Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING

1.

De referentieraming is de jaarlijkse raming van leerlingen- en studentenaantallen. Uit de referentieraming 2017 blijkt dat het aantal verwachte leerlingen en studenten hoger uitvalt dan de in de OCW-begroting 2017 verwerkte aantallen. Hierachter gaan verschillende bewegingen schuil, zoals een stijging van het aantal mbo-studenten in de beroepsbegeleidende leerweg en van het aantal studenten in het wetenschappelijk onderwijs (onder andere door toenemende aantallen buitenlandse studenten, waaronder studenten uit EER-landen, welke bekostigd worden).

2.

De raming voor studiefinanciering laat voor 2017 lagere kaderrelevante uitgaven en ontvangsten zien ten opzichte van de in de OCW-begroting 2017 verwerkte raming uit het voorjaar 2016. Dit is het gevolg van de verwerking van nieuwe uitvoeringsgegevens van DUO. Per saldo is er in 2017 sprake van een meevaller bij de uitgaven. Vooral de uitgaven aan de basisbeurs en de aanvullende beurs bij mbo-bolstudenten niveau 1 en 2 vielen in 2016 lager uit dan aanvankelijk geraamd door lagere aantallen. Dit werkt door in 2017 en latere jaren. De lagere ontvangsten zijn het gevolg van een lager ontstaan bedrag aan achterstallig lager recht (ALR).

3.

Valutakoersverschillen leiden tot diverse tegenvallers op de onderwijsbudgetten van Caribisch Nederland, met name bij de onderwijshuisvesting, en op de bijdragen aan buitenlandse organisaties zoals de bijdrage voor het CERN.

4.

Het ICT-project «Programma Vernieuwing Studiefinanciering» bij DUO maakt de schuldenopbouw van studenten beter inzichtelijk. Een OV-kaart wordt bijvoorbeeld niet langer geboekt als schuld als de student geen OV-kaart heeft geactiveerd. Dit leidt tot een wijziging in de boekingssystematiek. Het gevolg van deze technische wijziging is een incidentele tegenvaller. Het betreft een verschuiving van niet-kaderrelevante uitgaven naar kaderrelevante uitgaven.

5.

Bij de ontwerpbegroting 2017 is er besloten tot een ramingsbijstelling van € 150 miljoen, die diende om de OCW-begroting sluitend te maken en bij te dragen aan de ruilvoetproblematiek. Deze is destijds niet ingevuld en wordt nu ingevuld met onder andere de eindejaarsmarge 2016/2017.

6.

In 2016 zijn diverse budgetten niet volledig tot besteding gekomen. De eindejaarsmarge bedraagt € 127,5 miljoen en dit wordt toegevoegd aan de OCW-begroting. Dit wordt voornamelijk ingezet om de ramingsbijstelling in te vullen (€ 121,3 miljoen). Daarnaast betreft het overlopende verplichtingen die niet in 2016 tot betaling zijn gekomen, maar pas in 2017 (totaal € 3,0 miljoen). Zie artikel 91 Nominaal en onvoorzien voor een nadere toelichting op de inzet van de eindejaarsmarge.

7.

Een groot deel van de eindejaarmarge 2016/2017 (€ 121,3 miljoen) wordt ingezet als invulling voor de ramingsbijstelling van € 150 miljoen.

8.

Dit betreft het terugdraaien en de verwerking van de kadercorrectie voor het afschaffen van de fiscale monumentenaftrek in 2017.

9.

Deze post is het saldo van diverse kasschuiven op de OCW-begroting. Zo worden er middelen uit 2017 doorgeschoven naar latere jaren omdat de uitgaven in andere jaren zullen plaatsvinden dan eerder was geraamd. Dit betreft voornamelijk kasschuiven voor de onderwijshuisvestinging op Caribisch Nederland (€ 15,6 miljoen).

10.

Dit betreft de toevoeging aan de OCW-begroting van: de loonbijstelling tranche 2017 (€ 447,5 miljoen), de compensatie voor de ABP-pensioenpremie stijging (€ 198,4 miljoen) en de prijsbijstelling tranche 2017 (€ 130,4 miljoen). Zie artikel 91 Nominaal en onvoorzien voor de verdeling van de loon- en prijsbijstelling.

11.

