Nr. 97 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

De vaste commissie voor Economische Zaken heeft een aantal vragen en opmerkingen voorgelegd aan de Staatssecretaris van Economische Zaken over de brief van 6 december 2016 over de reactie op verzoek van het lid Geurts, gedaan tijdens de Regeling van werkzaamheden van 6 december 2016, over het bericht «Kabinet wist al op 7 juli van afwijzing fosfaatplan» (Kamerstuk 34 532, nr. 96).

De vragen en opmerkingen zijn op 8 december 2016 aan de Staatssecretaris van ez voorgelegd. Bij brief van 19 december 2016 zijn de vragen beantwoord.

De voorzitter van de commissie, Vermeij

Adjunct-griffier van de commissie, De Vos

Inhoudsopgave

I	Vragen en opmerkingen vanuit de fracties	2
	Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie	2
	Vragen en opmerkingen van de leden van de CDA-fractie	2
	Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie	5
	Vragen en opmerkingen van de leden van de ChristenUnie-fractie	7
	Vragen en opmerkingen van de leden van de SGP-fractie	8
II	Antwoord / Reactie van de Staatssecretaris	9

I Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie willen graag enkele vragen stellen naar aanleiding van de brief van de Staatssecretaris.

Vragen en opmerkingen van de leden van de CDA-fractie

De leden van de CDA-fractie hebben nog veel vragen over het proces bij de totstandkoming en de gesprekken in Brussel ten aanzien van de invoering van fosfaatrechten voor de melkveehouderij. Deze leden verzoeken de Staatssecretaris onderstaande vragen individueel te beantwoorden. De leden van de CDA-fractie vragen zich sterk af of niet meer gedaan had kunnen worden in Brussel, en deze leden zijn er van overtuigd dat gezien het zeer grote belang van de Nederlandse melkveehouderij en de derogatie voor Nederland alles wat mogelijk was gedaan had moeten worden.

Kan de Staatssecretaris specifiek reageren op de zeer heldere en bondige schriftelijke antwoorden van Eurocommissaris Vestager op de schriftelijke vragen van Europarlementariër Schreijer-Pierik?

Is het waar dat de Nederlandse autoriteiten op 14 juni 2016 de Europese Commissie in kennis gesteld hebben van de geplande invoering van een systeem van verhandelbare fosfaatproductierechten voor melkvee? Zo ja, welk voorwerk was daarvoor al verricht om de invoering van fosfaatrechten soepel te laten verlopen, gezien het feit dat de invoering van het fosfaatrechtenstelsel al aangekondigd was op 2 juli 2015?

Klopt het dat op 14 juni 2016 bij het in kennis stellen van de Europese Commissie van de invoering van een systeem van verhandelbare fosfaatproductierechten voor het eerst verzocht is de potentiële staatssteunaspecten van dit nieuwe systeem te bespreken? En kan dit dan gezien worden als de prenotificatie voor staatssteun voor de invoering van het stelsel van fosfaatrechten? Zo nee, op welke datum is er geprenotificeerd voor staatssteun?

Is het waar dat bij de eerste bijeenkomst tussen het Directoraat-Generaal Mededinging en de Nederlandse autoriteiten op 7 juli 2016, de Commissie de Nederlandse autoriteiten ervan in kennis gesteld heeft dat de voorgestelde regeling niet in overeenstemming was met de richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014–2020?

Waarom heeft u aan de Kamer niet gemeld dat de Europese Commissie u op 7 juli 2016 in kennis had gesteld dat de voorgestelde regeling niet in overeenstemming was met de richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014–2020 bij het indienen van de wet op 8 september 2016?

Is het waar dat Eurocommissaris Vestager duidelijk stelt dat reeds op 7 juli jl. de Nederlandse autoriteiten «in kennis gesteld» zijn dat het voorliggende wetsvoorstel niet met de richtsnoeren in overeenstemming was? Is «in kennis stellen» niet iets anders dan «problemen zien» zoals gesteld in uw brief van 6 december 2016?

Gaf de Eurocommissaris Vestager op 7 juli 2016 een notificatie zoals doorklinkt in de antwoorden van de Eurocommissaris Vestager van 5 december 2016 op de vragen van Europarlementariër Schreijer-Pierik?

Is de Staatssecretaris van mening dat Eurocommissaris Vestager onjuistheden verspreidt middels haar schriftelijke antwoorden? Kunt u inzage geven in de communicatie die er geweest is hierover om helderheid te krijgen?

Waarom is er na 7 juli 2016 nog maanden, tot eind september, gewacht en verder «overlegd», als Nederland al door de Europese Commissie helder in kennis was gesteld van de onverenigbaarheid en ongeoorloofdheid van het wetsvoorstel?

Waarom is niet geprenotificeerd voor staatssteun op 2 juli 2015, of vlak daarna bij het bekend maken van het voornemen tot het invoeren van fosfaatrechten?

Waarom is niet geprenotificeerd voor staatssteun op 3 maart 2016, toen de Kamer nader is geïnformeerd over de invulling van het stelsel van fosfaat voor melkvee?

Waarom is niet geprenotificeerd voor staatssteun op het moment dat het wetsvoorstel werd aanvaard in de ministerraad op 2 juni 2016?

Op welk moment in een traject van het invoeren van een maatregel die mogelijk gezien kan worden als staatssteun is het gebruikelijk om te prenotificeren voor staatssteun?

Kunt u aangeven waarom u in reactie op het advies van de Raad van State op 15 juli 2016 (Kamerstuk 34 532, nr. 4) niet heeft gemeld dat het Directoraat-Generaal Mededinging de Nederlandse autoriteiten op 7 juli 2016 ervan in kennis gesteld had dat de voorgestelde regeling niet in overeenstemming was met de richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014–2020?

Waarom is niet in een eerder stadium gewerkt aan alternatieven, aangezien de Europese Commissie al op 7 juli 2016 de Nederlandse autoriteiten ervan in kennis gesteld heeft dat de voorgestelde regeling niet in overeenstemming was met de richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014–2020?

In de nota naar aanleiding van het verslag (Kamerstuk 34 532, nr. 7) ontvangen op 6 oktober 2016, stelt de Staatssecretaris «Er worden op dit moment gesprekken gevoerd met de Europese Commissie over de staatsteunaspecten die kleven aan het wetsvoorstel.» Waarom is toen niet duidelijk aangegeven aan de Kamer wat precies de strekking was van de bezwaren van de Europese Commissie en op welke elementen van het wetsvoorstel die zagen gezien het al op 7 juli 2016 bekend was dat de voorgestelde regeling niet in overeenstemming was met de richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014–2020?

De Staatssecretaris stelt in de nota naar aanleiding van het nader verslag (Kamerstuk 34 532, nr. 27) ontvangen op 26 oktober 2016, «In de periode na 3 maart is in een zeer kort tijdsbestek het wetsvoorstel gemaakt. Al op 2 juni kon het voorstel in de ministerraad worden aanvaard. Direct daarna is het overleg met de Europese Commissie verbreed van DG ENVI naar DG COMP. De inzet was om, àls de Europese Commissie tot het oordeel zou komen dat er inderdaad sprake is van staatssteun [...]». Hieruit blijkt dat de regering al, sinds 3 maart 2016, een vermoeden had bij het opstellen van het wetsvoorstel dat er sprake was van staatssteun en de problemen die daaruit zouden kunnen voortvloeien. Waarom is daar niet eerder op geanticipeerd in de richting van de Europese Commissie voor 14 juni 2016? Waarom is de Kamer niet eerder geïnformeerd over de bezwaren van de Europese Commissie? Daarnaast vragen de leden van de CDA-fractie waarom er niet eerder, in de periode tussen 2 juli 2015 en 3 maart 2016, concreet werk gemaakt is van het wetsvoorstel en het voorwerk daarvoor in Brussel?

In de nota naar aanleiding van het nader verslag (Kamerstuk 34 532, nr. 27) ontvangen op 26 oktober 2016, stelt de Staatssecretaris «Het overleg met de Europese Commissie kreeg een onverwachte wending toen bleek dat de Europese Commissie de richtsnoeren heel streng uitlegt en toepast.» Op welk overleg wordt hier gedoeld en op welke datum heeft dit overleg plaatsgevonden?

De Staatssecretaris stelt in de nota naar aanleiding van het nader verslag (Kamerstuk 34 532, nr. 27) ontvangen op 26 oktober 2016, «Bij het opstellen van het fosfaatrechtenstelsel is onderkend dat het stelsel verenigbaar moet zijn met de staatssteunkaders. Op 3 maart jl. (Kamerstuk 33 979, nr. 108) is de Tweede Kamer geïnformeerd over de concrete invulling van het eerder aangekondigde fosfaatrechtenstelsel.». Op welke data is er schriftelijk contact geweest dan wel gesproken op ambtelijk niveau of door de Staatssecretaris zelf met welk onderdeel van de Europese Commissie over onder andere het fosfaatrechtenstelsel en staatssteunkaders? Met name deze vraag is voor de leden van de CDA-fractie van zeer groot belang om een beeld te krijgen van wanneer wat is besproken en met wie.

