Nr. 76 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

In hoeverre is verminderde capaciteit van de Inspectie SZW een gevolg van programma keuzes die arbeidsintensiever zijn, zoals bij arbeidsmarktfraude waar de focus komt te liggen op onderbetaling en overtredingen van de Wet minimumloon in plaats van illegale tewerkstelling?

In de brief van de Minister van 23 september 2016 (Kamerstuk 34 550 XV, nr. 5) wordt aangegeven dat de gemiddelde zaaktijd van 22 uur in 2015 is opgelopen naar 35 uur in het eerste half jaar van 2016. Welke verwachting heeft de Inspectie voor het jaar 2017 voor de gemiddelde zaaktijd? Wat is de oorzaak/zijn de oorzaken van de opgelopen zaaktijd?

Maakt de Inspectie naast een escalatieladder ook gebruik van een de-escalatieladdeer om invulling te geven aan risico gestuurd toezicht? Zo ja, op welke manier?

Van welke openbare bronnen maakt de Inspectie gebruik? En hoe wordt deze informatie op waarde geschat? Op welke manier wordt de integriteit van bedrijven in acht genomen bij het gebruik van openbare bronnen?

Hoe gaat de Inspectie SZW de schaarste aan kennis aanpakken?

Wat is het effect van schaarste aan kennis op de kwaliteit en kwantiteit van inspecties?

Kan het terugbrengen van de kennis schaarste binnen de Inspectie SZW een bijdrage leveren aan een betere inzet van de formatie?

Op welke manier worden de aannames van de Inspectie SZW ten aanzien van de stijging van ongevallen en klachten onderzocht? Wanneer zal dit onderzoek gereed zijn?

Zijn deze aannames vertaald in het beleid van de Inspectie?

Wat is de omvang van de niet gerealiseerde reguliere activiteiten door de Inspectie in 2016?

Welke omvang heeft het na-ijleffect?

Hoe beïnvloedt dit na-ijleffect de verwachting uitgesproken in de brief van 23 september 2016 (Kamerstuk 34 550 XV, nr. 5) dat de werkzaamheden meer ruimte voor risico gestuurd werk, inspecties gericht op blootstelling aan gevaarlijke stoffen en Besluit risico’s zware ongevallen (Brzo) inspecties moet geven? Wat betekent het na-ijl effect voor de inspectiekosten in kader van de Brzo?

Wat is de reden dat de Inspectie aangeeft dat een mogelijk volgende fase in de openbaarmaking van de inspectieresultaten betrekking zal hebben op de naleving van de Arbeidsomstandighedenwet en Arbeidstijdenwet?

Waarom is het openbaar maken van de inspectieresultaten wenselijk? En hoe wordt hierbij zorgvuldigheid in acht genomen? Op welke manier wordt er door de Inspectie gebruik van nudging? Welke middelen worden hierbij ingezet?

Welke uitgangspunten worden gehanteerd voor het bepalen van de hoogte van de boetes die het Bureau Boete Dwangsom en Inning (BDI) oplegt?

In figuur 2 is onder het onderdeel Opsporing: vastgesteld nadeel (mln €) een sterke afname te zien in de ramingen van 2016 en 2017 ten opzichte van de realisatie in 2015, namelijk van € 66 mln naar € 10–20 mln. Kan de Inspectie aangeven wat deze daling veroorzaakt?

Hoeveel onderzoeksverzoeken ontvangt de Inspectie jaarlijks van sociale partners en bewindslieden? Hoeveel capaciteit en tijd nemen deze verzoeken op jaarbasis in beslag? Kan de Inspectie iets zeggen over de toegevoegde waarde van deze onderzoeken?

Wordt er gekeken om de capaciteitstoedeling van 20% aan centrale ondersteuning, zoals management, ICT en HRM, te verminderen? Hoe is de capaciteitstoedeling over de afgelopen 5 jaar geweest?

Wat is de reden dat 2,6% van de capaciteit door de Inspectie wordt ingezet op notoire overtreders en misstanden? Wat is de reden dat de Inspectie SZW meer capaciteit vrij maakt voor het nieuwe programma Participatie en zelfredzaamheid dan voor bijvoorbeeld notoire overtreders en misstanden?

Wat is de stand van zaken met betrekking tot de nieuwe inrichting van het programma bedrijven met gevaarlijke stoffen? Hoe vaak is er een gefingeerd dienstverband geconstateerd? Om wat voor fraude-bedragen ging het bij gefingeerde dienstverbanden?

Hoe vaak heeft een gefingeerd dienstverband geleid tot een onderzoek en vervolging?

Welke concrete stappen neemt de Inspectie om de meldingsbereidheid van misstanden te vergroten? Wat is de aanleiding dat de Inspectie SZW zich specifiek gaat richten op de wellnessbranche?

Zijn de inspecteurs van de Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA) bevoegd en getraind om te kunnen inspecteren op de arbeidsomstandighedenwetgeving?

Welke tijds- en capaciteitsbesparing wordt er bewerkstelligd door de NVWA te laten inspecteren op arbeidsomstandighedenwetgeving binnen de horeca?

Vindt deze vorm van taakdeling tussen Inspectie en toezichthouders vaker plaats? Zo ja, op welke manier en tussen welke inspectie en toezichthouders?

Op welke cijfers baseert de Inspectie SZW zich dat een deel van de branche de wet- en regelgeving ontduikt en zich bezig houdt met malafide praktijken? Hoe groot is het deel dat wet- en regelgeving ontduikt en zich bezig houdt met malafide praktijken?

Heeft het verwijderen van malafide bedrijven uit het SNA-register invloed op de bedrijfsvoering van deze malafide bedrijven? Om hoeveel malafide bedrijven gaat het wanneer de Inspectie aangeeft dat minstens 10% haar activiteiten moeten hebben gestaakt?

Wat is de omvang van de structurele misstanden binnen de schoonmaak?

Waarom verwacht de Inspectie slechts 10% van de totale doelgroep te bereiken met communicatie? Hoe effectief acht de Inspectie het middel van communicatie om de doelgroep te bereiken?