De raming voor studiefinanciering laat lagere niet-kaderrelevante uitgaven en iets hogere ontvangsten zien ten opzichte van de in de OCW-begroting 2017 verwerkte raming van het voorjaar 2016. Dit is het gevolg van de verwerking van nieuwe uitvoeringsgegevens van DUO. Daarnaast is er € 15,7 miljoen aan niet-kaderrelevante prijsbijstelling toegevoegd aan de begroting van OCW.

12.

De raming voor studiefinanciering laat lagere renteontvangsten zien ten opzichte van de in de OCW-begroting 2017 verwerkte raming uit het voorjaar 2016. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de neerwaarts bijgestelde rentevoet. Conform de begrotingsregels worden mutaties in de renteontvangsten generaal verwerkt.

13.

De overige mutaties betreffen de financiering voor het programma vernieuwing studiefinanciering (€ 11,7 miljoen), overboekingen van en naar andere departementen en desalderingen van uitgaven en ontvangsten.

Het budget voor bekostiging wordt per saldo met € 275,0 miljoen verhoogd. De verhoging is met name het gevolg van de volgende mutaties:

• – de doorverdeling (+ € 249,1 miljoen) van de loon- en prijsbijstelling tranche 2017 inclusief de compensatie ABP-pensioenpremiestijging (zie het algemeen deel);

  • • Het budgettaire effect van de leerlingenraming (€ 16,2 miljoen). Deze mutatie is nader toegelicht in het algemene deel.

  • • Een overboeking van artikel 14 naar artikel 1 (€ 7,5 miljoen) ten behoeve van cultuureducatie voor het schooljaar 2017–2018.

  • • Een toevoeging ter grootte van € 5,0 miljoen aan het budget voor de regeling voor maatwerk en eerste opvang vreemdelingen. Uitvoeringstechnisch was het niet mogelijk om de eerste periode van het schooljaar 2016–2017 van deze regeling in 2016 uit te betalen. Vanwege de juridische verplichting zijn de beschikbare middelen vanuit 2016 doorgeschoven naar 2017.

  • • Een tegenvaller als gevolg van de naar verwachting duurdere dollar voor de bekostiging Caribisch Nederland (€ 2,3 miljoen).

Tevens is het budget met € 5,0 miljoen verlaagd doordat naar verwachting het beroep op de regelingen voor de eerste opvang van vreemdelingen en maatwerk voor eerstejaars asielzoekerskinderen in 2017 lager zal zijn dan eerder geraamd.

Het budget wordt per saldo met € 210,9 miljoen verhoogd. De verhoging is het gevolg van onder meer de volgende mutaties:

• – de doorverdeling (+ € 191,3 miljoen) van de loon- en prijsbijstelling tranche 2017 inclusief de compensatie ABP-pensioenpremiestijging (zie het algemeen deel).

• – Een verlaging van € 16,9 miljoen op de regeling leerplusarrangement als gevolg van:

  • • Een overboeking voor het deel in de aanvullende bekostiging dat reguliere bekostiging is (– € 13,4 miljoen).

  • • Een lagere verwachte instroom van asielzoekers en vreemdelingen in 2017 (– € 3,5 miljoen).

De verplichtingen worden met € 123,8 miljoen verhoogd. Het verschil tussen de verplichtingen- en uitgavenmutaties wordt met name veroorzaakt door:

• – Bijstelling van de verplichtingenraming omdat bij het instrument bekostiging de loon- en prijsbijstelling tranche 2017 voor zowel 2017 als 2018 in het jaar 2017 verplicht wordt.

• – De garantieverplichtingen worden met € 2,7 miljoen verlaagd. Dit is het saldo van de tot nu toe in 2017 verleende en vervallen leningen en rekening-courant kredieten aan onderwijsinstellingen via schatkistbankieren.

Het budget voor de bekostiging wordt per saldo met € 100,9 miljoen verhoogd. De verhoging is met name het gevolg van de volgende mutaties:

• – de doorverdeling (+ € 84,4 miljoen) van de loon- en prijsbijstelling tranche 2017 inclusief de compensatie ABP-pensioenpremiestijging (zie het algemeen deel);

• – De jaarlijkse meerjarige doorrekening van de referentieraming 2017 leidt tot hogere aantallen mbo-studenten ten opzichte van de referentieraming 2016. Er vindt substitutie plaats van de bol-opleidingen naar de bbl-opleidingen. Het macrobudget wordt opwaarts bijgesteld (zie ook de algemene toelichting).

• – Het macrobudget wordt in 2017 met € 3,8 miljoen, in 2018 met € 2,7 miljoen en in 2020 met € 0,5 miljoen verlaagd. Dit ten behoeve van het project doorontwikkeling van BRON.