Bij de behandeling van de begroting 2017 van het Ministerie van Economische Zaken, onderdeel landbouw en natuur, zei de Staatssecretaris: »Je gaat praten op het moment dat je een conceptwetsvoorstel hebt. Precies dat hebben we dus ook gedaan. De ervaring leert overigens dat de Europese Commissie er vaak pas in alle scherpte naar kijkt als je een definitief wetsvoorstel hebt. Dat is in dit geval ook gebleken. Het scherpe oordeel van de Commissie kwam namelijk pas in september, toen het definitieve wetsvoorstel ook in de Kamer lag, terwijl we al in juni hierover contact hebben opgenomen met de Commissie.» (Handelingen II 2016/17, nr. 27, item 9). De leden van de CDA-fractie vragen de Staatssecretaris wanneer het conceptwetsvoorstel besproken is met het Directoraat-Generaal Mededinging van de Europese Commissie. De leden van de CDA-fractie vragen waarom de Staatssecretaris ook hier niet spreekt over de kennisgeving van de Europese Commissie op 7 juli 2016.

Bij de behandeling van de begroting 2017 van het Ministerie van Economische Zaken, onderdeel landbouw en natuur, zei de Staatssecretaris: «We hebben juist zo snel als we konden – op het moment dat het wetsvoorstel door de ministerraad was aanvaard – onze juristen gestuurd. Dat overleg begint altijd op technisch niveau, dus met de experts van de Commissie. De Commissie verlangt ook dat je eerst op dat niveau de besprekingen voert, van experts tot experts. Op dat moment zijn de gesprekken dus begonnen. Na de zomer, medio september, leidde dat tot de opstelling van de Commissie, waarover we nu al het een en ander gezegd hebben.» De leden van de CDA-fractie stellen vast dat de Europese Commissie aangeeft dat het wetsvoorstel ten aanzien van staatssteun op 14 juni 2016 aan is geboden aan het Directoraat-Generaal Mededinging van de Europese Commissie. Waarom wordt in bovenstaande geciteerde uitspraak de indruk gewekt dat meteen nadat het wetsvoorstel door de ministerraad was aanvaard er gesprekken zijn geweest, terwijl volgens de Europese Commissie het eerste gesprek over staatssteun pas op 7 juli 2016 is gevoerd? Was de opstelling van de Europese Commissie, in tegenstelling tot wat de Staatssecretaris suggereert met zijn uitspraak bij de begrotingsbehandeling, niet meteen al duidelijk op 7 juli 2016 en dus niet medio september?

Op basis van artikel 68 Grondwet verzoeken de leden van de CDA-fractie de regering alle memo's, verslagen en e-mails van gesprekken die door de regering en, of ambtenaren gehouden zijn met de Europese Commissie en, of haar ambtenaren over fosfaatrechten, inclusief de bijeenkomst op 7 juli 2016, voor vrijdag aanstaande 12.00 uur aan de Kamer te doen toekomen.

Verder verzoeken de leden van de CDA-fractie alle memo's, e-mails en andere documenten die de bewindspersonen, Directeur Generaal of de Secretaris Generaal over fosfaatrechten onder ogen gehad hebben tussen maart 2016 en november 2016 voor dezelfde deadline aan de Kamer te doen toekomen.

Tot slot vragen de leden van de CDA-fractie of geconstateerd moet worden dat er nog steeds problemen zijn aangezien Eurocommissaris Vestager spreekt in haar antwoord op de schriftelijke vragen van Europarlementariër Schreijer-Pierik over voortgaande «constructieve besprekingen om een voor beide partijen aanvaardbare oplossing te vinden»?

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

De leden van de D66-fractie waren verbaasd dat via Eurocommissaris Vestager enkele dagen geleden bekend werd dat van Europese zijde de bezwaren tegen het oorspronkelijk voorgenomen stelsel al in juli bekend gemaakt waren. In antwoord op vragen van deze leden naar een exacte tijdslijn van de gesprekken met de Europese Commissie en de momenten van de gerezen bezwaren, kwam immers steeds september als datum terug waarop de Staatssecretaris voor het eerst hoorde van de bezwaren die tot aanpassing van het wetsvoorstel geleid hebben. Naar aanleiding van de brief van de Staatssecretaris van 6 december jl. waarin wordt erkend dat al in juli bewaren gerezen zijn, hebben deze leden de nodige vragen.

De leden van de D66-fractie verkrijgen graag – tabelmatig – een compleet overzicht van alle gesprekken over de wijziging van de Meststoffenwet in verband met de invoering van een stelsel van fosfaatrechten die sinds 2 juli 2015 gevoerd zijn met de Europese Commissie over dat onderwerp. Daarbij verwachten zij in ieder geval inzage in het onderwerp van bespreking van die datum, wie er aanwezig waren (of voor zover dit ambtenaren betrof: welke functies dit betrof), de rol van de Staatssecretaris bij dat overleg en de concreet uit de bijeenkomst volgende actie- en beslispunten.

De leden van de D66-fractie lezen dat er op 7 juli 2016 door ambtenaren van Directoraat-Generaal Competition (DG COMP) is aangegeven dat er problemen zijn met het wetsvoorstel in relatie tot de staatssteunrichtsnoeren. Op welk moment was de Staatssecretaris op de hoogte van de op 7 juli geuite bezwaren? Wat was toen zijn instructie aan de onderhandelende ambtenaren? Wat stond precies in de brief die van Nederlandse zijde op 15 juli 2016 gedeeld is met DG COMP en DG ENVI?

De leden van de D66-fractie zijn benieuwd naar bezwaren die in juli geuit zijn, en waarin die afwijken dan wel overeenkomen van de in september geuite bezwaren die hebben geleid tot het aanpassen van het wetsvoorstel. Daartoe verkrijgen ze graag van beide communicaties van de Europese Commissie een afschrift. In welk verschil zit precies de «scherpte» die de Staatssecretaris wel in de septemberbezwaren heeft gevonden, en niet in die van juli?

De leden van de D66-fractie zijn benieuwd welke beleidsalternatieven en wijzigingsvoorstellen voor het wetsvoorstel vanaf 7 juli 2016 op welk moment overwogen dan wel uitgewerkt zijn om tegemoet te komen aan de bezwaren van Europese zijde. Graag verkrijgen zij een overzicht daarvan. Zij horen ook graag waarop het vertrouwen gebaseerd was dat het voorstel in originele vorm akkoord bevonden zou worden en het wetsvoorstel vooraf aan een volgend gesprek met de Europese Commissie naar het parlement gestuurd kon worden. Dit temeer nu de memorie van toelichting slechts melding maakt van lopende gesprekken, niet van de toen reeds geuite bezwaren. Letterlijk staat er: «Op dit moment wordt met de Europese Commissie gesproken om bevestiging te krijgen van het Nederlandse oordeel dat in dit geval sprake is van staatssteun die verenigbaar kan worden verklaard met de interne markt.» Hoe kan de lezer daaruit afleiden dat op dat moment de Europese Commissie reeds gesteld had problemen te zien in relatie tot de staatssteunrichtsnoeren? Acht de Staatssecretaris de toelichting bij het voorstel volledig en adequaat vormgegeven? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom is het desondanks zo opgeschreven? Zijn er concepten van de memorie van de toelichting waarin dit anders stond? Zo ja, op wiens verzoek is die nadere toelichting over de gesprekken geschrapt?

De leden van de D66-fractie merken op dat de gesprekken met de Europese Commissie «direct na de zomer voortgezet [zijn]». Dat doet hen afvragen: waarom zijn deze gedurende de zomer niet voortgezet? Klopt het dat de gesprekken om tot een goede invulling van de staatssteunregels twee maanden hebben stilgelegen? Is dat ook de reden dat het wetsvoorstel een week (7 september om 14 september) voordat het overleg met de Europese Commissie is voortgezet is ingediend? Waarop was gegeven het signaal van de ambtenaren van DG COMP op 7 september het vertrouwen gebaseerd dat Nederland de Europese Commissie op de eigen lijn qua interpretatie van de staatssteunrichtsnoeren zou krijgen?

Vragen en opmerkingen van de leden van de ChristenUnie-fractie

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen waarom de Staatssecretaris in het debat over de wijziging van de Meststoffenwet (Handelingen II 2016/17, nr. 30, debat over Invoering stelsel fosfaatrechten) vermeldde dat «pas medio september» duidelijk werd dat de Europese Commissie het fosfaatrechtenstelsel niet als geoorloofde staatssteun wilde zien, terwijl de Europese Commissie al op 7 juli jl. aan de Nederlandse autoriteiten heeft gemeld dat het voorstel niet in overeenstemming was met de staatssteunrichtsnoeren. Waarom heeft de Staatssecretaris deze mededeling op 7 juli niet direct aan de Kamer gemeld? Waarom heeft de Staatssecretaris in het recente Kamerdebat «pas medio september» genoemd als het moment dat duidelijkheid ontstond, terwijl deze duidelijkheid er al op 7 juli was?

