,7	158,2	167,7	174,0	171,9	169,2	2,6
Bol omzettingen	–121,2	–128,2	–132,8	–139,8	–147,3	–148,7	1,5
Ho toekenningen	234,3	250,3	275,7	307,2	328,8	330,4	–1,6
Ho omzettingen	–171,0	–133,6	–153,6	–168,9	–184,7	–187,8	3,1
Totaal	88,8	146,7	157,0	172,5	168,8	163,2	5,6

Toelichting:

Reisvoorziening

Als onderdeel van het stelsel van studiefinanciering, draagt een reisvoorziening bij aan de toegankelijkheid van het onderwijs. Meer in het bijzonder is het doel van de reisvoorziening om studenten te faciliteren in het reizen van huis naar de onderwijsinstelling en van huis naar de stageplaatsen.

Tabel 11.9 Aantal studenten met een reisvoorziening

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Aantal gebruikers van het reisrecht	642.618	657.972	668.303	663.486	771.330	767.400	3.930
Bol	204.514	210.984	215.151	214.627	316.008	312.400	3.608
Ho	438.104	446.988	453.152	448.859	455.322	455.000	322
Aantal RBS	17.688	19.345	20.614	20.568	20.480	20.700	– 220
Bol	2.553	2.809	2.978	3.017	3.240	2.900	340
Ho	15.135	16.536	17.636	17.551	17.240	17.800	–560
Totaal	660.306	677.317	688.917	684.054	791.810	788.100	3.710

Toelichting:

Het aantal studenten dat gebruik heeft gemaakt van de reisvoorziening is in 2017 per saldo iets hoger (totaal 3.710) dan begroot waarbij de verhoging vooral veroorzaakt wordt door bol-studenten. Het aantal bol-studenten is veel hoger dan de jaren hiervoor doordat sinds 2017 minderjarige bol-studenten ook recht hebben op een reisproduct. De hogere realisatie in 2017 zit echter in de meerderjarige bol-studenten. Het aantal studenten dat in 2017 een financiële vergoeding voor studeren in het buitenland ofwel de reisvoorziening buitenland studerenden (RBS) ontving is 220 studenten lager dan geraamd. Het aantal in de bol viel hoger uit dan geraamd, het aantal in het ho juist lager.

Tabel 11.10 Uitgaven reisvoorziening (Bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Betaling aan vervoerbedrijven	681,2	1.124,2	384,7	1.605,2	122,4	143,6	–21,3
Bol prestatiebeurs	–222,7	–242,2	–238,9	–246,3	–307,4	–271,3	–36,1
Bol omzettingen	145,0	159,4	181,5	193,3	196,5	211,8	–15,3
Ho prestatiebeurs	–549,3	–584,8	–572,3	–578,3	–524,9	–594,9	70,0
Ho omzettingen	370,3	335,6	385,7	419,5	448,2	429,8	18,4
RBS en overig	25,9	26,9	26,9	27,2	24,0	27,8	–3,9
Totaal reisvoorziening	450,3	819,1	167,5	1.420,5	– 41,3	– 53,2	11,9

Toelichting:

Overige uitgaven

De overige uitgaven omvatten voornamelijk technische boekingen, waaronder achterstallige rechten, omzettingen van prestatiebeurzen naar rentedragende lening en overige technische correcties tussen relevante- en niet-relevante uitgaven. Daarnaast worden ten laste van dit artikelonderdeel ook uitgaven gedaan aan Caribisch Nederland, EG-studerenden, kwijtscheldingen, voorschotten en handbetalingen. Tot slot worden ook niet-relevante uitgaven aan de reisvoorziening hieronder geschaard. Het totale verschil tussen raming en realisatie 2017 bij overige uitgaven bedraagt € 12,3 miljoen, waarvan € 185,3 miljoen relevant en -€ 173,5 miljoen niet-relevant. Dit grote verschil tussen relevant en niet-relevant wordt voornamelijk veroorzaakt door een incidentele verschuiving van niet-relevante uitgaven naar relevante uitgaven. Het ICT-project PVS bij DUO maakt de schuldenopbouw van studenten namelijk beter inzichtelijk. Een OV-reisvoorziening wordt hierdoor niet langer geboekt als schuld als de student geen reisproduct heeft geactiveerd. Dit leidt tot een wijziging in de boekingssystematiek waarbij eenmalig de OV-schulden van niet-geactiveerde reisproducten worden tegengeboekt (waar dit anders pas bij afstuderen zou gebeuren).

Leningen

De leenmogelijkheden in de studiefinanciering stellen studerenden in staat om hun eigen bijdrage tegen relatief gunstige voorwaarden via de rijksoverheid te financieren.

Naast een rentedragende lening voor levensonderhoud kunnen studenten in het hoger onderwijs gebruik maken van het collegegeldkrediet.

Tabel 11.11 Niet-relevante uitgaven leenfaciliteit (Bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Rentedragende lening	1.434,5	1.551,0	1.771,4	2.238,2	2.612,3	2.629,9	–17,6
Collegegeldkrediet	142,2	162,8	202,8	262,0	322,0	273,3	48,7
Totaal	1.576,7	1.713,8	1.974,2	2.500,2	2.934,3	2.903,2	31,1

Toelichting:

Per saldo zijn in 2017 de niet-relevante uitgaven aan de leenfaciliteit € 31,2 miljoen hoger dan geraamd. De uitgaven aan de rentedragende lening zijn in 2017 per saldo € 17,5 miljoen lager dan geraamd. Dit wordt vooral veroorzaakt door lagere uitgaven aan het levenlanglerenkrediet dat hier ook onder valt. De niet-relevante uitgaven aan collegegeldkrediet zijn gestegen. In totaal is bijna € 49 miljoen meer collegegeldkrediet verstrekt. Dit komt door grotere aantallen studenten die collegegeldkrediet aangevraagd hebben.

Bijdrage aan agentschappen

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel.

Het verschil tussen raming en realisatie 2017 bedraagt € 27 miljoen. Dit is het gevolg van mutaties die al eerder zijn verwerkt: bij Voorjaarsnota is er € 11,7 miljoen beschikbaar gesteld en bij Najaarsnota € 15,5 miljoen. Dit betreft voor € 24,5 miljoen meerkosten voor de afronding van het Programma Vernieuwing Studiefinanciering (PVS). Het programma loopt om technische redenen langer door, zodat de gegevensconversie van 4,6 miljoen klanten zorgvuldig plaats kan vinden. Vanwege het langer doorlopen van het programma is er vertraging in de realisatie van baten die voortvloeien uit dit programma. In het voorjaar van 2018 rondt DUO de integrale vernieuwing van de uitvoering van de studiefinanciering af en zorgt het voor een toekomstvaste en efficiëntere uitvoering.

Ontvangsten

Het terugbetalingssysteem van leningen is naar draagkracht. Wie gelet op zijn of haar inkomen niet kan terugbetalen, hoeft niet of niet volledig terug te betalen. Voor wie bewust leent, is de studielening hiermee een veilig instrument voor de financiering van onderwijs.

Tabel 11.12 Terugbetaling studieleningen (langlopende vorderingen) (Bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Hoofdsom (NR)	418,4	468,8	517,3	584,0	626,0	644,2	–18,2
Relevante rentedragende lening	3,7	2,4	2,2	1,1	1,0	1,6	–0,6
Rente ontvangsten	204,9	177,7	146,5	126,3	105,8	125,9	–20,1
Renteloos voorschot	5,3	6,1	6,2	0,6	0,1	0,6	–0,5
Totaal	632,3	655,0	672,2	712,0	732,9	772,2	– 39,4

Toelichting:

In vergelijking met de raming terugbetaling studieleningen is er in 2017 per saldo € 39,4 miljoen minder ontvangen dan geraamd. De belangrijkste componenten van deze lagere ontvangsten zijn de ontvangsten op de hoofdsom en de rente ontvangsten. Doordat de rente de afgelopen jaren steeds verder is gedaald, is ook het rentebedrag dat studenten terug moeten betalen steeds lager geworden. Dit is zichtbaar door de lagere rente ontvangsten van € 20,1 miljoen.

Tabel 11.13 Bedrag aan uitstaande leningen (Bedragen x € 1 miljoen)

	2013	2014	2015	2016	2017
Renteloze voorschotten t/m 1986	27,3	28,8	25,5	10,7	9,7
Rentedragende leningen verstrekt voor 1992	21,2	15,5	13,1	13,2	12,9
Rentedragende leningen verstrekt na 1992	12.637,1	13.759,0	15.044,4	16.754,2	18.129,8
Collegegeldkrediet	488,1	583,3	699,9	850,0	1029,9
Totaal	13.173,7	14.386,6	15.782,9	17.628,1	19.182,3

Toelichting:

Tabel 11.13 geeft de vorderingsstanden aan het einde van het jaar weer. Het betreft de vorderingen op oud-studenten en op actieve studenten, exclusief de uitgaven aan prestatiebeursleningen.

Tabel 11.14 Ontvangsten op kortlopende vorderingen (Bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Achterstallig lager recht (ALR)	48,7	50,8	47,6	41,8	53,6	47,6	6,0
Reisvoorziening	46,7	35,1	35,2	35,2	34,2	35,2	–1,0
Overig	9,7	10,5	10,0	6,0	6,0	10,2	–4,2
Totaal	105,1	96,4	92,8	83,1	93,8	93,0	0,8

Toelichting:

Het verschil tussen realisatie en raming 2017 bij de ontvangsten op kortlopende vorderingen bedraagt totaal € 0,8 miljoen. Er is voor € 6 miljoen meer ontvangen op achterstallig lager recht. Dit komt omdat er ook meer achterstallig lager recht is geconstateerd. De ontvangsten op de post overig zijn € 4,2 miljoen lager dan begroot. Dit komt voornamelijk doordat de bijverdiengrens voor studenten onder het studievoorschot niet meer geldt en er daardoor minder studiefinanciering terugbetaald hoeft te worden.

Art.nr. 12. Tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten

A. Algemene doelstelling

De tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten zorgt ervoor dat leerlingen in het voortgezet onderwijs (vo) en studenten aan een lerarenopleiding de financiële mogelijkheden hebben om onderwijs te volgen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs in Nederland.

Financieren

De Minister financiert het stelsel waarbij de financiële toegankelijkheid is gewaarborgd. De leerling (voortgezet onderwijs) of student (lerarenopleiding) kan in aanmerking komen voor een tegemoetkoming bestaande uit een maandelijkse basistoelage en een eventuele bijdrage in de schoolkosten.

Indicatoren/kengetallen

Voor indicatoren over onderwijsbijdrage en schoolkosten wordt verwezen naar Trends in Beeld.

C. Beleidsconclusies

In 2017 heeft een beleidsdoorlichting van dit artikel plaatsgevonden. De tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten biedt financiële ondersteuning aan leerlingen in het voortgezet onderwijs en in het voortgezet algemeen volwassenen onderwijs, en aan studenten aan een lerarenopleiding. Voor leerlingen van 18 jaar en ouder in het vo en vavo heeft de tegemoetkoming in de WTOS het doel ervoor te zorgen dat zij de financiële mogelijkheid hebben om onderwijs te volgen.

