Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING

Inhoudsopgave		Blz.
A.	Artikelsgewijze toelichting bij het wetsvoorstel	1
B.	Begrotingstoelichting	3
1.	Leeswijzer	3
2.	Het beleid	3
2.1	Overzicht belangrijkste uitgavenmutaties	3
2.2	De beleidsartikelen	3
Artikel 1. Woningmarkt		3
Artikel 2. Woonomgeving en bouw		4
Artikel 3. Kwaliteit Rijksdienst		5
Artikel 6. Uitvoering rijksvastgoedbeleid		6
3.	Baten-lastenagentschappen	7
3.1	FMHaaglanden	7
3.2	Rijksvastgoedbedrijf	9

A. Artikelsgewijze toelichting bij het wetsvoorstel

Wetsartikelen 1 tot en met 4

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 1, derde lid, van de Comptabiliteitswet 2001 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld en derhalve ook gewijzigd. Het onderhavige wetsvoorstel strekt ertoe om voor het jaar 2016 wijzigingen aan te brengen in:

• • de begrotingsstaat van Wonen en Rijksdienst;

• • de begrotingsstaten inzake de agentschappen.

De in de begrotingsstaten opgenomen begrotingsartikelen en agentschappen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zgn. begrotingstoelichting).

Mede namens de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,

De Minister voor Wonen en Rijksdienst, S.A. Blok

B. Begrotingstoelichting

1. Leeswijzer

De tweede suppletoire begroting geeft een beeld van de uitvoering van de begroting 2016. De stand van de tweede suppletoire begroting wordt vanaf de stand van de ontwerp begroting 2016 opgebouwd.

Dit begrotingshoofdstuk is een programma-begroting en heeft geen apart centraal apparaatsartikel. De apparaatsuitgaven zijn opgenomen bij de begroting van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII).

Tabel budgettaire gevolgen van beleid

In de tabel budgettaire gevolgen van beleid worden per artikelonderdeel op het niveau van de financiële documenten de beleidsmatige en technische mutaties toegelicht groter dan of gelijk aan de ondergrens zoals deze in de Rijksbegrotingvoorschriften (RBV) zijn opgenomen (de zgn. staffel).

De in de tabel budgettaire gevolgen van beleid gepresenteerde budgetflexibiliteit (juridisch verplicht) is de stand per 21 oktober 2016.

2. Het beleid

2.1 Overzicht belangrijkste uitgavenmutaties

Tabel belangrijkste mutaties

De relevante mutaties worden toegelicht bij het desbetreffende artikel.

2.2 De beleidsartikelen

Beleidsartikel 1. Woningmarkt

Budgettaire gevolgen van beleid (bedragen x € 1.000)

		Vastgestelde begroting 2016	Stand 1e suppletoire begroting	Mutaties Miljoenennota	Mutaties 2e suppletoire begroting	Stand 2e suppletoire begroting
Art.nr.	Verplichtingen:	3.569.919	3.847.506	21.266	– 1.200	3.867.572
	Uitgaven:	3.569.919	3.846.506	21.266	– 200	3.867.572
	Waarvan juridisch verplicht (percentage)					100%
1.1	Betaalbaarheid	3.562.537	3.839.624	21.266	– 1.100	3.859.790
	Subsidies	9.788	48.821	26.551	– 27.432	47.940
	Begrotingsreserve NHG	0	0	26.932	– 26.932	0
	Beleidsprogramma betaalbaarheid	508	508	– 358	0	150
	Bevordering eigen woningbezit (BEW)	8.122	7.122	0	– 500	6.622
	Huisvestingsvoorziening statushouders	0	25.000	0	0	25.000
	Saneringsbijdrage woningcorporatie WSG	0	15.033	0	0	15.033
	Woonconsumentenorganisaties	1.158	1.158	– 23	0	1.135
	Opdrachten	987	1.837	575	26.932	29.344
	Begrotingsreserve NHG	0	0	0	26.932	26.932
	Begrotingsreserve WSW	0	850	419	0	1.269
	Beleidsprogramma betaalbaarheid	987	987	156	0	1.143
	Inkomensoverdracht	3.536.049	3.770.219	– 2.596	0	3.767.623
	Huurtoeslag	3.536.049	3.770.219	– 2.596	0	3.767.623
	Bijdrage aan agentschappen	2.890	1.124	– 218	– 100	806
	Autoriteit woningcorporaties (ILT)	0	0	635	0	635
	Beleidsprogramma betaalbaarheid (Agentschap RvO)	2.890	0	0	0	0
	Uitvoeringskosten BEW (Agentschap RVO)	0	124	115	– 100	139
	Uitvoeringskosten huisvestingsvoorziening statushouders (RVO)	0	1.000	– 968	0	32
	Bijdrage aan ZBO's / RWT's	12.417	12.717	– 71	0	12.646
	Huurcommissie	12.102	12.402	244	0	12.646
	Overige uitvoeringsinstanties	315	315	– 315	0	0
	Bijdrage aan andere begrotingshoofdstukken	406	4.906	– 2.975	– 500	1.431
	Belastingdienst	406	4.906	– 2.975	– 500	1.431
1.2	Onderzoek en kennisoverdracht	7.382	6.882	0	900	7.782
	Subsidies	1.801	1.968	0	0	1.968
	Samenwerkende kennisinstellingen e.a.	1.801	1.968	0	0	1.968
	Opdrachten	5.581	3.764	0	– 200	3.564
	Basisonderzoek en verkenningen	5.581	3.764	0	– 200	3.564
	Bijdrage aan ZBO's / RWT's	0	1.150	0	1.100	2.250
	Basisonderzoek en verkenningen	0	1.150	0	1.100	2.250
	Ontvangsten:	442.429	448.983	27.351	250	476.584