Wat is de reden dat de Inspectie SZW geen kwantitatieve doelstellingen heeft opgenomen in haar programma Misbruik regelingen voor het jaar 2017? De Inspectie heeft een aantal jaren geleden een neerwaartse trend geconstateerd in de naleving van arbozorgverplichtingen bij met name het MKB. Kan de Inspectie aangeven wat hier de oorzaak achter is? Ligt dit aan hoge regel- en administratiedruk bij arbozorg die moeilijk is op te brengen door kleinere bedrijven? Op welke punten is de ambitie van de Inspectie nog niet in volle omvang gerealiseerd?

Wat wordt er bedoeld met universeler inzetbaar personeel?

De leden van de PVV hebben kennisgenomen van het Jaarplan 2017 van de Inspectie SZW en hebben hierover enkele vragen:

Hoe groot is de pakkans per toezichts-programma?

Hoeveel sancties zijn er per programma opgelegd en welke waren dit?

Zijn er geconstateerde overtredingen, die staan opgesomd op blz 19, waarbij geen sanctie is opgelegd?

Illegale tewerkstelling

Hoe vaak is het de afgelopen 5 jaar voorgekomen dat bedrijven zonder dat zij daarvoor een (geldige) vergunning hadden buitenlandse werknemers in dienst hadden?

Hoe vaak en welke sancties zijn er in geval van illegale werknemerschap opgelegd?

Is er na beboeting herhaling geconstateerd. Zo ja, hoe vaak en welke sancties zijn daarop gevolgd?

Wat is de maximale sanctie die is opgelegd voor illegale tewerkstelling?

De leden van de CDA-fractie vinden het zeer zorgelijk dat het aantal meldingen van ongevallen en dodelijke ongevallen stijgt. Als één van de mogelijke oorzaken wordt genoemd de «nog steeds groeiende schil met meer zzp’ers en uitzendkrachten». Kan deze aanname nader worden uitgelegd en geduid? De Inspectie SZW inspecteert toch niet alleen bij bedrijven met vaste krachten?

In hoeverre is er een relatie te leggen tussen de verminderde capaciteit van de Inspectie SZW en het toegenomen aantal ongelukken? In het rapport wordt aangegeven dat vanwege de geringe capaciteit de focus van de Inspectie vooral gericht is geweest op de hoge risico’s en dat daarmee de bedrijven met middelhoge en lage risico’s terzijde zijn geschoven. Kan nader worden gespecificeerd hoeveel ongelukken hebben plaatsgevonden, in bedrijven met lage, middelhoge of hoge risico’s?

De leden van de fractie van GroenLinks danken de Minister voor het toezenden van het jaarplan 2017 van de Inspectie SZW. Inspectie en handhaving is een cruciaal middel om te komen tot een fatsoenlijke en eerlijke arbeidsmarkt.

De leden van de fractie van Groenlinks hebben nog enkele vragen over het jaarplan.

In het jaarplan staat dat wetswijzigingsonderdelen «wijziging stukloonbepaling», «plicht om meerwerk uit te betalen» alsmede het verbod inhoudingen en de «uitzondering daarop voor kosten van huisvesting en zorgverzekering» effectiever toezicht op naleving van het minimumloon mogelijk maken. Ziet de Inspectie nog ruimte voor verbetering van deze wetten om het toezicht op naleving van het minimumloon eenvoudiger en effectiever te maken?

Waarom is de raming van het aantal inspecties in 2017 lager dan de raming in 2016, en zijn beide lager dan de realisatie van het aantal inspecties in 2015? (figuur 2, pagina 19)

Uit de figuur op pagina 23 blijkt dat dat het programma Schoonmaak afloopt na 2017. Klopt dit? Waarom is dit het geval? Bij schoonmaak zijn veel gevallen van onderbetaling en misbruik. Hoe gaat de Inspectie daar verder op inzetten?

Wat voor handhaving doet de Inspectie om stagemisbruik te voorkomen? Hoeveel meldingen zijn er bij de Inspectie SZW in 2016 binnengekomen?

Wat wordt gedaan met de meldingen stagemisbruik die bij FNV Jong binnenkomen?

Het Jaarplan constateert dat in de eerste 6 maanden van 2016 het aantal dodelijke ongevallen op de werkvloer met 39% is gestegen. De Inspectie geeft aan de oorzaken van deze uiterst zorgwekkende ontwikkeling te onderzoeken. Kan de inspectie nader toelichten hoe dit onderzoek wordt verricht?

De Inspectie geeft aan dat vanaf 2017 de situatie ontstaat dat, indien het ongevals- onderzoek doorstijgt, ook voor de hoge risico’s de inzet van capaciteit flink wordt beperkt. Veel gevaarlijk werk wordt door tijdelijke krachten of zzp'ers verricht. Die blijven vaak buiten het zicht van de Inspectie SZW en van andere actoren op het gebied van veiligheid. Is de Inspectie bereid om als tussenmaatregel ook bedrijven die met veel gevaarlijke stoffen werken zonder vooraankondiging te bezoeken?

De leden van de SP-fractie hebben kennisgenomen van het Jaarplan 2017 van de Inspectie SZW. Zij hebben hierover nog onderstaande vragen en opmerkingen.

1. Ontwikkelingen in het werkveld van de Inspectie

De leden van de SP-fractie constateren dat de doorgeslagen flexibilisering van de arbeidsmarkt gevolgen heeft voor de werkzaamheden van de Inspectie. De leden vrezen dat de Inspectie onvoldoende capaciteit heeft om de steeds creatievere manieren waarop werkgevers de wet proberen te omzeilen, effectief aan te pakken. Wat is de beschikbare capaciteit van de Inspectie en hoe heeft deze zich de afgelopen jaren ontwikkeld? Waarom wordt gelet op het grote aantal misstanden op de werkvloer de Inspectie niet uitgebreid? De leden verwachten een uitgebreide reactie op de geuite zorgen en gestelde vragen.

