Nr. 1 JAARVERSLAG VAN HET MINISTERIE VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP (VIII)

A. ALGEMEEN

1. AANBIEDING EN DECHARGEVERLENING

Aan de voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer der Staten-Generaal.

Hierbij bied ik, mede namens de Staatssecretaris, het departementale jaarverslag van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over het jaar 2016 aan.

Onder verwijzing naar de artikelen 63 en 64 van de Comptabiliteitswet 2001 verzoek ik de beide Kamers van de Staten-Generaal de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap decharge te verlenen over het in het jaar 2016 gevoerde financiële beheer.

Ten behoeve van de oordeelsvorming van de Staten-Generaal over dit verzoek tot dechargeverlening is door de Algemene Rekenkamer als externe controleur op grond van artikel 82 van de Comptabiliteitswet 2001 een rapport opgesteld. Dit rapport wordt separaat door de Algemene Rekenkamer aan de Staten-Generaal aangeboden. Het rapport bevat de bevindingen en het oordeel van de Rekenkamer met betrekking tot:

• a. het gevoerde financieel en materieel beheer;

• b. de ten behoeve van dat beheer bijgehouden administraties;

• c. de financiële informatie in het jaarverslag;

• d. de betrokken saldibalans;

• e. de totstandkoming van de informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering;

• f. de in het jaarverslag opgenomen informatie over het gevoerde beleid en de bedrijfsvoering.

Bij het besluit tot dechargeverlening dienen verder de volgende, wettelijk voorgeschreven, stukken te worden betrokken:

• a. het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2016;

• b. het voorstel van de slotwet dat met het onderhavige jaarverslag samenhangt;

• c. het rapport van de Algemene Rekenkamer met betrekking tot het onderzoek van de centrale administratie van ’s Rijks schatkist en van het Financieel jaarverslag van het Rijk;

• d. de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer met betrekking tot de in het Financieel jaarverslag van het Rijk over 2016 opgenomen rekening van uitgaven en ontvangsten van het Rijk over 2016, alsmede met betrekking tot de Saldibalans van het Rijk over 2016 (de verklaring van goedkeuring, bedoeld in artikel 83, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001).

Het besluit tot dechargeverlening kan niet worden genomen, voordat de betrokken slotwet is aangenomen en voordat de verklaring van goedkeuring van de Algemene Rekenkamer is ontvangen.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, M. Bussemaker

B. BELEIDSVERSLAG

3. Beleidsprioriteiten over 2016

Inleiding

Het jaar 2016 stond in het teken van de uitvoering van de plannen die in deze kabinetsperiode zijn gestart en van het Nederlandse voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. De resultaten van het EU-voorzitterschap hebben we gebundeld opgenomen in deze inleiding.

Werk in uitvoering

Het onderwijs in Nederland staat er goed voor. Elke dag halen leraren, schoolleiders en bestuurders het beste uit alle leerlingen. De OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) bracht vorig jaar een uitgebreide review uit en deelde onze constatering: het Nederlandse onderwijs is volgens de meeste OESO-indicatoren sterk en presteert op veel gebieden bovengemiddeld. In diverse rapportages hebben we de Tweede Kamer geïnformeerd over de voortgang op specifieke onderdelen. Zo blijkt uit de voortgangsrapportage sectorakkoorden dat vooruitgang geboekt is op het gebied van uitdagend onderwijs en maatwerk. Het bevorderen van professionalisering en een verbetercultuur heeft wel extra inzet nodig. De voortgangsrapportage Lerarenagenda concludeert dat de lerarenopleidingen op orde zijn, maar ook dat het in de beroepspraktijk aanleren van differentiatievaardigheden weerbarstig blijkt. Startende leraren krijgen meer begeleiding, ondanks dat vallen zij nog teveel uit. Uit de voortgangsrapportage regeldruk blijkt dat er een groeiend bewustzijn en breed draagvlak aanwezig is om regeldruk binnen de school te agenderen. Daarnaast is een aanpak opgesteld om nieuwe regeldruk te voorkomen.

In het mbo is hard gewerkt aan kwaliteit en toegankelijkheid. Scholen krijgen middelen om financiële ondersteuning te bieden aan minder daadkrachtige ouders voor schoolkosten en minderjarige mbo-studenten hebben sinds 1 januari 2017 ook de beschikking over een ov-kaart. We hebben de Gelijke Kansen Alliantie gelanceerd om gelijke kansen in het onderwijs te bevorderen. Het wetsvoorstel «meer ruimte voor nieuwe scholen» schept voor het po en vo onder andere meer ruimte om op basis van een onderwijsconcept een school te stichten. Het voorstel is afgelopen jaar met ouders, leraren en bestuurders besproken tijdens regionale bijeenkomsten en een landelijke conferentie. De hoofdlijnen van een nieuw macrodoelmatigheidsbeleid in het ho hebben we in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Naast de bestaande systematiek voor het starten van nieuwe opleidingen zal periodiek een analyse worden gemaakt van het bestaande aanbod en creëren we meer vrijheid voor het starten van nieuwe opleidingen.

Ook op andere beleidsterreinen is in 2016 veel gebeurd. Op tal van onderwerpen uit de Wetenschapsvisie 2025 is vooruitgang geboekt. In de wetenschap worden topprestaties bereikt met een gemiddeld niveau van publieke middelen, de kwaliteit van onderzoekers en wetenschapsgebieden is hoog. De Nobelprijs voor de Scheikunde voor hoogleraar Ben Feringa is daar een prachtig voorbeeld van. Prinsjesdag 2016 zijn de subsidiebesluiten voor de culturele basisinfrastructuur 2017–2020 bekend gemaakt. Met de aankoop van de huwelijksportretten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit is belangrijk erfgoed voor de toekomst veiliggesteld. Met de oprichting van de Regionale Publieke Omroep is een stap gezet de regionale omroepsector slagvaardiger te maken.

EU-voorzitterschap

Het eerste half jaar van 2016 was Nederland voorzitter van de Raad van de Europese Unie en daarmee trekker van relevante en actuele Europese thema’s. Een groot aantal voorzitterschapsevenementen heeft bijgedragen aan mooie resultaten op de OCW-beleidsterreinen tijdens het EU-voorzitterschap. De Onderwijs, Jeugd, Cultuur en Sport Raad heeft gedebatteerd over vaardigheden op het gebied van hoger onderwijs en de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt. Dit heeft bijgedragen aan de EU-Vaardighedenstrategie, die in juni 2016 is gepubliceerd door de Europese Commissie. In 2017 zal nog een mededeling over modernisering hoger onderwijs verschijnen. Verder heeft de Raad gesproken over de uitdagingen om vluchtelingen via burgerschaps- en taalonderwijs vaardigheden te laten ontwikkelen. Daarnaast is tijdens een gezamenlijke bijeenkomst met de Europese Ministers van Onderwijs en Jeugd overlegd over het tegengaan van radicalisering via onderwijs.

Op het gebied van onderzoek en wetenschap heeft de Raad voor Concurrentievermogen diverse Raadsconclusies vastgesteld. We hebben belangrijke resultaten behaald voor het vrij verkeer van kennis (de zogenaamde vijfde vrijheid), met afspraken over open toegang tot onderzoekspublicaties, optimaal hergebruik van onderzoeksdata in Europa en aanpassing van de beoordeling en waardering van wetenschappers («open science»). Daarnaast is het belang van investeringen in onderzoek en innovatie onderschreven om in de toekomst groei te bereiken. Benadrukt is dat regelgeving onderzoeks- en innovatievriendelijk moet zijn voor een goed vestigings- en investeringsklimaat. Op het terrein van cultuur is hernieuwde politieke richting gegeven aan Europeana, het Europees platform voor digitaal erfgoed. In de Raad is een beleidsdebat georganiseerd over het voorstel voor de herziening van de EU-richtlijn voor Audiovisuele Mediadiensten. Hierin is bijzondere aandacht voor de promotie van grensoverschrijdende distributie van Europese audiovisuele werken. Tot slot is op het gebied van emancipatie met de aanname van Raadsconclusies bijgedragen aan een meer integrale visie op de thema’s gender- en LHBTI-gelijkheid. Het is voor het eerst dat EU-lidstaten zich gezamenlijk politiek hebben uitgesproken over lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuele mannen en vrouwen, transgender en intersekse personen (LHBTI) binnen de EU.

Leeswijzer beleidsverslag

In dit beleidsverslag zullen wij per beleidsterrein schetsen welke stappen dit begrotingsjaar zijn gezet. We beginnen met het onderwijs en gaan daarna in op studiefinanciering, wetenschap, cultuur, media, emancipatie en Caribisch Nederland. Op verzoek van de Tweede Kamer hebben we de niet-financiële indicatoren en streefwaarden overzichtelijker gekoppeld aan het beleid. Daarom staat in elke paragraaf een tabel met daarin een selectie van de bijbehorende indicatoren en streefwaarden, onder meer rekening houdend met een breed beeld over de sectoren. De volledige indicatorentabel is te vinden in bijlage nr. 4 en op Trends in Beeld. Hiermee monitoren en registreren we de voortgang op een aantal belangrijke (niet-financiële) streefdoelen van de begroting 2016. Daarnaast wordt hier op een overzichtelijke wijze een totaalbeeld gegeven van de landelijke prestaties van onze beleidsterreinen.

1. Onderwijs

Samen met alle partners werken we aan de vier doelstellingen van deze kabinetsperiode:

• 1. Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt;

• 2. Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en vakkundige leraren, docenten en schoolleiders, die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat;

• 3. Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties;

• 4. Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren.

1.1 Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt

Tabel: Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt

Doelstelling/indicator	Sector	Basiswaarde (jaartal)	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Streefwaarde (jaartal)
Aandeel thuiszittende leerlingen dat drie of meer maanden thuis zit zonder passend onderwijsaanbod		2014–2015	2014–2015	2015–2016	2020
	po	0,07%	0,07%	0,08%	0%
	vo	0,17%	0,17%	0,19%	0%
Percentage mbo-deelnemers per niveau dat met diploma de instelling verlaat, jaarresultaat per niveau	mbo	2008	2014	2015
		Niveau 1: 66%	73%	72%	Hoger
		Niveau 2: 62%	78%	70%	Hoger
		Niveau 3: 63%	73%	70%	Hoger
		Niveau 4: 65%	72%	71%	Hoger
		Totaal: 64%	73%	70%	Hoger
Bachelor studiesucces (n+1) van herinschrijvers na het eerste jaar1	ho	2010–2011	2014–2015	2015–2016	2
		hbo: 65,7%	60,5%	61,0%
		wo: 57,3%	72,8%	74,0%
Uitval in het eerste jaar1	ho	2010–2011	2014–2015	2015–2016	3
		hbo: 27,9%	27,8%	26,7%
		wo: 18,8%	15,9%	16,1%

Eén van onze doelen voor deze kabinetsperiode is dat leerlingen zo goed mogelijk worden uitgedaagd om zich optimaal te ontwikkelen. Het beeld van de indicatoren laat zien dat er nog uitdagingen zijn. Zorgen waren er afgelopen jaar over de kansenongelijkheid in het onderwijs. Elke leerling moet, ongeacht afkomst, zijn of haar talenten maximaal kunnen ontplooien. In de 20^e eeuw is goed onderwijs breed toegankelijk gemaakt. Deze ontwikkeling en uitgangspositie zijn echter niet vanzelfsprekend. De Inspectie van het Onderwijs constateerde in het onderwijsverslag van 2014–2015 dat de onderwijskansen van kinderen van lager en hoger opgeleide ouders verder uit elkaar lopen. Op 31 oktober 2016 is daarom een actieplan naar de Tweede Kamer gestuurd en een Gelijke Kansen Alliantie gelanceerd. We richten ons daarbij op soepele overgangen, stimulerend onderwijs en sterke netwerken. Met name voor soepele overgangen hebben we besloten extra middelen uit te trekken. Tegelijkertijd zijn in 2016 al stappen gezet. Naast alle inspanningen om de overgang tussen po en vo verder te verbeteren door de implementatie van de eindtoets PO, is een plan van aanpak brede brugklassen gelanceerd en een doorstroomrecht voor vmbo-ers die naar de havo willen doorstromen. Voor mbo-instellingen met veel stapelaars hebben we extra middelen beschikbaar gesteld en de wet voor het toelatingsrecht is aangenomen. Ook hebben we het ondersteuningstraject voor de pabo om de instroom en diversiteit te stimuleren geïntensiveerd en verlengd. We zijn gestart met de voorbereiding van een extra ondersteuningsaanpak mbo-pabo in een grootstedelijke context voor studenten die we nu onvoldoende bereiken. Ook zetten we fors in op het verhogen van het studiesucces van mbo-gediplomeerden in het hbo. In december 2016 zijn ruim 300 mbo- en hbo-studenten en 80 docenten geworven om samen in het OCW StudentLab voorstellen te ontwikkelen voor een betere aansluiting. Tot slot is besloten om vanaf 2017 extra middelen beschikbaar te stellen voor programma’s die (getrainde) studenten als rolmodellen inzetten en zo bijdragen aan kansengelijkheid in de doorstroom vo/mbo-ho en studiesucces.

Sinds de start van het plan van aanpak Toptalenten 2014–2018 peilen we periodiek hoe de maatregelen in de praktijk worden ervaren. Het beeld van februari 2016 is positief: scholen en docenten geven meer speciale aandacht aan toptalenten en leerlingen zijn tevreden over de mate waarin ze worden uitgedaagd. Afgelopen jaar is de door ICLON en RUG ontwikkelde toolbox beschikbaar gekomen, als hulpmiddel voor een praktische aanpak van differentiatie in de klas. Ook zijn de eerste cum laude diploma’s uitgereikt aan ruim 3.300 leerlingen van het vmbo, de havo en het vwo. Het aantal scholen waar het mogelijk is vakken op een hoger niveau te volgen is in 2016 verder toegenomen, evenals het aantal scholen waar versneld vwo gevolgd kan worden. Goed nieuws is ook dat de doelstelling om het aantal vsv’ers te verminderen is behaald en dat het aantal zittenblijvers in het primair onderwijs verder is gedaald. Daarbij is wel de kanttekening te maken dat deze daling niet optreedt bij het aandeel leerlingen in leerjaar 3 dat vertraging heeft opgelopen. Daarom hebben we samen met de PO-Raad een brochure ontwikkeld met handreikingen en voorbeelden voor scholen bij het herijken van de werkwijze rond de doorstroom van kleuters. In het vo konden scholen vorig jaar voor de tweede keer subsidie aanvragen voor een zomerschool. Bovendien is de regeling op verzoek van het veld uitgebreid, zodat ook programma’s die in de meivakantie starten in aanmerking komen (lentescholen). De cijfers over het aandeel thuiszitters in het po en vo laten niet de gewenste daling zien. Om gemeenten en onderwijsveld te stimuleren een extra stap te zetten, hebben we met de Ministeries van VWS en V&J, de VNG, PO-Raad en VO-raad in juni 2016 het Thuiszitterspact gesloten.

In het mbo is de afgelopen vier jaar hard gewerkt aan kwaliteit en toegankelijkheid. De basis is op orde en van de focus op vakmanschap worden nu de resultaten zichtbaar. Studenten zijn meer tevreden, zoals de laatste JOB-monitor laat zien en studenten krijgen ook beter onderwijs. Doordat we opleidingen hebben ingekort en keuzedelen hebben ingevoerd, worden studenten meer uitgedaagd. Met de kwaliteitsafspraken hebben we middelen beschikbaar gesteld om extra te investeren in professionalisering, beroepspraktijkvorming, excellentie en studiesucces. Instellingen werken intensief samen met het bedrijfsleven. Via cofinanciering zijn nu al meer dan 80 intensieve samenwerkingsverbanden opgezet, waaronder 65 via het Regionaal Investeringsfonds zoals Centra voor innovatief vakmanschap. Verder krijgen scholen meer geld om minder daadkrachtige ouders een financiële ondersteuning te bieden voor schoolkosten en beschikken minderjarige studenten per 1 januari 2017 over een ov-kaart.

In 2015 en 2016 zijn meer asielzoekerskinderen het primair en voortgezet onderwijs ingestroomd dan in de jaren daarvoor. Omdat de systematiek van aanvullende bekostiging onvoldoende aansloot op de toegenomen instroom, heeft in 2016 tijdelijk maatwerkbekostiging op aanvraag plaatsgevonden. Deze maatwerkbekostiging is voor het po per 1 augustus 2016 en voor het vo per 1 januari 2017 verwerkt in de regelgeving. Daarmee wordt voorzien in een vast bedrag per asielzoekerskind per kwartaal. Daarnaast ontvangen po-scholen vanaf 1 augustus 2016 ook voor het tweede verblijfsjaar van asielzoekerskinderen bekostiging, zoals ook in het vo geldt.

Om te bepalen wat leerlingen in de toekomst moeten leren in het po en vo, is twee jaar geleden een brede maatschappelijke dialoog gestart. Op 23 januari 2016 heeft het Platform Onderwijs 2032 de opbrengsten van deze dialoog gepresenteerd in een advies. Naar aanleiding van het eindadvies is een uitgebreide beleidsreactie opgesteld, met een voorstel voor het vervolgtraject. Tijdens het hoofdlijnendebat in de Tweede Kamer bleken twijfels te bestaan over het draagvlak bij en de betrokkenheid van leraren voor dit advies. Daarom is een extra verdiepingsfase ingelast. Onder regie van de Onderwijscoöperatie is een dialoog onder leraren over curriculumherziening in het po en vo en de betrokkenheid van leraren georganiseerd. Parallel daaraan werd door de regiegroep samen met het onderwijsveld een inhoudelijke verdieping van het advies gestart. Daarin stond de vraag centraal wat het advies concreet betekent voor de onderwijspraktijk. Inmiddels hebben we de opbrengsten van beide verdiepingstrajecten ontvangen. Uit deze verdiepingsfase bleek dat alle betrokken partijen de ambitie delen om door te gaan met de herziening van het landelijke curriculum. Daarnaast moeten leraren een stevigere rol krijgen in de uitwerking van het curriculum en moeten vakdisciplines behouden blijven. Een plan van aanpak hebben we naar de Tweede Kamer verzonden.

In december 2016 hebben de Landelijke Studentenvakbond, het Interstedelijk Studentenoverleg, de Vereniging Hogescholen en de Vereniging van Universiteiten een Gemeenschappelijke Agenda aangeboden om te blijven werken aan en te investeren in een aantal belangrijke kernambities voor het hoger onderwijs. De door de vier partijen benoemde kernambities zijn: intensiever en kleinschalig onderwijs, meer en betere begeleiding van studenten, inzet op talentontwikkeling binnen en buiten de studie, passende en goede onderwijsfaciliteiten, én verdere professionalisering van docenten. De hogescholen en universiteiten zullen in dialoog met studenten en docenten deze kernambities uitwerken in concrete plannen. Om het digitaal uitwisselen, hergebruik en samen ontwikkelen van leermateriaal te stimuleren zijn 12 universiteiten en enkele hogescholen samen met SURF en OCW het programma «Open en Verbonden Hoger Onderwijs» begonnen. Doel is het stimuleren van een open cultuur waarin uitwisseling de norm is, evenals het opzetten van passende ondersteuning van docenten en een adequate infrastructuur. Ten slotte zijn in 2016 drie pilots gestart met werkplaatsen onderwijsonderzoek in het primair onderwijs in Utrecht, Amsterdam en Tilburg om de impact van onderwijsonderzoek op de onderwijspraktijk te versterken.

1.2 Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en vakkundige leraren, docenten en schoolleiders, die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat

Tabel: Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat

Doelstelling/indicator	Sector	Basiswaarde (jaartal)	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Streefwaarde (jaartal)
Aandeel leraren dat de algemeen didactische vaardigheden beheerst1		2013	2015	2016	2020
	po	85%	84%	2	100%
	vo	76%	64%	67%	100%
Aandeel leraren dat de differentiatie vaardigheden beheerst3		2013	2015	2016	2020
	po	56%	56%	4	100%
	vo	34%	34%	33%	100%
Aandeel leraren dat deelneemt aan peer review5		2014	2015	2016	2020
	po	62%	57%	74%	100%
	vo	63%	63%	68%	100%

Wij hebben hoge ambities geformuleerd rond de professionalisering van leraren, besturen en schoolleiders. Een voorwaarde om dit duurzaam vorm te geven, is professioneel HRM-beleid op bestuurs- en op schoolniveau. In de voortgangsrapportage sectorakkoorden funderend onderwijs zien we in 2016 positieve resultaten op een aantal onderdelen: meer startende leraren worden begeleid, het aandeel onbevoegd gegeven lessen is lager en meer schoolleiders zijn geregistreerd in het Schoolleidersregister. Tegelijkertijd is nog verbetering mogelijk ten aanzien van de beheersing van didactische en differentiatievaardigheden van docenten. Daarnaast is op het gebied van kwaliteitszorg, zoals blijkt uit de indicator over deelname aan peer review, op school- en bestuursniveau in het po winst te behalen en blijft de doorwerking van het opbrengstgericht werken in het vo een aandachtspunt.

Om het beroep van leraar te versterken is in nauwe samenwerking met de Onderwijscoöperatie het wetsvoorstel lerarenregister opgesteld en inmiddels aangenomen. Het aantal ingeschreven leraren in dit vrijwillige register blijft toenemen: op dit moment zijn 70.000 leraren ingeschreven. Eind november 2016 is de derde voortgangsrapportage Lerarenagenda naar de Tweede Kamer gestuurd. Uit de voortgangsrapportage blijkt dat de studenttevredenheid bij alle lerarenopleidingen toeneemt. Daarnaast zijn er meer mannelijke PABO-studenten. Wij werken nog aan een versterking van de samenwerking tussen lerarenopleidingen en scholen in alle fases van de loopbaan van de leraren. Leraren hebben meer ontwikkelmogelijkheden gekregen, maar het carrièreperspectief blijft nog achter. Bij de voortgangsrapportage hebben we ook het onderzoek meegestuurd naar de Tweede Kamer dat is uitgevoerd naar de carrièreperspectieven van leraren in het kader van de functiemix po en vo.

In lijn met het Regeerakkoord hebben wij gewerkt aan de modernisering van het Vervangings- en het Participatiefonds. Binnen het Vervangingsfonds is gekeken hoe de vereveningssystematiek kan worden gemoderniseerd. In 2016 kiezen steeds meer schoolbesturen (36 procent) voor het eigen-risicodragerschap, waardoor zij zelf de financiële risico’s voor de vervanging van zieke leerkrachten dragen. Tevens kiezen steeds meer schoolbesturen voor een vorm van samenwerking. Het nut en de noodzaak van het Vervangingsfonds staat door deze ontwikkeling ter discussie. Hierover wordt nauw overleg gevoerd met de sociale partners. Na jaren van verhoogde instroom in het Participatiefonds is de instroom in 2016 lager. Afgelopen jaar zijn verschillende moderniseringsrichtingen verkend; deze worden in 2017 verder uitgewerkt.

1.3 Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties

Tabel: Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties

Doelstelling/indicator	Sector	Basiswaarde (jaartal)	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Streefwaarde (jaartal)
Aandeel (zeer) zwakke scholen dat zich binnen een jaar verbetert	po	2012–2013	2013–2014	2014–2015	2017–2018
		27%	22%	36%	100%
Aandeel (zeer) zwakke afdelingen dat zich binnen de gestelde termijn verbetert	vo	2011–2012	2012–2013	2013–2014	2020
		72%	75%1	67%	100%
Aantal voortijdig schoolverlaters	vo/mbo	2009	2013–2014	2015–2016	2015–2016
		41.800	25.622	22.948	25.000

Een positieve ontwikkeling is dat er minder (zeer) zwakke scholen zijn in het primair en voortgezet onderwijs. Het aantal (zeer) zwakke scholen is ten opzichte van 2011 gehalveerd en is nu op het laagste niveau ooit. Het aantal scholen in het po dat zich binnen een jaar verbetert is toegenomen. Het aantal zwakke afdelingen in het vo dat zich binnen de gestelde termijn verbetert is gedaald. Het aantal scholen dat zich excellent mag noemen, is gestegen van 53 in 2012 tot 130 in 2015. Verder is de doelstelling van 25.000 bij de indicator aantal vsv’ers in 2016 behaald en is de wet voor het toelatingsrecht aangenomen zodat er voor iedereen een plek in het mbo is. Afgelopen jaar hebben wij ook gewerkt aan de vereenvoudiging van de bekostiging in het primair en voortgezet onderwijs. De modernisering van de bekostiging in het po zit nog in een verkennende fase, waarbij het grote herverdeeleffect een belangrijk zorgpunt is. Voor het vo hebben wij na een internetconsultatie en gesprekken met het veld geconstateerd dat het vereenvoudigde bekostigingsmodel nog verfijning vraagt, onder andere op de onderdelen leerlingendaling en de overgangsregeling. Hierover hebben wij de Tweede Kamer in een brief geïnformeerd. De schoolbesturen en -leiders hebben tijdens de gesprekken aangegeven dat het nieuwe model er niet toe mag leiden dat een breed onderwijsaanbod in de regio niet langer kan worden geborgd. Specifiek is hierbij de zorg uitgesproken over het aanbod van het (technisch) vmbo. Hierover heeft de Onderwijsraad inmiddels advies uitgebracht.

In onze transparantiebrief hebben we aangegeven dat openbaar beschikbare informatie nog te weinig de basis vormt voor een gerichte schoolkeuze van ouders en leerlingen, voor gesprekken tussen alle betrokkenen over de onderwijskwaliteit en voor kwaliteitsbenchmarking door scholen zelf. Om dit te verbeteren is «Scholen op de kaart» beter vindbaar gemaakt en heeft DUO een app ontwikkeld waarmee data eenvoudig en gebruiksvriendelijk benaderd kunnen worden. Verder hebben wij de eerste dag voor open onderwijsdata georganiseerd. Ontwikkelaars zijn hierna aan de slag gegaan om een prototype app te ontwikkelen die antwoord geeft op de vragen van ouders, leerlingen, medezeggenschapsraden, leraren en schoolleiders. In de app worden gegevens over het onderwijs gecombineerd met meningen van ouders en leerlingen.

Het nieuwe toezicht is opgenomen in de wijziging in de Wet op het Onderwijstoezicht die per 1 juli 2017 zal ingaan. Deze wijziging komt voort uit het initiatiefwetsvoorstel van de Tweede Kamer dat in maart 2016 in de Eerste Kamer is aanvaard. Afgelopen november heeft de eindbeoordeling van de prestatieafspraken in het hoger onderwijs plaatsgevonden. Deze afspraken uit 2012 gingen over onderwijskwaliteit en studiesucces, profilering en valorisatie. Alle universiteiten en bijna alle hogescholen hebben de afgesproken doelen op onderwijskwaliteit en studiesucces in voldoende mate behaald. Voor hogescholen bleek het lastig om zowel de kwaliteit van de opleiding te verbeteren, als het studiesucces te verhogen én de toegankelijkheid van de opleiding te vergroten. De prestatieafspraken zijn een experiment waarvan wij willen en moeten leren, vooral ook met het oog op de vormgeving van kwaliteitsafspraken vanaf 2018. Een onafhankelijke evaluatiecommissie heeft daarover dit voorjaar een rapport uitgebracht.

Een bestuurskrachtige instelling wordt gekenmerkt door een professioneel samenspel tussen het college van bestuur, de raad van toezicht en medezeggenschap. De Wet versterking van de bestuurskracht draagt bij aan een gezonde bestuurscultuur in het onderwijs. In de wet, die sinds 1 januari 2017 voor een groot deel van kracht is geworden, zijn de rol en verantwoordelijkheid van bestuur en toezicht, én van docenten en studenten beschreven. Verder is in december 2016 een nieuw accreditatiekader in werking getreden waarin ho-instellingen meer autonomie krijgen. Doordat er minder tijd gemoeid is met het opstellen van rapportages, kunnen docenten zich meer richten op het verbeteren van het onderwijs. Het nieuwe kader is onderdeel van het plan om de kwaliteitstoetsing in het ho te verbeteren. Inmiddels is ook het wetsvoorstel Accreditatie op maat aan de Tweede Kamer verzonden. Daarnaast is voorgenomen om een experiment te starten waarbij zes instellingen een lichtere kwaliteitstoetsing van opleidingen ondergaan. De experimenteer-AMvB is in december 2016 voorgelegd voor openbare internetconsultatie.

1.4 Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren

Tabel: Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren

Doelstelling/indicator	Sector	Basiswaarde (jaartal)	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Streefwaarde (jaartal)
Aandeel leerlingen in de beroepsgerichte leerweg van het vmbo dat kiest voor techniek	vo	2012	2015	2016	2017
		23%1	27%	26%	30%
Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de aansluiting van de opleiding met de huidige functie voldoende/goed was	mbo	2012	2015	2016
		80%	77%	77%	hoger
Aandeel afgestudeerden bètatechniek incl. snijvlakopleidingen2	ho	2012	2015	2016	2016
		hbo: 18%	hbo: 19%	hbo: 19%	hbo: 19%
		wo: 21%	wo: 23%	wo: 25%	wo: 22%
Percentage 25–64 jarigen dat deelneemt aan een leeractiviteit (Leven Lang Leren)	mbo/ho	2010	2014	2015	2020
		17%	18%	19%	20%

De indicatoren laten een wisselend beeld zien. Het aantal deelnemers aan een leeractiviteit is gestegen. In de voortgangsrapportage Leven lang leren hebben we gemeld dat afgelopen september 8 instellingen gestart zijn met flexibele deeltijd- en duale programma’s. De andere 12 instellingen met een goedgekeurde aanvraag volgen in de loop van 2017. In totaal gaat het om 500 deeltijd en duale opleidingen die flexibel worden aangeboden. De pilots worden door ons, de NVAO en de Inspectie van het Onderwijs ondersteund met onder meer landelijke bijeenkomsten waar instellingen ook van elkaar kunnen leren. Verder hebben 12 hogescholen zich aangemeld voor het experiment vraagfinanciering in de sector Techniek & ICT (de sector Zorg & Welzijn volgt in 2017). In dit experiment loopt de financiering niet via de reguliere bekostiging, maar via vouchers voor de student. In het najaar van 2016 hebben wij verder het wetsvoorstel dat de zelfstandige positie van de Associate-Degree opleiding regelt ter advisering voorgelegd aan de Raad van State, in het voorjaar van 2017 is het voorstel naar de Tweede Kamer verzonden.

Per augustus 2016 hebben wij profielen ingevoerd in de bovenbouw van het vmbo. Ongeveer 80 procent van de scholen is gestart met het bieden van beroepsgericht onderwijs in een of meer van de tien profielen. Sinds februari 2016 hebben ruim 2.700 docenten in beroepsgerichte vakken gebruik gemaakt van het bijscholingsaanbod. De conversietabel biedt voor huidige bevoegde docenten duidelijkheid voor welke nieuwe profielvakken zij bevoegd zijn. Met de invoering van profielen is loopbaanoriëntatie en -begeleiding (lob) beter verankerd in het vmbo. Alle leerlingen, ook in de theoretische leerweg van het vmbo, bouwen verplicht een lob-portfolio op.

In het mbo is in 2016 de nieuwe kwalificatiestructuur succesvol geïmplementeerd. Onderwijsinstellingen hebben nu meer ruimte om samen met het bedrijfsleven sneller in te spelen op veranderingen in beroepen. Verder hebben instellingen in 2016 de mogelijkheid gekregen om te experimenten met cross-overs. Ze krijgen ruimte voor het ontwikkelen van nieuwe en innovatieve opleidingen, bijvoorbeeld de opleidingen techniek en zorg. Met beide maatregelen bevorderen wij een betere en snellere aansluiting van het onderwijs op de behoefte van de arbeidsmarkt. Samenwerking tussen het mbo en het bedrijfsleven wordt financieel gestimuleerd met het Regionaal Investeringsfonds mbo. Bedrijven, onderwijsinstellingen en regionale overheden bepalen welke kansen er liggen in de regio. Samen investeren zij in een moderne infrastructuur en in een curriculum dat aansluit op de laatste ontwikkelingen in het bedrijfsleven. Ook met het Techniekpact en het Zorgpact hebben we in 2016 ingezet op de verduurzaming van samenwerking in de regio tussen onderwijs, bedrijfsleven/zorg & welzijn en lokale overheden. De regio is eigenaar van het tempo en de resultaten die bereikt moeten worden. De overheid faciliteert, stimuleert en zoekt naar coalities die vanuit een gedeeld belang deze maatschappelijke uitdagingen aangaan.

2. Studiefinanciering

Sinds het studiejaar 2015/2016 kan elke student gebruikmaken van een leenvoorziening tegen sociale terugbetaalvoorwaarden. Door de hervorming van de studiefinanciering hebben we middelen vrijgespeeld om fors te investeren in de kwaliteit van het hoger onderwijs, met behoud van de toegankelijkheid van het stelsel. Voor studenten met ouders met een lager inkomen is de maximale aanvullende beurs verhoogd met € 100 per maand. Het jaar 2016 stond verder in het teken van de uitvoering van het studievoorschot door DUO, het verzorgen van gerichte voorlichting en het versterken van het financieel bewustzijn van studenten. Ook zijn de kwantitatieve en kwalitatieve effecten op deelname, studiegedrag en het gebruik van voorzieningen gemonitord. Dat blijven we de komende jaren nog doen. Ten slotte is in 2016 bereikt dat alle minderjarige mbo-studenten vanaf 1 januari 2017 gebruik kunnen maken van het studentenreisrecht. Inmiddels maken ruim 100.000 mbo’ers gebruik van deze ov-kaart.

3. Wetenschap

Tabel: Behoud van kwaliteit wetenschap en wetenschappelijk talent en versterken impact wetenschap

Doelstelling/indicator		Sector	Basiswaarde (jaartal)	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Streefwaarde (jaartal)
Mondiale top-5 positie op basis van citatiescores		owb	2009–20121		2010–2013	2010–2013
			2e plaats 1,52		2e plaats 1,53	kleiner of gelijk 5

In 2016 is op tal van onderwerpen uit de Wetenschapsvisie 2025 veel vooruitgang geboekt. De Kenniscoalitie, bestaande uit publieke instellingen en vertegenwoordigers van het Nederlandse bedrijfsleven, heeft de routes van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) verder uitgewerkt tot een portfolio met concrete voorstellen. Door nieuwe verbindingen in de onderzoekswereld en nieuw interdisciplinair onderzoek kan rond tal van wetenschappelijke, maatschappelijke en economische uitdagingen baanbrekende vernieuwing bereikt worden. De Kenniscoalitie heeft zich unaniem achter het portfolio geschaard en ook een investeringsagenda opgesteld voor de volgende kabinetsperiode. Op dit moment wordt Rijksbreed gekeken naar de aansluiting op de al bestaande economische topsectoren en de maatschappelijke uitdagingen waarvoor diverse ministeries aan oplossingen werken. Door het beschikbaar stellen van een Startimpuls NWA van € 32 miljoen hebben we het initiatief genomen bij de uitvoering. Hiermee wordt een experimenteel begin gemaakt met de uitwerking van routes en voorstellen rond kansengelijkheid en de veerkrachtige samenleving, digitalisering en vernieuwing door middel van natuurwetenschappelijk onderzoek.

In februari 2016 is de Voortgangsrapportage Wetenschapsvisie verschenen. Onze wetenschap staat er goed voor: de kwaliteit van onderzoekers en wetenschapsgebieden is hoog. De Nederlandse wetenschap weet topprestaties te bereiken met een gemiddeld niveau van publieke middelen. Nederland staat nog steeds op de tweede plaats van de mondiale top-5 op basis van citatiescores. De wetenschappelijke artikelen die in 2010–2013 in Nederland zijn geproduceerd, worden in de jaren daarna 53 procent vaker geciteerd dan het mondiale gemiddelde. Nederlandse onderzoekers hebben in 2016, net als voorgaande jaren, volop voorstellen ingediend voor onderzoeksfinanciering vanuit Horizon 2020. Sinds de start van Horizon 2020 is zo’n € 1,45 miljard (7,6 procent van het totaal beschikbare budget) toegekend aan deelnemers in Nederland.

