Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING

1.

Uit de referentieraming 2016 blijkt dat het aantal leerlingen en studenten per saldo hoger is dan de in de OCW-begroting 2016 verwerkte referentieraming 2015. Voor het primair en voortgezet onderwijs wordt dit onder meer veroorzaakt door de hogere instroom van asielzoekers en voor het wetenschappelijk onderwijs door meer internationale studenten.

De nieuwe raming van het aantal hbo-studenten ligt daarentegen lager. Dit komt door een daling van de instroom in de voltijd-hbo bachelor. Zie ook de kamerbrief (februari 2016) over de instroom in het hoger onderwijs.

2.

De raming voor studiefinanciering laat voor 2016 lagere kaderrelevante uitgaven en ontvangsten zien ten opzichte van de in de OCW-begroting 2016 verwerkte raming uit het voorjaar 2015. Dit is het gevolg van de verwerking van nieuwe uitvoeringsgegevens van DUO. Per saldo is er voor de jaren 2016 tot en met 2018 sprake van een meevaller bij de uitgaven, maar vanaf 2019 slaat dit om naar een tegenvaller. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de gewijzigde verwerking van de OV-studentenkaart voor minderjarige bolstudenten. Zij krijgen per 1 januari 2017 een OV-reisvoorziening. Voor deze reisvoorziening geldt voor de meeste studenten de prestatiebeurssystematiek waardoor de relevante uitgaven over het algemeen pas plaatsvinden als de student is afgestudeerd.

3.

De instroom van asielzoekers is de afgelopen periode sterk gestegen. Dit heeft niet alleen effect op de leerlingenraming, maar ook op de aanvullende bekostigingsregelingen in het primair en voortgezet onderwijs.

4.

Dit betreft de financiering voor het programma vernieuwing studiefinanciering (PVS) (€ 14,2 miljoen in 2016) en de bijdrage die OCW moet leveren aan de begroting van V&J (€ 8,2 miljoen voor de jaren 2016 tot en met 2018). Daarnaast zijn er naar aanleiding van de instroom van asielzoekers ook afspraken met de VNG gemaakt over aanvullende maatregelen. De bijdrage van OCW bedraagt respectievelijk € 17,3 miljoen (Bestuursakkoord verhoogde asielinstroom 2015) en € 11,0 miljoen (Uitwerkingsakkoord verhoogde asielinstroom 2016) voor de jaren 2016 en 2017.

5.

De uitvoeringsproblematiek voor 2016 wordt gedekt door inzet van een deel van de eindejaarsmarge (€ 117,9 miljoen) en door het niet uitdelen van de loon- en prijsbijstelling over de instrumenten subsidies en opdrachten (totaal € 12,5 miljoen).

6.

Het restant van de uitvoeringsproblematiek voor 2016 wordt gedekt met een lumpsum- en subsidietaakstelling. Dit is verdeeld over de sectoren naar rato van begrotingsomvang:

7.

In 2015 zijn diverse budgetten niet volledig tot besteding gekomen. De eindejaarsmarge bedraagt € 325,9 miljoen en dit wordt toegevoegd aan de OCW-begroting. Voor een deel betreft dit overlopende verplichtingen die niet in 2015 tot betaling zijn gekomen, maar pas in 2016 (totaal € 128,1 miljoen). Zie artikel 91 Nominaal en onvoorzien voor een nadere toelichting op de inzet van de eindejaarsmarge.

8.

Deze post is het saldo van diverse kasschuiven op de OCW-begroting. Zo wordt een deel van verplichtingen aan vervoersbedrijven voor de OV-studentenkaart voor 2017 vooruitbetaald in 2016 (€ 191,1 miljoen). Daarnaast worden er middelen uit 2016 doorgeschoven naar de jaren 2017 tot en met 2020 omdat de uitgaven in andere jaren zullen plaatsvinden dan eerder was geraamd. Dit betreft voornamelijk kasschuiven voor Digitale Taken Rijksarchieven van het Nationaal Archief (– € 43,6 miljoen), flexibel hoger onderwijs voor volwassenen (– € 17,2 miljoen) en voor de onderwijshuisvesting op Caribisch Nederland (– € 11,8 miljoen).

9.

Dit betreft de toevoeging aan de OCW-begroting van: de loonbijstelling tranche 2016 (€ 488,6 miljoen), de meerjarige doorwerking van de loonruimte-overeenkomst publieke

sector 2015–2016 (€ 232,2 miljoen), een eenmalige extra loonbijstelling in 2016 voor het werkgeversdeel van de herstelopslag voor pensioenpremies in 2016 (€ 36,4 miljoen) en de prijsbijstelling tranche 2016 (€ 56,4 miljoen).