Toelichting

Begrotingsreserve NHG.

De achtervangvergoeding voor de Nationale Hypotheekgarantie (NHG) van stichting Waarborgfonds Eigen Woning (WEW) over 2015 van circa € 27 mln. wordt gestort in de daarvoor bestemde begrotingsreserve. Ten onrechte stond dit in de begroting vermeld onder het instrument subsidie (in plaats van opdracht). Dit is nu gecorrigeerd.

Beleidsartikel 2. Woonomgeving en bouw

Budgettaire gevolgen van beleid (bedragen x € 1.000)

		Vastgestelde begroting 2016	Stand 1e suppletoire begroting	Mutaties Miljoenennota	Mutaties 2e suppletoire begroting	Stand 2e Suppletoire begroting
Art.nr.	Verplichtingen:	105.530	409.768	– 6.186	– 174.224	229.358
	Uitgaven:	26.530	195.768	– 6.186	– 224	189.358
	Waarvan juridisch verplicht
	(percentage)					77%
2.1	Energie en bouwkwaliteit	15.588	104.988	– 15.085	– 1.899	88.004
	Subsidies	9.182	89.910	– 5.125	– 1.900	82.885
	Beleidsprogramma Energiebesparing	8.222	7.922	0	100	8.022
	Beleidsprogramma bouwregelgeving	600	828	200	100	1.128
	Energiebesparing Koopsector	0	25.000	– 5.400	– 1.000	18.600
	Energiebesparing verhuurders	300	1.100	0	– 1.100	0
	Fonds duurzaam funderingsherstel	0	0	20.000	0	20.000
	Revolverend fonds EGO	0	55.000	– 20.000	0	35.000
	FES IAGO	0	0	75	0	75
	Tijdelijke regeling blok voor blok	60	60	0	0	60
	Opdrachten	6.406	2.303	200	883	3.386
	Beleidsprogramma Energiebesparing	4.313	438	400	900	1.738
	Beleidsprogramma bouwregelgeving	2.093	1.865	– 200	– 17	1.648
	Bijdrage aan agentschappen	0	12.550	– 10.310	– 632	1.608
	Agentschap DPC	0	0	900	100	1.000
	Handhaving Energielabel (ILT)	0	500	0	0	500
	Toezicht EU-Bouwregelgeving (ILT)	0	0	50	0	50
	Uitvoering Energieakkoord (RVO)	0	12.050	– 11.260	– 732	58
	Bijdrage aan andere begrotingshoofdstukken	0	225	150	– 250	125
	Beleidsprogramma Energiebesparing	0	225	0	– 100	125
	Omgevingsloket (I&M)	0	0	150	– 150	0
2.2	Woningbouwproductie	8.583	15.328	8.946	132	24.406
	Subsidies	200	200	178	0	378
	Beleidsprogramma Woningbouw	200	200	178	0	378
	Opdrachten	1.573	1.573	– 456	– 200	917
	Beleidsprogramma Woningbouw	1.573	1.573	– 456	– 200	917
	Bijdrage aan agentschappen	6.810	13.555	9.224	332	23.111
	Beleidsprogramma Woningbouw (RVO)	6.810	13.555	9.224	332	23.111
2.3	Kwaliteit woonomgeving	1.959	2.205	– 50	1.543	3.698
	Subsidies	749	1.295	0	701	1.996
	Beleidsprogramma woonomgeving e.a.	749	1.295	0	701	1.996
	Opdrachten	1.210	910	– 50	842	1.702
	Beleidsprogramma woonomgeving e.a.	1.210	910	– 50	842	1.702
2.4	Revolverend Fonds Energiebesparing Verhuurders	400	73.247	3	0	73.250
	Leningen	0	72.800	0	0	72.800
	Revolverend Fonds Energiebesparing verhuurders	0	72.800	0	0	72.800
	Bijdrage aan agentschappen	400	447	3	0	450
	Uitvoeringskosten Revolverend Fonds Energiebesparing Verhuurders (RVO)	400	447	3	0	450
	Ontvangsten:	91	91	0	31	122

Toelichting

Agenda Stad.