Kan de Minister reageren op de uitspraak van de FNV: «In plaats van de grote boeven aan te kunnen pakken, zoals op de Centrale As of bij bouw van de A2-tunnel, waar tonnen te halen zijn, lijkt de Inspectie vooral achter de Chinees op de hoek aan te zitten.» Voorts vragen de leden of de Minister de mening van de vakbond deelt dat zij niet het geld en de wettelijke bevoegdheid hebben om bijvoorbeeld de administratie in beslag te nemen en de Inspectie wel. Is het tevens juist dat de Inspectie wel onderzoeken mag doen maar bij menig geconstateerde overtreding geen boete kan worden opgelegd omdat er geen boete in de wet staat? (1)

2. Uitgangspunten en optiek voor het inspectiehandelen

De leden merken op dat bij de opsomming van organisaties, diensten en bedrijven waarmee wordt samengewerkt uitgerekend de Belastingdienst ontbreekt. Kan de Minister reageren op de volgende uitspraak van de FNV: «De Belastingdienst zou dit (de inzet van schijnzelfstandigen, SP) kunnen aanpakken, maar omdat er geen intensieve samenwerking tussen Inspectie en Belastingdienst van de grond komt, blijven deze misstanden bestaan. Te weinig bevoegdheden, te weinig mensen in het veld, en te veel schotten. Handhaving is blijkbaar geen prioriteit voor onze overheid.» Is de Minister bereid de samenwerking tussen de Inspectie en de Belastingdienst alsnog te intensiveren?1

5. Bedrijfsvoering

De leden van de SP-fractie waren destijds voorstander van het samengaan van de Arbeidsinspectie, de Inspectie Werk en Inkomen en de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst in één Inspectie SZW. De leden vragen zich af hoe de Minister staat tegenover één Nationale Inspectie, in plaats van de grote hoeveelheid bestaande inspecties, waarin voldoende kennis en kunde wordt verenigd om misbruik en misstanden snel en grondig te kunnen onderzoeken.

De leden van de fractie van 50PLUS hebben met belangstelling het inspectieverslag SZW 2017 gelezen. De leden van de 50PLUS-fractie geven aan de inzet en kundigheid van inspecteurs te waarderen, die spreken uit het rapport. De voorbeelden spreken voor zich en duidelijk is dat de Inspectie SZW nog steeds hard nodig is en blijft.

Op pagina 9 spreekt de Inspectie over verschillen in veiligheidscultuur bij arbeidsmigranten. Ook wordt de meertaligheid genoemd hetgeen kan leiden tot communicatieproblemen. Ondernemers proberen te profiteren van de economische ruimte, de Inspectie noemt het uitnutten. Hoe borgt de Inspectie de verschillende belangen werkgever/werknemer? Hoe signaleert zij de misstanden die hieruit voortvloeien?

Op pagina 11 wordt gemeld dat het aantal gemelde ongevallen stijgt en het aantal dodelijke ongevallen stijgt. De Inspectie onderzoekt de oorzaken, die mogelijk mede kunnen liggen in het groeiende aantal flexwerkers. Kunt u al wat zeggen over het onderzoek naar de oorzaken? Is er al meer duidelijkheid?

Wij krijgen berichten dat er op de eerste hulpafdelingen een groot aantal ongevallen binnenkomt van bouwvakkers met een Oost Europese nationaliteit, herkent de Inspectie dit beeld?

Verder geeft de Inspectie aan dat vanaf 2017 de situatie ontstaat dat, indien het ongevalsonderzoek doorstijgt, ook voor de hoge risico’s de inzet van capaciteit flink wordt beperkt.

Voor 50PLUS is het onacceptabel dat zelfs ongevallen met een hoog risico niet meer onderzocht worden omdat de capaciteit te beperkt is. Hoeveel extra formatie is er nodig om dit te waarborgen? Wat ons betreft moet alles op alles gezet worden om dat te realiseren.

Op pagina 16 wordt gemeld dat de Inspectie SZW een stap verder gegaan is door ook de inspectieresultaten van haar toezicht op de toepassing van de Wet minimumloon, de Wet arbeid vreemdelingen en de Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs openbaar te maken; zie www.inspectieresultatenszw.nl. De wettelijke basis hiervoor komt voort uit de Wet aanpak schijnconstructies. Wij complimenteren de Inspectie want de schrijnende voorbeelden in de tuinbouw en de uitzendbranche die genoemd worden geven aan dat dit echt nodig is en blijft.

Het formatiebudget voor de Inspectie SZW daalt in de periode 2013–2018 als gevolg van de taakstellingen van Rutte I en Rutte II. In hoeverre is de Inspectie nog in staat met dit afgeslankte budget de ambitieuze meerjarige doelstellingen te realiseren, zoals verwoord in dit Jaarplan? Waar treden – nu of in de nabije toekomst – knelpunten of beperkingen op? De leden van de 50PLUS-fractie verwijzen in dit verband naar het overzicht op pagina 19 met Kerncijfers Handhaving over de periode 2015–2017 (figuur  2). De cijfers in het overzicht vertonen een neerwaartse tendens over de jaren.

In het Jaarplan wordt aangegeven dat het belangrijk is de effectiviteit van de Inspectie kwantitatief te meten, en breder het «maatschappelijk effect» vast te stellen. De leden van de 50PLUS-fractie zijn het daar volstrekt mee eens. Bij bepaalde thema’s echter zijn beoogde doelen zeer open en algemeen geformuleerd. Als voorbeelden kunnen worden genoemd de thema’s: arbeidsuitbuiting, schijnconstructies, horeca- en detailhandel, uitzendbureau’s, bouw, misbruik van regelingen, asbest, misstanden en notoire overtreders, transport en logistiek en arbozorg. Bij andere thema’s zijn doelen veel concreter, en meer specifiek benoemd. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de thema’s: BRZO-bedrijven, schoonmaak, metaal, psycho-sociale arbeidsbelasting (PSA) en de agrarische en groene sector. Kan dit verschil, en daarmee ook het verschil in de mogelijkheid om de effectiviteit van beleid te «meten» en overtuigend vast te stellen, toegelicht worden? Wordt er voor alle aandachtsvelden en thema’s maximaal ingezet op het formuleren van concrete, «meetbare» doelen?