Uit de beleidsdoorlichting blijkt dat voor de doelgroep vo 18+ en vavo 18+ geconcludeerd kan worden dat de WTOS bijdraagt aan de financiële toegankelijkheid van het onderwijs. Een deel van de doelgroep zou zonder de tegemoetkoming financiële belemmeringen ervaren en een kleiner deel zou uitvallen. De schoolkosten spelen geen prominente rol bij de beslissing om een opleiding in het voortgezet onderwijs te volgen. De schoolkosten worden wel als een kostenpost ervaren en er is behoefte aan een financiële tegemoetkoming. Uit de onderliggende onderzoeken bij de beleidsdoorlichting blijkt dat een groot deel van de beoogde doelgroep de WTOS niet kent. In de kabinetsreactie bij de beleidsdoorlichting heeft het kabinet aangegeven het belangrijk te vinden dat iedereen die daar recht op heeft, een tegemoetkoming kan aanvragen, en heeft aangekondigd te bezien hoe de bekendheid met de WTOS kan worden verbeterd.

De regeling tegemoetkoming leraren (TLO) beoogt de instroom in lerarenopleidingen te vergroten door de financiële drempels te verminderen. Uit de beleidsdoorlichting blijkt dat de TLO grotendeels terechtkomt bij degenen die zonder de TLO een financiële drempel zouden ervaren om de lerarenopleiding te volgen. Een groep van 20 procent van de gebruikers zou zonder TLO (waarschijnlijk) geen lerarenopleiding hebben gevolgd. Uit de onderliggende onderzoeken bij de beleidsdoorlichting blijkt dat bekendheid van de regeling niet groot is onder potentiële gebruikers. In de kabinetsreactie bij de beleidsdoorlichting heeft het kabinet aangegeven dat voor een effectieve regeling onder andere de bekendheid van de regeling van belang is. De mogelijkheden die er zijn om leraar te worden en welke financiële ondersteuning daarbij mogelijk is, worden actiever onder de aandacht gebracht. Via de tool op leraar.nl/nooituitgeleerd kunnen onderwijsprofessionals achterhalen voor welke subsidies en tegemoetkomingen zij in aanmerking komen. De TLO is opgenomen in deze tool.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 12.1 Budgettaire gevolgen van beleid art. 12 (Bedragen x € 1.000)

									Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
					2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Verplichtingen					105.925	102.472	93.696	86.708	92.792	89.241	3.551
Uitgaven					105.925	102.472	93.696	86.708	92.792	89.241	3.551
Inkomensoverdrachten					88.242	85.476	75.881	69.787	76.913	73.304	3.609
•	TS 17-				16.476	15.888	6.661	15	4	0	4
	–	Minderjarige deelnemers bol ( R)			16.476	15.888	6.661	15	4	0	4
•	TS 18+				6.063	5.900	5.506	5.391	5.968	5.506	462
	–	Tegemoetkoming lerarenopleiding (tlo) ( R)			4.575	3.955	3.634	3.327	3.741	3.634	107
	–	Deeltijd vo ( R)			1.488	1.945	1.872	2.065	2.227	1.872	355
•	VO 18+				65.703	63.688	63.713	64.381	70.941	67.798	3.143
	–	Volwassenenonderwijs (vavo) ( R)			5.983	5.882	6.295	5.787	6.204	6.003	201
	–	Meerderjarige scholieren vo ( R)			53.058	51.245	51.019	53.369	58.773	56.214	2.559
	–	Meerderjarige scholieren vso ( R)			5.408	5.613	5.519	4.730	4.242	4.700	–458
	–	STOEB/ALR (NR)			1.253	948	880	495	1.722	881	841
Bijdrage aan agentschappen					17.683	16.996	17.815	16.921	15.879	15.937	– 58
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs ( R)			17.683	16.996	17.815	16.921	15.879	15.937	–58
Ontvangsten					4.709	3.645	3.444	2.630	3.813	3.066	747
	–	TS 17- ( R)			941	693	542	318	144		144
	–	TS 18+ ( R)			703	96	75	85	158	75	83
	–	VO 18 + ( R)			3.065	2.856	2.827	2.227	3.511	2.991	520

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2017 ligt € 3,5 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 0,7 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot.

Inkomensoverdrachten

Uitgaven

Tabel 12.2 Aantal gebruikers per regeling

						Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
		2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
1	Aantal gebruikers TS 17-	27.721	26.800	1.859	0	0	0	0
2	Aantal gebruikers TS 18+	6.037	6.676	5.470	6.092	6.363	5.500	863
3	Aantal gebruikers VO 18+	35.596	34.328	33.261	32.852	35.808	34.900	908

Bijdrage aan agentschappen

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel.

Ontvangsten

De ontvangsten hebben betrekking op terugbetalingen van teveel of onterecht verstrekte WTOS-uitkeringen. Het verschil hier tussen de raming en realisatie 2017 bij de diverse onderdelen van de WTOS is totaal € 0,7 miljoen.

Art.nr. 13. Lesgeld

A. Algemene doelstelling

Het genereren van inkomsten voor de financiering van het onderwijs.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Financieren

De Minister financiert een groot deel van de kosten voor het volgen van kwalitatief goed onderwijs, omdat de maatschappij baat heeft bij geschoolde burgers. Het individu heeft echter ook profijt van scholing en betaalt daarom lesgeld.

C. Beleidsconclusies

Op dit artikel hebben zich qua uitvoering en resultaten in 2017 geen bijzonderheden voorgedaan.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 13.1 Budgettaire gevolgen van beleid art. 13 (Bedragen x € 1.000)

									Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
					2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Verplichtingen					7.005	7.116	7.626	7.198	7.334	6.748	586
Uitgaven					7.005	7.116	7.626	7.198	7.334	6.748	586
Bijdrage aan agentschappen					7.005	7.116	7.626	7.198	7.334	6.748	586
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs			7.005	7.116	7.626	7.198	7.334	6.748	586
Ontvangsten lesgeld					205.687	224.407	259.160	248.477	241.966	246.267	– 4.301

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2017 ligt € 0,6 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 4,3 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. De lagere ontvangsten zijn een direct gevolg van het lagere aantal lesgeldplichtigen (zie tabel 13.2).

Bijdrage aan agentschappen

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. De uitgaven betreffen het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel.

Ontvangsten

Met het vragen van lesgeld wordt door deelnemers en leerlingen van 18 jaar en ouder een bijdrage geleverd aan de kosten van het onderwijs. In de les- en cursusgeldwet is vastgelegd voor wie, wanneer en op welke wijze het lesgeld wordt vastgesteld.

De lesgeldontvangsten zijn in 2017 € 4,3 miljoen lager dan begroot.

Tabel 13.2 Aantal lesgeldplichtigen

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Bol/vo	225.378	230.916	229.109	227.533	221.191	227.700	–6.509

Het aantal lesgeldplichtigen in 2017 is lager dan begroot. Het aantal lesgeldplichtigen is een afgeleide van demografische ontwikkelingen en van de opleidingskeuze van studerenden/leerlingen. Er zijn geen basis- en streefwaarden vastgesteld.

Art.nr. 14 Cultuur

A Algemene doelstelling

Het bevorderen van een sterke, pluriforme, toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige cultuursector en het zorgen voor het erfgoed.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De verantwoordelijkheid van de Minister is in de wet verankerd. De Minister is verantwoordelijk voor het scheppen van voorwaarden voor het instandhouden, ontwikkelen en sociaal en geografisch spreiden van cultuuruitingen. Overwegingen van kwaliteit en verscheidenheid zijn daarbij leidend. Dit is aanvullend op het cultuuraanbod dat zonder betrokkenheid van de overheid tot stand komt.

Financieren

De Minister heeft een financierende rol door het bekostigen van de basisinfrastructuur cultuur en subsidiëring van specifieke (wettelijke) programma's en regelingen op de terreinen erfgoed, kunsten, letteren en bibliotheken.

Stimuleren

De Minister heeft een stimulerende rol bij het versterken van de cultuursector door programma’s als ondernemerschap en internationaal cultuurbeleid.

Regisseren

De Minister heeft een regisserende rol bij de uitvoering van en het toezicht op het behoud en beheer van het erfgoed, op grond van de Monumentenwet, de Archeologiewet, de Archiefwet, de Erfgoedwet en de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen. Het toezicht op de naleving van deze wetten ligt bij de Erfgoedinspectie. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is onder andere belast met de uitvoering van de Monumentenwet. Het Nationaal Archief geeft uitvoering aan de Archiefwet.

Indicatoren/kengetallen

Tabel 14.1 indicatoren

Doelstelling/indicator			Basiswaarde (jaartal)		Eerdere realisatie (jaartal)		Actuele Realisatie (jaartal)		Tussen-/streefwaarden (jaartal)	Bron
6	Het bevorderen van een sterke, pluriforme, toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige cultuursector en het zorgen voor het cultureel erfgoed
a)	Aantal bezoeken1
	•	Aantal bezoeken gesubsidieerde podiumkunsten (inclusief buitenland)	2,2 miljoen (2012–2014)		2,4 miljoen (2015)		2,5 miljoen (2016)2		2,5 miljoen (2017) Stabiel of hoger (2020)1	Opgaven van gesubsidieerde instellingen aan OCW
	•	Aantal bezoekers gesubsidieerde musea	7,5 miljoen (2012–2014)		8,9 miljoen (2015)		9 miljoen (2016)2		7,9 miljoen (2017) Stabiel of hoger (2020)1	Opgaven van gesubsidieerde instellingen aan OCW
b)	Cultuurbereik
	•	Percentage van de bevolking van 6 jaar en ouder die voorstellingen, musea en bibliotheken bezoekt	89% (2012)		–		89% (2014)3		–3	SCP/CBS (VTO 2012–2014)

C. Beleidsconclusies

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 14.2 Budgettaire gevolgen van beleid art. 14 (Bedragen x € 1.000)1

									Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
					2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Verplichtingen					819.023	766.072	599.736	2.072.046	506.851	969.286	– 462.435
Waarvan garantieverplichtingen					621.806	473.197	432.037	55.649	103.359	629.000	–525.641
Uitgaven					704.732	709.466	713.445	795.135	738.415	827.568	– 89.153
Bekostiging					582.720	608.412	616.810	600.818	633.284	720.314	– 87.030
	–	Culturele basisinfrastructuur			465.339	487.566	478.041	475.203	398.644	379.716	18.928
		Vierjaarlijkse instellingen			330.253	333.074	322.949	318.126	232.252	226.199	6.053
		Vierjaarlijkse fondsen			135.086	154.492	155.092	157.077	166.392	153.517	12.875
	–	Erfgoedwet							121.722	119.168	2.554
		Huisvesting							81.547	80.448	1.099
		Beheer en onderhoud collecties							40.175	38.720	1.455
	–	Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen							0	43.281	–43.281
		Stelseltaken openbare bibliotheekvoorzieningen							0	21.411	–21.411
		Digitale openbare bibliotheken							0	10.600	–10.600
		Bibliotheekvoorziening leesgehandicapten							0	11.270	–11.270
	–	Monumentenzorg			82.392	79.792	75.266	78.754	45.953	112.696	–66.743
	–	Archieven incl. Regionale Historische Centra			23.580	25.577	25.384	26.607	24.787	23.971	816
	–	Flankerend beleid huisvesting			1.362	4.189	28.104	10.254	31.960	23.623	8.337
	–	Cultuureducatie met Kwaliteit			10.000	10.000	10.000	10.000	10.218	17.500	–7.282
	–	Archeologie			47	1.288	15	0	0	359	–359
Subsidies					87.592	58.127	37.155	58.519	45.529	51.864	– 6.335
	–	Verbreden inzet cultuur			4.859	7.670	8.519	15.043	8.991	7.692	1.299
	–	Internationaal cultuurbeleid (incl. HGIS)			6.282	6.715	6.471	6.862	6.327	5.757	570
	–	Programma bibliotheekvernieuwing			17.963	17.963			0
	–	Programma leesbevordering			2.850	2.900	2.900	3.476	3.437	3.350	87
	–	Creatieve Industrie			2.375	2.940	1.609		1.823	1.885	–62
	–	Erfgoed en ruimte				2.016		2.567	2.667	3.500	–833
	–	Programma ondernemerschap			2.692	1.475	1.575	1.575	0		0
	–	Specifiek cultuurbeleid			21.319	16.448	16.081	28.996	22.284	29.680	–7.396
	–	Regeling frictie- en transitiekosten culturele basisinfrastructuur 2009–2012			29.252				0
Opdrachten					1.708	4.411	14.568	95.405	16.982	13.329	3.653
	–	Beleidsonderzoek, evaluaties en kennisbasis			1.708	4.411	14.568	95.405	2.233	2.332	–99
	–	Monumentenzorg							6.941	3.692	3.249
	–	Archeologie							1.976	865	1.111
	–	Erfgoed en ruimte							1.366	2.500	–1.134
	–	Overige opdrachten							4.466	3.940	526
Bijdrage aan agentschappen					29.527	34.793	42.101	37.180	39.771	39.313	458
	–	Nationaal Archief			29.527	34.793	42.101	37.180	39.771	39.313	458
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties					3.185	3.723	2.811	3.213	2.849	2.748	101
	–	Uitvoering internationale verdragen			1.737	1.384	1.163	1.875	2.849	2.748	101
	–	Uitvoering internationale contributies			1.405	2.285	1.648	1.338	0		0
	–	Europese samenwerking			43	54	0	0	0		0
Ontvangsten					9.613	13.380	32.322	2.421	11.031	494	10.537

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de verplichtingen is per saldo € 462,4 miljoen lager dan geraamd. Het verschil op de verplichtingen wordt veroorzaakt door:

• • Een verlaging van de raming van de garantieverplichtingen met € 629 miljoen. De verlaging betreft hoofdzakelijk een systeemwijziging in het vastleggen van garanties voor de indemniteitsregeling bruikleen collecties en de achterborgovereenkomst. Deze wijziging houdt in dat vanaf 2016 het bedrag van de aangegane verplichtingen wordt gevormd door het saldo van de verleende en vervallen garanties.

• • Een verhoging van de aangegane garanties voor de indemniteitsregeling bruikleen collecties, de achterborgovereenkomst en de garanties op leningen musea met € 103,4 miljoen.

• • Een verhoging van € 42,7 miljoen als gevolg van meer aangegane verplichtingen monumentenzorg. Het betreft vooral de vastlegging van de toegekende subsidies instandhouding van rijksmonumenten (Subsidieregeling instandhouding monumenten Sim) op basis van de regeling 2017. Deze regeling heeft financieel effect in het jaar 2022.

• • Een verhoging van in totaal € 20,5 miljoen. De verhoging wordt onder meer veroorzaakt door de meerjarig aangegane verplichtingen voor de culturele basisinfrastructuur als gevolg van de loon- en prijscompensatie.

De realisatie van de uitgaven 2017 is € 89,2 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot en met name het gevolg van overboekingen naar andere begrotingsartikelen. De verschillen worden verduidelijkt bij de toelichting op de instrumenten.

Bekostiging

Culturele basisinfrastructuur

Erfgoedwet

Op basis van de Erfgoedwet worden museale instellingen belast met de zorg voor het beheer van de museale cultuurgoederen van de Staat of andere cultuurgoederen of verzamelingen. Hiervoor ontvangen deze instellingen met een wettelijke taak een structurele vergoeding. Voor de subsidiëring van deze taak wordt op grond van de regeling Beheer rijkscollectie en subsidiëring museale instellingen middelen beschikbaar gesteld waarbij onderscheid wordt gemaakt in enerzijds beheer en onderhoud van collecties en anderzijds huisvesting.

Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen

Monumentenzorg

Archieven incl. Regionale Historische Centra

OCW draagt bij aan de kosten van bewaring en presentatie van de rijksarchieven uit de provincie door de Regionale Historische Centra, die in elke provinciehoofdstad met uitzondering van Zuid-Holland zijn gevestigd. Ook na afloop van het Archiefconvenant 2012–2016 blijven middelen beschikbaar voor versterking van het archiefbestel. Het Nationaal Archief vervult hierin een ondersteunende functie.

Flankerend beleid huisvesting

Cultuureducatie met kwaliteit

Archeologie

Subsidies

Verbreden inzet cultuur

Voor de financiering van de cultuurkaart is meerjarig een budget opgenomen van € 4,9 miljoen per jaar. In aanvulling op het programma Cultuureducatie met Kwaliteit zet OCW samen met private partijen tot en met 2020 extra in op muziekonderwijs in het primair onderwijs. OCW investeert tot en met 2020 samen met het Fonds voor Cultuurparticipatie tot een bedrag van € 25 miljoen. Scholen kunnen een beroep doen op de regeling Impuls muziekonderwijs via het Fonds Cultuurparticipatie om de kwaliteit van het muziekonderwijs op scholen te verbeteren. Daarnaast zijn in 2017 uitgaven gedaan voor deskundigheidsbevordering van mensen die voor de klas staan. Verder zijn op dit financiële instrument ook middelen beschikbaar voor digitalisering in de cultuursector.

Internationaal cultuurbeleid (incl. HGIS)

Het internationaal cultuurbeleid is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de bewindspersonen van OCW, BZ en BHOS. In de periode 2017–2020 gelden voor het internationaal cultuurbeleid drie doelstellingen: een sterke cultuursector die in kwaliteit groeit door internationale uitwisseling en duurzame samenwerking die in het buitenland wordt gezien en gewaardeerd, een bijdrage van cultuur aan een veilige, rechtvaardige en toekomstbestendige wereld en culturele diplomatie (Kamerbrief van 4 mei 2016). Voor de versterking van de Nederlandse cultuursector wordt gekozen voor 8 focuslanden (voorheen 15) waar de meest betrokken partijen (diplomatieke posten, fondsen, DutchCulture, anderen) samen optrekken op basis van een meerjarige strategie. In overleg met de Tweede Kamer heeft het vorige Kabinet besloten tot een inperking van het aantal landen dat in aanmerking komt voor culturele samenwerking op grond van de hierboven genoemde tweede doelstelling (Kamerbrief van 15 februari 2017).

Programma leesbevordering

Het programma Kunst van Lezen is voortgezet als onderdeel van het Actieprogramma Tel mee met Taal 2016–2018. In november 2017 is een tussenevaluatie van Tel mee met Taal naar de Tweede Kamer gestuurd.

Creatieve Industrie

Ten laste van dit budget worden uitgaven gedaan op het gebied van de architectuur en de creatieve industrie in samenwerking met het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

Erfgoed en ruimte

Deze middelen zijn besteed aan de uitvoering van het beleid Visie Erfgoed en Ruimte. Hierin geeft het Rijk aan welke cultuurhistorische gebieden en opgaven van (inter)nationaal belang zijn en waar zij een rol voor zichzelf ziet in het gebiedsgerichte erfgoedzorg. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed voert het Erfgoed en Ruimte programma van de visie uit. Daarnaast geeft de Stichting Stimuleringsfonds Creatieve Industrie uitvoering aan het ontwerpprogramma Erfgoed en Ruimte om ontwerp en gebiedsgerichte erfgoedzorg met elkaar te verbinden.

Programma ondernemerschap

De middelen ten behoeve van het programma Ondernemerschap Cultuur zijn overgeboekt naar het financiële instrument Specifiek cultuurbeleid.

Specifiek cultuurbeleid

Opdrachten

Beleidsonderzoek, evaluaties en kennisbasis

Dit budget is bestemd voor opdrachten die bestaan uit het inhuren van bureaus voor beleidsonderzoek, evaluaties, visitatie/monitoring en versterking van de kennisbasis in de cultuursector.

Monumentenzorg

Archeologie

Erfgoed en Ruimte

Deze middelen zijn bestemd voor opdrachten die worden verstrekt in het kader van de uitvoering van het programma Erfgoed en Ruimte.

Overige opdrachten

Deze middelen zijn bestemd voor opdrachten op het gebied van de programma’s Erfgoed digitaal, Gedeeld Cultureel Erfgoed en Ondernemerschap en voor werelderfgoed.

Bijdragen aan agentschappen

Deze middelen betreffen de rijksbijdrage aan het Nationaal Archief. De baten en lasten van deze dienst worden apart in het jaarverslag opgenomen.

Bijdragen aan (inter)nationale organisaties

Naast de prioriteiten die onder het financieel instrument Internationaal cultuurbeleid (incl. HGIS) zijn genoemd, is Nederland aan een aantal verplichtingen gebonden en draagt Nederland bij aan de uitvoering van internationale verdragen. Dit geldt voor de UNESCO cultuur- en erfgoedverdragen voor het werelderfgoed, het immaterieel erfgoed, de bescherming van cultureel erfgoed bij gewapend conflict, de bestrijding van illegale handel in cultuurgoederen en de bescherming en bevordering van de diversiteit van cultuuruitingen. Afgelopen jaren zijn er activiteiten geweest en bijdragen geleverd aan Caibisch Nederland voor ondersteuning aan de archieven en erfgoed. In 2017 zijn er geen activiteiten geweest. Ook wordt in dit kader bijgedragen aan het Europees filmprogramma (Eurimages) en de Nederlandse Taal Unie.

Ontvangsten

Art.nr. 15. Media

A. Algemene doelstelling

Het waarborgen van een onafhankelijk, gevarieerd en kwalitatief hoogwaardig media-aanbod, dat toegankelijk blijft voor alle lagen van de bevolking.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Media hebben een prominente rol in onze democratie en cultuur. Wat we zien, horen en lezen, beïnvloedt ons beeld van de wereld en onze opvattingen. Daarom borgt de Minister vier publieke belangen in het mediabeleid, waar hij verantwoordelijk voor is: onafhankelijkheid, verscheidenheid, kwaliteit en toegankelijkheid. De Minister heeft specifieke zorg voor het stelsel van landelijke, regionale en lokale publieke omroepen en de daarvoor relevante wet- en regelgeving. De Minister heeft naast een financierende rol, vooral ook een regisserende rol.