De beschikbare middelen voor programma’s die de Nederlandse steden moeten versterken, zoals Agenda Stad, Europese Agenda Stad en Nationaal Programma Rotterdam-Zuid zijn herschikt en gebundeld op dit artikel.

Beleidartikel 3. Kwaliteit Rijksdienst

Budgettaire gevolgen van beleid (bedragen x € 1.000)

		Vastgestelde begroting 2016	Stand 1e suppletoire begroting	Mutaties Miljoenennota	Mutaties 2e suppletoire begroting	Stand 2e suppletoire begroting
Art.nr.	Verplichtingen:	19.187	21.466	2.055	2.697	26.218
	Uitgaven:	19.187	21.466	2.055	2.697	26.218
	Waarvan juridisch verplicht
	(percentage)					76%
3.1	Kwaliteit Rijksdienst	19.187	21.466	2.055	2.697	26.218
	Subsidies	3.600	3.600	0	0	3.600
	Fysieke Werkomgeving Rijk	200	200	0	0	200
	Subsidie A&O-fonds	3.400	3.400	0	0	3.400
	Opdrachten	8.172	8.651	2.055	371	11.077
	Bedrijfsvoering Rijk	8.172	8.651	2.055	371	11.077
	Bijdrage aan agentschappen	7.415	9.215	0	2.326	11.541
	Bijdrage	1.660	1.660	– 1.660	0	0
	Arbeidsmarkt Communicatie (UBR)	5.755	5.755	0	0	5.755
	Eigenaarsbijdrage FMHaaglanden	0	1.000	0	0	1.000
	Eigenaarsbijdrage P-Direkt	0	0	0	1.000	1.000
	Eigenaarsbijdrage UBR	0	800	0	0	800
	Agentschap UBR	0	0	0	1.100	1.100
	Agentschap Logius	0	0	1.660	126	1.786
	Bedrijfsvoering Rijk (RIdM)	0	0	0	100	100
	Ontvangsten:	0	7.322	1.967	500	9.789

Beleidsartikel 6. Uitvoering rijksvastgoedbeleid

Budgettaire gevolgen van beleid (bedragen x € 1.000)

		Vastgestelde begroting 2016	Stand 1e suppletoire begroting	Mutaties Miljoenennota	Mutaties 2e suppletoire begroting	Stand 2e suppletoire begroting
Art.nr.	Verplichtingen:	144.746	165.459	1.290	3.628	170.377
	Uitgaven:	144.746	165.459	1.290	3.628	170.377
	Waarvan juridisch verplicht
	(percentage)					88%
6.1	Een doelmatige uitvoeringspraktijk van de Rijkshuisvesting	54.394	67.897	287	628	68.812
	Bijdrage aan agentschappen	54.394	67.897	287	628	68.812
	Bijdrage voor huisv HoCoSta's (RVB)	24.424	37.926	168	443	38.537
	Bijdrage voor huisv Koninklijk Huis (RVB)	15.028	15.028	104	10	15.142
	Bijdrage voor monumenten (RVB)	5.576	7.155	– 94	100	7.161
	Bijdrage voor rijkshuisvesting (RVB)	9.366	7.788	109	75	7.972
6.2	Beheer materiele activa	90.352	97.562	1.003	3.000	101.565
	Opdrachten	11.179	16.179	72	– 1.500	14.751
	Beheer en plankosten	11.179	16.179	72	– 1.500	14.751
	Bekostiging	58.949	61.149	407	4.500	66.056
	Zakelijke lasten	58.949	61.149	407	4.500	66.056
	Bijdrage aan agentschappen	20.224	20.234	524	0	20.758
	Bijdrage RVB	20.224	20.234	524	0	20.758
	Ontvangsten:	186.568	339.266	23.925	15.278	378.469

Toelichting

Specifieke ontvangsten.