4. Cultuur

Tabel: Het bevorderen van een sterke, pluriforme, toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige cultuursector en het zorgen voor het cultureel erfgoed

Doelstelling/indicator	Sector	Basiswaarde (jaartal)	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Streefwaarde (jaartal)
Aantal bezoeken gesubsidieerde podiumkunsten (inclusief buitenland) BIS	cultuur	2009	2015		2016
		2,6 miljoen	2,4 miljoen1	Nog niet bekend	2,2 miljoen
Aantal bezoeken gesubsidieerde musea	cultuur	5,7 miljoen	8,9 miljoen1	Nog niet bekend	7,5 miljoen

Kunst en cultuur zijn van grote waarde voor de samenleving. Uit de indicatoren blijkt dat we onze doelstelling voor het aantal bezoeken aan gesubsidieerde podiumkunsten en musea ruimschoots hebben behaald. Bij het percentage instellingen dat voldoet aan de eigen inkomstennorm zien we een positieve ontwikkeling. Bij het cultuurbeleid staat kwaliteit voorop. Cultuuronderwijs geeft kinderen en jongeren de kans hun talenten te ontwikkelen. Het programma Cultuureducatie met kwaliteit heeft hier in 2016 aan bijgedragen. De Tweede Kamer is in 2016 geïnformeerd over de behaalde resultaten én de speerpunten en specifieke maatregelen voor de periode 2017–2020. In het erfgoedbeleid zijn bescherming en behoud belangrijke waarden. Op 1 juli 2016 is één integrale wet in werking getreden voor museale objecten, musea, monumenten en archeologie, waarin overbodige regels zijn geschrapt. De Erfgoedwet legt vast hoe met ons erfgoed wordt omgegaan, wie welke verantwoordelijkheden daarbij heeft en hoe het toezicht daarop wordt uitgeoefend.

Van 1 december 2015 tot 1 februari 2016 konden instellingen subsidie aanvragen voor de culturele basisinfrastructuur 2017–2020. Na advisering van de Raad voor Cultuur en afstemming met bestuurlijke partners zijn op Prinsjesdag 2016 de subsidiebesluiten bekend gemaakt. Voor het internationale cultuurbeleid hebben we samen met het Ministerie van Buitenlandse Zaken een nieuw kader opgesteld. Dit bouwt voort op de conclusies van de evaluatie van het internationaal cultuurbeleid uit 2015. In 2016 hebben Nederland en Frankrijk gezamenlijk de huwelijksportretten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit aangekocht. Dit zijn de grootste portretten ooit door Rembrandt van Rijn geschilderd. Met de aankoop is belangrijk erfgoed voor de toekomst veiliggesteld. De portretten zijn voor iedereen afwisselend in het Louvre en het Rijksmuseum te zien.

Met de Bibliotheekwet en de verlenging van de Wet op de vaste boekenprijs stimuleren we een sterke en levende leescultuur in Nederland. Ook is in 2016 het actieprogramma Tel mee met taal van start gegaan. Met deze drie maatregelen dragen we eraan bij dat zoveel mogelijk mensen goed kunnen lezen en schrijven en toegang hebben tot een breed aanbod van boeken. Ruimtelijke en maatschappelijke vraagstukken op het gebied van klimaat, mobiliteit, migratie, energie, zorg en onderwijs vragen om een vernieuwende aanpak en om innovatieve oplossingen. De nieuwe Actieagenda Ruimtelijk Ontwerp die in december 2016 is gelanceerd, vertrekt vanuit deze invalshoeken en draagt bij aan de kwaliteit van onze leefomgeving.

5. Media

Op 1 november 2016 is de nieuwe wet voor een toekomstbestendige publieke omroep in werking getreden. Daarmee hebben we onder andere de mediaopdracht van de publieke omroep aangescherpt en de toegang tot de omroep van producenten en andere makers vergroot. Verder krijgt de raad van bestuur van de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) de mogelijkheid om de koers van de omroep beter te bepalen en te bewaken. Hiermee wordt de publieke omroep nog beter in staat gesteld om zijn doelstelling te realiseren: een onafhankelijk, gevarieerd en kwalitatief hoogwaardig media-aanbod creëren dat toegankelijk is voor alle lagen van de bevolking.

Per 31 mei 2016 is de Regionale Publieke Omroep (RPO) opgericht. Daarmee hebben we een belangrijke stap gezet om de regionale omroepsector slagvaardiger te maken. Onder leiding van de RPO is een gezamenlijke begroting voor de 13 regionale omroepen ingediend, waarmee rekening is gehouden met de taakstelling van € 17 miljoen. Ook hebben we een frictiekostenregeling opgesteld om de gevolgen van de taakstelling op te vangen. Een wetsvoorstel om de bestuursstructuur verder te versterken is vooralsnog aangehouden.

6. Emancipatie

Tabel: Het bevorderen van emancipatie1

Doelstelling/indicator	Sector	Basiswaarde (jaartal)	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Streefwaarde (jaartal)
Sociale acceptatie homoseksualiteit onder de bevolking	emancipatie	2010	2015	2016
		90%	92%	93%	≥90%

We hebben in deze kabinetsperiode ingezet op het versterken van de economische zelfstandigheid en financiële zelfredzaamheid van vrouwen. OCW fungeerde hierbij als aanjager en zorgde voor een platformfunctie voor gemeenten, instellingen en organisaties. Het afgelopen jaar is de Kracht on Tour (gericht op bewustwording en op het sluiten van deals met lokale organisaties en bedrijven) gedecentraliseerd naar gemeenten. In 2016 hebben zes gemeenten een Kracht on Tour bijeenkomst georganiseerd en 24 centrumgemeenten hebben met het project Eigen Kracht vrouwen gestimuleerd om stappen te zetten op de arbeidsmarkt. Met deze activiteiten zijn veel vrouwen bereikt. Om het aandeel vrouwen in raden van bestuur (RvB’s) en raden van commissarissen (RvC’s) te stimuleren is er de aanpak Vrouwen naar de Top. Deze aanpak is gericht op zelfregulering door bedrijven (top 200) en is ook afgelopen jaar door inzet van VNO-NCW, Stichting Topvrouwen, de kwartiermakers Vrouwen naar de Top effectief gebleken.

Met de online campagne «Daar mag je nooit voor kiezen» hebben we in 2016 de nadruk gelegd op de rol van mannen bij de oplossing van geweld tegen vrouwen, waarbij we bijna één miljoen mannen hebben bereikt. Na de agendering van dit onderwerp in 2016 in Nederland, vraagt de Europese Commissie in 2017 extra aandacht voor de bestrijding van geweld tegen vrouwen. Uit de LHBT-monitor (SCP 2016) blijkt dat de sociale acceptatie van lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuele mannen en vrouwen is toegenomen tot 93 procent. Bij het bevorderen van de sociale acceptatie en veiligheid van lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuele mannen en vrouwen, transgender en intersekse personen (LHBTI’s) is in de afgelopen kabinetsperiode het accent gelegd op jongeren en op groepen waar de sociale acceptatie achterblijft. LHBTI’s in levensbeschouwelijke en biculturele kringen organiseren zich en treden zichtbaar naar buiten en zetten in op deskundigheidsbevordering van hulpverleners, lotgenotencontact en voorlichting. Vooral lesbische, homoseksuele en biseksuele jongeren ervaren nog steeds fors meer problemen dan heteroseksuele jongeren, thuis en op school. Daarom hebben we ingezet op meer samenwerking tussen landelijke organisaties bij de verdere agendering en bewustwordingsactiviteiten van de allianties in het onderwijs.

7. Caribisch Nederland

Afgelopen jaar zijn verschillende stappen genomen om de onderwijskwaliteit in Caribisch Nederland te verbeteren. Ter versterking van de verdere ontwikkeling van de bestuurskracht van de scholen is bijvoorbeeld het besluit gepubliceerd waarmee de bepalingen over «goed onderwijs goed bestuur» in de onderwijswetgeving voor Caribisch Nederland in werking treden. Met de daarbij gehanteerde invoeringstermijn van één jaar (WPO BES) respectievelijk twee jaar (WVO BES) krijgen de scholen de gelegenheid om aan de nieuwe regels te voldoen.

De Onderwijsagenda voor Caribisch Nederland «Samenwerken aan kwaliteit» 2011–2016 is het afgelopen jaar geëvalueerd. Het onderwijs in Caribisch Nederland heeft de afgelopen vijf jaar een flinke verbeterslag gemaakt, alle betrokken partijen hebben hard gewerkt om alle leerlingen onderwijs van voldoende niveau te bieden. Deze inzet heeft ertoe geleid dat het merendeel van de instellingen het niveau basiskwaliteit heeft bereikt. Dat is een enorme vooruitgang ten opzichte van de situatie van voor de staatkundige transitie op 10 oktober 2010, waar alle betrokkenen heel erg trots op mogen zijn. Ook de omstandigheden waaronder de leerlingen onderwijs krijgen zijn ingrijpend verbeterd. Ondanks de grote vooruitgang die is geboekt, zijn nog niet alle ambities gerealiseerd. Uit de evaluatie blijkt dat de onderwijsagenda een goed sturingsinstrument was en dat met name de borging van de behaalde resultaten een belangrijk aandachtspunt is. Daarom is in goede samenwerking met de betrokkenen in Caribisch Nederland de tweede Onderwijsagenda «Samen werken aan de volgende stap» 2017–2020 tot stand gekomen. Hiervoor zijn in 2016 verschillende bijeenkomsten op de eilanden georganiseerd. Alle betrokkenen hebben daarbij een grote inzet getoond. De nieuwe onderwijsagenda is op 28 november tijdens de onderwijsconferentie op Sint Eustatius ondertekend.

Realisatie beleidsdoorlichtingen

Tabel Realisatie beleidsdoorlichtingen

Artikel	Realisatie								Wanneer gepland	Geheel artikel	Behandeling in Tweede Kamer
	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017
1. Primair onderwijs
1, 3, 4, 6, 7 en 9 Onderwijs
Prestaties van leerlingen en studenten omhoog1						X			20142	Nee3	Schriftelijk vragen met antwoorden voor kennisgeving aangenomen.
Doelmatigheid en focus op het onderwijs1						X			20142	Nee3	Schriftelijk vragen met antwoorden voor kennisgeving aangenomen.
Goed opgeleide en professionele leraren, docenten en schoolleiders1						X			20142	Nee3	Schriftelijk vragen met antwoorden voor kennisgeving aangenomen.
1,3, 4, 6 en 7 Onderwijs
Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk					X				2014	Nee3	Betrokken bij WGO jaarverslag.
Scholen en instellingen met een ambitieus leerklimaat					X				2014	Nee3	Betrokken bij WGO jaarverslag.
Brede scholen4					X				2014	Nee3	Betrokken bij WGO jaarverslag.
4. Beroepsonderwijs en volwasseneducatie
Leren & Werken		X							2011	Nee5	Schriftelijk overleg of schriftelijke vragen met antwoorden voor kennisgeving aangenomen.
6 en 7. Hoger onderwijs
Kennisfunctie Hoger beroepsonderwijs	X								2010	Nee6	Schriftelijk overleg of schriftelijke vragen met antwoorden voor kennisgeving aangenomen
9. Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid
Actieplan Leerkracht				X					2013	Nee	Betrokken bij AO over leraren en lerarenopleiding.
12. Tegemoetkoming onderwijs bijdrage en schoolkosten								X	2017	Ja	Nog te ontvangen.
14. Cultuur
Waarborgen aanbod en participatie cultuur		X							2011	Nee7	Betrokken bij notaoverleg
Cultuur 2009–2014						X			20148	Ja	Betrokken bij AO over cultuurbeleid en cultuur.
15. Media
Mediabeleid 2004–2009	X								2010	Ja	Schriftelijke vragen en beantwoording in overleg.
Mediabeleid 2010–2013					X				2014	Ja	Betrokken bij wetsvoorstel Publiek Omroepstelsel.
16. Onderzoek en wetenschapsbeleid
25. Emancipatie
Emancipatie 2011–2014					X				2014	Ja	Betrokken bij AO Emancipatie

In verband met het focusonderwerp kwaliteit beleidsdoorlichtingen van de Tweede Kamer wordt in onderstaande tabel ingegaan op de belangrijkste conclusies en ingezette beleidsacties naar aanleiding van de conclusies van de beleidsdoorlichtingen die in 2014, 2015 en 2016 zijn afgerond.

Doorlichting	Belangrijkste conclusies en ingezette acties naar aanleiding van de conclusies.
1, 3, 4, 6, 7 en 9 Onderwijs
Prestaties van leerlingen en studenten omhoog1 Doelmatigheid en focus op het onderwijs1 Goed opgeleide en professionele leraren, docenten en schoolleiders1 Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk Scholen en instellingen met een ambitieus leerklimaat Brede scholen	In de beleidsdoorlichting «Prestaties van leerlingen en studenten omhoog» is alleen gefocust op het nieuwe beleid zoals verwoord is in de beleidsagenda 2012. De beleidsdoorlichting gaat over de vijf centrale beleidsdoelstellingen van het onderwijsbeleid in de beleidsagenda 2012: 1. prestaties van leerlingen en studenten omhoog 2. scholen en instellingen met een ambitieus leerklimaat 3. goed opgeleide en professionele leraren, docenten en schoolleiders 4. scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties, waarvoor door de overheid heldere normen zijn geformuleerd 5. doelmatigheid en focus op het onderwijs zelf
	Op hoofdlijnen heeft de ADR het volgende geconcludeerd: Ten eerste is de implementatie van beleid goed op streek, maar is de doorwerking op het niveau van de klas een zaak van langere adem. Ten tweede vertonen veel prestaties een stijgende lijn, maar blijven de prestaties op bepaalde onderdelen achter. Ten derde zijn er indicaties dat het onderwijs in de afgelopen jaren een doelmatigheidsslag heeft gemaakt, maar is het lastig om de doelmatigheid ervan daadwerkelijk vast te stellen. Door de vele beïnvloedende factoren is het echter lastig om de effectiviteit en doelmatigheid van afzonderlijke beleidsinstrumenten vast te stellen.
	In de beleidsreactie op de beleidsdoorlichting «prestatie van leerlingen en studenten omhoog» wordt ingegaan op de lessen die per conclusie kunnen worden getrokken en wordt verwezen naar diverse Kamerstukken die over de verschillende beleidsdoelstellingen aan uw Kamer zijn verzonden. Het kabinet blijft hiermee onverminderd in zetten op het inzichtelijk maken van de doelmatigheid van het beleid, onder meer door het uitvoeren van evaluaties en het tegen het licht houden van doelmatigheid van de stelselkenmerken, zoals ook door de OESO werd onderzocht.
14. Cultuur
Cultuur 2009–2014	De ADR concludeert dat de beleidsdoelen uit de begroting 2012 grotendeels zijn behaald. Voor het kunstenveld gaat het om doelstellingen op het gebied van kwaliteit, diversiteit van het aanbod, toegankelijkheid, geografische spreiding, publiek en de eigen inkomstennorm. Voor erfgoed gaat het om goede zorg, bescherming en ontsluiting. De ADR constateert dat er een omslag is in de cultuursector: instellingen zijn minder afhankelijk van subsidies. Tegelijkertijd wijzen zij er op dat het nog te vroeg is om definitieve conclusies te trekken voor de lange termijn. Belangrijke beleidswijzigingen zijn nog maar een paar jaar geleden geïmplementeerd. Dit geldt bijvoorbeeld voor de bezuinigingen op de culturele basisinfrastructuur (BIS) en wijzigingen in de monumentenzorg. Daarbij merkt de ADR ook op dat de doelmatigheid van de beleidsuitvoering nog niet overal kan worden vastgesteld.
	De bevindingen uit deze doorlichting onderstrepen het belang en de noodzaak van beleidsevaluaties en het longitudinaal monitoren van ontwikkelingen en hebben hieraan een impuls gegeven. Dit gebeurt in overleg met de sector, de rijkscultuurfondsen, de gemeenten, de brancheorganisaties, het SCP en het CBS. De jaarlijkse publicatie Cultuur in Beeld brengt de belangrijkste ontwikkelingen en inzichten over het culturele veld en de effecten van beleid samen. Begin 2017 verschijnt de Erfgoedbalans met feitelijke informatie over het erfgoed in Nederland, en de effecten van het erfgoedbeleid. Verdere stappen hierin zijn dat het SCP op verzoek van OCW een set kernindicatoren cultuur zal ontwikkelen in samenspraak met het veld. Ook zal het SCP op verzoek van OCW een monitor cultuur ontwikkelen.
15. Media
Mediabeleid 2010–2013	De centrale beleidsdoelstelling is: een onafhankelijk, gevarieerd en kwalitatief hoogwaardig media-aanbod dat toegankelijk en betaalbaar is voor alle lagen van de bevolking. De ADR concludeert dat de inzet van de instrumenten wetgeving en financiering doeltreffend en doelmatig lijken. Het gaat dan om het stelsel van de publieke omroepen en het toezicht van het Commissariaat voor de Media daarop, de werking van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek, het Mediafonds en de maatregelen ter stimulering van bewust mediagebruik (Mediawijzer.net en Kijkwijzer). Er zijn ook een aantal aandachtspunten. Zo zijn twee (van de 24) doelstellingen uit de prestatieovereenkomst van de NPO in de onderzoeksperiode niet gehaald: het gestelde doel voor het bereik van het audio-aanbod (radio) en het vergroten van het bereik onder jongeren. Over een deel van de doelstellingen concludeert de ADR dat deze niet smart geformuleerd zijn of dat geen norm gesteld is. Vaak is wel aannemelijk dat het beleid doeltreffend en doelmatig is, maar ontbreekt echt effectonderzoek om dat te kunnen vaststellen. Maar soms is dat effectonderzoek niet mogelijk.
	De bevindingen hebben geleid tot enkele aandachtspunten in het beleid. De Staatssecretaris is op onderdelen kritischer dan de ADR. Om publieke omroep toekomstbestendig te houden is volgens het kabinet meer nodig dan de uitvoering van in de begroting genoemde doelstellingen. Grote veranderingen in het medialandschap en het mediagebruik maken dit noodzakelijk. De NPO moet meer onderscheidend zijn en meer openstaan voor partijen buiten het bestel. Verder heeft de beleidsdoorlichting geleid tot een verbetering van de beleidsdoelstelling in de begroting. Tenslotte is er meer aandacht voor beleidsevaluaties, zoals in het geval van Mediawijzer.net dat scherpere doelen moet formuleren en de resultaten beter moet evalueren.
25. Emancipatie Emancipatie 2011–2014	De belangrijkste conclusies uit de beleidsdoorlichting emancipatie zijn: • Er zijn betekenisvolle resultaten op projectniveau, maar het is lastig om een causaal verband te leggen tussen deze projecten en de cijfermatige ontwikkelingen, zeker als de activiteiten van andere departementen dan OCW niet worden meegenomen; • Ook spelen bij emancipatie veel maatschappelijke factoren een rol waarop beleid geen directe invloed kan uitoefenen. Vaak hebben de emancipatieprojecten van OCW geen landelijk bereik; • Pleidooi voor meer kwantitatieve operationele doelen van projecten en externe (effect)evaluaties;
	De belangrijkste beleidsacties zijn: • Aanscherping van de subsidieregeling emancipatie; er wordt uitgegaan van (meest meerjarige) strategische partnerschappen tussen overheid en veld. (Staatscourant 2 dec 2016, nr. 64836). • Meer sturing op lopende en nieuwe gesubsidieerde projecten op bijdrage aan integrale beleid; • Meer focus op de samenhang tussen projecten en verschillende interventieniveaus (bijv. de landelijke gay-straightallianties en de «Regenboogsteden») en tussen projecten gericht op vrouwen- en LHBT-emancipatie (bijv. de nieuwe alliantie genderdiversiteit); • Meer eigenaarschap en verankering van emancipatie op lokaal niveau (bijv. in de GSA Natuurlijk Samen en in Kracht on Tour); • Een steviger rol van vakdepartementen bij het verankeren van emancipatie in het eigen beleid, bij. op het thema Gender en Gezondheid (VWS ondersteunt nu een groot programma via ZonMW op dit thema); • Het nog beter volgen van de voortgang van het beleid via landelijke monitors (van SCP en CBS), maar ook meer specifiek op thema, lokaal en internationaal (o.a. benchmarking), bijvoorbeeld door extra vragen bij Veiligheidsmonitor en Nationale Enquête Arbeidsmarkt; • Verdere (effect)evaluaties van projecten, vooruitlopend op de volgende beleidsdoorlichting (in 2018); • Verder stimuleren van het certificeren van emancipatie-instrumenten op hun werkzaamheid, bijv. opnemen van interventies gericht op jongeren in het systeem van NJI (Nationaal Jeugdinstituut).

Toetsing kwaliteit beleidsdoorlichtingen

Onderstaande alinea gaat in op het focusonderwerp van de Vaste Kamercommissie OCW: toetsing kwaliteit van de beleidsdoorlichtingen, met name van de doorlichting «Prestaties leerlingen en studenten omhoog».

OCW heeft in 2014 en 2015 de beleidsdoelstellingen uit de beleidsagenda van 2012 doorgelicht. In een beleidsdoorlichting staat de effectiviteit van een specifiek beleidsonderdeel centraal. De beleidsdoorlichtingen zijn uitgevoerd door de ADR. De beleidsdoorlichtingen voldoen aan de kwaliteitseisen die de Regeling Periodiek Evaluatieonderzoek van Financiën (RPE, art.3.2) op het moment van uitvoering voorschreef. Bij de beleidsdoorlichtingen is gekozen voor een benadering vanuit de beleidsdoelstellingen uit de beleidsagenda (artikel-overschrijdend voor onderwijs) in plaats van op de artikelen uit de begroting. Op basis van onze ervaringen hebben we geleerd dat dit uitgangspunt de uitvoerbaarheid van de beleidsdoorlichting niet ten goede kwam, noch de leesbaarheid. Ook was de periode tussen de start van de beleidsdoelstellingen en de uitvoering van de beleidsdoorlichting soms te kort om de effecten van de beleidsdoelstellingen diepgaand te meten. Daarbij heeft onderwijs ook nog eens te maken met het gegeven dat effecten van een beleidsdoelstelling of onderwijsbeleid niet altijd te isoleren zijn.

Naast de beleidsdoorlichting heeft de OESO heeft het afgelopen jaar op ons verzoek gekeken naar de prestaties van het Nederlandse onderwijsstelsel als geheel (met uitzondering van het hoger onderwijs). Zo kon het Nederlandse onderwijsstelsel worden vergeleken met de onderwijsstelsels in andere landen. In haar review constateert de OESO dat het Nederlandse onderwijsstelsel er goed voor staat. Het Nederlandse onderwijs is volgens de meeste OESO-indicatoren sterk en steekt op veel gebieden boven het maaiveld uit.

Overzicht van Risicoregelingen

Tabel 1 Overzicht verstrekte garanties (bedragen x € 1.000)

Artikel	Omschrijving	Uitstaande garanties 2015	Verleend 2016	Vervallen 2016	Uitstaande garanties 2016	Garantie-plafond	Totaal plafond	Totaal stand risicovoorziening
14	Indemniteitsregeling	277.000	659.159	678.782	257.377		300.000
	Bouwleningen aan Academische Ziekenhuizen	202.049	0	12.709	189.340

«De Indemniteitsregeling heeft tot doel een bijdrage te leveren aan het realiseren van tentoonstellingen van bijzonder belang of het tentoonstellen van bijzondere bruiklenen in Nederland door het beperken van de verzekeringskosten van musea. De garantstelling van het Rijk voor schade of verlies tot de eerste 30 procent van de verzekerde waarde (indemniteitsgarantie) van kunstwerken, verlaagt de verzekeringskosten van musea. Het risico is ook te verzekeren op de markt, maar de kosten zijn dan hoger, waardoor er minder budget voor tentoonstellingen overblijft. Daarnaast blijkt dat een indemniteitsgarantie ook als internationaal keurmerk fungeert: buitenlandse publieke en private eigenaren van museale objecten hechten aan de garantstelling vanuit het Rijk. Risicobeheersende maatregelen betreffen onder meer dat alleen erkende musea een aanvraag mogen doen op de indemniteitsregeling bij de Rijksdienst Cultureel Erfgoed die deze aanvraag, mede op de aanwezigheid van een risico-inventarisatie en -analyse, toetst.

Voor de Academische Ziekenhuizen is sinds 1991 de garantieregeling niet meer van kracht, met uitzondering van enkele op dat moment in gang gezette bouwprojecten. Sinds 1996 zijn geen garanties meer verstrekt. Deze leningen hebben gemiddeld een looptijd van 40 jaar. Expiratie van deze leningen zal omstreeks het jaar 2035 volledig hebben plaatsgevonden.

Tabel 2 Overzicht achterborgstellingen (bedragen x € 1.000.000)

Artikel	Omschrijving	2015	2016
14	Achterborgovereenkomst NRF	278,7	307,8

Het NRF verstrekt hypothecaire leningen aan monumenteigenaren van Rijksmonumenten om restauraties uit te voeren. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen laagrentende hypothecaire leningen uit het revolving fund en aanvullende financieringen om de gehele restauratie-opgave gefinancierd te krijgen. De achterborgovereenkomst NRF, en de garantie van het Ministerie van OCW, zien alleen toe op de aanvullende financiering. Door deze garantie kan het NRF financiering tegen een lagere rente aantrekken. Deze lagere rente wordt doorgerekend aan de monumenteigenaren zodat deze eigenaren gestimuleerd worden hun monument te restaureren.

Aangezien er een algemeen belang is (gebouwen van nationaal belang) waar een individu lasten van ervaart (hoge onderhoudskosten, beperkte mogelijkheden tot modernisering, dure oplossingen voor bijvoorbeeld energiebesparende maatregelen), wordt gebruik gemaakt van ondersteunende maatregelen. Door middel van deze regeling wordt cultureel erfgoed in stand gehouden en wordt tegelijkertijd minder gebruik gemaakt van de subsidie die het NRF ook uitbetaalt.

De achterborg kan in werking treden en tot daadwerkelijke kasverplichtingen komen, wanneer de eigenaren van Rijksmonumenten op grote schaal niet meer in staat zijn aan de rente- en aflossingsverplichtingen te voldoen en het eigen vermogen van het Nationaal Restauratiefonds is uitgeput. Dit eigen vermogen (voornamelijk vanuit Revolverende Fondsen) is momenteel beduidend hoger dan de uitstaande leningen onder de achterborg.

Tabel 3 Overzicht uitgaven en ontvangsten garanties (bedragen x € 1.000)

Artikel	Omschrijving	Uitgaven 2015	Ontvangsten 2015	Saldo 2015	Uitgaven 2016	Ontvangsten 2016	Saldo 2016	Totaal stand mutatie volume risicovoorziening 2016 en 2015
3	Voortgezet Onderwijs				184		184	184

In verband met de afhandeling van het faillissement van de Islamitische Scholengemeenschap Ibn Ghaldoun in 2013, en de garantstelling die door het Ministerie van OCW wordt verleend voor schatkistbankieren, is een bedrag van € 184.338,07 betaald aan het Ministerie van Financiën voor het openstaande bedrag van de roodstandfaciliteit.

4. DE BELEIDSARTIKELEN

Artikel 1. Primair onderwijs

A. Algemene doelstelling

Het primair onderwijs zorgt dat leerlingen in de eerste fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het beste past bij hun talenten. Het legt bovendien de basis voor de huidige en toekomstige deelname van deze leerlingen aan de samenleving.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een stelsel van primair onderwijs dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten van individuele leerlingen en bij de behoeftes van de maatschappij.

Financieren

De Minister is verantwoordelijk voor de financiering van het onderwijs door lumpsumbekostiging van de onderwijsinstellingen. Hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen door het verstrekken van (aanvullende) bekostiging, subsidies en de inzet van andere instrumenten zoals overleg, voorlichting, (prestatie)afspraken en wet- en regelgeving.

Regisseren

De Minister vult haar verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het onderwijs in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving; de Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving.

Indicatoren/kengetallen

De indicatoren voor het stelsel van primair onderwijs worden beschreven in Trends in Beeld.

Tabel 1.1 Indicatoren

Doelstelling/indicator			Basiswaarde (jaartal)	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Streefwaarde (jaartal)	Bron
1	Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt
a)	Alle leerlingen en studenten worden uitgedaagd
	•	Aandeel scholen dat leerlingen begeleidt in het ontdekken en ontwikkelen van hun talenten	47% (2015)	47%	67%	100% (2020)	Enquêtes Bestuursakkoord PO Regioplan
	•	Aandeel thuiszittende leerlingen dat drie of meer maanden thuis zit zonder passend onderwijsaanbod	0,07% (2014–2015)	0,07% (2014–2015)	0,08% (2015–2016)	0% (2020)	Leerplichttelling 2015–2016
b)	Vergroten studiesucces
	•	Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor lezen behaalt1	99% (2015–2016)	–	99% (2015–2016)	Niet benoemd	College voor Toetsen en Examens
		Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor taalverzorging behaalt1	95% (2015–2016)	–	95% (2015–2016)	Niet benoemd
		Aandeel leerlingen dat het referentieniveau voor rekenen behaalt1	87% (2015–2016)	–	87% (2015–2016)	Niet benoemd
	•	Aandeel zittenblijvers2	2,2% (2012–2013)	1,9% (2014–2015)	1,8% (2015–2016)	1,5% (2020)	DUO
2	Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat
a)	Vergroten kwaliteit leraren en schoolleiders
	•	Aandeel leraren met een afgeronde wo-bachelor of hbo-/wo masteropleiding	20% (2013)	21% (2014)	21% (2015)	30% (2020)	Onderwijs werkt; Regioplan en DUO
	•	Aandeel leraren dat de algemeen didactische vaardigheden beheerst3	85% (2013)	84% (2015)	–4 (2016)	100% (2020)	Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel leraren dat de differentiatie vaardigheden beheerst5	56% (2013)	56% (2015)	–4 (2016)	100% (2020)	Inspectie van het Onderwijs
b)	Verbetercultuur
	•	Aandeel leraren dat deelneemt aan peer review6	62% (2014)	57% (2015)	74% (2016)	100% (2020)	Onderwijs werkt; Regioplan, (2014–2015) POMO; BZK, (2016)
	•	Aandeel leraren dat is ingeschreven in het Lerarenregister (po/vo/mbo)	8% (2014)	15% (2015)	28% (2016)	100% (2019)7	Lerarenregister
	•	Aandeel schoolleiders dat is geregistreerd in het schoolleidersregister	31% (2015)	31% (2015)	50% (2016)	100% (2018)	Schoolleidersregister
c)	Veilig leerklimaat
	•	Aandeel leerlingen dat zich veilig voelt	95% (2012)	Geen meting verricht	97% (2016)	Stabiel of hoger (2020)	Praktikon, sociale veiligheid in en rond scholen
3	Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties
	•	Aandeel scholen dat Vensters volledig heeft ingevuld8	5,3% (2014)	Niet bekend	21% (2016)	100% (2017)	PO-Raad/Schoolinfo
	•	Aandeel scholen dat op alle indicatoren van kwaliteitszorg voldoende scoort9	38% (2012–2013)	41% (2014–2015)	–10 (2016)	Hoger (2020)	Onderwijsverslag Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel (zeer) zwakke scholen dat zich binnen een jaar verbetert	27% (2012–2013)	22% (2013–2014)	36% (2014–2015)	100% (2017–2018)	Inspectie van het Onderwijs
	•	Oordeel ouders over betrokkenheid	Cijfer 7 (2012)	Cijfer 7 (2014)	geen meting gedaan	Hoger	Monitor Ouderbetrokkenheid

Tabel 1.2 Leerlingen primair onderwijs (x 1.000)

			2012	2013	2014	20151	Raming 2016	Realisatie 2016
Leerlingen basisonderwijs
–	geen gewicht		1.323,9	1.315,4	1.310,3	1.309,2	1.286,5	1.302,8
–	gewicht 0,3		95,9	87,4	78,5	70,2	70,1	64,5
–	gewicht 1,2		78,1	73,7	68,6	63,7	60,8	60,1
Subtotaal2			1.497,8	1.476,5	1.457,3	1.443,1	1.417,4	1.427,5
Leerlingen trekkende bevolking			0,4	0,5	0,5	0,4	0,5	0,4
Totaal2			1.498,3	1.477,0	1.457,8	1.443,5	1.417,8	1.427,9
Leerlingen in het speciaal basisonderwijs			39,9	38,2	36,8	34,7	35,5	33,9
Leerlingen in het (voortgezet) speciaal onderwijs			70,4	71,2	70,9	68,2	70,4	67,1
Totaal PO			1.608,6	1.586,4	1.565,5	1.546,4	1.523,7	1.528,9

Tabel 1.3 Uitgaven per leerling, excl. Uitvoeringskosten en apparaatskosten (bedragen x € 1.000)1

	2012	2013	2014	2015	Raming2016	Realisatie 2016
Primair onderwijs1	6	6,4	6,2	6,4	6,5	6,6

C. Beleidsconclusies

Het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten waren het afgelopen jaar conform de verwachtingen zoals opgenomen in de begroting. Er zijn geen grote afwijkingen aan het licht gekomen. In het afgelopen jaar is vervolg gegeven aan de uitwerking van de afspraken uit het Bestuursakkoord PO dat invulling geeft aan de ambities van het Nationaal Onderwijs Akkoord en de Lerarenagenda. De indicatoren die bij de beleidsdoelen horen laten verschillende resultaten zien. Zo laat het aandeel zittenblijvers opnieuw een verbetering zien. Bovendien zijn er minder (zeer) zwakke scholen en hebben meer (zeer) zwakke scholen zich binnen een jaar verbeterd. Daarentegen valt er op het gebied van kwaliteitszorg op school- en bestuursniveau nog veel winst te behalen. Meer startende leraren worden begeleid en meer schoolleiders zijn geregistreerd in het Schoolleidersregister. Tegelijkertijd valt de voortgang tegen als het gaat om de beheersing van didactische en differentiatievaardigheden van leraren. Het aandeel thuiszittende leerlingen laat in 2016 nog niet de gewenste vooruitgang zien. Naar aanleiding hiervan heeft OCW met VWS, V&J, VNG, PO-Raad en VO-raad in juni 2016 het Thuiszitterspact gesloten. Hierin zijn verschillende acties afgesproken uiteenlopend van regionale afspraken over doorzettingsmacht tot een betere samenwerking tussen onderwijs en zorg. Tevens is de aanjager Thuiszitterspact aangesteld om de regio’s te stimuleren om tot een sluitende thuiszittersaanpak te komen. Op het gebied van uitdagend onderwijs en maatwerk zijn positieve resultaten bereikt: scholen en docenten geven meer speciale aandacht aan toptalenten en leerlingen zijn tevreden over de mate waarin ze worden uitgedaagd.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 1.4 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 1 (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Verplichtingen			9.752.070	10.254.006	9.558.272	10.342.863	10.216.767	9.957.395	259.372
Waarvan garantieverplichtingen			48.850	14.795	3.000	3.700	– 194		– 194
Uitgaven			9.746.672	10.166.848	9.674.957	10.032.762	10.212.473	9.957.395	255.078
Bekostiging			9.234.707	9.622.129	9.168.073	9.508.229	9.702.788	9.413.102	289.686
•	Hoofdbekostiging		9.013.388	9.408.686	8.979.272	9.362.138	9.532.348	9.261.007	271.341
	–	Bekostiging Primair Onderwijs	9.001.439	9.396.737	8.967.791	9.347.550	9.515.641	9.248.334	267.307
	–	Bekostiging Caribisch Nederland	11.949	11.949	11.481	14.588	16.707	12.673	4.034
•	Prestatiebox		134.970	156.673	161.987	128.675	156.230	151.000	5.230
•	Aanvullende bekostiging		86.349	56.770	26.814	17.416	14.210	1.095	13.115
	–	Conciërgeregeling	21.830	19.573	19.539	11.378	0	0	0
		Subsidieregeling Passend Onderwijs	37.913	25.628	0	0	0	0	0
	–	Onderwijstijdverlenging	14.106	0	0	0	0	0	0
	–	Overig	12.500	11.569	7.275	6.038	14.210	1.095	13.115
Subsidies			121.511	132.135	98.795	95.901	87.272	119.427	– 32.155
	–	Regeling Onderwijsvoorziening jonggehandicapten	22.500	23.000	23.000	23.000	23.000	23.862	– 862
	–	Nederlands onderwijs buitenland	17.507	17.940	13.400	13.369	13.486	13.400	86
	–	Herstart en Op de Rails	18.747	19.143	7.098	0	0	0	0
	–	Basis voor Presteren (School aan Zet en Bèta Techniek)	18.569	18.575	20.575	6.089	5.900	7.080	– 1.180
	–	Humanistisch vormend en godsdienstonderwijs	9.996	10.700	9.464	10.442	10.130	10.000	130
	–	Overig	34.192	42.777	25.258	43.001	34.756	65.085	– 30.329
Opdrachten			16.697	9.189	6.354	8.100	9.982	11.413	– 1.431
Bijdrage aan agentschappen			33.654	33.453	32.699	33.902	25.538	25.082	456
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs	33.654	33.453	32.699	33.902	25.538	25.082	456
Bijdrage aan ZBO’s/RWT’s			9.116	8.700	8.327	25.180	25.443	15.698	9.745
	–	Stichting Vervangingsfonds en Particpatiefonds	6.674	6.416	6.127	15.229	24.358	5.371	18.987
	–	Stichting Vervangingsfonds/Bedrijfsgezondheid	0	0	0	8.040	13	7.964	– 7.951
	–	UWV	2.442	2.284	2.200	1.911	1.072	2.363	– 1.291
Bijdrage aan medeoverheden			330.987	361.242	360.709	361.450	361.450	361.750	– 300
	–	Gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid	260.987	261.542	261.009	261.750	261.750	261.750	0
	–	Convenant G37	70.000	95.000	95.000	95.000	95.000	95.000	0
	–	Ondersteuning G86	0	4.700	4.700	4.700	4.700	5.000	– 300
Bijdrage aan sociale fondsen			0	0	0	0	0	10.923	– 10.923
	–	Brede Scholen	0	0	0	0	0	10.923	– 10.923
Ontvangsten			52.385	39.877	18.171	17.530	32.607	1.661	30.946

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2016 ligt € 255,1 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 30,9 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot.

