Nr. 7 VERSLAG HOUDENDE EEN LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN

Antwoord

Zowel Europees als nationaal worden budgetmiddelen voor innovatie ingezet om de transitie naar duurzame gewasbescherming te versnellen. Er wordt met name ingezet op geïntegreerde gewasbescherming waarbij preventieve maatregelen, niet-chemische maatregelen en technische innovaties worden ontwikkeld om het gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen tot een minimum te beperken. Voor onderzoek naar geïntegreerde gewasbescherming en beoordelingsmethodieken is jaarlijks ca. € 4 miljoen, respectievelijk € 1,6 miljoen beschikbaar. Daarnaast is via de kennisinvesteringsimpuls binnen de voedselagenda ruim € 1,75 miljoen per jaar beschikbaar voor de periode 2017–2021 voor «Groene gewasbescherming en bestuivers» (Kamerstuk 31 532, nr. 174). Tenslotte werken binnen de topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen publieke en private partijen samen om in het kader van «Het Nieuwe Doen in Plantgezondheid» onderzoek te doen naar robuust weerbare plantaardige systemen. Om dit te bereiken wordt onder andere onderzoek uitgevoerd naar een effectief duurzaam (biologisch en chemisch) middelen- en maatregelenpakket.

Antwoord

Binnen de begroting van het Ministerie van Economische Zaken (EZ) 2018 zijn subsidiemiddelen beschikbaar voor innovaties op het gebied van onder andere mestbeleid. Subsidies kunnen via de topsector Agri & Food in publiek-private samenwerking (PPS) beschikbaar gesteld worden. Er loopt nu bijvoorbeeld een PPS Meerwaarde Mest en Mineralen. Daarnaast kunnen ondernemers in het kader van mestbe- en verwerking gebruikmaken van de subsidieregelingen Stimulering duurzame energieproductie (SDE+) en Demonstratie energie-innovatie (DEI), en ook van de belastingfaciliteiten Milieu-investeringsaftrek (MIA) en Willekeurige afschrijving milieu-investeringen (Vamil).

Antwoord

In 2016 heeft de Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA) alle 17 gewetensbezwaarden gecontroleerd. Daarvan voldeden 12 aan het protocol voor gewetensbezwaarden. Bij 5 werden afwijkingen geconstateerd, waarvoor een schriftelijke waarschuwing is afgegeven. Het gaat hier om de volgende afwijkingen:

• – Oormerken niet aanwezig op het bedrijf;

• – Dieren niet of onjuist geregistreerd in het bedrijfsregister en/of Identificatie & Registratiesysteem (I&R);

• – Merken verwijderd zonder toezicht van de NVWA;

• – Geen haarmonsters aanwezig op het bedrijf;

• – Geen of onvolledige foto’s aanwezig op het bedrijf.

Dit najaar doet NVWA de controle 2017 van alle gewetensbezwaarden.

Antwoord

Het onderzoek naar bloedluis in Europa (waaronder Nederland) richt zich op een aantal aspecten:

• – onderzoek naar chemische en biologische (roofmijt, vaccins en pathogene schimmels) bestrijdingsmaatregelen van bloedluis. Er lopen onderzoeksprojecten hiernaar in Nederland, België, Frankrijk, Spanje, Italië, Polen en Tsjechië;

• – onderzoek naar preventieve maatregelen, zoals (automatische) monitoring en beslismodellen. Dit onderzoek wordt uitgevoerd in Nederland, België en Duitsland;

• – onderzoek van overdracht van ziekten op mens en dier door de bloedluis. Onderzoek hiernaar wordt uitgevoerd in Nederland, Italië, Zweden en Noorwegen;

• – ontwikkeling van een vaccin in Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Spanje;

Het gaat voornamelijk om nationale projecten. In het kader van de PPS Poultry4Food in de topsector Agri & Food zijn sinds 2012 de meeste Nederlandse onderzoeksprojecten naar bloedluis gefinancierd. EZ zal met de betrokken partijen de mogelijkheden onderzoeken om een vervolg te geven aan deze thematiek. Daarnaast zal EZ in overleg treden met de provincie Gelderland en de betrokken gemeenten over de mogelijke rol van het Poultry Expertise Centre in Barneveld in de kennisontwikkeling op dit gebied.

Antwoord

De kosten voor het bestrijden van invasieve of niet-invasieve waterplanten worden niet in de begrotingen van de waterschappen gespecificeerd. Zij vallen onder regulier onderhoud of zijn opgenomen in grotere bestekken. Uit een onlangs gehouden enquête onder de waterschappen (85% respons) naar de bestrijding van plaagsoorten in het algemeen is een schatting gemaakt van € 3 miljoen bestrijdingskosten per jaar. De werkgroep plaagsoorten van de waterschappen werkt aan een gezamenlijke opzet van monitoring van soorten, aanpak en kosten. Rapportage over de eerste resultaten daarvan met landelijke dekking wordt medio 2020 verwacht.

Antwoord

Dierenwelzijn is integraal onderdeel van de verduurzaming van de veehouderij. Via wetgeving, die op Europese regelgeving is gebaseerd, worden de basisvoorwaarden voor dierenwelzijn geborgd. Daarnaast is het beleid gericht op verdergaande dierwelzijnsmaatregelen via onderscheidende marktconcepten voor vlees, eieren en zuivel met een hogere toegevoegde waarde en waarvoor consumenten bereid zijn te betalen. Voorbeelden zijn zuivelproducten met het keurmerk weidemelk en vlees en eieren met het Beter Leven Keurmerk van de Dierenbescherming. Er zijn situaties waarbij dierenwelzijn conflicteert met andere maatschappelijke duurzaamheidsthema’s zoals milieu (ammoniak) en volksgezondheid (fijnstof). Zo zijn voor varkens die buiten worden gehouden geen ammoniakemissiebeperkende houderijsystemen beschikbaar. En als gevolg van de omschakeling van kooihuisvesting naar scharrel- en vrije uitloopstallen is de emissie van fijnstof in de legpluimveehouderij sterk toegenomen. Hiervoor zijn aanvullende maatregelen getroffen of in voorbereiding. In het Besluit emissiearme huisvesting zijn varkensbedrijven met een groter leefoppervlak voor de varkens én een buitenuitloop uitgezonderd van de emissienormen voor ammoniak, omdat deze huisvestingsvorm niet kan voldoen aan deze wettelijke normen. Voor de pluimveehouderij is in de brief van 1 juni jl. (Kamerstuk 28 973 nr. 191) een maatregelpakket voorgesteld om de fijnstofemissies de komende periode te halveren door emissiereducerende maatregelen in nieuwe en bestaande stallen. Dit maatregelpakket wordt de komende periode in overleg met het pluimveebedrijfsleven uitgewerkt, waarna definitieve besluitvorming zal plaatsvinden. Daarnaast wordt in het kader van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit een aanpak uitgewerkt, waarmee overschrijdingen van de Europese norm voor luchtkwaliteit voor fijnstof door een beperkt aantal pluimveehouderijen worden aangepakt.

Antwoord

In de periode 1 januari 2017 tot en met 1 oktober 2017 zijn voor Nederland circa 61.000 import-, 54.000 export- en 15.500 doorvoerzendingen van levend vee geregistreerd in het Europese registratiesysteem TRACES, waarbij moet worden opgemerkt dat meerdere zendingen samen één transport kunnen vormen. Er zijn geen gegevens over het totaal aantal binnenlandse transporten bekend. Hieruit volgt dat geen percentage kan worden gegeven.

Antwoord

Bestuurlijke boetes zijn niet gericht op voordeelsontneming. Dergelijke ontneming speelt alleen in strafrechtelijke trajecten. Vaak wordt een aparte ontnemingsprocedure gestart parallel aan of na een strafrechtzaak. Tot op heden hebben overtredingen bij veetransporten echter niet geleid tot een strafrechtelijk traject. Wel is relevant dat sinds 1 juli 2016 het met de overtreding te behalen economische voordeel een reden kan zijn om een hogere bestuurlijke boete dan de gefixeerde (standaard)boete op te leggen. Dit om te voorkomen dat ondernemingen door het begaan van overtredingen op onrechtmatige wijze extra economische voordelen behalen. Per geval wordt door de NVWA bekeken wat een passende boetehoogte is. Daarbij kan de NVWA een boete tot maximaal 10 procent van de jaaromzet opleggen, met een minimumbedrag van € 10.000.

Antwoord

Voor veetransporten waarvoor een exportvergunning nodig is, moet een aanvraag voor keuring worden ingediend bij de NVWA. Jaarlijks schommelt dit aantal, afhankelijk van de markt, tussen 60.000 en 70.000. Verder voeren de vervoersteams van de NVWA controles onderweg uit. In 2016 waren dit er 2.042, waarbij bij 36% overtredingen werden geconstateerd. Deze controles hebben vooral betrekking op binnenlandse transporten. Over het aantal binnenlandse transporten zijn er geen gegevens. Er zijn voor 2017 geen grote verschuivingen te verwachten ten opzichte van de voorgaande jaren. Ik verwijs u tevens naar het antwoord op vraag 7.

Antwoord

Er zijn op dit moment 17 gewetensbezwaarden.

Antwoord

De kalversector heeft in 2016 een transitie- en ambitieagenda opgesteld, waarin het transport van kalveren is meegenomen. Specifiek worden in deze agenda doelen gesteld met betrekking tot de overstap naar geconditioneerd vervoer en het beperken van transporten uit de Baltische lidstaten en Polen. De resultaten blijken uit de importcijfers (zie hiervoor ook het antwoord op vraag 231). Het aantal geïmporteerde kalveren uit Polen en de Baltische Staten is sinds 2013 meer dan gehalveerd. Het aantal importen uit België en Duitsland is toegenomen. Over deze plannen en de uitvoering ervan vindt regulier overleg met de kalversector plaats.

Antwoord

In de I&R-database van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) wordt niet geregistreerd naar welk land kalveren worden geëxporteerd. Het totaal aantal geëxporteerde kalveren per jaar is in onderstaande tabel weergegeven.

Antwoord

In de brief van 22 april 2016 (Kamerstuk 28 286, nr. 859) is uw Kamer geïnformeerd over de vorderingen tot dan toe. Het demonstratieproject is afgerond, er is gewerkt aan de ontwikkeling van een vangnet (maatregelen die genomen kunnen worden als er bij dieren met lange staarten toch een uitbraak van bijterij optreedt). Verder is internationale samenwerking opgestart en er is een eerste start gemaakt met een praktijknetwerk. In 2017 en komende jaren wordt verder gewerkt op basis van de Verklaring van Dalfsen, met inachtneming van de door de Europese Commissie in maart 2016 uitgebrachte aanbevelingen om het couperen van staarten van varkens te verminderen. In mei 2017 is door de sector, NVWA en EZ over de implementatie van deze aanbevelingen gesproken met inspecteurs van de Europese Commissie (EC) in het kader van het auditprogramma van het DG Gezondheid en Voedselveiligheid. De financiering komt voor 50% van de sector, voor 50% van de overheid.

Antwoord

Naar aanleiding van de motie van de leden Thieme en Van Dekken (Kamerstuk 34 300-XIII, nr. 151) is in het kader van het «topsectoren-onderzoek» een onderzoeksproject gestart naar alternatieven voor CO₂-bedwelming van varkens. In deze PPS participeren Wageningen UR, de COV (Centrale Organisatie voor de Vleessector), slachterijen en een bedrijf dat slachtinstallaties ontwikkelt en bouwt. In het onderzoek wordt gekeken naar:

• – alternatieve gassen (N₂) / gasmengsels voor CO₂ (CO₂/N₂);

• – ontwikkeling van welzijnsvriendelijker opdrijfmethodes naar (elektrische) bedwelmingsapparatuur;

• – mogelijkheden om de irritatie als gevolg van CO₂-bedwelming te verminderen.

Tevens wordt contact onderhouden met onderzoekers in onder andere Duitsland en het Verenigd Koninkrijk, waar onderzoek gedaan wordt / gepland is naar:

• – schuimbedwelming met alternatieve gassen (Ar, N₂)

• – LAPS («Low atmosphere pressure stunning»)

In 2018 zullen resultaten van het onderzoek beschikbaar komen. Het is op dit moment nog te vroeg om uitspraken te doen of het onderzoek zal leiden tot alternatieven voor CO₂-bedwelming en op welke termijn deze ingevoerd zouden kunnen worden.

Antwoord

De bestrijding van vogel-luismijt, bloedluis of rode vogelmijt (Dermanyssus gallinae) bij pluimvee is lastig, mede omdat de parasiet lang buiten de gastheer in een lege stal kan overleven. Er wordt al lang gezocht naar goede (definitieve) behandelmethoden. De zorg voor een goede diergezondheid is de primaire verantwoordelijkheid van de houder van dieren, die daarin geadviseerd wordt door zijn dierenarts. Het waar nodig behandelen tegen bloedluis is onderdeel van deze verantwoordelijkheid. Ik heb geen gegevens over de kosten en effectiviteit van de gebruikte preventieve en curatieve methoden en ga er van uit dat de ondernemers voor de keuze van een behandeling hun (pluimvee)dierenarts raadplegen. Er zijn diergeneesmiddelen op de markt toegelaten ter bestrijding van bloedluis bij pluimvee. Er is recent nog een nieuw diergeneesmiddel op de Europese markt toegelaten. Deze diergeneesmiddelen zijn te vinden in de diergeneesmiddelendatabase van het College ter beoordeling van geneesmiddelen (CBG-MEB). Ook zijn er bestrijdingsmiddelen (biociden) op de markt toegelaten om de bloedluizen in de leefomgeving van het pluimvee te bestrijden. Deze zijn te vinden in de database van het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). Voorts zijn er roofmijten in de handel als hulpmiddel bij het bestrijden van bloedluis. Ik verwijs u tevens naar het antwoord op vraag 4.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 4.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 4 en 16.

Antwoord

De besteding van middelen ter uitvoering van het Europese exotenbeleid wordt niet separaat begroot, maar is onderdeel van de jaarlijkse opdracht die EZ verstrekt aan de NVWA en aan RVO.nl. Het budget voor exotenbeleid binnen deze opdracht bedraagt ca. € 1,8 miljoen bij de NVWA en € 240.000 bij RVO.nl.

Antwoord

De aanpak van illegale handel van inheemse dieren geschiedt via inzet van handhavingsinstanties als rijkspolitie en NVWA. Hiervoor is geen specifiek bedrag gereserveerd in de begroting.

Antwoord

De Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) heeft in het advies Naar een voedselbeleid de ecologische houdbaarheid van het voedselsysteem aangemerkt als een van de belangrijke maatschappelijke opgaven die rond voedsel spelen. De WRR gaat in dit verband expliciet in op de schaarste aan grondstoffen en natuurlijke hulpbronnen, klimaatverandering en verlies aan biodiversiteit. Al deze factoren merkt de WRR aan als risico's voor de toekomstige voedselvoorziening. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) is in het rapport Food systems and natural resources op deze vraag ingegaan en geeft aan dat voedselsystemen een cruciale rol spelen in de degradatie en uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Cijfers tonen aan dat hulpbronnen zowel niet duurzaam als niet efficiënt worden gebruikt. Voor wat betreft de Nederlandse voedselproductie kan worden opgemerkt dat het PBL in de Tussenbalans voor de Leefomgeving 2017 ten aanzien van landbouw en voedsel concludeert dat de milieudruk van de landbouw op de natuur en het oppervlaktewater in de afgelopen jaren niet wezenlijk is veranderd. «De uitstoot van ammoniak, de verontreiniging van het oppervlaktewater en de milieubelasting door gewasbeschermingsmiddelen blijven zo hoog dat de doelen voor de natuur- en waterkwaliteit nauwelijks dichterbij komen.»

Antwoord

Er is in 2017 een voedseltransitie ingezet gericht op een voedselconsumptie en -productie die bijdraagt aan gezondheid, klimaat, duurzaamheid en verdienvermogen. Voor een duurzame agrifoodketen is een eiwittransitie nodig waarbij de productie en consumptie van duurzame plantaardige eiwitten een duidelijke plaats gaan innemen. Dit gebeurt via het meerjarig stimuleren van nieuwe vormen van ketensamenwerking en innovaties. Voorbeelden zijn maatschappelijke initiatieven als het Nationaal Actieprogramma Groente en Fruit, Dutch Cuisine en Green Proteïn Alliance. Bij innovaties wordt onder andere ingezet op kennisontwikkeling voor de groei van de duurzame zeewiersector in Nederland. Ook wordt, onder andere via het Voedingscentrum en de Consumentenbond, ingezet op educatie en het vergroten van het bewustzijn bij consumenten over duurzame én gezonde consumptie. Daarnaast wordt de transparantie vergroot richting de consument over herkomst, productiewijze, ecologische impact en gezondheid. Het programma Jong Leren Eten richt zich op jongeren en educatie.