De raming voor de ontvangsten uit de grondverkoop dient neerwaarts bijgesteld te worden door tegenvallende verkoopcijfers. Daar staan meerontvangsten voor ingebruikgevingen en zakelijke lasten tegenover. Echter, er zijn naast hogere ontvangsten op zakelijke lasten ook hogere uitgaven. De meerontvangsten voor ingebruikgevingen en zakelijke lasten worden thans ingezet om de hogere uitgaven op zakelijke lasten te dekken.

3. Baten-lastenagentschappen

3.1 FMHaaglanden

Exploitatie-overzicht

Exploitatieoverzicht Baten-lastenagentschap FMHaaglanden 2e Suppletoire begroting 2016

(Bedragen x € 1.000)	(1)	(2)	(3)	(4)=(1)+(2)+(3)
Omschrijving	Vastgestelde begroting	Mutaties 1e suppletoire begroting	Mutaties 2e suppletoire begroting	Totaal geraamd
Baten
Omzet moederdepartement	19.747	–	57.380	77.127
Omzet overige departementen	89.616	–	– 57.184	32.432
Omzet derden		–	720	720
Rentebaten		–	–	–
Vrijval voorzieningen		–	–	–
Bijzondere baten		–	–	–
Totaal baten	109.363	–	916	110.279
Lasten
Apparaatskosten	101.401	–	– 5.198	96.203
– Personele kosten	36.919	–	– 2.304	34.615
Waarvan eigen personeel	29.909	–	– 817	29.092
Waarvan externe inhuur	7.009	–	– 1.486	5.523
Waarvan overige personele kosten	–		–	–
– Materiële kosten	64.482	–	– 2.894	61.588
Waarvan apparaat ICT	2.900	–	– 2.856	44
Waarvan bijdrage aan SSO's	20.800	–	7.342	28.142
Waarvan overige materiële kosten	40.782	–	– 7.380	33.402
Rentelasten	429		– 33	396
Afschrijvingskosten	7.534	–	– 1.197	6.337
– Materieel	7.534	–	– 1.197	6.337
– Immaterieel	–	–	–	–
Overige lasten	–	–	–	–
– Dotaties voorzieningen	–	–	–	–
– Bijzondere lasten	–	–	–	–
Totaal lasten	109.363	–	– 6.427	102.936
Saldo van baten en lasten	0	–	7.343	7.343

Toelichting

Omzet

De toename van de omzet moederdepartement betreft met name een verschuiving van overige departementen naar moederdepartement. Het centraal opdrachtgeverschap FMH is per 1 januari 2016 belegd bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). De budgetten hiervoor zijn overgeheveld vanuit de andere departementen.

De omzet derden heeft met name betrekking op de facilitaire dienstverlening die geleverd wordt aan de Kansspelautoriteit (een zelfstandig bestuursorgaan met eigen rechtspersoonlijkheid).

Personele kosten

Ondanks de hogere omzet is bij zowel het eigen personeel als externe inhuur sprake van een lagere inzet dan begroot. FMH stuurt actief op de beperking van de personele kosten.

Materiële kosten

De materiële kosten zijn lager door enerzijds afboekingen uit voorgaande jaren voor met name beheer en onderhoud en anderzijds lagere externe leverancierskosten dan voorzien.

De ICT dienstverlening wordt voor een belangrijk deel uitgevoerd door SSC ICT. Deze kosten zijn daarom verantwoord onder bijdrage aan SSO’s in plaats van apparaat ICT.

De toename van de post bijdrage aan SSO’s heeft enerzijds te maken met de verschuiving van apparaat ICT naar bijdrage aan SSO’s en anderzijds met de inbesteding van schoonmaak (Rijksschoonmaakorganisatie) en beveiliging (Rijksbeveiligingsorganisatie) waardoor het aandeel bijdrage aan SSO’s toeneemt. Hierdoor nemen de overige materiële kosten af.

Afschrijvingslasten

De materiële afschrijvingskosten zijn € 1,2 mln lager dan begroot. Deze daling wordt veroorzaakt door uitgestelde investeringen in meubilair.