Financieren

De Minister financiert de landelijke en regionale publieke omroep, en enkele andere aan de omroep verbonden instellingen. De taakopdracht is wettelijk bepaald en het budget van de publieke omroep is vastgesteld met behoud van afstand tot de uitvoering en inhoud. Op basis van het concessiebeleidsplan sluit de Minister elke vijf jaar een prestatieovereenkomst met de publieke omroep. Verder is de Minister verantwoordelijk voor instrumenten ter bevordering van culturele producties, documentaires, drama, kunst- en kinderprogramma’s, het steunen en stimuleren van een onafhankelijke en kwalitatief goede journalistieke infrastructuur (Stichting Stimuleringsfonds voor de Journalistiek) en voor het bevorderen van mediawijsheid (NICAM en Mediawijzer.net).

Regisseren

Als regisseur is de Minister verantwoordelijk voor de wetgeving ten aanzien van de taak en organisatie van de publieke omroep en voor wetgeving voor commerciële media. De regels voor commerciële omroepen vloeien voornamelijk voort uit Europese richtlijnen over audiovisuele mediadiensten. Verder is de Minister als regisseur verantwoordelijk voor wetgeving met betrekking tot omroepdistributie. Het doel daarvan is de toegang tot een gevarieerd media-aanbod te bevorderen en te verzekeren.

De OCW-begroting wordt in het najaar nader uitgewerkt in de mediabegrotingsbrief, die als basis dient voor de begrotingsbehandeling van dit artikel 15 door de Tweede Kamer. Deze brief geeft een gedetailleerde vooruitblik op het nieuwe jaar, een uitwerking van de maatregelen op het gebied van media alsmede een terugblik op de realisatie van voorgaand jaar.

Op basis van het vijfjaarlijkse concessiebeleidsplan heeft de Minister voor de erkenningperiode die loopt tot en met 2020, een prestatieovereenkomst afgesloten met de landelijke publieke omroep. Over de uitvoering van deze prestatieovereenkomst rapporteert de landelijke publieke omroep jaarlijks aan de Minister; dit gebeurt voor het eerst in de Terugblik 2017. Deze verantwoording wordt gevalideerd door het Commissariaat voor de Media. Het Commissariaat voor de Media kan ook een boete opleggen als de publieke omroep de prestatieovereenkomst niet naleeft. Zowel de verantwoording als de validatie is als bijlage bij de mediabegrotingsbrief aan de Tweede Kamer verzonden.

Indicatoren/kengetallen

Tabel 15.1 Kengetallen

				2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
1.	Waarborgen dat alle lagen van de bevolking toegang hebben tot een kwalitatief hoogstaand media-aanbod
	•	de NPO wordt gewaardeerd door de Nederlandse bevolking
		–	waardering Nederlandse Publieke Omroep	7,1	7,1	7,0
		–	waardering commerciële omroepen	6,8	6,9	6,8
Bron: Ipsos
	•	de NPO bereikt met zijn programmering een groot deel van de Nederlandse bevolking
		–	gemiddeld weekbereik, 15 minuten aaneengesloten voor de Nederlandse bevolking van 6 jaar en ouder	82,4%	79,3%	77,7%
Bron: Terugblik NPO
2.	Het waarborgen van een kwalitatief hoogstaande journalistieke informatievoorziening met voldoende onafhankelijk media-aanbod
	•		Nederland handhaaft een hoge positie op de World Press Freedom Index	#2/180	#4/180	#2/180	#5/180
Bron: Reporters without borders

In de begroting 2017 zijn geen indicatoren (met een streefcijfer) opgenomen, omdat de prestatieovereenkomst pas in 2017 is afgesloten.

C. Beleidsconclusies

De structurele bezuiniging van € 50 miljoen van het kabinet-Rutte II op het mediabudget is volledig ingevuld vanaf het jaar 2017. Als gevolg van de taakstellingen van het kabinet-Rutte II kregen instellingen te maken met frictiekosten. Hiervoor zijn financiële middelen vanuit de Algemene Mediareserve beschikbaar gesteld.

Op 2 maart 2017 is een frictiekostenregeling vastgesteld voor de regionale publieke omroepen.

In 2017 zijn zowel een nieuw financieel handboek voor de landelijke publieke media-instellingen en de NPO als een nieuw financieel handboek voor de regionale publieke media-instellingen en de RPO vastgesteld.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 15.2 Budgettaire gevolgen van beleid art. 15 (Bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Verplichtingen			886.504	1.180.980	1.020.726	990.792	996.678	969.699	26.979
Uitgaven			892.936	1.149.484	864.629	1.019.469	977.791	962.699	15.092
Bekostiging			887.916	1.143.398	859.804	1.012.881	971.732	956.817	14.915
	–	Publieke Omroep (omroepinstellingen)	759.673	1.012.687	776.518	923.624	893.656	887.385	6.271
		Landelijke publieke omroep	758.373	836.974	648.767	765.473	752.149	747.489	4.660
		Regionale omroep		174.413	127.751	158.151	141.507	139.896	1.611
		Minderhedenprogrammering	1.300	1.300					0
	–	Beheertaken landelijke publieke omroep	59.955	72.858	49.924	64.844	64.782	62.113	2.669
		Stichting Omroep Muziek	14.568	18.097	12.358	15.952	16.143	15.752	391
		Uitzenden en uitzendgereedmaken	24.463	29.713	20.725	25.577	25.730	25.577	153
		Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (NIBG)	20.924	25.048	16.841	23.315	22.909	20.784	2.125
	–	Dotaties, bijdragen publieke omroep	31.231	32.542	28.614	32.866	13.267	13.220	47
		Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Mediaproducties	18.280	18.646	17.202	19.613			0
		Stimuleringsfonds voor de Journalistiek	2.300	2.101	2.185	2.156	2.119	2.119	0
		Filmfonds van de omroep en Telefilm (COBO)	7.568	9.156	6.534	8.064	8.106	8.065	41
		Mediawijsheid Expertisecentrum (Bewust mediagebruik)	1.900	1.859	1.446	1.498	1.498	1.498	0
		Organisatie van Lokale Omroepen in Nederland (OLON)	794	780	1.247	1.535	1.544	1.538	6
		Kabelraden	389						0
	–	Dotatie/onttrekking Algemene Mediareserve (AMR)	36.811	24.736	4.258	–8.917	–463	–6.584	6.121
	–	Overige bekostiging media (uit rente AMR)	–97	250	165	134	490	683	–193
	–	Basisinfrastructuur Cultuur 2013–2016	343	325	325	330	0	0	0
		Vierjaarlijkse instellingen	343	325	325	330	0		0
Subsidies			323	498	463	358	311	919	– 608
	–	Subsidies	323	498	463	358	311	919	–608
Opdrachten			0	7	552	899	650	0	650
	–	Opdrachten		7	552	899	650		650
Bijdragen aan ZBO's en RWT's			4.662	5.519	3.750	5.271	5.038	4.928	110
	–	Commissariaat voor de Media	4.662	5.519	3.750	5.271	5.038	4.928	110
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties			35	62	60	60	60	35	25
	–	Uitvoering internationale verdragen en contributies	35	62	60	60	60	35	25
Ontvangsten			193.542	196.571	191.501	206.979	199.517	199.500	17

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2017 ligt € 15,1 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot, waarvan het grootste deel bestaat uit een toevoeging van de prijsindexering.

De realisatie van de verplichtingen 2017 ligt € 27,0 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. Naast de hierboven genoemde hogere uitgaven, gaat het om in december 2017 aangegane verplichtingen voor 2018, na vaststelling van de Mediabegrotingsbrief. Het budget in 2018 ligt hoger, vooral als gevolg van indexeringen. Het verplichtingenbudget 2017 wordt dus aangepast aan het uitgavenbudget 2018.

De realisatie van de ontvangsten is bijna gelijk aan het oorspronkelijk begrote bedrag.

Bekostiging

Landelijke publieke omroep

De publieke omroep waarborgt een hoogwaardig en pluriform media-aanbod, dat toegankelijk en betaalbaar is voor alle lagen van de bevolking. Daarom bekostigt de Minister de landelijke publieke omroep. Mede vanwege Europese regels op het gebied van staatssteun, houdt de overheid greep op de aard en omvang van het takenpakket van de landelijke publieke omroep en bepaalt de overheid het budget van de publieke omroep. De hogere uitgaven zijn vooral het gevolg van indexeringen.

Regionale omroepen

Vanaf 2014 worden de regionale omroepen bekostigd door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Hiertoe is de Mediawet aangepast. De hogere uitgaven zijn vooral het gevolg van indexeringen.

Stichting Omroep Muziek (SOM)

De Stichting Omroep Muziek (SOM) is door de Minister aangewezen als instelling voor het in stand houden en exploiteren van omroeporkesten en omroepkoren.

Uitzenden en uitzendgereedmaken

Deze beheertaken bestaan uit het gereedmaken van programma’s voor uitzending en het uitzenden van programma’s van de landelijke publieke omroep.

Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (NIBG)

Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid is door de Minister aangewezen als instelling voor het in stand houden en exploiteren van een media-archief. De hogere uitgaven zijn vooral het gevolg van een verhoging van het uitgavenbudget (€ 2,0 miljoen). Het additionele budget is bestemd voor de opslagkosten van het digitale archief en de kosten voor een online platform voor onderwijsinstellingen dat toegang biedt tot digitaal omroepmateriaal.

Stimuleringsfonds voor de Journalistiek

Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek stimuleert de kwaliteit, diversiteit en onafhankelijkheid van de journalistiek door met geld, kennis en onderzoek de vernieuwing van de journalistieke infrastructuur te bevorderen. De bijdrage is gebruikt voor tijdelijke steun aan noodlijdende persorganen, het stimuleren van onderzoek dat de persbedrijfstak ten goede komt en het steun bieden aan journalistieke producten die via internet worden aangeboden.

Filmfonds van de Omroep en Telefilm (CoBO)

Het CoBO-fonds ondersteunt de documentairesector en participeert in audiovisuele coproductieprojecten waarin wordt deelgenomen door een of meer van de publieke instellingen die zendtijd hebben verkregen voor landelijke omroep en de Vlaamse publieke omroep (VRT) en/of Duitse publieke omroepen en/of onafhankelijke filmproducenten en/of instellingen werkzaam op het gebied van de podiumkunsten.

Mediawijsheid Expertisecentrum (Bewust mediagebruik)

Het Mediawijsheid Expertisecentrum (Mediawijzer.net) bevordert een bewuste, kritische en actieve houding van burgers en instellingen in de samenleving waar media alom aanwezig zijn. Bij het huidige programma zijn het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken, ECP-EPN, de publieke omroep (NTR), Kennisnet en het NIBG betrokken.