Antwoord

In de begroting wordt gesproken over behoud, herstel en benutting van natuur in de context van een transitie naar voedselbeleid. Met benutting van natuur wordt bedoeld het duurzaam gebruik maken van de natuur en van de grondstoffen en diensten die de natuur levert, zoals natuurlijke bodemvruchtbaarheid, plaagbestrijding en bestuiving.

Antwoord

Dit jaar zijn er tot nu toe 89 belemmeringen afgehandeld door het programma Ruimte in Regels. Hiervan zijn er 43 opgelost, dat wil zeggen dat de specifieke belemmering is weggenomen. Bijvoorbeeld door in overleg te treden met een inspectie of omgevingsdienst, experimenteerruimte in te zetten of door uitleg door experts. In dat geval kan de ondernemer direct verder met de innovatieve investering. In 27 gevallen is de belemmering met oplossingsrichting actief belegd bij het verantwoordelijke departement, toezichthouder of uitvoeringsorganisatie. Dat betekent dat het probleem dermate complex is dat het niet door het Programma Ruimte in Regels alleen opgelost kan worden en meer aandacht vraagt van de verantwoordelijke organisatie. In 19 gevallen was de belemmering botsend met bestaande regelgeving en waren de wensen van de ondernemer onverenigbaar met publieke belangen.

Antwoord

Er zijn nog geen meldingen gedaan.

Antwoord

In het rapport Energie en Klimaat in de Agrosectoren van RVO.nl (bijlage bij Kamerstuk 32 813, nr. 90) is beschreven dat in 2014 dankzij windmolens, zonnepanelen en biomassalevering de agrosectoren betrokken zijn bij 42% van alle hernieuwbare energie in Nederland. Daar waar het gaat over het energieverbruik in de landbouw (excl. glastuinbouw) zelf blijkt uit de RVO.nl-brochure «De Nederlandse Landbouw en het Klimaat» dat in 2014 ongeveer 65% van de verbruikte energie afkomstig was uit hernieuwbare bronnen. Het aandeel duurzame energie in het eindverbruik binnen de glastuinbouw is 5,1% volgens Energiemonitor Glastuinbouw 2015. Gebleken is dat sindsdien in de glastuinbouw vooral het gebruik van aardwarmte als bron voor hernieuwbare energie stijgt. In de andere sectoren stijgt vooral de productie van windenergie, zonnepanelen en bioenergie. Verwacht wordt dat deze aandelen ondertussen verder zijn gestegen en nog zullen stijgen.

Antwoord

De verdere verduurzaming van de veehouderij vraagt om verbeteringen op meerdere duurzaamheidsthema’s zoals volksgezondheid, dierenwelzijn, milieu, klimaat, natuur- en landschapskwaliteit. Dit vraagt om een integrale aanpak die zich naast verbeteringen ook richt op het behoud van reeds bereikte verduurzamingsstappen. Naast het doorvoeren van innovaties en maatregelen kan het hierbij gaan om nieuwe veehouderijsystemen, waarvoor veelal langjarige ontwikkel- en implementatietrajecten nodig zijn. Benodigde stappen hiervoor zijn herontwerptrajecten, proefprojecten en -pilots en introductie op en investeringen door voorloperbedrijven. Dit zijn langjarige trajecten, waarvan de snelheid mede wordt bepaald door initiatieven vanuit het bedrijfsleven en andere betrokken partijen.

Antwoord

Het is niet bekend hoeveel koeien er voortijdig naar het slachthuis zijn gegaan in verband met het fosfaatreductieplan. In totaal is de vrouwelijke rundveestapel, waar het fosfaatreductieplan op stuurt, in Nederland in de periode tot en met september van dit jaar afgenomen met 153.093 Grootvee Eenheid (GVE) ten opzichte van 1 oktober 2016. De afname van de veestapel kan worden gerealiseerd via slacht maar ook via export. In de eerste negen maanden van 2017 zijn 388.186 koeien geslacht, dit zijn er 64.952 meer dan in dezelfde periode vorig jaar. Ook het aantal geëxporteerde dieren in de periode tot en met september is in 2017 gestegen, namelijk 52.275 ten opzichte van 16.789 in dezelfde periode in 2016. Daarnaast is een deel van de reductie al voor 1 januari 2017 gerealiseerd.

Antwoord

Het is niet mogelijk aan te geven wat de (gemiddelde) leeftijd was van koeien die wegens het fosfaatreductieplan zijn afgevoerd. Wel is in alle leeftijdscategorieën een stijging van het aantal geslachte dieren te zien. Ook is niet bekend of dieren drachtig waren. In de voorwaarden van de regeling bedrijfsbeëindiging melkveehouderij is opgenomen dat dieren die op het moment van de subsidietoekenning 5,5 maand of langer drachtig waren niet geëxporteerd dan wel geslacht mogen worden. Deze dieren mogen vanaf één week na het afkalven van het bedrijf worden afgevoerd.

Antwoord

De zuivelketen is primair verantwoordelijk voor de verdere verduurzaming van de melkveesector. Via de Duurzame Zuivelketen, opgericht in 2009 door de Nederlandse Zuivel Organisatie (NZO) en de Land- en Tuinbouw Organisatie (LTO), streven zuivelondernemingen en melkveehouders gezamenlijk naar een zuivelsector die toekomstbestendig en verantwoord is. Weidegang is een van de speerpunten van de duurzame zuivelketen. Via het Convenant Weidegang zetten 73 partijen in op het behoud van weidegang op het niveau van 2012. Dat was in 2012 81,2% van de bedrijven. In 2016 paste 78,9% van de melkveebedrijven een vorm van weidegang toe. Het beleid van het kabinet is niet om de melkveesector volledig grondgebonden te maken. Met de inwerkingtreding van de algemene maatregel van bestuur Verantwoorde groei melkveehouderij (algemene maatregel van bestuur (AMvB) Grondgebondenheid) per 1 januari 2016 zijn melkveehouders met een fosfaatoverschot boven de 20 kilogram per hectare verplicht om groei van de fosfaatproductie op hun bedrijf deels te compenseren met extra grond (plaatsingsruimte) in eigen gebruik.

Antwoord

Dieren die op het verzamelcentrum worden gedood, worden door het verzamelcentrum gemeld in het I&R-systeem. Ook dieren die naar de slacht gaan, worden gemeld in het I&R-systeem. Er wordt bij een doodmelding echter niet geregistreerd of de dieren geëuthanaseerd zijn en wat de reden is geweest voor euthanasie. Ook voor de naar de slacht afgevoerde dieren is niet te achterhalen wat de reden hiervoor was.

Antwoord

In afwachting van een nadere uitwerking van de besteding van dit geld zijn de middelen voor de NVWA geraamd op de aanvullende post. Zodra de uitwerking gereed is, kan het budget van de aanvullende post worden overgeheveld naar de EZ-begroting (bijdrage aan NVWA op het beleidsartikel 6).

Antwoord

De invulling van het extra budget wordt in overleg tussen de betrokken Ministeries van EZ, Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), Financiën en de NVWA vorm gegeven. Deze wordt zo mogelijk in nota van wijziging op de ontwerpbegroting van 2018 opgenomen, die aan de Tweede Kamer zal worden aangeboden.

Antwoord

De regering wil het toezicht versterken aanvullend op het programma NVWA 2020. De invulling van het extra budget zal aansluiten bij de ingezette verandering door het programma NVWA 2020.

Antwoord

Bedrijven die geraakt zijn door externe factoren, zullen hiervoor zelf voorzieningen moeten treffen, eventueel in overleg met hun bank die bijvoorbeeld uitstel van aflossing kan geven. Bij calamiteiten kan de Borgstelling MKB-landbouwkredieten (BL) op twee manieren behulpzaam zijn bij de financieringsbehoefte van de agrarische ondernemer die dan kan ontstaan:

• – door mee te werken aan uitstel van aflossing voor bedrijven die al een borgstellingskrediet hebben; en

• – door borgstelling te verlenen voor een investeringskrediet, dat de bank aan een in de kern gezonde onderneming en gericht op de continuïteit wil verstrekken.

Antwoord

Ja, ook de Nederlandse agrifoodsector behoort tot het werkterrein van Invest-NL. Door haar vooraanstaande positie, met een efficiënte productie en veel kennis en innovatiekracht, heeft de agrarische sector wereldwijd verdienkansen. Invest-NL kan een rol spelen bij het verbeteren van de financieringsmogelijkheden van innovatie- en verduurzamingsprojecten in de agrifoodsector, die tevens de verdiencapaciteit van Nederland vergroten.

Antwoord

Nee, er is geen volledig overzicht bekend van startups en scale-ups in de agrifoodsector. Wel is bekend dat er in het kader van het valorisatieprogramma meer dan 175 agrifood-startups hebben deelgenomen aan het programma van StartLife.

Op de site van StartupDelta zijn ook een kleine 100 Nederlandse startups en scale-ups in de agrifoodtech te vinden, zie www.startupdelta.org.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 40.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 40.

Antwoord

De ontwerp-regeling tot wijziging van de Regeling houders van dieren in verband met het bedwelmen van aal (de ministeriële regeling over de verplichte bedwelming voor paling) doorloopt nu de voorgeschreven notificatieprocedure. De standstill-termijn die daarbij in acht moet worden genomen loopt 27 november 2017 af. De rechtsbasis voor de vaststelling van de regeling is opgenomen in het nog vast te stellen Besluit houdende wijziging van het Besluit diergeneeskundigen en het Besluit houders van dieren in verband met diverse wijzigingen op het gebied van dierenwelzijn. Ervan uitgaande dat de notificatieprocedure medio december afgerond kan worden en dat het voornoemde besluit in de loop van oktober wordt vastgesteld, dan kan – rekening houdend met de voor de vaststelling en inwerkingtreding van regelgeving in acht te nemen termijnen – de regeling over de verplichte bedwelming van paling in april 2018 in werking treden.

Antwoord

Om negatieve invloeden op de natuur van de Noordzee tegen te gaan worden morfologische en ecologische effecten van de winning voorafgaand aan de winning en suppletie in beeld gebracht door een milieueffectrapportage en een passende beoordeling als onderdeel van de Wet natuurbescherming. Het monitoringsprogramma Ecologisch Gericht Suppleren (EGS) II (2016–2021) is een vervolg op EGS I (2009–2015). De publicaties van EGS I zijn te vinden op het Informatiehuis Marien1.

Antwoord

Waar zand wordt aangevuld, verstikt dat het aanwezige bodemleven. Dat leidt plaatselijk tot directe sterfte van organismen (vooral tweekleppigen) en de soortsamenstelling van wormen en kreeftachtigen kan tijdelijk veranderen. Er zijn geen precieze aantallen van dieren die sterven als gevolg van zandsuppleties. Uit onderzoek blijkt dat de grotere soorten tijdig kunnen wegkomen. Tijdens en na de winning en suppletie van zand worden in het EGS-monitoringsprogramma de werkelijk optredende effecten bestudeerd. Ik verwijs u verder naar het antwoord op vraag 41.

Antwoord

Alterra (thans Wageningen Environmental Research; hierna: WER) heeft in 2015, in opdracht van Milieudefensie, voor het laatst een analyse gemaakt van het aantal megastallen over het jaar 2013 (zie Kamerstuk 28 973, nr. 165). In onderstaande tabel is aangegeven wat het minimaal aantal dieren is dat WER heeft gehanteerd voor het onderscheiden van een megastal, en is het aantal megastallen per diercategorie weergegeven.

Antwoord

Het kabinet heeft besloten het voorstel Interimwet veedichte gebieden niet verder in procedure te brengen en besluitvorming hierover aan het volgende kabinet over te laten.

Antwoord

In onderstaande tabel zijn het aantal geëxporteerde dieren in 2016 en land van bestemming weergegeven.

Antwoord

In onderstaande tabel is de export van vlees (vers, gekoeld, bevroren) en vleesproducten van varkens in 2016 vanuit Nederland weergegeven in € 1.000.

Antwoord

De hoeveelheid eiwitrijke gewassen die in Nederland wordt verbouwd, wordt uitgedrukt in het aantal hectares. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) geeft aan dat in 2017 in Nederland voor de meest geteelde eiwitrijke gewassen onderstaande aantallen hectares zijn verbouwd:

• – soja: 400 ha.

• – lupinen: paar ha.

• – luzerne: 7.500 ha.

• – erwten: 3.000 ha.

• – peulen: 2.400 ha.

• – bonen (verschillende soorten): 5.000 ha.

Antwoord

Nederland importeert jaarlijks 1.800 kton soja voor gebruik in de diervoederindustrie.

Hiervan is ruim 1.000 kton RTRS (Round Table Responsable Soy) gecertificeerd. Deze informatie kan niet worden uitgesplitst naar diergroep, omdat dit niet per diersoort wordt gemonitord. De niet-RTRS gecertificeerde geïmporteerde soja voldoet aan de vereisten van de European Feed Manufacturers» Federation (FEFAC) Soy Sourcing Guidelines. Deze richtlijnen richten zich op vereisten voor arbeidsomstandigheden, landbouwkundige praktijken, en het tegengaan van illegale houtkap.

Antwoord

Nee. Op grond van de Verordening EG 1185/2009 betreffende statistieken over pesticiden zijn lidstaten (enkel) verplicht om de vijf jaar gebruikscijfers in de landbouw te verzamelen. Deze gebruikscijfers worden door het CBS samengesteld en gepubliceerd. In Nederland verzamelt het CBS daarnaast ook gebruikscijfers van overheidsinstellingen, die apart worden gepubliceerd. In 2005 zijn bovendien eenmalig gebruikscijfers verzameld van particulieren. De meest recente cijfers van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in de landbouw en door overheidsinstellingen dateren van 2012 respectievelijk 2013. In deze publicaties is ook terug te vinden wat het gebruik is geweest van de werkzame stof glyfosaat. U kunt deze gegevens vinden op de statline van het CBS, via http://statline.cbs.nl.

Antwoord

Op www.emissieregistratie.nl is aangegeven dat de emissies van energetische en niet-energetische CO₂-equivalenten in de landbouw in 2015 26 Mton CO₂-equivalenten betrof. Het aandeel niet-energetische CO₂-equivalenten hierin was 19 Mton, waarvan 7 Mton lachgas en 12 Mton methaan. De uitstoot van methaan betreft vooral de melkveehouderij (pensfermentatie en mestopslag). In 2015 bedroeg de uitstoot ongeveer 10 Mton. Voor lachgas, vrijkomend bij bemesting in zowel akkerbouw als grasland, geldt dat dit niet toegewezen is aan een specifieke sector. Cijfers over de energetische emissies voor de landbouw uitgesplitst naar veehouderij zijn voor 2015 niet beschikbaar.

Antwoord

Het aantal bedrijven in de land- en tuinbouw was in 2015 63.910 en in 2016 55.680. Er zijn 8.230 minder land- en tuinbouwbedrijven dan een jaar eerder. Deze grote terugval komt vooral door een administratieve correctie; boeren en tuinders moeten ingeschreven staan bij de Kamer van Koophandel om de gecombineerde opgave in te vullen. Voor het precieze verloop van het aantal bedrijven zie: http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?DM=SLNL&PA=81302NED&D1=0,82,209,315,360,365,368,429,452,456,463,504,522,530–533,536&D2=15–16&HDR=G1&STB=T&VW=T

Antwoord

Er zijn in 2016 ruim 1.100 overtredingen met mest vastgesteld. Deze overtredingen zijn afgedaan met een waarschuwing, een rapport van bevindingen of een proces-verbaal.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 2.

Antwoord

In onderstaande tabel is de ontwikkeling van het aantal runderen (melk en overig), geiten, varkens, kippen en edelpelsdieren (nertsen) weergegeven over de jaren 2011–2016.

Antwoord

In 2018 zijn de verwachte inkomsten lager dan in 2017. De redenen hiervoor zijn:

• – In 2017 is sprake van incidentele ontvangsten in het kader van het fosfaatreductieplan (Kamerstuk 33 037, nr. 189). Het gaat om het aandeel van het bedrijfsleven in de financiering van de subsidieregeling bedrijfsbeëindiging melkveehouderij (€ 17 miljoen) en de bijdrage van de zuivelsector (ZuivelNL) aan de uitvoeringskosten van RVO.nl van de Regeling fosfaatreductieplan 2017 (€ 10,6 miljoen).

• – RVO.nl int de productieheffing op suiker (suikerheffing), die wordt afgedragen aan de Europese Commissie en die als ontvangst op de EZ-begroting wordt geraamd (€ 10 miljoen). De heffing wordt opgelegd als een producent het toegestane quotum overschrijdt. De suikerheffing is op 1 oktober 2017 beëindigd.

• – In 2017 heeft een onttrekking aan de reserve Apurement plaatsgevonden, die als ontvangst op de begroting staat. Naar huidig inzicht is de omvang van de begrotingsreserve voor dit jaar voldoende om de opgelegde correcties en boetes van de Europese Commissie te dekken.