Hoofdbekostiging

Bekostiging Caribisch Nederland: Het Rijk verstrekt bekostiging ten behoeve van scholen in Caribisch Nederland. Het betreft schoolbesturen op de eilanden Bonaire, Sint-Eustatius en Saba. De realisatie op de bekostiging Caribisch Nederland is € 4,0 miljoen hoger dan begroot. Dit komt grotendeels door de duurdere dollar (€ 3,0 miljoen).

Prestatiebox

Voor het realiseren van de afspraken in het sectorakkoord met de PO-Raad ontvangen schoolbesturen extra middelen via de prestatiebox. Deze middelen zijn ingezet voor het realiseren van de doelstellingen op het gebied van uitdagend onderwijs, vernieuwing en ICT, professionalisering, de brede aanpak onderwijsverbetering en professionele scholen. Vanwege de verwerking van de loonbijstelling is de realisatie op de prestatiebox € 5,2 miljoen hoger dan begroot.

Aanvullende bekostiging

Naast de reguliere bekostiging ontvangen scholen middelen voor specifieke doelen. De realisatie op de aanvullende bekostiging is € 13,1 miljoen hoger dan begroot. Dit betreft grotendeels uitgaven voor de regeling procesbegeleiders krimp en de regeling lerarenontwikkelfonds (€ 1,8 miljoen respectievelijk € 4,5 miljoen) die beide eerder begroot waren onder het instrument «opdrachten», en uitgaven voor georganiseerd overleg- en vakbondsfaciliteiten (GOVAK) ter grootte van € 4,9 miljoen die eerder waren begroot onder het instrument «bekostiging».

Subsidies

Om de realisatie van verschillende beleidsdoelstellingen te bewerkstelligen worden subsidies verstrekt. De belangrijkste subsidies zijn de regeling onderwijsvoorziening jonggehandicapten, de regeling Nederlands onderwijs in het buitenland, subsidies voor «Basis voor Presteren» (waaronder de projecten «Bèta en Techniek» en «School aan Zet») en Humanistisch vormend onderwijs en godsdienstonderwijs. De uitgaven aan subsidies zijn per saldo € 32,2 miljoen lager uitgevallen dan begroot. Deels betreft dit onder het instrument «subsidie» begrote uitgaven die op andere begrotingsartikelen zijn gerealiseerd (€ 3,1 miljoen op artikel 3 en 9 voor de Lerarenbeurs en het Steunpunt Passend Onderwijs), dan wel die onder een ander instrument zijn gerealiseerd (€ 6,8 miljoen verstrekt in de vorm van opdrachten die oorspronkelijk als subsidie waren begroot). Daarnaast is voor € 27 miljoen aan begrote subsidies niet tot realisatie gekomen. Het gaat daarbij om het niet in 2016 besteed zijn van middelen voor o.a. Lerarenbeurs, Goed worden goed blijven en School aan Zet. Vanwege onderbesteding van het budget lerarenbeurs vanuit het Bestuursakkoord PO in 2015 en 2016 is vanaf 2017 sprake van de introductie van de nieuwe instrumenten teambeurs en de schoolleiderstegemoetkoming. Met de teambeurs krijgen teams van leraren na hun masteropleiding ruimte om te werken aan kennisbenutting binnen de school. Door het introduceren van de schoolleiderstegemoetkoming kunnen naast leraren nu ook schoolleiders studieverlof krijgen voor het volgen van een masteropleiding. Hierdoor blijft de ambitie ongewijzigd.

Opdrachten

Door middel van opdrachten worden beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken uitgevoerd. De realisatie op het budget voor opdrachten valt € 1,4 miljoen lager uit dan begroot.

Bijdrage aan agentschappen

De bijdrage aan agentschappen betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) voor dit begrotingsartikel. DUO is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van de bekostiging van instellingen, studiefinanciering en informatievoorziening.

Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s

Bijdrage aan medeoverheden

Gemeenten ontvangen middelen van het Ministerie van OCW voor onderwijsachterstandenbeleid. Gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid kent meerdere instrumenten, onder andere voorschoolse educatie, schakelklassen en zomerscholen. Voor gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid binnen de G37 zijn vanaf 2012 extra middelen beschikbaar gekomen die bij het instrument Convenant G37 zijn opgenomen. Met de G37 zijn afspraken gemaakt om de kwaliteit van met name de voorschoolse educatie te verbeteren en daarnaast het aantal kinderen dat deelneemt aan voorschoolse educatie, schakelklassen, kopklassen en zomerscholen van goede kwaliteit, aanzienlijk uit te breiden.

Bijdrage aan sociale fondsen

De realisatie op het budget voor de bijdrage aan sociale fondsen is € 10,9 miljoen lager dan begroot. Dit betreft de bijdrage aan het Gemeentefonds (GF) ten behoeve van de «Impuls brede scholen» en «Sport en cultuur» (combinatiefuncties). Deze bijdrage heeft de vorm gekregen van een overboeking aan het Gemeentefonds.

Ontvangsten

De ontvangsten zijn € 30,9 miljoen hoger dan geraamd. Deels is dit het gevolg van de terugvordering van negatief getoetste declaraties van schoolbesturen voor werkloosheidskosten (€ 23,7 miljoen). Verder zijn er hogere ontvangsten door de afhandeling van jaarrekeningen van onderwijsinstellingen en de afrekening van diverse subsidies (€ 7,2 miljoen).

Artikel 3. Voortgezet onderwijs

A. Algemene doelstelling

Het voortgezet onderwijs zorgt dat leerlingen in deze fase van de doorlopende leerlijn hun talenten maximaal kunnen ontplooien en vervolgonderwijs kunnen volgen dat het beste past bij hun talenten. Het bereidt hen voor op volwaardige deelname aan de samenleving en een bij hun talenten passende (toekomstige) positie op de arbeidsmarkt.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een voorgezet onderwijsstelsel dat zodanig functioneert, dat het onderwijs aansluit bij de talenten en de ambities van individuele leerlingen en bij de behoeftes van de maatschappij.

Financieren

De Minister is verantwoordelijk voor de financiering van het voortgezet onderwijs door lumpsumbekostiging van de onderwijsinstellingen. Hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke onderwerpen door het verstrekken van (aanvullende) bekostiging, subsidies en de inzet van andere instrumenten zoals overleg, voorlichting, (prestatie)afspraken en wet- en regelgeving.

Regisseren

De Minister vult haar verantwoordelijkheid voor de onderwijskwaliteit van het onderwijs in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving; de Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving.

Indicatoren/kengetallen

Indicatoren voor het stelsel voortgezet onderwijs worden beschreven in Trends in Beeld en in het Onderwijsverslag 2015–2016.

Tabel 3.1 Indicatoren

	Doelstelling/indicator		Basiswaarde (jaartal)		Realisatie 2015			Realisatie 2016			Streefwaarde (jaartal)			Bron
1	Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt
a)	Alle leerlingen en studenten worden uitgedaagd
	•	Aandeel toptalentleerlingen dat zich vaak of bijna altijd verveelt omdat de lesstof te makkelijk is of omdat hij/zij eerder klaar is dan de rest	56% (2014)		–			24% (2015)			25% (2018)			Toptalenten in het onderwijs
	•	Aandeel scholen dat aandacht heeft voor toptalenten in de vorm van uitdagend aanbod of talentprogramma’s	82% (2015)		–			82% (2015)			100% (2018)			Toptalenten in het onderwijs
	•	Aandeel thuiszittende leerlingen dat drie of meer maanden thuis zit zonder passend onderwijsaanbod	0,17% (2014–2015)		0,17% (2014–2015)			0,19% (2015–2016)			0% (2020)			Leerplichttelling 2015–2016
b)	Vergroten studiesucces
	•	Aandeel zittenblijvers	5,9% (2012–2013)		5,5% (2014–2015)			5,7% (2015–2016)1			3,9% (2020)			DUO
2	Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat
a)	Vergroten kwaliteit leraren en schoolleiders
	•	Aandeel lessen dat wordt gegeven door daartoe bevoegde en benoembare leraren	84,1% (2013)		94,1% (2014)			94,8% (2015)			100% (2020)			IPTO
	•	Aandeel leraren met een afgeronde hbo of wo masteropleiding	33% (2013)		36% (2014)			37% (2015)			50% (2020)			CentERdata, DUO & IPTO
			53% (2013)		65% (2014)			63% (2015)			80–85%2 (2020)			CentERdata, DUO & IPTO
	•	Aandeel leraren dat de algemeen didactische vaardigheden beheerst3	76% (2013)		64% (2015)			67% (2016)			100% (2020)			Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel leraren dat de differentiatie vaardigheden beheerst4	34% (2013)		34% (2015)			33% (2016)			100% (2020)			Inspectie van het Onderwijs
b)	Verbetercultuur
	•	Aandeel leraren dat deelneemt aan peer review5	63% (2014)		63% (2015)			68% (2016)			100% (2020)			Onderwijs werkt; Regioplan, (2014–2015) POMO; BZK, 2016
	•	Aandeel leraren dat is ingeschreven in het Lerarenregister po/vo/mbo	8% (2014)		15% (2015)			28% (2016)			100% (2019)7			Lerarenregister
c)	Veilig leerklimaat
	•	Aandeel leerlingen dat zich veilig voelt	93% (2012)		94% (2014)			95% (2016)			Stabiel of hoger (2020)			Praktikon, sociale veiligheid in en rond scholen
3	Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties
	•	Aandeel scholen dat Vensters volledig heeft ingevuld	94% (2014)		94% (2015)			92% (2016)			100% (2017)			VO-raad
	•	Aandeel scholen dat opbrengstgericht werkt6	47% (2012–2013)		61% (2014–2015)			64% (2015–2016)			100% (2020)			Onderwijsverslag, Inspectie van het Onderwijs
	•	Aandeel (zeer) zwakke afdelingen dat zich binnen de gestelde termijn verbetert	72% (2011–2012)		75% (2012–2013)7			67% (2013–2014)			100% (2020)			Inspectie van het Onderwijs
	•	Aantal voortijdig schoolverlaters	41.800 (2009)		25.622 (2013/ 2014)			22.948 (2015/ 2016)			25.000 (2015/2016)			DUO
4	Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren
	•	Aandeel leerlingen in de beroepsgerichte leerweg van het vmbo dat kiest voor techniek	23% (2012)8		27% (2015)			26% (2016)			30% (2017)			DUO

Tabel 3.2 Kengetallen

			2012	2013	2014	2015	2016
1.	Totaal aantal ingeschreven leerlingen. Nader te verdelen in:		937.200	946.500	956.600	966.200	966.700
	•	Vmbo, excl. lwoo (excl. «groen onderwijs»)	314.500	319.800	324.400	326.300	325.700
	•	Lwoo, (excl. «groen onderwijs»)	89.800	90.700	90.400	89.900	87.300
	•	Havo	244.600	249.900	252.700	256.200	257.400
	•	Vwo	253.000	251.700	254.000	258.500	260.800
	•	Pro	27.300	28.300	28.900	29.400	29.200
	•	Vavo	8.000	6.100	6.200	6.100	6.300
2.	Uitgaven per leerling (x €)		7.669	7.880	7.682	7.968	8.194
3.	Totaal aantal scholen		646	646	643	641	639
4.	Gemiddeld aantal leerlingen per school		1.451	1.465	1.488	1.507	1.513

C. Beleidsconclusies

Het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten waren het afgelopen jaar conform de verwachtingen zoals opgenomen in de begroting. Er zijn geen grote afwijkingen of noodzaak tot bijstelling aan het licht gekomen. Voor het behalen van de beleidsdoelen zijn indicatoren opgenomen. Sommige indicatoren laten een lichte of een duidelijke vooruitgang zien. Zo is een stijging zichtbaar voor de indicator bevoegdheden en is er zichtbaar veel aandacht voor toptalenten. Ook op het gebied van opbrengstgericht werken is er sprake van een stijging. Voor andere indicatoren is er sprake van stagnatie of daling. Zo is er al enige jaren geen vooruitgang zichtbaar op de indicator differentiatievaardigheden van docenten. De oorzaak is niet bekend. Wel is duidelijk dat de ontwikkeling van deze differentiatievaardigheden van docenten vooral in de praktijk plaatsvindt en het meest succesvol is wanneer leraren van elkaar leren. Aanvullend onderzoek dat OCW, de PO-Raad en de VO-raad laten uitvoeren moet duidelijk maken waarom de ontwikkeling van deze differentiatievaardigheden in de praktijk achterblijft. Ook is een lichte stijging zichtbaar van het aandeel zittenblijvers. Mogelijk is dit te verklaren door de «opwaartse druk» en het propageerde ambitieniveau. In het beleidsverslag wordt de stand van zaken beschreven van een aantal belangrijke ontwikkelingen.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 3.3 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 3 (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Verplichtingen			7.296.426	7.829.613	7.486.937	8.024.207	7.942.036	7.579.547	362.489
Waarvan garantieverplichtingen			122.352	137.811	39.139	21.057	39.487		39.487
Uitgaven			7.131.701	7.436.116	7.315.883	7.662.616	7.951.000	7.574.452	376.548
Bekostiging			6.977.217	7.285.370	7.157.951	7.503.239	7.800.337	7.445.589	354.748
•	Hoofdbekostiging		6.636.983	6.912.985	6.855.763	7.165.499	7.359.766	7.084.338	275.428
	–	Bekostiging Voortgezet Onderwijs lumpsum	6.624.016	6.899.921	6.276.935	6.557.349	6.723.308	6.473.351	249.957
	–	Bekostiging lichte ondersteuning	0	0	566.334	592.409	621.677	598.566	23.111
	–	Bekostiging Caribisch Nederland	12.967	13.064	12.494	15.741	14.781	12.421	2.360
•	Prestatiebox		110.049	148.770	149.854	176.884	200.850	201.295	– 445
	–	Regeling prestatiebox Voortgezet Onderwijs	110.049	148.770	149.854	176.884	200.850	201.295	– 445
•	Aanvullende bekostiging		230.185	223.615	152.334	160.856	239.721	159.956	79.765
	–	Regeling aanvullende bekostiging maatschappelijke stage in het vo	47.043	47.924	48.425	0	0		0
	–	Tijdelijke regeling subsidiëring experimenten leergang vmbo-mbo2	27.181	27.366	18.600	0	0		0
	–	Regeling IGVO (Internationaal Georiënteerd Voortgezet Onderwijs)	3.760	3.746	3.505	3.120	3.515	3.200	315
	–	Regeling leerplusarrangement, nieuwkomers en eerste opvang vreemdelingen	82.962	76.085	80.382	96.578	161.929	78.020	83.909
	–	Regeling regionaal zorgbudget en reboundvoorzieningen	65.542	66.972	0	0	0		0
	–	Regeling visueel gehandicapten	1.292	1.317	1.300	0	0		0
	–	Regeling doorontwikkeling vmbo/pro	2.159	0	0	0	0		0
	–	Regeling bekostiging kenniscentra voor leerwerktrajecten vmbo	246	205	122	0	0	250	– 250
	–	Regeling functiemix VO Randstadregio’s	0	0	0	61.158	61.197	61.386	– 189
	–	Resultaatafhankelijke bekostiging vroegtijdig schoolverlaters VO					13.080	17.100	– 4.020
Subsidies			52.299	52.725	51.025	57.773	51.513	54.590	– 3.077
	–	Stichting Kennisnet (basissubsidie) PO, VO, MBO	20.500	19.500	17.500	12.000	12.300	12.000	300
	–	ICT-projecten	1.530	570	1.390	700	3.293	0	3.293
	–	Beter presteren (Scholen aan Zet en Platform Beta en Techniek)	0	57	0	0	0	3.000	– 3.000
	–	Onderwijs Bewijs	4.641	2.910	1.468	942	656	474	182
		Regionale verwijzingscommissies VO	6.985	6.985	6.867	7.103			0
	–	Pilots zomerscholen	0	0	0	4.501	8.750	9.000	– 250
	–	Overige projecten	18.643	22.703	23.800	32.527	26.514	30.116	– 3.602
Opdrachten			602	1.393	2.513	2.360	3.730	1.788	1.942
	–	In- en uitbesteding	602	1.393	2.513	2.360	3.730	1.788	1.942
Bijdrage aan agentschappen			31.428	31.195	37.072	31.192	30.311	27.241	3.070
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs	31.428	31.195	37.072	31.192	30.311	27.241	3.070
Bijdrage aan ZBO’s/RWT’s			69.299	65.000	67.126	67.961	64.768	45.006	19.762
	–	ZBO: College voor Toetsen en Examens	4.289	11.153	10.785	11.052	11.733	5.084	6.649
	–	SLOA: onderwijs ondersteunende instellingen PO/VO/MBO (incl. examens)	65.010	53.847	56.341	56.909	53.035	39.922	13.113
Bijdragen aan medeoverheden			0	0	0	0	0	0	0
	–	Uitwerkingsakkoord VNG					0	0
Bijdrage aan (inter)nationale organisaties			856	433	196	91	157	238	– 81
	–	GRAZ (ECML) en PISA	856	433	196	91	157	238	– 81
Garantie-uitgaven							184		184
	–	Garantie-uitgaven					184		184
Ontvangsten			4.322	20.143	8.588	8.795	7.936	4.661	3.275

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2016 ligt € 376,6 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 3,3 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot.

De ophoging van de garantieverplichtingen ter grootte van € 39,5 miljoen is het gevolg van leningen/rekening-courantkredieten aan onderwijsinstellingen. Deze leningen worden door middel van schatkistbankieren verstrekt. Het Ministerie van OCW staat voor de lening garant.

Hoofdbekostiging

Bekostiging voortgezet onderwijs lumpsum

Het voortgezet onderwijs kent een lumpsumbekostiging voor de reguliere uitgaven. De schoolbesturen ontvangen van de rijksoverheid een bedrag voor de personele en de materiële kosten. Hiermee worden de schoolbesturen in staat gesteld om (onderwijs)personeel aan te stellen en overige arbeidsvoorwaarden te vervullen en te voorzien in de kosten van de materiële instandhouding van scholen. De lumpsumbekostiging is voornamelijk gebaseerd op het aantal leerlingen en de schoolsoort. De realisatie op de bekostiging voortgezet onderwijs lumpsum is € 250,0 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Een belangrijke oorzaak hiervan is de doorverdeling van de loon- en prijsbijstelling en de uitvoering van het loonakkoord van 2016 (€ 219,3 miljoen). Daarnaast had het hogere aantal leerlingen dan geraamd een budgettair effect (€ 57,6 miljoen).

Bekostiging lichte ondersteuning

Vanaf 1 januari 2016 is de bekostiging voor de lichte ondersteuning voor het leerwegondersteunend onderwijs en praktijkonderwijs (lwoo/pro) geïntegreerd in het kader van passend onderwijs. Deze bekostiging is opgesplitst in een deel basisbekostiging en een deel ondersteuningsbekostiging lwoo/pro. De basisbekostiging wordt rechtstreeks aan de scholen verstrekt, net zoals de ondersteuningsbekostiging lwoo/pro na indicatie van het desbetreffende samenwerkingsverband. Naast de bekostiging lichte ondersteuning aan de scholen worden aan samenwerkingsverbanden middelen verstrekt voor regionale ondersteuning. Beide onderdelen vormen samen het financiële kader voor de lichte ondersteuning lwoo/pro.

Bekostiging Caribisch Nederland

Het Rijk verstrekt sinds 10 oktober 2010 bekostiging aan schoolbesturen in Caribisch Nederland. Het betreft de schoolbesturen op de eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba. De realisatie op de bekostiging Caribisch Nederland ligt € 2,3 miljoen hoger dan de oorspronkelijke vastgestelde begroting. Dit wordt grotendeels veroorzaakt door het gedekte valutarisico van de euro ten opzichte van de dollar (€ 2,7 miljoen).

Prestatiebox

Regeling Prestatiebox Voortgezet Onderwijs

Via de prestatiebox hebben scholen aanvullende middelen ontvangen om de doelen uit het Sectorakkoord VO 2014–2017 te realiseren.

Aanvullende bekostiging

Regeling IGVO (Internationaal Georiënteerd Voortgezet Onderwijs)

De beleidsregel IGVO geeft aan op welke wijze scholen een aanvraag kunnen doen voor erkenning en bekostiging van een opleiding voor internationaal georiënteerd voortgezet onderwijs, hoe dat onderwijs moet worden ingericht en op welke wijze de Minister dit onderwijs bekostigt. De financiële middelen bij deze regeling betreffen de toeslag die scholen per leerling per jaar ontvangen. Daarnaast worden IGVO-leerlingen bekostigd als havo- en vwo-leerlingen conform het bekostigingsbesluit Wet Voortgezet Onderwijs.

Regeling leerplusarrangement, nieuwkomers VO en eerste opvang vreemdelingen

De realisatie op de Regeling leerplusarrangement, nieuwkomers VO en eerste opvang vreemdelingen is € 83,9 miljoen hoger dan de oorspronkelijke vastgestelde begroting. Dit wordt veroorzaakt door de stijging van het aantal nieuwkomers.

Deze regeling bestaat uit de volgende onderdelen:

• • Leerplusarrangement: scholen komen bij een bepaald percentage leerlingen uit achterstandswijken in aanmerking voor aanvullende bekostiging van het Leerplusarrangement.

• • Nieuwkomers VO: Deze regeling voorziet in aanvullende bekostiging voor scholen die lesgeven aan nieuwkomers in het voortgezet onderwijs. De telling voor deze regeling is de reguliere 1-oktobertelling. Voor nieuwkomers die op deze teldatum korter dan een jaar in Nederland zijn ontvangen scholen ca. € 5.100 per leerling per kalenderjaar. Voor nieuwkomers die op de teldatum tussen de een en twee jaar in Nederland zijn, ontvangen scholen ca. € 3.100 per leerling per kalenderjaar.

• • Eerste opvang vreemdelingen: dit onderdeel van de regeling kent twee peildata, namelijk 1 april en 1 oktober. De aanvullende bekostiging is bestemd voor vreemdelingen die op een van de twee peildata als daadwerkelijk schoolgaand staan ingeschreven en die korter dan één jaar in Nederland verblijven en op de 1-oktobertelling voorafgaand aan de peildatum nog niet in Nederland waren.

• • Kwartaalbekostiging (maatwerk) nieuwkomers bij nieuwe instroom: Deze bekostiging is bestemd voor nieuwkomers die na 1 oktober 2015 op scholen binnenkomen. De timing van aanvullende middelen uit Nieuwkomers VO en eerste opvang vreemdelingen bleek niet voldoende aan te sluiten bij de wisselende aantallen nieuwkomers op scholen, vandaar dat de Regeling eerste opvang vreemdelingen vanaf 2016 buiten werking is gesteld. In 2016 is daarom een maatwerkoplossing in werking gesteld waarbij de financiële middelen voor het onderwijs aan nieuwkomers op een transparante wijze tot stand komen en op een gelijkmatige wijze over het schooljaar worden verspreid, zodat scholen beter in staat zijn om tussentijds wisselende aantallen nieuwkomers op te vangen. Deze maatwerkbekostiging kent vier peildata (1 januari, 1 april, 1 juli en 1 oktober). Met deze kwartaalbekostiging ontving een school gemiddeld € 2.750 per leerling per kwartaal.

Regeling functiemix VO Randstadregio’s

Aanvullend op de in de lumpsum op te nemen beloningsmaatregelen zijn in het Aktieplan LeerKracht van Nederland afspraken gemaakt over de versterking van de functiemix in de zogenaamde Randstadregio’s. Hier kennen scholen een grotere beloningsachterstand ten opzichte van de marktsector, een grotere arbeidsproblematiek en (een optelsom van) grootstedelijke problemen. De middelen worden op grond van een ministeriële regeling in aanvulling op de lumpsum verstrekt aan instellingen in deze regio’s. Vanaf 2015 is deze regeling overgeheveld van artikel 9 (Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid) naar dit artikel.

Resultaatafhankelijke bekostiging vroegtijdig schoolverlaters (vsv) VO

Dankzij de inzet van scholen en gemeenten is de doelstelling uit het Regeerakkoord «Bruggen slaan» van maximaal 25.000 nieuwe vsv’ers in 2016 behaald. De urgentie om schooluitval aan te pakken blijft onverminderd hoog. Vo-scholen hebben voor het schooljaar 2016–2017 resultaatafhankelijke bekostiging ontvangen op basis van de nieuwe regeling resultaatafhankelijke bekostiging vsv vo. De realisatie op de Resultaatafhankelijke bekostiging vroegtijdig schoolverlaters (vsv) VO is € 4,0 miljoen lager dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Dit wordt veroorzaakt doordat de regeling voor de schooljaren 2016/2017 en 2017/2018 is gewijzigd.

Subsidies

De realisatie van de subsidie uitgaven in 2016 is per saldo € 3,1 miljoen lager dan geraamd. Belangrijkste oorzaken hiervoor zijn:

• – Een overboeking van € 2,4 miljoen naar de Dienst Uitvoering Onderwijs in verband met het uitvoeren van diverse projecten.

• – Een kasschuif van € 2,1 miljoen voor de VO-raad van 2016 naar 2017. De kosten worden pas in 2017 gemaakt, vandaar dat er een kasschuif heeft plaatsgevonden van 2016 naar 2017.

• – Een verhoging met € 1,4 miljoen door diverse overboekingen van en naar andere beleidsterreinen.

Opdrachten

Onder deze post vallen middelen voor diverse beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken zoals de Nationale Schoolleiderstop, verkenning regionale samenwerking en vaststellen schoolvakanties. Er is in 2016 vaker voor het instrument opdracht gekozen dan was voorzien.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO)

DUO is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel. De realisatie op de Bijdrage aan agentschappen is € 3,1 miljoen hoger dan de oorspronkelijk vastgestelde begroting. Het budget is in 2016 per saldo met € 3,1 miljoen verhoogd door overboekingen voor het uitvoeren van diverse projecten.

Bijdragen aan RWT’s/ZBO’s

ZBO: College voor Toetsen en Examens

Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) zorgt voor uitvoerende werkzaamheden met betrekking tot de centrale examens in het reguliere voortgezet onderwijs, het middelbaar beroepsonderwijs, de volwasseneducatie, de staatsexamens voor het voortgezet onderwijs en voor Nederlands als tweede taal (NT2). Het CvTE is verantwoordelijk voor de invoering van de digitale examens en de verwachte diagnostische tussentijdse toets. Daarnaast is het CvTE regievoerder over de examenketen en heeft zij een regierol voor de centrale eindtoets po. In die hoedanigheid heeft zij de taak om namens de overheid de kwaliteit van al deze toetsen en examens te waarborgen en te zorgen voor een vlekkeloze (digitale) afname.

Het budget is in 2016 per saldo met € 6,6 miljoen verhoogd door overboekingen voor het uitvoeren van diverse projecten (onder andere staatsexamens NT2 (MBO), taal en rekenen en toetsen (o.a. Eindtoets PO)). De interne OCW-afspraak is dat alle betalingen naar het CvTE via artikel 3 (voortgezet onderwijs) plaatsvinden.

SLOA: onderwijs ondersteunende instellingen primair-, voortgezet- en beroepsonderwijs en volwasseneducatie

Ontvangsten

In 2016 is € 3,3 miljoen meer ontvangen dan begroot. Dit betreft extra ontvangsten als gevolg van terugvorderingen van de regionale verwijzingscommissies en extra ontvangsten die zijn binnengekomen door het afrekenen van in voorgaande jaren verstrekte middelen.

Artikel 4. Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

A. Algemene doelstelling

Het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie zorgen ervoor dat deelnemers hun talenten maximaal kunnen ontplooien en volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving. Deelnemers worden voorbereid op passend vervolgonderwijs en/of een positie op de arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een middelbaar onderwijsstelsel dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en de ambities van individuele deelnemers en bij de behoeftes van de maatschappij. De bve-sector omvat het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) en de volwasseneneducatie. Het middelbaar beroepsonderwijs heeft een belangrijke maatschappelijke en economische functie. Het is een belangrijke leverancier van werknemers voor de arbeidsmarkt. Ook is het een belangrijke schakel tussen het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs en het hoger beroepsonderwijs.

Financieren

De Minister is verantwoordelijk voor de financiering van het middelbaar onderwijs door lumpsum bekostiging van de onderwijsinstellingen. Hierdoor wordt de toegankelijkheid van het onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen door het verstrekken van aanvullende bekostiging, subsidies, en de inzet van andere instrumenten zoals overleg, voorlichting, prestatieafspraken en wet- en regelgeving.

Regisseren

De Minister vult haar verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het onderwijs in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving; de Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving.

Tabel 4.1 Indicatoren/kengetallen

Doelstelling/indicator				Sector	Basiswaarde (jaartal)	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Streefwaarde (jaartal)	Art.nr.	Bron
1.	Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt
a	Alle leerlingen en studenten worden uitgedaagd
	•	Percentage studenten in het mbo dat zich uitgedaagd voelt		mbo	34% (2010–2011)	34% (2012/2013)	35% (2014/2015)	Verbetering	4	ROA
b	Vergroten studiesucces
	•	Percentage mbo-deelnemers per niveau dat met diploma de instelling verlaat, jaarresultaat per niveau		mbo	(2008)	(2014)	(2015)		4	MBO Raad
					Niveau 1: 66%	73%	72%	Hoger
					Niveau 2: 62%	78%	70%	Hoger
					Niveau 3: 63%	73%	70%	Hoger
					Niveau 4: 65%	72%	71%	Hoger
					Totaal: 64%	73%	70%	Hoger
2.	Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat.
a	Vergroten kwaliteit leraren en schoolleiders
	•	Aandeel leraren dat is geregistreerd in het Lerarenregister		po/vo/mbo	8% (2014)	15% (2015)	28% (2016)	100% (2019)1	1, 3 en 4	Lerarenregister
3.	Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties
	•	Aantal voortijdig schoolverlaters		vo/mbo	41.800 (2009)	25.622 (2013/2014)	24.353 (2014/2015)	22.948 (2015/2016)	3 en 4	DUO
	•	Studenten-tevredenheid		mbo	(Rapport cijfer 2014)	(2015)	(2016)	–2	4	JOB-monitor
		–	Opleiding		7,0	–	7,1
		–	Instelling		6,5	–	6,5
					(% tevreden over school en studie) 2014: 49%	–	52%
4.	Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren
	•	Aandeel mbo-studenten techniek		mbo	25% (2012)	28,0% (2015)	27,3% (2016)	30% (2016)	4	DUO
	•	Percentage 25–64 jarigen dat deelneemt aan een leeractiviteit (Leven Lang Leren)		mbo/ho	17%3 (2010)	18% (2014)	19% (2015)	20% (2020)	4 en 6/7	onderwijsincijfers.nl
	•	Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de aansluiting van de opleiding met de huidige functie voldoende/goed was		mbo	80% (2012)	77% (2015)	77% (2016)	Hoger	4	ROA

Overige indicatoren en kengetallen zijn opgenomen in Trends in Beeld

Tabel 4.2 Kengetallen

		2012	2013	2014	2015	2016
1	Aantal studenten mbo (x 1.000 excl. «groen onderwijs», vavo)	470,9	460,7	450,1	446,4	456,4
	bol	333,4	346,2	354,8	355,8	360,6
	bbl	132,5	111,7	94,4	90,3	95,9
	dt-bol	5,0	2,8	0,9	0,2	0
	vavo		7,3	7,8	8,6	8,7
Bron: OCW-Referentieraming
2	Onderwijsuitgaven per mbo-student (x € 1.000)1	7,0	7,2	7,4	8,1	8,0
Bron: Lumpsum budget/specifieke regelingen en gewogen bekostigingsdeelnemers mbo

C. Beleidsconclusies

In het beleidsverslag wordt een aantal voor het mbo belangrijke ontwikkelingen beschreven zoals de implementatie van de kwalificatiestructuur en het toelatingsrecht voor studenten.

De Staat van het onderwijs van de Inspectie van het Onderwijs laat zien dat de kwaliteit van het mbo wederom is verbeterd. De implementatie van Focus op Vakmanschap en de extra intensiveringen via de kwaliteitsafspraken werpen hun vruchten af. In 2016 is gewerkt aan het versterken van de positie van de student in het mbo door meer bevoegdheden in het kader van de medezeggenschap en de wet vervroegde aanmelding en toelatingsrecht is door beide Kamer aangenomen. De mbo-instellingen weten de studenten steeds beter te begeleiden naar een startkwalificatie: de kabinetsdoelstelling van het aantal vsv’ers is gerealiseerd.

Er zijn belangrijke stappen gezet om toe te werken naar toekomstgericht en responsief middelbaar beroepsonderwijs. Het belang van goed onderwijs dat aansluit bij de vraag van de arbeidsmarkt neemt door snelle veranderingen zoals robotisering en digitalisering toe. Dit vraagt om nauwe samenwerking tussen onderwijs en het bedrijfsleven om de inhoud van opleidingen sneller aan te kunnen passen aan de vraag vanuit de arbeidsmarkt. Met de experimenten bol-bbl en cross-over komt er meer ruimte voor onderwijsinstellingen om samen met het bedrijfsleven en regionale overheden te werken aan onderwijs dat aansluit bij de regionale speerpunten en met het regionaal investeringsfonds wordt deze samenwerking ook financieel gestimuleerd.