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen waarom op 7 juli de alarmbellen op het ministerie niet zijn afgegaan, aangezien de DG COMP meldde problemen te zien met het wetsvoorstel in relatie tot de staatssteunrichtsnoeren. Wat bedoelt de Staatssecretaris met de opmerking dat pas op 14 september «in alle scherpte» duidelijk werd «wat precies de strekking was van de bezwaren»? Waarom waren meer dan 2 maanden nodig om hierover helderheid te krijgen? Waarom heeft de Staatssecretaris na 7 juli zo’n afwachtende houding aangenomen? Waarom achtte de Staatssecretaris het niet nodig om tussen 7 juli en 14 september de Kamer te informeren over deze zeer zorgelijke ontwikkelingen voor de melkveehouderij?

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen de Staatssecretaris om nogmaals inzichtelijk te maken op welke momenten contact is geweest met de Europese Commissie over het stelsel van fosfaatrechten, in het bijzonder in de eerste helft van 2016. Zij verwijzen naar de opmerking in de nota naar aanleiding van het nader verslag (Kamerstuk 34 532, nr. 27): «En ook in de eerste helft van 2016, toen de voorgenomen invulling van het fosfaatrechten stelsel concreter werd, hebben verschillende gesprekken met DG ENVI plaatsgevonden». Waarom is niet eerder getoetst, met name in de eerste helft van 2016, of de toenmalige concrete invulling van het stelsel van fosfaatrechten voldeed aan de staatssteunkaders? Is de verenigbaarheid met staatssteunkaders besproken in de verschillende gesprekken met DG ENVI in de eerste helft van 2016? Zo ja, op welke manier is dit ter sprake gekomen? Waarom is in de periode na 3 maart, waarin het wetsvoorstel is gemaakt, niet getoetst of het voorstel verenigbaar was met de staatssteunkaders? Waarom meldt de Europese Commissie dat zij pas op 14 juni 2016 in kennis is gesteld van de geplande invoering van een systeem van verhandelbare fosfaatproductierechten en waarom heeft de Staatssecretaris pas toen verzocht om de potentiële staatssteunaspecten van dit nieuwe systeem te bespreken? Hoe staat deze opmerking van de Europese Commissie in verhouding tot de eerder vermelde gesprekken met DG ENVI in de eerste helft van 2016, waarin ook is gesproken over «de voorgenomen invulling van het fosfaatrechtenstelsel» (Kamerstuk 34 532, nr. 27)?

Deze leden lezen in de nota naar aanleiding van het nader verslag bij de wijziging van de Meststoffenwet dat de Europese Commissie heeft medegedeeld dat bij de introductie van het fosfaatrechtenstelsel sprake is van staatssteun en dat de Commissie de richtsnoeren heel streng uitlegt en toepast. Waarom is dit niet al in de eerste helft van 2016 geconstateerd, zodat nog tijdig bijgestuurd had kunnen worden? Heeft de DG ENVI dit in de gesprekken in de eerste helft van 2016 al medegedeeld? Waarom is de DG COMP niet eerder betrokken bij de vormgeving van het wetsvoorstel?

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen waarom pas op in juni 2016, meer dan een jaar na de aankondiging, pas een wetsvoorstel formeel door de ministerraad is gegaan en ingediend is bij de Europese Commissie. Bovendien is pas in de periode na 3 maart 2016 in een zeer kort tijdsbestek het wetsvoorstel gemaakt. Waarom is niet al ruim voor 3 maart, bijvoorbeeld direct na de aankondiging van het stelsel (juli 2015) begonnen met het maken van een wetsvoorstel, zodat het proces eerder afgerond had kunnen worden? Erkent de Staatssecretaris dat de tijdsdruk en de onduidelijkheid op dit moment grote risico’s voor het behoud van de derogatie hebben opgeleverd?

Vragen en opmerkingen van de leden van de SGP-fractie

De leden van de SGP-fractie met grote verbazing kennisgenomen van de Kamerbrief over de berichtgeving inzake de Europese afwijzing van de fosfaatwet. Deze leden hebben verschillende vragen en ontvangen graag op alle specifieke vragen een antwoord.

De Staatssecretaris gaf tijdens het debat vorige week aan dat pas medio september duidelijk werd dat de Europese Commissie het fosfaatrechtenstelsel niet als geoorloofde staatssteun wilde zien. Hoe is dat te rijmen met het feit dat eurocommissaris Vestager aangeeft dat de Commissie de Nederlandse autoriteiten op 7 juli 2016 «ervan in kennis gesteld [heeft] dat de voorgestelde regeling niet in overeenstemming was met de richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014–2020»?

Waarom was er niet voor gekozen om op 2 juli 2015 naast DG ENVI ook DG COMP te informeren over het voornemen om verhandelbare fosfaatrechten in te voeren?

In de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel (Kamerstuk 34 532, nr. 3) staat: «Op dit moment wordt met de Europese Commissie gesproken om bevestiging te krijgen van het Nederlandse oordeel dat in dit geval sprake is van staatssteun die verenigbaar kan worden verklaard met de interne markt.» De leden van de SGP-fractie horen graag waarom de Staatssecretaris de toen bekende bezwaren van de Europese Commissie verzwegen heeft.

Waarom heeft de Staatssecretaris, gelet op de hoge tijdsdruk, de Kamer na 14 september 2016 niet per ommegaande geïnformeerd over de definitieve afwijzing door de Europese Commissie?

Wil de Staatssecretaris de brief/notitie met argumentatie waarom de oorspronkelijke fosfaatwet volgens Nederland wel verenigbaar is met de staatssteunrichtsnoeren die op 15 juli 2016 met DG COMP en DG ENVI is gedeeld, naar de Kamer sturen?

De leden van de SGP-fractie ontvangen graag een uitgebreid feitenrelaas. Wil de Staatssecretaris met betrekking tot de periode vanaf 3 juni 2016 tot op heden per week aangeven op welk niveau (technisch, hoog ambtelijk respectievelijk Staatssecretaris) contact is geweest met DG ENVI respectievelijk DG COMP, inclusief het DG-niveau, wat daarbij besproken en gewisseld is, hoe de verschillende niveaus op het ministerie daarover geïnformeerd zijn, en welke acties daarop ondernomen zijn? Enkele afgeleide vragen daarbij zijn in de volgende alinea opgenomen.

Wanneer is de Staatssecretaris persoonlijk op de hoogte gesteld van het feit dat DG COMP op 7 juli 2016 aangaf dat het voorgelegde fosfaatvoorstel niet in overeenstemming is met de staatssteunrichtsnoeren? Wanneer was het ministerie op hoog ambtelijk niveau op de hoogte van het feit dat DG COMP op 7 juli 2016 aangaf dat het voorgelegde fosfaatvoorstel niet in overeenstemming is met de staatssteunrichtsnoeren? Is voor 14 september 2016 op hoog ambtelijk niveau contact geweest met DG COMP over het wetsvoorstel? Zo ja, wanneer? Zo nee, waarom niet? Heeft de Staatssecretaris voor 14 september 2016 persoonlijk contact gehad met DG COMP over onderhavige kwestie? Is er tijdens de zomervakantie (na 15 juli 2016) overleg geweest met DG COMP over onderhavige kwestie? Zo nee, waarom niet? Zo ja, hoe vaak? Is de Staatssecretaris tijdens de zomervakantie op de hoogte gehouden van ontwikkelingen ten aanzien van het onderhavige dossier? Waarom heeft de Staatssecretaris er, gelet op de hoge tijdsdruk en het enorme belang van het wetsvoorstel, niet voor gezorgd dat na 7 juli 2016 direct ook werk werd gemaakt van een alternatief voorstel? Heeft de Europese Commissie al expliciet aangegeven dat het rond 13 oktober jl. gewijzigde wetsvoorstel wel in overeenstemming is met de staatssteunrichtsnoeren?

De leden van de SGP-fractie hebben nog een vraag over het fosfaatplan voor 2017. Verschillende zuivelbedrijven trekken zich terug omdat de Staatssecretaris niet garant wil staan voor eventuele claims. Erkent de Staatssecretaris dat hiermee het fosfaatplan op de tocht staat? Is hij alsnog bereid toe te zeggen dat hij eventuele claims voor zijn rekening neemt?

II Antwoord / Reactie van de Staatssecretaris

Hierbij stuur ik u de beantwoording op de vragen gesteld over de reactie op verzoek van het lid Geurts, gedaan tijdens de Regeling van werkzaamheden van 6 december 2016, over het bericht «Kabinet wist al op 7 juli van afwijzing fosfaatplan» (Kamerstuk 34 532, nr. 96).