Antwoord

Het subsidiebudget voor duurzame veehouderij neemt vanaf 2018 af door het aflopen van de uitfinanciering van eerdere openstellingen van de Investeringsregeling duurzame stallen en de Regeling fijnstofmaatregelen en vanwege de eenmalige Stoppersregeling melkveehouderij in het kader van het fosfaatreductieplan in 2017. Dit waren tijdelijke regelingen. Voor nieuwe subsidieopenstellingen zijn geen budgetten op de begroting gereserveerd. Investeringen in duurzame stallen en fijnstofmaatregelen worden wel gestimuleerd door middel van de fiscale regelingen MIA en Vamil op basis van de Maatlat Duurzame Veehouderij (MDV).

Antwoord

Budget uit 2018 en 2019 is bij 1e suppletoire begroting 2016 (Kamerstuk 34 485 XIII, nr. 2) verschoven naar de openstelling van de module energie-efficiëntie en hernieuwbare energie glastuinbouw in 2016, om daarmee te voldoen aan de afspraken uit de Meerjarenafspraak Energietransitie Glastuinbouw.

Antwoord

Naar aanleiding van het amendement van de leden Van Gerven en Dijsselbloem (Kamerstuk 32 609 XIII, nr. 4) reserveert EZ in de periode 2011 tot en met 2024 in totaal € 28 miljoen voor de uitvoering van het flankerend beleid van de Wet verbod op de pelsdierhouderij. Van deze € 28 miljoen is reeds € 22 miljoen gereserveerd in de Begrotingsreserve Landbouw (zie pagina 115 van de EZ-Ontwerpbegroting). In de jaren 2022 tot en met 2024 zal jaarlijks nog € 2 miljoen vanuit de EZ-begroting aanvullend in de Begrotingsreserve Landbouw worden gestort, zodat uiteindelijk € 28 miljoen kan worden aangewend ten behoeve van flankerend beleid pelsdierhouderij. De reeds gereserveerde middelen in de Begrotingsreserve Landbouw zijn in principe nu al beschikbaar voor flankerend beleid.

Antwoord

EZ heeft in 2017 voor dierproeven en voor alternatieven voor dierproeven de volgende budgetten gereserveerd:

• – Centrale Commissie Dierproeven (CCD), inclusief CCD retributies: € 1,890

• – Nationaal Comité advies dierproevenbeleid (NCad): € 966.000,–

• – ZonMw-onderzoeksprogramma «Meer Kennis met Minder Dieren (MKMD) 2015–2017» structureel op jaarbasis: € 1,896 miljoen.

• – InTraVacc (voorheen het Nederlands Vaccin Instituut/NVI): ca. € 1,7 miljoen (afgerond). Het geld staat op de begroting VWS. EZ heeft trekkingsrecht op dit budget.

• – RIVM-kennisvragen 2017: € 825.222,–

• – Plan van aanpak Dierproeven en alternatieven: € 300.000,–

• – Universiteit Utrecht (art.9 proefdierdeskundige certificering): € 60.000,–

• – Universiteit Utrecht (onderwijstaken alternatieven voor dierproeven): € 200.000,–

• – ZonMw ten behoeve van het ondersteunende bureau voor de implementatie van het advies Denktank «Aanvullende financiering alternatieven voor dierproeven»: € 200.000,–.

• – Stichting Proefdiervrij ten behoeve van Fonds proefdiervrije innovaties: € 47.000,–.

Andere departementen besteden in 2017 de volgende bedragen aan alternatieven voor dierproeven: OCW € 2,3 miljoen, I&M € 120.000,–, VWS € 80.000,– en Defensie € 70.000,– voor dierproeven en € 75.000,– voor alternatieven voor dierproeven. Het totaal van de andere departementen is: € 2,645 miljoen.

Antwoord

EZ financiert de activiteiten van het ZonMw-onderzoeksprogramma «Meer Kennis met Minder Dieren» (MKMD; proefdiervrije innovatie). EZ boekt de middelen die hiervoor op haar begroting staan gereserveerd, te weten € 1,9 miljoen (afgerond) op jaarbasis, over naar VWS. Dit omdat MKMD meeloopt in de programmacyclus die VWS met ZonMw heeft.

Antwoord

De € 1,9 miljoen (afgerond) die ook vanaf 2018 op jaarbasis beschikbaar wordt gesteld aan ZonMw is geheel bestemd voor het onderzoeksprogramma «Meer Kennis met Minder Dieren 2018 tot en met 2020». Het budget werd al ingezet ten behoeve van proefdiervrije innovatie en dit zal voortgezet worden in de jaren 2018 tot en met 2020.

Antwoord

Het ministerie bevordert implementatie en validatie van proefdiervrije innovatie(s) door financiële middelen beschikbaar te stellen aan kennisinstellingen voor activiteiten op het gebied van proefdiervrije innovatie. Onderdeel daarvan vorm de kerngroep «Transitie Proefdiervrije Innovatie», waarin wordt gewerkt aan de transitie naar proefdiervrije innovatie. Hierover is uw Kamer geinformeerd op 13 oktober jl. (Kamerstuk 32 336, nr. 67).

Antwoord

Sinds 2017 geeft EZ uitvoering aan de Investeringsimpuls Voedselagenda voor veilig, gezond en duurzaam voedsel. Deze investeringsimpuls zet in op de thema’s Jong Leren Eten, versterken van transparantie in de voedselketen, ondersteunen van maatschappelijke initiatieven en innovatie in de voedselketen. Hieronder een overzicht van de ramingen per thema. De bestedingen liggen grotendeels op schema. Voor het voedeleducatieprogramma Jong Leren Eten en DuurzaamDoor is jaarlijks een totaalbudget van € 5,7 miljoen beschikbaar voor de jaren 2017 t/m 2020. Specifiek gericht op voedseleducatie wordt geïnvesteerd in een aantal sporen:

• – Directe financiering van scholen die werken met het vignet voeding binnen Gezonde School (via VWS): € 0,9 miljoen.

• – Ondersteuning in update en kwalitatief materiaal landelijke projecten, zoals Voedingscentrum, Boerderij-educatie, Smaaklessen etc.: € 0,7 miljoen.

• – Vouchers voor ondersteuning concrete schoolprojecten rond koken, schooltuinieren en excursies: € 0,8 miljoen.

• – Verbinden actoren, scholen, Natuur- en Milieu Educatie (NME) en Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) in de regio via makelaars (€ 1,2 miljoen) en netwerken (€ 0,6 miljoen).

Voor een verdere onderbouwing verwijs ik u naar de brieven van 30 september 2016 en 7 juli 2017 (Kamerstuk 31 532, nr. 169 en en Kamerstuk 30 196, nr. 552). Voor het versterken van de transparantie in de voedselketen is in 2017 € 4,3 miljoen geraamd. Hieraan is op de volgende wijze invulling gegeven:

• – een bijdrage aan het Voedingscentrum van € 3,0 miljoen, o.a. voor het stimuleren van een meer duurzame voedselkeuze bij jong en oud.

• – een bijdrage aan de Consumentenbond van € 120.000 om onder consumenten meer bewustzijn te creëren voor alternatieven voor vlees (alternatieve eiwitten) en voorlichting te geven aan consumenten over verschillende duurzaamheidsaspecten rondom groente en fruit en het beleid van Nederlandse supermarktketens op dit gebied.

• – een bijdrage aan de Gezondheidsraad – via VWS- van € 125.000 voor advisering op het gebied van voedsel.

• – een bijdrage voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO), via het Ministerie van BZ, van € 140.000.

• – een bijdragen aan Milieu Centraal van € 150.000 voor onderhouden benchmark-methodiek voor voedsel-duurzaamheidskeurmerken en tweejaarlijks uitvoeren van de benchmark.

• – een bijdrage aan WUR van € 740.000 voor onderzoek naar transparantie/herkomst in de varkensketen.

Voor het ondersteunen van maatschappelijke initiatieven is in 2017 een bedrag gereserveerd van € 1,2 miljoen. Dit betreft in hoofdzaak ondersteuning van het Nationaal Actieplan Groente en Fruit, Dutch Cuisine, de promotie van ondergewaardeerde vissoorten en het ondersteunen van de debatreeks «It’s the food, my friend!» in de Rode Hoed. Zoals gemeld in de Voortgang Voedselagenda (Kamerstuk, 31 532, nr. 169) wordt ingezet op vijf speerpunten, waarvoor elk in 2017 € 1,75 miljoen was gereserveerd (tezamen € 8,8 miljoen):

• – stimuleren van starters en nieuwe concepten om innovaties, bewegingen en netwerken in gang te zetten die bijdragen aan een robuust en veerkrachtig voedselsysteem.

• – inzet op ICT en technologie voor innovatie in big data in de voedselketen, blockchain, implementatie van precisielandbouw en gebruik van satellietdata.

• – inzet in het eiwitprogramma om kennis te ontwikkelen voor een groei van de duurzame zeewiersector in Nederland.

• – investeren in het verbeteren van de inhoudsstoffen en de veredeling van aardappelen.

• – investeren in groene gewasbescherming.

Antwoord

Het onderzoek Kalf bij de Koe is afgerond en het rapport wordt momenteel opgesteld en afgestemd met stakeholders. De planning is dat het onderzoeksrapport voor het einde van dit jaar wordt afgerond. Daarna zal het kabinet het rapport aanbieden aan uw Kamer.

Antwoord

Het kabinetsbeleid voor weidegang is verwoord in diverse brieven, waaronder die van 3 maart 2016, 20 maart 2017 en 30 augustus 2017 (Kamerstuk 34 313, nr. 4, 16 en 18).

Het is de ambitie van de 73 Convenantspartijen Weidegang, waaronder de melkveehouders, veevoerleveranciers, zuivelondernemingen, supermarkten, maatschappelijke organisaties en overheid, om zoveel mogelijk koeien weidegang te bieden en ten minste terug te keren naar het niveau van 2012, waarbij 81,2% van het aantal bedrijven weidegang toepasten.

Antwoord

In de kabinetsbrief van 3 maart 2016 (Kamerstuk 34 313, nr. 2) is aangegeven welke maatregelen het kabinet heeft ingezet om weidegang te stimuleren en welke bedragen hiervoor zijn uitgetrokken.

Antwoord

Het is van belang dat alle melkveehouderijbedrijven gestimuleerd worden om (bovenwettelijke) maatregelen te nemen om o.a. het dierenwelzijn en de diergezondheid in de stal te verbeteren. Dit betreft zowel de bedrijven met weidegang (en waar dieren nog het merendeel van de tijd op jaarbasis op stal staan) als bedrijven waar geen weidegang plaatsvindt. Opgemerkt moet worden dat ook op bedrijven waar weidegang plaatsvindt de koeien het merendeel van de tijd op jaarbasis op stal staan. Niet alle melkveebedrijven kunnen beschikken over een redelijke huiskavel die noodzakelijk is om weidegang te kunnen toepassen. Om te stimuleren dat ook deze bedrijven investeren in extra bovenwettelijke maatregelen in duurzame stallen zijn zij niet uitgesloten van de MDV.

Antwoord

De in de ontwerpbegroting 2018 gepresenteerde bijdrage aan de NVWA neemt vanaf 2019 af. Deze afname is het saldo van de meerjarige budgetmutaties (taakstellingen en extra bijdragen), die hebben plaatsgevonden in de afgelopen kabinetsperioden. Ook het herijkte Plan van aanpak NVWA 2020 bevat een efficiëntietaakstelling. Deze moet vanaf 2019 onder meer ingevuld worden door een besparing op de arbeidsvoorwaarden, voor wat betreft de regeling waarin reistijd gelijk staat aan werktijd. Voor 2018 heeft het kabinet € 25 miljoen beschikbaar gesteld.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 44.

Antwoord

De gemiddelde mestafzetkosten van gespecialiseerde varkensbedrijven zijn de afgelopen jaren geleidelijk toegenomen van € 24.670,– in 2010 tot € 42.330,– in 2015 (bron: www.agrimatie.nl van WER).

Antwoord

Er is geen evaluatie voorzien van de Wet verbod pelsdierhouderij.

Antwoord

In het licht van de mestwetgeving wordt onder «fraude» verstaan het bewust opnemen en/of verstrekken van onjuiste of onvolledige gegevens met als doel om «administratief» zaken anders te doen voorkomen (verbergen) dan de werkelijkheid. Voorbeelden hiervan zijn het niet-representatief bemonsteren van mest, monstermanipulatie, fictief af- en aanvoeren van mest, gronden opgeven die niet bij het bedrijf in gebruik zijn, het houden van meer dieren dan toegestaan. In onderstaande tabel is het aantal zaken in relatie tot mestwetgeving weergegeven. Naast grote opsporingszaken die de NVWA zelf oppakt, werkt de NVWA ook mee aan mestfraudeonderzoeken van de politie.

Antwoord

Ja. Het doel van de Impulsagenda Greenports 3.0 is het versterken van de internationale concurrentiepositie van het tuinbouwcluster. Dit geschiedt doordat partijen investeren in een samenhangend netwerk van greenports en gerelateerde productiegebieden – in samenhang met Schiphol en de Rotterdamse haven – en door verduurzaming en modernisering van de productie. De ambitie is om de leidende positie als tuinbouwland te behouden. Met de ondertekening van de Impulsagenda wordt onderschreven om gezamenlijk op het niveau van het landelijk netwerk van greenports en mainports een impuls te geven aan ondermeer een klimaatneutrale tuinbouw en het internationaal positioneren van producten van topkwaliteit en duurzame marktconcepten. Bij de bijdrage van genoemde ministeries aan de Impulsagenda Greenport 3.0 wordt zoveel mogelijk gestreefd naar de aansluiting bij bestaande trajecten en deze ook te agenderen op reeds bestaande relevante (bestuurlijke) tafels zoals de Warmtetafels, Meerjarenafspraak Energietransitie Glastuinbouw met Kas als Energiebron, het topsectorenbeleid en de bestuurlijke landsdelige MIRT-overleggen.

Antwoord

Het Fonds Kleine Toepassingen biedt financiële ondersteuning voor toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biologische bestrijders voor kleine toepassingen. Een toelating voor kleine toepassingen kost relatief veel ten opzichte van het verwachte rendement van de kleinschalig verkoop van deze middelen. In 2016 heeft het Fonds ongeveer € 240.000 toegekend voor de uitbreiding van 11 toegelaten middelen met kleine toepassingen in de akkerbouw, vollegrondsgroenteteelt, fruitteelt, glasgroententeelt, bloemisterij en/of boomkwekerij en vaste planten. In 2016 is de toelating van 7 middelen uitgebreid met een bijdrage uit het Fonds Kleine Toepassingen. De gegevens over 2017 zijn nog niet bekend. De inzet in 2018 is om het Fonds te benutten voor verdere vergroening, o.a. door aanvragen voor «groene» middelen te stimuleren. Ctgb, EZ en NVWA verkennen de mogelijkheden om het traject voor toelating van kleine toepassingen te versnellen. De bijdragen van het Fonds worden gefinancierd door het bedrijfsleven (50%) en EZ (50%), ieder met maximaal € 200.000 per jaar, vanaf 1 november 2015 tot met 31 december 2019. De Stichting Kleine Toepassingen Gewasbeschermingsmiddelen beheert het Fonds Kleine Toepassingen. In het stichtingsbestuur hebben Nefyto en LTO zitting.

Antwoord

De gegevens van de meeste monitoringsonderzoeken die de Gezondheidsdienst (GD) uitvoert, worden beschikbaar gesteld aan de onderzochte bedrijven. Er zijn twee uitzonderingen. Ten eerste de leukose-monitoring (enzoönotische bovine leukose) bij rundvee. Het betreft hier een steekproef om de vrijstatus van Nederland te onderbouwen. De bedrijven die deel uitmaken van de steekproef zijn hiervan niet op de hoogte. De monitoring vindt plaats op tankmelk dan wel aan de slachtlijn. De uitslagen van deze monitoringsonderzoeken zijn in de regel negatief aangezien Nederland vrij is van deze dierziekte. Mocht de uitslag in een dergelijk onderzoek toch positief uitvallen, dan zullen de veehouders dit vernemen via de NVWA. Ten tweede het tonsillenonderzoek klassieke varkenspest (KVP). Van alle dode varkens die ter sectie worden aangeboden aan de GD worden de tonsillen er door de GD uitgehaald. Deze worden naar het Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) gestuurd waar het onderzoek op KVP plaatsvindt. De resultaten zijn tot nog toe altijd negatief geweest. Mocht hier een positieve uitslag uit volgen, dan zal dit een verdenking van KVP zijn en wordt de veehouder via de NVWA hiervan op de hoogte gesteld en wordt het bedrijf door de NVWA bezocht.