• – Structureel worden middelen overgeboekt van het instrument subsidies naar het instrument bekostiging. In 2017 gaat het om een bedrag van € 18,4 miljoen voor de Tijdelijke regeling tegemoetkoming schoolkosten MBO (€ 10 miljoen) en middelen in het kader van de Gelijke Kansen Alliantie (€ 4 miljoen voor de Regeling compensatie langere inschrijvingsduur, € 4 miljoen voor de Regeling doorstroom mbo-hbo en € 0,4 miljoen voor de Regeling stimulering doorstroom niet verwant mbo-pabo.)

Het budget voor subsidies wordt per saldo met € 28 miljoen verlaagd. Deze verlaging is met name het gevolg van de volgende mutaties:

• – Een structurele overboeking van middelen van het instrument subsidies naar het instrument bekostiging. In 2017 gaat het om een bedrag van € 18,4 miljoen (zie ook de toelichting bij het instrument bekostiging).

• – Voor de Gelijke Kansen Alliantie is er een overboeking gedaan naar artikel 3 (Voortgezet onderwijs) van € 11,5 miljoen ten behoeve van onder andere schakelprogramma’s po-vo en schakelprogramma’s vmbo-mbo en vmbo-havo.

Het budget voor bijdragen aan ZBO’s/RWT’s wordt per saldo met € 25,8 miljoen verlaagd. Deze verlaging is met name het gevolg van de volgende mutaties:

• – Voor het College voor Toetsen en Examens wordt een bedrag van € 3,7 miljoen overgeboekt naar artikel 3 (Voortgezet onderwijs).

• – Voor het Cito (Wet SLOA) wordt een bedrag van € 6,3 miljoen overgeboekt naar artikel 3 (Voortgezet onderwijs).

• – Het budget voor de SBB wordt in 2017 met € 15,9 miljoen verlaagd. Vanwege het opheffen van de kenniscentra en de samenvoeging tot de SBB was er bij SBB in 2016 en 2017 een incidentele besparingswinst van in totaal € 20,2 miljoen. Deze middelen worden ingezet voor OCW-brede problematiek in 2017 (zie ook algemene toelichting). Daarnaast worden aan het SBB budget middelen toegevoegd. Het gaat onder andere om de loon- en prijsbijstelling tranche 2017 en de bijdrage van het Ministerie van EZ.

Het budget voor bijdragen aan medeoverheden wordt per saldo met € 26,3 miljoen verlaagd. Deze verlaging is mede het gevolg van de volgende mutaties:

• – De bijdrage aan Caribisch Nederland wordt in 2017 met een bedrag van € 9,5 miljoen verlaagd. Dit wordt grotendeels veroorzaakt door vertraging in het masterplan onderwijshuisvesting in Caribisch Nederland. Hierdoor kunnen betalingen pas later plaatsvinden.

De middelen voor Regionaal Programma zijn in 2016 in plaats van 2017 uitbetaald. Hierdoor zijn de uitgaven in 2016 verhoogd en in 2017 verlaagd met € 19,5 miljoen.

De verplichtingen worden met € 239,6,0 miljoen verhoogd. Het verschil tussen de verplichtingen- en uitgavenmutaties (€ 125,1 miljoen) wordt veroorzaakt door:

• – Garantieverplichtingen/rekening-courant kredieten aan hogescholen die in 2017 zijn aangegaan of vervallen en waar OCW garant voor staat (+ € 14,4 miljoen).

• – Bijstelling van de verplichtingenraming doordat uitgavenmutaties voor het jaar 2018 – overeenkomstig de bekostigingsregelgeving – in het jaar 2017 worden verplicht. Daarom worden deze (+ € 110,7 miljoen) verwerkt in het verplichtingenbudget 2017.

• – Het budget voor de bekostiging wordt per saldo met € 109,5 miljoen verhoogd. De verhoging is het gevolg van:

  • • een aanpassing op basis van de nieuwe raming van de studentenaantallen: + € 46,9 miljoen uit de referentieraming 2017 (zie het algemeen deel);

  • • de doorverdeling (+ € 63,7 miljoen) van de loon- en prijsbijstelling tranche 2017 en de compensatie pensioenpremie (zie het algemeen deel);

  • • diverse overige mutaties (met name interne overboekingen naar andere beleidsartikelen) die het budget in totaal verlagen met € 1,1 miljoen.