In de brief waarin ik uw Kamer heb geïnformeerd over de noodzaak om een nota van wijziging bij de wijziging van de Meststoffenwet in verband met de invoering van een stelsel van fosfaatrechten bij uw Kamer in te dienen, in de nota naar aanleiding van het nader verslag bij dit wetsvoorstel, tijdens de plenaire behandeling van het wetsvoorstel in uw Kamer, en in antwoord op vragen van uw Kamer over het bericht «Kabinet wist al op 7 juli van afwijzing fosfaatplan» heb ik uw Kamer op, 13 oktober, op 25 oktober, op 1 december en op 6 december jl. geïnformeerd over de wijze waarop de invoering van het fosfaatrechtenstelsel onderwerp van overleg met de Europese Commissie is geweest (Kamerstuk 34 532, nrs. 18, 19, 27 en Handelingen II 2016/17, nr. 30, debat over invoeringsstelsel fosfaatrechten).

Direct na het besluit van het kabinet op 2 juli 2015 is de Europese Commissie geïnformeerd over het Nederlandse voornemen om fosfaatrechten voor melkvee in te voeren. Goed om te realiseren is dat op dat moment nog geen overschrijding van het fosfaatplafond was vastgesteld. Dat gebeurde immers pas in juni 2016, toen de definitieve fosfaatcijfers over 2015 bekend waren. Echter, de voorlopige cijfers over de fosfaatproductie 2014 én gegevens over oplopende dieraantallen waren voldoende reden om al op 1 juni 2015 aan te kondigen dat productiebegrenzende maatregelen voor de melkveehouderij onvermijdelijk waren geworden (Kamerstuk 33 979, nr. 96).

Het overleg medio juli 2015 is gevoerd met het Directoraat-generaal Milieu (hierna: DG ENVI). En ook in de eerste helft van 2016, toen de voorgenomen invulling van het fosfaatrechtenstelsel concreter werd, hebben verschillende gesprekken met DG ENVI plaatsgevonden. Naast gesprekken met de Europese Commissie, is ook schriftelijke informatie verstrekt (zo zijn vertalingen van de relevante Kamerbrieven aangeboden) en heeft de Europese Commissie Nederland in een zogenaamde pilotprocedure nadere vragen gesteld naar aanleiding van berichten over overschrijding van het fosfaatproductieplafond. Deze vragen zijn binnen de daarvoor gestelde termijn beantwoord. De vragen van de Europese Commissie hadden betrekking op de verklaring voor de overschrijding van het plafond, op de maatregelen die Nederland voornemens was te nemen en op de consequentie voor waterkwaliteit.

Op 10 juni 2016 heeft Nederland in het Nitraatcomité in een presentatie een toelichting gegeven op de meest actuele, maar toen nog voorlopige cijfers over de fosfaatproductie in 2015, op de verschillende pijlers van het Nederlandse mestbeleid om het gebruik, de productie en het overschot van mest te reguleren en op het voornemen om fosfaatrechten voor melkvee te introduceren. Door de presentatie in het Nitraatcomité was niet alleen de Europese Commissie maar waren ook de andere lidstaten op de hoogte van de Nederlandse situatie.

Bij het opstellen van het fosfaatrechtenstelsel is onderkend dat het stelsel verenigbaar moet zijn met de staatssteunkaders. Op 3 maart jl. (Kamerstuk 33 979, nr. 108) is de Tweede Kamer geïnformeerd over de concrete invulling van het eerder aangekondigde fosfaatrechtenstelsel. Daarover heeft in de periode daarvoor overleg plaatsgevonden met vertegenwoordigers van de sector en maatschappelijke organisaties. Belangrijk punt in die gesprekken was de wijze waarop fosfaatrechten overdraagbaar zouden worden. Uiteindelijk heb ik gekozen voor een stelsel waarin rechten via de vrije markt overdraagbaar zouden zijn. Dat sluit aan bij de praktijk in de bestaande stelsels van dierrechten voor varkens- en pluimveehouderij én geeft invulling aan de wens om enerzijds op sectorniveau het fosfaatproductieplafond te borgen en anderzijds het vrije ondernemerschap niet onnodig te beperken.

In de periode na 3 maart is in een zeer kort tijdsbestek het wetsvoorstel gemaakt. Al op 3 juni kon het voorstel in de ministerraad worden aanvaard. Direct daarna is het overleg met de Europese Commissie verbreed van DG ENVI naar het Directoraat-generaal Concurrentie (hierna: DG COMP). De inzet was om, àls de Europese Commissie tot het oordeel zou komen dat inderdaad sprake is van staatssteun, de introductie van het fosfaatrechtenstelsel door de Europese Commissie verenigbaar te laten verklaren op grond van de «Richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014–2020 (2014/C 200/01)». De argumentatie daarvoor is zowel mondeling gewisseld als schriftelijk met de Europese Commissie gedeeld.

I Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie willen graag enkele vragen stellen naar aanleiding van de brief van de Staatssecretaris.

Uit de media blijkt dat de Europese Commissie al in juli heeft aangegeven dat het wetsvoorstel niet voldeed aan de staatssteun voorwaarden. Welke informatie heeft de Europese Commissie in juli gedeeld op basis waarvan het wetsvoorstel niet zou voldoen aan de richtlijn voor staatssteun?

Begin juli heeft een eerste technisch overleg plaatsgevonden met DG COMP. Dit gesprek was verkennend van aard en diende vooral de betrokken ambtenaren bij de Europese Commissie nadere tekst en uitleg te geven over het Nederlandse voorstel. Op technisch niveau hebben ambtenaren van dit DG toen aangegeven problemen te zien met het wetsvoorstel in relatie tot de staatssteunrichtsnoeren. In dat gesprek is van Nederlandse zijde duidelijk gemaakt waarom het wetsvoorstel verenigbaar wordt geacht met de staatssteunrichtsnoeren. Naar aanleiding van dat gesprek is die argumentatie ook schriftelijk uiteengezet en op 15 juli 2016 op DG-niveau gedeeld met DG COMP en DG ENVI.

De Staatssecretaris heeft daarnaast aangegeven dat hij in september pas op de hoogte was dat het wetsvoorstel de toets niet zou doorstaan. Welke informatie is op dat moment gedeeld? En welke informatie was nieuw ten opzichte van de informatie die in juli is gedeeld? Welke acties hebben er in de tussenliggende periode plaatsgevonden?

Ik heb eerder aangegeven (Kamerbrief 6 december 2016) dat begin juli ambtenaren van DG COMP in technisch overleg hebben aangegeven problemen te zien met het wetsvoorstel in relatie tot de staatssteunrichtsnoeren. Pas medio september, in overleg op DG-niveau, werd in alle scherpte duidelijk wat precies de strekking was van de bezwaren van de Europese Commissie en op welke elementen van het wetsvoorstel die zagen. De Europese Commissie heeft toen benadrukt dat geen sprake kan zijn van geoorloofde staatssteun en dat geen goedkeuring zal worden gegeven aan maatregelen die leiden tot het verstrekken van staatssteun als het doel van de maatregel is om een overtreding van een bestaande Europese norm, hier het fosfaatproductieplafond in de derogatiebeschikking, te herstellen of indien de maatregelen niet verder gaan dan wat op basis van Europese normen reeds verplicht is. Daarmee werd voor mij duidelijk dat de consequentie was dat het fosfaatrechtenstelsel niet benut kan worden om in 2017 effectief te sturen op de reductie van de fosfaatproductie. Op 13 oktober 2016 heb ik uw Kamer geïnformeerd genoodzaakt te zijn een nota van wijziging op het oorspronkelijke wetsvoorstel in te dienen waarmee de introductie van het stelsel van fosfaatrechten is uitgesteld tot 2018.

Vragen en opmerkingen van de leden van de CDA-fractie

De leden van de CDA-fractie hebben nog veel vragen over het proces bij de totstandkoming en de gesprekken in Brussel ten aanzien van de invoering van fosfaatrechten voor de melkveehouderij. Deze leden verzoeken de Staatssecretaris onderstaande vragen individueel te beantwoorden. De leden van de CDA-fractie vragen zich sterk af of niet meer gedaan had kunnen worden in Brussel, en deze leden zijn er van overtuigd dat gezien het zeer grote belang van de Nederlandse melkveehouderij en de derogatie voor Nederland alles wat mogelijk was gedaan had moeten worden.

Kan de Staatssecretaris specifiek reageren op de zeer heldere en bondige schriftelijke antwoorden van Eurocommissaris Vestager op de schriftelijke vragen van Europarlementariër Schreijer-Pierik?

In mijn brief van 6 december 2016 heb ik de antwoorden van Eurocommissaris Vestager geduid.

Is het waar dat de Nederlandse autoriteiten op 14 juni 2016 de Europese Commissie in kennis gesteld hebben van de geplande invoering van een systeem van verhandelbare fosfaatproductierechten voor melkvee? Zo ja, welk voorwerk was daarvoor al verricht om de invoering van fosfaatrechten soepel te laten verlopen, gezien het feit dat de invoering van het fosfaatrechtenstelsel al aangekondigd was op 2 juli 2015?

Ik heb uw Kamer in de nota naar aanleiding van het nader verslag die is gestuurd naar aanleiding van de behandeling van het wetsvoorstel ter introductie van fosfaatrechten precies geschetst hoe het overleg met de Europese Commissie is verlopen. Direct na het besluit van het kabinet op 2 juli 2015 is de Europese Commissie geïnformeerd over het Nederlandse voornemen om fosfaatrechten voor melkvee in te voeren. Het overleg medio juli 2015 is gevoerd met DG ENVI. En ook in de eerste helft van 2016, toen de voorgenomen invulling van het fosfaatrechtenstelsel concreter werd, hebben verschillende gesprekken met DG ENVI plaatsgevonden.