De capaciteit in termen van mensen en middelen is uitvloeisel van zowel het meerjarige als jaarlijkse begrotingsproces. De capaciteit vormt daarmee voor de inspectie in hoge mate een exogeen bepaald gegeven. De inspectie maakt door middel van haar programmeringsproces, waarover ze zich verantwoord in jaarplannen en jaarverslagen, keuzes over de inzet van mensen en middelen binnen de haar toegekende capaciteit. De samenhang tussen capaciteit en programmeringskeuzes is inzichtelijk gemaakt in hoofdstuk 2 van het Inspectie Control Framework (ICF)2.

In de afgelopen jaren zijn taakstellingen doorgevoerd. Bij de verwerking van de taakstellingen was het uitgangspunt om de inhoudelijke doelstellingen zoveel mogelijk overeind te houden en de taakstelling zoveel mogelijk met efficiencymaatregelen in te vullen. Zo zijn processen en organisatie efficiënter ingericht en zijn bijvoorbeeld huisvestingskosten danig gereduceerd door regionale kantoren te sluiten waardoor toezichthouders vanuit huis werken. De formatie is door taakstellingen teruggebracht met ruim 160 fte.

De Inspectie heeft als speerpunt notoire overtreders aan te pakken. De escalatieladder betekent dat overtreders opnieuw worden gecontroleerd en dat bij herhaalde overtreding een steeds zwaarder instrument worden ingezet. Hierbij kunnen steeds zwaardere sancties worden toegepast om naleving te bereiken. Indien bestuursrechtelijke handhaving niet het gewenste effect heeft, kan een strafrechtelijk traject worden ingezet.

De spiegelbeeldige de-escalatie bestaat eruit dat de Inspectie er vanuit gaat dat de meeste bedrijven en werknemers er zelf voor zorgen dat er gezond, veilig en eerlijk gewerkt wordt. De Inspectie kan om redenen van capaciteit niet overal aanwezig zijn en wil dat ook niet omdat ze alleen controleert waar risico-indicatoren dat aangeven.

De opmerking in het Jaarplan 2017 over de schaarste aan kennis ziet op de kanttekening die de Inspectie SZW maakt ten aanzien van de intentie om het koppelen van eigen data en de samenwerking met andere diensten, alsmede de intensievere analyses van openbare bronnen, te verbeteren. De Inspectie ziet daar een duidelijke ontwikkelingsrichting voor zichzelf, maar erkent dat deze richting wel gepaard gaat met enige randvoorwaarden. Investering in kennis is één daarvan. Dit ziet op het opleiden van mensen, het aannemen van meer digitaal en financieel vaardige medewerkers en het inzetten van substantiële ontwikkelcapaciteit op dataprofielen.

Op 16 mei jl. heb ik het Inspectie Control Framework naar uw Kamer gestuurd4. In het ICF worden vier punten geïdentificeerd voor het maken van een (politieke) keuze over de beleidsmatige norm. Eén van deze punten betreft het investeren in informatiegestuurd werken.

Het Jaarplan constateert dat in de eerste 6 maanden van 2016 het aantal dodelijke ongevallen op de werkvloer met 39% is gestegen. De Inspectie geeft aan de oorzaken van deze uiterst zorgwekkende ontwikkeling te onderzoeken. De leden van de VVD-fractie vragen op welke manier de aannames van de Inspectie SZW ten aanzien van de stijging van ongevallen en klachten worden onderzocht. Zij zijn benieuwd wanneer dit onderzoek gereed zal zijn en of deze aannames vertaald zijn in het beleid van de Inspectie.

De leden van de GroenLinks-fractie vragen de inspectie nader toe te lichten hoe dit onderzoek wordt verricht.

De leden van de 50PLUS-fractie vragen of er al wat gezegd kan worden over het onderzoek naar de oorzaken van de stijging van het aantal gemelde ongevallen en het aantal dodelijke ongevallen en of er al meer duidelijkheid is.

De Inspectie SZW heeft een analyse gedaan die op drie niveaus de ontwikkelingen en mogelijke oorzaken van arbeidsongevallen in beeld brengt: op macro-, meso- en microniveau.

Op het macroniveau is een kwantitatieve analyse gedaan. De gebruikte bronnen zijn de ongevallenregistratie, Arbo in Bedrijf, Arbobalans, data van CBS, CPB en SCP en RIVM/TNO. De analyse op het tussenliggende mesoniveau is zowel kwantitatief als kwalitatief van aard. Bronnen zijn Storybuilder (dit is een tool van het RIVM gericht op ongevalsscenario’s en achterliggende faalfactoren) en literatuur over ongevallen zoals de ongevallenrapportages van Inspectie SZW en diverse publicaties over veiligheidscultuur. Op het microniveau betreft het een kwalitatieve analyse op 62 dossiers van dodelijke arbeidsongevallen die in 2015/ 2016 hebben plaatsgevonden.

Voor de (niet) gerealiseerde activiteiten verwijs ik u naar het jaarverslag Inspectie SZW 2016.

Voor de inzet van capaciteit en de afwegingen daaromtrent wijs ik op de brief die ik u Kamer heb gestuurd op 16 mei jl. over het Inspectie Control Framework. Ik beschouw de opzet van het ICF als informatie voor uw Kamer en een nieuw kabinet op basis waarvan een besluit kan worden genomen over de capaciteitsinzet van de Inspectie SZW en de overige schakels in de handhavingsketen.

De afdeling Boete, Dwangsom en Inning (BDI) beoordeelt aan de hand van de door de inspecteurs opgestelde boeterapporten of sprake is van beboetbare overtredingen van artikelen uit de verschillende arbeidswetten. Bij het bepalen van de hoogte van de boete die aan een overtreder wordt opgelegd, vormen de boetebeleidsregels die per wet zijn vastgesteld het uitgangspunt. In die beleidsregels zijn de boetenormbedragen per overtreding vastgesteld. Voor zover de overtreding de overtreder niet kan worden verweten, wordt geen boete opgelegd. Voorts kan afwijking van de normbedragen aan de orde zijn, indien in het desbetreffende geval een in de beleidsregel omschreven matigingsgrond zich voordoet.