De verplichtingen worden met € 265,5 miljoen verhoogd. Het verschil tussen de verplichtingen- en uitgavenmutaties (€ 134,5 miljoen) wordt veroorzaakt door:

• – Garantieverplichtingen/rekening-courant kredieten aan universiteiten die in 2017 zijn vervallen en waar OCW garant voor staat (– € 6,8 miljoen).

• – Bijstelling van de verplichtingenraming doordat uitgavenmutaties voor het jaar 2018 – overeenkomstig de bekostigingsregelgeving – in het jaar 2017 worden verplicht. Daarom worden deze (+ € 141,3 miljoen) verwerkt in het verplichtingenbudget 2017.

• – Het budget voor de bekostiging wordt per saldo met € 130,1 miljoen verhoogd. De verhoging is het gevolg van:

  • • een aanpassing op basis van de nieuwe raming van de studentenaantallen: + € 39,8 miljoen uit de referentieraming 2017 (zie het algemeen deel);

  • • de doorverdeling (+ € 90,5 miljoen) van de loon- en prijsbijstelling tranche 2017 en de compensatie pensioenpremie (zie het algemeen deel);

  • • diverse interne overboekingen van/naar andere beleidsartikelen die het budget per saldo verlagen met € 0,2 miljoen.

Het budget voor de subsidies wordt per saldo met € 8,1 miljoen verhoogd. De verhoging is met name het gevolg van de volgende mutaties:

• – De loon- en prijsbijstelling op subsidies is voor 2017 uitgekeerd. Dit is € 3,5 miljoen.

• – Het budget voor de lerarenbeurs/zij-instroom/bewegingsonderwijs wordt in 2017 verhoogd met € 4,5 miljoen. Dit wordt veroorzaakt door:

  • • De in het sectorakkoord PO afgesproken maatregel dat 30% van de leraren in 2020 een academische pabo of een masteropleiding heeft afgerond (€ 2,0 miljoen);

  • • De, in ditzelfde sectorakkoord, afgesproken maatregel «meer en betere gymlessen»: leraren die hun bevoegdheid willen halen om gym te geven kunnen hiervoor een beroep doen op de subsidie bewegingsonderwijs (€ 3,0 miljoen);

  • • Diverse overboekingen (– € 0,5 miljoen).

In totaal wordt € 40,7 miljoen minder uitgegeven aan inkomensoverdrachten dan eerder geraamd. Dit is het gevolg van de volgende mutaties:

• – De basisbeursuitgaven vallen lager uit dan eerder geraamd. In 2017 wordt per saldo € 9,8 miljoen minder aan basisbeursuitgaven verwacht.

  • • Dit betreft € 17,8 miljoen minder relevante basisbeursuitgaven (gift). Deze € 17,8 miljoen betreft voornamelijk lagere uitgaven aan bolstudenten niveau 1 en 2. Deze studenten ontvangen de basisbeurs als gift. De realisatie over 2016 laat zien dat het aantal studenten en daarmee de uitgaven lager uitvielen dan aanvankelijk geraamd.

  • • De niet-relevante uitgaven basisbeurs (prestatiebeurs) stijgen met ruim € 8,1 miljoen. Dit is vooral het gevolg van hogere aantallen geraamde studenten in de referentieraming voor het jaar 2017.

• – De uitgaven aanvullende beurs vallen per saldo € 17,2 miljoen lager uit dan geraamd:

  • • Dit betreft € 34,2 miljoen minder relevante aanvullende beurs-uitgaven. Net als bij de basisbeurs zijn ook de aanvullende beursuitgaven aan bolstudenten niveau 1 en 2 lager. Daarnaast waren voor alle onderwijsniveaus de omzettingen in 2016 iets lager dan aanvankelijk geraamd, wat heeft geleid tot een lichte neerwaartse bijstelling van de omzettingen in 2017.

  • • De niet-relevante uitgaven aanvullende beurs stijgen in 2017 met € 17,0 miljoen. Net als bij de basisbeurs komt dit voornamelijk door hogere aantallen geraamde studenten in de referentieraming voor het jaar 2017.

• – De uitgaven voor de reisvoorziening stijgen in 2017 met € 35,5 miljoen. Dit is het gevolg van de volgende boekingen:

  • • Een verlaging van de bijdrage aan de vervoersbedrijven van € 20,1 miljoen. Dit wordt ten eerste veroorzaakt door lagere gemiddelde prijzen omdat studenten gemiddeld minder kilometer met de voorziening reizen. Ten tweede viel de afrekening over 2016, die in 2017 plaats vindt, mee.