Direct na aanvaarding van het wetsvoorstel in de ministerraad op 3 juni 2016 is het overleg met de Europese Commissie verbreed van DG ENVI naar DG COMP. Op 14 juni 2016 is het wetsvoorstel aan DG COMP aangeboden.

Klopt het dat op 14 juni 2016 bij het in kennis stellen van de Europese Commissie van de invoering van een systeem van verhandelbare fosfaatproductierechten voor het eerst verzocht is de potentiële staatssteunaspecten van dit nieuwe systeem te bespreken? En kan dit dan gezien worden als de prenotificatie voor staatssteun voor de invoering van het stelsel van fosfaatrechten? Zo nee, op welke datum is er geprenotificeerd voor staatssteun?

Op 14 juni 2016 is DG COMP inderdaad voor het eerst verzocht om te spreken over de staatssteun die met de introductie van fosfaatrechten gemoeid zou kunnen zijn, direct na aanvaarding in de ministerraad.

In staatssteunprocedures is het gebruikelijk om eerst contact met de Europese Commissie te zoeken teneinde in een informele voorfase voor de uiteindelijke notificatie met de diensten van de Europese Commissie de juridische en economische aspecten van een voorgenomen steunmaatregel te bespreken. In dit verband kunnen de lidstaat en de diensten van de Commissie tevens gezamenlijk constructieve voorstellen uitwerken om problematische aspecten van een voorgenomen maatregel te wijzigen. Deze fase maakt derhalve de weg vrij voor een snellere en voorspelbare behandeling van aanmeldingen zodra zij formeel bij de Commissie zijn ingediend. Het eerste gesprek op ambtelijk niveau dat plaatsvond op 7 juli 2016 was een eerste aftrap in dit nog lopende proces. Zo’n voorfase begint met een eerste verkennend gesprek. De duur en vorm van de contacten in de fase voorafgaand aan de formele aanmelding zijn afhankelijk van de complexiteit van de zaak en kunnen derhalve een aantal maanden duren. Een notificatie als bedoeld in de procedureverordening1 volgt in de regel pas als er vanuit de Europese Commissie signalen zijn ontvangen dat de notificatie met goed gevolg kan worden afgerond.

Is het waar dat bij de eerste bijeenkomst tussen het Directoraat-Generaal Mededinging en de Nederlandse autoriteiten op 7 juli 2016, de Commissie de Nederlandse autoriteiten ervan in kennis gesteld heeft dat de voorgestelde regeling niet in overeenstemming was met de richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014–2020?

Op 7 juli 2016 heeft als aftrap van de besprekingen hierover een eerste overleg op technisch niveau plaatsgevonden. In dit eerste overleg hebben ambtenaren van DG COMP aangegeven problemen te zien met het wetsvoorstel in relatie tot de staatssteunrichtsnoeren. Van Nederlandse zijde is duidelijk gemaakt waarom het wetsvoorstel verenigbaar wordt geacht met de staatssteunrichtsnoeren.

Waarom heeft u aan de Kamer niet gemeld dat de Europese Commissie u op 7 juli 2016 in kennis had gesteld dat de voorgestelde regeling niet in overeenstemming was met de richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014–2020 bij het indienen van de wet op 8 september 2016?

Is het waar dat Eurocommissaris Vestager duidelijk stelt dat reeds op 7 juli jl. de Nederlandse autoriteiten «in kennis gesteld» zijn dat het voorliggende wetsvoorstel niet met de richtsnoeren in overeenstemming was? Is «in kennis stellen» niet iets anders dan «problemen zien» zoals gesteld in uw brief van 6 december 2016?

Op 7 juli 2016 heeft als aftrap van de besprekingen hierover een eerste overleg op technisch niveau plaatsgevonden. Ambtenaren van DG COMP hebben toen aangegeven problemen te zien met het wetsvoorstel in relatie tot de staatssteunrichtsnoeren. Van Nederlandse zijde is duidelijk gemaakt waarom het wetsvoorstel verenigbaar wordt geacht met de staatssteunrichtsnoeren. Omdat het gesprek in juli geen concluderend gesprek betrof heb ik in mijn brief van 6 december 2016 gekozen voor de formulering «dat ambtenaren van DG COMP hebben aangegeven problemen te zien met het wetsvoorstel in relatie tot de staatssteunrichtsnoeren».

Gaf de Eurocommissaris Vestager op 7 juli 2016 een notificatie zoals doorklinkt in de antwoorden van de Eurocommissaris Vestager van 5 december 2016 op de vragen van Europarlementariër Schreijer-Pierik?

Nee, notificatie is een formele handeling door een lidstaat zoals beschreven in artikel 2 van Verordening (EU) 2015/1589 van de Raad van 13 juli 2015 tot vaststelling van nadere bepalingen voor de toepassing van artikel 108 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (PbEU 2015, L 248). Op 7 juli 2016 is een eerste gesprek gevoerd met ambtenaren van DG COMP.

Is de Staatssecretaris van mening dat Eurocommissaris Vestager onjuistheden verspreidt middels haar schriftelijke antwoorden? Kunt u inzage geven in de communicatie die er geweest is hierover om helderheid te krijgen?

Ik ben die mening niet toegedaan.

Waarom is er na 7 juli 2016 nog maanden, tot eind september, gewacht en verder «overlegd», als Nederland al door de Europese Commissie helder in kennis was gesteld van de onverenigbaarheid en ongeoorloofdheid van het wetsvoorstel?

Waarom is niet geprenotificeerd voor staatssteun op 2 juli 2015, of vlak daarna bij het bekend maken van het voornemen tot het invoeren van fosfaatrechten?

Met de Europese Commissie is contact over staatssteun opgenomen toen duidelijk was hoe Nederland het stelsel van fosfaatrechten precies wilde invullen. Belangrijk punt in gesprekken die aan het opstellen van het wetsvoorstel vooraf gingen betrof de vraag of de fosfaatrechten overdraagbaar zouden moeten worden. Hier heb ik voor gekozen, omdat het aansluit bij de praktijk in de bestaande stelsels van dierrechten voor varkens en pluimveehouderij én invulling geeft aan de wens om enerzijds op sectorniveau het fosfaatproductieplafond te borgen en anderzijds het vrije ondernemerschap niet onnodig te beperken. Kiezen voor overdraagbare fosfaatrechten is echter ook een belangrijke factor voor de beoordeling of van staatssteun sprake is. Als daarvan zou zijn afgezien zou van staatssteun geen sprake zijn en zou het ook niet nodig zijn geweest over dit onderwerp met de Europese Commissie te spreken. Gekozen is dan ook pas met de Europese Commissie contact te leggen nadat duidelijk werd hoe vrije verhandelbaarheid (inclusief introductie van de fosfaatbank) exact vormgegeven zou worden in het wetsvoorstel.

Waarom is niet geprenotificeerd voor staatssteun op 3 maart 2016, toen de Kamer nader is geïnformeerd over de invulling van het stelsel van fosfaat voor melkvee?

Zoals reeds is geantwoord op eerdere vragen is gekozen met de Europese Commissie contact te leggen zodra duidelijk was welke vorm het wetsvoorstel zou krijgen. De inschatting was dat het niet zinvol was om met de Europese Commissie te spreken voordat Nederland beschikte over een uitgewerkt wetsvoorstel.

Waarom is niet geprenotificeerd voor staatssteun op het moment dat het wetsvoorstel werd aanvaard in de ministerraad op 2 juni 2016?

De ministerraad heeft het wetsvoorstel op 3 juni 2016 aanvaard. Direct daarna, op 14 juni 2016, is contact opgenomen met DG COMP. Het eerste technisch overleg heeft plaatsgevonden op 7 juli 2016.

Op welk moment in een traject van het invoeren van een maatregel die mogelijk gezien kan worden als staatssteun is het gebruikelijk om te prenotificeren voor staatssteun?

Het moment dat gebruikelijk is om te prenotificeren is afhankelijk van de aard en complexiteit van de voorgenomen steunmaatregel. Een prenotificatie is niet een verplichting die ingevolge Verordening (EU) 2015/1589 van de Raad van 13 juli 2015 tot vaststelling van nadere bepalingen voor de toepassing van artikel 108 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (PBEU 2015, L 248) op de lidstaat rust alvorens tot een aanmelding ingevolge artikel 2 van die Verordening over te kunnen gaan. Wel kan een prenotificatie zowel de lidstaat als de diensten van de Europese Commissie helpen om op constructieve en efficiënte wijze gebruik te maken van de fase voorafgaand aan de aanmelding en de diensten van de Commissie in staat stellen om via verstrekte gegevens vast de voorgenomen staatssteun te beoordelen. De gesprekken die op dit moment al lopen tussen Nederland en de Europese Commissie en de reeds verstrekte gegevens dienen ook om de Europese Commissie in staat te stellen zich vast een voorlopig informeel oordeel te vormen over het wetsvoorstel en om een voor beide partijen aanvaardbare oplossing te vinden. Staatssteunprocedures worden in de regel doorlopen zodra duidelijk is op welke wijze een lidstaat een maatregel wenst vorm te geven en het wettelijke kader daarvoor gereed is.