Ook moet er een cultuuromslag plaatsvinden: het belang van bijscholing en omscholing wordt steeds groter. We leren niet meer alleen voor onze eerste baan of een bepaalde loopbaan, maar blijven leren voor steeds veranderend werk. In het mbo is in 2016 een start gemaakt met het bieden van ruimte voor maatwerk voor volwassenen door de invoering van certificaten. In 2016 is er een commissie geïnstalleerd die kijkt naar de vraag of vraagfinanciering in het mbo kan helpen om een leven lang leren te bevorderen.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 4.3 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 4 (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Verplichtingen			3.824.455	3.601.266	3.898.698	3.964.746	4.478.441	4.026.058	452.383
Waarvan garantieverplichtingen			193.020	38.980	25.160	34.560	5.866		5.866
Uitgaven			3.501.845	3.496.330	3.757.009	4.065.903	4.118.176	4.064.713	53.463
Bekostiging			3.315.750	3.381.288	3.404.283	3.686.725	3.704.062	3.618.097	85.965
•	Hoofdbekostiging		3.038.359	3.151.676	3.166.278	3.381.311	3.278.808	3.173.954	104.854
	–	Bekostiging roc’s/overige regelingen	2.934.984	2.981.573	2.995.643	3.268.662	3.210.597	3.107.548	103.049
	–	Bekostiging kbb’s	100.356	107.981	108.001	46.012	0	0	0
	–	Bekostiging Caribisch Nederland	3.019	3.801	4.313	6.600	7.020	6.872	148
	–	Bekostiging vavo	0	58.321	58.321	60.037	61.190	59.534	1.656
•	Kwaliteitsafspraken		3.755	3.797	31.845	214.086	298.622	319.900	– 21.278
	–	Investeringsbudget	3.755	3.797	4.100	187.449	179.935	184.000	– 4.065
	–	Resultaatsafhankelijk budget	0	0	27.745	26.637	118.688	135.900	– 17.212
•	Aanvullende bekostiging		273.636	225.815	206.160	91.327	126.632	124.243	2.389
	–	Schoolmaatschappelijk werk in het mbo	14.042	13.869	13.922	13.939	15.003	15.000	3
	–	Regionaal Investeringsfonds	0	0	3.575	11.218	15.834	18.410	– 2.576
	–	Salarismix Randstadregio’s	0	0	41.114	0	41.277	41.283	– 6
	–	Plusvoorzieningen overbelaste jongeren	30.450	30.400	30.408	30.400	30.400	30.400	0
	–	Programmagelden regio’s	0	19.677	19.458	19.150	19.150	19.150	0
		Tegemoetkoming schoolkosten mbo	0	0	0	0	4.968	0	4.968
	–	Convenanten met RMC-regio’s	60.372	12.230	16.329	16.620	0	0	0
	–	Taal en Rekenen	53.963	52.280	52.600	0	0	0	0
	–	Leerlinggebonden financiering (LGF)	45.012	50.497	18.529	0	0	0	0
	–	School-ex 2.0	0	12.100	10.115	0	0	0	0
	–	Aanvullende vergoeding experimenten vmbo-mbo 2	1.428	2.037	110	0	0	0	0
	–	Versterken centrale en uniforme toetsing	1.584	800	0	0	0	0	0
	–	RMC’s	31.885	31.925	0	0	0	0	0
	–	Stagebox	34.900	0	0	0	0	0	0
Subsidies			34.575	26.045	238.592	229.039	254.258	252.140	2.118
	–	Subsidieregeling praktijkleren	0	0	197.055	188.825	188.450	206.500	– 18.050
	–	Actieplan Laaggeletterdheid/Tel mee met taal	4.000	2.850	3.715	3.930	11.688	11.300	388
	–	Pilots laaggeletterdheid	2.949	3.950	5.000	5.000	0	0	0
	–	Loopbaanorientatie	3.760	0	700	1.700	737	1.300	– 563
	–	ROC Leiden	0	0	0	0	32.458	20.000	12.458
	–	Sectorplan mbo-hbo techniek	400	0	0	0	0	1.800	– 1.800
	–	Netwerkscholen	3.000	3.000	3.500	0	0	0	0
	–	Overige subsidies	20.466	16.245	28.622	29.584	20.925	11.240	9.685
Opdrachten			6.441	3.016	6.556	17.351	11.642	2.311	9.331
	–	In- en uitbesteding	6.441	3.016	6.556	3.644	3.515	2.311	1.204
	–	Caribisch Nederland1	0	0	0	13.707	8.127	0	8.127
Bijdragen aan agentschappen			18.584	18.886	19.123	21.191	29.760	19.699	10.061
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs	18.584	18.886	19.123	17.372	27.312	17.199	10.113
	–	Rijksdienst voor Ondernemend Nederland	0	0	0	3.819	2.448	2.500	– 52
Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s			8.724	7.976	45	20.833	3.984	63.251	– 59.267
	–	College voor Toetsen en Examens	363	363	45	0	0	4.365	– 4.365
	–	Wet SLOA	8.361	7.613	0	0	0	9.588	– 9.588
	–	SBB	0	0	0	20.833	3.984	49.298	– 45.314
Bijdragen aan medeoverheden			6.167	5.766	34.526	90.764	114.470	109.215	5.255
	–	RMC’s	0	0	32.200	32.550	33.350	32.550	800
	–	Educatie	0	0	0	56.700	57.548	56.234	1.314
	–	Caribisch Nederland	6.167	5.766	2.326	1.514	1.722	20.431	– 18.709
	–	Regionaal Programma	0	0	0	0	21.850	0	21.850
Bijdragen aan sociale fondsen			111.604	53.353	53.884	0	0	0	0
	–	Participatiebudget	111.604	53.353	53.884	0	0	0	0
Ontvangsten			14.920	18.860	8.038	10.875	3.338	3.000	338

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2016 ligt € 53,5 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De verhoogde realisatie van de uitgaven wordt voornamelijk veroorzaakt door de bekostiging. De realisatie van de ontvangsten is € 0,3 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De verschillen worden bij de toelichting op de instrumenten verduidelijkt.

Bekostiging

Hoofdbekostiging

Bekostiging roc’s

De rijksbijdrage die de mbo-instellingen ontvangen, is gebaseerd op de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB). In deze wet is een aantal maatregelen uit het actieplan «Focus op vakmanschap» opgenomen. Deze maatregelen zijn per 1-8-2014 in werking getreden (Stb 2013, 288). Ook is de basis gelegd voor aanpassing van het bekostigingsmodel. Deze aanpassingen zijn nader uitgewerkt in het Uitvoeringsbesluit WEB (Stb 2014, 142). De nieuwe bekostigingssystematiek is voor het eerst toegepast voor het bekostigingsjaar 2015. Voor de jaren 2015 tot en met 2018 is nog voorzien in een overgangsbekostiging om de instellingen in de gelegenheid te stellen hun bedrijfsvoering af te stemmen op de nieuwe bekostiging.

Het landelijk budget dat beschikbaar is voor het beroepsonderwijs wordt verdeeld in een budget voor entreeopleidingen en een budget voor de niveaus 2 t/m 4. Voor de entreeopleidingen wordt het budget verdeeld over de instellingen naar rato van het aantal ingeschreven studenten. Voor de niveaus 2 t/m 4 naar rato van het aantal ingeschreven studenten en het aantal afgegeven diploma’s van elke instelling. De mate waarop een student meetelt, is afhankelijk van de leerweg (bol of bbl), de opleiding (c.q. prijsfactor van de opleiding) en het aantal verblijfsjaren in het mbo (cascade). De mate waarop een diploma meetelt is afhankelijk van het niveau en of de student al eerder een mbo-diploma heeft behaald. In 2016 is € 103 miljoen toegevoegd aan de lumpsum. Deze stijging wordt grotendeels verklaard door de verdeling van de loon- en prijsbijstelling tranche 2016 en de meerjarige doorwerking van de loonruimte-overeenkomst 2015.

Bekostiging Caribisch Nederland

Deze middelen zijn bedoeld om de instellingen in Caribisch Nederland via lumpsumbekostiging te financieren voor de studenten die middelbaar beroepsonderwijs volgen. Op de bovenwindse eilanden wordt alleen een beperkt aantal entreeopleidingen en opleidingen op niveau 2 aangeboden. Op Bonaire worden entreeopleidingen verzorgd en opleidingen op de niveaus 2 t/m 4.

Bekostiging vavo

De rijksbijdrage voor het verzorgen van het vavo (voortgezet algemeen volwassenenonderwijs) is voor 2016 beschikbaar gesteld op basis van het vanaf 2015 ingevoerde bekostigingsmodel voor het vavo (Stb 2014, 148). De verdeling van de beschikbare middelen heeft plaatsgevonden aan de hand van het aantal ingeschreven studenten, het aantal vakken dat door studenten met een voldoende is afgesloten en het aantal afgegeven diploma’s. Voor 2016 is ook de overgangsbekostiging, zoals die is opgenomen in wet- en regelgeving, toegepast.

Kwaliteitsafspraken

Investeringsbudget

Met als doel de verbetering van de kwaliteit van het mbo zijn er kwaliteitsafspraken gemaakt. In 2015 hebben alle mbo-instellingen hun verbeterambities ten aanzien van de verbetering van de onderwijskwaliteit in een kwaliteitsplan vastgelegd. In 2016 hebben de instellingen verder gewerkt aan de uitvoering van de kwaliteitsplannen. Aan de instellingen wordt voor de kwaliteitsplannen een vast investeringsbudget beschikbaar gesteld.

Resultaatsafhankelijk budget

Daarnaast is er een resultaatsafhankelijk budget beschikbaar voor een aantal onderwerpen, namelijk de onderwerpen studiewaarde, voortijdig schoolverlaten en de verbetering van de kwaliteit van de beroepspraktijkvorming. In 2016 zijn de mbo-instellingen verder gegaan met de uitvoering van de kwaliteitsplannen. Tevens hebben zij plannen opgeleverd voor de verbetering van de kwaliteit van de beroepspraktijkvorming. Via www.kwaliteitsafsprakenmbo.nl worden per instelling de (kwantitatieve) resultaten transparant gemaakt. Doordat sommige instellingen gedeeltelijk niet de VSV-norm van dit jaar hebben gehaald, blijft er in 2016 circa € 17 miljoen over op deze regeling.

Aanvullende bekostiging

Schoolmaatschappelijk werk in het mbo

Voor schoolmaatschappelijk werk worden jaarlijks middelen aan de mbo-sector ter beschikking gesteld. Met deze middelen kunnen instellingen studenten met psychosociale problemen die dit (tijdelijk) nodig hebben, ondersteuning bieden. Deze gesprekken helpen studenten voorkomende problemen op te lossen en leveren zo een bijdrage aan het terugdringen van voortijdig schoolverlaten.

Regionaal investeringsfonds mbo

Met het Regionaal investeringsfonds mbo, onderdeel van het Techniekpact, is in de periode 2014 tot en met 2017 € 100 miljoen beschikbaar gesteld voor duurzame publiek-private samenwerking (pps) in het beroepsonderwijs. Mbo-instellingen, bedrijfsleven en bijvoorbeeld regionale overheden kunnen samen een aanvraag indienen. Die aanvraag moet bijdragen aan een betere aansluiting van onderwijs op de arbeidsmarkt. Bovendien moeten bedrijfsleven en, bij voorkeur, regionale overheden in de desbetreffende regio de subsidie aanvullen met een financiële bijdrage. In 2016 is een bedrag van € 27,2 miljoen door OCW verplicht in het kader van het Regionaal investeringsfonds MBO. Over jaren 2014 tot en met 2016 is in totaal een bedrag van € 65 miljoen verplicht en daarvan is in 2016 € 15,8 miljoen uitbetaald. In 2016 is een onderbesteding van € 2,6 miljoen doordat er minder aanvragen zijn goedgekeurd dan verwacht.

Salarismix mbo Randstadregio’s

In het mbo zijn, aanvullend op de lumpsum, middelen beschikbaar gesteld om tot een versterking van de salarismix te komen in de zogenaamde Randstadregio’s. Aan de hand van behaalde competenties zijn docenten benoemd in een hogere salarisschaal en daarmee hebben een aantal instellingen de doelstellingen van de regeling zowel in kwalitatieve als in kwantitatieve zin al in 2015 nagenoeg gehaald. Met instellingen die de doelstellingen niet hebben behaald zijn in 2016 nadere afspraken gemaakt waarmee op korte termijn wel invulling wordt gegeven aan de doelstellingen van de salarismix.

Plusvoorziening/Programmagelden regio’s

Op grond van de Regeling regionale aanpak voortijdig schoolverlaten 2017 ontvangen onderwijsinstellingen en gemeenten in een RMC-regio middelen om een regionaal programma op te stellen om voortijdig schoolverlaten te bestrijden. De middelen die aan onderwijsinstellingen worden verstrekt zijn sinds 2016 niet meer geoormerkt voor het bekostigen van plusvoorzieningen voor overbelaste jongeren. Met de vervolgaanpak vsv blijven de onderwijsinstellingen deze middelen ontvangen, maar hebben ze meer vrijheid om te bepalen voor welke maatregelen de middelen worden aangewend. De programmagelden werden tot aan 2016 aan onderwijsinstellingen verstrekt, door de gewijzigde systematiek van de vervolgaanpak VSV ontvangen vanaf 2016 de gemeenten deze middelen.

Tegemoetkoming schoolkosten MBO

In 2016 is € 5 miljoen beschikbaar gesteld, middels de Tijdelijke regeling voorziening leermiddelen voor deelnemers uit minimagezinnen. Hiermee wordt geborgd dat 16- en 17-jarige bol-studenten niet vanwege financiële redenen afzien van een mbo-opleiding en dat deze studenten de opleiding volgen die bij hun talenten en ambities past. Vanaf 2017 is structureel € 10 miljoen beschikbaar gekomen voor het schoolkostenprobleem van minderjarige mbo-studenten. De huidige regeling wordt voorlopig met een jaar verlengd, waarbij het beschikbare budget wordt verdubbeld naar € 10 miljoen. Daarnaast vindt er een verkenning plaats naar een structurele oplossing van het schoolkostenprobleem zodat het mbo onderwijs ook in de toekomst voor deze jongeren toegankelijk blijft. Een bedrag van € 32.000 is toegekend aan de Vereniging van Stichtingen Leergeld in Nederland als overkoepelend orgaan van alle lokale Stichtingen Leergeld voor haar coördinerende rol bij deze regeling. Er is € 4.968.000 voor deze regeling beschikbaar.

Subsidies

Voor het stimuleren en realiseren van verscheidene beleidsdoelstellingen worden o.a. subsidies verstrekt.

Subsidieregeling praktijkleren

Het doel van de subsidieregeling praktijkleren is om werkgevers te stimuleren tot het bieden van praktijkleerplaatsen en werkleerplaatsen aan leerlingen, studenten en onderzoekers. De subsidie is een compensatie voor de kosten en inspanningen van een werkgever voor de begeleiding in de praktijk. De regeling is vooral gericht op de groep jongeren in een kwetsbare positie waar bijvoorbeeld jeugdwerkloosheid een groot probleem is, studenten die een opleiding volgen in sectoren waarin knelpunten worden verwacht en wetenschappelijk personeel dat onmisbaar is voor onze kenniseconomie. Werkgevers vragen de subsidie aan bij de Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (RVO), die de regeling uitvoert. In 2016 is het beschikbare budget niet volledig uitgeput. Dit komt doordat er minder aanvragen zijn gedaan en een aantal aanvragen zijn afgekeurd. Bij de ontwerpbegroting 2016 is op de gehele OCW-begroting vanaf 2016 structureel een ramingsbijstelling van € 20 miljoen gedaan. In 2016 is besloten dat hiervan vanaf 2016 € 10 miljoen structureel ingevuld wordt op de regeling praktijkleren.

Actieplan Laaggeletterdheid/Tel mee met Taal

Ter ondersteuning van de aanpak van laaggeletterdheid is in 2016 € 11,7 miljoen beschikbaar gesteld als bijdrage aan het actieplan Tel mee met Taal 2016–2018 dat door de ministeries van OCW, SZW en VWS wordt uitgevoerd en gefinancierd. Hiermee zijn in de eerste 9 maanden van 2016 circa 18.000 cursisten bereikt via Stichting Lezen & Schrijven, zijn 5.700 taalvrijwilligers getraind, 70 nieuwe taalhuizen geopend en ruim 100 gemeenten ondersteund met advies en methoden om laaggeletterden te werven, door te verwijzen naar scholingsaanbod en de leeropbrengsten te meten.

Loopbaanoriëntatie (LOB)

De middelen zijn voornamelijk ingezet in 2016 om de loopbaanoriëntatie en -begeleiding van mbo-studenten en de voorlichting over het mbo te verbeteren vanuit het Servicepunt lob in het mbo. Op 28 september 2016 heeft de Minister van OCW een brief over loopbaanoriëntatie en -begeleiding gestuurd aan de Tweede Kamer met nieuwe maatregelen om de loopbaanontwikkeling en studie- en beroepskeuzes van studenten beter te ondersteunen. De realisatie is ruim € 0,5 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Dit wordt o.a. veroorzaakt doordat er een kasschuif heeft plaatsgevonden van 2016 naar 2017.

ROC Leiden

In het kader van de problematiek rondom ROC Leiden zal in totaal een (maximale) financiële bijdrage van € 40 miljoen beschikbaar gesteld worden. Dit bedrag zal in tranches in 2016 tot en met 2018 verstrekt worden. Deze verhoging van € 12,5 miljoen wordt verklaard doordat door een verandering in liquiditeitsbehoefte bij ROC Leiden. De verwachting was dat in 2016 € 20 miljoen verstrekt zou worden, dat is nu € 32,5 miljoen geworden.

Sectorplan mbo-hbo techniek 2011–2016

Dit betreft middelen voor het sectorplan mbo-techniek en het sectorplan hbo-techniek. Hiermee worden de centers of expertise in het hbo en de centra voor innovatief vakmanschap in het mbo gefinancierd. De realisatie in 2016 is ruim € 1,8 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Dit komt door een overheveling van circa € 1,8 miljoen naar artikel 6 (Hoger onderwijs) ten behoeve van het sectorplan.

Overige subsidies

Hieronder vallen overige projecten en organisaties die subsidies ontvangen. De realisatie is ruim € 9 miljoen hoger dan de vastgestelde begroting. De hogere realisatie wordt grotendeels veroorzaakt doordat bij de ontwerpbegroting 2016 op de gehele OCW-begroting vanaf 2016 structureel een ramingsbijstelling van € 20 miljoen is ingeboekt die deels was ingevuld op overige subsidies. De taakstelling op overige subsidies is ongedaan gemaakt en uiteindelijk ingevuld op de subsidie regeling praktijkleren.

Opdrachten

In- en uitbesteding

Dit betreft middelen voor diverse beleidsgerichte activiteiten en onderzoeken. De realisatie is ruim € 1 miljoen hoger dan de vastgestelde begroting. De hogere realisatie wordt grotendeels veroorzaakt doordat bij de 1^e suppletoire begroting 2016 eindejaarsmarge aan dit artikel toegevoegd en deze is vervolgens ingezet ter dekking van overlopende verplichtingen uit 2015.

Caribisch Nederland (opdrachten)

Een groot gedeelte van het budget is bestemd voor de verbetering van de onderwijshuisvesting. Daarnaast zijn deze middelen onder meer ingezet voor het ontwikkelen van lesmaterialen en de transitie naar de Engelse taal op St. Eustatius om de leerprestaties van de leerlingen op de scholen in Caribisch Nederland te verhogen tot een naar Nederlandse maatstaven aanvaardbaar niveau. De middelen voor Caribisch Nederland waren begroot op het instrument bijdrage aan medeoverheden. Vanuit dat instrument heeft er een overboeking naar het instrument opdrachten plaatsgevonden.

Bijdrage aan agentschappen

De Dienst Uitvoering Onderwijs

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel. De realisatie is circa € 10 miljoen hoger dan de vastgestelde begroting. De hogere realisatie wordt met name veroorzaakt door het uitvoeren van (grote) projecten zoals de doorontwikkeling van BRON en het digitaal verzuimloket.

RVO

De Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (RVO) is onderdeel van EZ. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten voor de subsidie regeling praktijkleren.

Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s

College voor Toetsen en Examens

Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) is een ZBO die verantwoordelijk is voor de examens voor rekenen en taal in het beroepsonderwijs en staatsexamens Nederlands als tweede taal. De realisatie is € 4,3 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Dit komt doordat de middelen zijn overgeheveld naar artikel 3 (Voortgezet onderwijs).

Wet SLOA

De middelen worden ingezet voor het ontwikkelen van centrale examens Nederlandse taal, rekenen en Engels in het mbo voor Cito. De subsidieverlening voor het Cito verloopt op basis van de wet SLOA. De realisatie in 2016 is € 9,6 miljoen lager dan de vastgestelde begroting. Dit komt doordat de middelen zijn overgeheveld naar artikel 3 (Voortgezet onderwijs) ten behoeve van Cito.

Bekostiging SBB

Vanaf 1 augustus 2015 zijn de wettelijke taken van de kenniscentra overgedragen aan de stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (ZBO). De SBB ontvangt middelen om de wettelijke taken uit te voeren, waarmee wordt bijdragen aan het primaire proces van het beroepsonderwijs. Hiertoe behoort het ontwikkelen en onderhouden van de kwalificatiestructuur. Tevens werft en accrediteert de SBB leerbe- drijven, zorgt voor voldoende praktijkplaatsen en bevordert de kwaliteit van de praktijkplaatsen. De samenwerking van onderwijs en bedrijfsleven binnen één organisatie biedt mogelijkheden voor een nieuwe, frisse manier van werken die bijdraagt aan kwalitatief goed beroepsonderwijs met opleidingen die up-to- date zijn en voldoende, goede stageplaatsen. Het budget voor SBB is in 2016 met € 45,3 miljoen incidenteel verlaagd vanwege het opheffen van de kenniscentra en overhevelen van de reserves van de kenniscentra.

Bijdrage aan medeoverheden

Regionale meld- en coördinatiefunctie (RMC)

Dit is de bekostiging van de rmc-functie van 39 rmc-regio’s. De rmc-functie heeft tot taak met de vsv’ers van 18 jaar en ouder uit vo en mbo contact te leggen en hen zoveel mogelijk terug te begeleiden naar school of naar een combinatie van school en werk.

Educatie

Met ingang van 1 januari 2015 wordt het educatiebudget – in elk geval tot en met 2017 – per specifieke uitkering verstrekt aan samenwerkende gemeenten binnen een regio (via de contactgemeente). Hierbij wordt de verplichte besteding bij roc’s afgebouwd en wordt het mogelijk voor gemeenten maatwerk te bieden voor de diverse doelgroepen van de volwasseneneducatie.

Caribisch Nederland

Aan de openbare lichamen in Caribisch Nederland wordt jaarlijks een bijzondere uitkering verstrekt voor de Sociale Kanstrajecten Jongeren. Ook zijn er voor de samenwerking met Curaçao, Sint Maarten en Aruba middelen beschikbaar gesteld, bestemd voor het stimuleren van studeren in de regio en het bevorderen van voorzieningen in de regio, mede ten behoeve van de inwoners van Caribisch Nederland. De gerealiseerde opdrachten en subsidies ten behoeve van Caribisch Nederland zijn onder de instrumenten opdrachten en subsidies gerealiseerd. Hierdoor is de realisatie lager. Daarnaast hebben er kasschuiven naar latere jaren plaatsgevonden, met name vanwege vertraging in de onderwijshuisvesting.

Regionaal programma

Voor de uitvoering van de Regeling regionale aanpak voortijdig schoolverlaten zijn de middelen voor 2017 in 2016 conform de regeling uitbetaald. Hierdoor zijn de uitgaven in 2016 met € 21,85 miljoen verhoogd.

Ontvangsten

De ontvangsten van € 3,3 miljoen in 2016 zijn het gevolg van onder andere afrekeningen die betrekking hadden op subsidies en regelingen.

Artikel 6 en 7. Hoger onderwijs

A. Algemene doelstelling

Het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek zorgt dat studenten en (wetenschappelijk) personeel hun talenten en onderzoekend vermogen maximaal kunnen ontwikkelen. Het leidt hen op voor een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt die optimaal aansluit bij hun talenten.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een stelsel van hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en ambities van individuele studenten en (wetenschappelijk) personeel, en bij de behoefte van de maatschappij.

Financieren

De Minister financiert het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek door bekostiging van de onderwijsinstellingen. Mede hierdoor wordt de toegankelijkheid van het hoger onderwijs gewaarborgd.

Stimuleren

De Minister stimuleert specifieke beleidsonderwerpen via de bekostiging, en de inzet van andere instrumenten, zoals prestatieafspraken, bestuurlijke afspraken, voorlichting en wet- en regelgeving.

Regisseren

De verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van hoger onderwijs vult de Minister in via een regisserende rol. De normeisen van kwaliteit zijn vastgelegd in wet- en regelgeving. De kwaliteit van de individuele opleidingen in het hoger onderwijs wordt bewaakt met het accreditatiestelsel. Dit is belegd bij de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO). De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de naleving van wettelijke voorschriften en op de recht- en doelmatigheid. Zij ziet ook toe op de kwaliteit van het stelsel van hoger onderwijs, waaronder ook het accreditatiestelsel.

Indicatoren/kengetallen

Tabel 6.1 Indicatoren

Doelstelling/indicator1			Basiswaarde (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Realisatie (jaartal)	Streefwaarde (jaartal)	Bron
1	Ambitieus onderwijs dat alle leerlingen en studenten uitdaagt
a)	Alle leerlingen en studenten worden uitgedaagd
	•	Percentage studenten dat tevreden is over uitdagend onderwijs	(2010–2011)	(2014–2015)	(2015–2016)	2	Studentenmonitor Hoger Onderwijs
			hbo: 58%	hbo: 54%	hbo: 55%	hoger
			wo: 68%	wo: 66%	wo: 67%	hoger
b)	Vergroten studiesucces
	•	Bachelor studiesucces (n+1) van herinschrijvers na het eerste jaar	(2010–2011)	(2014–2015)	(2015–2016)	3	DUO
			hbo: 65,7%	hbo: 60,5%	hbo: 61,0%
			wo: 57,3%	wo: 72,8%	wo: 74,0%
	•	Uitval in het eerste jaar	(2010–2011)	(2014–2015)	(2015–2016)	3	DUO
			hbo: 27,9%	hbo: 27,8%	hbo: 26,7%
			wo: 18,8%	wo: 15,9%	wo: 16,1%
	•	Switchen na het eerste jaar	(2010–2011)	(2014–2015)	(2015–2016)	3	DUO
			hbo: 8,7%	hbo: 8,5%	hbo: 8,5%
			wo: 9,1%	wo: 8,6%	wo: 8,8%
2	Scholen en instellingen werken met goed opgeleide en professionele leraren en schoolleiders die samen zorgen voor een veilig en ambitieus leerklimaat
a)	Vergroten kwaliteit leraren en schoolleiders
	•	Aandeel hbo-docenten met een afgeronde master- of Phd-opleiding	(2011)	(2013)	(2015)	(2016)
			66,2%	72,2%	75,2%	80%	Personeels- en Mobiliteitsonderzoek (PoMo2016)
3	Scholen en instellingen maken resultaten inzichtelijk en worden aangesproken op hun prestaties
	•	Studenten-tevredenheid	(2010–2011)	(2014–2015)	(2015–2016)	4	Nationale Studenten Enquête (NSE)
			hbo: 65,6%	hbo: 73,1%	hbo: 75,4%
			wo: 81,1%	wo: 83,8%	wo: 85,0%
4	Aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt verbeteren
	•	Aandeel afgestudeerden bètatechniek incl. snijvlakopleidingen	(2012)	(2015)	(2016)	(2016)	DUO
			hbo: 18%	hbo: 19%	hbo: 19%	hbo: 19%
			wo: 21%	wo: 23%	wo: 25%	wo: 22%
	•	Percentage 25–64 jarigen (mbo/ho) dat deelneemt aan een leeractiviteit (Leven Lang Leren)	(2010)		(2015)	(2020)	EUROSTAT, Labour Force Survey (LFS)
			17%		19%	20%
	•	Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de aansluiting van de opleiding met de huidige functie voldoende/goed was	(2013)	(2014)	(2015)	hoger	HBO-monitor5
			hbo: 72%	hbo: 72%	hbo: 72%
	•	Percentage gediplomeerden dat aangaf dat de opleiding voldoende basis was om te starten op de arbeidsmarkt	(2011)	(2013)	(2015)	hoger	Nationale Alumni Enquête (NAE)6
			wo: 56%	wo: 57%	wo: 47%7

Tabel 6.2 Kengetallen

(aantallen x 1.000)			2011/12		2012/13	2013/14	2014/15	2015/16	2016/17
1.	Ingeschreven studenten (exclusief groen onderwijs)
	•	hbo voltijd bachelor	354,3		358,5	377,1	385,6	382,7	386,2
	•	hbo voltijd master	2,7		2,8	3,1	3,3	3,2	3,5
	•	hbo deeltijd bachelor	51,3		44,6	41,9	38,0	36,3	36,4
	•	hbo deeltijd master	9,4		8,2	8,5	8,6	8,8	8,3
		Totaal hbo	417,7		414,1	430,5	435,5	431,1	434,5
	•	wo voltijd bachelor	152,9		147,2	150,9	153,5	153,7	157,4
	•	wo voltijd master	76,1		79,2	83,9	86,5	91,2	93,5
	•	wo deeltijd bachelor	4,2		2,9	2,4	2,0	1,8	1,6
	•	wo deeltijd master	4,8		4,0	4,0	3,7	3,4	3,3
		Totaal wo	237,9		233,3	241,2	245,7	250,0	255,9
Bron: 1cijferho
2.	Gediplomeerden (exclusief groen onderwijs)
	•	hbo voltijd bachelor	53,9		49,9	52,1	55,7	57,3
	•	hbo voltijd master	1,2		1,1	1,2	1,3	1,3
	•	hbo deeltijd bachelor	9,7		8,0	7,3	6,7	6,4
	•	hbo deeltijd master	3,4		2,4	2,4	2,2	2,5
		Totaal hbo	68,2		61,4	63,1	65,8	67,4
	•	wo voltijd bachelor	32,2		30,8	30,8	32,6	32,5
	•	wo voltijd master	37,0		33,8	35,6	37,2	37,6
	•	wo deeltijd bachelor	0,7		0,5	0,4	0,3	0,3
	•	wo deeltijd master	1,9		1,4	1,3	1,4	1,1
		Totaal wo	71,9		66,5	68,2	71,4	71,4
Bron: 1cijferho
(bedragen x € 1.000)					2013	2014	2015	2016
3.	Onderwijsuitgaven per student
	•	hbo			6,7	6,7	6,8	6,8
	•	wo			6,9	6,7	6,7	6,7
(bedragen x € 1)					2015/16
4.	Wettelijk collegegeld (hbo en wo voltijd)				1.951

Toelichting:

• 1) De cijfers kunnen iets afwijken van eerder gepubliceerde cijfers, vanwege mutaties in inschrijvingsgegevens van voorgaande jaren.

• 2) Onderwijsuitgaven per student zijn in constante prijzen 2016 (dat wil zeggen gecorrigeerd voor de uitgekeerde loon- en prijsbijstelling).

Overige indicatoren en kengetallen voor het hoger onderwijs stelsel zijn opgenomen in het Onderwijsverslag 2015–2016 en in Trends in Beeld.

C. Beleidsconclusies

Het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten waren het afgelopen jaar conform de verwachtingen zoals opgenomen in de begroting. Zo is in 2016 een start gemaakt met de uitwerking van de Strategische Agenda hoger onderwijs en onderzoek «De waarde(n) van weten», onder andere met het Comenius-beurzenprogramma, het programma «Open en Verbonden Hoger Onderwijs» en de pilots werkplaatsen onderwijsonderzoek. Verder zijn in 2016 de pilots flexibilisering en het experiment vraagfinanciering in het deeltijd hoger onderwijs van start gegaan, is een nieuw accreditatiekader in werking getreden, is het Wetsvoorstel versterking van de bestuurskracht van onderwijsinstellingen aangenomen door de Eerste Kamer en is een beleidsbrief met daarin de contouren van een nieuw macrodoelmatigheidsbeleid naar de Tweede Kamer gestuurd. Tevens heeft in november 2016 de eindbeoordeling van de prestatieafspraken plaatsgevonden. Alle universiteiten en vrijwel alle hogescholen hebben hun afgesproken prestaties op onderwijskwaliteit en studiesucces in voldoende mate gerealiseerd. Voor de hogescholen is het trilemma – het spanningsveld tussen de opdracht om de kwaliteit te verbeteren, het studiesucces te verhogen en tegelijkertijd de toegankelijkheid te borgen – een reëel vraagstuk gebleken. Aan de oordelen over de realisatie van de afgesproken prestaties ten aanzien van onderwijskwaliteit en studiesucces zijn in 2017 conform het Besluit Experiment prestatiebekostiging hoger onderwijs financiële consequenties verbonden.