10.

De raming voor studiefinanciering laat hogere niet-kaderrelevante uitgaven en ontvangsten zien ten opzichte van de in de OCW-begroting 2016 verwerkte raming van het voorjaar 2015. Dit is het gevolg van de verwerking van nieuwe uitvoeringsgegevens van DUO. De hogere uitgaven komen vooral doordat meer studenten zijn gaan lenen. De hogere ontvangsten worden voornamelijk verwacht door extra inzet van DUO op de invordering van schulden.

11.

De raming voor studiefinanciering laat lagere renteontvangsten zien ten opzichte van de in de OCW-begroting 2016 verwerkte raming uit het voorjaar 2015. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de neerwaarts bijgestelde rentevoet. Conform de begrotingsregels worden mutaties in de renteontvangsten generaal verwerkt.

12.

De overige mutaties betreffen overboekingen van en naar andere departementen en desalderingen van uitgaven en ontvangsten.

Het budget voor bekostiging wordt per saldo met € 27,0 miljoen verhoogd. De verhoging is met name het gevolg van de volgende mutaties:

• – Het budgettaire effect van de leerlingenraming (€ 15,8 miljoen). Deze mutatie is nader toegelicht in het algemene deel.

• – Meerkosten voor asielzoekerskinderen en eerste opvang van vreemdelingen (€ 11,0 miljoen). De oorzaak is een groter beroep op de regeling eerste opvang vreemdelingen en de introductie van maatwerkbekostiging.

• – Een overboeking van Bijdrage aan ZBO’s/RWT’s naar bekostiging. Met ingang van 1 januari 2016 zijn de middelen voor de bedrijfsgezondheid toegevoegd aan de materiële bekostiging (€ 8,0 miljoen).

• – Een overboeking van artikel 14 naar artikel 1 (€ 7,5 miljoen) ten behoeve van cultuureducatie voor het schooljaar 2016–2017.

• – Toevoeging uit de eindejaarsmarge voor de overlopende verplichting voor de bekostiging van speciaal onderwijs (€ 2,3 miljoen).

• – Een verlaging van de bekostiging van € 16,5 miljoen. Deze mutatie is nader toegelicht in het algemene deel.

De verplichtingen worden met € 246,0 miljoen verhoogd. Het verschil tussen de verplichtingen- en uitgavenmutaties (€ 115,2 miljoen) wordt veroorzaakt door:

• – Garantieverplichtingen aan onderwijsinstellingen die in 2016 zijn aangegaan en waar OCW garant voor staat.

• – Bijstelling van de verplichtingenraming doordat een deel van de uitgavenmutaties voor 2017 reeds in 2016 wordt verplicht.

• – Het budget voor het College voor Toetsen en Examens wordt per saldo met € 4,1 miljoen verhoogd. Deze verhoging is het gevolg een overboeking van beleidsterrein 4 beroepsonderwijs en volwasseneneducatie inzake de bijdrage voor de rekentoets.

• – Het budget voor de SLOA-instellingen is met € 11,0 miljoen verhoogd. Deze verhoging is met name het gevolg van de volgende mutaties:

  • • Overboeking van beleidsterrein 1 primair onderwijs van € 4,5 miljoen inzake de bijdrage aan het CITO en het SLO voor voornamelijk de (adaptieve) eindtoets (€ 3,7 miljoen) en diverse projecten.

  • • Overboeking van beleidsterrein 4 beroepsonderwijs en volwasseneneducatie van € 6,5 miljoen inzake hun bijdrage aan het CITO.

Het budget voor de bekostiging wordt per saldo met € 3,9 miljoen opgehoogd. De verhoging is met name het gevolg van de volgende mutaties:

• – De jaarlijkse meerjarige doorrekening van de referentieraming 2016 leidt tot hogere aantallen mbo-studenten ten opzichte van de referentieraming 2015. Bovendien vindt er substitutie plaats van de bbl-opleiding naar de duurdere bol-opleidingen. Daarom wordt het macrobudget opwaarts bijgesteld (zie ook de algemene toelichting).

• – In 2016 wordt er eenmalig € 5 miljoen gekort op het macrobudget voor de financiering van de doorontwikkeling van BRON.