Antwoord

Bedrijven met ernstige of herhaalde tekortkomingen als het gaat om de naleving van de dierenwelzijnsregels komen op een lijst met aandachtbedrijven. Deze lijst wordt regelmatig geactualiseerd naar aanleiding van inspecties volgend op meldingen of inspecties in het kader van specifieke projecten. Tevens wordt data- en risico-analyses uitgevoerd op basis waarvan bedrijven aan deze lijst worden toegevoegd. Het doel is middels controles deze aandachtsbedrijven tot een aanvaardbaar niveau van dierenwelzijn te bewegen. Er dient aantoonbaar structureel verbetering plaats te vinden, alvorens een bedrijf van deze lijst verwijderd wordt. Jaarlijks worden enkele tientallen bedrijven aan deze lijst toegevoegd en gaan er ook tientallen bedrijven van de lijst af. Gemiddeld genomen staan er rond de 300 bedrijven op de lijst. Het aantal dierenwelzijnsmeldingen met betrekking tot landbouwhuisdieren steeg tot 2015. In 2016 en 2017 is een daling in deze meldingen zichtbaar. Deze meldingen gaan met name over rundvee, schapen en paarden. Meldingen kunnen binnenkomen via erfbetreders, het netwerk van inspecteurs, het landelijke meldnummer 144, het Klant Contact Centrum van de NVWA of Meld Misdaad Anoniem. In de afgelopen jaren is ingezet op het risicogerichter uitvoeren van controles naar aanleiding van meldingen; niet alle meldingen worden daardoor gevolgd door een inspectie. Ook komen er meldingen van verminderde dierzorg binnen bij het vertrouwensloket welzijn landbouwhuisdieren. Van 2001 tot en met 2016 zijn bij dit vertrouwensloket in totaal 860 meldingen (55 meldingen per jaar) binnengekomen, met name over rundvee, schapen en geiten. Echter, niet bij elke melding is per definitie sprake van verwaarlozing.

Antwoord

De belangrijkste oorzaken van dierverwaarlozing zijn psychosociale problematiek en/of financiële problematiek. De economische conjunctuur kan hierin een rol spelen. Of dit daadwerkelijk een rol speelt, varieert per individuele casus. De NVWA verzamelt geen bedrijfseconomische gegevens en verricht ook geen onderzoek naar de correlatie tussen dierverwaarlozing en economische conjunctuur. Het vertrouwensloket welzijn landbouwhuisdieren rubriceert niet op basis van economische conjunctuur.

Antwoord

Aangetroffen gevallen van dierverwaarlozing kunnen via verschillende routes aangepakt worden. Er is in de afgelopen jaren een structuur ontwikkeld, waarbij erfbetreders, sector en NVWA alle een rol hebben (Kamerstuk 28 286, nr. 859). Erfbetreders hebben een afsprakenkader ondertekend met als doel dat zij vroegtijdige signalen van verminderde dierzorg bespreekbaar maken bij een veehouder en, indien dat niet (meer) mogelijk is, dat zij melding doen bij het Loket welzijn landbouwhuisdieren. Dit loket zorgt dan voor vrijwillige hulp aan boer en dier. De NVWA handelt in geval van vaststellen van overtredingen conform het interventiebeleid. Het uitgangspunt is daarbij een zo spoedig mogelijk herstel te realiseren. Daartoe kan bestuursrechtelijk worden opgetreden door het opleggen van een last onder dwangsom of last onder bestuursdwang. Indien herstel ter plaatse niet mogelijk wordt geacht of naar verwachting niet snel genoeg het gewenste effect zal hebben, kunnen in het uiterste geval dieren worden meegevoerd en bij een opvanglocatie geplaatst. In voorkomende gevallen wordt ook strafrechtelijk sanctionerend opgetreden. Bij notoire dierverwaarlozers wordt bestuursrecht en/of strafrecht toegepast indien dat nodig is om een aanvaardbare situatie voor de dieren te bereiken op het bedrijf of elders. In sommige gevallen kan de rechter een (voorwaardelijk) houdverbod of de (tijdelijke) stillegging van de onderneming opleggen.

Antwoord

De Raad van State heeft advies uitgebracht over het Besluit tot wijziging van Besluit houders van dieren en Besluit diergeneeskundigen. De wijziging van het Besluit houders van dieren en het nader rapport kan dit najaar verder in procedure worden gebracht.

Antwoord

Het verbod op koudmerken dient geregeld te worden bij een algemene maatregel van bestuur en kan niet geregeld worden bij ministeriële regeling. In de Wet Dieren is geregeld wat bij ministeriële regeling en wat bij algemene maatregel van bestuur geregeld moet worden. Ik verwijs u tevens naar het antwoord op vraag 79.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 63.

Antwoord

In 2018 zullen dezelfde thema’s als dit jaar (zie ook het antwoord op vraag 63) binnen de Voedselagenda aandacht krijgen. Voor veel van de ingezette activiteiten zijn meerjarige verplichtingen aangegaan. Wel vindt er binnen het totaalbudget van ca. € 20 miljoen een verschuiving plaats naar een grotere inzet op het onderdeel Innovatie (van ca. € 8,8 miljoen dit jaar naar ca. € 11,7 miljoen in 2018) en een navenante verkleining van de inzet op de thema’s Transparantie en Maatschappelijke initiatieven.

Antwoord

Het programma Jong Leren Eten is een initiatief onder de vlag van de voedselagenda. Het gaat niet alleen over het (leren) maken van gezonde keuzes, maar met name ook over de vraag waar ons voedsel vandaan komt, hoe het geproduceerd wordt en wat duurzame keuzes zijn. De domeinen voedsel en voeding lopen in elkaar over. Jong Leren Eten wordt dan ook gezamenlijk door de Ministeries van VWS en EZ uitgevoerd. Ook OCW is betrokken via het programma Gezonde School. Zie voor een verdere toelichting de brief aan uw Kamer over het programma Jong Leren Eten van 30 september 2016 (Kamerstuk 31 532, nr. 169).

Antwoord

Jong Leren Eten kent een programmatische aanpak voor de periode 2017 t/m 2020 en is in die periode nauw verbonden met het bredere innovatie- en educatieprogramma DuurzaamDoor. Hiermee is ook de doorwerking in onderwijs en bij stakeholders geborgd in de zin dat «voedseleducatie» in relatie met «duurzaamheidseducatie» en «natuuronderwijs» een (structurele) plek vindt in curricula en praktijken van zowel scholen als bij aanbieders van educatieve programma’s. De resultaten worden kwantitatief (bijvoorbeeld monitoring deelname van scholen en gerealiseerde projecten) en kwalitatief (bijvoorbeeld onderzoek naar veranderingen in kennis en gedrag, impact op eetgewoonten en gezondheid) gemeten.

Antwoord

Bij de import van groenten en zaden gelden de voorschriften van de Europese richtlijnen voor het in de handel brengen van teeltmateriaal van zaden en groentegewassen. Deze richtlijnen staan in de Nederlandse wetgeving via de Zaaizaad- en plantgoedwet. Alles wat in de EU geïmporteerd wordt, moet voldoen aan EU-regels. Binnen de EU mag alleen goedgekeurd en gecertificeerd zaaizaad in het verkeer worden gebracht. Voor goedkeuring moet het zaad voldoen aan de gestelde eisen. De verplichting om te registreren is gebaseerd op de Plantenziektenwet of Zaaizaad- en plantgoedwet. Binnen iedere sector in de tuinbouw zijn Europese richtlijnen van toepassing. Voor groentegewassen vormen de richtlijnen 2002/55/EG en 2008/72/EG de basis. Daar waar het voedselveiligheid betreft, keurt de NVWA op basis van de in Nederland en de EU geldende regelgeving op het gebied van voedselveiligheid.

Antwoord

Ja, ook in kader van de ontwikkelingssamenwerking geldt de nauwe samenwerking tussen de genoemde ministeries. Op verschillende terreinen, waaronder kwekersrecht en fytosanitaire inspecties, vindt capaciteitsopbouw plaats door middel van bezoeken en trainingen. Met name in de tuinbouw ontstaan innovaties die zijn gericht op toepassing in ontwikkelingslanden. Ook met het topsectorenbeleid richt de overheid zich op ontwikkelingslanden. Een goed voorbeeld hiervan is de professionalisering van de aardappelteelt in Oost-Afrika. Ook is er een vestiging van het CGIAR Food Programma en zijn tal van internationale samenwerkingsverbanden op het gebied van voedselzekerheid opgericht. Daarnaast zijn de Ministeries van EZen Buitenlandse Zaken netwerkpartners van het Borderless Network, een netwerk van de topsectoren Tuinbouw & Uitgangsmaterialen en Agri & Food en de verschillende groene onderwijsinstellingen. Het Borderless Network levert een bijdrage aan capaciteitsontwikkeling binnen het domein van voedselzekerheid in lage- en middeninkomenslanden.

Antwoord

Nederland implementeert de aanlandplicht in Europees verband, na consultatie met de relevante Adviesraden en regelmatige gesprekken met de sector en NGO’s onder de gezamenlijk vastgestelde uitvoeringsagenda aanlandplicht. Vanaf de invoering van de aanlandplicht heeft Nederland gezocht naar mogelijkheden die de transitie kunnen faciliteren voor de sector. Nederland heeft vanaf 2015 bij de andere lidstaten van de Scheveningengroep gepleit voor uitstel van een aantal soorten, waarvoor verder onderzoek naar overleving of selectiviteit nodig was. Het uitstel voor de aanlandplicht van schol tot 2019 is daar een concreet voorbeeld van. Daarnaast hebben wij diverse onderzoekstrajecten voor verhoging van de overleving en selectiviteit mogelijk gemaakt en lopen er vier aanlandplichtprojecten binnen het Europees Fonds voor Maritieme zaken en Visserij (EFMZV), waarvoor € 2,2 miljoen is gereserveerd.

Antwoord

Vanuit het EFMZV is voor de gehele programma voor de periode 2014–2020 € 28,6 miljoen beschikbaar voor innovatieprojecten en investeringen voor de ecologische verduurzaming van de visserij. Dit betreft zowel Europese als nationale middelen. Facilitering van de aanlandplicht is hier een onderdeel van. Inmiddels is reeds € 2,2 miljoen van dit geld gecommitteerd aan een viertal aanlandplichtprojecten. Hiervoor is vanuit EFMZV nog € 26,4 miljoen beschikbaar. Gezien de hoge prioriteit die de aanlandplicht heeft, zullen projecten die strekken tot facilitering hiervan doorgaans hoog worden gerangschikt ten opzichte van andere projecten.

Antwoord

In totaal is er € 128,8 miljoen beschikbaar vanuit het EFMZV voor de gehele programmaperiode 2014–2020. Dit betreft zowel Europese als nationale middelen. Het EFMZV is een samenvoeging van het vorige Europees Visserijfonds (EVF), het controlefonds en de middelen voor taken van lidstaten die voortvloeien uit de datacollectieverordening. Daarnaast is ook een klein deel beschikbaar voor Geïntegreerd Maritiem Beleid, wat door het Ministerie van Infrastructuur en Milieu wordt beheerd. In totaal is inmiddels € 59,2 miljoen van het EFMZV-budget verplicht. Daarvan is € 53,4 miljoen verplicht aan overheidsopdrachten, waarbij het vooral gaat om projecten ter implementatie van het nieuwe Gemeenschappelijk Visserijbeleid (GVB), zoals het verzamelen van data over visbestanden en investeringen in software voor digitale controles. De overige € 5,8 miljoen is verplicht aan subsidies. Bij het opstellen van het Operationeel Programma EFMZV is ervan uitgegaan dat ten minste € 69,7 miljoen van het EFMZV-budget zal worden besteed aan overheidsopdrachten. De overige € 59,1 miljoen is voor het overgrote deel beschikbaar voor het bedrijfsleven.

Antwoord

De beide topsectoren hebben diverse faciliteiten waarmee ze innovatieve ondernemers ondersteunen die aan de agenda’s van de topsectoren willen bijdragen. De belangrijkste ondersteuning betreft:

• – het (laten) uitvoeren van publiek-private samenwerkingsprojecten;

• – participatie in grotere programma’s voor fundamenteel-strategisch onderzoek;

• – versterken van Europese samenwerking door (co)financiering van projecten in Horizon 2020 en European Research Area (ERA)-netten;

• – organisatie van netwerkactiviteiten (o.a. het jaarlijkse AgriFoodTop symposium);

• – ondersteuning door innovatiemakelaars;

• – deelname aan de MIT (MKB Innovatieregeling Topsectoren);

• – deelname in een Seed Money Project voor internationale samenwerking;

• – missies en strategische beurzen.

De agenda’s van de topsectoren zijn leidend voor deze programma’s, waarvoor ze tevens PPS-toeslag kunnen inzetten. Op de websites staan de mogelijkheden voor samenwerking voor geïnteresseerde bedrijven en kennisinstellingen: http://www.tki-agrifood.nl/aan-de-slag en http://topsectortu.nl/nl/van-start

Antwoord

Het wachtgeldbudget is een budget voor de bovenwettelijke werkloosheidsuitkering voor onderwijspersoneel. De toekenning is een regulier onderdeel van de bekostiging. De uitkeringsvorm is geregeld in de onderwijs-cao.

Antwoord

De middelen zijn toegevoegd vanwege een tegenvaller in de raming van de bekostiging van groen onderwijs, onder andere door stijgende leerlingenaantallen. EZ wordt voor het jaar 2018 in lijn met behandeling van de OCW-begroting gecompenseerd met € 6,2 miljoen. In aansluiting op de begrotingsstanden is € 2,5 miljoen toegevoegd voor wo, € 2,1 miljoen voor mbo en € 1,6 miljoen voor vmbo.

Antwoord

Er kan onderscheid gemaakt worden tussen duurzaamheid binnen het groene onderwijs enerzijds en educatie anderzijds. In het groene onderwijs besteden veel Agrarische Opleidingscentra (AOC’s) en Hogere Agrarische Scholen (HAS’en) en ook de WUR, aandacht aan duurzaamheid in hun curricula en op hun scholen. Zo zijn alle AOC’s inmiddels gecertificeerd als eco-school en wint de WUR al jaren de titel meest duurzame universiteit bij de jaarlijkse ranking van de Sustainabull. Met de voormalige Groene plusmiddelen zijn projecten en instrumenten ontwikkeld als Voorop in de vergroening en Het groene kompas. Aangezien het groene onderwijs vanaf 1 januari 2016 alleen stelselbekostiging ontvangt, is geen bedrag te noemen als specifiek budget voor duurzaamheid. Educatie betreft duurzaamheid in alle onderwijssectoren, van kinderopvang tot postdoc en een leven lang leren, via de programma’s Jong Leren Eten en DuurzaamDoor. Hiervoor is, over de volle breedte van die doelstelling, een budget van € 5,9 miljoen inzetbaar. Ook het groene onderwijs, waaronder AOC’s en HAS’en, doet daaraan mee.

Antwoord

Voor eiwittransitie kan geen specifiek bedrag genoemd worden. Ik verwijs u hiervoor tevens naar het antwoord op vraag 93.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 93.

Antwoord

De Centra voor Innovatief Vakmanschap (CIV) op de thema’s Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen worden bekostigd door het bedrijfsleven, onderwijsinstellingen en het Rijk. Voor de periode 2012 – 2017 is door het Rijk een maximaal subsidiebedrag beschikbaar gesteld van € 2 miljoen. Dit bedrag komt overeen met maximaal 50% van de totale kosten van de gesubsidieerde activiteiten. Het bedrijfsleven en de mbo-instellingen dragen zorg voor de resterende 50%, waarbij minimaal 25% afkomstig is vanuit het bedrijfsleven en maximaal 25% vanuit de onderwijsinstellingen. Het uitgangspunt van de CIV is dat ze binnen vijf jaar zelfvoorzienend zijn. Als gevolg van de vorming van het CIV Agri & Food en het CIV Tuinbouw & Uitgangsmaterialen zijn ook nieuwe PPS-initiatieven ontstaan die bijvoorbeeld voor een deel gefinancierd worden door het Regionaal Investeringsfonds MBO (RIF). Binnen het RIF financieren het Rijk, bedrijfsleven en onderwijsinstelling elk een derde van de kosten.

Antwoord

Onlangs heeft de eindbeoordeling van het CIV Tuinbouw & Uitgangsmaterialen en het CIV Agri & Food plaatsgevonden door een externe expertcommissie in opdracht van Platform B èta Techniek. De hoofdconclusie van de commissie is dat het CIV Tuinbouw & Uitgangsmaterialen in de afgelopen vijf jaar een organisatie tot stand heeft gebracht waarvoor veel draagvlak bestaat en waarvan verwacht mag worden dat die basis wordt gecontinueerd. De commissie is overtuigd van het belang om het CIV voort te zetten, met de landelijke elementen en regionale meeting points met bedrijfsleven, gezien de meerwaarde die het geheel heeft. De hoofdconclusie van de commissie is dat het CIV Agri & Food in de afgelopen jaren effectief heeft geïnvesteerd in de samenwerking tussen AOC’s en tussen het groene onderwijs en de arbeidsmarkt. Het praktijkgerichte onderzoek aan de hogere agrarische onderwijsinstellingen en binnen de Centres of Expertise (CoE) wordt gevoed door vragen uit het werkveld. Inbreng vanuit de beroepspraktijk en de samenwerking met het bedrijfsleven is noodzakelijk om te borgen dat het praktijkgerichte onderzoek relevante problemen oplost. De eindbeoordeling van de CoE in het groene onderwijs heeft nog niet plaatsgevonden. In 2015 heeft een belangrijk deel van de CoE wel een midterm review doorlopen via de Reviewcommissie Hoger Onderwijs en Onderzoek. Deze externe commissie beoordeelde de criteria «publiek-private samenwerking» en «cofinanciering» positief.