Bij de toepassing van de beleidsregels wordt op grond van artikel 5:46, tweede lid, van de Algemene wet bestuursrecht in elk concreet geval beoordeeld of de hoogte van de boete, gelet op alle omstandigheden van het geval, evenredig is. Indien dat niet het geval is, dient de boete – in aanvulling op of in afwijking van het beleid – zodanig te worden vastgesteld dat het bedrag daarvan passend en geboden is.

Het ICF geeft inzicht in de verdeling van de capaciteit over de verschillende programma’s. Afgelopen jaren ontving de Inspectie SZW circa 30 verzoeken per jaar van sociale partners om onderzoek te doen naar naleving van algemeen verbindend verklaarde cao-bepalingen of naar naleving van artikel 8 van de Waadi. Tot op heden zijn alle ontvangen verzoeken in behandeling genomen. De duur van een onderzoek varieert afhankelijk van de omvang ervan.

Voor de toegevoegde waarde van deze onderzoeken verwijs ik u naar de factsheet «cao- nalevingsonderzoeken door de Inspectie SZW», te vinden op www.inspectieszw.nl/publicaties

Hierin is beschreven tot welk resultaat, voor zover bekend, genoemde onderzoeken hebben geleid.

De leden van de VVD-fractie vragen of er wordt gekeken om de capaciteitstoedeling van 20% aan centrale ondersteuning, zoals management, ICT en HRM, te verminderen en hoe de capaciteitstoedeling over de afgelopen 5 jaar is geweest.

De leden van de SP-fractie constateren dat de doorgeslagen flexibilisering van de arbeidsmarkt gevolgen heeft voor de werkzaamheden van de Inspectie. De leden vrezen dat de Inspectie onvoldoende capaciteit heeft om de steeds creatievere manieren waarop werkgevers de wet proberen te omzeilen, effectief aan te pakken. Deze leden vragen wat de beschikbare capaciteit van de Inspectie is en hoe deze zich de afgelopen jaren ontwikkeld heeft.

In het rapport «Werken met effect» van ABDTOPConsult is ingegaan op de (toenemende) taken van de Inspectie SZW, planvorming en procedures en toenemende druk op het werkterrein van de Inspectie7.

Naar aanleiding van het rapport van ABDTOPConsult is in het jaarverslag 2016 eengedetailleerder inzicht gegeven in de verdeling van de formatie over de verschillende disciplines en specialismen bij de Inspectie. Het betreft de onderstaande figuur.

In het ICF, dat op 16 mei jongstleden aan uw kamer is gezonden, worden de mogelijkheden benoemd om door middel van investering de effectiviteit verder te vergroten.

Het rapport van ABDTOPConsult heeft tevens de ontwikkeling van de capaciteit, mede in het licht van de taakstellingen van de afgelopen jaren, inzichtelijk gemaakt. Het betreft onderstaande tabel.8

* Bovenstaande tabel is exclusief een intensivering naar aanleiding van een amendement tijdens de begrotingsbehandeling van SZW eind 2016 waarbij voor het team arbeidsmarktdiscriminatie € 0,5 mln. voor 2017 en € 0,5 mln. voor 2018 extra beschikbaar wordt gesteld ten behoeve van inzet op voorlichting en inspecties.

** Vanaf 2019 wordt € 3,4 mln. extra ter beschikking gesteld om de inzet van de tijdelijke inspectiecapaciteit, ten behoeve van de aanpak van schijnconstructies en ondersteuning van sociale partners bij het toezicht op cao-naleving, structureel te maken.

De achtergrond van deze keuze is toegelicht in de brief van 23 september 2016.

In 2016 heeft een mid-term review plaatsgevonden van het vierjarenplan. Daaruit is een herschikking binnen de portefeuille naar voren gekomen. Doordat de decentralisaties in een andere fase komen, richt de Inspectie haar toezicht op het stelsel van werk en inkomen meer op de hoofdlijnen. In plaats van meerdere programma’s, komt er één programma op dat vlak: participatie en financiële zelfredzaamheid. Tevens wordt een deel van de (onderzoeks)capaciteit daarmee ingezet voor programma’s als bedrijven met gevaarlijke stoffen en PSA in plaats van op het werk en inkomen terrein.

In 2016 heeft de Inspectie SZW 197 onderzoeken verricht naar gefingeerde dienstverbanden naar aanleiding van een verzoek van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). De IND heeft op basis van de rapporten van bevindingen van de Inspectie SZW 96 verzoeken voor gezinshereniging/gezinsvorming afgewezen. Dat aantal kan verder toenemen omdat de beslissing van de IND in 27 onderzoeken nog niet bekend is. Met deze onderzoeken is een maatschappelijke schade van naar schatting circa 2 miljoen euro voorkomen.

In 2017 is de Inspectie SZW gestart met een kleinschalige proeftuin om strafrechtelijk onderzoek in te stellen tegen de werkgever die een gefingeerd dienstverband heeft afgesloten. Hierover zijn afspraken gemaakt met het Openbaar Ministerie.

De Inspectie SZW investeert continu in het vergroten van de meldingsbereidheid. Zo heeft zij onlangs haar website vernieuwd waarbij ook aandacht is besteed aan het nog duidelijker positioneren van de mogelijkheid van het doen van meldingen (www.inspectieszw.nl). Ook is de website aangepast om het jongeren makkelijker te maken te melden als zij menen dat sprake is van een werkervaringsplek in plaats van een stage.

Daarnaast vinden er binnen de diverse programma’s van de Inspectie diverse activiteiten plaats om te zorgen dat beter wordt gemeld. Zo heeft het programma Arbeidsuitbuiting bijgedragen aan trainingen van Fairwork aan gemeenten om de bewustwording van gemeenteambtenaren die in hun dagelijks werk met slachtoffers in aanraking kunnen komen, te vergroten. Door deze activiteiten wil de Inspectie de meldingsbereidheid te vergroten.

Misstanden met uitzendarbeid vinden met name plaats in sectoren waar veel gebruik wordt gemaakt van laaggeschoold personeel en er veel druk op de (arbeids)kosten is door lage winstmarges. Dit leidt tot verschillende constructies, legaal en soms illegaal. Onderbetaling, illegale tewerkstelling en arbeidsuitbuiting zijn de grootste risico’s.