Kunt u aangeven waarom u in reactie op het advies van de Raad van State op 15 juli 2016 (Kamerstuk 34 532, nr. 4) niet heeft gemeld dat het Directoraat-Generaal Mededinging de Nederlandse autoriteiten op 7 juli 2016 ervan in kennis gesteld had dat de voorgestelde regeling niet in overeenstemming was met de richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014–2020?

In paragraaf 7.1.7. van de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel dat op 8 september 2016 aan uw Kamer is aangeboden staat «Mede gelet op de eerdere ervaringen bij de introductie van uitstootrechten voor NO_x (HvJ C-279/08) wordt aangenomen dat met onderhavige wetsvoorstel van staatssteun sprake is. Staatssteun kan onder voorwaarden door de Europese Commissie verenigbaar worden verklaard met de interne markt. Op dit moment wordt met de Europese Commissie gesproken om bevestiging te krijgen van het Nederlandse oordeel dat in dit geval sprake is van staatssteun die verenigbaar kan worden verklaard met de interne markt.»

Waarom is niet in een eerder stadium gewerkt aan alternatieven, aangezien de Europese Commissie al op 7 juli 2016 de Nederlandse autoriteiten ervan in kennis gesteld heeft dat de voorgestelde regeling niet in overeenstemming was met de richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014–2020?

In de nota naar aanleiding van het verslag (Kamerstuk 34 532, nr. 7) ontvangen op 6 oktober 2016, stelt de Staatssecretaris «Er worden op dit moment gesprekken gevoerd met de Europese Commissie over de staatsteunaspecten die kleven aan het wetsvoorstel.» Waarom is toen niet duidelijk aangegeven aan de Kamer wat precies de strekking was van de bezwaren van de Europese Commissie en op welke elementen van het wetsvoorstel die zagen gezien het al op 7 juli 2016 bekend was dat de voorgestelde regeling niet in overeenstemming was met de richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014–2020?

De nota naar aanleiding van het verslag is op 4 oktober 2016 aan uw Kamer gezonden. Daarin is aangegeven dat er gesprekken worden gevoerd met de Europese Commissie over de staatsteunaspecten die kleven aan het wetsvoorstel en de Kamer nog voor de behandeling van het wetsvoorstel zou worden geïnformeerd over de stand van zaken van deze besprekingen en eventuele consequenties voor het wetsvoorstel. Mede op basis van een gesprek dat ik op 5 oktober 2016 had met Eurocommissaris Vestager, ben ik tot de conclusie gekomen dat ik genoodzaakt was een nota van wijziging op het oorspronkelijke wetsvoorstel in te dienen.

De Staatssecretaris stelt in de nota naar aanleiding van het nader verslag (Kamerstuk 34 532, nr. 27) ontvangen op 26 oktober 2016, «In de periode na 3 maart 2016 is in een zeer kort tijdsbestek het wetsvoorstel gemaakt. Al op 2 juni kon het voorstel in de ministerraad worden aanvaard. Direct daarna is het overleg met de Europese Commissie verbreed van DG ENVI naar DG COMP. De inzet was om, àls de Europese Commissie tot het oordeel zou komen dat er inderdaad sprake is van staatssteun [...]». Hieruit blijkt dat de regering al, sinds 3 maart 2016, een vermoeden had bij het opstellen van het wetsvoorstel dat er sprake was van staatssteun en de problemen die daaruit zouden kunnen voortvloeien. Waarom is daar niet eerder op geanticipeerd in de richting van de Europese Commissie voor 14 juni 2016? Waarom is de Kamer niet eerder geïnformeerd over de bezwaren van de Europese Commissie? Daarnaast vragen de leden van de CDA-fractie waarom er niet eerder, in de periode tussen 2 juli 2015 en 3 maart 2016, concreet werk gemaakt is van het wetsvoorstel en het voorwerk daarvoor in Brussel?

In de nota naar aanleiding van het nader verslag (Kamerstuk 34 532, nr. 27) ontvangen op 26 oktober 2016, stelt de Staatssecretaris «Het overleg met de Europese Commissie kreeg een onverwachte wending toen bleek dat de Europese Commissie de richtsnoeren heel streng uitlegt en toepast.» Op welk overleg wordt hier gedoeld en op welke datum heeft dit overleg plaatsgevonden?

Hier wordt gedoeld op het overleg op DG-niveau dat op 14 september 2016 heeft plaatsgevonden. Toen werd voor mij pas in alle scherpte duidelijk wat precies de strekking was van de bezwaren van de Europese Commissie en op welke elementen van het wetsvoorstel die zagen.

De Staatssecretaris stelt in de nota naar aanleiding van het nader verslag (Kamerstuk 34 532, nr. 27) ontvangen op 26 oktober 2016, «Bij het opstellen van het fosfaatrechtenstelsel is onderkend dat het stelsel verenigbaar moet zijn met de staatssteunkaders. Op 3 maart jl. (Kamerstuk 33 979, nr. 108) is de Tweede Kamer geïnformeerd over de concrete invulling van het eerder aangekondigde fosfaatrechtenstelsel.». Op welke data is er schriftelijk contact geweest dan wel gesproken op ambtelijk niveau of door de Staatssecretaris zelf met welk onderdeel van de Europese Commissie over onder andere het fosfaatrechtenstelsel en staatssteunkaders? Met name deze vraag is voor de leden van de CDA-fractie van zeer groot belang om een beeld te krijgen van wanneer wat is besproken en met wie.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs is terug naar de uitgebreide beschrijving waarmee ik de beantwoording van het schriftelijk overleg ben begonnen.

Bij de behandeling van de begroting 2017 van het Ministerie van Economische Zaken, onderdeel landbouw en natuur, zei de Staatssecretaris: »Je gaat praten op het moment dat je een conceptwetsvoorstel hebt. Precies dat hebben we dus ook gedaan. De ervaring leert overigens dat de Europese Commissie er vaak pas in alle scherpte naar kijkt als je een definitief wetsvoorstel hebt. Dat is in dit geval ook gebleken. Het scherpe oordeel van de Commissie kwam namelijk pas in september, toen het definitieve wetsvoorstel ook in de Kamer lag, terwijl we al in juni hierover contact hebben opgenomen met de Commissie.». De leden van de CDA-fractie vragen de Staatssecretaris wanneer het conceptwetsvoorstel besproken is met het Directoraat-Generaal Mededinging van de Europese Commissie. De leden van de CDA-fractie vragen waarom de Staatssecretaris ook hier niet spreekt over de kennisgeving van de Europese Commissie op 7 juli 2016.

Bij de behandeling van de begroting 2017 van het Ministerie van Economische Zaken, onderdeel landbouw en natuur, zei de Staatssecretaris: «We hebben juist zo snel als we konden – op het moment dat het wetsvoorstel door de ministerraad was aanvaard – onze juristen gestuurd. Dat overleg begint altijd op technisch niveau, dus met de experts van de Commissie. De Commissie verlangt ook dat je eerst op dat niveau de besprekingen voert, van experts tot experts. Op dat moment zijn de gesprekken dus begonnen. Na de zomer, medio september, leidde dat tot de opstelling van de Commissie, waarover we nu al het een en ander gezegd hebben.» De leden van de CDA-fractie stellen vast dat de Europese Commissie aangeeft dat het wetsvoorstel ten aanzien van staatssteun op 14 juni 2016 aan is geboden aan het Directoraat-Generaal Mededinging van de Europese Commissie. Waarom wordt in bovenstaande geciteerde uitspraak de indruk gewekt dat meteen nadat het wetsvoorstel door de ministerraad was aanvaard er gesprekken zijn geweest, terwijl volgens de Europese Commissie het eerste gesprek over staatssteun pas op 7 juli 2016 is gevoerd? Was de opstelling van de Europese Commissie, in tegenstelling tot wat de Staatssecretaris suggereert met zijn uitspraak bij de begrotingsbehandeling, niet meteen al duidelijk op 7 juli 2016 en dus niet medio september?

Op basis van de kabinetslijn zoals neergelegd in bovenvermelde brieven zal ik geen memo’s, verslagen en e-mails aan uw Kamer doen toekomen.

Tot slot vragen de leden van de CDA-fractie of geconstateerd moet worden dat er nog steeds problemen zijn aangezien Eurocommissaris Vestager spreekt in haar antwoord op de schriftelijke vragen van Europarlementariër Schreijer-Pierik over voortgaande «constructieve besprekingen om een voor beide partijen aanvaardbare oplossing te vinden»?