In het beleidsverslag wordt de stand van zaken van deze ontwikkelingen nader beschreven. Er zijn geen grote afwijkingen of een noodzaak tot bijstelling aan het licht gekomen.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 6.3 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 6 (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Verplichtingen			2.630.999	2.773.137	2.961.392	2.874.883	2.867.843	2.848.076	19.767
Waarvan garantieverplichtingen			153.459	30.850	26.789	25.983	70.434		70.434
Uitgaven			2.543.058	2.610.870	2.732.897	2.811.099	2.833.160	2.823.794	9.366
Bekostiging			2.491.890	2.568.770	2.688.138	2.756.130	2.773.809	2.770.700	3.109
•	Hoofdbekostiging		2.439.659	2.409.651	2.518.043	2.578.000	2.584.417	2.585.882	– 1.465
	–	Onderwijsdeel hbo	2.358.218	2.333.833	2.445.854	2.507.785	2.505.033	2.496.001	9.032
	–	Deel ontwerp en ontwikkeling	68.605	68.693	69.201	70.046	70.915	69.202	1.713
	–	Bekostiging flexibel hoger onderwijs voor volwassenen (Leven Lang Leren)					8.346	19.195	– 10.849
	–	Bekostiging experimenten open bestel	10.611	5.456	2.537			0
	–	Bekostiging postinitiële masteropleidingen hbo	922	573	451	169	123	1.484	– 1.361
	–	Bekostiging tweede bachelor- en mastergraden in het hbo	1.303	1.097
•	Prestatiebox		52.231	159.119	170.095	178.130	189.392	184.818	4.574
	–	Onderwijskwaliteit en studiesucces, en profilering	52.231	159.119	170.095	178.130	189.392	184.818	4.574
Subsidies			30.425	23.671	752	3.798	5.569	3.044	2.525
	–	Regeling bevordering kennisfunctie hogescholen	22.267	19.967
	–	Regeling stimulering Bèta/techniek			0	2.758	4.289	2.524	1.765
	–	Studiekeuze-informatie hoger onderwijs	2.455	2.475					0
	–	Overig	5.703	1.229	752	1.040	1.280	520	760
Opdrachten			353	91	242	271	0	0	0
	–	Uitbesteding1	353	91	242	271		0	0
Bijdragen aan agentschappen			20.390	18.338	17.851	17.613	17.540	15.195	2.345
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs	20.390	18.338	17.851	17.613	17.540	15.195	2.345
Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s			0	0	23.616	31.096	36.242	34.855	1.387
	–	NWO (Praktijkgericht onderzoek hbo)			23.616	28.696	29.477	28.510	967
	–	NWO (Promotiebeurs voor leraren)				2.400	2.949	2.869	80
	–	Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO)2					3.816	3.476	340
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties			0	0	2.298	2.191	0	0	0
	–	Stichting Studiekeuze 1233			2.298	2.191		0	0
Ontvangsten			8.646	6.447	2.615	1.288	1.903	1.213	690

Tabel 6.4 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 7 (bedragen x € 1.000)

									Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
					2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Verplichtingen					4.028.132	4.180.059	4.293.686	4.235.203	4.391.850	4.142.227	249.623
Waarvan garantieverplichtingen					104.400	0			9.017		9.017
Uitgaven					3.984.999	4.065.742	4.152.113	4.210.383	4.328.205	4.160.209	167.996
Bekostiging					3.930.849	4.015.082	4.115.685	4.178.621	4.298.116	4.131.818	166.298
•	Hoofdbekostiging				3.904.174	3.895.816	3.986.790	4.042.961	4.153.232	3.990.020	163.212
	–		Onderwijsdeel wo		1.611.971	1.588.295	1.641.970	1.675.277	1.731.117	1.636.333	94.784
	–		Onderzoeksdeel wo		1.706.967	1.707.703	1.730.563	1.750.117	1.768.756	1.733.463	35.293
	–		Deel ondersteuning geneeskundig onderwijs en onderzoek		581.042	595.447	614.257	617.567	653.359	618.019	35.340
	–		Bekostiging flexibel hoger onderwijs (Leven Lang Leren)						0	2.205	– 2.205
	–		Bekostiging tweede mastergraden in het wo		4.194	4.371
•	Prestatiebox				26.675	119.266	128.895	135.660	144.884	141.798	3.086
	–			Onderwijskaliteit en studiesucces, en profilering	26.675	119.266	128.895	135.660	144.884	141.798	3.086
Subsidies					26.218	22.684	10.067	4.709	3.160	2.930	230
	–		Subsidieregeling Sirius programma		11.543	10.302	5.443	1.726
	–		Subsidieregeling Libertas Noodfonds		765	745	605	265
	–		3TU’s samenwerking		6.000	3.500	1.500
	–		Open en online onderwijs						1.027	1.000	27
	–		Subsidieregeling Programma Akademie assistenten		957
	–		Toetsing en Toetsgestuurd leren		2.426	2.260
	–		Overig		4.527	5.877	2.519	2.718	2.133	1.930	203
Opdrachten					1.630	1.584	1.240	1.374	2.716	1.667	1.049
	–		Uitbesteding1		1.630	1.584	1.240	1.374	2.716	1.667	1.049
Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s					3.986	3.878	3.769	4.032	0	0	0
	–		Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO)2		3.986	3.878	3.769	4.032
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties					22.316	22.514	21.352	21.647	24.213	23.794	419
	–		Organisaties excl. NVAO, SKI 123, PBT en SURF3		22.316	22.514	21.352	21.647	24.213	23.794	419
Ontvangsten					114	963	10.426	592	2.253	16	2.237

E. Toelichting op de financiële instrumenten

Bekostiging

De bekostiging van het hoger onderwijs en onderzoek bestaat uit de hoofdbekostiging en de middelen voor onderwijskwaliteit en studiesucces en profilering (prestatiebox). De bekostiging is voor het hbo met € 3,1 miljoen en voor het wo met € 166,3 miljoen verhoogd. Dit betreft:

• – Aanpassing op basis van de studentenaantallen uit de Referentieraming 2016 (hbo – € 45,5 miljoen en wo + € 57,4 miljoen);

• – De doorverdeling van de loon- en prijsbijstelling tranche 2016, de meerjarige doorwerking loonruimte-overeenkomst en de herstelopslag pensioenpremie loon- en prijsbijstelling 2016 (hbo + € 72,7 miljoen en wo + 93,4 miljoen);

• – toevoegingen vanuit het Ministerie van VWS ten behoeve van de academische ziekenhuizen (wo + € 28,2 miljoen) voor de incidentele herstelopslag ABP en de structurele compensatie level-playing-field pensioenen;

• – de verlaging als gevolg van de lumpsum- en subsidietaakstelling (hbo – € 4,7 miljoen en wo – € 6,9 miljoen);

• – een overheveling van middelen naar beleidsartikel 16 (Onderzoek en Wetenschapsbeleid) (hbo – € 4,0 miljoen en wo – € 8 miljoen) voor wat betreft het aandeel van de hogescholen en universiteiten in de startimpuls aan de uitvoering van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA);

• – Een intertemporele compensatie (hbo – € 10,8 miljoen en wo – € 2,2 miljoen) om de beschikbare budgetten over de jaren heen voor de bekostiging van Flexibel hoger onderwijs voor volwassenen in overeenstemming te brengen met de beoogde uitgaven;

• – Diverse kleinere mutaties voor onder andere lerarenbeleid en uitbesteding van opdrachten (hbo – € 4,6 miljoen en wo + € 4,4 miljoen).

Hoofdbekostiging

Universiteiten (wo) en hogescholen (hbo) ontvangen bekostiging voor onderwijs en onderzoek. De rijksbijdrage wordt jaarlijks aan de universiteiten en hogescholen toegekend als een lumpsum. De rijksbijdrage is gebaseerd op de WHW. In het Uitvoeringsbesluit WHW 2008 en de Regeling financiën hoger onderwijs zijn de bepalingen, bedragen en percentages opgenomen op basis waarvan de rijksbijdrage wordt berekend.

Onderwijsdeel (hbo en wo)

Universiteiten en hogescholen ontvangen een rijksbijdrage vanwege onderwijs. De rijksbijdrage is gebaseerd op de nominale studieduur van de opleiding en het volgen en succesvol afronden van één bachelor- en één masteropleiding. Het onderwijsdeel bestaat uit:

• a) een studentgebonden deel: gebaseerd op het aantal ingeschreven bekostigde studenten en graden (diploma’s), er zijn drie bekostigingsniveaus (laag, hoog en top),

• b) een onderwijsopslag in bedragen: bedragen op basis van afspraken voor kwaliteit, kwetsbare opleidingen en bijzondere voorzieningen, en

• c) een onderwijsopslag als percentage.

Deel ondersteuning geneeskundig onderwijs en onderzoek

De bekostiging van het onderwijs en onderzoek bij de acht academische ziekenhuizen loopt via de universiteiten. Hier kunnen studenten geneeskunde onderwijs volgen en praktijkervaring opdoen. De rijksbijdrage bestaat uit een deel dat is gebaseerd op het aantal ingeschreven studenten en graden voor de opleidingen geneeskunde, geneeskunde-klinisch onderzoeker en arts-klinisch onderzoeker, een procentueel deel en een bedrag vanwege rente en afschrijving (voor huisvesting).

Bekostiging flexibel hoger onderwijs voor volwassenen (hbo en wo)

Bekostiging postinitiële masteropleidingen hbo

De middelen zijn ingezet voor de afwikkeling van de tijdelijke financiering van (eerder goedgekeurde) arbeidsmarktrelevante hbo-masters in prioritaire gebieden.

Prestatiebox: Onderwijskwaliteit en studiesucces, en profilering (hbo en wo)

Voor de periode 2013 tot en met 2016 ontvingen hogescholen en universiteiten prestatiebekostiging op basis van individuele prestatieafspraken over versterking van onderwijskwaliteit en studiesucces, profilering en zwaartepuntvorming van onderwijs en onderzoek en valorisatie. In november 2016 heeft de eindbeoordeling van de prestatieafspraken plaatsgevonden. Alle universiteiten en vrijwel alle hogescholen hebben hun afgesproken prestaties op onderwijskwaliteit en studiesucces in voldoende mate gerealiseerd. Zes hogescholen hebben op twee van de drie aspecten een positief advies gekregen en op één aspect, studiesucces, een negatief advies. Voor de hogescholen is het trilemma – het spanningsveld tussen de opdracht om de kwaliteit te verbeteren, het studiesucces te verhogen en tegelijkertijd de toegankelijkheid te borgen – een reëel vraagstuk gebleken. Aan de oordelen over de realisatie van de afgesproken prestaties ten aanzien van onderwijskwaliteit en studiesucces zijn in 2017 conform het Besluit Experiment prestatiebekostiging hoger onderwijs financiële consequenties verbonden. Zie ook de brief die hierover eind 2016 naar de Tweede Kamer is gestuurd.

Subsidies

Subsidieregeling stimulering Bèta/techniek (hbo)

Hiermee wordt de ontwikkeling van (de eerste) drie Centres of Expertise (CoE’s) hbo gefinancierd. De CoE’s, die met cofinanciering van bedrijven en instellingen tot stand komen, zijn gericht op toponderwijs, toponderzoek en innovaties. Uitgangspunt hierbij is 25 procent financiering uit het werkveld, 25 procent van onderwijsinstellingen en 50 procent profilerings-bekostiging. De middelen worden via het Platform Bèta Techniek beschikbaar gesteld aan de CoE’s. Het budget is met € 1,8 miljoen verhoogd in verband met het naar beleidsartikel 6 (Hoger beroepsonderwijs) overgeboekte aandeel van beleidsartikel 4 (Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie) voor de Centra voor innovatief vakmanschap.

Open en online hoger onderwijs (hbo en wo)

De stimuleringsregeling Open en online hoger onderwijs is bedoeld om (zoals aangekondigd in de visiebrief) instellingen, passend bij hun profiel, te laten experimenteren met verschillende vormen van open en online onderwijs. Dit draagt bij aan de onderwijskwaliteit, de toegankelijkheid van onderwijs(materiaal) voor bijvoorbeeld de doelgroep Leven Lang Leren, het studiesucces van studenten, internationalisering en de (internationale) reputatie van Nederlandse instellingen. SURF (ICT-samenwerkingsorganisatie van het onderwijs en onderzoek in Nederland) adviseert de Minister over de projectaanvragen en ondersteunt de instellingen tijdens de uitvoering van de projecten. Onder begeleiding van SURF zijn in 2015 in de eerste tranche elf projecten gestart en in 2016 twaalf projecten. De projecten kennen een looptijd van maximaal 16 maanden. Deze instellingen hebben maximaal € 100.000 aangevraagd en matchen dit zelf met ten minste hetzelfde bedrag. Daarnaast voert SURF een Kennisagenda uit, gericht op het opdoen, ontwikkelen en delen van kennis over open en online onderwijs in de Nederlandse context. De resultaten van de projecten van de instellingen zijn hiervoor belangrijke input.

Overig (hbo en wo)

Bij dit financiële instrument zijn afzonderlijk voor de sectoren hbo en wo overige toekenningen opgenomen die gelijk dan wel kleiner zijn dan € 1 miljoen. Het budget voor subsidies op artikel 6 (hbo) is verhoogd met € 0,8 miljoen als gevolg van een technische herschikking over de instrumenten binnen het hbo van de middelen voor het lerarenbeleid.

Opdrachten

Uitbesteding (hbo en wo)

Voor de beleidsontwikkeling worden opdrachten verstrekt voor het uitvoeren van diensten. Het gaat hierbij met name om opdrachten voor beleidsgericht onderzoek en communicatie rondom het studievoorschot.

Bijdragen aan agentschappen

Dienst Uitvoering Onderwijs

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor deze begrotingsartikelen. De hogere realisatie wordt met name veroorzaakt door aanvullende werkzaamheden in het kader van de doorontwikkeling van BRON.

Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s

NWO

Praktijkgericht onderzoek hbo: Van hogescholen wordt verwacht dat zij een centrale rol in de Nederlandse en internationale kennisinfrastructuur vervullen. Voor praktijkgericht onderzoek hebben hogescholen direct toegang tot de competitieve onderzoekgeldstroom voor het hbo bij het NWO: het RAAK-programma (voormalige Regeling bevordering kennis-functie hogescholen). Vanaf 2014 is vanuit het Regeerakkoord Rutte II extra geïnvesteerd in het praktijkgericht onderzoek.

Promotiebeurs voor Leraren: Leraren in het po, vo, mbo, so en hbo worden in staat gesteld om promotieonderzoek te verrichten dat uitmondt in een proefschrift. In 2016 is via NWO aan 47 leraren een nieuwe beurs voor een periode van vijf jaar verstrekt.

Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO)

De NVAO is als onafhankelijke, binationale accreditatieorganisatie opgericht door de Nederlandse en Vlaamse overheid en geeft een deskundig en objectief oordeel over de kwaliteit van het hoger onderwijs in Nederland en Vlaanderen. Dit betreft de bijdrage die de Nederlandse overheid rechtstreeks aan de NVAO vergoedt voor de uitvoering van haar taken.

Bijdragen aan (inter-)nationale organisaties

Organisaties

Het betreft hier de (structurele) bekostiging van organisaties die beleidsmatig prioritaire taken uitvoeren, ofwel activiteiten uitvoeren die betrekking hebben op de belangenbehartiging van studenten, ofwel taken uitvoeren die voortkomen uit verdragsrechtelijke verplichtingen.

Ontvangsten

De ontvangsten betreffen met name terugvorderingen bij instellingen en andere subsidieontvangers, bijvoorbeeld als gevolg van correcties en eindafrekeningen op in eerdere jaren toegekende bekostiging en subsidies.

Artikel 8. Internationaal beleid

A. Algemene doelstelling

Bevorderen van internationale samenwerking en uitwisseling ter ondersteuning en versterking van de kwaliteit van onderwijs, cultuur en wetenschap en ter verdere ontwikkeling van internationale competenties van lerenden, docenten, kunstenaars en wetenschappers.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Stimuleren

Bij het uitvoeren van de algemene doelstelling ligt de nadruk op het zoveel mogelijk stimuleren en ondersteunen van instellingen en burgers om zich op een internationale omgeving te oriënteren. Daartoe zorgt de Minister vanuit haar stelselverantwoordelijkheid voor de benodigde internationaal-bestuurlijke randvoorwaarden, bijvoorbeeld door afspraken te maken over wederzijdse beroepserkenning, kwaliteitszorg en grensverkeer en door de uitwisseling van best practices. De Minister opereert hierbij binnen multilaterale kaders als de Europese Unie, OESO en de Unesco en andere – vaak daarbij aangesloten – organisaties, alsmede via bilaterale contacten, verdragen, Memorandums of Understanding, etc. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van stimuleringsmaatregelen in de vorm van fondsen en beurzen en worden faciliterende en uitvoerende instanties gefinancierd, zoals EP-Nuffic, Neth-ER en het Duitsland Instituut Amsterdam. De bevordering van internationale samenwerking is ondersteunend aan de beleidsdoelstellingen van OCW. De voorgenomen activiteiten zijn dan ook voor een belangrijk deel opgenomen in de betreffende beleidsartikelen.

Indicatoren/kengetallen

Internationale – ondersteunende – maatregelen laten zich moeilijk vangen in «harde» cijfers en beleidsconclusies. In gevallen waar dit wel mogelijk is, bijvoorbeeld bij de bevordering van in- en uitgaande studiemobiliteit of bij de bevordering van culturele activiteiten in het buitenland, zijn relevante cijfers te volgen op Trends in Beeld en Onderwijs in Cijfers.

C. Beleidsconclusies

Bij de ten uitvoerlegging van de in de begroting opgenomen voornemens zijn er geen bijzondere ontwikkelingen opgetreden die een aanpassing of afwijking van die voornemens noodzakelijk maakten.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 8.1 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 8 (bedragen x € 1.000)

								Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil	HGIS realisatie
				2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016	2016
Verplichtingen				7.312	8.673	13.973	14.645	11.001	12.327	– 1.326
Uitgaven				16.215	15.704	12.330	12.669	12.281	13.662	– 1.381	886
Subsidies				1.345	1.422	1.297	1.559	1.595	1.696	– 101	211
	–	Duitsland Instituut Amsterdam (DIA)		732	842	773	724	632	612	20
	–	Netherlands house for Education and Research (Neth-ER)		450	450	450	600	600	600	0
	–	Frans-Nederlandse academie (FNA)		114		20	0	0	0	0
	–	Incidentele subsidies voor het uitwisselen van cultuur		49	130	24	135	211	364	– 153	211
	–	Overige incidentele subsidies				30	100	152	120	32
Opdrachten				283	262	6	359	1.002	2.500	– 1.498	0
	–	Beleidsonderzoek en benchmarking		143	153	6	33	61	100	– 39
	–	Incidentele Internationale activiteiten		140	109		22	3	86	– 83
	–	EU-Voorzitterschap					304	938	2.314	– 1.376
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties				14.087	13.520	10.577	10.301	9.234	9.016	218	225
	–	OCW-vertegenwoordiging in het buitenland		1.777	1.631	141	135	135	135	0	135
	–	EP Nuffic		5.410	5.455	4.690	3.505	3.566	3.485	81
	–	Nederlandse Taalunie		3.124	3.179	3.224	4.140	2.806	2.795	11
	–	Europa College Brugge		30	30	30	30	30	30	0
	–	Unesco		40	8		0	0	20	– 20
	–	OESO CERI		73	70	67	69	71	76	– 5
	–	Fulbright Center		408	408	388	368	368	368	0
	–	DCCIC		90	90	90	90	90	90	0	90
	–	Stichting Ons Erfdeel		205	185	185	185	185	185	0
	–	Nationaal Agentschap Erasmus + Onderwijs & Training		1.748	1.748	1.762	1.779	1.963	1.782	181
	–	Programma’s Rijksdienst voor Ondernemend Nederland		1.162	716		0	0	0	0
	–	Incidentele EU-programma’s en activiteiten		20			0	20	50	– 30
Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken				500	500	450	450	450	450	0	450
	–	Vlaams-Nederlands huis DeBuren (Hoofdstuk V BuZa)		500	500	450	450	450	450	0	450
Ontvangsten				41	754	310	113	1	99	– 98

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2016 ligt € 1,4 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. De belangrijkste reden is dat de kosten voor het EU voorzitterschap veel lager zijn uitgevallen dan begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 0,1 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. De ontvangsten zijn lager omdat er in 2016 geen subsidies zijn vastgesteld waaruit een terugvordering voortvloeit.

Subsidies

Duitsland Instituut Amsterdam

Het Duitsland Instituut Amsterdam (DIA) genereert en verspreidt kennis in Nederland over de ontwikkelingen in Duitsland op het raakvlak van onderwijs, wetenschap en maatschappij. Het instituut doet dat onder meer met behulp van wetenschappelijk onderzoek, onderwijsprojecten en voorlichtingsactiviteiten (cofinanciering met Universiteit van Amsterdam en Deutsche Akademische Austausch Dienst (DAAD)). Daarnaast voert het DIA een pilotprogramma studiemobiliteit uit, dat de samenwerking moet stimuleren tussen Nederlandse en Duitse instellingen van hoger onderwijs, alsook de mobiliteit van Nederlandse studenten naar Duitsland moet vergroten. Hier is sprake van cofinanciering van Duitse zijde (50/50). In totaal is er voor de jaren 2013 t/m 2016 € 0,5 miljoen toegekend voor het actieprogramma Bevordering Onderwijsmobiliteit naar Duitsland.

Frans-Nederlandse Academie

De financiering van de Frans-Nederlandse Academie is, conform de subsidietaakstelling, stopgezet.

Neth-ER

Neth-ER is opgericht in 2006 door acht Nederlandse veldorganisaties werkzaam op de gebieden onderzoek, onderwijs en innovatie. De leden van Neth-ER bestaan op dit moment uit: MBO-raad; EP-Nuffic; KNAW; NFU; TNO; VSNU; Vereniging Hogescholen; NWO; ISO; JOB; LSVB; en ZonMw. Hun gezamenlijke doel is om de Nederlandse participatie aan de Europese programma’s te vergroten door de leden onder andere te voorzien van informatie over het Europees beleidsproces en het versterken van het netwerk van de leden.

Incidentele subsidies voor het uitwisselen van cultuur

Dit betreft middelen gereserveerd voor incidentele activiteiten ter bevordering van de samenwerking op het gebied van cultuur. Er zijn subsidies verstrekt aan de Speciaal Gezant Geletterdheid voor Unesco en aan DutchCulture centre for international cooperation.

Overige incidentele subsidies

Er zijn subsidies verstrekt aan het Fulbright Center, Stichting Nederlandse Wereldwijde Studenten (NWS), de Nationale Jeugdraad, model United Nations Stichting, Ons Interbellum en de Unesco.

Opdrachten

Beleidsonderzoek en benchmarking

Dit betreft middelen ten behoeve van beleidsonderzoek, onder meer naar de effectiviteit van internationalisering en ten behoeve van benchmarking in het kader van de relevante internationale organisaties. In 2016 is een tussentijdse evaluatie gestart naar de impact van het in 2014 gestarte Europese programma Erasmus+.

Incidentele internationale activiteiten

Dit betreft middelen gereserveerd voor incidentele activiteiten ter bevordering van de samenwerking welke bij het opstellen van de begroting niet zijn te voorzien. Het betreft in 2016 bijdragen aan een consultatiedag met het Vlaams Ministerie van Cultuur en een expertsessie over de positie van het Duits op Nederlandse scholen.

EU-Voorzitterschap

Van januari t/m juni 2016 is Nederland Voorzitter van de Raad van de Europese Unie geweest. Op de beleidsterreinen van OCW zijn alle beoogde inhoudelijke resultaten bereikt. De Ministeriele Raden en (hoog-)ambtelijke Voorzitterschapsevenementen waren succesvol en financieel zijn de kosten lager dan begroot. In de Rijksbrede evaluatie van het EU-Voorzitterschap is geconcludeerd dat Nederland een succesvol voorzitterschap heeft vervuld, met goede inhoudelijke resultaten en qua organisatie een goed visitekaartje heeft afgeleverd. De totale kosten voor het EU-voorzitterschap is uitgekomen op ongeveer een kwart van wat er in het vorige voorzitterschap is uitgegeven. Naast de rijksbrede inzet op soberheid gedurende het EU-voorzitterschap 2016, heeft OCW meer cofinanciering vanuit de Europese Commissie ontvangen dan verwacht en zijn meer kosten dan vooraf voorzien vanuit het centraal budget van Buitenlandse Zaken bekostigd. Tot slot was het in politieke zin een minder bewogen voorzitterschap dan verwacht, waardoor OCW minder aanvullende activiteiten hoefde te organiseren dan waar rekening mee was gehouden.

Bijdragen aan (inter)nationale organisaties

OCW-vertegenwoordiging

In 2016 betreft het de kosten voor de Permanente Vertegenwoordiging bij de Unesco.

EP-Nuffic

EP-Nuffic ondersteunt de internationalisering in het onderwijs. In het primair en voortgezet onderwijs doet EP-Nuffic dit met kennis en kleine financiële bijdrages voor onder meer expertiseontwikkeling en mobiliteit van leerlingen, onderwijzend personeel, voor vroegtijdig vreemdetalenonderwijs, tweetalig onderwijs en internationale uitwisseling.

Nederlandse Taalunie

De Nederlandse Taalunie is de verdragsorganisatie waarin Nederland, Vlaanderen en Suriname samenwerken op het gebied van het Nederlands. De Taalunie is de organisatie die namens de overheden van Nederland en Vlaanderen het taalbeleid vormgeeft. Zij doet daartoe voorstellen aan het Comité van Ministers van de Taalunie. De Taalunie stimuleert ook de uitwerking van door het Comité van Ministers vastgesteld beleid door organisaties te steunen die op veel taalgebonden terreinen werkzaam zijn.

Europa College Brugge

Het Europa College te Brugge is een postuniversitaire opleiding voor onderzoek naar Europese eenwording, gefinancierd door EU en EU-Lidstaten.

Unesco

Dit bedrag was gereserveerd voor deelname aan incidentele projecten in het kader van de Unesco. In 2016 is van deze middelen geen gebruik gemaakt.

OESO CERI

OESO CERI betreft de deelname aan diverse onderwijsprojecten en -onderzoeken in het kader van het Centre for Educational Research and Innovation (CERI), onderdeel van de OESO.

Fulbright Center

Het Fulbright Center verzorgt mobiliteitsprogramma’s voor het hoger onderwijs via beurzen voor uitwisseling met de Verenigde Staten (met bijdragen van de Amerikaanse regering).

Cultural Contact Point

Het Cultural Contact Point geeft advies over de subsidieregelingen van het EU-cultuurprogramma en biedt begeleiding bij het doen van een aanvraag. Het is een uitvoerend orgaan ten behoeve van het EU-Cultuurprogramma en ondergebracht bij DutchCulture centre for international cooperation(DCCIC).

Stichting Ons Erfdeel

De Vlaams-Nederlandse vereniging Ons Erfdeel wil de cultuur van Vlaanderen en Nederland in het buitenland bekend maken en de culturele samenwerking tussen de Nederlandssprekenden bevorderen, onder meer met behulp van het tijdschrift Ons Erfdeel en het Jaarboek The Low Countries.

Nationaal Agentschap Erasmus+

Het Nationaal Agentschap Erasmus+ Onderwijs en Training is samen met het Nationaal Agentschap Erasmus+ Jeugd belast met het beheer en de uitvoering in Nederland van het EU programma Erasmus+. Het Nationaal Agentschap Erasmus+ Onderwijs en Training is een samenwerking van EP-Nuffic en Cinop.

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland

In het jaar 2016 zijn er vanwege een subsidietaakstelling uit 2013 geen nieuwe activiteiten gestart.

Incidentele EU-programma’s en activiteiten

Dit betreft middelen gereserveerd voor incidentele activiteiten en verplichtingen in het kader van de EU en deelname aan EU-programma’s, welke bij het opstellen van de begroting niet zijn te voorzien. Het betreft in 2016 een bijdrage aan het Cycling Festival Europe.

Bijdragen aan andere begrotingshoofdstukken

Vlaams-Nederlands Huis De Buren

Het Vlaams-Nederlands Huis De Buren is in 2004 opgericht door de Nederlandse en Vlaamse regering als een culturele organisatie en als ruimte voor debat en reflectie (subsidiëring vindt plaats via begrotingshoofdstuk V (Buitenlandse Zaken)).

Ontvangsten

De ontvangsten zijn afkomstig van een terugvordering van niet gebruikte middelen van een subsidie aan CLIO, de studievereniging van de opleiding Internationale Betrekkingen en Internationale Organisatie. De hoogte van eventuele terugvorderingen verschilt per jaar, afhankelijk van de subsidievaststellingen. In 2016 waren de ontvangsten lager dan verwacht.

Internationale uitgaven OCW-breed

Het vergroten van internationale mobiliteit en grensoverschrijdende samenwerking tussen instellingen is een inzet die niet alleen plaatsvindt op dit artikel. Veel internationaliseringsbeleid is elders ondergebracht binnen de OCW-begroting. Hieronder is een overzicht opgenomen van de totale internationale uitgaven van OCW per beleidsartikel en daaraan gekoppeld, welk deel daarvan deel uitmaakt van de Homogene groep internationale samenwerking (HGIS), die wordt gecoördineerd door het Ministerie van Buitenlandse Zaken.

Tabel 8.2 Internationale uitgaven OCW (bedragen x € 1.000)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil	HGIS realisatie
	2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016	2016
Primair onderwijs (artikel 1)	20.992	22.015	16.854	15.889	16.029	16.007	22
Voortgezet onderwijs (artikel 3)	4.631	4.179	4.083	4.174	3.938	3.556	382
Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie (artikel 4)	1.217	1.181	820	1.457	800	340	460
Hoger beroepsonderwijs (artikel 6)	3.453	3.453	3.155	3.155	3.155	3.155	0	3.155
Wetenschappelijk onderwijs (artikel 7)	74.813	72.759	67.727	69.410	69.408	67.071	2.337	52.588
Internationaal beleid (artikel 8)	16.215	15.704	12.171	12.669	12.281	13.662	– 1.381	886
Studiefinanciering (artikel 11)	63.775	68.783	73.524	83.373	86.913	70.000	16.913
Kunsten (artikel 14)	18.017	12.847	12.174
Cultureel erfgoed (artikel 14)	2.578	2.336	2.399
Media (artikel 14 en 15)	49.891	2.140	1.849
Cultuur (artikel 14)				14.121	18.155	17.007	1.148	5.739
Media (artikel 15)				152	106	147	– 41
Onderzoek en wetenschappen (artikel 16)	99.359	91.438	92.848	92.335	95.358	91.029	4.329	454
Totaal	354.941	296.835	287.604	296.735	306.143	281.974	24.169	62.822

De uitgaven op de Homogene groep internationale samenwerking (HGIS) zijn begrepen in de totale realisaties in het jaar 2016.

De beleidsprestaties zijn – waar nodig en relevant – toegelicht bij de betreffende beleidsartikelen.

Voor artikel 11 (Studiefinanciering) geldt dat de bedragen indicaties zijn van de omvang van uitgaven aan internationale studiefinanciering (diplomamobiliteit). Het betreft zowel de relevante als niet-relevante uitgaven voor meeneembare studiefinanciering (dit is uitgaande studentenmobiliteit) en voor inkomende mobiliteit (EU-studenten die een vorm van collegegeldvergoeding krijgen).

Artikel 9. Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid

A. Algemene doelstelling

De kwaliteit van het onderwijs wordt gewaarborgd door de beschikbaarheid van voldoende personeel van voldoende kwaliteit voor alle onderwijsdeelnemers.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor een onderwijsstelsel dat zodanig functioneert dat het onderwijs aansluit bij de talenten en ambities van individuele leerlingen/studenten en bij de behoefte van de maatschappij. De leraar en de schoolleider zijn daarbij cruciaal.

Financieren

De Minister draagt bij aan het lerarenbeleid op scholen door het financieren van de onderwijssectoren voor een betere beloning van docenten en van projecten op het gebied van arbeidsmarkt- en personeelsbeleid. Dit via aanvullende bekostiging, subsidies en opdrachten.

Stimuleren

De Minister is verantwoordelijk voor de uitvoering van directe stimuleringsmaatregelen ten behoeve van de ontwikkeling van de kwaliteit en professionaliteit van docenten en het bijdragen aan een aantrekkelijk beroep. De thema’s zijn te vinden in «Lerarenagenda 2013–2020: de leraar maakt het verschil» en de daarmee samenhangende convenanten en bestuursakkoorden die met belanghebbenden zijn afgesloten.

Regisseren

De Minister draagt verantwoordelijkheid voor het borgen van de onderwijskwaliteit van scholen. Om deze verantwoordelijkheid waar te maken levert zij een bijdrage aan het zorgen voor voldoende docenten van voldoende kwaliteit. Zij doet dat door wetten en regels uit te vaardigen voor goed bestuur, door een dialoog te voeren met en toezicht te houden op belanghebbenden, en zo nodig actief regie te voeren.

Indicatoren/kengetallen

De indicatoren voor het arbeidsmarkt- en personeelsbeleid worden beschreven in het beleidsverslag en in Trends in Beeld. Het Dashboard Lerarenagenda geeft een beeld van de kwantitatieve voortgang voor alle zeven agendalijnen van de Lerarenagenda.

C. Beleidsconclusies

Het beleid, zoals voorgenomen in de begroting 2016 voor het arbeidsmarkt- en personeelsbeleid, is overeenkomstig uitgevoerd. Zo zijn de maatregelen (lerarenbeurs, registers, kwaliteit lerarenopleidingen etc.) voor het stimuleren van de professionele ontwikkeling van leraren en het op peil houden van de omvang en kwaliteit van de lerarenpopulatie voortgezet. In het beleidsverslag wordt een en ander nader toegelicht.

Het afgelopen jaar is gewerkt aan de implementatie van de bestuurlijke afspraken en het realiseren van de doelen van de Lerarenagenda. Het wetsvoorstel over het lerarenregister is in 2016 door de Tweede Kamer aangenomen. Er zijn verder positieve ontwikkelingen te zien, zoals de verbetering van de kwaliteit van pabo’s, de begeleiding van starters in het voortgezet onderwijs en het HRM-beleid in het mbo. Er zijn ook onderwerpen waar het beter kan. Voorbeelden zijn: de aandacht voor het beroepsonderwijs in de lerarenopleidingen, de begeleiding van startende leraren in het po en het HRM-beleid in het po en vo.

Zie voor verdere informatie over de resultaten en de oorzaken, de voortgangsrapportage van de Lerarenagenda, zoals die in november 2016 aan de Tweede Kamer is aangeboden. Daar wordt ook ingegaan op de intensivering van de samenwerking tussen de onderwijssectoren om de ambities van de Lerarenagenda dichterbij te brengen. Voor de kwantitatieve ontwikkeling van vraag en aanbod op de onderwijsarbeidsmarkt voor po, vo en mbo op de lange termijn, is er de arbeidsmarktbrief van november 2016.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 9.1 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 9 (bedragen x € 1.000)

									Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
					2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Verplichtingen					328.100	366.525	153.898	168.537	188.280	250.915	– 62.635
Uitgaven					257.651	343.509	339.016	209.749	208.594	250.915	– 42.321
Bekostiging					128.385	156.953	157.130	18.720	24.612	28.460	– 3.848
•	Hoofdbekostiging				0	0	0	0	0	0	0
	–	Beloning LeerKracht lumpsum po/vo/bve									0
•	Prestatiebox				21.640	33.700	33.700	0	0	0	0
	–	Professionalisering po/vo/bve			21.640	33.700	33.700				0
•	Aanvullende bekostiging				106.745	123.253	123.430	18.720	24.612	28.460	– 3.848
	–	Functiemix VO Randstadregio’s			52.339	61.089	61.075				0
	–	Salarismix MBO Randstadregio’s			34.888	40.906	41.001				0
	–	Tegemoetkoming kosten opleidingsscholen			14.030	15.760	16.120	18.720	24.612	28.460	– 3.848
	–	G.O.- en vakbondsfaciliteiten po			5.488	5.498	5.234				0
Subsidies					110.228	161.865	156.984	177.228	167.251	201.918	– 34.667
	–	Lerarenbeurs/zij-instroom			74.980	85.810	81.474	111.722	115.534	131.883	– 16.349
	–	Impuls lerarentekorten vo en wetenschap en techniek pabo			0	7.366	16.103	20.366	16.774	34.511	– 17.737
	–	Versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen			0	15.510	17.942	16.779	17.418	17.100	318
	–	Verankering academische opleidingsschool			2.450	2.530	2.665	2.383	1.120	1.262	– 142
	–	InnovatieImpuls Onderwijs			4.885	4.883	2.726	385		0	0
	–	Arbeidsmarkt-/kennisactiviteiten po			2.230	2.230	2.230	0		0	0
	–	Onderwijscoöperatie			2.900	2.900	2.900	2.908	3.015	2.945	70
	–	Open Universiteit (LOOK)			6.370	14.412	1.937	0		0	0
	–	Promotiebeurs voor leraren			2.282	6.803	7.874	7.610	6.502	6.750	– 248
	–	Projecten professionalisering			1.269	1.079	959	1.327	1.092	1.900	– 808
	–	Projecten regionale arbeidsmarktproblematiek			571	5.356	7.335	4.733	654	1.000	– 346
	–	Caribisch Nederland			2.097	2.097	2.097	2.308		0	0
	–	Overige projecten			10.194	10.889	10.742	6.707	5.142	4.567	575
Opdrachten					3.520	9.571	9.168	7.302	10.908	14.819	– 3.911
	–	Onderzoek, ramingen en communicatie			3.520	9.571	9.168	7.302	3.837	3.719	118
	–	Leraren- en schoolleiders							7.071	11.100	– 4.029
Bijdrage aan agentschappen					7.585	7.173	7.770	6.499	5.823	5.718	105
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs			7.585	7.173	7.770	6.499	5.823	5.718	105
Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s					7.933	7.947	7.964	0	0	0	0
	–	Stichting Vervangingsfonds Bedrijfsgezondheid			7.933	7.947	7.964	0			0
Ontvangsten					7.335	8.576	6.544	7.596	12.319	6.000	6.319

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2016 ligt € 42,3 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 6,3 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot.

Bekostiging

Aanvullende bekostiging

Tegemoetkoming kosten opleidingsscholen

In totaal is aan de tegemoetkoming kosten opleidingsscholen € 24,6 miljoen uitgegeven. Dit is € 3,8 miljoen minder dan begroot. De opleidingsscholen ontvangen deze aanvullende bekostiging om gezamenlijk leraren op de werkplek op te leiden. In 2016 zijn er 54 opleidingsscholen (samenwerkingsverbanden van één of meer lerarenopleidingen met één of meer scholen voor po, vo en mbo) en 25 aspirant opleidingsscholen. De realisatie blijft achter op de begrote bedragen omdat het aantal studenten (bepalend voor het niveau van de bekostiging) op de betreffende scholen nog niet het maximum heeft bereikt dat in de aanvullende bekostigingsregeling is opgenomen.

Subsidies

Aan subsidies is € 34,7 miljoen minder uitgegeven dan begroot.

Lerarenbeurs/zij-instroom

In totaal is er op de lerarenbeurs € 106,9 miljoen en op de regeling zij-instroom € 8,6 miljoen uitgegeven.