Gemiddeld trof de Inspectie SZW in 2016 bij 1 op de 3 controles situaties aan waarbij onze arbeidswetgeving werd overtreden. Het Interventieteam Aanpak Malafide Uitzendbureaus (AMU) trof zelfs bij 7 op de 10 controles overtredingen aan, bij zowel uitzendbureaus als inleners.

Deze cijfers zijn niet representatief voor de gehele sector. De Inspectie werkt immers risicogericht. Bovendien gebruiken juist de notoire overtreders geraffineerde methoden om uit het zicht te blijven. In het ICF is per programma een raming gemaakt van de inspectiedekking op de groep bedrijven met hoog risico.

Zowel het risico om uit het SNA-register te worden verwijderd, als het daadwerkelijk verwijderen uit het register kan van invloed zijn op de bedrijfsvoering van bedrijven. Bij een door een geaccrediteerde inspectie-instelling geconstateerde overtreding van de norm waarop getoetst wordt voor het keurmerk, dient een onderneming die het keurmerk wil behouden de afwijking(en) te herstellen. Dit is het corrigerende effect van het keurmerk.

Er zijn nu circa 4100 ondernemingen gecertificeerd. Gemiddeld worden 500 ondernemingen per jaar uit het register verwijderd. De SNA geeft deze ondernemingen door aan de Inspectie SZW en de Belastingdienst. Deze informatie-uitwisseling draagt bij aan het gericht inzetten van de toezichtscapaciteit en de aanpak van misstanden bij uitzendondernemingen.

In het Algemeen Overleg van 2 november 2016 heb ik toegezegd uw Kamer te informeren over de belangrijkste redenen waarom deze ondernemingen het keurmerk verliezen (Kamerstuk 17 050, nr. 532). Deze toezegging neem ik mee in de brief die ik uw Kamer binnenkort doe toekomen en waarin ingegaan wordt op de stand van zaken van de verbetermaatregelen zoals opgenomen in de brief van 19 september 20169.

De exacte omvang van structurele misstanden binnen de schoonmaak is moeilijk te duiden.

De Inspectie schat op basis van een uitgebreide risicoanalyse dat ongeveer 1600 bedrijven in de schoonmaakbranche in de categorie hoog risico vallen.

Eén van de beoogde effecten van het programma schoonmaak in 2017 is dat minstens 10% van de onderzochte mogelijk malafide schoonmaakbedrijven de activiteiten staakt. Dit sluit aan bij het speerpunt van de Inspectie om notoire overtreders aan te pakken totdat de nalevingstekorten zijn opgelost. Bij herhaalde overtreding van de arbeidswetgeving wordt een steeds zwaarder handhavingsmiddel ingezet om de werkgever tot naleving te bewegen. Deze aanpak kan uiteindelijk tot gevolg hebben dat notoire niet-nalevers besluiten hun activiteiten te staken. Bij faillissement van malafide bedrijven wordt nagegaan of dat leidt tot her- of doorstarters die de nodige aandacht van de Inspectie verdienen. Met inachtneming van de beschikbare capaciteit voor het programma schoonmaak is de verwachting dat circa 18 van de onderzochte mogelijk malafide bedrijven de activiteiten staakt.

Een minder zwaar instrument is voorlichting, gericht op schoonmaakbedrijven en op hun opdrachtgevers. Omdat de doelgroep gefragmenteerd is, wordt onder meer gebruik gemaakt van diverse digitale hulpmiddelen zoals www.zelfinspectie.nl en www.checklistschoonmaak.nl. en sociale media. Tevens worden de brancheorganisaties ingeschakeld, waarbij ruim 450 schoonmaakbedrijven zijn aangesloten. Beoogd wordt om in ieder geval 10% van de doelgroep effectief te bereiken. De potentieel te bereiken doelgroep via deze kanalen is veel groter dan 10%. De inzet van voorlichting als instrument is met name effectief voor werkgevers en opdrachtgevers die behoren tot de categorie niet-weters.

De Inspectie SZW berekent niet de pakkans per programma. Op 16 mei jl. is het Inspectie Control Framework naar uw Kamer gestuurd. In bijlage 3 van het ICF heeft de Inspectie SZW inzichtelijk gemaakt wat de inspectiedekking per toezichtsprogramma is. Hierbij is sprake van twee type dekkingspercentages: een dekkingspercentage algemeen en een dekkingspercentage voor de groep hoog risicobedrijven.

De Inspectie SZW zet een breed interventiepallet in, waarbij naast het bestaande sanctie-instrumentarium bijvoorbeeld ook in op publiek-private samenwerking, voorlichting en handhavingscommunicatie wordt ingezet. Deze laatstgenoemde interventies dragen evenzeer bij aan een betere naleving van wet- en regelgeving. Vandaar dat de Inspectie zich in haar verantwoording over haar behaalde resultaten meer wil richten op het maatschappelijk effect dat wordt bereikt met de inzet van de instrumentenmix.

Van de flexibele arbeidskrachten onderzoekt de Inspectie alleen ernstige arbeidsongevallen bij uitzendkrachten, ingeleend personeel en zelfstandigen die werken onder gezag. Ongevallen met zzp-ers vallen alleen onder de meldingsplicht wanneer sprake is van een gezagsverhouding (en de zelfstandige daarmee feitelijk werknemer is in de zin van art. 1 van de Arbowet). Deze ongevallen worden daarom ook niet in alle gevallen aan de Inspectie gemeld. De Inspectie heeft dus geen representatieve informatie over het aantal ernstige arbeidsongevallen dat bij deze groep plaatsvindt.

Het is aannemelijk dat de absolute en relatieve toename van het aantal uitzendkrachten, de hoogte van het aantal arbeidsongevallen beïnvloedt. Van alle meldingsplichtige ongevallen heeft 18,3% betrekking op een uitzendkracht. Uit onderzoek van het RIVM uit 201410 blijkt dat uitzendkrachten een bijna twee keer zo grote kans hebben op een ernstig arbeidsongeval in vergelijking met vaste werknemers.(Zie ook het jaarverlag Inspectie SZW 2016, pagina’s 17 en 18).