  • • Een verlaging van de reisvoorziening gift met € 1,3 miljoen die vooral wordt veroorzaakt door een gedaalde prijs van de reisvoorziening voor buitenlandstuderenden.

  • • Een verhoging van de prestatiebeursuitgaven met € 56,9 miljoen. Voor een deel is dit de tegenhanger van de verlaagde bijdrage aan vervoersbedrijven. De prestatiebeurssystematiek heeft als gevolg dat per saldo uitgaven met betrekking tot de reisvoorziening pas relevant worden uitgegeven als een prestatiebeursstudent is afgestudeerd en daarmee de voorziening een gift wordt. Door deze systematiek is deze post reisvoorziening prestatiebeurs negatief. Een tweede oorzaak van de hogere uitgaven op deze post betreft een verlaging van het normbedrag. Het gemiddelde normbedrag is lager als gevolg van de nieuwe doelgroep minderjarige bolstudenten waarvoor een lagere prijs aan vervoerders wordt betaald.

• – De overige uitgaven vallen in 2017 € 49,3 miljoen lager uit dan geraamd:

  • • De relevante overige uitgaven stijgen met € 167,1 miljoen. Dit heeft voor het grootste deel te maken met een verschuiving van ruim € 120 miljoen van overige niet-relevante uitgaven naar overige relevante uitgaven. Deze verschuiving is het gevolg van een verbeterde boekingsmethode van de reisvoorziening als gevolg van het Programma Vernieuwing Studiefinanciering. Waar voorheen iedere prestatiebeursstudent die de reisvoorziening niet activeerde, toch elke maand een vordering kreeg opgeboekt, zal dit voortaan niet meer het geval zijn. De extra uitgaven betreffen de kwijtscheldingen van de onterecht geboekte vorderingen in de afgelopen jaren van studenten die nog actief zijn (voorheen werden de onterechte vorderingen altijd kwijtgescholden als de student stopte met studeren of was afgestudeerd). Het resterende deel van de hogere uitgaven heeft te maken met een verschuiving van het boeken van achterstallig lager recht van diverse posten naar deze post en van een verschuiving van kwijtscheldingen die geraamd waren voor december 2016, maar plaatsvonden in januari 2017.

  • • De uitgaven aan studiefinanciering op Caribisch Nederland is € 0,6 miljoen gestegen als gevolg van een hogere realisatie in 2016.

  • • De niet-relevante overige uitgaven vallen € 217,1 miljoen lager uit. Het betreft voornamelijk de niet-relevante tegenhanger van de relevante overige uitgaven en de relevante uitgaven aan de prestatiebeurs reisvoorziening.

Er wordt per saldo naar verwachting € 76,7 miljoen meer uitgegeven aan leningen dan geraamd:

• – De uitgaven aan rentedragende leningen stijgen met € 33,6 miljoen. Dit is vooral het gevolg van een groter bedrag aan prestatiebeursuitgaven die worden omgezet in een lening. De omzettingen van prestatiebeursuitgaven in leningen fluctueren van jaar op jaar, waardoor deze lastig te ramen zijn.

• – Het collegegeldkrediet wordt met € 43,1 miljoen omhoog bijgesteld, omdat meer studenten hiervan gebruik zijn gaan maken. Ook is het gemiddelde bedrag iets hoger geworden.

Het budget voor de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) wordt per saldo met € 11,3 miljoen verhoogd.

Hiervan is € 11,7 miljoen het gevolg van meerkosten PVS in de eindfase van het programma.

De ontvangstenraming wordt per saldo verlaagd met € 14,3 miljoen:

• – Op basis van de realisatiecijfers over 2016 en de lage rente worden de relevante rente-ontvangsten met € 16,2 miljoen naar beneden bijgesteld. De post relevante ontvangsten hoofdsom wordt met € 0,6 miljoen naar beneden bijgesteld.

• – Bij de kortlopende vorderingen worden € 10,9 miljoen minder ontvangsten verwacht. Er is minder achterstallig lager recht geconstateerd wat leidt tot minder kortlopende vorderingen.

• – Op basis van de realisaties 2016 worden de verwachte niet-relevante ontvangsten met € 13,4 miljoen verhoogd. Dit betreft ontvangsten van direct verstrekte rentedragende studieleningen en in langlopende leningen omgezette prestatiebeurs-uitgaven.