De lerarenbeurs bestaat uit een tegemoetkoming in de studiekosten voor een bachelor- en masteropleiding voor leraren po, vo, mbo en hbo en een subsidie voor het verlenen van studieverlof voor werkgevers. De beurs is een middel om verdere professionalisering van leraren door verhoging van het kwalificatieniveau te bewerkstelligen. Uiteindelijk is er in 2016 € 106,9 miljoen op de lerarenbeurs gerealiseerd. Dit is € 3,2 miljoen meer dan in 2015, maar nog steeds € 16,3 miljoen minder dan dat er budget beschikbaar was.

De subsidie zij-instroom kan worden aangevraagd door bevoegde gezagen voor het opleiden en begeleiden van personen met een ho achtergrond uit andere beroepssectoren om hen in te laten stromen in het onderwijs (po, vo en mbo) en hun bevoegdheid te halen. Zij staan voor de klas en halen binnen twee jaar hun bevoegdheid. Het budget van € 8,6 miljoen is volledig uitgeput.

Impuls leraren tekortvakken vo en wetenschap en techniek pabo

Het betreft de inzet van maatregelen ten aanzien van de middelen van € 100 miljoen voor de periode 2013 tot en met 2016 uit het Regeerakkoord. De realisatie is in 2016 € 17,7 miljoen lager dan begroot. Dit wordt veroorzaakt door:

• • Een kasschuif naar 2017 en 2018 voor onder andere de kosten die de laatste tranche van Eerst de Klas en Onderwijstraineeship begonnen in 2016 met zich mee brengt (€ 5,3 miljoen);

• • Projecten die begroot waren op artikel 9 en uitgevoerd zijn vanuit andere begrotingsartikelen (€ 3,9 miljoen);

• • Onderbesteding op verschillende subsidies (€ 8,5 miljoen). Onder andere de instroom bij Eerst de Klas en Onderwijstraineeship is achter gebleven op de verwachting.

Versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen

Het betreft een impulssubsidie 2013–2016 om de samenwerking te versterken tussen lerarenopleidingen en scholen in het po, vo en mbo. Met de toekenning van € 17,4 miljoen is het budget geheel uitgeput. Deze regeling loopt af op 1 juli 2017.

Promotiebeurs voor leraren

Opdrachten

Onderzoek, ramingen en communicatie

Ter ondersteuning, monitoring en evaluatie van het beleid wordt expertise op het terrein van communicatie, onderzoek en het maken van ramingen aangewend. Het beschikbare budget is vrijwel geheel uitgeput.

Leraren- en schoolleiders

De realisatie is € 4,0 miljoen lager dan begroot. Dit betreft met name de overboeking van programma naar artikel 95 (Apparaatsuitgaven) voor de kosten voor het beheer van het lerarenregister.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Uitvoering Onderwijs

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel.

Ontvangsten

De ontvangsten zijn € 6,3 miljoen hoger dan begroot. Het betreffen ontvangsten doordat leraren die hun opleiding niet of niet voldoende hebben afgerond in voorgaande jaren de ontvangen lerarenbeurs hebben terugbetaald en ontvangsten door het afrekenen van in voorgaande jaren verstrekte (project-)subsidies.

Artikel 11. Studiefinanciering

A. Algemene doelstelling

Het stelsel van studiefinanciering biedt studenten in het hoger onderwijs en deelnemers in de beroepsopleidende leerweg (vanaf 18 jaar) de financiële mogelijkheden om in Nederland en daarbuiten onderwijs te kunnen volgen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de doeltreffende en doelmatige werking van het stelsel van studiefinanciering, zoals geregeld in de Wet studiefinanciering 2000.

Financieren

De Minister financiert het stelsel waarbij de financiële toegankelijkheid is gewaarborgd: er zijn geen onoverkomelijke financiële belemmeringen om te gaan studeren. Tegelijkertijd wordt recht gedaan aan het principe dat studeren ook een investering door de student zelf is. Tevens wordt recht gedaan aan de bijdrage die ouders daaraan kunnen leveren.

Indicatoren/kengetallen

Voor indicatoren over studiefinanciering wordt verwezen naar Trends in Beeld.

C. Beleidsconclusies

Zie ook het beleidsverslag 2016.

Studievoorschot

Programma Vernieuwing Studiefinanciering (PVS)

Het Programma Vernieuwing Studiefinanciering (PVS) omvat de integrale vernieuwing van de uitvoering van de studiefinanciering bij de Dienst Uitvoering Onderwijs en zorgt voor een toekomstvaste en efficiëntere uitvoering. In 2016 is een belangrijke mijlpaal bereikt, want alle ruim 700.000 terugbetalers kunnen nu de nieuwe functionaliteit benutten en bijvoorbeeld flexibel en vervroegd terugbetalen met iDEAL. Naast terugbetalers kan ook een deel van mbo’ers op niveau 1 en 2 van de nieuwe systemen gebruik maken. PVS wordt naar verwachting in 2017 afgerond, waardoor alle studenten zijn aangesloten op PVS.

Aanpak van fraude

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 11.1 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 11 (bedragen x € 1.000)

									Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
					2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Verplichtingen					3.807.055	4.150.351	4.846.345	4.367.687	5.828.062	4.953.609	874.453
Uitgaven					3.807.055	4.150.351	4.846.345	4.367.687	5.828.062	4.953.609	874.453
Inkomensoverdracht					2.270.346	2.446.647	3.011.892	2.261.813	3.202.597	2.730.556	472.041
•	Basisbeurs				1.176.404	1.226.945	1.363.422	1.307.103	1.014.122	959.045	55.077
	–	Gift (R)			915.853	1.001.245	989.938	1.045.073	1.075.460	1.088.140	– 12.680
	–	Prestatiebeurs (NR)			260.551	225.700	373.484	262.030	– 61.338	– 129.095	67.757
•	Aanvullende beurs				612.222	616.913	683.797	736.390	757.761	768.533	– 10.772
	–	Gift (R)			499.865	528.140	537.091	579.340	585.282	620.752	– 35.470
	–	Prestatiebeurs (NR)			112.357	88.774	146.706	157.051	172.479	147.781	24.698
•	Reisvoorziening				292.937	450.303	819.053	167.521	1.420.507	1.022.667	397.840
	–	Bijdrage aan vervoersbedrijven (R)			539.319	681.165	1.124.222	384.717	1.605.171	1.204.730	400.441
	–	Gift (R)			497.253	541.148	521.861	594.044	639.958	629.544	10.414
	–	Prestatiebeurs (R)			– 743.635	– 772.010	– 827.030	– 811.239	– 824.622	– 811.606	– 13.016
•	Overige uitgaven				188.783	152.485	145.620	50.798	10.207	– 19.689	29.896
	–	Overige uitgaven relevant (R)			96.589	100.891	170.521	97.552	117.723	128.913	– 11.190
	–	Caribisch Nederland (R)			1.868	2.809	2.129	3.013	3.320	2.129	1.191
	–	Overige uitgaven niet-relevant (NR)			90.326	48.785	– 27.030	– 49.767	– 110.836	– 150.731	39.895
Leningen					1.423.416	1.576.661	1.713.785	1.974.217	2.500.210	2.114.614	385.596
	–	Rentedragende lening (NR)			1.300.675	1.434.492	1.551.003	1.771.421	2.238.174	1.910.571	327.603
	–	Collegegeldkrediet (NR)			122.741	142.169	162.782	202.796	262.036	204.043	57.993
Bijdrage aan agentschappen					113.293	127.043	120.668	131.657	125.255	108.439	16.816
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs (R)			113.293	127.043	120.668	131.657	125.255	108.439	16.816
Ontvangsten					694.980	737.384	751.400	764.976	795.034	869.711	– 74.677
	–	Ontvangen rente en relevante hoofdsom (R)			234.426	213.912	186.151	154.920	128.017	199.619	– 71.602
	–	Kortlopende vorderingen (R)			76.206	105.077	96.423	92.801	83.054	96.624	– 13.570
	–	Terugontvangen hoofdsom (NR)			384.348	418.395	468.826	517.254	583.963	573.468	10.495

Tabel 11.2 Indeling Budgettaire gevolgen van beleid naar Relevant en Niet-relevant (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Totaal programma-uitgaven			3.807.055	4.150.351	4.846.345	4.367.687	5.828.062	4.953.609	874.453
Relevante uitgaven:			1.920.405	2.210.431	2.639.400	2.024.157	3.327.547	2.971.041	356.506
Niet-relevante uitgaven:			1.886.650	1.939.920	2.206.945	2.343.531	2.500.515	1.982.569	517.946
Totaal ontvangsten			694.980	737.384	751.400	764.976	795.034	869.711	– 74.677
Relevante ontvangsten:			310.632	318.989	282.574	247.721	211.071	296.243	– 85.172
Niet-relevante ontvangsten:			384.348	418.395	468.826	517.254	583.963	573.468	10.495

E. Toelichting op de financiële instrumenten

Inkomensoverdrachten

Basisbeurs

Een basisbeurs is een algemene voorziening die er toe bijdraagt dat studenten in het hoger onderwijs (ho) en deelnemers van 18 jaar en ouder in de beroepsopleidende leerweg (bol) financieel in staat worden gesteld om onderwijs te volgen in Nederland en daarbuiten.

Tabel 11.3 Totaal aantal studerenden met studiefinanciering

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Studerenden met basisbeurs	629.184	645.065	665.088	630.872	506.094	485.580	20.514
Bol	223.172	229.484	237.993	238.947	236.048	236.780	– 732
Hbo	271.003	277.294	283.878	265.655	197.812	179.300	18.512
Wo	135.009	138.287	143.217	126.270	72.234	69.500	2.734
(Nul)lening en geen basisbeurs	101.745	104.322	109.981	153.663	277.203	297.700	– 20.497
Bol	4.632	5.409	6.235	6.975	7.702	6.700	1.002
Hbo	44.706	48.277	52.994	75.663	142.916	167.400	– 24.484
Wo	52.407	50.636	50.752	71.025	126.585	123.600	2.985
Totaal	730.929	749.387	775.069	784.535	783.297	783.280	17

Tabel 11.4 Uitgaven basisbeurs gift (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Bol direct gift	107,0	110,6	115,6	103,2	85,0	108,9	– 23,9
Bol omzettingen prestatiebeurs in gift	173,8	187,2	201,3	209,5	217,0	230,2	– 13,2
Ho direct gift	4,9	2,9	2,7	2,4	2,7	1,8	0,9
Ho omzettingen prestatiebeurs in gift	630,1	700,5	670,3	730,0	770,8	747,2	23,6
Totaal	915,9	1.001,2	989,9	1.045,1	1.075,5	1.088,1	– 12,6

Tabel 11.5 Uitgaven basisbeurs prestatiebeurs (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Bol toekenningen	222,5	234,2	251,8	256,7	259,5	262,8	– 3,3
Bol omzettingen	– 173,0	– 187,2	– 200,1	– 208,0	– 217,0	– 228,9	11,9
Ho toekenningen	884,5	925,6	977,9	933,7	662,8	598,0	64,8
Ho omzettingen	– 673,5	– 746,9	– 656,1	– 720,4	– 766,6	– 761,0	– 5,6
Totaal	260,6	225,7	373,5	262,0	– 61,3	– 129,1	67,8

Aanvullende beurs

In de studiefinanciering wordt recht gedaan aan de bijdrage die ouders kunnen leveren aan de investering in hun kinderen. Daarom wordt rekening gehouden met een zogenoemde veronderstelde ouderlijke bijdrage. In het geval dat ouders onvoldoende inkomen hebben om die bijdrage te leveren, hebben studerenden een extra financiële belemmering te overwinnen. Om deze belemmering weg te nemen wordt aan hen een aanvullende beurs verstrekt die afhankelijk is van het ouderlijk inkomen.

Tabel 11.6 Totaal aantal studerenden met aanvullende beurs

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Bol	103.469	106.760	112.519	115.390	115.226	116.900	– 1.674
Hbo	81.821	82.873	85.600	88.881	86.974	90.300	– 3.326
Wo	26.133	26.765	28.077	29.202	28.540	29.300	– 760
Totaal	211.423	216.398	226.196	233.473	230.740	236.500	– 5.760

Toelichting:

Het aantal verstrekte aanvullende beurzen is in 2016, met name in het hbo, wat lager uitgekomen dan geraamd.

Tabel 11.7 Uitgaven aanvullende beurs gift (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastge-stelde begroting	Verschil
	2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Bol direct gift	117,0	219,1	232,4	239,8	228,6	250,1	– 21,5
Bol omzettingen prestatiebeurs in gift	209,2	121,2	130,9	135,4	139,7	149,7	– 10,0
Ho direct gift	35,0	34,7	36,5	48,1	47,1	52,2	– 5,1
Ho omzettingen prestatiebeurs in gift	138,6	153,1	137,3	156,0	169,8	168,7	1,1
Totaal	499,9	528,1	537,1	579,3	585,3	620,8	– 35,5

Tabel 11.8 Uitgaven aanvullende beurs prestatiebeurs (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Bol toekenningen	145,5	146,7	158,2	167,7	174,0	162,1	11,9
Bol omzettingen	– 110,9	– 121,2	– 128,2	– 132,8	– 139,8	– 147,0	7,2
Ho toekenningen	233,1	234,3	250,3	275,7	307,2	297,7	9,5
Ho omzettingen	– 155,3	– 171,0	– 133,6	– 153,6	– 168,9	– 165,0	– 3,9
Totaal	112,4	88,8	146,7	157,0	172,5	147,8	24,7

Tabel 11.9 Aantal studenten met een reisvoorziening

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Aantal gebruikers van het reisrecht	656.510	642.618	657.972	668.303	663.486	662.300	1.186
Bol	194.599	204.514	210.984	215.151	214.627	209.200	5.427
Ho	461.911	438.104	446.988	453.152	448.859	453.100	– 4.241
Aantal RBS	18.964	17.688	19.345	20.614	20.568	19.500	1.068
Bol	2.609	2.553	2.809	2.978	3.017	2.800	217
Ho	16.355	15.135	16.536	17.636	17.551	16.700	851
Totaal	675.474	660.306	677.317	688.917	684.054	681.800	2.254

Toelichting:

Het aantal studenten dat gebruik heeft gemaakt van de reisvoorziening is in 2016 per saldo iets hoger (totaal 2.254) dan begroot waarbij er sprake was van meer bolstudenten en juist iets minder studenten uit het hoger onderwijs. Het aantal studenten dat in 2016 een financiële vergoeding voor studeren in het buitenland ontving is 1.068 hoger dan geraamd, voornamelijk bij het ho.

Tabel 11.10 Uitgaven reisvoorziening (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Betaling aan vervoerbedrijven	539,3	681,2	1.124,2	384,7	1.605,2	1.204,7	400,5
Bol prestatiebeurs	– 200,4	– 222,7	– 242,2	– 238,9	– 246,3	– 236,4	– 9,9
Bol omzettingen	129,7	145,0	159,4	181,5	193,3	202,9	– 9,6
Ho prestatiebeurs	– 543,3	– 549,3	– 584,8	– 572,3	– 578,3	– 575,2	– 3,1
Ho omzettingen	343,9	370,3	335,6	385,7	419,5	400,0	19,5
RBS en overig	23,7	25,9	26,9	26,9	27,2	26,6	0,6
Totaal reisvoorziening	292,9	450,3	819,1	167,5	1.420,5	1.022,7	397,8

Overige uitgaven

De overige uitgaven omvatten voornamelijk technische boekingen, waaronder achterstallige rechten, omzettingen van prestatiebeurzen naar rentedragende lening en overige technische correcties tussen relevante- en niet-relevante uitgaven. Daarnaast worden ten laste van dit artikelonderdeel ook uitgaven gedaan aan Caribisch Nederland, EG-studerenden, kwijtscheldingen, voorschotten en handbetalingen. Tot slot worden ook niet-relevante uitgaven aan de reisvoorziening hieronder geschaard. Het totale verschil tussen raming en realisatie 2016 bij overige uitgaven bedraagt € 29,9 miljoen, waarvan – € 10,0 miljoen relevant en € 39,9 miljoen niet-relevant.

Leningen

Tabel 11.11 Niet-relevante uitgaven leenfaciliteit (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Rentedragende lening	1.300,7	1.434,5	1.551,0	1.771,4	2.238,2	1.910,6	327,6
Collegegeldkrediet	122,7	142,2	162,8	202,8	262,0	204,0	58,0
Totaal	1.423,4	1.576,7	1.713,8	1.974,2	2.500,2	2.114,6	385,6

Bijdrage aan agentschappen

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel.

Het verschil tussen raming en realisatie 2016 bedraagt € 16,8 miljoen. Bij Voorjaarsnota 2016 is er € 14,2 miljoen extra beschikbaar gesteld voor het Programma Vernieuwing Studiefinanciering (PVS) en € 2 miljoen extra voor de invordering van studiefinancieringsbedragen in het buitenland op grond van de business case fraude.

Ontvangsten

Het terugbetalingssysteem van leningen is naar draagkracht. Wie gelet op zijn of haar inkomen niet kan terugbetalen, hoeft niet terug te betalen. Voor wie bewust leent, is de studielening hiermee een veilig instrument voor de financiering van onderwijs.

Tabel 11.12 Terugbetaling studieleningen (langlopende vorderingen) (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Hoofdsom (NR)	384,3	418,4	468,8	517,3	584,0	573,5	10,5
Relevante rentedragende lening	5,5	3,7	2,4	2,2	1,1	1,4	– 0,3
Rente ontvangsten	223,8	204,9	177,7	146,5	126,3	191,8	– 65,5
Renteloos voorschot	5,1	5,3	6,1	6,2	0,6	6,4	– 5,8
Totaal	618,8	632,3	655,0	672,2	712,0	773,1	– 61,1

Toelichting:

Tabel 11.13 Bedrag aan uitstaande leningen (bedragen x € 1 miljoen)

	2012	2013	2014	2015	2016
Renteloze voorschotten t/m 1986	27,5	27,3	28,8	25,5	10,7
Rentedragende leningen verstrekt voor 1992	25,7	21,2	15,5	13,1	13,2
Rentedragende leningen verstrekt na 1992	11.598,0	12.637,1	13.759,0	15.044,4	16.754,2
Collegegeldkrediet	397,7	488,1	583,3	699,9	850,0
Totaal	12.048,9	13.173,7	14.386,6	15.782,9	17.628,1

Tabel 11.14 Ontvangsten op kortlopende vorderingen (bedragen x € 1 miljoen)

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Achterstallig lager recht (ALR)	48,1	48,7	50,8	47,6	41,8	50,8	– 9,0
Reisvoorziening	16,9	46,7	35,1	35,2	35,2	35,1	0,1
Overig	11,2	9,7	10,5	10,0	6,0	10,7	– 4,7
Totaal	76,2	105,1	96,4	92,8	83,1	96,6	– 13,5

Artikel 12. Tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten

A. Algemene doelstelling

De tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten zorgt ervoor dat (ouders van) leerlingen in het voortgezet onderwijs (vo), deelnemers in de beroepsopleidende leerweg (bol) en studenten aan een lerarenopleiding de financiële mogelijkheden hebben om onderwijs te volgen.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor de toegankelijkheid van het onderwijs in Nederland.

Financieren

De Minister financiert het stelsel waarbij de financiële toegankelijkheid is gewaarborgd. Ouders zijn ervoor verantwoordelijk dat hun minderjarige kind onderwijs volgt. De overheid financiert een tegemoetkoming indien ouders, gezien hun inkomen, niet draagkrachtig genoeg zijn om de kosten van hun schoolgaande minderjarige kinderen (middelbaar beroepsonderwijs) alleen te dragen. Hiermee borgt de overheid de toegankelijkheid van het onderwijs. Vanaf 18 jaar ligt de verantwoordelijkheid voor het volgen van onderwijs primair bij de leerling (voortgezet onderwijs) of student (lerarenopleiding) zelf. Hij/zij kan dan zelf in aanmerking komen voor een tegemoetkoming bestaande uit een maandelijkse basistoelage en een eventuele bijdrage in de schoolkosten.

Indicatoren/kengetallen

Voor indicatoren over onderwijsbijdrage en schoolkosten wordt verwezen naar Trends in Beeld.

C. Beleidsconclusies

Op dit artikel hebben zich qua uitvoering en resultaten in 2016 geen bijzonderheden voorgedaan.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 12.1 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 12 (bedragen x € 1.000)

									Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
					2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Verplichtingen					107.389	105.925	102.472	93.696	86.708	88.307	– 1.599
Uitgaven					107.389	105.925	102.472	93.696	86.708	88.307	– 1.599
Inkomensoverdrachten					93.325	88.242	85.476	75.881	69.787	71.686	– 1.899
•	TS 17-				20.866	16.476	15.888	6.661	15	500	– 485
	–	Minderjarige deelnemers bol (R)			20.866	16.476	15.888	6.661	15	500	– 485
•	TS 18+				6.248	6.063	5.900	5.506	5.391	5.900	– 509
	–	Tegemoetkoming lerarenopleiding (tlo) (R)			4.833	4.575	3.955	3.634	3.327	3.955	– 628
	–	Deeltijd vo (R)			1.415	1.488	1.945	1.872	2.065	1.945	120
•	VO 18+				66.210	65.703	63.688	63.713	64.381	65.286	– 905
	–	Volwassenenonderwijs (vavo) (R)			6.729	5.983	5.882	6.295	5.787	5.678	109
	–	Meerderjarige scholieren vo (R)			52.947	53.058	51.245	51.019	53.369	53.694	– 325
	–	Meerderjarige scholieren vso (R)			5.224	5.408	5.613	5.519	4.730	4.966	– 236
	–	STOEB/ALR (NR)			1.310	1.253	948	880	495	948	– 453
Bijdrage aan agentschappen					14.065	17.683	16.996	17.815	16.921	16.621	300
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs (R)			14.065	17.683	16.996	17.815	16.921	16.621	300
Ontvangsten					4.644	4.709	3.645	3.444	2.630	3.034	– 404
	–	TS 17- (R)			1.110	941	693	542	318	22	296
	–	TS 18+ (R)			574	703	96	75	85	96	– 11
	–	VO 18 + (R)			2.960	3.065	2.856	2.827	2.227	2.916	– 689

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2016 ligt € 1,6 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 0,4 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot.

Inkomensoverdrachten

Uitgaven

Tabel 12.2 Aantal gebruikers per regeling

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Aantal gebruikers TS 17-	36.032	27.721	26.800	1.859	0	0	0
Aantal gebruikers TS 18+	6.331	6.037	6.676	5.470	6.092	6.700	– 608
Aantal gebruikers VO 18+	35.758	35.596	34.328	33.261	32.852	34.200	– 1.348

Bijdrage aan agentschappen

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel.

Ontvangsten

De ontvangsten hebben betrekking op terugbetalingen van teveel of onterecht verstrekte WTOS-uitkeringen. Het verschil hier tussen de raming en realisatie 2016 bij de diverse onderdelen van de WTOS is totaal – € 0,4 miljoen.

Artikel 13. Lesgeld

A. Algemene doelstelling

Het genereren van inkomsten voor de financiering van het onderwijs.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Financieren

De Minister financiert een groot deel van de kosten voor het volgen van kwalitatief goed onderwijs, omdat de maatschappij baat heeft bij geschoolde burgers. Het individu heeft echter ook profijt van scholing en betaalt daarom lesgeld.

C. Beleidsconclusies

Op dit artikel hebben zich qua uitvoering en resultaten in 2016 geen bijzonderheden voorgedaan.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 13.1 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 13 (bedragen x € 1.000)

								Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
				2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Verplichtingen				5.670	7.005	7.116	7.626	7.198	7.071	127
Uitgaven				5.670	7.005	7.116	7.626	7.198	7.071	127
Bijdrage aan agentschappen				5.670	7.005	7.116	7.626	7.198	7.071	127
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs		5.670	7.005	7.116	7.626	7.198	7.071	127
Ontvangsten lesgeld				221.726	205.687	224.407	259.160	248.477	249.135	– 658

E. Toelichting op de financiële instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2016 ligt € 0,1 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 0,7 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot.

Bijdrage aan agentschappen

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. De uitgaven betreffen het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel.

Ontvangsten

Met het vragen van lesgeld wordt door deelnemers en leerlingen van 18 jaar en ouder een bijdrage geleverd aan de kosten van het onderwijs. In de les- en cursusgeldwet is vastgelegd voor wie, wanneer en op welke wijze het lesgeld wordt vastgesteld.

De lesgeldontvangsten zijn in 2016 € 0,7 miljoen lager dan begroot.

Tabel 13.2 Aantal lesgeldplichtigen

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Bol/vo	215.376	225.378	230.916	229.109	227.533	230.700	– 3.167

Het aantal lesgeldplichtigen in 2016 is lager dan begroot. Het aantal lesgeldplichtigen is een afgeleide van demografische ontwikkelingen en van de opleidingskeuze van studerenden/leerlingen. Er zijn geen basis- en streefwaarden vastgesteld.

Artikel 14. Cultuur

A. Algemene doelstelling

Het bevorderen van een sterke, pluriforme, toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige cultuursector en het zorgen voor het cultureel erfgoed.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De verantwoordelijkheid van de Minister is in de Wet op het specifiek cultuurbeleid verankerd. De Minister is verantwoordelijk voor het scheppen van voorwaarden voor het in stand houden, ontwikkelen en sociaal en geografisch spreiden van cultuuruitingen. Overwegingen van kwaliteit en verscheidenheid zijn daarbij leidend. Dit is aanvullend op het cultuuraanbod dat zonder betrokkenheid van de overheid tot stand komt.

Financieren

De Minister heeft een financierende rol door het bekostigen van de basisinfrastructuur cultuur en subsidiëring van specifieke (wettelijke) programma’s en regelingen op de terreinen erfgoed, kunsten, archieven, letteren en bibliotheken.

Stimuleren

De Minister heeft een stimulerende rol bij het versterken van de cultuursector door programma’s als cultuureducatie, leesbevordering, ondernemerschap en internationaal cultuurbeleid.

Regisseren

De Minister heeft een regisserende rol bij de uitvoering van en het toezicht op het behoud en beheer van het erfgoed, op grond van de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen en de Erfgoedwet. Toezicht op naleving van deze wetten ligt bij de Erfgoedinspectie. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Nationaal Archief zijn onder andere belast met de uitvoering van de Erfgoedwet.

Indicatoren/kengetallen

Tabel 14.1 Indicatoren

Doelstelling/indicator			Basiswaarde (jaartal)	Realisatie 2015	Realisatie 2016	Streefwaarde (2016)
6	Het bevorderen van een sterke, pluriforme, toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige cultuursector en het zorgen voor het cultureel erfgoed.
a	Eigen inkomsten
	•	Percentage cultuurproducerende instellingen in de BIS (musea en presentatie-instellingen beeldende kunst) dat voldoet aan de eigen inkomstennorm van minimaal 21,5%	76% (2010–2011)	97%	Realisatie nog niet bekend	100%
	•	Percentage podiumkunstinstelling en filmfestivals in de BIS dat voldoet aan de eigen inkomstennorm van minimaal 25,5%	69% (2010–2011)	94%	Realisatie nog niet bekend	100%
b	Aantal bezoeken
	•	Aantal bezoeken gesubsidieerde podiumkunsten (inclusief buitenland) BIS	2,6 miljoen (2009)	2,4 miljoen	Realisatie nog niet bekend	2,2 miljoen
	•	Aantal bezoeken gesubsidieerde musea	5,7 miljoen (2009)	8,9 miljoen	Realisatie nog niet bekend	7,5 miljoen

Toelichting:

Eigen inkomsten

Aantal bezoeken

C. Beleidsconclusies

Het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten waren het afgelopen jaar conform de verwachtingen zoals opgenomen in de begroting. Na advisering van de Raad voor Cultuur en afstemming met de bestuurlijke partners zijn op Prinsjesdag 2016 de subsidiebesluiten voor de periode 2017–2020 bekend gemaakt. Hiernaast is in 2016 stevig ingezet op cultuuronderwijs onder meer via het programma Cultuureducatie met kwaliteit. De Tweede Kamer is in 2016 geïnformeerd over de behaalde resultaten en de speerpunten en specifieke maatregelen voor de periode 2017–2020. Om inzicht te bieden in de cijfermatige ontwikkelingen in de culturele en creatieve sector is in 2016 Cultuur in Beeld uitgebracht.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 14.2 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 14 (bedragen x € 1.000)

										Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
						20121	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Verplichtingen						2.945.919	819.023	766.072	599.736	2.072.046	2.783.796	– 711.750
Waarvan garantieverplichtingen						608.000	621.806	473.197	432.037	55.649	653.100	– 597.451
Uitgaven						890.988	704.732	709.466	713.445	795.135	757.563	37.572
Bekostiging						699.062	582.720	608.412	616.810	600.818	651.718	– 50.900
	–	Culturele basisinfrastructuur				561.851	465.339	487.566	478.041	475.203	510.334	– 35.131
		Vierjaarlijkse instellingen				395.482	330.253	333.074	322.949	318.126	357.643	– 39.517
		Vierjaarlijkse fondsen				166.369	135.086	154.492	155.092	157.077	152.691	4.386
	–	Monumentenzorg				94.243	82.392	79.792	75.266	78.754	83.011	– 4.257
	–	Archieven incl. Regionale Historische Centra				23.216	23.580	25.577	25.384	26.607	25.011	1.596
	–	Investeringen huisvesting rijksgesubsidieerde musea				19.473	1.362	4.189	28.104	10.254	14.800	– 4.546
	–	Cultuureducatie met Kwaliteit				0	10.000	10.000	10.000	10.000	17.500	– 7.500
	–	Archeologie				279	47	1.288	15	0	1.062	– 1.062
Subsidies						163.064	87.592	58.127	37.155	58.519	58.998	– 479
	–	Verbreden inzet cultuur				15.216	4.859	7.670	8.519	15.043	9.470	5.573
	–	Internationaal cultuurbeleid (incl. HGIS)				8.585	6.282	6.715	6.471	6.862	7.775	– 913
	–	Programma bibliotheekvernieuwing				18.147	17.963	17.963	0	0	1.248	– 1.248
	–	Programma leesbevordering				2.930	2.850	2.900	2.900	3.476	2.850	626
	–	Programma CRISP				2.445	2.375	2.940	1.609	0	0	0
	–	Programma erfgoed en ruimte				0	0	2.016	0	2.567	6.000	– 3.433
	–	Programma ondernemerschap				0	2.692	1.475	1.575	1.575	1.737	– 162
	–	Specifiek cultuurbeleid				58.045	21.319	16.448	16.081	28.996	29.918	– 922
	–	Regeling frictie- en transitiekosten culturele basisinfrastructuur 2009–2012				57.696	29.252	0	0	0	0	0
Opdrachten						0	1.708	4.411	14.568	95.405	4.202	91.203
	–	Beleidsonderzoek, evaluaties en kennisbasis				0	1.708	4.411	14.568	95.405	4.202	91.203
Bijdrage aan agentschappen						28.862	29.527	34.793	42.101	37.180	39.278	– 2.098
	–	Nationaal Archief				28.862	29.527	34.793	42.101	37.180	39.278	– 2.098
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties						0	3.185	3.723	2.811	3.213	3.367	– 154
	–	Uitvoering internationale verdragen				0	1.737	1.384	1.163	1.875	2.366	– 491
	–	Uitvoering internationale contributies				0	1.405	2.285	1.648	1.338	941	397
	–	Europese samenwerking				0	43	54	0	0	60	– 60
Ontvangsten						17.072	9.613	13.380	32.322	2.421	494	1.927

E. Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

Uitgaven

De realisatie van de uitgaven 2016 ligt € 37,6 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De verschillen worden verduidelijkt bij de toelichting op de instrumenten.

Bekostiging

Culturele basisinfrastructuur

Monumentenzorg

In 2012 is de beleidsbrief Modernisering Monumentenzorg in werking getreden. In een brief van de Minister van 2 april 2012 zijn de wijzigingen in de instandhouding van rijksmonumenten beschreven op grond waarvan de Subsidieregeling instandhouding monumenten (Sim) is vastgesteld. Met de introductie van de Erfgoedwet per 1 juli 2016 hebben zowel de Sim als de laagrentende lening van het Nationaal Restauratiefonds, een wettelijke grondslag gekregen. In 2016 is in de Sim voor grote gebouwde monumenten € 20 miljoen aan extra verplichtingen vervroegd aangegaan. Er is in 2015 en 2016 tevens door OCW € 10 miljoen geïnvesteerd in een duurzaamheidspilot waarbij verschillende projecten van monumenten op het gebied van duurzaamheid werden gefinancierd.

Archieven inclusief Regionaal Historische Centra

OCW draagt bij aan de kosten van bewaring en presentatie van de rijksarchieven uit de provincie door de Regionaal Historische Centra (RHC’s) die in elke provinciehoofdstad, behalve in Zuid-Holland, zijn gevestigd. In 2016 zijn de RHC’s aangesloten op het e-Depot van het Nationaal Archief (NA). Het jaar 2016 was tevens het laatste jaar van het Archiefconvenant 2012–2016 met het programma Archief 2020. Hiermee is beoogd om overheidsinformatie duurzaam te beheren en invulling te geven aan het begrip openbaarheid. Archief 2020 is namens OCW gecoördineerd door het NA in samenwerking met de convenantpartners alsmede vertegenwoordigers uit de archiefsector. De oogst van het programma is gepubliceerd op de website Archief 2020 waarmee deze ten goede komt aan de gehele archiefsector.

Investeringen huisvesting rijksgesubsidieerde musea

Deze middelen zijn besteed om de huisvesting van collecties van rijksgesubsidieerde musea geschikt en toegankelijk te maken voor het publiek. Te denken valt hierbij aan de zorg voor het binnenklimaat, de daarbij vereiste kwaliteit van de aanwezige installaties en de investeringen in veiligheid.

Cultuureducatie met kwaliteit

Archeologie

Binnen het programma Verbeterprogramma Archeologie, dat loopt tot en met 2016, is ingezet op het verbeteren van archeologische kaarten, zodat accuratere voorspellingen ten aanzien van te verwachten archeologische waarden gedaan kunnen worden. Verder is gewerkt aan het moderniseren van het centrale digitale informatiesysteem, is geïnvesteerd in de kennis en ondersteuning van gemeenten. Ook heeft het beheer van Nederlandse wrakken overzee een impuls gekregen. Tot slot zijn er middelen besteed aan het beheer en onderhoud van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie. Het budget is verlaagd met € 1 miljoen. Het betreft een overheveling naar het financiële instrument Opdrachten waar de uitgaven voor archeologie hebben plaatsgevonden.

Subsidies

Verbreden inzet cultuur

Internationaal Cultuurbeleid

Het internationaal cultuurbeleid is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de bewindspersonen van OCW en BuZa. In mei 2016 is een nieuw beleidskader voor het internationale cultuurbeleid naar de Tweede Kamer gezonden. Het gezamenlijke beleid rust op drie doelstellingen: een sterke cultuursector die in het buitenland wordt gewaardeerd en die in kwaliteit groeit door internationale uitwisseling, meer ruimte voor een bijdrage van cultuur aan een veilige, rechtvaardige en toekomstbestendige wereld en een effectieve inzet van cultuur binnen de moderne diplomatie. Met het nieuwe beleidskader zijn ook de afspraken vastgelegd voor de omvang van de financiering door OCW en BuZa van het gezamenlijke beleid voor de periode 2017–2020.

Programma bibliotheekvernieuwing

Programma leesbevordering

Het programma Kunst van Lezen wordt voortgezet als onderdeel van het Actieprogramma Tel mee met Taal 2016–2018, dat in maart 2015 naar de Kamer is verstuurd. In 2016 is het bereik van de programma’s BoekStart en de Bibliotheek op school verder uitgebreid, respectievelijk naar kinderopvanginstellingen en het voortgezet onderwijs. Daarnaast zijn er pilots voorbereid specifiek gericht op het beter bereiken van laagtaalvaardige gezinnen, waarbij taalstimulering van kinderen die moeite hebben met lezen en schrijven en hun ouders een belangrijke rol speelt. Tot slot zijn er nieuwe samenwerkingen aangegaan met partners uit de educatieve en (jeugd)gezondheidssector. Dit gebeurt door middel van (ouder)programma’s van de voor- en vroegschoolse educatie en diverse opvoedondersteuning programma’s.