De leden van de D66-fractie vragen al enkele jaren aandacht voor de forse terugloop van het aantal inspecties op arbeidsmarktfraude. Zij lezen dat de Inspectie de inzet afweegt tegen het nagestreefde maatschappelijke effect. Die keuze valt te billijken, maar gegeven het feit dat de aanpak van schijnconstructies en onderbetaling een prioriteit is van de Minister, bevreemdt het deze leden dat de Inspectie de inzet op deze onderzoeken structureel terugschroeft. Zij vragen welk maatschappelijk effect hier wordt nagestreefd.

Daarnaast merken deze leden actie op dat in het vorige jaarplan (2016) van de Inspectie SZW het aantal geraamde inspecties Wet Arbeid Vreemdelingen (Wav), Wet Minimumloon (Wml), Arbeidstijdenwet (Atw) of Wet Allocatie Arbeidskrachten door Intermediairs (Waadi) 3.800 tot 4.800 bedroeg. In het Jaarplan 2017 is de raming voor 2016 teruggeschroefd naar 2.500 – 3.500, zo’n 35 procent lager. Ook voor 2017 is de inzet beperkt. De leden van de D66-fractie vragen of de Minister gedetailleerd kan toelichten waarom het aantal inspecties in deze categorie wordt verminderd en wat dit betekent voor het nagestreefde maatschappelijke effecten.

De Inspectie SZW heeft de inzet op deze onderzoeken niet teruggeschroefd. Onderzoeken op het terrein van eerlijk werk zijn in de loop der jaren steeds complexer geworden. Werkgevers gebruiken constructies om de overtredingen van arbeidswetgeving te verdoezelen en de Inspectie ziet de afgelopen jaren de juridisering toenemen. De Inspectie heeft hier in de afgelopen jaren onder meer in haar jaarverslagen over gerapporteerd.

De Inspectie SZW heeft in de bijstelling van het Jaarplan 2016 aangegeven dat zij haar werkwijze inzake inspecties gericht op arbeidsmarktfraude heeft gewijzigd12. Zij heeft hiertoe besloten omdat de problematiek van onderbetaling en uitbuiting groeit. Sinds 1 januari 2016 wordt daarom de focus gelegd op onderbetaling en mogelijke overtreding van de Wml. Hieruit volgt logischerwijze onderzoek op de andere arbeidswetten voort, zoals controle op de arbeidstijden.

Deze aanpak leidt tot meer onderzoek en meer overtredingen per zaak. Door deze aanpak leiden meer zaken tot een administratief onderzoek, wat ertoe leidt dat sprake is van een langere doorlooptijd.

In de antwoorden op de Kamervragen bij de Begroting van het Ministerie van SZW, aan Uw Kamer verzonden op 24 november 201613, is aangegeven hoeveel fte er nodig is om het aantal inspecties weer op het niveau van 2015 te krijgen. Destijds is berekend dat daarvoor circa 100 fte aan extra inspectiecapaciteit en capaciteit welke het primaire proces ondersteunt (o.a. projectleiders, analisten, medewerkers Boete en Inning) in 2017 nodig is. Dit aantal is niet statisch, maar wordt beïnvloed door onder andere juridisering, de toenemende complexiteit van onderzoeken – die doorwerkt in de zaaktijden – en de gevolgde werkwijze, bijvoorbeeld bij onderbetaling en eventuele aanpassingen in wet- en regelgeving en jurisprudentie die van invloed zijn op de werkwijze.

Hierbij wordt nog aangetekend dat de Inspectie SZW zich niet richt op een zo groot mogelijk aantal interventies, maar op een zo groot mogelijk effect van haar interventies. De Inspectie SZW zet haar capaciteit hierbij risicogericht in, daar waar de meest hardnekkige problemen zitten en de kans op effect het grootst is. Doel is om de notoire overtreders en misstanden aan te pakken. Binnen ieder programma wordt een optimale mix van instrumenten (inspecties, samenwerking met andere diensten, branches, voorlichting, signalering etc.) gekozen om de beoogde doelen en maatschappelijke effecten binnen een programma te bereiken. Dit betekent dat de Inspectie continu kijkt hoe mensen en middelen zo ingezet kunnen worden dat het grootste maatschappelijk effect wordt bereikt.

De Inspectie SZW verricht onderzoek naar naleving van de Wml om stagemisbruik tegen te gaan. Ambtenaren van mijn ministerie en van de Inspectie SZW hebben periodiek overleg met FNV Jong over de binnengekomen meldingen betreffende misbruik van stage na opleiding.

In 2016 heeft FNV Jong 8 organisaties doorgegeven aan de Inspectie SZW waarover de meeste klachten zijn binnengekomen bij het meldpunt. Voor de Inspectie SZW is het belangrijk dat de meldingen voldoende concreet zijn en dat duidelijk wordt wie de werkgever precies is. Bij het merendeel van deze 8 organisaties ontbraken de adresgegevens, of wilden de melders anoniem blijven. Anonieme meldingen dragen wel bij aan een beeld van een sector of branche, maar een onderzoek naar overtreding van de Wml is pas mogelijk als de werknemer bekend is. Eén organisatie waar meerdere meldingen betrekking op hadden is in onderzoek genomen.

Het toezicht op de hoog risicobedrijven die vallen onder het Besluit risico’s zware ongevallen 2015 wordt in afstemming en samenwerking uitgevoerd met de toezichthouders van Omgevingsdiensten en Veiligheidsregio’s. De schaarste in toezichtcapaciteit van de Inspectie SZW wordt groter naarmate het aantal te onderzoeken ongevallen en incidenten toeneemt. Dit noopt en dwingt al langer tot inventiviteit in de inzet van het toezicht en de vorm waarin. De inzet van de capaciteit van de Inspectie SZW voor het gezamenlijk toezicht vindt daarom risicogebaseerd plaats.