Dotatie Algemene Mediareserve

De Algemene Mediareserve (hierna: AMR) dient voor het opvangen van schommelingen bij zowel de uitgaven als de ontvangsten op het mediabudget. Hierdoor wordt in het ene jaar geld gedoteerd en in een ander jaar geld onttrokken aan de AMR. De per saldo hogere dotatie aan de Algemene Mediareserve van in totaal € 6,1 miljoen bestaat onder meer uit de volgende posten:

• • de ontvangen prijsindex 2017 van € 4,6 miljoen;

• • de ontvangen compensatie voor knelpunt prijsindex 2016 van € 9,5 miljoen;

• • desaldering voor een verwachte ontvangst van het Mediafonds van € 1 miljoen;

• • een uitgedeelde prijsindex 2017 van -/- € 5,8 miljoen;

• • hogere uitgaven aan onder meer het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid en de Regionale Omroep van -/- € 2,8 miljoen;

• • diverse kleine hogere en lagere uitgaven van -/- € 0,4 miljoen.

Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s

De kerntaak van het Commissariaat voor de Media (hierna: CvdM) bestaat uit het uitoefenen van onafhankelijk toezicht op het handelen van de media-instellingen in Nederland en uit handhavend optreden ingeval de toepasselijke regelgeving niet in acht wordt genomen. De bevoegdheid om toezicht en handhaving uit te oefenen heeft betrekking op alle media-instellingen: publieke media-instellingen op landelijk, regionaal en lokaal niveau en commerciële media-instellingen op landelijk en niet-landelijk niveau. Het CvdM is tevens verantwoordelijk voor het metatoezicht op het Nederlands Instituut voor Classificatie van Audiovisuele Media (NICAM). Daarnaast heeft het CvdM tot taak erop toe te zien dat kabelexploitanten hun wettelijke verplichtingen nakomen tot doorgifte van de must carry-zenders.

Ontvangsten

De ontvangsten bestaan uit de reclame-inkomsten van de Stichting Ether Reclame (STER) en de rente op de Algemene Mediareserve (AMR). In het onderzoek naar de ontwikkeling van de reclame-inkomsten voor de periode 2017 tot en met 2022 wordt een sterke en structurele daling van de Ster-inkomsten voorspeld. Dit is nog niet zichtbaar in de realisatiecijfers. De werkelijke realisatie over 2017 is pas bekend in mei 2018, wanneer de jaarrekening van de STER wordt gepubliceerd. Deze realisatiecijfers worden meegenomen in de mediabegrotingsbrief voor het jaar 2019.

Art.nr. 16. Onderzoek en wetenschapsbeleid

A. Algemene doelstelling

De algemene doelstelling is het scheppen van een internationaal concurrerende onderzoeksomgeving die onderzoekers uitdaagt tot optimale wetenschappelijke prestaties en die goed aansluit op maatschappelijke behoeften.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het stelsel van onderzoek en wetenschap.

Financieren

De Minister bekostigt het onderzoeks- en wetenschapsbestel.

Stimuleren

Regisseren

Indicatoren/kengetallen

Tabel 16.1 Indicatoren

Doelstelling/Indicator			Basiswaarde (jaartal)	Eerdere realisatie (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Streefwaarde	Bron
5	Behoud van kwaliteit wetenschap en wetenschappelijk talent en versterken impact wetenschap
	•	Mondiale top-5 positie op basis van citatiescores	2e plaats (2009–2012)1 1,52	2e plaats (2010–2013) 1,53	3e plaats (2012–2015) 1,52	Kleiner of gelijk 5 (2012–2015)	Clarivate Analytics/Web of Science. Bewerking: CWTS2

C. Beleidsconclusies

In 2017 is door het vorige kabinet gestart met thematisch onderzoek vanuit de NWA-routes. Het kabinet heeft dit gestimuleerd met de startimpuls.

Voor de startimpuls NWA was een budget van ongeveer € 30 miljoen beschikbaar. Hiervan is € 21,6 miljoen gegaan naar NWA-routes voor de thema’s jongeren in een veerkrachtige samenwerking, digitale samenleving en natuurwetenschappelijke kennis voor vernieuwing. Het geld is door NWO mede namens de Kenniscoalitie verdeeld via een vast bedrag van € 2,5 miljoen per route, waarbij consortia van universiteiten, hogescholen, TO2-instellingen zoals TNO, en semipublieke en publieke organisaties vernieuwend en baanbrekend onderzoek vormgeven.

Eveneens uit de startimpuls kwam een bedrag van € 5 miljoen beschikbaar voor een programma om 100 vrouwelijke hoogleraren aan te trekken. NWO heeft hiervoor de zogeheten «Westerdijk» call opengesteld.

Voor het programma Industrial Doctorates werd € 3,4 miljoen uitgetrokken. Dit programma maakt intensieve samenwerking mogelijk in promotieprojecten uitgevoerd binnen zowel een kennisinstelling als een bedrijf, met bijzondere aandacht voor het midden- en kleinbedrijf.

De Minister van OCW stelde € 4 miljoen beschikbaar (structureel € 2 miljoen vanaf 2018) voor de introductie van een «postdoc/docenten programma» op het hbo. Dit geld is geïnvesteerd in 2-jarige postdoc plekken bij hogescholen teneinde onderzoekers in staat te stellen hun onderwijstaken te blijven uitvoeren.

De nieuwe NWO-wet is op 1 februari 2017 in werking getreden, waarbij NWO een nieuwe structuur heeft opgezet met een raad van bestuur en een raad van toezicht. Daarnaast werden de verschillende instituten van NWO samengevoegd tot één NWO-Institutenorganisatie (NWO-I). De negen gebiedsbesturen zijn omgevormd tot vier domeinen te weten Zorgonderzoek en medische wetenschappen, Exacte en Natuurwetenschappen, Toegepaste en Technische Wetenschappen en Sociale en Geesteswetenschappen.

Voor de update van de Europese ESFRI-Roadmap voor grootschalige onderzoeksfaciliteiten diende Nederland in 2017 twee projecten in. Door aan te sluiten bij de Nationale Wetenschapsagenda en de ESFRI-roadmap heeft ook de Nationale Roadmap een meer strategisch karakter gekregen. Een grotere efficiency werd bereikt door de clustering en prioritering van faciliteiten binnen wetenschapsgebieden.

Nederland is zich onder andere in de Raden voor Concurrentievermogen hard blijven maken voor een verdere verbetering van de Europese Onderzoeksruimte en voor een stevig Kaderprogramma ter ondersteuning daarvan. Hierbij is in het bijzonder aandacht gevraagd voor de verdere implementatie van open science via de European Open Science Cloud en het GO FAIR initiatief. De Nederlandse inzet voor onderzoek en innovatie in de EU heeft met het Regeerakkoord een extra impuls gekregen door het standpunt dat de EU-begroting dient te worden gemoderniseerd en meer moet worden gericht op innovatie, onderzoek, klimaat en duurzaamheid.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 16.2 Budgettaire gevolgen van beleid art. 16 (Bedragen x€ 1.000)

									Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
					2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Verplichtingen					859.762	1.342.276	1.038.163	964.085	1.064.240	967.006	97.234
Waarvan garantieverplichtingen								–846	–889	0	– 889
Uitgaven					891.076	926.503	1.034.719	1.040.139	1.034.753	950.780	83.973
Bekostiging					701.889	756.167	913.370	923.215	913.550	835.211	78.339
•	Hoofdbekostiging				460.876	504.082	661.764	669.606	657.342	586.167	71.175
	NWO-wet en WHW
	–	NWO			320.900	365.891	483.207	489.560	475.144	453.831	21.313
	–	KNAW			93.379	91.331	88.880	89.435	89.573	86.788	2.785
	–	KB			46.597	46.860	89.677	90.611	92.625	45.548	47.077
•	Aanvullende bekostiging				241.013	252.085	251.606	253.609	256.208	249.044	7.164
	–	NWO Talentenontwikkeling			169.063	165.865	162.318	161.409	161.246	161.246	0
	–	NWO STW			10.000	8.000	8.000	8.000	8.000	8.000	0
	–	NWO Grootschalige researchinfrastructuur			61.950	61.963	54.243	55.295	55.382	55.382	0
	–	NWO Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek			0	16.257	21.603	23.258	25.933	18.769	7.164
	–	Poolonderzoek			0	0	2.942	3.147	3.147	3.147	0
	–	Caribisch Nederland			0	0	2.500	2.500	2.500	2.500	0
Subsidies					104.148	83.131	25.759	22.123	21.746	26.101	– 4.355
	–	LF TUD bibliotheek			7.742	0	0	0	0	0	0
	–	Stichting SURF			7.630	0	0	0	0	0	0
	–	CPG			521	261	0	0	0	0	0
	–	Montesquieu Instituut			1.083	559	0	0	0	0	0
	–	Max Planck Instituut			1.624	0	0	0	0	0	0
	–	Naturalis Biodiversity Center			6.490	10.235	6.262	6.266	6.265	6.265	0
	–	BPRC			8.919	8.635	8.359	8.359	9.608	8.358	1.250
	–	NCWT/NEMO			3.636	3.520	3.366	3.393	3.366	3.366	0
	–	STT			237	231	219	221	221	221	0
	–	Stichting AAP			1.016	1.027	1.032	1.032	1.032	1.032	0
	–	Nationale coördinatie			4.759	6.098	2.885	1.352	1.254	5.609	–4.355
	–	Bilaterale samenwerking			3.711	3.570	3.636	1.500	0	1.250	–1.250
	–	NTU/INL			3.011	3.053	0	0	0	0	0
	–	EIB			1.317	0	0	0	0	0	0
	–	Caribisch Nederland			2.500	2.500	0	0	0	0	0
	–	Poolonderzoek			2.942	2.942	0	0	0	0	0
	–	Genomics			40.500	40.500	0	0	0	0	0
	–	Weerstandsverhoging onderzoeksinstellingen (CBRN)			410	0	0	0	0	0	0
	–	Hersenen en Cognitie			6.100	0	0	0	0	0	0
Opdrachten					0	676	691	318	223	300	– 77
	–	opdrachten				676	691	318	223	300	–77
Bijdrage aan agentschappen					297	303	303	291	950	763	187
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs			297	303	303	291	286	272	14
	–	Nationaal contactpunt Kaderprogramma (RVO)			0	0	0	0	664	491	173
Bijdrage aan medeoverheden					480	480	650	813	0	0	0
	–	Nationaal contactpunt Kaderprogramma			480	480	650	813	0	0	0
Bijdrage aan internationale organisaties					84.262	85.746	93.946	93.379	98.284	88.405	9.879
	–	EMBC			758	775	812	832	853	812	41
	–	EMBL			4.593	4.732	4.846	5.016	5.198	4.851	347
	–	ESA			29.792	30.362	30.950	31.061	31.065	31.065	0
	–	CERN			40.721	41.363	47.832	44.937	49.891	40.000	9.891
	–	ESO			8.398	8.514	7.032	9.044	8.773	9.105	–332
	–	NTU/INL					2.474	2.489	2.504	2.572	–68
Ontvangsten					4.334	117	441	722	3.793	101	3.692

E. Toelichting op de instrumenten

Bekostiging

Het Ministerie van OCW bekostigt de nationale onderzoeksinstellingen NWO, KNAW en KB. Hiermede stelt de Minister deze organisaties in staat om binnen de wettelijke kaders en in lijn met de vierjaarlijkse strategische agenda en strategische plannen van de instellingen hun missies en doelstellingen te realiseren. Deze missies en doelstellingen zijn gericht op het bevorderen van de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek in Nederland en het initiëren en stimuleren van nieuwe ontwikkelingen daarin.