• – Vanaf 2017 wordt er structureel € 5 miljoen van het macrobudget ingezet voor de OV-kaart voor minderjarige mbo-studenten in de bol.

• – In het kader van de problematiek rondom ROC Leiden is bij ontwerpbegroting 2016 zowel in 2016 als 2017 € 20 miljoen overgeheveld uit het macrobudget naar het instrument subsidies. Om deze uitname uit het macrobudget over de jaren te spreiden vindt er een kasschuif plaats binnen het macrobudget van € 10 miljoen van 2018 naar 2016 en wordt in 2017 € 8 miljoen uit het investeringsbudget van de kwaliteitsafspraken overgeheveld naar het macrobudget.

Het budget voor subsidies wordt per saldo met € 5,9 miljoen verlaagd. Deze verlaging is met name het gevolg van de volgende mutaties:

• – Bij de ontwerpbegroting 2016 is op de gehele OCW-begroting vanaf 2016 structureel een ramingsbijstelling van € 20 miljoen gedaan. Toen was deze taakstelling onder andere ingevuld op de overige subsidies met een bedrag van € 7,7 miljoen in 2016 oplopend naar € 8,9 miljoen, maar dat is nu ongedaan gemaakt. De taakstelling wordt vanaf 2016 voor een bedrag van € 10 miljoen structureel ingevuld op de regeling praktijkleren.

• – Daarnaast vindt er in 2016 eenmalig een taakstelling van € 6,7 miljoen plaats op de overige subsidies ter dekking van de uitvoeringsproblematiek (zie ook de algemene toelichting).

• – Het restant wordt verklaard door een kasschuif van overlopende verplichtingen uit 2015.

Het budget voor bijdragen aan agentschappen wordt per saldo met € 7,1 miljoen verhoogd.

Hiermee wordt het budget voor het uitvoeren van projecten zoals de doorontwikkeling van BRON en het digitaal verzuimloket op het juiste niveau gebracht. De middelen zijn afkomstig van de instrumenten bekostiging, subsidies en bijdrage aan ZBO’s en RWT’s.

Het budget voor bijdragen aan ZBO’s/RWT’s wordt per saldo met € 11,5 miljoen verlaagd. Deze verlaging is met name het gevolg van de volgende mutaties:

• – Voor het College voor Examens wordt een bedrag van € 4 miljoen overgeboekt naar artikel 3 (Voortgezet onderwijs).

• – Voor het Cito (Wet SLOA) wordt een bedrag van € 6,5 miljoen overgeboekt naar artikel 3 (Voortgezet onderwijs).

• – De middelen voor de Wet SLOA worden herschikt en een bedrag van € 2,7 miljoen wordt overgeheveld naar het instrument bijdrage aan agentschappen.

De verplichtingen worden met € 138,3 miljoen verlaagd. Het verschil tussen de verplichtingen- en uitgavenmutaties (€ 74,6 miljoen) wordt veroorzaakt door:

• – Garantieverplichtingen/rekening-courant kredieten aan hogescholen die in 2016 zijn aangegaan en waar OCW garant voor staat (+ € 9,0 miljoen).

• – Bijstelling van de verplichtingenraming doordat uitgavenmutaties voor het jaar 2017 – overeenkomstig de bekostigingsregelgeving – in het jaar 2016 worden verplicht. Daarom worden deze (– € 83,6 miljoen) verwerkt in het verplichtingenbudget 2016.

Het budget voor de subsidies wordt per saldo met € 8 miljoen verlaagd. De verlaging is met name het gevolg van de volgende mutaties:

• – Als gevolg van de onderuitputting van de afgelopen jaren wordt het budget voor de Lerarenbeurs/zij-instroom per saldo met € 14,2 miljoen verlaagd.

• – Op de projecten voor professionalisering is de kasschuif van 2015 naar 2016 verwerkt. Per saldo wordt het budget met € 2,6 miljoen verhoogd.

In totaal wordt € 287,5 miljoen meer uitgegeven aan inkomensoverdrachten dan eerder geraamd. Dit is het gevolg van de volgende mutaties:

• – De basisbeursuitgaven vallen hoger uit dan eerder geraamd. In 2016 wordt per saldo € 27,2 miljoen meer aan basisbeursuitgaven verwacht.

  • • Dit betreft € 3,9 miljoen meer relevante basisbeursuitgaven (gift). Deze € 3,9 miljoen is het saldo van lagere verwachte uitgaven aan de bol als gevolg van de realisatie in 2015 en hogere omzettingen van prestatiebeurs in gift in het hbo.