Antwoord

Het groene beroepsonderwijs (mbo) wordt verzorgd door AOC’s. De benodigde kennis en vaardigheden van agrarische ondernemers worden vastgelegd in een kwalificatiedossier. De AOC’s en het bedrijfsleven maken binnen de Stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB) afspraken over de kwalificatiedossiers en de examinering op een AOC. De Minister van EZ stelt de groene kwalificaties vast. De betrokkenheid van het bedrijfsleven bij SBB en bij het onderwijs in de regio zorgt mede voor voldoende aandacht voor ondernemerschap in de kwalificaties en keuzedelen en in het curriculum, en draagt daarmee bij aan de continuïteit van de Nederlandse familiebedrijven.

Antwoord

Door het kabinet is, mede op basis van het rapport Panteia (Kamerstuk 34 284, nr. 1), geconcludeerd dat de gemiddelde uitgaven per student bij het groene onderwijs en het OCW-onderwijs vrijwel gelijk zijn. In de kabinetsreactie naar aanleiding van het rapport van Berenschot Scenario’s bekostiging AOC’s (Kamerstuk 34 284, nr. 4) is aangeven dat er in het mbo een verschil in bekostiging is als wordt gecorrigeerd voor de bekostigingsparameters die in het mbo worden gebruikt bij de verdeling van de middelen: de verblijfsduur, het aantal diploma’s en de prijsfactoren. De bevindingen van het rapport Groen Onderwijs in beweging, zoals die op 24 oktober 2016 aan uw Kamer is gestuurd (Kamerstuk 34 284, nr. 10), zijn hiermee in lijn.

Antwoord

In de afgelopen periode zijn verschillende onderzoeken gedaan naar het welzijn van vissen. Zo is bijvoorbeeld onderzocht aan welke eisen de waterkwaliteit moet voldoen in de opkweek van Afrikaanse meerval en snoekbaars om bij te dragen aan het welzijn. Een soortgelijk onderzoek voor paling wordt dit jaar afgerond. Ook zijn de bedwelmingscriteria voor de belangrijkste viskweeksoorten in Nederland vastgesteld en zijn er bedwelmingsapparaten beschikbaar voor de twee belangrijkste soorten (paling en meerval). De bedwelmingscriteria voor paling zijn gebruikt voor het vastleggen van vereisten aan bedwelmingsapparatuur in de ministeriële regeling. De sector kan gebruik maken van de uitkomsten van het onderzoek naar de bedwelmingscriteria van de overige soorten. Ik verwijs u hiervoor tevens naar het antwoord op vraag 40.

Antwoord

Het onderzoek naar bedwelmingsmethoden aan boord van vaartuigen bij wilde vis wordt de komende jaren (2017–2020) voortgezet. Voor dit programma is € 150.000,– per jaar gereserveerd en het programma maakt deel uit van het beleidsondersteunende onderzoek op het gebied van dierenwelzijn. Op de begroting is geen budget opgenomen voor het welzijn van kweekvissen. Projectvoorstellen in het kader van het Europees Fonds voor Maritieme Zaken en Visserij (EFMZV) die viskweek betreffen, worden onder andere beoordeeld op duurzaamheid, waar vissenwelzijn een onderdeel van is. Ik verwijs u tevens naar het antwoord op vraag 100.

Antwoord

Vanuit het EFMZV is voor de periode van 2014 tot en met 2023 in totaal € 6.560.000,– beschikbaar voor aquacultuur, waaronder projecten betreffende schelpdierkweek, viskweek en zeewierkweek. Daarvan is € 4.920.000,– de Europese bijdrage en € 1.640.000,– nationale cofinanciering. Voor 2018 zal een regeling voor aquacultuur worden opengesteld, waarvoor een bedrag van € 3.000.000,– is voorzien. Daarnaast draagt de Nederlandse overheid in het Wageningen Research programma van topsector Agri & Food bij aan kennisontwikkeling en innovatie in PPS op deze onderwerpen. Voor 2018 is de voorgenomen bijdrage € 1.358.000,–.

Antwoord

Bedrijfsleven, onderzoek en overheid stellen gezamenlijk de Kennis en Innovatieagenda op van de topsector Agri & Food. Dierenwelzijn is op deze agenda een van de maatschappelijke aandachtspunten. Voor de verduurzaming van de veehouderij, inclusief dierenwelzijn, zijn de ambities uit de Uitvoeringsagenda Duurzame Veehouderij leidend. De topsector stimuleert vervolgens samenwerking en innovatie tussen bedrijven, kennisinstellingen en overheid met meerdere instrumenten (zie tevens het antwoord op vraag 90). Het resultaat hiervan is dat voor verbetering van dierenwelzijn en de verduurzaming van de veehouderij er een brede portefeuille aan PPS-projecten is opgebouwd. In de verschillende sector PPS-en krijgt dierenwelzijn integraal aandacht. Dit betreft bijvoorbeeld de PPS-en Verkenning kalf bij koe, Biologische varkens zonder ingrepen en Samenwerkende Varkenshouderijketen. Meer informatie hierover is te vinden in het projecten overzicht duurzame veehouderij van topsector Agri & Food; http://www.tki-agrifood.nl/projecten/projecten-dv/projecten-duurzame-veehouderij.

Antwoord

In Nederland zijn ca. 20 aquacultuurbedrijven die paling houden. Bij deze bedrijven worden de palingen ook gedood. Een aantal van deze bedrijven heeft, met behulp van subsidie, inmiddels bedwelmingsapparatuur aangeschaft. Er zijn nog geen inspecties uitgevoerd voor het doden van paling. De verplichting (wetgeving) hieromtrent treedt naar verwachting in 2018 in werking. De NVWA zal vanaf dan inspecties uitvoeren.

Antwoord

De Nederlandse viskweeksector is relatief klein. Na paling is meerval het grootst qua omvang gekweekte vis. Er zijn ca. vier verwerkers van meerval/claresse. De grootste verwerker (ca. 40% van het totaal) maakt reeds gebruik van een bedwelmingsapparaat.

Antwoord

De topsectoren Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen maken gebruik van onafhankelijke commissies bij de beoordeling van voorstellen voor PPS’en waarvoor ze oproepen uitzet. Dit geldt ook voor de onderzoek- en innovatieprogramma’s die door RVO.nl en de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) worden uitgevoerd. Vanwege de vertrouwelijkheid worden de resultaten van beoordelingen niet gepubliceerd. De criteria en weging van beoordelingsaspecten zijn onderdeel van de oproep en zijn hierdoor volledig transparant. De afgelopen jaren is de transparantie verbeterd door de publicatie van samenvatting en voortgang van alle gehonoreerde projecten door de topsectoren. Voorts zijn met de topsectoren en onderzoeksinstellingen dit jaar aanvullende afspraken gemaakt over de wijze waarop resultaten uit het onderzoek worden gepubliceerd.

Antwoord

Het opstellen van de specificaties voor een bedwelmingsapparaat voor kweektarbot en Yellowtail kingfish zijn afgerond. Het is nu aan het bedrijfsleven om deze apparaten verder te ontwikkelen. In de periode van 2013 tot en met 2016 is aan Wageningen Marine Research € 0,5 miljoen beschikbaar gesteld voor het ontwikkelen van bedwelmings- en dodingsmethoden voor andere vissoorten, waaronder het driejarig programma voor het bedwelmen aan boord van vaartuigen. Het onderzoek is momenteel in een laboratoriumfase en beperkt zich tot de platvissoorten schol, tong en schar die op de Nederlandse vissersschepen worden gevangen. Voor de periode 2017 tot en met 2020 is voor het vervolgonderzoek een bedrag van ca. € 0,6 miljoen voorzien dat aan Wageningen Marine Research beschikbaar wordt gesteld. Het voorgenoemde onderzoek wordt volledig door EZ gefinancierd.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 103.

Antwoord

Ik verwijs u naar het antwoord op vraag 101.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 101.

Antwoord

Het Toekomstfonds is gericht op het versterken van de innovatieve kracht van Nederland door het beschikbaar stellen van financiering voor innovatief en snelgroeiend midden- en kleinbedrijf en voor fundamenteel en toegepast onderzoek en het behouden van vermogen voor toekomstige generaties. Daarbinnen is er ruimte voor innovatie gericht op maatschappelijke opgaven.

Binnen de regeling Toekomstfondskrediet voor Onderzoeksfaciliteiten (TOF) worden bijvoorbeeld de maatschappelijke, economische en wetenschappelijke relevantie meegewogen in de beoordeling van projectvoorstellen. Op de EZ-begroting 2018, onderdeel Diergezondheid en Dierenwelzijn, staat bij het beleidsterrein dierproeven en alternatieven een bedrag van € 1,9 miljoen (afgerond) op jaarbasis gereserveerd, dat aangewend wordt om proefdiervrije innovatie te stimuleren via het onderzoeksprogramma «Meer Kennis met Minder Dieren 2018 tot en met 2020» van ZonMw.

Antwoord

Projecten die leiden tot proefdiervrije innovaties kunnen gebruik maken van de generieke regelingen van het Toekomstfonds. Er is geen geoormerkte ruimte voor specifieke maatschappelijke uitdagingen.

Antwoord

De Kamer zal geïnformeerd worden over de voedingssystematiek en governancestructuur en onderzoeksinvesteringscategorieën van het Toekomstfonds in het kader van de verdere ontwikkeling van Invest-NL.

Antwoord

Het streven is dat alle gequoteerde soorten vanaf 1 januari 2019 onder de aanlandplicht vallen, tenzij hiervoor een uitzondering is gemaakt. Tot op heden vallen bij de demersale visserij de volgende soorten onder de aanlandplicht: Noorse kreeft, tong, schelvis, koolvis, kabeljauw en wijting. Voor bijvangst van wijting in de gerichte tongvisserij geldt de aanlandplicht vanaf 1 januari 2018 conform de motie Geurts cs. (Kamerstuk 29 664, nr. 143). Zoals aan uw Kamer gemeld in de voortgangsrapportage Gemeenschappelijk Visserijbeleid (Kamerstuk 32 201, nr. 87) zou vanaf 1 januari 2018 de aanlandplicht ook gelden voor schol in de tongvisserij (boomkor met kleine mazen), maar dit is met één jaar uitgesteld tot 1 januari 2019. Vanaf 2019 geldt de aanlandplicht ook voor soorten als tarbot, griet en rog. De implementatie van de aanlandplicht volgt daarmee grotendeels het schema zoals dat door de Scheveningen groep, op basis van de Basisverordening GVB, is vastgesteld.

Antwoord

In voorgaande jaren zijn met financiering uit het EVF projecten uitgevoerd ter voorbereiding op de aanlandplicht. Deze projecten zijn 31 december 2015 afgerond. Over de resultaten bent u in de voortgangsrapportage van 4 juli 2016 (Kamerstuk 32 201 nr. 85) geïnformeerd. Vanaf 2016 zijn vanuit het EFMZV, de opvolger van het EVF, vier nieuwe projecten gestart voor een totaalbedrag van € 2,2 miljoen met als doel de visserij voor te bereiden op de stapsgewijze invoering van de aanlandplicht. Deze projecten richten zich op de overleving platvis, rog en Noorse kreeft, netinnovaties in de kottervisserij, best practices en akoestische technologie.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 59.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 59.

Antwoord

Viskweek in Nederland is relatief klein, waarbij de paling de belangrijkste kweekvissoort is. Voor de bedwelming van paling is nationale regelgeving in voorbereiding. Ca. 40% van de tweede belangrijke kweekvissoort, meerval, wordt reeds voor de slacht bedwelmd met een bedwelmingsapparaat. De Nederlandse inzet is gericht op voorschriften op Europees niveau om zo het level playing field voor de bedrijven te waarborgen.

Antwoord

Binnen de Kaderrichtlijn Mariene Strategie en naar aanleiding van de uitdagingen omtrent deze soorten in het kader van aanlandplicht wordt momenteel een aantal stakeholdersbijeenkomsten georganiseerd met nationale en internationale experts om begin 2018 met concrete aanbevelingen te komen voor het Nederlands beleid en voor de verdere implementatie van het GVB. Hoeveel geld hiervoor nodig is, kan op dit moment niet worden aangegeven. Eventueel kan budget beschikbaar worden gesteld vanuit het EFMZV.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 109.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 110.

Antwoord

In de Green Deal voor sportvelden en in de Green Deal voor recreatieterreinen is afgesproken dat met ingang van 2020 in beginsel geen gewasbeschermingsmiddelen meer zullen worden gebruikt. Om dit te bereiken moet ervaring worden opgedaan met diverse niet-chemische beheermethoden, kennis worden ontwikkeld en geïmplementeerd. Een landelijke inventarisatie van het aantal sportvelden en recreatieterreinen dat nu reeds zonder gewasbeschermingsmiddelen wordt beheerd, is niet beschikbaar.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 122.

Antwoord

De eerste fase in de ontwikkeling van de Marker Wadden wordt voltooid met het reeds toegekende budget. Het Rijk heeft € 37 miljoen bijgedragen aan aanleg en beheer van deze eerste fase. Komend jaar en in de toekomstige jaren zijn geen investeringen van de Marker Wadden door het Rijk voorzien.

Antwoord

Innovatie in het weren en verjagen van schadeveroorzakende dieren wordt betaald uit de onderzoeksbudgetten van de provincies en BIJ12. Incidenteel stelt het Rijk hiervoor financiële ondersteuning beschikbaar.

Antwoord

Met het MAN worden concentraties van ammoniak in de lucht gemeten. Een meting beslaat een periode van 30 dagen en geeft de gemiddelde ammoniakconcentratie over die periode weer.

Het verloop van de ammoniakconcentratie binnen een jaar en tussen jaren is van veel factoren afhankelijk. Naast de emissie van ammoniak spelen vooral de meteorologie en de chemische samenstelling van de atmosfeer een rol. Voor uitspraken over het verloop van de concentratiemetingen wordt door het RIVM gekeken naar langere reeksen van meetgegevens. Eerder dit jaar zijn over ammoniakconcentraties analyses middels een rapport2 en een tweetal publicaties3 4 naar buiten gebracht, waarin de meetdata van het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit (periode 1990–2014) en het Meetnet Ammoniak in Natuurgebieden (periode 2005–2014) zijn geanalyseerd. Deze analyses worden niet van jaar tot jaar bijgesteld. Het RIVM kan wel op basis van expertkennis enige duiding geven aan het verschil in metingen in algemene zin. De variatie in de ammoniakconcentratie in 2015 en 2016 is grotendeels te verklaren op grond van verschillen in de meteorologische omstandigheden in deze jaren. In algemene zin leiden minder neerslag en hogere temperaturen tot een hogere ammoniakconcentratie. Er kunnen op basis van de metingen in de jaren 2015 en 2016 geen conclusies over toe- of afname in emissies van ammoniak getrokken worden.

Antwoord

Het natuurbeleid en het hiervoor beschikbare budget is gedecentraliseerd naar de provincies. De provincies zijn verantwoordelijk voor de inzet van middelen voor het weidevogelbeheer en het tegengaan van predatie van weidevogels. Ik beschik niet over deze informatie. Naar aanleiding van het amendement Grashoff-Leenders (Kamerstuk 34 300 XIII, nr. 91) heeft uw Kamer vanaf 2016 € 0,5 miljoen per jaar beschikbaar gesteld voor de bescherming van weidevogels. Met deze gelden subsidieer ik het opstellen van verbeterplannen voor agrarisch natuurbeheer door collectieven, het instellen van een kennisplatform boerenlandvogels, onderzoek naar predatie van weidevogels en monitoring van weidevogels. Voor de jaren 2019 en 2020 is € 40 miljoen overgeheveld van pijler 1 (Directe Betalingen) naar pijler 2 (Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP)2) voor agrarisch natuurbeheer in het kader het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Dit met als doel een start te maken met de verbetering van het weide- en akkervogelbeheer conform de resultaten van de scenariostudie weidevogels. Hierover is uw Kamer in de brief van 17 maart 2017 geïnformeerd (Kamerstuk 33 576, nr. 97).