OCW draagt met een structureel karakter bij aan:

• • NWO voor grote infrastructurele onderzoeksvoorzieningen voor de uitvoering van projecten die geselecteerd zijn op grond van de resultaten van de nationale roadmap commissie grootschalige researchinfrastructuur. Met de inzet van deze middelen worden onderzoekers in staat gesteld om te kunnen werken met onderzoeksfaciliteiten van wereldniveau;

• • NWO voor het uitvoeren van een integraal persoonsgebonden talentprogramma waarin naast de «vernieuwingsimpuls» ook de voormalige middelen voor de specifieke doelgroepen zijn opgegaan. Doelen zijn om via competitie op basis van wetenschappelijke kwaliteit voldoende ruimte te geven aan (jonge) veelbelovende onderzoekers, excellentie in het onderzoek te bevorderen en te zorgen voor een adequate in- en doorstroom van onderzoekers zodat er verbetering optreedt in hun loopbaanperspectieven;

• • NWO voor het uitvoeren van een onderzoeksprogramma «Wetenschap op de Cariben» en het in stand houden en in bedrijf houden van een multifunctioneel kenniscentrum op Statia;

• • NWO voor het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek ten behoeve van de coördinatie en financiering van het onderwijsonderzoek.

Het budget voor bekostiging is per saldo met € 78,3 miljoen verhoogd. Belangrijkste oorzaken van deze verhoging zijn:

• • De doorverdeling van de loon- en prijsbijstelling tranche 2017 inclusief de compensatie ABP-pensioenpremiestijging (+ € 19,2 miljoen)

• • Een overboeking van € 45,7 miljoen van artikel 14 (Cultuur) met betrekking tot de Wet Stelsel Openbare Bibliotheekvoorzieningen (WSOB). De taken, die zijn vastgelegd in artikel 9 van de WSOB, worden uitgevoerd door de Koninklijke Bibliotheek.

• • Diverse interne en interdepartementale overboekingen o.a. ten behoeve van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (+ € 13,4 miljoen).

Subsidies

Voor het stimuleren en realiseren van de centrale doelstelling van het Onderzoek en Wetenschapsbeleid (OWB) worden subsidies verstrekt aan stichtingen en centra met een specifieke rol in de kennisinfrastructuur. Het gaat hier o.a. om bijdragen aan:

• • Naturalis Biodiversity Center voor onderzoek naar biodiversiteit en instandhouding van de nationale grootschalige infrastructuur voor biodiversiteitsonderzoek;

• • Het Biomedical Primate Research Centre (BPRC) voor het primatenonderzoek en de huisvesting van primaten en subsidie aan de Stichting AAP voor het verzorgen van de opvang van de BPRC chimpansees;

• • Stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap- en Techniekpromotie (NCWT) voor het beheren en ontwikkelen van NEMO Science Museum en NEMO Kennislink, het organiseren van het festival Weekend van de Wetenschap en het ondersteunen van gerelateerde landelijke activiteiten op het gebied van wetenschaps- en technologiecommunicatie en -educatie.

Het budget voor subsidies is per saldo met 4,3 miljoen verlaagd. Dit wordt met name veroorzaakt door interne overboekingen naar andere instrumenten binnen artikel 16 alsmede naar andere beleidsartikelen.

Opdrachten

Voor de beleidsontwikkeling worden opdrachten verstrekt voor het uitvoeren van diensten. Het gaat hierbij met name om opdrachten voor beleidsgerichtonderzoek en evaluaties.

Bijdragen aan agentschappen

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO)is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel.

Het Nationaal contactpunt kaderprogramma betreft de opdracht aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) voor het ondersteunen en stimuleren van een zo groot mogelijke Nederlandse participatie in het EU-Kaderprogramma voor onderzoek en innovatie «Horizon 2020». Team Internationale Research- en Innovatiesamenwerking (IRIS) bij RVO.nl is het Nationaal Contactpunt Kaderprogramma in Nederland.

Bijdragen aan (inter-)nationale organisaties

Het betreft hier de contributies aan de grote internationale onderzoeksorganisaties EMBC, EMBL, ESA, CERN en ESO. Door deelname van Nederland aan deze intergouvernementele organisaties krijgen onze wetenschappelijke onderzoekers toegang tot unieke grootschalige onderzoeksfaciliteiten en internationale netwerken van toponderzoekers. Deze deelname is mede van groot belang voor het functioneren van ons nationale onderzoeksbestel.

Het budget is per saldo met € 9,9 miljoen verhoogd. De oorzaak van deze verhoging is:

• • Een verhoging van € 9,9 miljoen van de contributie aan CERN als gevolg van het vrijgeven van de minimum wisselkoers door de Zwitserse Nationale Bank in 2015.

Ontvangsten

De ontvangsten betreft met name een onvoorziene ontvangst van € 3,7 miljoen van het Rijksvastgoed Bedrijf.

Art.nr. 25. Emancipatie

A. Algemene doelstelling

Het realiseren van gendergelijkheid en gelijkheid wat betreft seksuele oriëntatie, genderidentiteit en geslachtskenmerken in de Nederlandse samenleving. Dit dient te geschieden op in ieder geval de terreinen: onderwijs, veiligheid, gezondheid, arbeidsmarkt, media, politiek, recht en leefvormen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De rol van de Minister hierbij is primair het wegnemen van belemmeringen voor gender- en LHBTI-gelijkheid en vanuit de emancipatieportefeuille bevorderen dat relevante wet- en regelgeving waar nodig wordt aangepast. Andere verantwoordelijkheden zijn: het bieden van financiële ondersteuning aan maatschappelijke instellingen voor gender- en LHBTI-gelijkheid (lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen, transgender personen en mensen met een intersekse conditie) en het monitoren van ontwikkelingen in de samenleving. Daarnaast heeft de Minister, vaak samen met de maatschappelijke instellingen, een rol in het agenderen, coördineren, aanjagen en in het ontsluiten van kennis en expertise.

Stimuleren

Regisseren

Gemeenten ontvangen via decentralisatie-uitkeringen een bijdrage voor de uitvoering van de samenwerkingsafspraken over versterking en uitvoering van het lokale beleid op het gebied van gendergelijkheid en LHBTI-gelijkheid.

Indicatoren/kengetallen

Tabel 25.1 Indicatoren

Doelstelling/indicator			Basiswaarde	Eerdere realisatie	Tussenwaarde 2016	Streefwaarde	Bron
8		Het bevorderen van emancipatie1
•	Sociale acceptatie homoseksualiteit onder de bevolking		90% (2010)	93% (2014)	93%2	≥90%	LHBT monitor 2016 (SCP)

C. Beleidsconclusies

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 25.2 Budgettaire gevolgen van beleid art. 25 (Bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Verplichtingen			8.875	15.444	7.145	13.475	45.373	7.186	38.187
Uitgaven			13.408	13.124	12.968	11.614	12.363	14.172	– 1.809
Bekostiging			4.148	4.148	4.148	4.198	6.199	4.198	2.001
•	Kennisinfrastructuur		4.148	4.148	4.148	4.198	6.199	4.198	2.001
	–	Vrouwenemancipatie	2.948	2.948	2.948	2.948	2.949	2.948	1
	–	LHBT	1.200	1.200	1.200	1.250	1.250	1.250	0
	–	Gender- en LHBTI-gelijkheid					2.000		2.000
Subsidies			6.995	7.370	6.814	5.985	4.963	7.123	– 2.160
•	Subsidieregeling emancipatie		2.332	2.590	291	0	0	0	0
	–	Vrouwenemancipatie	2.135	2.590	267				0
	–	LHBT	197		24				0
		Subsidieregeling emancipatie 2011	4.031	4.780	6.523	5.985	4.266	7.123	–2.857
	–	Vrouwenemancipatie	1.363	2.568	3.687	3.846	2.557	4.827	–2.270
	–	LHBT	2.668	2.212	2.836	2.139	1.709	2.296	–587
	–	Subsieregeling Gender- en LHBTI-gelijkheid					697		697
•	Regeling sociale veiligheid LHBT jongeren op school		632	0	0	0	0	0	0
	–	LHBT	632						0
Opdrachten			1.495	1.455	1.730	1.096	1.024	664	360
	–	Vrouwenemancipatie	724	852	1.297	625	913	410	503
	–	LHBT	771	603	433	471	111	254	–143
	–	Gender- en LHBTI-gelijkheid
Bijdrage aan agentschappen			151	151	151	145	137	135	2
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs	151	151	151	145	137	135	2
Bijdrage aan medeoverheden			0	0	0	0	0	2.012	– 2.012
•	Gemeentefonds BZK		0	0	0	0	0	2.012	–2.012
	–	Vrouwenemancipatie						1.953	–1.953
	–	LHBT						59	–59
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties			619	0	125	190	40	40	0
	–	LHBT	619		125	190	40	40	0
Ontvangsten			21	89	58	284	54	0	54

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven in 2017 ligt € 1,8 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 0,05 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De verplichtingen zijn met € 38,2 miljoen verhoogd.

Bekostiging

Met deze middelen zijn zes instituten (thans Atria, COC, IHLIA, NVR,TNN en Women Inc) voor de Kennisinfrastructuur bekostigd. Het budget is met € 2 miljoen verhoogd. Dit bedrag is overgeboekt van het instrument subsidies naar het instrument bekostiging om in het 4^e kwartaal 2017 het eerste voorschot te betalen voor de strategische partners die per 1 januari 2018 starten. Deze acht partners zijn merendeel allianties; in totaal vijftien organisaties.

Subsidies

Voor het uitvoeren van de Hoofdlijnenbrief Emancipatiebeleid 2013–2016 zijn subsidies verleend voor activiteiten die passen bij het beoogde emancipatiebeleid. De instrumenten die zijn ingezet voor het uitvoeren van de Hoofdlijnenbrief emancipatiebeleid 2013–2016 zijn de «Subsidieregeling emancipatie», de «Subsidieregeling emancipatie 2011» en de «Subsidieregeling gender- en lhbti- gelijkheid emancipatie 2017–2022». De realisatie op het instrument subsidies is € 2,1 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. Een bedrag van € 2 miljoen is overgeboekt naar het instrument bekostiging om in het 4^e kwartaal 2017 het eerste voorschot te betalen voor de allianties die per 1 januari 2018 starten. Van het Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport is een bedrag van € 0,1 miljoen ontvangen voor een bijdrage aan de sport alliantie (NOC/NSF). Een kasschuif € 0,3 miljoen (van 2017 naar 2018) voor betalingen, die doorgeschoven zijn naar 2018.

Opdrachten

De middelen voor opdrachten zijn besteed aan onderzoeken en symposia. De realisatie op dit instrument is € 0,4 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. Zie hiervoor de toelichting bij het instrument «Bijdrage aan mede-overheden».

Bijdrage aan agentschappen

Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUS-I voor dit begrotingsartikel.

Bijdrage aan medeoverheden

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Bijdrage aan het Europese project «Rights, Equality and Citizenship Programme» van Transgender Europe (TGEU).