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

De leden van de D66-fractie waren verbaasd dat via Eurocommissaris Vestager enkele dagen geleden bekend werd dat van Europese zijde de bezwaren tegen het oorspronkelijk voorgenomen stelsel al in juli bekend gemaakt waren. In antwoord op vragen van deze leden naar een exacte tijdslijn van de gesprekken met de Europese Commissie en de momenten van de gerezen bezwaren, kwam immers steeds september als datum terug waarop de Staatssecretaris voor het eerst hoorde van de bezwaren die tot aanpassing van het wetsvoorstel geleid hebben. Naar aanleiding van de brief van de Staatssecretaris van 6 december jl. waarin wordt erkend dat al in juli bewaren gerezen zijn, hebben deze leden de nodige vragen.

De leden van de D66-fractie verkrijgen graag – tabelmatig – een compleet overzicht van alle gesprekken over de wijziging van de Meststoffenwet in verband met de invoering van een stelsel van fosfaatrechten die sinds 2 juli 2015 gevoerd zijn met de Europese Commissie over dat onderwerp. Daarbij verwachten zij in ieder geval inzage in het onderwerp van bespreking van die datum, wie er aanwezig waren (of voor zover dit ambtenaren betrof: welke functies dit betrof), de rol van de Staatssecretaris bij dat overleg en de concreet uit de bijeenkomst volgende actie- en beslispunten.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs is terug naar de uitgebreide beschrijving waarmee ik de beantwoording van het schriftelijk overleg ben begonnen.

De leden van de D66-fractie lezen dat er op 7 juli 2016 door ambtenaren van Directoraat-Generaal Competition (DG COMP) is aangegeven dat er problemen zijn met het wetsvoorstel in relatie tot de staatssteunrichtsnoeren. Op welk moment was de Staatssecretaris op de hoogte van de op 7 juli geuite bezwaren? Wat was toen zijn instructie aan de onderhandelende ambtenaren? Wat stond precies in de brief die van Nederlandse zijde op 15 juli 2016 gedeeld is met DG COMP en DG ENVI?

Op 7 juli 2016 heeft als aftrap van de besprekingen een eerste overleg op technisch niveau plaatsgevonden. Ambtenaren van DG COMP hebben toen aangegeven problemen te zien met het wetsvoorstel in relatie tot de staatssteunrichtsnoeren. Nederland was echter van mening dat het wetsvoorstel verenigbaar kon worden geacht met de staatssteunrichtsnoeren. De inzet was er op gericht de Europese Commissie van die argumentatie te overtuigen. De brief van 15 juli bevat de argumentatie onder het Nederlandse standpunt ten aanzien van de verenigbaarheid van het wetsvoorstel met de interne markt en de conformiteit met de staatssteunrichtsnoeren.

De leden van de D66-fractie zijn benieuwd naar bezwaren die in juli geuit zijn, en waarin die afwijken dan wel overeenkomen van de in september geuite bezwaren die hebben geleid tot het aanpassen van het wetsvoorstel. Daartoe verkrijgen ze graag van beide communicaties van de Europese Commissie een afschrift. In welk verschil zit precies de «scherpte» die de Staatssecretaris wel in de septemberbezwaren heeft gevonden, en niet in die van juli?

De gesprekken met de Europese Commissie zijn direct na de zomer voortgezet. Op 5 september 2016 is op technisch niveau gesproken en op 14 september 2016 is op DG-niveau overleg geweest tussen het Ministerie van Economische Zaken en DG COMP. Toen werd, zoals ik eerder in uw Kamer heb gemeld, pas in alle scherpte duidelijk wat precies de strekking was van de bezwaren van de Europese Commissie en op welke elementen van het wetsvoorstel die zagen. De Europese Commissie heeft toen benadrukt dat geen sprake kan zijn van geoorloofde staatssteun en dat geen goedkeuring zal worden gegeven aan maatregelen die leiden tot het verstrekken van staatssteun als het doel van de maatregel is om een overtreding van een bestaande Europese norm, hier het fosfaatproductieplafond in de derogatiebeschikking, te herstellen of indien de maatregelen niet verder gaan dan wat op basis van Europese normen reeds verplicht is. Het voorgestelde fosfaatrechtenstelsel kon dus niet worden ingevoerd zonder het reële risico van een ingebrekestelling door de Europese Commissie vanwege het niet correct toepassen van de Europese staatssteunkaders. Daarmee werd voor mij duidelijk dat de consequentie was dat het fosfaatrechtenstelsel niet benut kan worden om in 2017 effectief te sturen op de reductie van de fosfaatproductie. Op 13 oktober 2016 heb ik uw Kamer geïnformeerd genoodzaakt te zijn een nota van wijziging op het oorspronkelijke wetsvoorstel in te dienen waarmee de introductie van het stelsel van fosfaatrechten is uitgesteld tot 2018.

De leden van de D66-fractie zijn benieuwd welke beleidsalternatieven en wijzigingsvoorstellen voor het wetsvoorstel vanaf 7 juli 2016 op welk moment overwogen dan wel uitgewerkt zijn om tegemoet te komen aan de bezwaren van Europese zijde. Graag verkrijgen zij een overzicht daarvan. Zij horen ook graag waarop het vertrouwen gebaseerd was dat het voorstel in originele vorm akkoord bevonden zou worden en het wetsvoorstel vooraf aan een volgend gesprek met de Europese Commissie naar het parlement gestuurd kon worden. Dit temeer nu de memorie van toelichting slechts melding maakt van lopende gesprekken, niet van de toen reeds geuite bezwaren. Letterlijk staat er: «Op dit moment wordt met de Europese Commissie gesproken om bevestiging te krijgen van het Nederlandse oordeel dat in dit geval sprake is van staatssteun die verenigbaar kan worden verklaard met de interne markt.» Hoe kan de lezer daaruit afleiden dat op dat moment de Europese Commissie reeds gesteld had problemen te zien in relatie tot de staatssteunrichtsnoeren? Acht de Staatssecretaris de toelichting bij het voorstel volledig en adequaat vormgegeven? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom is het desondanks zo opgeschreven? Zijn er concepten van de memorie van de toelichting waarin dit anders stond? Zo ja, op wiens verzoek is die nadere toelichting over de gesprekken geschrapt?

Bij het opstellen van het stelsel van fosfaatrechten voor de melkveehouderij is onderkend dat het stelsel verenigbaar moet zijn met de staatssteunkaders. Echter, naar mijn overtuiging kon het oorspronkelijke wetvoorstel verenigbaar met die kaders worden verklaard. De inzet was er op gericht de Europese Commissie daarvan te overtuigen. Na overleg met Eurocommissaris Vestager op 5 oktober 2016 heb ik geconcludeerd dat het indienen van een nota van wijziging bij uw Kamer onvermijdelijk was.

De leden van de D66-fractie merken op dat de gesprekken met de Europese Commissie «direct na de zomer voortgezet [zijn]». Dat doet hen afvragen: waarom zijn deze gedurende de zomer niet voortgezet? Klopt het dat de gesprekken om tot een goede invulling van de staatssteunregels twee maanden hebben stilgelegen? Is dat ook de reden dat het wetsvoorstel een week (7 september om 14 september) voordat het overleg met de Europese Commissie is voortgezet is ingediend? Waarop was gegeven het signaal van de ambtenaren van DG COMP op 7 september het vertrouwen gebaseerd dat Nederland de Europese Commissie op de eigen lijn qua interpretatie van de staatssteunrichtsnoeren zou krijgen?

Vragen en opmerkingen van de leden van de ChristenUnie-fractie

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen waarom de Staatssecretaris in het debat over de wijziging van de Meststoffenwet (1 december jl.) vermeldde dat «pas medio september» duidelijk werd dat de Europese Commissie het fosfaatrechtenstelsel niet als geoorloofde staatssteun wilde zien, terwijl de Europese Commissie al op 7 juli jl. aan de Nederlandse autoriteiten heeft gemeld dat het voorstel niet in overeenstemming was met de staatssteunrichtsnoeren. Waarom heeft de Staatssecretaris deze mededeling op 7 juli niet direct aan de Kamer gemeld? Waarom heeft de Staatssecretaris in het recente Kamerdebat «pas medio september» genoemd als het moment dat duidelijkheid ontstond, terwijl deze duidelijkheid er al op 7 juli was?

Zoals hierboven aangegeven, beschouw ik het technisch overleg van 7 juli 2016 niet als een definitieve mededeling van de kant van de Europese Commissie maar als aftrap van de besprekingen. Naar onze overtuiging kon het oorspronkelijke wetvoorstel verenigbaar met die kaders worden verklaard. De inzet was er op gericht de Europese Commissie daarvan te overtuigen. In september werd pas in alle scherpte duidelijk wat precies de strekking was van de bezwaren van de Europese Commissie en op welke elementen van het wetsvoorstel die zagen.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen waarom op 7 juli de alarmbellen op het ministerie niet zijn afgegaan, aangezien de DG COMP meldde problemen te zien met het wetsvoorstel in relatie tot de staatssteunrichtsnoeren. Wat bedoelt de Staatssecretaris met de opmerking dat pas op 14 september «in alle scherpte» duidelijk werd «wat precies de strekking was van de bezwaren»? Waarom waren meer dan 2 maanden nodig om hierover helderheid te krijgen? Waarom heeft de Staatssecretaris na 7 juli zo’n afwachtende houding aangenomen? Waarom achtte de Staatssecretaris het niet nodig om tussen 7 juli en 14 september de Kamer te informeren over deze zeer zorgelijke ontwikkelingen voor de melkveehouderij?