Antwoord

Het PBL rapporteert over de ontwikkeling van de biodiversiteit in de Tussenbalans van de Leefomgeving5 aan de hand van drie indicatoren: Rode lijst van bedreigde soorten, de kwaliteit van de ecosystemen in natuurgebieden en de staat van instandhouding van de soorten en habitats die zijn genoemd in de Vogel- en Habitatrichtlijn. Daaruit blijkt dat op landelijk niveau de natuur op land gemiddeld licht herstelt. In gebieden met een hoge natuurkwaliteit en in het agrarisch gebied treedt achteruitgang op omdat de ruimtelijke en milieucondities nog onvoldoende zijn. Registreren welk deel van het budget van artikel 8 specifiek voor biodiversiteit wordt gebruikt, is niet mogelijk, omdat natuur- en biodiversiteitsdoelen nauw verweven zijn. Daarbij komt dat de gevraagde budgetreeks in de periode 2010 – 2017 niet goed onderling te vergelijken is, omdat in deze periode de begrotingsindeling twee keer is gewijzigd (in 2012 en 2017) en belangrijke onderdelen van het natuurbeleid in deze periode zijn gedecentraliseerd naar provincies, waarbij middelen uit de rijksbegroting zijn toegevoegd aan het provinciefonds.

Antwoord

Met de inwerkingtreding van de Wet natuurbescherming per 1 januari 2017 zijn de provincies verantwoordelijk voor jacht en schadebeheer. In het kader van schadebestrijding is het inzetten van alternatieven een vast onderdeel bij het vaststellen van het de provinciale faunabeheerplannen. Afschot is altijd aanvullend aan andere schadebeperkende maatregelen. De financiering van alternatieven geschiedt door de provincies.

Antwoord

Vanaf 1 januari 2017 is de Wet natuurbescherming in werking getreden. Met de inwerkingtreding van de wet zijn provincies verantwoordelijk voor een groot deel van het natuurbeleid, inclusief de handhaving daarvan. Het Rijk is verantwoordelijk gebleven voor de handhaving van de taken die niet gedecentraliseerd zijn, bijvoorbeeld op het gebied van de handel in uitheemse soorten en de natuurregelgeving in de grote wateren en op de Waddenzee. Voor zover EZ die verantwoordelijkheid heeft, wordt de handhaving uitgevoerd door de NVWA, RVO.nl en de Waddenunit. De met begrotingsgeld van EZ ingezette handhavingscapaciteit betrof circa 75 fte in 2015, 84,5 fte in 2016, 76 fte in 2017. Voor 2018 is een inzet van circa 75 fte voorzien. De stijging in 2016 heeft te maken met toename en afronding van handhavingszaken van RVO.nl in verband met overdracht van bevoegdheden naar provincies per 1 januari 2017. Handhaving van de natuurwetgeving vindt ook plaats door de douane, de politie en Buitengewoon Opsporingsambtenaren (BOA’s). Deze handhavers vallen onder de verantwoordelijkheid van respectievelijk de Minister van Financiën (douane) en de Minister van Veiligheid en Justitie. Voor de opleiding van de groene BOA’s stelt EZ jaarlijks € 200.000 beschikbaar.

Antwoord

In de jaren 2014 t/m 2017 (t/m 10 oktober) is € 1.891,– aan boetes geïnd op basis van vijf OM-strafbeschikkingen die door het Centraal Justitieel Incassobureau werden verwerkt in zogenoemde feitgecodeerde zaken. Er is geen overzicht van de zaken die via een andere zaakstroom worden afgehandeld.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 129.

Antwoord

EZ heeft voor de komende jaren gemiddeld € 2,5 miljoen per jaar begroot voor uitvoering van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). Dit opdrachtenbudget wordt onder andere ingezet voor het meten van effecten van het PAS op de stikstof- en ammoniakconcentraties, kosten voor herzieningen van het plan als gevolg van monitoring en bijsturing, en het beheer van het rekeninstrument AERIUS. De uitvoering van de herstelmaatregelen is gedecentraliseerd naar de provincies. De provincies krijgen hiervoor de benodigde middelen binnen het kader van het Natuurpact. De provincies zijn verantwoordelijk voor de uitgegeven middelen aan de herstelmaatregelen. De voortgang in de uitvoering van herstelmaatregelen wordt bijgehouden in het kader van de PAS-monitoring. EZ heeft geen zicht op de besteding door provincies.

Antwoord

Het natuurbeleid is, conform internationale afspraken, gericht op het stoppen van de achteruitgang van de biodiversiteit in uiterlijk 2020, duurzame benutting en waar mogelijke herstel van de biodiversiteit. In EU-kader wordt gewerkt aan de bescherming en duurzame instandhouding van de soorten en habitats die zijn genoemd in de Vogel- en Habitatrichtlijn. Over het herstel en de condities voor duurzame instandhouding zijn en worden, met Rijkswaterstaat voor de grote wateren en met de provincies voor de natuurgebieden op land, afspraken gemaakt over onder meer uitbreiding van het Natuurnetwerk Nederland, herstelmaatregelen in het kader van de PAS en agrarische natuurbeheer. De streefdoelen zijn geformuleerd in maatregelen. Verder verwijs ik naar het antwoord op vraag 128.

Antwoord

De biodiversiteit in agrarisch gebied en de condities daarvoor worden door het PBL gevolgd met de ontwikkeling van de populatie boerenlandvogels6 en de emissies inzake stikstof, fosfaat en gewasbeschermingsmiddelen. Het PBL rapporteert daarover in de Tussenbalans van de Leefomgeving7.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 127.

Antwoord

Het uitgavenbudget voor natuur wordt in 2018 niet geïntensiveerd ten opzichte van 2017.

Antwoord

In het GLB is er een verplichting om het areaal blijvend grasland te monitoren. Met ingang van 2015 moet jaarlijks het aandeel blijvend grasland in het totale areaal landbouwgronden, waarvoor subsidie is aangevraagd, worden getoetst aan het aandeel blijvend grasland in het referentiejaar 2012. Over 2013 en 2014 zijn er wel monitoringsgegevens beschikbaar, maar toen golden er nog andere rekenregels en andere definities. Deze monitoringsgegevens zijn daarom niet geschikt voor een meerjarige vergelijking. In de beantwoording van deze vraag worden de gegevens over 2015 en 2016 daarom vergeleken met het referentiejaar 2012. De gegevens over 2012 zijn herberekend volgens de nieuwe rekenregels en definities en daarom bruikbaar voor het in beeld brengen van de meerjarige trend.

Antwoord

Bij de invoering is een zorgvuldig beoordelingsprocedure vastgesteld die de nodige tijd vergt. Daarnaast is er een gebrek aan voortgang in de uitvoering. Er zijn 23 projecten goedgekeurd voor de Bijzondere Uitkering Natuur Caribisch Nederland. Er zijn 17 projecten in uitvoering, 5 in de opstartfase en 1 die nog moet starten. Deze laatste heeft vertraging opgelopen als gevolg van de verhouding tussen het Openbaar Lichaam St. Eustatius en de natuurorganisatie Stenapa.

Antwoord

Alle inspecteurs die toezicht houden op de Meststoffenwet kunnen te maken krijgen met mestfraude. Zij zijn niet uitsluitend belast met het opsporen van mestfraude. Er zijn ca. 75 fte belast met het toezicht op de Meststoffenwet en het Besluit Gebruik Meststoffen. Het betreft ca. 120 inspecteurs die voor een deel van hun tijd toezicht houden op de mestwetgeving. Daarnaast werken ook rechercheurs van de Inlichtingen- en Opsporingsdienst aan mestfraudezaken.

Antwoord

De EZ-Ontwerpbegroting 2018 bevat geen substantiële nieuwe budgetverhogingen voor de NVWA anders dan die reeds zijn verwerkt in het financieel meerjarenkader voor de periode 2016 tot en met 2020. De extra € 25 miljoen uit de Miljoenennota 2018 is nog niet verwerkt in de EZ-begroting, omdat deze is geplaatst op een aanvullende post bij het Ministerie van Financiën in afwachting van een nader uitgewerkt plan voor de besteding daarvan.

Antwoord

Voor de NVWA betreffen de overige baten € 12,3 miljoen. Deze bestaan geheel uit de gelden ter compensatie van de hoge ICT-kosten. De overige baten van RVO.nl in 2018 betreffen € 2,7 miljoen als bijdrage van EZ voor de transitiekosten die gepaard gaan met de oprichting van Invest-NL. Daarnaast is € 10.000 als rentebaten begroot.

Antwoord

De NVWA is met het plan «NVWA 2020» aan de slag om de organisatie en de werkprocessen aan te passen en te vernieuwen. Over de voortgang wordt uw Kamer twee keer per jaar geïnformeerd. De meest recente rapportage heeft uw Kamer in oktober jl. ontvangen (Kamerstuk 33 835, nr. 62). Om de NVWA beter in staat te stellen haar rol als autoriteit uit te oefenen, heeft het kabinet voor 2018 € 25 miljoen extra beschikbaar gesteld. In het regeerakkoord is aangegeven dat, om het dierenwelzijn en de voedselveiligheid te borgen en de reputatie van de Nederlandse agrifoodsector te beschermen, het toezicht wordt aangescherpt. Hiervoor zijn middelen voorzien, waarvan de uitwerking aan het volgende kabinet is. Ook als met deze incidentele en structurele intensiveringen alleen geïnvesteerd wordt in fte, lijkt een formatieve krimp onvermijdelijk.

Antwoord

Ja, er is dekking gevonden voor de volledige extra bijdrage in 2018 als onderdeel van het financieel meerjarenkader. Ik verwijs u hiervoor naar de brief van 27 mei 2016 (Kamerstuk 33 835, nr. 33).

Antwoord

Het gehele bedrag (€ 12,3 miljoen) betreft gelden ter compensatie van de hoge ICT-kosten. Deze gelden hebben geen directe relatie met de omzet van EZ, maar wel met de normale bedrijfsvoering en dienen derhalve verantwoord te worden onder de bijzondere baten.

Antwoord

Onderstaande tabel geeft het aantal boetebeschikkingen over het jaar 2016 weer, verdeeld over de verschillende wetgevingen:

Antwoord

Tijdens het transport van kalveren dienen de vrachtwagens uitgerust te zijn met voor kalveren geschikte drinknippels en/of -spenen waardoor de kalveren tijdens de rustperiode kunnen drinken. Uit camerabeelden en uit een demonstratie aan de NVWA en EZ is gebleken dat kalveren bij dit aangepaste systeem ook daadwerkelijk gebruik maken van deze mogelijkheid.

Antwoord

Op 27 mei 2016 is uw Kamer geïnformeerd over de resultaten van de doorlichting van het takenpakket door PwC en drie onderzoeken van KPMG in het kader van een efficiëntiedoorlichting van de NVWA (Kamerstuk 33 835, nr. 33). De resultaten van deze onderzoeken hebben geleid tot een nieuw financieel meerjarenkader zoals weergegeven in het Organisatiebesluit 2018, waarin de begroting voor 2019 en verder is opgenomen. In het regeerakkoord is aangegeven dat, om het dierenwelzijn en de voedselveiligheid te borgen en de reputatie van de Nederlandse agrifoodsector te beschermen, het toezicht wordt aangescherpt. Hiervoor zijn middelen voorzien, waarvan de uitwerking aan het volgende kabinet is.

Antwoord

In 2015 zijn 32 inspecties uitgevoerd tijdens het vangen van pluimvee. Er is geconstateerd dat het beoordelen van letsel bij een levend, nog gevederd dier lastig is, en er was een sterk vermoeden dat de wijze van omgang met de dieren werd beïnvloed door de aanwezigheid van NVWA- inspecteurs. Controles aan het einde van de slachtlijn van het slachthuis bleek de beste manier om vangletsel te constateren. De controles op vangletsel en DOA’s (dead on arrival) op de slachthuizen vinden plaats binnen het reguliere werk op het slachthuis en worden niet centraal geregistreerd. In onderstaande tabellen staan de aantallen afwijkingen per jaar waarvoor een rapport van bevindingen is opgemaakt. Een rapport van bevindingen kan leiden tot een schriftelijke waarschuwing of een bestuurlijke boete.

Antwoord

Burgers die vermoedens hebben dat dieren mishandeld worden, kunnen dit melden bij het meldnummer 144. Meldingen worden opgepakt door de Politie en de Landelijke Inspectiedienst dierenbescherming (LID) indien het meldingen met betrekking tot gezelschapsdieren betreft, en door de NVWA indien het meldingen met betrekking tot landbouwhuisdieren betreft. Er wordt op dit moment gewerkt aan nieuwe afspraken over de samenwerking en de taakverdeling bij het oppakken van de meldingen over gezelschapsdieren die binnenkomen bij 144 red een dier. De politie en de LID werken aan een pilot die bij kan dragen aan de vormgeving van deze nieuwe samenwerkingsafspraken. Zoals ook aangegeven tijdens het debat over het burgerinitiatief «Een dier is geen ding » op 20 september 2017 zullen de resultaten van de pilot worden meegenomen in de nieuwe afspraken. Uw Kamer wordt over de nieuwe afspraken tussen de ketenpartners geïnformeerd. Er zal dan ook worden ingegaan op het door de LID gesignaleerde dalende aantal zaken dat zij in 2017 heeft ontvangen van de politie. Daarnaast wordt door de Ministeries van EZ en VenJ de signalering door dierenartsen gestimuleerd, door financieel bij te dragen aan een pilot van de Faculteit diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht en Bureau Beke voor een Landelijk expertisecentrum Dierenmishandeling (LED). Dit expertisecentrum zal onder meer dierenartsen in de toekomst ondersteunen bij het herkennen van dierenmishandeling.

Antwoord

In de ontwerpbegroting 2018 zijn onderstaande bedragen opgenomen. De geldende voorwaarden zijn opgenomen in het Reisbesluit binnenland, Verplaatsingskostenbesluit 1989 en Verplaatsingskostenregeling 1989.

Antwoord

De lagere personeelskosten worden veroorzaakt doordat het totale opdrachtenpakket kleiner wordt. De invoering van het fosfaatrechtenstelsel is een onderdeel van de totale opdracht. Dat onderdeel is groter geworden in de totale opdracht.

Antwoord

Over de financiële uitsplitsing van de uitgaven (in 2016 en 2017) van de HPAI-uitbraak, zoals verzocht in de motie wordt uw Kamer geïnformeerd met de geplande brief Evaluatie vogelgriep 2016.

Antwoord

Het ontwerpbesluit diergezondheidsheffing is ter advisering aangeboden aan de Afdeling advisering van de Raad van State. De inwerkingtreding is per 1 januari 2018 voorzien. Op deze AMvB is de voorhangprocedure niet van toepassing.

Antwoord

De rijksoverheid heeft ca 49.000 ha landbouwgrond in bezit, waarvan ca 47.000 ha in bezit van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) en ca 2.000 ha in bezit van het Bureau Beheer Landbouwgronden (BBL). BBL heeft daarnaast nog ca. 7.000 ha landbouwgrond in bezit, die conform de afspraken in het Natuurpact worden overgedragen aan de provincies.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 59.

Antwoord

De evaluatie van de Kamer van Koophandel is op dit moment gaande. Het streven is dat de Eerste en Tweede Kamer nog dit jaar wordt geïnformeerd over de bevindingen. De afzonderlijke evaluaties van de vier plantaardige keuringsdiensten (Stichting Bloembollen Keuringsdienst, Stichting Kwaliteitscontrole Bureau, Stichting Nederlandse Algemene Kwaliteitsdienst Tuinbouw en de Stichting Nederlandse Algemene Keuringsdiensten Zaaizaad en Pootgoed Landbouwgewassen) zullen nog dit jaar aan de Eerste en Tweede Kamer worden verzonden. De evaluatie van de Raad voor de Plantenrassen is op dit moment gaande. Het streven is dat de Eerste en Tweede Kamer nog dit jaar worden geïnformeerd over de bevindingen.

Antwoord

De aangenomen motie van de leden Dijkgraaf c.s. verzoekt de regering op korte termijn, in overleg met de fruitteeltsector, te komen met een plan van aanpak, om ervoor te zorgen dat de beschikbaarheid van biologische gewasbeschermingsmiddelen sterk verbetert, onder meer door structurele vrijstelling voor relevante gewasbeschermingsmiddelen. Momenteel wordt dit plan samen met de sector uitgewerkt. Het richt zich op minder afhankelijkheid van gewasbeschermingsmiddelen op de lange termijn. Op de korte termijn ervaart de biologische fruitteelt echter acute problemen, vanwege beperkingen in het middelenpakket en het gebrek aan alternatieven. Daarom is er voor de korte termijn inmiddels vrijstelling verleend voor het gebruik van het middel Curatio en Vitisan ter bescherming van de biologische teelt van appel en peer tegen schurft. Maar vrijstellingen zijn per definitie tijdelijk, en samen met de biologische fruitteeltsector, het Ctgb en de NVWA inventariseer ik structurele oplossingsrichtingen.