5. NIET-BELEIDSARTIKELEN

Art.nr. 91. Nominaal en onvoorzien

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 91.1 Nog onverdeeld: opbouw verplichtingen, uitgaven en ontvangsten van de vastgestelde begroting t, realisatie en het verschil (Bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Verplichtingen			0	0	0	0	0	– 150.051	150.051
Totale uitgaven			0	0	0	0	0	– 150.051	150.051
•	Loonbijstelling		0	0	0	0	0	0	0
	–	waarvan programma	0	0	0	0	0	0	0
	–	waarvan apparaat	0	0	0	0	0	0	0
•	Prijsbijstelling		0	0	0	0	0	0	0
	–	waarvan programma	0	0	0	0	0	0	0
	–	waarvan apparaat	0	0	0	0	0	0	0
•	Onvoorzien		0	0	0	0	0	–150.051	150.051
Ontvangsten			0	0	0	0	0	0	0

E. Toelichting op de instrumenten

Het doel van dit artikel is het tijdelijk boeken van sector overstijgende middelen of taakstellingen. Zodra een exacte verdeling over de betrokken begrotingsartikelen bekend is, worden de middelen of taakstellingen naar de desbetreffende artikelen overgeboekt. Op dit artikel worden dus geen feitelijke uitgaven verantwoord. Dat is ook de reden dat de realisatie in bovenstaande tabel volledig op nul eindigt. Hieronder worden de artikelonderdelen nader toegelicht. Daarmee wordt inzicht gegeven in de mutaties die via dit artikel gelopen zijn.

Loon- en prijsbijstelling

Het budget voor 2017 is per saldo ongewijzigd. De toegevoegde loon- en prijsbijstelling tranche 2017 en de compensatie voor de ABP-pensioenpremiestijging zijn direct structureel verdeeld over de artikelen.

Onvoorzien

Art.nr. 95. Apparaat Kerndepartement

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel A. Apparaatsuitgaven Budgettaire gevolgen (Bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Verplichtingen			260.103	256.178	249.788	243.981	234.043	242.370	– 8.327
Uitgaven			260.103	256.178	249.788	243.565	234.542	242.370	– 7.828
Personele uitgaven			173.603	176.907	179.076	184.613	189.432	177.050	12.382
	–	waarvan eigen personeel	161.046	164.778	170.675	174.681	180.150	166.863	13.287
	–	waarvan externe inhuur	7.522	8.612	4.809	5.880	4.884	7.233	–2.349
	–	waarvan overige personele uitgaven	5.035	3.517	3.592	4.052	4.398	2.954	1.444
Materiële uitgaven			84.101	79.271	69.562	57.844	43.979	65.320	– 21.341
	–	waarvan ICT	29.071	30.133	27.032	21.721	17.833	26.672	– 8.839
	–	waarvan bijdrage aan SSO's	27.875	31.330	31.021	19.982	14.687	22.089	– 7.402
	–	waarvan overige materiële uitgaven	27.155	17.808	11.509	16.141	11.459	16.559	– 5.100
Begrotingsreserve schatkistbankieren			2.399	0	1.150	1.108	1.131	0	1.131
Ontvangsten			5.101	10.194	2.973	1.467	3.000	567	2.433

Als gevolg van Verantwoord Begroten en de invoering van de Rijksbrede kostensoortentabel heeft OCW vanaf de begroting 2013 de apparaatskosten technisch verdeeld naar instrumenten (Personeel en Materieel) op basis van de realisatiecijfers van voorgaande jaren. OCW stuurt op het totaal toegewezen budget aan de organisatieonderdelen en niet per instrument.

Uitgaven

De uitgaven voor de Apparaatskosten OCW zijn in 2017 € 7,8 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Dit is het saldo van een groot aantal mutaties die grotendeels in de suppletoire wetten zijn toegelicht:

• • Zo is voor de loon- en prijsbijstelling budget toegevoegd.

• • Daarnaast is een aantal grote projecten vertraagd, zoals de vervanging van de ICT werkplek en het programma Lerarenregister, waardoor er budget door een kasschuif is doorgeschoven naar 2018.

• • Door het uitstellen van het wetsvoorstel Monumentenaftrek is het beschikbare gestelde budget voor 2017 teruggeboekt naar het Ministerie van Financiën.

• • Daarnaast is door een teruggave van het OCW-deel van het surplus van het eigen vermogen van het Rijksvastgoedbedrijf het budget verhoogd.

• • Tenslotte staat OCW garant voor onderwijsinstellingen die bij de Staat lenen (schatkistbankieren). Voor het risico dat OCW hierdoor loopt, ontvangt OCW een vergoeding (risicopremie). De risicopremie voor 2016 is ontvangen in 2017 en deze bedraagt € 1,1 miljoen. Deze premie wordt (via een desaldering) toegevoegd aan de begrotingsreserve schatkistbankieren.

Ontvangsten

De realisatie van de ontvangsten is in 2017 uiteindelijk € 2,4 miljoen hoger dan geraamd. Dit is onder andere het saldo van hogere ontvangsten dan geraamd omdat:

• • OCW garant staat voor onderwijsinstellingen die bij de Staat lenen (schatkistbankieren). Voor het risico dat OCW hierdoor loopt, ontvangt OCW een vergoeding (risicopremie). De risicopremie voor 2016 is ontvangen in 2017 en bedraagt € 1,1 miljoen.

• • een vordering uit 2016 van ruim € 1,1 miljoen pas in januari 2017 is ontvangen.

Tabel B. Totaaloverzicht apparaatsuitgaven/kosten inclusief agentschappen en Zelfstandige Bestuursorganen/Rechtspersonen met een Wettelijke Taak (Bedragen x € 1 miljoen)1

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2013	2014	2015	2016	2017	2017	2017
Totaal apparaatsuitgaven Ministerie	260,1	256,2	249,7	243,6	234,5	242,4	– 7,9
Kerndepartement	135,1	132,5	136,7	135,9	131,8	137,7	–5,9
Rijksdienst Cultureel Erfgoed	52,9	47,8	38,0	34,6	32,9	33,6	–0,7
Inspectie van het Onderwijs	62,8	67,3	66,8	64,0	61,5	63,6	–2,1
Erfgoedinspectie	2,5	2,4	2,3	2,3	2,4	2,3	0,1
Onderwijsraad	2,4	2,4	2,2	2,9	2,3	2,4	–0,1
Raad voor Cultuur	2,9	2,4	2,3	2,5	2,5	2,1	0,4
Adviesraad voor Wetenschaps- en Technologiebeleid	1,5	1,4	1,4	1,4	1,1	0,7	0,4
Totaal apparaatskosten Agentschappen	301,7	307,2	336,6	356,4	351,4	284,7	66,7
Dienst Uitvoering Onderwijs	277,5	278,9	303,4	313,3	314,1	239,0	75,1
Nationaal Archief	24,2	28,3	33,2	43,1	37,3	45,7	–8,4
Totaal apparaatskosten ZBO’s en RWT's	108,8	112,1	111,5	118,6		107,1
Stichting Fonds voor de Podiumkunsten	4,5	4,6	4,4	4,4		6,3
Stichting Fonds voor Cultuurparticipatie	2,2	2,2	1,9	1,9		3,1
Stichting Mondriaanfonds	2,0	2,0	2,2	2,2		3,7
Stichting Nederlands Filmfonds	2,5	3,0	3,1	2,6		3,5
Stichting Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie	1,6	1,4	1,6	1,1		1,9
Stichting Nederlands Letterenfonds	2,0	2,0	2,0	1,1		2,6
Bureau Architectenregister					0,0	0,0
Stichting Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Mediaproducties (Mediafonds)	1,5	1,6	1,6	1,7		0,0
Commissariaat voor de Media (CvdM)	4,2	4,7	3,8	5,3		5,0
Nederlandse Publieke Omroep (NPO)	2,4	2,3	2,6	2,6		2,0
Stichting Regionale Publieke Omroep (RPO)			0,0	0,0		0,0
Nederlands Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO)	3,9	3,8	4,0	3,8	3,6	3,3
Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW)	13,3	15,0	15,0	13,5		13,6
Koninklijke Bibliotheek (KB)	15,3	15,3	15,3	26,5		26,5
Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)	31,1	32,3	32,3	30,7		30,2
Stichting Participatiefonds	2,8	2,6	2,5	2,3		2,1
Stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB)	15,3	15,3	15,3	15,3
Stichting Vervangingsfonds	3,6	3,4	3,2	3,0		2,8
Stimuleringsfonds voor de Journalistiek	0,6	0,6	0,7	0,6		0,5

In onderstaande tabel staat de verdeling van de taakstelling op de Apparaatsuitgaven/-kosten uit het vorige Regeerakkoord (Rutte II) weergegeven. Deze taakstelling is verdeeld over kerndepartement, agentschappen en ZBO’s.

Tabel D. Extracomptabele tabel invulling taakstelling (Bedragen x € 1 miljoen)

	2016	2017	2018	Structureel
Departementale taakstelling (totaal)	24,0	54,0	67,0	67,0
Kerndepartement	6,9	20,0	26,5	26,5
Agentschappen
DUO	12,1	23,5	27,9	27,9
NA	0,8	1,0	1,0	1,0
Totaal Agentschappen	12,9	24,5	28,9	28,9
ZBO’s
Cultuurfondsen	0,5	1,1	1,4	1,4
Commissariaat voor de Media	0,2	0,5	0,6	0,6
Nederlandse Publieke Omroep	0,1	0,3	0,4	0,4
Nederlands Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO)	0,2	0,4	0,5	0,5
Kon.Ned.Academie van Wetenschappen (KNAW)	0,7	1,6	2,0	2,0
Kon.Bibliotheek (KB)	0,6	1,3	1,6	1,6
Ned.organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)	1,5	3,5	4,3	4,3
Participatiefonds	0,1	0,3	0,4	0,4
Vervangingsfonds	0,2	0,4	0,5	0,5
Stimuleringsfonds voor de Pers	0,0	0,1	0,1	0,1
Totaal ZBO's	4,2	9,5	11,6	11,6

6. BEDRIJFSVOERINGSPARAGRAAF

Inleiding

De bedrijfsvoering, inclusief het financieel beheer binnen het Ministerie van OCW, is op orde. De financiële overzichten geven een getrouw beeld van de uitkomsten van de begrotingsuitvoering. Wat betreft de financiële rechtmatigheid en getrouwheid zijn zowel de fouten als de onzekerheden gedurende het jaar 2017 binnen de gestelde rapporteringstoleranties gebleven, met één uitzondering. De tolerantiegrens voor de rechtmatigheid ten opzichte van de baten van de samenvattende staat van baten-lastendiensten is overschreden. In paragraaf 1, onder rechtmatigheid, is dit toegelicht.

Paragraaf 1 – Rechtmatigheid, totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie, financieel en materieelbeheer en overige aspecten bedrijfsvoering

Rechtmatigheid

(1) Rapporterings-tolerantie	(2) Verantwoord bedrag in € (omvangsbasis)	(3) Rapporterings-tolerantie voor fouten en onzekerheden in €	(4) Bedrag aan fouten in €	(5) Bedrag aan onzekerheden in €	(6) Bedrag aan fouten en onzekerheden in €	(7) Percentage aan fouten en onzekerheden t.o.v. verantwoord bedrag = (6)/(2)*100%
Samenvattende staat baten-lasten-agentschappen	€ 360,0 mln.	€ 25 mln.	€ 78,2 mln.	€ 0,7 mln.	€ 78,9 mln.	21,9%

Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie

Er zijn geen bijzonderheden te melden.