Programma Erfgoed en Ruimte

Deze middelen zijn besteed aan de uitvoering van het programma Visie Erfgoed en Ruimte. Hierin geeft de rijksoverheid aan welke cultuurhistorische gebieden en opgaven van (inter)nationaal belang zijn en waar zij een rol voor zichzelf ziet in het gebiedsgerichte erfgoedmanagement. Het programma bestaat uit projecten die in samenwerking en via cofinanciering met andere partijen worden uitgevoerd.

Programma ondernemerschap

Het programma Ondernemerschap Cultuur heeft als doel het ondernemerschap in de culturele sector te versterken, zowel bij instellingen als bij makers. Dit gebeurt via deelprogramma’s zoals Wijzer Werven (training fondsenwerving), Leiderschap in Cultuur (opleiding voor leidinggevenden, cultuurmakers en managers) en Cultuur+Ondernemen (algemene ondersteuning op het gebied van ondernemerschap in de sector). Met de Geefwet maakt de overheid giften aan cultuur fiscaal aantrekkelijk.

Specifiek Cultuurbeleid

Onder specifiek cultuurbeleid worden verschillende incidentele en kleinere subsidies verantwoord, waaronder uitgaven met betrekking tot de Adviescommissie Restitutieverzoeken Cultuurgoederen Tweede Wereldoorlog, het Jheronimus Boschjaar, de cultuurfondsen voor talentontwikkeling en de Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen in verband met de overdracht van het Tropenmuseum. Onder dit instrument worden ook de uitgaven verantwoord in het kader van de Museumbrief, de Actieagenda architectuur en ruimtelijk ontwerp 2013–2016 en het amendement bij de cultuurbegroting 2016.

Opdrachten

Beleidsonderzoek, evaluaties en kennisbasis

Bijdragen aan agentschappen

Nationaal Archief

Deze middelen betreffen de rijksbijdrage aan het Nationaal Archief. De baten en lasten van deze dienst worden apart in het jaarverslag opgenomen. Het budget is inclusief de middelen voor het project Digitale Taken Rijksarchieven.

Bijdragen aan (inter-)nationale organisaties

Uitvoering internationale verdragen en contributies en Europese samenwerking

Naast de prioriteiten die onder internationaal cultuurbeleid zijn genoemd, is Nederland aan een aantal verplichtingen gebonden en draagt het bij aan de uitvoering van internationale verdragen. Dit geldt voor de UNESCO erfgoedverdragen voor werelderfgoed, immaterieel erfgoed, de bescherming van cultureel erfgoed bij gewapend conflict en de bestrijding van illegale handel in cultuurgoederen. Ook wordt bijgedragen aan het Europees filmprogramma (Eurimages) en de Nederlandse Taal Unie.

Ontvangsten

De realisatie van de ontvangsten is € 1,9 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. Het betreft onder meer een ontvangst in het kader van het Programma Implementatie Agenda ICT-Beleid (PRIMA) van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl). Het geld is ingezet voor onder meer digitaliseringprojecten van Stichting Film Instituut Nederland en Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.

Artikel 15. Media

A. Algemene doelstelling

Het waarborgen van een onafhankelijk, gevarieerd en kwalitatief hoogwaardig media-aanbod, dat toegankelijk blijft voor alle lagen van de bevolking.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Media hebben een prominente rol in onze democratie en cultuur. Wat we zien, horen en lezen, beïnvloedt ons beeld van de wereld en onze opvattingen. Daarom borgt de Minister vier publieke belangen in het mediabeleid, waar zij verantwoordelijk voor is: onafhankelijkheid, verscheidenheid, kwaliteit en toegankelijkheid. De Minister heeft specifieke zorg voor het stelsel van landelijke, regionale en lokale publieke omroepen en de daarvoor relevante wet- en regelgeving. De Minister heeft naast een financierende rol, vooral ook een regisserende rol.

Financieren

De Minister financiert de landelijke en regionale publieke omroep, en enkele andere aan de omroep verbonden instellingen. De taakopdracht is wettelijk bepaald en het budget van de publieke omroep is vastgesteld met behoud van afstand tot de uitvoering en inhoud. Op basis van het concessiebeleidsplan sluit de Minister elke vijf jaar een prestatieovereenkomst met de publieke omroep. Verder is de Minister verantwoordelijk voor instrumenten ter bevordering van culturele producties, documentaires, drama, kunst- en kinderprogramma’s, het steunen en stimuleren van een onafhankelijke en kwalitatief goede journalistieke infrastructuur (Stichting Stimuleringsfonds voor de Journalistiek) en voor het bevorderen van mediawijsheid (NICAM en Mediawijzer.net).

Regisseren

Als regisseur is de Minister verantwoordelijk voor de wetgeving ten aanzien van de taak en organisatie van de publieke omroep en voor wetgeving voor commerciële media. De regels voor commerciële omroepen vloeien voornamelijk voort uit Europese richtlijnen over audiovisuele mediadiensten. Verder is de Minister als regisseur verantwoordelijk voor wetgeving met betrekking tot omroepdistributie. Het doel daarvan is de toegang tot een gevarieerd media-aanbod te bevorderen en te verzekeren.

De OCW-begroting wordt in het najaar nader uitgewerkt in de mediabegrotingsbrief, die als basis dient voor de begrotingsbehandeling van dit artikel door de Tweede Kamer. Deze brief geeft een gedetailleerde vooruitblik op het nieuwe jaar, een uitwerking van de maatregelen op het gebied van media alsmede een terugblik op de realisatie van voorgaand jaar.

Op basis van het vijfjaarlijkse concessiebeleidsplan heeft de Minister voor de erkenningsperiode die loopt tot en met 2015 een prestatieovereenkomst afgesloten met de landelijke publieke omroep. Over de uitvoering van deze prestatieovereenkomst rapporteert de landelijke publieke omroep jaarlijks aan de Minister. Deze verantwoording wordt gevalideerd door het Commissariaat voor de Media (hierna: CvdM). Het CvdM kan ook een boete opleggen als de publieke omroep de prestatieovereenkomst niet naleeft. Zowel de verantwoording als de validatie wordt als bijlage bij de mediabegrotingsbrief aan de Tweede Kamer verzonden. Over de prestatieovereenkomst 2016 tot en met 2020 wordt nog gesproken met de landelijke publieke omroep.

Indicatoren/kengetallen

Tabel 15.2 Kengetallen

				2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
1.	Waarborgen dat alle lagen van de bevolking toegang hebben tot een kwalitatief hoogstaand media-aanbod
	•	de NPO wordt gewaardeerd door de Nederlandse bevolking
		–	waardering Nederlandse Publieke Omroep	7,1	7,1
		–	waardering commerciële omroepen	6,8	6,9
	Bron: Ipsos
	•	de NPO bereikt met zijn programmering een groot deel van de Nederlandse bevolking
		–	gemiddeld weekbereik, 15 minuten aaneengesloten voor de Nederlandse bevolking van 6 jaar en ouder	82,4%	79,3%
Bron: Terugblik NPO
2.	Het waarborgen van een kwalitatief hoogstaande journalistieke informatievoorziening met voldoende onafhankelijk media-aanbod
	•	Nederland handhaaft een hoge positie op de World Press Freedom Index		#2/180	#4/180	#2/180
Bron: Reporters without borders

In de begroting 2016 zijn geen indicatoren (met een streefcijfer) opgenomen, alleen kengetallen (zonder streefwaarden). Hierbij is de volgende voetnoot geplaatst: «In het najaar zal voor de periode 2016–2020 een nieuwe prestatieovereenkomst met de NPO worden afgesloten. Omdat de gesprekken over de prestatieafspraken (waaronder de specifieke formuleringen en de streefwaarden) nog in volle gang zijn, worden in de rijksbegroting 2016 geen indicatoren media opgenomen.» De prestatieovereenkomst met de publieke omroep is, in tegenstelling tot wat eerder is aangekondigd, in 2016 nog niet afgesloten. Het streven is om de indicatoren in de toekomst te laten aansluiten bij (een selectie uit) de prestatieovereenkomst.

C. Beleidsconclusies

Voor de regionale publieke omroepen is een frictiekostenregeling opgezet, met als doel de gevolgen van de aangekondigde taakstelling van € 17 miljoen op te vangen. De structurele bezuiniging van € 50 miljoen op het mediabudget is conform de gemaakte begrotingsafspraken 2014 in 2016 volledig ingevuld.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 15.2 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 15 (bedragen x € 1.000)

									Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
					2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Verplichtingen					886.809	886.504	1.180.980	1.020.726	990.792	1.005.154	– 14.362
Uitgaven					951.461	892.936	1.149.484	864.629	1.019.469	1.005.485	13.984
Bekostiging					946.279	887.916	1.143.398	859.804	1.012.881	1.000.856	12.025
	–		Publieke Omroep (omroepinstellingen)		795.607	759.673	1.012.687	776.518	923.624	912.191	11.433
			Landelijke publieke omroep		745.573	758.373	836.974	648.767	765.473	756.397	9.076
			Wereldomroep		46.289	0
			Regionale omroep		0	0	174.413	127.751	158.151	155.794	2.357
			Minderhedenprogrammering		3.745	1.300	1.300				0
	–		Beheertaken landelijke publieke omroep		74.384	59.955	72.858	49.924	64.844	61.383	3.461
			Stichting Omroep Muziek		29.904	14.568	18.097	12.358	15.952	15.571	381
			Uitzenden en uitzendgereedmaken		23.974	24.463	29.713	20.725	25.577	25.274	303
			Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (NIBG)		20.506	20.924	25.048	16.841	23.315	20.538	2.777
	–		Dotaties, bijdragen publieke omroep		30.532	31.231	32.542	28.614	32.866	30.345	2.521
			Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Mediaproducties		17.922	18.280	18.646	17.202	19.613	17.202	2.411
			Stimuleringsfonds voor de Journalistiek		2.300	2.300	2.101	2.185	2.156	2.156	0
			Filmfonds van de omroep en Telefilm (COBO)		7.416	7.568	9.156	6.534	8.064	7.969	95
			Mediawijsheid Expertisecentrum (Bewust mediagebruik)		2.000	1.900	1.859	1.446	1.498	1.498	0
			Organisatie van Lokale Omroepen in Nederland (OLON)		506	794	780	1.247	1.535	1.520	15
			Kabelraden		388	389	0				0
	–		Dotatie/onttrekking Algemene Mediareserve (AMR)		44.931	36.811	24.736	4.258	– 8.917	– 3.889	– 5.028
	–		Overige bekostiging media (uit rente AMR)		448	– 97	250	165	134	500	– 366
	–		Basisinfrastructuur Cultuur 2013–2016		377	343	325	325	330	326	4
			Vierjaarlijkse instellingen		377	343	325	325	330	326	4
Subsidies					639	323	498	463	358	919	– 561
	–		Subsidies		639	323	498	463	358	919	– 561
Opdrachten					0	0	7	552	899	0	899
	–		Opdrachten		0	0	7	552	899	0	899
Bijdragen aan ZBO’s en RWT’s					4.508	4.662	5.519	3.750	5.271	3.675	1.596
	–		Commissariaat voor de Media		4.508	4.662	5.519	3.750	5.271	3.675	1.596
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties					35	35	62	60	60	35	25
	–		Uitvoering internationale verdragen en contributies		35	35	62	60	60	35	25
Ontvangsten					215.510	193.542	196.571	191.501	206.979	197.500	9.479

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2016 ligt € 14,0 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. Het uitgavenbudget is verhoogd met desalderingen van € 9 miljoen als gevolg van de hogere reclameopbrengsten en € 0,4 miljoen met betrekking tot een deel van de hogere ontvangsten. Daarnaast is het budget met € 6,1 miljoen verhoogd voor prijsindexering en met € 0,2 miljoen voor een overboeking vanuit het Ministerie van VWS ten behoeve van Kijkwijzer. Ten slotte is het budget per saldo verlaagd met € 1,7 miljoen als gevolg van een taakstelling.

De realisatie van de verplichtingen 2016 ligt € 14,4 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. Naast de hierboven genoemde hogere uitgaven, is er een lagere realisatie van € 28,4 miljoen. Dit heeft betrekking op in 2016 lager aangegane verplichtingen voor het jaar 2017 als gevolg van de laatste fase van de bezuinigingen van Rutte II.

De realisatie van de ontvangsten is € 9,5 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. Dit wordt veroorzaakt doordat de reclameopbrengsten € 9 miljoen hoger zijn dan oorspronkelijk geraamd en er € 0,5 miljoen niet geraamde ontvangsten hebben plaatsgevonden.

Bekostiging

Landelijke publieke omroep

De publieke omroep waarborgt een hoogwaardig en pluriform media-aanbod, dat toegankelijk en betaalbaar is voor alle lagen van de bevolking. Daarom bekostigt de Minister van OCW de landelijke publieke omroep. Mede vanwege Europese regels op het gebied van staatssteun, houdt de overheid greep op de aard en omvang van het takenpakket van de landelijke publieke omroep en bepaalt de overheid het budget van de publieke omroep. De hogere uitgave van € 9,1 miljoen heeft betrekking op de wettelijke prijsindex 2016.

Regionale omroepen

Vanaf 2014 worden de regionale omroepen bekostigd door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Hiertoe is de Mediawet aangepast. De hogere uitgaven hebben betrekking op de wettelijke prijsindex 2016 (€ 1,9 miljoen) en het werkbudget voor de Stichting Regionale Publieke Omroep (€ 0,5 miljoen).

Stichting Omroep Muziek (SOM)

Vanaf 30 juli 2013 is de bekostiging aan het Muziekcentrum voor de Omroep (MCO) overgegaan naar de Stichting Omroep Muziek (SOM). Dit is de instelling die door de Minister is aangewezen voor het in stand houden en exploiteren van omroeporkesten en omroepkoren.

Uitzenden en uitzendgereedmaken

Deze beheertaken bestaan uit het gereedmaken van programma’s voor uitzending en het uitzenden van programma’s van de landelijke publieke omroep.

Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (NIBG)

Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid is door de Minister aangewezen als instelling voor het in stand houden en exploiteren van een media-archief. De hogere uitgaven hebben betrekking op de wettelijke prijsindex 2016 (€ 0,3 miljoen) en een verhoging van het uitgavenbudget (€ 2,5 miljoen). Het additionele budget is bestemd voor de opslagkosten van het digitale archief en de kosten voor een online platform voor onderwijsinstellingen dat toegang biedt tot digitaal omroepmateriaal.

Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Mediaproducties (Mediafonds)

Het Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Mediaproducties (Mediafonds) is het instrument binnen het mediabeleid om de vervaardiging van hoogwaardige culturele producties binnen het media-aanbod te stimuleren. De bijdrage is gebruikt voor het verstrekken van financiële bijdragen voor de ontwikkeling en productie van media-aanbod van bijzondere Nederlandse culturele aard ten behoeve van de landelijke en regionale publieke media-instellingen. De hogere uitgaven hebben betrekking op de wettelijke prijsindex 2016 (€ 0,2 miljoen) en een vergoeding voor liquidatiekosten (€ 2,2 miljoen). Per 1 januari 2017 is de subsidierelatie met het Mediafonds beëindigd.

Stimuleringsfonds voor de Journalistiek

Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek stimuleert de kwaliteit, diversiteit en onafhankelijkheid van de journalistiek door met geld, kennis en onderzoek de vernieuwing van de journalistieke infrastructuur te bevorderen. De bijdrage is gebruikt voor tijdelijke steun aan noodlijdende persorganen, het stimuleren van onderzoek dat de persbedrijfstak ten goede komt en het steun bieden aan journalistieke producten die via internet worden aangeboden.

Filmfonds van de Omroep en Telefilm (CoBO)

Het CoBO-fonds ondersteunt de documentairesector en participeert in audiovisuele coproductieprojecten waarin wordt deelgenomen door een of meer van de publieke instellingen die zendtijd hebben verkregen voor landelijke omroep en de Vlaamse publieke omroep (VRT) en/of Duitse publieke omroepen en/of onafhankelijke filmproducenten en/of instellingen werkzaam op het gebied van de podiumkunsten.

Mediawijsheid Expertisecentrum (Bewust mediagebruik)

Het Mediawijsheid Expertisecentrum (Mediawijzer.net) bevordert een bewuste, kritische en actieve houding van burgers en instellingen in de samenleving waar media alom aanwezig zijn. Bij het huidige programma zijn het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken, ECP-EPN, de publieke omroep (NTR), Kennisnet en het NIBG betrokken.

Dotatie Algemene Mediareserve

De Algemene Mediareserve (hierna: AMR) dient voor het opvangen van schommelingen bij zowel de uitgaven als de ontvangsten op het mediabudget. Hierdoor wordt in het ene jaar geld gedoteerd en in een ander jaar geld onttrokken aan de AMR. De per saldo hogere onttrekkingaan de Algemene Mediareserve van in totaal € 5 miljoen bestaan onder meer uit de volgende posten:

• • de ontvangen prijsindex 2016 van € 4,8 miljoen;

• • een aanvulling op de prijsindex 2016 van € 1,3 miljoen;

• • hogere reclameopbrengsten van € 9 miljoen;

• • een uitgedeelde prijsindex 2016 van –/– € 12,2 miljoen;

• • hogere uitgaven aan onder meer het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, het Mediafonds en Commissariaat voor de Media van –/– € 6,2 miljoen;

• • een subsidietaakstelling van € –/– 1,7 miljoen.

Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s

De kerntaak van het Commissariaat voor de Media (hierna: CvdM) bestaat uit het uitoefenen van onafhankelijk toezicht op het handelen van de media-instellingen in Nederland en uit handhavend optreden ingeval de toepasselijke regelgeving niet in acht wordt genomen. De bevoegdheid om toezicht en handhaving uit te oefenen heeft betrekking op alle media-instellingen: publieke media-instellingen op landelijk, regionaal en lokaal niveau en commerciële media-instellingen op landelijk en niet-landelijk niveau. Het CvdM is tevens verantwoordelijk voor het metatoezicht op het Nederlands Instituut voor Classificatie van Audiovisuele Media (NICAM). Daarnaast heeft het CvdM tot taak erop toe te zien dat kabelexploitanten hun wettelijke verplichtingen nakomen tot doorgifte van de must carry-zenders. De hogere uitgaven hebben betrekking op de wettelijke prijsindex 2016 (€ 0,1 miljoen) en een vergoeding voor aanvullende wettelijke taken (€ 1,5 miljoen).

Ontvangsten

De ontvangsten bestaan uit de reclame-inkomsten van de Stichting Ether Reclame (STER) en de rente op de Algemene Mediareserve (AMR). De hogere ontvangsten van € 9,5 miljoen zijn grotendeels het gevolg van hogere reclameopbrengsten van € 9 miljoen.

Artikel 16. Onderzoek en wetenschapsbeleid

A. Algemene doelstelling

De algemene doelstelling is het scheppen van een internationaal concurrerende onderzoeksomgeving die onderzoekers uitdaagt tot optimale wetenschappelijke prestaties en die goed aansluit op maatschappelijke behoeften.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het stelsel van onderzoek en wetenschap.

Financieren

De Minister bekostigt het onderzoeks- en wetenschapsbestel.

Stimuleren

De Minister stimuleert in het wetenschappelijk onderzoek:

• • kwaliteit en excellentie;

• • zwaartepuntvorming en profilering. De afspraken die hierover gemaakt zijn met de universiteiten staan vermeld in het hoofdlijnenakkoord;

• • samenwerking in de gouden driehoek van bedrijven, kennisinstellingen en overheid. In het topsectorenbeleid zijn hiervoor innovatiecontracten ontwikkeld;

• • aansluiting op het maatschappelijk belang.

Regisseren

Indicatoren/kengetallen

Indicatoren, kengetallen en overige informatie over de toerusting en de prestaties voor het onderzoekstelsel worden ook beschreven in Trends in Beeld.

Tabel 16.1 Indicatoren

Doelstelling/Indicator	Basiswaarde	2016	Streefwaarde	Bron
Mondiale top-5 positie op basis van citatiescores	2e plaats (2009–2012) 1,52	2e plaats (2010–2013) 1,53	kleiner of gelijk 5	Web of Science / CWTS

Tabel 16.2 Kengetallen R&D: R&D-uitgaven in miljoenen euro – naar uitvoerende sector1

	2009	2010	2011	2012	2013	2014	20152
Bedrijven	4.900	5.218	6.922	7.078	7.095	7.433	7.574
Onderzoeksinstituten	1.327	1.279	1.319	1.482	1.559	1.572	1.681
Hoger onderwijs	3.711	3.691	3.994	3.953	4.092	4.262	4.375
Totaal	9.938	10.188	12.235	12.513	12.746	13.267	13.630

C. Beleidsconclusies

Naast de in het beleidsverslag genoemde prestaties voor wetenschap zijn er nog veel andere resultaten geboekt waaronder de onderstaande.

De Permanente Commissie Grootschalige Wetenschappelijke Onderzoeksfaciliteiten heeft haar eerste nationale roadmap uitgebracht. Voorafgaand aan de roadmap heeft de commissie een brede landschapsanalyse uitgebracht waar ook faciliteiten met een toegepast karakter op staan van zowel TO2-instellingen als Rijkskennisinstellingen mits open toegankelijk voor onderzoekers. Door de aansluiting op de Nationale Wetenschapsagenda 1 en de ESFRI-roadmap heeft de nieuwe roadmap een veel strategischer karakter gekregen. Daarbij is een efficiëntieslag gemaakt door de clustering en prioritering van faciliteiten binnen wetenschapsgebieden. Eind december 2016 is een call opengegaan bij NWO (€ 105,– miljoen) waar de faciliteiten op de nationale roadmap voor kunnen indienen. De uitslag hiervan is begin 2018.

Onder leiding van Nederland zijn in 2016 drie belangrijke sets Europese raadsconclusies aangenomen: over open science, investeringen in onderzoek en innovatie en de juiste randvoorwaarden voor onderzoek en innovatie.

In algemene zin kan gesteld worden dat het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten het afgelopen jaar conform de verwachtingen zoals opgenomen in de begroting waren.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 16.3 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 16 (bedragen x € 1.000)

									Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
					2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Verplichtingen					904.499	859.762	1.342.276	1.038.163	964.085	934.735	29.350
Waarvan garantieverplichtingen									– 846		– 846
Uitgaven					934.143	891.076	926.503	1.034.719	1.040.139	953.579	86.560
Bekostiging					715.313	701.889	756.167	913.370	923.215	836.922	86.293
•	Hoofdbekostiging				474.882	460.876	504.082	661.764	669.606	590.395	79.211
	NWO-wet en WHW
	–	NWO			326.975	320.900	365.891	483.207	489.560	457.552	32.008
	–	KNAW			94.316	93.379	91.331	88.880	89.435	87.193	2.242
	–	KB			53.591	46.597	46.860	89.677	90.611	45.650	44.961
•	Aanvullende bekostiging				240.431	241.013	252.085	251.606	253.609	246.527	7.082
	–	NWO Talentenontwikkeling			168.481	169.063	165.865	162.318	161.409	161.409	0
	–	NWO STW			10.000	10.000	8.000	8.000	8.000	8.000	0
	–	NWO Grootschalige researchinfrastructuur			61.950	61.950	61.963	54.243	55.295	55.295	0
	–	NWO Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek			0	0	16.257	21.603	23.258	17.823	5.435
	–	Poolonderzoek			0	0	0	2.942	3.147	1.500	1.647
	–	Caribisch Nederland			0	0	0	2.500	2.500	2.500	0
Subsidies					126.771	104.148	83.131	25.759	22.123	27.783	– 5.660
•	Kaderregeling exploitatiesubsidies onderzoek en wetenschap				42.708	42.210	26.494	18.206	18.239	18.100	139
	–	LF TUD bibliotheek			7.734	7.742	0	0	0	0	0
	–	Stichting SURF			7.622	7.630	0	0	0	0	0
	–	CPG			520	521	261	0	0	0	0
	–	Montesquieu Instituut			1.082	1.083	559	0	0	0	0
	–	Max Planck Instituut			1.622	1.624	0	0	0	0	0
	–	NCB/Nationaal Herbarium			6.484	6.490	10.235	6.262	6.266	6.235	31
	–	BPRC			9.395	8.919	8.635	8.359	8.359	8.303	56
	–	NEMO			3.626	3.636	3.520	3.366	3.393	3.343	50
	–	STT			236	237	231	219	221	219	2
	–	NTU/INL			3.071	3.011	3.053	0	0	0	0
	–	EIB			1.316	1.317	0	0	0	0	0
•	Subsidieregeling St. AAP				1.015	1.016	1.027	1.032	1.032	1.028	4
•	Kaderregeling subsidiëring projecten t.b.v. onderzoek en wetenschap				83.048	60.922	55.610	6.521	2.852	8.655	– 5.803
	–	Caribisch Nederland			2.500	2.500	2.500	0	0	0	0
	–	Gezondheidsonderzoek			1.500	0	0	0	0	0	0
	–	Poolonderzoek			2.992	2.942	2.942	0	0	0	0
	–	Genomics			44.000	40.500	40.500	0	0	0	0
	–	Nationale coördinatie			6.285	4.759	6.098	2.885	1.352	5.905	– 4.553
	–	Bilaterale samenwerking			4.505	3.711	3.570	3.636	1.500	2.750	– 1.250
	–	Weerstandsverhoging onderzoeksinstellingen (CBRN)			1.433	410	0	0	0	0	0
	–	Grootschalige researchfaciliteiten			1.830	0	0	0	0	0	0
	–	SURFnet			7.200	0	0	0	0	0	0
	–	NCB biodiversiteit			6.900	0	0	0	0	0	0
	–	ITER-2			0	0	0	0	0	0	0
	–	Hersenen en Cognitie			3.900	6.100	0	0	0	0	0
	–	Nader te verdelen			3	0	0	0	0	0	0
Opdrachten					0	0	676	691	318	300	18
	–	Opdrachten			0	0	676	691	318	300	18
Bijdrage aan agentschappen					297	297	303	303	291	286	5
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs			297	297	303	303	291	286	5
Bijdrage aan medeoverheden					434	480	480	650	813	488	325
	–	Nationaal contactpunt Kaderprogramma			434	480	480	650	813	488	325
	–	Kenniswerkers			0	0	0	0	0		0
Bijdrage aan internationale organisaties					91.328	84.262	85.746	93.946	93.379	87.800	5.579
	–	EMBC			751	758	775	812	832	812	20
	–	EMBL			4.476	4.593	4.732	4.846	5.016	4.851	165
	–	ESA			29.393	29.792	30.362	30.950	31.061	31.065	– 4
	–	CERN			41.303	40.721	41.363	47.832	44.937	40.000	4.937
	–	ESO			15.405	8.398	8.514	7.032	9.044	8.500	544
	–	NTU/INL			0	0	0	2.474	2.489	2.572	– 83
Ontvangsten					0	4.334	117	441	722	101	621

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven 2016 ligt € 86,6 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 0,6 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot.

Bekostiging

Het Ministerie van OCW bekostigt de nationale onderzoeksinstellingen NWO, KNAW en KB. Hiermee stelt de Minister deze organisaties in staat om binnen de wettelijke kaders en in lijn met de vierjaarlijkse strategische agenda en strategische plannen van de instellingen hun missies en doelstellingen te realiseren. Deze missies en doelstellingen zijn gericht op het bevorderen van de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek in Nederland en het initiëren en stimuleren van nieuwe ontwikkelingen daarin.

OCW draagt met een structureel karakter bij aan:

• • NWO voor grote infrastructurele onderzoeksvoorzieningen voor de uitvoering van projecten die geselecteerd zijn op grond van de resultaten van de nationale roadmap commissie grootschalige researchinfrastructuur. Met de inzet van deze middelen worden onderzoekers in staat gesteld om te kunnen werken met onderzoeksfaciliteiten van wereldniveau;

• • NWO voor het uitvoeren van een integraal persoonsgebonden talentprogramma waarin naast de «vernieuwingsimpuls» ook de voormalige middelen voor de specifieke doelgroepen zijn opgegaan. Doelen zijn om via competitie op basis van wetenschappelijke kwaliteit voldoende ruimte te geven aan (jonge) veelbelovende onderzoekers, excellentie in het onderzoek te bevorderen en te zorgen voor een adequate in- en doorstroom van onderzoekers zodat er verbetering optreedt in hun loopbaanperspectieven;

• • NWO voor het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek ten behoeve van de coördinatie en financiering van het onderwijsonderzoek.

Het budget voor bekostiging is per saldo met € 86,3 miljoen verhoogd. Belangrijkste oorzaken van deze verhoging zijn:

• • Een overboeking van € 42,3 miljoen van artikel 14 (Cultuur) met betrekking tot de Wet Stelsel Openbare Bibliotheekvoorzieningen (WSOB). De taken, die zijn vastgelegd in artikel 9 van de WSOB, worden uitgevoerd door de Koninklijke Bibliotheek.

• • De doorverdeling van de loonprijsbijstelling tranche 2016 en de meerjarige doorwerking van de loonruimte-overeenkomst (€ 19,3 miljoen).

• • Interne overboekingen ten behoeve van de Nationale Wetenschapsagenda startimpuls (€ 15,0 miljoen).

• • Interne overboekingen ten behoeve van het Nationaal Regieorgaan Onderwijs Onderzoek (€ 5,6 miljoen).

• • Diverse interne en interdepartementale overboekingen (€ 4,1 miljoen).

Subsidies

Voor het stimuleren en realiseren van de centrale doelstelling van het Onderzoek en Wetenschapsbeleid (OWB) worden diverse subsidies verstrekt aan stichtingen en centra met een specifieke rol in de kennisinfrastructuur. Het gaat hier onder andere om:

• • Naturalis Biodiversity Center voor onderzoek naar biodiversiteit en instandhouding van de nationale grootschalige infrastructuur voor biodiversiteitsonderzoek;

• • het Biomedical Primate Research Centre (BPRC) voor het primatenonderzoek en de huisvesting van primaten en subsidie aan de Stichting AAP voor het verzorgen van de opvang van de BPRC chimpansees;

• • Stichting NCWT (Nationaal Centrum voor Wetenschaps- en Technologiecommunicatie) voor het beheren en verder ontwikkelen van NEMO Science Museum en NEMO kennislink, voor het organiseren van het landelijke festival Weekend van de Wetenschap en voor het faciliteren van het netwerk van science centra en wetenschapsmusea en overige landelijke wetenschaps- en techniek communicatie-activiteiten.

Het budget voor subsidies is per saldo met € 5,7 miljoen verlaagd. Dit wordt met name veroorzaakt door diverse interne overboekingen alsmede door een subsidietaakstelling.

Opdrachten

Voor de beleidsontwikkeling worden opdrachten verstrekt voor het uitvoeren van diensten. Het gaat hierbij met name om opdrachten voor beleidsgerichtonderzoek en evaluaties.

Bijdrage aan agentschapen

Dienst Uitvoering Onderwijs

De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van OCW en levert producten en diensten op het terrein van bekostiging van instellingen, financiering van studenten en informatievoorziening. Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel.

Bijdrage aan mede overheden

Opdracht aan het Expertisecentrum Internationaal Onderzoek en Innovatie (EIOI) voor het ondersteunen en stimuleren van een zo groot mogelijke Nederlandse participatie in het EU-Kaderprogramma voor onderzoek en ontwikkeling en het programma voor Onderzoek en Innovatie alsmede de ondersteuning van het Europees voorzitterschap. De medewerkers van EIOI blijven hierdoor het Nationaal contactpunt Kaderprogramma in Nederland.

Bijdrage (inter)nationale organisaties

Contributies aan de grote internationale onderzoeksorganisaties EMBC, EMBL, ESA, CERN en ESO. Door deelname van Nederland aan deze intergouvernementele organisaties krijgen wetenschappelijke onderzoekers toegang tot unieke grootschalige onderzoeksfaciliteiten en internationale netwerken van toponderzoekers. Deze deelname is mede van groot belang voor het functioneren van ons nationale onderzoeksbestel.

Het budget is per saldo met € 5,6 miljoen verhoogd. De belangrijkste oorzaken van deze verhoging zijn:

• • Een verhoging van bijna € 5,0 miljoen van de contributie aan CERN als gevolg van het vrijgeven van de minimum wisselkoers door de Zwitserse Nationale Bank in 2015.

• • De doorverdeling van de prijsbijstelling tranche 2016 (€ 0,6 miljoen).

Ontvangsten

De ontvangsten betreffen met name terugvorderingen bij instellingen en andere subsidieontvangers als gevolg van eindafrekeningen van toegekende subsidies.

Artikel 25. Emancipatie

A. Algemene doelstelling

Het kabinet wil emancipatie bevorderen: de emancipatie van meisjes en vrouwen en de emancipatie van lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen en transgenders (LHBT). Doel is de veiligheid van vrouwen, homoseksuelen en transgenders te vergroten en de participatie van vrouwen in alle lagen en sectoren van de arbeidsmarkt te bevorderen. Een positieve houding en beeldvorming over homoseksuele relaties en vrouwen met ambitie dienen vanzelfsprekend te worden.

B. Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het bevorderen van de emancipatie van meisjes en vrouwen en voor de emancipatie van lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen en transgenders (LHBT).

Stimuleren

Het instrument, dat de Minister ter beschikking heeft, is wet- en regelgeving, zoals de Subsidieregeling emancipatie 2011. Deze regeling voorziet in het verstrekken van subsidies aan instellingen voor vrouwenemancipatie en emancipatie van LHBT en projectsubsidies aan het maatschappelijk middenveld. Tevens maakt de Minister gebruik van communicatie naar het beleidsveld onder andere naar belangenorganisaties.

Regisseren

Gemeenten ontvangen via decentralisatie-uitkeringen een bijdrage voor de uitvoering van de samenwerkingsafspraken over versterking en uitvoering van het lokale emancipatiebeleid.

Indicatoren/kengetallen

Tabel 25.1 Indicatoren

	Basiswaarde	2015	2016	Streefwaarde	Bron
Sociale acceptatie homoseksualiteit onder de bevolking	90% (2010)	92%	93%	≥90%	LHBT monitor 2016 (SCP)

C. Beleidsconclusies

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 25.2 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 25 (bedragen x € 1.000)

									Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
					2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Verplichtingen					17.847	8.875	15.444	7.145	13.475	10.609	2.866
Uitgaven					14.846	13.408	13.124	12.968	11.614	13.474	– 1.860
Bekostiging					4.148	4.148	4.148	4.148	4.198	4.153	45
	Kennisinfrastructuur				4.148	4.148	4.148	4.148	4.198	4.153	45
	–	Vrouwenemancipatie			2.948	2.948	2.948	2.948	2.948	2.952	– 4
	–	LHBT			1.200	1.200	1.200	1.200	1.250	1.201	49
Subsidies					9.259	6.995	7.370	6.814	5.985	7.194	– 1.209
	Subsidieregeling emancipatieprojecten				15	0	0	0	0	0	0
	–	Vrouwenemancipatie			15						0
	Wet Overige OCW-subsidie				655	0	0	0	0	0	0
	–	Vrouwenemancipatie			357						0
	–	LHBT			298						0
	Subsidieregeling emancipatie				2.180	2.332	2.590	291	0	0	0
	–	Vrouwenemancipatie			1.304	2.135	2.590	267			0
	–	LHBT			876	197		24			0
	Subsidieregeling emancipatie 2011				5.811	4.031	4.780	6.523	5.985	7.194	– 1.209
	–	Vrouwenemancipatie			3.686	1.363	2.568	3.687	3.846	5.129	– 1.283
	–	LHBT			2.125	2.668	2.212	2.836	2.139	2.065	74
	Regeling sociale veiligheid LHBT jongeren op school				598	632	0	0	0	0	0
	–	LHBT			598	632					0
Opdrachten					1.044	1.495	1.455	1.730	1.096	1.021	75
	–	Vrouwenemancipatie			541	724	852	1.297	625	542	83
	–	LHBT			503	771	603	433	471	479	– 8
Bijdrage aan agentschappen					195	151	151	151	145	143	2
	–	Dienst Uitvoering Onderwijs			195	151	151	151	145	143	2
Bijdrage aan medeoverheden					0	0	0	0	0	923	– 923
	Gemeentefonds BZK				0	0	0	0	0	923	– 923
	–	Vrouwenemancipatie								789	– 789
	–	LHBT								134	– 134
	EZ Talent naar de Top				0	0	0	0	0	0	0
	–	Vrouwenemancipatie									0
Bijdragen aan (inter)nationale organisaties					200	619	0	125	190	40	150
	–	LHBT			200	619	0	125	190	40	150
Ontvangsten					14	21	89	58	284	0	284

E. Toelichting op de instrumenten

De realisatie van de uitgaven in 2016 ligt € 1,9 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. De realisatie van de ontvangsten is € 0,3 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot. De verplichtingen zijn met € 2,9 miljoen verhoogd.