Antwoord

Ik verwijs voor een overzicht van de ontwikkeling van weidevogelpopulaties naar de onderstaande grafieken. Deze grafieken zijn ook opgenomen in de brief van 17 maart 2017 (Kamerstuk 33 576, nr. 97).

Antwoord

De gegevens over het afgelopen broedseizoen zijn nog niet beschikbaar. Uit onderzoek blijkt dat in 2016 naar schatting 2.800–4.800 gruttojongen zijn uitgevlogen (bron: Schekkerman et al. 2017).

Antwoord

Bij transport van dierlijke mest is het essentieel dat de mest daadwerkelijk en aantoonbaar wordt geëxporteerd en op de plaats van bestemming aankomt. Sinds 1 januari 2017 zijn ondernemers die behandelde vaste dierlijke mest exporteren, verplicht de mesttransportmiddelen uit te rusten met goedgekeurde en vast opgebouwde AGR/GPS apparatuur. Dit houdt in dat mesttransportmiddelen dienen te worden uitgerust met satellietvolgapparatuur en apparatuur die de gegevens van een mesttransport automatisch vastlegt. De handhavende diensten krijgen daarmee direct informatie over de laad- en losplaatsen van mesttransporten. Uit controles door de NVWA komt het beeld naar voeren dat de AGR/GPS-verplichting door de meeste bedrijven correct wordt toegepast en nageleefd. De sector heeft het instrument e-CMR voorgesteld als mogelijk alternatief voor AGR/GPS. Zoals aangegeven in de brief van 8 mei 2017 (Kamerstuk 21 501-32, nr. 1016) moet voor goedkeuring van een eventueel alternatief instrument bewezen zijn dat het systeem minimaal gelijkwaardig is aan AGR/GPS. Ook mag toepassing van een eventueel alternatief instrument niet leiden tot een verzwaring van uitvoerings- of handhavingslast door de overheid. Op basis van de huidige inzichten voldoet e-CMR nog niet aan deze criteria. Het is aan de initiatiefnemers om het systeem verder te optimaliseren. Medewerkers van mijn ministerie, de NVWA en RVO.nl zijn bereid daarover mee te denken en hebben dat de afgelopen periode ook gedaan.

Antwoord

Met de eerste openstellingsronde van de SDE+ 2017 is voor € 259 miljoen aan verplichtingen (op een totaal van € 5,8 miljard verplichtingen) aangegaan voor hernieuwbare energieproductie door middel van mestvergisting en mestcovergisting. Aanvullend daarop is voor bijna € 150 miljoen aan verplichtingen aangegaan voor kleinschalige mestvergisters uit de separate tenderregeling voor monomestvergisters op boerderijschaal. De tweede opstellingsronde van de SDE+ 2017 is gestart op 3 oktober jl. en staat nog open tot 30 oktober. Het is daarom nog niet bekend hoeveel verplichtingen er in totaal in 2017 worden aangegaan voor mestvergisting. De uiteindelijk subsidie is afhankelijk van de werkelijke energieproductie en de marktprijzen voor energie gedurende de looptijd van de beschikkingen. Ter illustratie, in 2016 bedroegen de kasuitgaven voor mest(co)vergisting uit de SDE+ en haar voorgangers (de SDE, de OV-MEP en de MEP-regeling) € 70,8 miljoen, op een totaal van € 919,7 miljoen (7,6%).

Antwoord

In de varkenshouderij, kalversector en de pluimveesector zijn producenten- en brancheorganisaties opgericht. De de integrale Gemeenschappelijke Marktordeningsverordening (iGMO) biedt daartoe de mogelijkheid. De Regeling producenten- en brancheorganisatie d.d. 10 oktober 2014 geeft daaraan uitvoering. Daarmee is deze samenwerkingsvorm tot en met 31 december 2020 in de Nederlandse regelgeving verankerd.

Antwoord

Er is onderzocht hoe de aanbeveling uit het advies van de commissie om een onafhankelijke regisseur duurzame veehouderij te benoemen, kan worden vorm gegeven. In opdracht van mijn ministerie heeft de WUR een ontwerp van een monitor duurzame veehouderij opgesteld, die in beeld kan brengen hoe de verschillende dierlijke sectoren scoren op de 15 ambities van de Uitvoeringsagenda Duurzame Veehouderij. Als gevolg van de brief van de vaste commissie voor Economische Zaken van uw Kamer van 13 april jl. (2017Z04804/2017D10342), waarin de commissie verzocht om ten aanzien van de uitvoering van het Sociaal Economische Raad (SER)-advies geen onomkeerbare stappen te zetten, laat ik dit over aan het volgende kabinet.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 164.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 164.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 164.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 164.

Antwoord

Het is aan het volgende kabinet om aan het advies van de SER-Commissie uitvoering te geven.

Antwoord

De regering werkt voortdurend aan het verder verduurzamen van de veehouderij. Maatregelen zijn gericht op de realisatie van milieudoelen, maar ook op het terugdringen van overlast voor de leefomgeving en op dierenwelzijn. Provincies en gemeenten hebben de instrumenten en bevoegdheden vanuit het omgevingsrecht om lokaal invulling te geven aan de kwaliteit van de leefomgeving en de inrichting van het landelijk gebied. Daar waar bestaande situaties leiden tot overlast is het primair aan gemeenten en provincies om via controle en handhaving te borgen dat verplichte maatregelen adequaat worden toegepast en uitgevoerd door ondernemers. De provincie Noord-Brabant heeft bijvoorbeeld besloten om, naast de bestaande instrumenten, extra maatregelen te nemen om de overlast van de veehouderij op de leefomgeving versneld terug te dringen. Daarnaast hebben de genoemde dierlijke sectoren zelf duurzaamheidsprogramma’s opgezet waarmee invulling wordt gegeven aan de maatschappelijke opgaven van de toekomst (Duurzame zuivelketen, Actieplan vitalisering varkenshouderij, Koers voor een vitale pluimveehouderij 2025, Ambitieagenda Nederlandse kalverketen, Uitvoeringsagenda duurzame geitenzuivelketen). Het kabinet ondersteunt en faciliteert de uitwerking van deze programma’s.

In het kader van het Actieplan vitalisering varkenshouderij hebben de Rabobank en de Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV) het Ontwikkelingsbedrijf Varkenshouderij opgericht. Het Rijk heeft hier geen betrokkenheid bij. Doel van het Ontwikkelingsbedrijf is het verantwoord laten stoppen van varkensbedrijven zonder toekomstperspectief, het saneren van niet-duurzame locaties en het versterken van het perspectief van de toekomstgerichte varkensbedrijven. Het is aan de andere veehouderijsectoren om in overleg met de banken en andere betrokken ketenpartijen te besluiten over nut, noodzaak en haalbaarheid van een ontwikkelingsbedrijf.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar de antwoorden op vraag 30 en 170.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 170.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 170.

Antwoord

Het is aan het volgende kabinet om het beleid voor de verdere verduurzaming van de veehouderij vorm te geven. Hierbij kan zij rekening houden met het advies van de SER «Versnelling verduurzaming veehouderij» en met de bestaande verduurzamingsplannen en -trajecten van de verschillende dierlijke sectoren en andere betrokken partijen.

Antwoord

De pilot voor Welfare Quality in de melkveehouderij is afgerond en de uitgangspunten zijn overgenomen in Koekompas. Koekompas is een uitgebreid bedrijfsmanagementsysteem dat door de veehouder samen met zijn (bedrijfs-)dierenarts gebruikt wordt, waar de uitgangspunten van de WQ in opgenomen zijn, naast diergezondheidsaspecten en andere bedrijfsmanagementzaken. Koekompas wordt sinds het 1e kwartaal van 2017 op circa ca. 2.600 melkveebedrijven gebruikt.

In de kalverhouderij is de pilot afgerond en bekijkt de sector hoe zij verder willen gaan met de aanbevelingen die dit opgeleverd heeft. De pilotprojecten in de pluimveehouderij (vleeskuikens en legpluimvee) zijn nog niet afgerond. Voor de monitor bij vleeskuikens is er een aantal aanpassingen voorgesteld aan het Welfare Quality netwerk. Deze aangepaste monitor wordt nu getoetst in de praktijk. Voor de legpluimveesector worden nieuwe modules ontwikkeld om meer informatie uit het protocol te halen en wordt bekeken of toepassing van het protocol op jongere dieren mogelijk is en de meting daarmee ook als «early warning»» kan worden gebruikt. In de loop van 2018 zullen de resultaten van beide onderdelen beschikbaar zijn.

Antwoord

De NVWA hanteert een risicogerichte aanpak. Op het moment dat er signalen zijn om de frequentie van controles of de hoogte van de boetes aan te passen, wordt dit met EZ besproken. Op dit moment is er geen sprake van zo’n soort signaal.

Antwoord

In aanvulling op de brief van 17 mei 2017 (Kamerstuk 28 286, nr. 909), waarin de stand van zaken inzake de kwaliteitssystemen voor transport en preventie tot dan toe is weergegeven, kan ik melden dat voor alle sectoren is geconcludeerd dat de ingediende kwaliteitssystemen niet voldoende borging kunnen leveren om de door de sectoren gevraagde modaliteiten toe te staan. Daarom is het proces voor de erkenning van een kwaliteitssysteem voor transport en preventie voor varkens, schapen en runderen beëindigd. Op verzoek van de sectoren wordt op dit moment de preventieregelgeving aangepast. Hiermee wordt het mogelijk om schapen twee keer te verzamelen en wordt het mogelijk zogenoemde weideschapen en -runderen van een verzamelcentrum naar een weidebedrijf te vervoeren, dit alles onder toezicht van de NVWA. Net zoals bij de schapen wordt voor de kalveren de mogelijkheid verkend om het twee keer verzamelen onder toezicht van de overheid mogelijk te maken. Het kwaliteitssysteem voor varkens had als doel om de modaliteit stalkeuring mogelijk te maken. Hiervoor is echter niet langer een kwaliteitssysteem nodig. Sinds 1 juni 2017 is stalkeuring voor individueel gemerkte slacht-, fok- en gebruiksvarkens namelijk mogelijk. Binnenkort vindt de eerste stalkeuring voor varkens plaats.

Antwoord

De uitwerking van de voorgenomen maatregelen met betrekking tot het voorkomen van de slacht van hoogdrachtige dieren, die in de brief van 5 juli 2017 (Kamerstuk 28 286, nr. 922) beschreven zijn, vindt momenteel plaats. Hiertoe wordt overleg gevoerd met de betrokken sectoren, wordt onderzocht welke maatregelen in andere (EU-)landen genomen of overwogen worden en wordt een wettelijk verbod voorbereid. Een dergelijk verbod dient geregeld te worden bij een AMvB en kan niet geregeld worden bij ministeriële regeling. In de Wet Dieren is geregeld wat bij ministeriële regeling en wat bij een AMvB geregeld moet worden.

Antwoord

Embryotransplantatie en multipele ovulatie (of superovulatie) worden in de Nederlandse rundveehouderij toegepast vanwege de snellere genetische vooruitgang omdat er meerdere afstammelingen van de genetisch beste dieren beschikbaar komen. Daarnaast verbetert embryotransplantatie de kans op dracht bij koeien met een verminderde vruchtbaarheid, waardoor ze langer beschikbaar blijven voor de melkveehouderij en hun levensduur dus kan worden verlengd. Het dier dat de embryo’s ontvangt, ondergaat geen hormoonbehandeling. Embryotransplantatie is qua behandeling vergelijkbaar met kunstmatige inseminatie. Er vinden in Nederland jaarlijks circa 15.000 embryotransplantaties plaats. Het aantal hiervoor benodigde multipele ovulaties is aanzienlijk minder omdat een multipele ovulatie gemiddeld vijf á zes embryo’s oplevert. Voor een multipele ovulatie ondergaat het donordier wel een hormoonbehandeling. De donordieren worden daarna weer normaal drachtig en blijven beschikbaar voor de melkveehouderij.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 179.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 179.

Antwoord

De melkveehouderij en de kalverhouderij hebben vorig jaar, samen met Vee & Logistiek Nederland, een gezamenlijk plan «Vitaal Kalf» opgesteld. Daarin is afgesproken dat kalveren, die bestemd zijn voor de kalverhouderij, langer bij de melkveehouder blijven als ze te licht van gewicht zijn. Transporteurs nemen te lichte dieren niet meer mee. Zo wordt voorkomen dat deze dieren op een verzamelcentrum achterblijven of geëuthanaseerd worden. Melkveehouders hebben hier een belangrijke rol. De cijfers laten in de periode van januari 2016 tot en met augustus 2017 een licht dalende trend zien in de afvoer van kalveren naar de destructie in de eerste drie weken na geboorte (bron: I&R, RVO.nl). Voor de borging van «Vitaal Kalf» wordt door de sector een kalvervolgsysteem ingevoerd, waarmee alle kalveren gevolgd kunnen worden van het melkveebedrijf via het verzamelcentrum naar het kalverbedrijf. Hiermee krijgt de sector zelf beter inzicht en kunnen bedrijven waar nodig gericht door de sector worden aangesproken op de gemaakte afspraken. Het kabinet zal dit proces nauwlettend blijven volgen en hierover in overleg blijven met de melkvee- en de kalversector.

Antwoord

Ja. Twee keer per jaar komen de contactpersonen voor transport van alle lidstaten onder leiding van DG Sante F bijeen in Grange. In maart 2017 is deze methode daar besproken en in juni 2017 is de beschrijving van deze nieuwe methode door de NVWA verspreid onder de competente autoriteiten van de andere lidstaten. Het lijkt erop dat Nederland vooralsnog de enige lidstaat is die deze nieuwe methode eist voor lange-afstandtransporten voor ongespeende kalveren.

Antwoord

Door verschillende Europese landen wordt reeds gewerkt aan een gezamenlijke gedragslijn waarin is vastgelegd hoe men dient om te gaan met het transport van ongespeende dieren, gezien hun natuurlijke behoeftes. In dit traject heeft Nederland een agenderende rol. Deze overleggen worden georganiseerd door EC-DG Volksgezondheid en Voedselveiligheid met de contactpersonen van de EU-Lidstaten, die verantwoordelijk voor dierenwelzijn tijdens transport.

Antwoord

Het in de motie (Kamerstuk 28 286, nr. 170) gevraagde grootschalige praktijkonderzoek is afgerond. De resultaten komen in oktober 2017 beschikbaar. Met de sector wordt nu overleg gevoerd over de mogelijkheden voor implementatie van de alternatieve vloeren. Over de uitkomsten wordt uw Kamer geïnformeerd.

Antwoord

Uw Kamer wordt hierover in de verzamelbrief dierenwelzijn geïnformeerd. Ik verwijs u tevens naar het antwoord op vraag 185.

Antwoord

In 2014 t/m 2016 is geen plattelandsgeld uitgegeven voor de kalversector.

Antwoord

Voor de kalversector is € 10 miljoen beschikbaar per jaar uit het POP-3 voor een periode van 5 jaar. Binnen de kaders van het POP-3 is een regeling opgesteld voor de kalversector die per 1 januari 2017 in werking is getreden. Kalverhouders, die deelnemen aan deze regeling, kunnen maximaal € 3.000 per jaar subsidie ontvangen voor deelname aan een erkend vrijwillig kwaliteitssysteem. Deze subsidie (totaal € 6 miljoen per jaar voor een periode van vijf jaar) heeft tot doel om de Nederlandse kalversector te laten ontwikkelen naar een duurzame sector. Het kwaliteitssysteem dat is erkend voor deze regeling, is het kwaliteitssysteem «Vitaal kalf» van de SBK. Dit systeem bevat onder andere maatregelen gericht op samenwerking en transparantie in de keten. Tevens zijn er maatregelen opgenomen gericht op het terugdringen van het antibioticagebruik en bijdragen aan de kwaliteit van het eindproduct (kalfsvlees) en de gezondheid van mens en dier. Omdat met deze maatregel € 6 miljoen per jaar kan worden toegewezen, is van de eerder toegezegde € 10 miljoen per jaar nog € 4 miljoen POP-subsidie beschikbaar voor een investeringsmaatregel. Op dit moment wordt hiervoor in overleg met de kalversector een voorstel uitgewerkt.

Antwoord

Een keizersnede is een chirurgische ingreep en wordt toegepast wanneer een natuurlijke geboorte te veel risico’s met zich meebrengt voor de koe of het kalf. Deze afweging moet door een dierenarts worden gemaakt. Bij de twee genoemde rassen is door fokkerij het bekken van het moederdier in verhouding te klein geworden en moet meestal een keizersnede toegepast worden. Zoals ook aangegeven in de beleidsbrief dierenwelzijn van 4 oktober 2013 (Kamerstuk 28 286 nr. 651) zijn er afspraken gemaakt met de beide stamboeken en LTO over het vergroten van het aantal natuurlijke geboorten bij de twee genoemde rassen.