Saldo van baten en lasten

Kasstroomoverzicht

	(1) Vastgestelde begroting	(2) Mutaties 1e suppletoire begroting	(3) Mutaties 2e suppletoire begroting	(4)=(1)+(2)+(3) Totaal geraamd
Rekening-courant RHB 1 januari 2016 + stand depositorekeningen	12.894		6.454	19.348
Totaal ontvangsten operationele kasstroom (+)
Totaal uitgaven operationele kasstroom (–/–)
Totaal operationele kasstroom	4.754	–	9.498	14.252
Totaal investeringen (–/–)	–	–	– 4.635	– 4.635
Totaal boekwaarde desinvesteringen (+)	–	–	–	–
Totaal investeringskasstroom	–	–	– 4.635	– 4.635
Eenmalige uitkering aan moederdepartement (–/–)	–	–	– 7.321	– 7.321
Eenmalige storting door het moederdepartement (+)	–	–	1.000	1.000
Aflossingen op leningen (–/–)	– 4.754	–	142	– 4.612
Beroep op leenfaciliteit (+)	–	–	4.635	4.635
Totaal financieringskasstroom	– 4.754	–	– 1.544	– 6.298
Rekening-courant RHB 31 december 2016 + stand depositorekeningen (1+2+3+4), de maximale roodstand 0,5 miljoen €.	12.894	–	9.773	22.667

Toelichting

Investeringskasstroom

De investeringen hebben betrekking op de aanschaf van meubilair en audio/video. Het gaat met name om investeringen in het pand Hoftoren. Deze investeringen waren nog niet afdoende in de begroting verwerkt, vandaar dat nu een relatief hogere investeringskasstroom is opgenomen.

Financieringsstroom

De eenmalige uitkering aan het moederdepartement betreft de afroming van het eigen vermogen vanwege het overschrijden van het toegestane maximum van het eigen vermogen in 2015.

De storting is een bijdrage van de eigenaar voor de financiële problematiek ten gevolge van de ingebruikname van het DBFMO pand aan de Rijnstraat 8.

3.2 Rijksvastgoedbedrijf

Exploitatie-overzicht

Exploitatieoverzicht Baten-lastenagentschap RVB Suppletoire begroting 2016 (Tweede suppletoire begroting)

(Bedragen x € 1.000)

	(1)	(2)	(3)=(1)+(2)
Omschrijving	Stand 1e sup. begroting 2016	Mutaties 2e suppletoire begroting	Totaal geraamd
Baten
Omzet moederdepartement	35.166		35.166
Omzet overige departementen	1.063.378	40.000	1.103.378
Omzet derden	81.105		81.105
Rentebaten	0		0
Vrijval voorzieningen	0		0
Bijzondere baten	37.665		37.665
Totaal baten	1.217.314	40.000	1.257.314
Lasten
Apparaatskosten	211.492	0	211.492
– personele kosten	159.466	0	159.466
– Waarvan eigen personeel	130.969		130.969
– Waarvan externe inhuur	21.750		21.750
– Waarvan overige personele kosten	6.747		6.747
Materiële kosten	52.026	0	52.026
– Waarvan apparaat ICT	24.247		24.247
– Waarvan bijdrage SSO's	0		0
– Waarvan overige materiële kosten	27.779		27.779
Rentelasten	32.641	30.000	62.641
Afschrijvingskosten	238.477	17.000	255.477
– Materieel	238.477		238.477
– Waarvan apparaat ICT	0		0
– Immaterieel	0		0
Overige lasten	734.704	– 77.000	657.704
– Dotaties voorzieningen	12.000		12.000
– Bijzondere lasten	722.704	– 77.000	645.704
Totaal lasten	1.217.314	– 30.000	1.187.314
Saldo van baten en lasten	0	70.000	70.000

Toelichting

Omzet

Rentelasten, Afschrijvingskosten

Bijzondere lasten

Kasstroomoverzicht

Kasstroomoverzicht 2016 (Bedragen x € 1.000)

		(1)	(2)	(3)=(1)+(2)
		Stand 1e sup. Begroting 2016	Mutaties 2e suppletoire begroting	Stand 2e suppletoire begroting
1.	Rekening-courant RHB 1 januari 2016	661.883		661.883
	Totaal ontvangsten operationele kasstroom (+)	1.179.649		1.179.649
	Totaal uitgaven operationele kasstroom (–/–)	981.563		981.563
2.	Totaal operationele kasstroom	198.086	0	198.086
	Totaal investeringen (–/–)	– 520.000	195.000	– 325.000
	Totaal boekwaarde desinvesteringen (+)	30.000		30.000
3.	Totaal investeringskasstroom	– 490.000	195.000	– 295.000
	Eenmalige uitkering aan moederdepartement (–/–)	– 161.108		– 161.108
	Eenmalige storting door het moederdepartement (+)	0		0
	Aflossingen op leningen (–/–)	– 388.039		– 388.039
	Beroep op leenfaciliteit (+)	520.000	– 195.000	325.000
4.	Totaal financieringskasstroom	– 29.147	– 195.000	– 224.147
5.	Rekening-courant RHB 31 december 2016 (=1+2+3+4)	340.822	0	340.822

Toelichting

Investeringen & leenfaciliteit