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen waarom pas op in juni 2016, meer dan een jaar na de aankondiging, pas een wetsvoorstel formeel door de ministerraad is gegaan en ingediend is bij de Europese Commissie. Bovendien is pas in de periode na 3 maart 2016 in een zeer kort tijdsbestek het wetsvoorstel gemaakt. Waarom is niet al ruim voor 3 maart, bijvoorbeeld direct na de aankondiging van het stelsel (juli 2015) begonnen met het maken van een wetsvoorstel, zodat het proces eerder afgerond had kunnen worden? Erkent de Staatssecretaris dat de tijdsdruk en de onduidelijkheid op dit moment grote risico’s voor het behoud van de derogatie hebben opgeleverd?

Vragen en opmerkingen van de leden van de SGP-fractie

De leden van de SGP-fractie met grote verbazing kennisgenomen van de Kamerbrief over de berichtgeving inzake de Europese afwijzing van de fosfaatwet. Deze leden hebben verschillende vragen en ontvangen graag op alle specifieke vragen een antwoord.

De Staatssecretaris gaf tijdens het debat vorige week aan dat pas medio september duidelijk werd dat de Europese Commissie het fosfaatrechtenstelsel niet als geoorloofde staatssteun wilde zien. Hoe is dat te rijmen met het feit dat eurocommissaris Vestager aangeeft dat de Commissie de Nederlandse autoriteiten op 7 juli 2016 «ervan in kennis gesteld [heeft] dat de voorgestelde regeling niet in overeenstemming was met de richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie 2014–2020»?

Zoals hierboven aangegeven, beschouw ik het technisch overleg van 7 juli 2016 niet als een definitieve mededeling van de kant van de Europese Commissie maar als aftrap van de besprekingen. Naar onze overtuiging kon het oorspronkelijke wetvoorstel verenigbaar met die kaders worden verklaard. De inzet was er op gericht de Europese Commissie daarvan te overtuigen. In september werd pas in alle scherpte duidelijk wat precies de strekking was van de bezwaren van de Europese Commissie en op welke elementen van het wetsvoorstel die zagen.

Waarom was er niet voor gekozen om op 2 juli 2015 naast DG ENVI ook DG COMP te informeren over het voornemen om verhandelbare fosfaatrechten in te voeren?

In de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel (d.d. 7 september 2016) staat: «Op dit moment wordt met de Europese Commissie gesproken om bevestiging te krijgen van het Nederlandse oordeel dat in dit geval sprake is van staatssteun die verenigbaar kan worden verklaard met de interne markt.» De leden van de SGP-fractie horen graag waarom de Staatssecretaris de toen bekende bezwaren van de Europese Commissie verzwegen heeft.

Bij het opstellen van het stelsel van fosfaatrechten voor de melkveehouderij is onderkend dat het stelsel verenigbaar moet zijn met de staatssteunkaders. Echter, naar onze overtuiging kon het oorspronkelijke wetvoorstel verenigbaar met die kaders worden verklaard. Op het moment dat het wetsvoorstel aan uw Kamer is aangeboden was het nog steeds de overtuiging dat de Europese Commissie van het Nederlandse standpunt overtuigd kon worden. In september werd pas in alle scherpte duidelijk wat precies de strekking was van de bezwaren van de Europese Commissie en op welke elementen van het wetsvoorstel die zagen. Mede op basis van het gesprek dat ik had met Eurocommissaris Vestager op 5 oktober 2016 heb ik moeten concluderen dat de Europese Commissie haar informele oordeel niet zou wijzigen. Op 13 oktober 2016 heb ik uw Kamer geïnformeerd genoodzaakt te zijn een nota van wijziging op het oorspronkelijke wetsvoorstel in te dienen waarmee de introductie van het stelsel van fosfaatrechten is uitgesteld tot 2018.

Waarom heeft de Staatssecretaris, gelet op de hoge tijdsdruk, de Kamer na 14 september 2016 niet per ommegaande geïnformeerd over de definitieve afwijzing door de Europese Commissie?

Wil de Staatssecretaris de brief/notitie met argumentatie waarom de oorspronkelijke fosfaatwet volgens Nederland wel verenigbaar is met de staatssteunrichtsnoeren die op 15 juli 2016 met DG COMP en DG ENVI is gedeeld, naar de Kamer sturen?

Zoals ik in antwoord op een eerdere vraag heb aangegeven, zal ik deze documentatie niet openbaar maken.

Zoals gezegd werd in september pas in alle scherpte duidelijk wat precies de strekking was van de bezwaren van de Europese Commissie en op welke elementen van het wetsvoorstel die zagen. De Europese Commissie heeft benadrukt dat geen sprake kon zijn van geoorloofde staatssteun en dat geen goedkeuring zal worden gegeven aan maatregelen die leiden tot het verstrekken van staatssteun als het doel van de maatregel is om een overtreding van een bestaande Europese norm, hier het fosfaatproductieplafond in de derogatiebeschikking, te herstellen of indien de maatregelen niet verder gaan dan wat op basis van Europese normen reeds verplicht is. Daarmee werd voor mij duidelijk dat de consequentie was dat het fosfaatrechtenstelsel niet benut kan worden om in 2017 effectief te sturen op de reductie van de fosfaatproductie.

De leden van de SGP-fractie ontvangen graag een uitgebreid feitenrelaas. Wil de Staatssecretaris met betrekking tot de periode vanaf 3 juni 2016 tot op heden per week aangeven op welk niveau (technisch, hoog ambtelijk respectievelijk Staatssecretaris) contact is geweest met DG ENVI respectievelijk DG COMP, inclusief het DG-niveau, wat daarbij besproken en gewisseld is, hoe de verschillende niveaus op het ministerie daarover geïnformeerd zijn, en welke acties daarop ondernomen zijn? Enkele afgeleide vragen daarbij zijn in de volgende alinea opgenomen.

Voor het antwoord op deze vraag verwijs is terug naar de uitgebreide beschrijving waarmee ik de beantwoording van het schriftelijk overleg ben begonnen.

Wanneer is de Staatssecretaris persoonlijk op de hoogte gesteld van het feit dat DG COMP op 7 juli 2016 aangaf dat het voorgelegde fosfaatvoorstel niet in overeenstemming is met de staatssteunrichtsnoeren? Wanneer was het ministerie op hoog ambtelijk niveau op de hoogte van het feit dat DG COMP op 7 juli 2016 aangaf dat het voorgelegde fosfaatvoorstel niet in overeenstemming is met de staatssteunrichtsnoeren? Is voor 14 september 2016 op hoog ambtelijk niveau contact geweest met DG COMP over het wetsvoorstel? Zo ja, wanneer? Zo nee, waarom niet? Heeft de Staatssecretaris voor 14 september 2016 persoonlijk contact gehad met DG COMP over onderhavige kwestie? Is er tijdens de zomervakantie (na 15 juli 2016) overleg geweest met DG COMP over onderhavige kwestie? Zo nee, waarom niet? Zo ja, hoe vaak? Is de Staatssecretaris tijdens de zomervakantie op de hoogte gehouden van ontwikkelingen ten aanzien van het onderhavige dossier? Waarom heeft de Staatssecretaris er, gelet op de hoge tijdsdruk en het enorme belang van het wetsvoorstel, niet voor gezorgd dat na 7 juli 2016 direct ook werk werd gemaakt van een alternatief voorstel? Heeft de Europese Commissie al expliciet aangegeven dat het rond 13 oktober jl. gewijzigde wetsvoorstel wel in overeenstemming is met de staatssteunrichtsnoeren?

De leden van de SGP-fractie hebben nog een vraag over het fosfaatplan voor 2017. Verschillende zuivelbedrijven trekken zich terug omdat de Staatssecretaris niet garant wil staan voor eventuele claims. Erkent de Staatssecretaris dat hiermee het fosfaatplan op de tocht staat? Is hij alsnog bereid toe te zeggen dat hij eventuele claims voor zijn rekening neemt?

Het pakket om in 2017 de benodigde fosfaatproductie te realiseren, bestaat uit verschillende maatregelen. Ik heb uw Kamer daarover op 18 november 2016 geïnformeerd (Kamerstuk 34 532, nr. 45). De vragen van de leden van de fractie van de SGP zien op één van de maatregelen uit het pakket, namelijk «fosfaatreductie door zuivelbedrijven». De organisaties die samen ZuivelNL vormen werken hard aan de uitwerking van die maatregel en bespreken dit met de leden. Er vindt over deze maatregel ook overleg plaats met mijn ministerie. Binnenkort, als de maatregel definitief vorm heeft gekregen, is voorzien dat er besluitvorming zal plaats vinden door de organisaties.