Het toezicht op de hoog (Brzo-) risicobedrijven vindt met en zonder aankondiging plaats. In 2016 was circa een kwart van de uitgevoerde Brzo-inspecties (deels) onaangekondigd. Met de Monitor «naleving en handhaving Brzo-bedrijven 2016» die binnenkort aan de Tweede Kamer wordt aangeboden wordt u nader geïnformeerd.

Met de toezichtsystematiek voor Brzo-bedrijven is systematisch aandacht mogelijk voor de veiligheid van ingeleende krachten c.q. werknemers van derden (contractors). Wettelijk zijn de opdrachtgever en opdrachtnemer gezamenlijk verantwoordelijk voor het voorkomen van zware ongevallen met gevaarlijke stoffen en het beperken van de gevolgen daarvan.

Voorts vragen deze leden waarom, gelet op het grote aantal misstanden op de werkvloer, de Inspectie niet uitgebreid wordt. De leden verwachten een uitgebreide reactie op de geuite zorgen en gestelde vragen.

De Inspectie geeft aan dat vanaf 2017 de situatie ontstaat dat, indien het ongevalsonderzoek doorstijgt, ook voor de hoge risico’s de inzet van capaciteit flink wordt beperkt.

Voor 50PLUS is het onacceptabel dat zelfs ongevallen met een hoog risico niet meer onderzocht worden omdat de capaciteit te beperkt is. Deze leden vragen hoeveel extra formatie nodig is om dit te waarborgen. Wat ons betreft moet alles op alles gezet worden om dat te realiseren.

Het formatiebudget voor de Inspectie SZW daalt in de periode 2013–2018 als gevolg van de taakstellingen van Rutte I en Rutte II. De leden van de 50PLUS-fractie vragen in hoeverre de Inspectie nog in staat is met dit afgeslankte budget de ambitieuze meerjarige doelstellingen te realiseren, zoals verwoord in dit Jaarplan. Zij willen weten waar – nu of in de nabije toekomst – knelpunten of beperkingen optreden. De leden van de 50PLUS-fractie verwijzen in dit verband naar het overzicht op pagina 19 met Kerncijfers Handhaving over de periode 2015–2017 (figuur 2). De cijfers in het overzicht vertonen een neerwaartse tendens over de jaren.

Naar aanleiding van de motie Heerma c.s.16, waarin gevraagd werd om de toereikendheid van de capaciteit van de Inspectie te onderzoeken, heeft ABDTOPConsult onderzoek verricht. Het rapport «Werken met effect» is op 30 november aan uw Kamer aangeboden17. Het rapport concludeert dat het niet mogelijk is een eenduidig en kwantitatief antwoord te geven op deze vraag, omdat daarvoor niet de juiste informatie beschikbaar was en omdat een politiek vastgestelde norm ontbreekt. Wel stelt het rapport vast dat er sprake is van druk op het terrein van de Inspectie SZW. Eén van de aanbevelingen uit dit rapport was om een Inspectie Control Framework op te stellen. Op 16 mei jl. heb ik het ICF naar uw Kamer gestuurd. Het ICF identificeert vier punten die vragen om, zoals het rapport «Werken met effect» dit noemt, een (politieke) keuze over de beleidsmatige norm. Dit betreft:

• • Arbeidsomstandigheden: de balans tussen ongevalsonderzoek en actieve programmering;

• • Besluit risico’s zware ongevallen (Brzo): de mate van gezamenlijk inspecteren met Brzo-partners;

• • Informatiegestuurd werken: de mate van gezamenlijke risicoanalyse met andere bedrijveninspecties en toezichthouders;

• • Arbeidsuitbuiting/eerlijk werk: de intensiteit van de aanpak van uitbuiting, onderbetaling en andere arbeidsmarktfraude.

Als bijlage bij de brief zijn ook vier scenario’s meegestuurd. De scenario’s geven verschillende combinaties weer van de vier (politieke) keuzes die het ICF identificeert. Binnen het huidige budget van SZW zijn intensiveringen op de schaal zoals beschreven in scenario’s 2, 3 en 4 niet mogelijk. Deze scenario’s sluiten aan bij maatregel 171 «Toezicht gezond en veilig werken en aanpak arbeidsuitbuiting» uit de ombuigings- en intensiveringslijst die ambtelijk Financiën op 3 april jl. gepubliceerd heeft. Zoals ik in mijn brief van 30 november 2016 heb aangegeven, beschouw ik deze opzet van het ICF als informatie voor uw Kamer en een nieuw kabinet op basis waarvan een besluit genomen kan worden over de capaciteitsinzet van de Inspectie SZW en de overige schakels in de handhavingsketen.

Op pagina 9 spreekt de Inspectie over verschillen in veiligheidscultuur bij arbeidsmigranten. Ook wordt de meertaligheid genoemd hetgeen kan leiden tot communicatieproblemen. Ondernemers proberen te profiteren van de economische ruimte, de Inspectie noemt het uitnutten. De leden van de 50PLUS-fractie zijn benieuwd hoe de Inspectie de verschillende belangen werkgever/werknemer borgt.

Voorts vragen deze leden hoe de Inspectie de misstanden die hieruit voortvloeien signaleert.

De Inspectie stuurt nadrukkelijker op maatschappelijk effect en zet daarbij in op het formuleren van zo concreet en meetbaar mogelijke doelen. De mate waarin concrete doelformulering mogelijk is, kan echter verschillen per thema. Waar bijvoorbeeld de omvang van de problematiek (nog) niet kwantitatief bekend is, kunnen de doelen algemener zijn geformuleerd. Tegelijk zijn niet alle doelen even goed meetbaar, waardoor de te bereiken resultaten soms minder concreet geformuleerd kunnen worden.

De domeinen waarin de Inspectie opereert worden beïnvloed door veel verschillende op elkaar inwerkende factoren die van invloed zijn op naleving. Omdat één op één-causaliteit van het inspectiehandelen in relatie tot doelbereik niet mogelijk is, heeft de Inspectie er voor gekozen om plausibiliteit als uitgangspunt te nemen. De mate van effect van toezicht moet plausibel zijn op basis van een logische redeneerlijn die onderbouwd wordt met kwantitatieve en kwalitatieve bevindingen van toezicht.