Antwoord

Het maken van de keuze voor een keizersnede door de dierenarts is niet afhankelijk van het ras, maar van de situatie van het individuele dier. Indien noodzakelijk moet een dierenarts te allen tijde voor elk dier kunnen beslissen een keizersnede te doen indien dit noodzakelijk is voor de gezondheid en het welzijn van de moeder of het jong. Ik verwijs u tevens naar het antwoord op vraag 189.

Antwoord

Er zijn ca. 1.300 bedrijven met raszuivere vrouwelijke dieren van de rassen Belgisch Witblauw en Verbeterd Roodbont. Een aanzienlijk deel van deze bedrijven (ca. 80%) heeft echter maar een zeer beperkt aantal dieren (1 tot 4 dieren). Van de grotere professionele bedrijven is het merendeel aangesloten bij het project Bewust Natuurlijk Luxe (ongeveer 75% bij Belgisch Blauwen en 90% bij Verbeterd Roodbont) en werken aan het vergroten van het aantal natuurlijke geboortes. Er worden ook met succes gerichte belacties gedaan om meer vleesveehouders aansluiting te laten vinden. Hierbij is eerst ingezet op de grotere bedrijven.

Antwoord

De stamboeken Verbeterd Roodbont en Belgisch Witblauw hebben de kans gekregen om via een plan van aanpak toe te werken naar meer natuurlijke geboorten. Zoals aangegeven in de Stand van zaken beleidsbrief dierenwelzijn van 30 maart 2015 (Kamerstuk 28 286, nr. 799) zal in 2018 worden beoordeeld wat het plan van aanpak «Naar meer natuurlijke geboorten» van oktober 2014 heeft opgeleverd. Daarna wordt er beoordeeld waar de stamboeken staan en wat eventuele vervolgstappen zijn.

Antwoord

De inschatting is dat 65% van de mannelijke vleesvarkens in Nederland niet meer wordt gecastreerd. Het perspectief voor de ondernemers die nog castreren is derhalve vooral afhankelijk van de mogelijkheden voor het afzetten van vlees van niet-gecastreerde varkens in het buitenland. De vraag in de belangrijkste afzetlanden zoals Duitsland, België en Frankrijk komt maar langzaam op gang vanwege de vrees voor berengeur (Kamerstuk 28 286, nr. 859). De Nederlandse retail, die is overgegaan op de verkoop van vers varkensvlees van niet-gecastreerde beren, is tevreden met de gekozen oplossing waarbij aan de slachtlijn wordt gecontroleerd op mogelijke aanwezigheid van berengeur.

Antwoord

De verwachting is dat er daarmee een groter marktpotentieel komt voor de Nederlandse export van niet-gecastreerde biggen en varkensvlees van niet-gecastreerde beren.

Antwoord

In Nederland is al in 2007 de afspraak gemaakt met de varkenssector om castratie alleen onder verdoving toe te staan. Ik ondersteun die afspraak en zie daarom nu geen reden om dat wettelijk te gaan regelen. Het toezicht op het verdoofd castreren is geregeld via private kwaliteitssystemen.

Antwoord

De inzet van het project Boars 2018 is afgelopen jaar, dit jaar en komende jaren met name gericht op het in andere Europese lidstaten uitdragen van de positieve ervaringen die in Nederland zijn opgedaan met stoppen met castreren van varkens. Binnen het project Boars 2018 wordt samen met Europese onderzoekpartners gewerkt aan het verder ontwikkelen en implementeren van praktische en economisch methoden voor detectie van berengeur aan de slachtlijn, onderzoek naar factoren om de vleeskwaliteit te verbeteren en voorlichting welke preventieve maatregelen die een varkenshouder kan nemen om berengeur te minimaliseren. De Europese Expert Group gericht op het stoppen van castratie, met daarin ook een belangrijke inbreng vanuit het Nederlandse project Boars 2018, komt begin 2018 met een tweede voorgangsrapportage over de stappen die in de Europese lidstaten zijn gezet. Ook op het EU Platform Animal Welfare van 6 juni dit jaar is de inzet in het kader van de Europese verklaring om te stoppen met castratie toegelicht. Verder brengt Boars 2018 kennis in rondom niet-castreren in de het Europese IPEMA Cost Action programma (netwerk van Europese onderzoekers).

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 15.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 15.

Antwoord

Vangletsel is een ernstig dierenwelzijnsprobleem dat, zo bleek uit de periode van intensieve controles van de NVWA afgelopen zomer (zie ook het antwoord op vraag 149), relatief snel aangepakt kan worden. Sinds half juni 2017 geeft de NVWA direct een boete als blijkt dat bij meer dan 2% van de dieren (=interventiegrens) sprake is van vangletsel. Voorheen werd eerst een waarschuwing gegeven. De NVWA regelt controles op vangletsel nu structureel in op de grote slachthuizen. Het terugdringen van vangletsel en sterfte van pluimvee heeft ook de aandacht van de sector. Op verzoek van EZ heeft de sector een plan van aanpak optimalisatie vangen, laden en transport van (leg)pluimvee opgesteld. Uw Kamer zal over de uitkomsten hiervan worden geinformeerd.

Antwoord

Een dierenwelzijnscursus voor pluimveevangploegen maakt onderdeel uit van het plan van aanpak optimalisatie vangen, laden en transport van (leg)pluimvee voor de slacht (zie ook het antwoord op vraag 199). Voor pluimveeservicebedrijven die vang- en laadwerkzaamheden verrichten is binnen IKB-PSB (privaat kwaliteitsschema waar ca. 90% van de Nederlandse pluimveeservicebedrijven bij is aangesloten) opgenomen dat elke medewerker die fysiek betrokken is bij de vang- en laadwerkzaamheden verplicht wordt een externe cursus «verantwoord pluimveevangen» te volgen. Vooralsnog wordt dit door de overheid nauwlettend gevolgd en volgt er geen wettelijke verplichting voor een dergelijke cursus.

Antwoord

Wat betreft de coördinatie en afstemming tussen binnen- en buitenlandse onderzoekprogramma’s is er een COST-action (Cooperation in Science and Technology) COREMI (Control of Red Mites) die onderzoekers en bedrijfsleven bij elkaar brengt om elkaar te informeren over het vogelmijtprobleem en het zoeken naar oplossingen voor preventie en control. Een COST-action is een EU-netwerk van onderzoekers met als doel de nationaal gefinancierde onderzoeksprogramma’s op elkaar af te stemmen. COREMI is een Europees Horizon 2020-programma. In COREMI stemmen onderzoekers hun werk op elkaar af. Dit heeft onder andere geleid tot een gezamenlijk onderzoek vanuit verschillende lidstaten naar een geïntegreerde aanpak van de bloedluis.

Antwoord

Voor pluimvee zijn de volgende bedwelmingsmethoden in gebruik:

• – meerfasen gasbedwelming (CAS: Controlled Atmosphere stunning);

• – elektrische waterbad bedwelming;

• – elektrische kopbedwelming).

Antwoord

In onderstaande tabel staan de grote slachthuizen8 met permanent toezicht van de NVWA:

Antwoord

Ja. Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 203.

Antwoord

Op grond van de Europese verordening is het waterbad een toegelaten methode die niet nationaal verboden kan worden. De bedrijven die niet omschakelen van de waterbadmethode naar CAS-bedwelming zijn veelal kleinere bedrijven die voor specifieke groepen slachten (o.a. biologisch, ouderdieren, eenden) en/of voor wie volledige omschakeling economisch niet haalbaar is. Ook zijn er een aantal kleinere en grotere slachthuizen die elektrisch bedwelmen ten behoeve van de halal-markt (zowel nationaal als voor export). Voor de meeste «halal» certificeerders is CAS-bedwelming niet acceptabel. Elektrische bedwelming, die als «reversibel» beschouwd wordt, veelal wel. Door strikte controle en handhaving door de NVWA op de voorgeschreven parameters wordt het gebruik van het waterbad nog steeds ontmoedigd.

Antwoord

Het meldnummer 144 red een dier zet nog steeds meldingen door naar de ketenpartners op het terrein van de handhaving van de dierenwelzijnswetgeving zoals de NVWA, de LID en de Politie. Voor de ontwikkeling in het oppakken van zaken van dierenmishandeling en -verwaarlozing van gezelschapsdieren verwijs ik u naar de beantwoording van vraag 150. Wat betreft de (vroegtijdige) signalering van verminderde dierzorg op landbouwbedrijven verwijs ik u naar vraag 78.

Antwoord

De evaluaties van de regeling IBG en de subsidie aan de LID zijn geëvalueerd in het kader van een bredere evaluatie van de handhavingsketen dierenwelzijn uitgevoerd in opdracht van de Minister van Veiligheid en Justitie (Kamerstuk 28 286, nr. 886). Geoordeeld is dat een evaluatie van de gehele keten meer inzicht geeft dan bijvoorbeeld het los beoordelen van de regeling IBG (het in bewaring of beslag nemen van dieren is namelijk een gevolg van de inzet van de overige toezichthouders binnen die keten). De onderzoekers geven aan dat de aanpak van dierenmishandeling en -verwaarlozing de afgelopen jaren substantieel meer aandacht heeft gekregen. Wel blijkt dat het convenant samenwerking dierenhandhaving in de huidige situatie niet in alle gevallen de juiste handvatten biedt om in alle situaties effectief op te kunnen treden. Op dit moment wordt daarom gewerkt aan nieuwe afspraken over de taakverdeling tussen de verschillende organisaties op het gebied van de handhaving, die worden neergelegd in een nieuw convenant. Zie verder ook het antwoord op vraag 150.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 182.

Antwoord

Er is geen evaluatie voorzien. Zoals ook in het antwoord op vraag 208 aangegeven is het van belang om over de voortgang en de resultaten in overleg te blijven met de melkvee- en de kalversector.

Antwoord

EZ heeft in 2016 100% gefinancierd (€ 75.000) en in 2017 draagt de overheid 70% (€ 42.000) bij aan het project Boars 2018. Voor de komende jaren loopt nog overleg tussen EZ en de varkenssector over de financiering. Ik verwijs u tevens naar het antwoord op vraag 196.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vragen 196 en 210.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 201.

Antwoord

In de periode 2012–2016 is in Nederland de kans op ontstaan van brand op een rundveebedrijf 0,0005 (dat is 5 branden per 10.000 bedrijven), op een varkensbedrijf 0,0014 en op een pluimveebedrijf 0,0023 (Kamerstuk 34 500 XIII, nr. 138, bijlage 2). De kans op brand in een woning over deze periode is niet bekend. In het algemeen is in Nederland de kans op brand in een woning circa 1 woningbrand per 1.000 woningen. Zo was in 2014 en 2015 de kans op brand in een woning 0,0154 en 0,0132 (bron: Risicomonitor Woningbranden, Verbond voor Verzekeraars).

Antwoord

In de periode 2012–2016 is de kans dat dieren bij brand op een rundveebedrijf omkomen 0,0002 (dat is 2 dieren per 10.000 bedrijven), op een varkensbedrijf 0,0008 en op een pluimveebedrijf 0,0018 (Kamerstuk 34 500 XIII, nr. 138, bijlage 2). De kans op een woningbrand met voor mensen fatale gevolgen over deze periode is niet bekend.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar de antwoorden op vragen 213 en 214.

Antwoord

Er zijn 133.101 dieren omgekomen in 2015 (Kamerstuk 34 500 XIII, nr. 138, bijlage 1).

Antwoord

Er zijn 202.074 dieren omgekomen in 2016 (Kamerstuk 34 500 XIII, nr. 138, bijlage 1).

Antwoord

Tot en met 16 augustus 2017 zijn 230.064 dieren omgekomen (Kamerstuk 34 500 XIII, nr. 138, bijlage 1).

Antwoord

Er zijn op dit moment geen specifieke gegevens bekend over woningbranden in 2017 tot nu toe.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 219.

Antwoord

Ik verwijs u hiervoor naar het antwoord op vraag 219.

Antwoord

Er zijn geen gegevens bekend over het aantal geïnstalleerde sprinklerinstallaties in veestallen.

Antwoord

Er zijn geen gegevens bekend over het aantal geïnstalleerde mistsystemen in veestallen.

Antwoord

In de pluimveesector en kalversector zijn in september 2017 verzoeken ingediend. De verzoeken van de Stichting OVONED (eieren) en de Stichting PLUIMNED betreffen de gezamenlijke Onderzoeks- en innovatieagenda Nederlandse pluimveesector. Het verzoek van de Stichting Brancheorganisatie Kalveren betreft het Programma Onderzoek en Innovatie SBK. Deze verzoeken houden naast de onderzoeksprogramma’s ook het verzoek in de daarmee samenhangende verplichting tot afdracht van financiële bijdragen en een registratieverplichting algemeen verbindend te verklaren.

Antwoord

De pluimveesector en kalversector hebben in september 2017 verzoeken ingediend. De Onderzoeks- en innovatieagenda Nederlandse pluimveesector bevat de onderzoeksthema’s diergezondheid inclusief dierenwelzijn, voedselveiligheid en volksgezondheid en verminderen milieuemissies. Het Programma Onderzoek en Innovatie SBK betreft eveneens de onderzoeksthema’s diergezondheid inclusief dierenwelzijn en voedselveiligheid en volksgezondheid. Het Programma heeft verder keteninnovatie als derde onderzoeksthema. De verzoeken worden op dit moment inhoudelijk beoordeeld. De indiening van deze verzoeken is mogelijk gemaakt door een wijziging van de Regeling producenten- en brancheorganisaties. De aanwezigheid van een wettelijke grondslag voor het verrichten van onderzoek of de financiering daarvan vormt geen belemmering meer om een AVV-verzoek af te wijzen. Andere belemmeringen zijn momenteel niet bekend. Ik verwijs u tevens naar het antwoord op vraag 224.

Antwoord

Of een veehouderijbedrijf gezondheidsrisico’s, overlast of (milieu)schade veroorzaakt is niet enkel afhankelijk van de afstand tot woonbebouwing en/of natuurgebieden. Er zijn vele factoren die hierop van invloed zijn en die bovendien interactie met elkaar kunnen hebben. Te denken valt aan het type veehouderijbedrijf (intensief, extensief, biologisch, gemengd), de gehouden diersoorten (bijvoorbeeld varkens, pluimvee of melkvee), de omvang van het bedrijf en het type en de leeftijd van de stal, inclusief de aanwezige technische voorziening om emissies van onder andere ammoniak, geur en fijn stof tegen te gaan. In veel gevallen is er bovendien geen sprake van een enkel veehouderijbedrijf, maar van een complex aan landbouwactiviteiten en andere bedrijvigheid in de nabijheid van woonbebouwing of een natuurgebied. Het is derhalve niet mogelijk om aan te geven om hoeveel veehouderijbedrijven het gaat en hoeveel geld er gemoeid zou zijn met het verplaatsen of sluiten van deze bedrijven. Het terugdringen of voorkomen van negatieve effecten van veehouderijbedrijven op de omgeving vraagt om een lokale benadering. Provincies en gemeenten hebben de instrumenten en bevoegdheden vanuit het omgevingsrecht om hier invulling aan te geven. Het is ook aan provincies en gemeenten om, in overleg met andere partijen zoals banken en het bedrijfsleven, te bepalen of verplaatsing of sluiting van veehouderijbedrijven via een ontwikkelingsbedrijf een effectief en haalbaar instrument is. Verder verwijs ik u naar de antwoorden op vragen 170, 171, 172 en 173.

Antwoord

In 2015 hebben 9.304 boeren in het kader van vergroening in pijler 1 gekozen voor vanggewassen, zijnde 15% van het totaal aantal boeren. In 2016 ging het om 9.344 boeren, zijnde 17%. Deze cijfers zijn terug te vinden in het rapport «Feiten en cijfers vergroening GLB» van WUR, maart 2017 (Kamerstuk 21 501-32, nr. 1015).

Antwoord

Het streven om Nederland vrij te maken van IBR en BVD komt vanuit alle sectorpartijen in de rundvee, dus naast de melkveesector ook van de vleeskalversector en roodvleessector. Ik juich dit streven toe. Ik verwijs u verder naar de brief van 8 juni 2017 (Kamerstuk 29 683, nr. 232).

Antwoord

Er bestaat al sinds lange tijd de mogelijkheid om via een vrijwillig programma IBR en BVD te bestrijden op bedrijfsniveau. Op dit moment is ruim 70% van de melkveebedrijven en ongeveer 10% van de vleesveebedrijven vrij of bezig met de bestrijding van BVD. Voor IBR is dit respectievelijk 65% en 13% (Bron: GD).

Antwoord

Zoals gemeld in de brief van 8 juni 2017 (Kamerstuk 29 683, nr. 232) wordt er gewerkt aan een AMvB voor de bestrijding van IBR om zo een officiële EU-status te verkrijgen op basis van Richtlijn 64/432/EEG. In de brief wordt tevens aangegeven dat voor BVD private bestrijding haalbaar is.

Antwoord

In onderstaande tabel zijn de gevraagde importcijfers en herkomstlanden weergegeven.