  • • De niet-relevante uitgaven basisbeurs (prestatiebeurs) stijgen met € 23,3 miljoen. Dit is het gevolg van onder andere hogere toekenningen basisbeurs in het wo vanwege hogere aantallen studenten dan aanvankelijk geraamd. Ook spelen lagere omzettingen van prestatiebeurs in gift van bolstudenten een rol.

• – De uitgaven aanvullende beurs vallen per saldo € 29,3 miljoen hoger uit dan geraamd:

  • • Dit betreft € 5,3 miljoen minder relevante aanvullende beurs-uitgaven (gift en omzettingen).

  • • De niet-relevante uitgaven aanvullende beurs stijgen in 2016 met € 34,6 miljoen, zowel in het mbo, als in het ho. Dit houdt onder meer verband met de realisaties 2015 en met de nieuwe referentieraming.

• – De uitgaven voor de reisvoorziening stijgen in 2016 met € 202,6 miljoen:

• – Dit is het gevolg van de volgende boekingen:

  • • Een verhoging van de vergoeding aan de vervoersbedrijven van € 201,5 miljoen. In 2016 wordt € 191,1 miljoen van de voorlopige vergoeding 2017 voor de OV-studentenkaart aan de vervoersbedrijven vooruitbetaald. Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan de optimalisatie van het kasritme van de Staat.

  • • Daarnaast een bijstelling van per saldo € 10,4 miljoen als gevolg van mutaties door onder meer lagere kaartprijzen, de bijdrage onterecht kaartbezit en de afrekening over 2015.

  • • Meer omzettingen (€ 14,5 miljoen) van niet-relevante prestatiebeurs-uitgaven naar OV-uitgaven in gift.

  • • Hogere niet-relevante prestatiebeurs-boekingen die als gevolg van de boekingssystematiek resulteren in lagere (– € 13,4 miljoen) relevante uitgaven op dit artikelonderdeel

• – De overige uitgaven vallen in 2016 € 28,4 miljoen hoger uit dan geraamd:

  • • Van deze bijstelling is – € 23,0 miljoen relevant. Deze mutatie is voornamelijk het gevolg van de realisaties over 2015 waaruit blijkt dat er minder kwijtscheldingen hebben plaatsgevonden dan aanvankelijk geraamd.

  • • De niet-relevante overige uitgaven vallen € 51,4 miljoen hoger uit. Met deze mutatie worden de technische bijstellingen op de verschillende onderdelen aangesloten.

Er wordt per saldo naar verwachting € 148,8 miljoen meer uitgegeven aan leningen dan geraamd:

• – Dit is voornamelijk het gevolg van een stijging bij de uitgaven aan rentedragende leningen (€ 116,3 miljoen). Meer studenten zijn gaan lenen, zowel studenten onder het studievoorschot, als ook studenten die nog onder de prestatiebeursregime vallen.

• – Het collegegeldkrediet wordt met € 32,4 miljoen omhoog bijgesteld, omdat meer studenten hiervan gebruik zijn gaan maken.

Het budget voor de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) wordt per saldo met € 15,5 miljoen verhoogd.

Eind 2014 is de business case van het Programma Vernieuwing Studiefinanciering (PVS) herijkt naar aanleiding van de invoering van het studievoorschot. Uitkomst van die herijking was dat het programma een langere doorlooptijd kreeg, en dat daarmee eenmalige aanpassingskosten gepaard gingen van circa € 21 miljoen, waarvan € 14,2 miljoen in 2016.

Een bijstelling van het DUO-budget met € 2,0 miljoen vloeit voort uit de herijking van de business-case fraude. Als gevolg van diverse kleinere ramingsaanpassingen wordt nog een bedrag van per saldo – € 0,8 miljoen gemuteerd.

De ontvangstenraming wordt per saldo verlaagd met € 54,9 miljoen:

• – Op basis van de realisatiecijfers over 2015 en de lage rente worden de relevante rente-ontvangsten naar beneden bijgesteld. Samen met de relevante ontvangsten hoofdsom wordt per saldo – € 66,0 miljoen gemuteerd.

• – Bij de kortlopende vorderingen worden € 3,6 miljoen minder ontvangsten verwacht.

• – Op basis van de realisaties 2015 worden de verwachte niet-relevante ontvangsten met € 14,7 miljoen verhoogd. Dit betreft ontvangsten van direct verstrekte rentedragende studieleningen en in langlopende leningen omgezette prestatiebeurs-uitgaven.