Financieel en materieel beheer

Hieronder wordt ingegaan op de drie onvolkomenheden die de Algemene Rekenkamer in het verantwoordingsonderzoek over 2016 heeft geconstateerd.

Totstandkoming jaarverslag

Inkoopuitvoeringscentrum Noord (IUC-Noord)

De interne sturing van IUC-Noord zou in 2017 sterk moeten verbeteren op het gebied van onder meer het bepalen van de inkoopbehoefte (spendanalyse), de planning en control, het inkoop- en contractenbeheer en de onderliggende administratie. Dit is onvoldoende gebleken. In de tweede helft van 2017 is deze onvolkomenheid stevig opgepakt met een duidelijk verbeterplan waarbij DUO de sturing op het IUC-Noord nadrukkelijk naar zich toe heeft gehaald. Dit werpt zijn vruchten af. Zo is de klanttevredenheid toegenomen. Verder zijn de processen in opzet beschreven en beoordeeld door de ADR. Ze voldoen in belangrijke mate aan de daaraan te stellen eisen. In 2018 zal de werking verder moeten blijken. Om de verbeteringen op voldoende niveau te brengen is ook in 2018 nog tijd nodig. De intensieve managementaandacht vanuit DUO voor IUC-Noord blijft ook in 2018 bestaan.

Informatiebeveiliging DUO

De Algemene Rekenkamer merkte over 2016 op dat er nog een aantal verbeteringen mogelijk is. Dit betreft vooral de werking in de praktijk en de afwikkeling van ingezette verbeterplannen bij het incidentenmanagement en bij het autorisatiebeheer. Het aantal incidenten in 2017 is voor OCW geen aanleiding geweest om extra activiteiten te ontplooien. De verbetering van het autorisatiebeheer is in 2017 nog niet op het gewenste niveau gekomen. In 2017 is software aangeschaft om het autorisatiebeheer op gestructureerde wijze te kunnen vastleggen, uit te voeren en te monitoren. Voor alle IT-platforms worden teams ingericht die alle accounts en autorisaties beoordelen en aan laten passen. Deze verbeterslag kost tijd maar zal in 2018 moeten leiden tot het op orde brengen van het autorisatiebeheer.

Overige aspecten van de bedrijfsvoering

Bij brief van 15 december 2017 is de Tweede Kamer geïnformeerd over beleidsmatige mutaties na Najaarsnota op de OCW-begroting (34 775 VII, nr. 116). Daarbij is aangegeven dat de definitieve stand van de garantieverplichtingen op dat moment nog niet bekend was. Ten opzichte van de stand bij tweede suppletore begroting is € 96 miljoen meer aan garanties verleend voor de indemniteitsregeling en € 9 miljoen voor de achterborgovereenkomst van het Nationaal Restauratiefonds (beide artikel 14 Cultuur). De garantieverplichtingen voor schatkistleningen aan instellingen zijn € 78 miljoen hoger uitgekomen (diverse artikelen).

Paragraaf 2 – Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen

Beleid ten aanzien van misbruik en oneigenlijk gebruik

Externe risico’s op misbruik en oneigenlijk gebruik

Het Ministerie van OCW heeft als uitgangspunt regelgeving tot stand te brengen die zo min mogelijk gevoelig is voor fraude, misbruik of oneigenlijk gebruik. Jaarlijks worden de risico’s op misbruik en oneigenlijk gebruik geïnventariseerd. Waar nodig wordt het voorlichtings-, controle-, sanctie- of evaluatiebeleid aangescherpt, daarbij de wenselijkheid en doelmatigheid van deze middelen in ogenschouw nemend.

Restrisico’s op misbruik en oneigenlijk gebruik

In sommige gevallen zijn de getroffen beheersmaatregelen niet voldoende om misbruik en oneigenlijk gebruik geheel uit te sluiten, bijvoorbeeld wanneer de kosten van controles hoger zijn dan de baten of de wettelijke mogelijkheden begrensd zijn. Er is dan sprake van restrisico of «restant M&O». Dit is de gevoeligheid voor misbruik en oneigenlijk gebruik die (bewust) overblijft nadat alle adequate maatregelen ten aanzien van voorlichting, controle, sanctie en evaluatie zijn getroffen. Aan de volgende geldstromen met een restrisico groter dan € 1 miljoen kleven na inzet van deze instrumenten toch nog risico’s:

1. Gewichtenregeling Primair Onderwijs

2. Leerlingen met een niet-Nederlandse culturele achtergrond

3. Nederlands Onderwijs aan Anderstaligen

Voor kinderen met een niet-Nederlandse achtergrond, en niet afkomstig uit Suriname, de Nederlandse Antillen of Aruba, wordt bij de basisscholen in de materiële instandhouding een NOAT-bekostiging gegeven voor Nederlands Onderwijs aan Anderstaligen. De uitgaven voor leerlingen met een dergelijke achtergrond bedragen in 2017 € 4,4 miljoen. De opgave van de school wordt steekproefsgewijs gecontroleerd aan de hand van de door de ouders ingevulde ouderverklaringen. De ouderverklaringen kunnen niet op juistheid worden gecontroleerd. Voor 2017 is het restrisico van de uitgaven aan Nederlands onderwijs aan anderstaligen daarmee € 4,4 miljoen.

4. Studiefinanciering uitwonenden

5. Aanvullende beurs

6. Terugbetalen studieschulden

Van oud-studenten met een studieschuld is niet altijd een adres bekend, met name wanneer zij in het buitenland verblijven. Bij betalingsachterstanden zijn zij dan niet bereikbaar voor inningsactiviteiten. Daarnaast kunnen oud-studenten dan niet worden geïnformeerd over de draagkrachtregeling en worden zij geconfronteerd met extra invorderingskosten. Aanpalend risico is dat in het buitenland het inkomen van de debiteur en van een eventuele partner (voor zover relevant) niet in alle gevallen juist en volledig kan worden geverifieerd en moet worden volstaan met de klantopgave (incl. bewijsstukken). Gegevensuitwisseling met het buitenland komt immers in beperkte mate tot stand. Ultimo 2017 ontbrak nog van circa 2,7 procent van de debiteuren een betrouwbaar adres (afgerond 21.800 van de circa 802.000 debiteuren). Eind 2015 waren dit er nog circa 30.000 (4 procent van het totaal aantal debiteuren).

Grote, lopende ICT-projecten

Betaalgedrag

Het streefcijfer voor tijdig betalen is 95 procent van alle facturen binnen 30 dagen na datum van ontvangst van de factuur. Het Ministerie van OCW voldoet al jarenlang aan de gestelde norm. Over 2017 is het percentage tijdig betalen bij het Ministerie van OCW uitgekomen op 97,3 procent.

Audit Committee

Het Audit Committee (AC) heeft in 2017 viermaal vergaderd. Het AC heeft tot taak het adviseren van het departementale management op ten minste de volgende drie onderdelen:

• • Het borgen van de kwaliteit van de bedrijfsvoering, inclusief de financiële verslaglegging;

• • De regie op het auditbeleid;

• • Het risicomanagementbeleid en de uitkomsten daarvan.

De Secretaris-Generaal is voorzitter en vormt samen met de MT-OCW leden en vier niet-ambtelijke leden het Audit Committee. De directeur FEZ en directeur Auditdienst Rijk nemen als adviseur ook deel aan de vergaderingen. Er is een open stoel voor de Algemene Rekenkamer en FEZ voert het secretariaat.

Vaste agendapunten zijn:

• • Vergadering maart: Departementaal jaarverslag OCW, Samenvattend auditrapport Auditdienst Rijk, Auditplan Auditdienst Rijk;

• • Vergadering mei: Verantwoordingsonderzoek Algemene Rekenkamer, Risicomanagementbeleid, reviewplan OCW;

• • Vergadering oktober: Interim-rapportage Auditdienst Rijk, bevindingen gespreksronde externe leden;

• • Vergadering december: Jaarwerkplan Inspectie van het Onderwijs, Onderwijsverslag en meerjarenplanning Inspectie van het Onderwijs.

Paragraaf 3 – Belangrijkste ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering

Organisatieaanpassingen bij DUO

In 2017 is op basis van de ervaringen en in nauwe samenwerking met de medezeggenschap, de reorganisatie van het primaire proces binnen DUO vormgegeven. Daarbij is de implementatie van BusDevOps (Samentrekking van Business, Development en Operations) één van de leidende principes. Multidisciplinaire teams zijn met deze manier van werken verantwoordelijk voor zowel de (door)ontwikkeling als het beheer van producten, diensten en applicaties. DUO is daardoor sneller en wendbaarder als uitvoeringsorganisatie.

In 2017 zijn verder de contouren afgesproken van een nieuw model van governance en financiering, met een meer heldere rolverdeling tussen opdrachtgever, eigenaar en opdrachtnemer en een beter gebruik van de mogelijkheden van een baten-lastendienst. Hier wordt in 2018 vervolg aan gegeven.

Lifecyclemanagement (LCM)

In 2018 ligt een belangrijke focus op onderhoud van de primaire systemen en vervanging. DUO gebruikt daarvoor het zogenoemde Lifecyclemanagement dat zich richt op zowel de standaard ICT-infrastructuur als de specifieke applicaties voor onderwijs.

De LifeCycle-meetmethode (gebaseerd op ISO 25010) geeft inzicht in de functionele en technische waarde van applicaties. Voor het meerjarig inzicht in de onderhoudslast wordt een rekenkundig model gehanteerd dat gebaseerd is op functiepunten, productiviteitscijfers en de levensfase van een applicatie. Hiermee wordt een objectieve omvang van het uit te voeren onderhoud bepaald. DUO heeft twee externe bureaus gevraagd de gehanteerde werkwijze en de uitgangspunten te valideren. Beide onderschrijven de werkwijze en gehanteerde normen. Het model helpt DUO ook te laten zien dat het tot nu gehanteerde financiële kader voor het reguliere onderhoud en vervanging/modernisering niet passend is. In de voorjaarsnotabesluitvorming 2018 wordt deze problematiek die hieruit voortkomt opnieuw in de afweging meegenomen.

In 2017 is ook gestart met het activeren en afschrijven van investeringen ter vervanging en modernisering van soft- en hardware. Afschrijven gebeurt op basis van de verwachte levensduur. Dit leidt tot aanpassing van de boekwaarden van activa op de balans van DUO.

Conversie naar nieuw Studiefinancieringssysteem

De realisatie van de conversie naar een nieuw Studiefinancieringssysteem (oorspronkelijk najaar 2017) wordt voorzien in het voorjaar van 2018. De reden van deze langere doorlooptijd is een vertraging vanwege technische redenen in de conversie van de gegevens van 4,6 miljoen klanten.

Awareness datalekken OCW en DUO