Verplichtingen

De realisatie van de verplichtingen is € 2,9 miljoen hoger ten opzichte van de begroting 2016. De reden is dat er in 2016 verplichtingen zijn aangegaan voor subsidies, die in de periode 2017 t/m 2019 tot uitgaven leiden.

Uitgaven

Er is voor een bedrag van € 1,9 miljoen minder gerealiseerd. Zie hiervoor de toelichting bij het instrument «Subsidies» en «Bijdrage aan medeoverheden».

Bekostiging

Met deze middelen zijn zes instituten (thans Atria, COC, IHLIA, NVR,TNN en Women Inc) voor de Kennisinfrastructuur bekostigd. Transgender Netwerk Nederland ontvangt vanaf 2016 € 0,15 miljoen in plaats van € 0,1 miljoen.

Subsidies

Voor het uitvoeren van de Hoofdlijnenbrief Emancipatiebeleid 2013–2016 zijn subsidies verleend voor activiteiten die passen bij het beoogde emancipatiebeleid. De instrumenten die zijn ingezet voor het uitvoeren van de Hoofdlijnenbrief emancipatiebeleid 2013–2016 zijn de «Subsidieregeling emancipatie» en de «Subsidieregeling emancipatie 2011». De realisatie op het instrument subsidies is € 1,2 miljoen lager dan oorspronkelijk begroot. In 2016 is voor een bedrag van € 0,7 miljoen minder subsidie aangevraagd. Met ingang van 2017 treedt de nieuwe subsidieregeling Gender- en LHBTI-gelijkheid in werking. Er is nog geen zicht op de bedragen die met dit strategisch partnerschap aangevraagd gaan worden. Om voldoende financiële ruimte te hebben voor deze aanvragen zijn er nu geen grote meerjarige projectsubsidies aangegaan. De verlaging van de overige € 0,5 miljoen betreft een herschikking van middelen ten gunste van de instrumenten «Bekostiging Kennisinfrastructuur vrouwenemancipatie» (€ 0,05 miljoen), «Opdrachten vrouwenemancipatie» (€ 0,05 miljoen),«Bijdrage aan mede-overheden» € 0,250 miljoen en «Bijdrage (inter)nationale organisaties» € 0,150 miljoen.

Opdrachten

De middelen voor opdrachten zijn besteed aan onderzoeken en symposia. De realisatie op dit instrument is € 0,1 miljoen hoger dan oorspronkelijk begroot.

Zie hiervoor de toelichting bij de instrumenten «Subsidies» en «Bijdrage aan mede-overheden».

Bijdrage aan agentschappen

Het betreft het aandeel in de uitvoeringskosten van DUO voor dit begrotingsartikel.

Bijdrage aan medeoverheden

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Het budget op het instrument «Bijdrage aan (inter)nationale organisaties is verhoogd met € 0,150 ten laste van het instrument «Subsidies». Dit voor een bijdrage aan OECD voor het project «financial support research on social-economic aspects LGBTS’s».

5. NIET-BELEIDSARTIKELEN

Artikel 91. Nominaal en onvoorzien

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 91.1 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 91 (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Verplichtingen			0	0	0	0	0	0	0
Totale uitgaven			0	0	0	0	0	0	0
•	Loonbijstelling		0	0	0	0	0	0	0
	–	waarvan programma	0	0	0	0	0	0	0
	–	waarvan apparaat	0	0	0	0	0	0	0
•	Prijsbijstelling		0	0	0	0	0	0	0
	–	waarvan programma	0	0	0	0	0	0	0
	–	waarvan apparaat	0	0	0	0	0	0	0
•	Onvoorzien		0	0	0	0	0	0	0
Ontvangsten			0	0	0	0	0	0	0

E. Toelichting op de instrumenten

Het doel van dit artikel is het tijdelijk boeken van sector overstijgende middelen of taakstellingen. Zodra een exacte verdeling over de betrokken begrotingsartikelen bekend is, worden de middelen of taakstellingen naar de desbetreffende artikelen overgeboekt. Op dit artikel worden dus geen feitelijke uitgaven verantwoord. Dat is ook de reden dat de realisatie in bovenstaande tabel volledig op nul eindigt. Hieronder worden de artikelonderdelen nader toegelicht. Daarmee wordt inzicht gegeven in de mutaties die via dit artikel gelopen zijn.

Loonbijstelling

Tabel 91.2 Loonbijstelling (bedragen x € 1.000)

Artikel	Omschrijving	Toegevoegd	Uitgedeeld naar	Saldo
91	Loonbijstelling tranche 2016	488.576
91	Doorwerking loonruimte-overeenkomst	232.172
91	Herstelopslag pensioenpremie	72.732
91	Ingezet ter dekking	– 11.126
Programma:
1	Primair onderwijs		– 285.630
3	Voortgezet onderwijs		– 212.585
4	Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie		– 94.367
6	Hoger beroepsonderwijs		– 69.633
7	Wetenschappelijk onderwijs		– 84.122
8	Internationaal beleid		– 142
9	Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid		– 3.461
11	Studiefinanciering		– 2.081
12	Tegemoetkoming onderwijsbijdragen en schoolkosten		– 259
13	Lesgeld		– 110
14	Cultuur		– 5.884
15	Media		– 5
16	Onderzoek en wetenschapsbeleid		– 18.775
25	Emancipatie		– 63
Totaal programma			– 777.117
Apparaat:
95	Apparaatsuitgaven		– 5.237
Totaal apparaat			– 5.237
Totaal		782.354	– 782.354	0

Prijsbijstelling

De prijsbijstelling tranche 2016 (€ 56,4 miljoen) is in de eerste suppletoire begroting 2016 toegevoegd aan de OCW-begroting. OCW heeft ervoor gekozen om een deel van de prijsbijstelling (over de instrumenten subsidies en opdrachten) niet uit te delen, maar in te zetten voor de ruilvoetproblematiek en om de begroting van OCW sluitend te maken. In de begroting 2017 zijn deze middelen als volgt doorverdeeld naar de verschillende begrotingsartikelen:

Tabel 91.3 Prijsbijstelling (bedragen x € 1.000)

Artikel	Omschrijving	Toegevoegd	Uitgedeeld naar	Saldo
91	Prijsbijstelling tranche 2016	56.430
91	Ingezet ter dekking	– 1.423
Programma:
1	Primair onderwijs		– 9.171
3	Voortgezet onderwijs		– 8.112
4	Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie		– 6.124
6	Hoger beroepsonderwijs		– 4.249
7	Wetenschappelijk onderwijs		– 8.599
8	Internationaal beleid		– 31
9	Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid		– 26
11	Studiefinanciering		– 7.931
12	Tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten		– 458
13	Lesgeld		– 17
14	Cultuur		– 2.630
15	Media		– 4.760
16	Onderzoek en wetenschapsbeleid		– 2.525
25	Emancipatie		– 10
Totaal programma			– 54.643
Apparaat:
95	Apparaatsuitgaven		– 364
Totaal apparaat			– 364
Totaal		55.007	– 55.007	0

Onvoorzien

Tabel 91.4 Onvoorzien (bedragen x € 1.000)

	Toegevoegd	Uitgedeeld	Saldo
Eindejaarsmarge 2015/2016	325.896
Overlopende verplichtingen		– 128.086
Herstelopslag pensioenpremie		– 36.366
Digitale taken rijksarchieven NA		– 43.572
OCW-brede uitvoeringsproblematiek		– 117.872
Totaal	325.896	– 325.896	0

Artikel 95. Apparaatsuitgaven

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 95.1 Budgettaire gevolgen van artikel 95 (bedragen x € 1.000)

							Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
			20121	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Verplichtingen			275.467	260.103	256.178	249.788	243.981	239.161	4.820
Uitgaven			275.467	260.103	256.178	249.788	243.565	239.161	4.404
Personele uitgaven				173.603	176.907	179.076	184.613	166.545	18.068
Waarvan
	–	eigen personeel		161.046	164.778	170.675	174.681	155.495	19.186
	–	externe inhuur		7.522	8.612	4.809	5.880	7.846	– 1.966
	–	overige personele uitgaven		5.035	3.517	3.592	4.052	3.204	848
Materiële uitgaven				84.101	79.271	69.562	57.844	72.616	– 14.772
Waarvan
	–	ICT		29.071	30.133	27.032	21.721	27.427	– 5.706
	–	bijdrage aan SSO’s		27.875	31.330	31.021	19.982	28.404	– 8.422
	–	overige materiële uitgaven		27.155	17.808	11.509	16.141	16.785	– 644
Begrotingsreserve schatkistbankieren				2.399	0	1.150	1.108	0	1.108
Ontvangsten			3.038	5.101	10.194	2.973	1.467	567	900

Als gevolg van Verantwoord Begroten en de invoering van de Rijksbrede kostensoortentabel heeft OCW vanaf de begroting 2013 de apparaatskosten technisch verdeeld naar instrumenten (Personeel en Materieel) op basis van de realisatiecijfers van voorgaande jaren. De verklaring van de verschillen die nu zichtbaar zijn tussen de instrumenten onderling, wordt onder andere verklaard doordat er als gevolg van de aanscherping van de WKR-richtlijnen een verschuiving heeft plaatsgevonden van de materiele uitgaven naar de uitgaven voor personeel. Deze verschuiving is de aanleiding om de begroting vanaf 2017 structureel te herverdelen. OCW stuurt op het totaal toegewezen budget aan de organisatieonderdelen en niet per instrument.

Uitgaven

De uitgaven voor de Apparaatskosten OCW zijn in 2016 € 4,4 miljoen hoger dan de vastgestelde begroting. Dit is het saldo van een groot aantal mutaties die grotendeels in de suppletoire wetten zijn toegelicht. Zo is bijvoorbeeld voor de loon- en prijsbijstelling budget toegevoegd en zijn voor de centrale bekostiging van de facilitaire dienstverlening door FMH de benodigde middelen aan BZK overgeboekt. Daarnaast staat OCW garant voor onderwijsinstellingen die bij de Staat lenen (schatkistbankieren). Voor het risico dat OCW hierdoor loopt, ontvangt OCW een vergoeding (risicopremie). De risicopremie voor 2015 is ontvangen in 2016 en deze bedraagt € 1,1 miljoen. Deze premie wordt (via een desaldering) toegevoegd aan de begrotingsreserve schatkistbankieren.

Ontvangsten

Tabel 95.2 Totaaloverzicht apparaatsuitgaven/kosten inclusief agentschappen en Zelfstandige Bestuursorganen/Rechtspersonen met een Wettelijke Taak (bedragen x € 1 miljoen)1

					Realisatie	Vastgestelde begroting	Verschil
	2012	2013	2014	2015	2016	2016	2016
Totaal apparaatsuitgaven Ministerie	275,5	260,1	256,2	249,7	243,6	239,2	4,4
Kerndepartement	154,5	135,1	132,5	136,7	135,9	134,2	1,7
Rijksdienst Cultureel Erfgoed	52,2	52,9	47,8	38,0	34,6	33,9	0,7
Inspectie van het Onderwijs	59,5	62,8	67,3	66,8	64,0	63,5	0,5
Erfgoedinspectie	2,7	2,5	2,4	2,3	2,3	2,3	0,0
Onderwijsraad	2,4	2,4	2,4	2,2	2,9	2,4	0,5
Raad voor Cultuur	2,8	2,9	2,4	2,3	2,5	2,2	0,3
Adviesraad voor Wetenschaps- en Technologiebeleid	1,4	1,5	1,4	1,4	1,4	0,7	0,7
Totaal apparaatskosten Agentschappen	296,9	301,7	307,2	336,6	356,4	294,1	62,3
Dienst Uitvoering Onderwijs	273,8	277,5	278,9	303,4	313,3	253,9	59,4
Nationaal Archief	23,1	24,2	28,3	33,2	43,1	40,2	2,9
Totaal apparaatskosten ZBO’s en RWT’s
Stichting Fonds voor de Podiumkunsten	6,1	4,5	4,6	4,4		4,4	– 4,4
Stichting Fonds voor Cultuurparticipatie	2,3	2,2	2,2	1,9		1,9	– 1,9
Stichting Mondriaanfonds	3,7	2,0	2,0	2,2		2,2	– 2,2
Stichting Nederlands Filmfonds	2,8	2,5	3,0	3,1		2,6	– 2,6
Stichting Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie	1,4	1,6	1,4	1,6		1,1	– 1,1
Stichting Nederlands Letterenfonds	1,6	2,0	2,0	2,0		1,1	– 1,1
Stichting Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Mediaproducties (Mediafonds)	1,5	1,5	1,6	1,6		1,7	– 1,7
Commissariaat voor de Media (CvdM)	5,1	4,2	4,7	3,8		3,7	– 3,7
Nederlandse Publieke Omroep (NPO)	2,8	2,4	2,3	2,6		2,6	– 2,6
Nederlands Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO)	4,0	3,9	3,8	4,0	3,8	3,5	0,3
Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW)	30,3	13,3	15,0	15,0		13,0	– 13,0
Koninklijke Bibliotheek (KB)	10,7	15,3	15,3	15,3		26,5	– 26,5
Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)	16,0	31,1	32,3	32,3		28,4	– 28,4
Stichting Participatiefonds	3,0	2,8	2,6	2,5	2,3	2,3	0,0
Stichting Vervangingsfonds	3,7	3,6	3,4	3,2	3,0	3,0	0,0
Stimuleringsfonds voor de Journalistiek	0,7	0,6	0,6	0,7		0,5	– 0,5

In onderstaande tabel staat de verdeling van de taakstelling op de Apparaatsuitgaven/-kosten uit het Regeerakkoord weergegeven. Deze taakstelling is verdeeld over kerndepartement, agentschappen en ZBO’s.

Tabel 95.3 Apparaatsuitgaven/-kosten invulling taakstelling (bedragen x € 1 miljoen)

	2016	2017	2018	Structureel
Departementale taakstelling (totaal)	24,0	54,0	67,0	67,0
Kerndepartement	6,9	20,0	26,5	26,5
Agentschappen
DUO	12,1	23,5	27,9	27,9
NA	0,8	1,0	1,0	1,0
Totaal Agentschappen	12,9	24,5	28,9	28,9
ZBO’s
Cultuurfondsen	0,5	1,1	1,4	1,4
Commissariaat voor de Media	0,2	0,5	0,6	0,6
Nederlandse Publieke Omroep	0,1	0,3	0,4	0,4
Nederlands Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO)	0,2	0,4	0,5	0,5
Kon.Ned.Academie van Wetenschappen (KNAW)	0,7	1,6	2,0	2,0
Kon.Bibliotheek (KB)	0,6	1,3	1,6	1,6
Ned.organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)	1,5	3,5	4,3	4,3
Participatiefonds	0,1	0,3	0,4	0,4
Vervangingsfonds	0,2	0,4	0,5	0,5
Stimuleringsfonds voor de Pers	0,0	0,1	0,1	0,1
Totaal ZBO’s	4,2	9,5	11,6	11,6
Nog in te vullen	0,0	0,0	0,0	0,0

6. BEDRIJFSVOERINGSPARAGRAAF 2016

Inleiding

Paragraaf 1 – Rechtmatigheid, totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie, financieel en materieelbeheer en overige aspecten bedrijfsvoering

Rechtmatigheid

Overzicht overschrijdingen rapporteringstoleranties fouten

(bedragen x € 1.000)

Rapporteringstolerantie	Verantwoord bedrag in € (omvangs-basis)	Rapporteringstolerantie voor fouten in €	Bedrag aan fouten in €	Percentage aan fouten t.o.v. verantwoord bedrag
Samenvattende staat baten-lasten-agentschappen	€ 366.672	€ 15.000	€ 53.557	14,6

Totstandkoming niet-financiële verantwoordingsinformatie

Er zijn geen bijzonderheden te melden.

Financieel- en materieel beheer

Totstandkoming jaarverslag

Het Departementaal Jaarverslag (DJV) van OCW over 2016 is met twee weken vertraging opgeleverd. Op basis van de geldende procedure is uitstel gevraagd aan de Minister van Financiën.

De impact van deze wijzigingen op het proces van de jaarafsluiting is groter gebleken, dan eerder werd ingeschat. Door een combinatie van tijdsdruk, systeemtechnische complexiteit en beperkte personele expertise heeft het meer inspanning dan verwacht gekost om allereerst de relevante data over te brengen naar het SAP 3F-systeem en vervolgens de cijfermatige aansluiting te maken tussen de cijfers in het DJV (gebaseerd op de consolidatie in het 3F-systeem) en het bronsysteem dat in heel 2016 voor de bekostiging van het onderwijs is gebruikt (Gefis). Hierdoor was het complex en tijdrovend voor OCW om de voor de controlewerkzaamheden van de ADR benodigde informatie te kunnen leveren en de daaruit voortvloeiende correcties te verwerken in het DJV.

Door middel van een projectmatige interventie zijn, in afstemming met de ADR, de nog noodzakelijke werkzaamheden in het jaarafsluitingsproces versterkt opgepakt en afgerond. Uiteindelijk is het definitieve jaarverslag (met controleverklaring) alsnog eind maart opgeleverd; dat is twee weken later dan de planning in de Rijksbegrotingsvoorschriften, maar nog wel op tijd om tezamen met de jaarverslagen van de andere departementen aan de Algemene Rekenkamer te worden aangeboden. Over deze vertraging en het uitstel van het opleveren van het DJV is tijdens het proces met ambtelijk Financiën, de ADR en de AR gecommuniceerd.

OCW hecht er aan om te benadrukken dat bovengenoemde systeemwijzigingen er niet toe hebben geleid dat de continuïteit en kwaliteit van de financiële processen tijdens het uitvoeringsjaar 2016 zijn verstoord; ook de rechtmatigheid van de uitgaven, ontvangsten en verplichtingen van OCW is niet in het geding (geweest). Vanzelfsprekend is de vertraagde oplevering van het DJV wel aanleiding geweest om een onafhankelijke evaluatie op te starten, teneinde de verschillende (technische en personele) factoren te bezien op mogelijke doorwerking naar de toekomst en daarvoor passende maatregelen te treffen. Borging en ontwikkeling van kennis van systemen en het gebruik daarvan, alsmede de vastlegging van handmatige boekingsgangen zijn daarbij belangrijke aandachtspunten.

IUC-Noord

Ondanks de extra aandacht die in 2016 binnen het IUC-Noord aan de inkooporganisatie is gegeven, is er sprake van knelpunten in de interne beheersing en sturing. Deze knelpunten hebben betrekking op onder meer het tijdig uitvoeren van de analyse van gedane inkopen om mede daarmee de inkoopbehoefte voor de komende jaren te bepalen (spendanalyse), de onderliggende administratie en beheer van de contracten en het contractenregister. Deze punten zijn opgenomen in een verbeterplan en worden in 2017 uitgevoerd. Verder kan IUC-Noord zich als organisatie nog duidelijk verbeteren qua klanttevredenheid en inzet en gebruik van ICT-systemen voor betere klantgerichtheid. Deze verbeterpunten hebben beperkte gevolgen voor de rechtmatigheid van de inkopen, omdat IUC-Noord bij veel aanbestedingen gebruik maakt van reeds afgesloten raamovereenkomsten.

Overige aspecten van de bedrijfsvoering

Externe inhuur

In het samenvattend auditrapport OCW 2015 stelde de ADR de vraag of de kosten voor de ontwikkeling van automatisering, soft- en hardware bij DUO in de administratie op de juiste wijze geboekt werden. OCW heeft daarop in samenwerking met de Ministeries van Financiën en BZK, in 2016 de rubricering van uitgaven in de administratie bij het agentschap DUO opnieuw beoordeeld. De juiste toepassing van de definitie heeft er toe geleid dat meer uitgaven zijn gerubriceerd als externe inhuur. Voor een verdere toelichting hierop zie bijlage 3.

Paragraaf 2 – Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen

Beleid ten aanzien van misbruik en oneigenlijk gebruik

Externe risico’s op misbruik en oneigenlijk gebruik

Het Ministerie van OCW heeft als uitgangspunt regelgeving tot stand te brengen die zo min mogelijk gevoelig is voor fraude, misbruik of oneigenlijk gebruik. Jaarlijks worden de risico’s op misbruik en oneigenlijk gebruik geïnventariseerd. Waar nodig wordt het voorlichtings-, controle-, sanctie- of evaluatiebeleid aangescherpt, daarbij de wenselijkheid en doelmatigheid van deze middelen in ogenschouw nemend.

Restrisico’s op misbruik en oneigenlijk gebruik

In sommige gevallen zijn de getroffen beheersmaatregelen niet voldoende om misbruik en oneigenlijk gebruik geheel uit te sluiten, bijvoorbeeld wanneer de kosten van controles hoger zijn dan de baten of de wettelijke mogelijkheden begrensd zijn. Er is dan sprake van restrisico of «restant M&O». Dit is de gevoeligheid voor misbruik en oneigenlijk gebruik die (bewust) overblijft nadat alle adequate maatregelen ten aanzien van voorlichting, controle, sanctie en evaluatie zijn getroffen. Aan de volgende geldstromen met een restrisico groter dan € 1 miljoen kleven na inzet van deze instrumenten toch nog risico’s:

1. Gewichtenregeling Primair Onderwijs

Scholen met veel achterstandsleerlingen krijgen via de gewichtenregeling extra geld voor personeel en materieel. De bepaling van het leerlingengewicht is gebaseerd op de ouderverklaring over het opleidingsniveau van de ouder(s). Het leerlingengewicht werkt ook door in de uitkering van de impulsgebieden. Met de gewichtenregeling, waaronder de regeling impulsgebieden, is een bedrag gemoeid van € 311,7 miljoen.

Het gewicht kan worden gecontroleerd aan de hand van de door de ouders ingevulde ouderverklaring. Hierdoor neemt het risico van foutieve opgaaf (afwijkend van ingevulde formulieren) door de school af. Omdat het aantal fouten dat scholen de laatste jaren maken bij de – op basis van bedoelde ouderverklaring – gewichttoekenning was toegenomen, heeft een aanvullende controle plaatsgevonden om deze onrechtmatigheid terug te brengen. In een eerste ronde hebben de scholen die gezamenlijk 80 procent van de gewichtenmiddelen krijgen hulp gekregen om de gewichtenadministratie op orde te krijgen en fouten te corrigeren. Dit leverde echter veel gevallen op waarbij de verantwoordingsinformatie niet volledig was en die daardoor een onzekerheid over de rechtmatigheid opleverden. Scholen hebben daarna de gelegenheid gekregen om de ontbrekende informatie aan te vullen en in een vervolgcontrole zijn deze gewichten opnieuw beoordeeld. Het is de verwachting dat na de verwerking van alle controles en de afronding van eventuele bezwaarprocedures de onrechtmatigheid hiermee in de toekomst aanzienlijk afneemt. Het risico op onvolledige administraties is zoveel mogelijk ondervangen door in 2015 een verplicht ouderformulier in te voeren. Hiermee wordt echter niet het risico ondervangen dat ouders een verkeerde opgaaf doen. Het risico blijft bestaan dat scholen een onjuist gewicht toekennen op basis van weliswaar volledig ingevulde, maar niet op waarheid berustende ouderverklaringen. De opleidingsgegevens van ouders zouden slechts getoetst kunnen worden aan documenten (diploma’s etc.) die hun opleidingsniveau bevestigen. Een dergelijke toets mag een school en het Ministerie van OCW niet uitvoeren. Voorts is het in de meeste gevallen niet mogelijk aan te tonen dat iemand wel een opleiding heeft gevolgd. Daarom wordt gezocht naar mogelijkheden om in de toekomst via andere manieren buiten de scholen om de onderwijsachterstandenmiddelen toe te kennen op basis van een andere indicator. Het CBS onderzoekt alternatieven om dit via koppeling van gegevensbestanden te bereiken en is daar positief over. De Tweede Kamer is hierover in januari 2017 nader geïnformeerd.

Het is lastig om in te schatten wat het restrisico is. Daarom wordt het totale bedrag aan gewichtenmiddelen van € 311,7 miljoen als restrisico aangemerkt.

2. Leerlingen met een niet-Nederlandse culturele achtergrond

Scholen met leerlingen met een niet-Nederlandse culturele achtergrond komen in aanmerking voor een aanvullende vergoeding. De uitgaven voor leerlingen met een niet-Nederlandse culturele achtergrond bedragen in 2016 € 18,6 miljoen.

De opgaven van de scholen worden gecontroleerd aan de hand van de door ouders of verzorgers getekende verklaringen of inschrijfformulieren. De inhoud van de verklaringen kan niet sluitend worden gecontroleerd. Voor 2016 is het restrisico bij leerlingen met een niet-Nederlandse culturele achtergrond € 18,6 miljoen.

3. Nederlands Onderwijs aan Anderstaligen

Voor kinderen met een niet-Nederlandse achtergrond, en niet afkomstig uit Suriname, de Nederlandse Antillen of Aruba, wordt in de materiële instandhouding een NOAT-bekostiging gegeven voor Nederlands Onderwijs aan Anderstaligen. De uitgaven voor leerlingen met een dergelijke achtergrond bedragen in 2016 € 4,4 miljoen. De opgave van de school wordt steekproefsgewijs gecontroleerd aan de hand van de door de ouders ingevulde ouderverklaringen. De ouderverklaringen kunnen niet op juistheid worden gecontroleerd. Voor 2016 is het restrisico van de uitgaven aan Nederlands onderwijs aan anderstaligen € 4,4 miljoen.

4. Studiefinanciering uitwonenden

In de studiefinanciering wordt nu uitgegaan van het adres in de BRP, maar niet alle studerenden wonen daadwerkelijk op het geregistreerde adres. Daarom worden fysieke controles op het opgegeven woonadres uitgevoerd, zodat het risico op misbruik van de uitwonendenbeurs wordt beperkt. Er zijn in 2016 ruim 2000 controles uitgevoerd op basis van een risicoprofiel. In ongeveer 40 procent van de geselecteerde gevallen is vastgesteld (voor bezwaar en beroep) dat de studerende niet op het in de BRP geregistreerde adres woonachtig was. Studenten moeten de onterecht ontvangen studiefinanciering terugbetalen en krijgen een boete opgelegd.

Het bovenstaande betreft studerenden die in Nederland wonen. Bij studerenden in het buitenland wordt anders gecontroleerd. Er wordt gecontroleerd of de student aan de instelling in het buitenland is ingeschreven. Er wordt aangenomen dat hij in het buitenland woonachtig is. Omdat er geen adrescontrole plaatsvindt, is er voor studerenden in het buitenland een restrisico.

In 2010 is gestart met fysieke controles op het adres in de BRP. Als gevolg van de maatregelen van de afgelopen jaren om misbruik met de uitwonendenbeurs aan te pakken, is dit misbruik substantieel afgenomen. Het restrisico wordt veroorzaakt door onjuiste inschrijving in het BRP en wordt niet aan OCW toegerekend. Er is dus sprake van geïmporteerd risico. Het huidige risico wordt ingeschat op een bedrag tussen € 8 miljoen en € 18 miljoen. Ten opzichte van begin 2011 betekent dit een daling van het risico op misbruik van ongeveer 34 miljoen euro. Ten opzichte van 2015 is het risico verder gedaald als gevolg van de voortzetting van de controles en het vervallen van het onderscheid tussen uit- en thuiswonenden onder het studievoorschot.

5. Aanvullende beurs

Van ouders wordt verwacht dat zij bijdragen aan de studie van hun kind. Kunnen ze dat niet of onvoldoende, dan kan de studerende een aanvullende beurs krijgen. De hoogte van de beurs hangt mede af van het ouderlijk inkomen. Het ouderlijk inkomen kan niet in alle gevallen juist en volledig worden vastgesteld. In 2016 is in totaal circa € 750 miljoen aan aanvullende beurs verstrekt. Daarvan is circa € 31,3 miljoen aan studenten met ouders in het buitenland verstrekt.

Wanneer ouders in Nederland wonen, is het risico op misbruik beperkt. Op grond van artikel 8, eerste lid Awir beheert de Belastingdienst het inkomensgegeven uit het basisregister inkomen. DUO is bevoegd deze inkomensgegevens van de Belastingdienst te gebruiken en is ook afhankelijk van deze gegevens. Er zijn circa 12.500 studenten met ouders in het buitenland en in deze gevallen vraagt DUO bewijsstukken van het buitenlands inkomen op. Gegevensuitwisseling met buitenlandse Belastingdiensten komt in beperkte mate tot stand.

DUO vraagt de bewijsstukken op maar de juistheid en volledigheid van het opgegeven buitenlands inkomen is niet volledig met zekerheid vast te stellen door DUO noch door de Belastingdienst, met uitzondering van de voormalige Nederlandse Antillen ad € 6 miljoen, waar dit wel mogelijk is. Hierdoor is er sprake van restrisico bij studenten met een aanvullende beurs met ouders in het buitenland van circa € 25,3 miljoen.

6. Terugbetalen studieschulden

Van oud-studenten met een studieschuld is niet altijd een adres bekend, met name wanneer zij in het buitenland verblijven. Bij betalingsachterstanden zijn zij dan niet bereikbaar voor inningsactiviteiten. Daarnaast kunnen oud-studenten dan niet worden geïnformeerd over de draagkrachtregeling en worden zij geconfronteerd met extra invorderingskosten. Aanpalend risico is dat in het buitenland het inkomen van de debiteur en van een eventuele partner (voor zover relevant) niet in alle gevallen juist en volledig kan worden geverifieerd en moet worden volstaan met de klantopgave (incl. bewijsstukken). Gegevensuitwisseling met het buitenland komt immers in beperkte mate tot stand. Ultimo 2016 ontbrak nog van circa 3 procent van de debiteuren een betrouwbaar adres (circa 23.000 van de circa 750.000 debiteuren). Eind 2015 waren dit er nog circa 30.000 (4 procent van het totaal aantal debiteuren).

DUO slaagt er in om steeds meer debiteuren op te sporen en tot betaling aan te zetten (zie ook de Kamerstukken 24 724, nr. 122 en 17 050, nr. 450). Ondanks een nieuwe groep van ruim 10.000 debiteuren per jaar die hun nieuwe adres niet doorgeven, is deze problematiek in 2016 verder teruggedrongen. Door een actievere strategie en extra inspanningen bij debiteuren in het buitenland is ten opzichte van 2012 in 2016 € 30 miljoen extra ontvangen (zie ook Kamerstuk 17 050 nr. 533 brief 16-12-2016 VenJ, Voortgang rijksbrede aanpak fraude). In 2015 was dit nog € 19 miljoen. Extra investeringen in 2016 zijn meer dan rendabel gebleken, en hebben daarmee een duidelijke positieve invloed gehad op deze ontwikkeling.

Grote, lopende ICT-projecten

Betaalgedrag

In 2016 is het streefcijfer voor tijdig betalen verhoogd van 90 procent naar 95 procent. Het Ministerie van OCW voldoet al jarenlang aan de gestelde norm. Over 2016 is het percentage tijdig betalen bij het Ministerie van OCW uitgekomen op 97 procent.

Audit Committee

Het Audit Committee (AC) heeft in 2016 viermaal vergaderd. Het AC heeft tot taak het adviseren van het departementale management op ten minste de volgende drie onderdelen:

• • Het borgen van de kwaliteit van de bedrijfsvoering, inclusief de financiële verslaglegging;

• • De regie op het auditbeleid;

• • Het risicomanagementbeleid en de uitkomsten daarvan.

De Secretaris-Generaal is voorzitter en vormt samen met de MT-OCW leden en vier niet-ambtelijke leden het Audit Committee. De directeur FEZ en directeur Auditdienst Rijk nemen als adviseur ook deel aan de vergaderingen. Er is een open stoel voor de Algemene Rekenkamer en FEZ voert het secretariaat.

Vaste agendapunten zijn:

• • Vergadering maart: Departementaal jaarverslag OCW, Samenvattend auditrapport Auditdienst Rijk, Auditplan Auditdienst Rijk;

• • Vergadering mei: Verantwoordingsonderzoek Algemene Rekenkamer, Risicomanagementbeleid, reviewplan OCW;

• • Vergadering oktober: Interim-rapportage Auditdienst Rijk, bevindingen gespreksronde externe leden;

• • Vergadering december: Jaarwerkplan Inspectie van het Onderwijs, Onderwijsverslag en meerjarenplanning Inspectie van het Onderwijs.

Paragraaf 3 – Belangrijkste ontwikkelingen en verbeteringen in de bedrijfsvoering

OCW borgt de weggewerkte onvolkomenheden

Het Ministerie van OCW heeft de onvolkomenheden die de Algemene Rekenkamer over 2014 had geconstateerd in 2015 weggewerkt. In 2016 hebben we hier nog nader aandacht aan besteed. Het gaat hierbij om de volgende drie onderwerpen:

• • Subsidiebeheer

  Per 1 februari 2016 is de uitvoering van subsidieregelingen onderdeel geworden van de Dienst Uitvoering Subsidies voor Instellingen (DUS-I), een samenwerkingsverband van de ministeries van VWS, SZW en OCW. De overgang is goed verlopen.

  In 2015 had het Ministerie van OCW verbeteringen in het subsidiebeheer doorgevoerd. Het Ministerie van OCW heeft in 2016 het goede nieuwe niveau van 2015 weten vast te houden.

  Verder heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed de laatste achterstanden in het vaststellen van subsidies «BRIM 2008» in 2016 volledig weggewerkt.

• • Informatiebeveiliging Dienst Uitvoering Onderwijs en bestuursdepartement

  De informatiebeveiliging bij DUO en het bestuursdepartement is op orde gebleven. Er resteren nog wel enkele aandachtspunten, namelijk sturing op de beschikbaarheid van capaciteit voor de informatiebeveiliging bij het bestuursdepartement en het autorisatiebeheer bij DUO. Deze zijn al voorzien van maatregelen die in 2017 worden uitgevoerd.

• • Inkoopbeheer Nationaal Archief

  Het Nationaal Archief heeft in 2016 het niveau van 2015 vastgehouden. De opzet van de processen voldoet en de processen zijn in 2016 op beheerste wijze verlopen.

Invoering vennootschapsbelastingplicht

In 2016 heeft het Ministerie van OCW zich voorbereid op de eerste aangifte van vennootschapsbelasting over 2016. Hiertoe heeft een OCW-brede inventarisatie van vpb-plichtige activiteiten plaatsgevonden met daarna het opstellen van beginbalansen en berekening van het af te dragen bedrag dat is opgenomen onder de post «niet uit de balans blijkende verplichtingen». Een en ander is in goed overleg met het fiscaal loket van Financiën, de Belastingdienst en de ADR verlopen.

Aansluiting uitvoering financiële administratie bij het Financieel Dienstencentrum

OCW heeft het voornemen om in 2017 aan te sluiten bij het Financieel Diensten Centrum (FDC), en aldaar de administratie van het Ministerie van OCW te laten voeren. Het FDC is een samenwerkingsverband van de Ministeries van SZW, VWS, Financiën en (straks) BZK. Dit betekent een overgang van financieel-administratieve taken en mensen van het Ministerie van OCW naar het FDC. De ADR houdt hierbij een kritische vinger aan de pols, opdat de continuïteit en kwaliteit van de financiële processen ook beheerst blijven.

Continuïteit ICT bij DUO