Nr. 7 LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN

De vaste commissie voor Defensie heeft een aantal vragen voorgelegd aan de Minister van Defensie over het rapport van de Algemene Rekenkamer van 18 mei 2016 inzake de Resultaten verantwoordingsonderzoek 2015 bij het Ministerie van Defensie (X) (Kamerstuk 34 475 X, nr. 2).

De Minister heeft deze vragen beantwoord bij brief van 3 juni 2016. Vragen en antwoorden zijn hierna afgedrukt.

De voorzitter van de commissie, Ten Broeke

De adjunct-griffier van de commissie, Van Eck

Ten aanzien van de ernstige onvolkomenheid in de logistieke keten reservedelen worden initiatieven versneld dan wel versterkt en aanvullende maatregelen getroffen. Zo worden de inspanningen ter verbetering van de inzetbaarheid van het materieel gebundeld en ondergebracht in een plan van aanpak gericht op de logistieke keten reservedelen met hoge prioriteit en met actieve betrokkenheid van alle defensieonderdelen. Zie ook het antwoord op vraag 9.

De aanbevelingen met betrekking tot de geconstateerde onvolkomenheden op het gebied van het ERP-systeem, IT-beheer, autorisatiebeheer en verplichtingenbeheer worden overgenomen. Het betreft maatregelen die reeds in gang zijn gezet. En zo ook de aanbeveling bij het aandachtspunt over het Budget Internationale Veiligheid (BIV). Echter, hieraan wordt een lagere prioriteit gegeven dan aan de hierboven aangegeven aanbevelingen bij de (ernstige) onvolkomenheden.

Al in 2014 gaf Defensie (bij herhaling) aan dat de inzetbaarheidsdoelstellingen werden gehaald, maar met een aantal (hardnekkige) beperkingen. In gevallen waar beperkingen niet acceptabel waren, werden deze opgelost ten koste van andere eenheden, de geoefendheid en het voortzettingsvermogen. Het aanhoudende beroep op de krijgsmacht, mede door de verslechtering van de veiligheidssituatie en de daarmee samenhangende hogere eisen die de Navo aan de krijgsmacht stelt, zette in 2015 het voortzettingsvermogen verder onder druk. In de inzetbaarheidsrapportage 2015 is dat ook zichtbaar.

Ik heb oog voor de opmerking van de Algemene Rekenkamer dat Defensie scherpe keuzes moet maken en prioriteiten moet stellen. Keuzes om binnen de financiële kaders te blijven zijn soms onvermijdelijk. Deze keuzes zijn ook in het recente verleden gemaakt. Zo heb ik uw Kamer in de begroting van 2016 geïnformeerd over de vertraging van projecten zoals de MALE UAV, het licht indirect vurend wapensysteem (LIVS) en de beschermingspakketten van het infanterie gevechtsvoertuig en de Capability Upgrade elektronische oorlogsvoering. Bij gelijkblijvend budget zal Defensie ook de komende jaren keuzes moeten maken om ambities beter te laten aansluiten op de financiële middelen. Tegelijkertijd heeft het kabinet zich uitgesproken voor de versterking van de krijgsmacht in een meerjarig perspectief. Met de begroting 2017 informeer ik uw Kamer hierover.

Zie het antwoord op vraag 1.

De belangrijkste verbetertrajecten zijn het verbeteren van de prestaties van de «voorzien in»-keten, de logistieke keten voor de reservedelen, de vernieuwing van de IT en het vergroten van de financiële duurzaamheid. De verbetertrajecten moeten de komende tijd tot de beoogde resultaten leiden.

Defensie heeft in 2015 aan de tweede en derde hoofdtaak van Defensie voldaan. De krijgsmacht is veelvuldig ingezet. Ten aanzien van de eerste hoofdtaak gelden beperkingen. De beperkingen betreffen de voorbereidingstijd, geoefendheid en, bij langdurige inzet, het voortzettingsvermogen. In de afgelopen periode is het belang van het opheffen van deze beperkingen toegenomen in het kader van de verdediging van het bondgenootschappelijk grondgebied. Sinds de oprichting van de Navo is de verdediging van het eigen grondgebied per definitie een bondgenootschappelijke taak. Het niet meer volledig voldoen aan de inzetbaarheidsdoelstellingen, dan wel het halen van die inzetbaarheidsdoelstellingen met beperkingen, betekent nadrukkelijk niet dat Nederland niet meer in staat is om het eigen en het bondgenootschappelijke grondgebied te verdedigen. Defensie kan alle grondwettelijke taken uitvoeren.

Het niet tijdig beschikbaar zijn van het materieel kent diverse oorzaken. Naast het tekort aan reserveonderdelen heeft Defensie een gebrek aan technisch personeel voor het uitvoeren van verschillende onderhoudsprocessen. Hiertoe zijn aanvullende wervingsinspanningen gestart.

Ja. Om zeker te stellen dat een missie succesvol kan worden uitgevoerd onder zo veilig mogelijke omstandigheden krijgt het benodigde materieel voorrang. Dit geldt ook voor het materieel dat wordt gebruikt in de voorbereiding van missies.

Defensie heeft de conclusies en aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer ter harte genomen. Defensie heeft al initiatieven genomen om verbeteringen te realiseren en lacunes weg te nemen. Voorts is met de begroting 2016 extra budget voor de basisgereedheid en hiermee voor de materiële exploitatie toegekend. Het zal echter enige jaren duren alvorens dit budget in de volle omvang beschikbaar is en de reserveonderdelen met lange levertijden werkelijk voorhanden zijn. Achterstanden in de onderhoudsplannen en de verwerving van reservedelen worden weggewerkt. Waar nodig en mogelijk worden initiatieven versneld of versterkt en aanvullende maatregelen genomen. Voor de inspanningen ter verbetering van de inzetbaarheid van het materieel wordt een plan van aanpak opgesteld. Dit plan richt zich op de logistieke keten van reserveonderdelen en de quick wins die hierbij zijn te behalen, de onderhoudsplannen, alsmede op de inrichting van de materieellogistieke organisatie en het personeel. In het plan van aanpak wordt, in overeenstemming met een van de aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer, een prioriteitstelling van wapensystemen gehanteerd. Daarnaast wordt in het plan een tijdschema opgenomen met de termijnen waarop de verschillende verbeteracties worden uitgevoerd en de wijze waarop de uitvoering van de verbeteracties worden gecoördineerd en gerapporteerd. De uitkomsten van het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) naar de gereedstelling worden betrokken bij de maatregelen om de beschikbaarheid van het materieel verder te verhogen.

Op dit moment is er een tekort aan inkopers bij de DMO. Dit wordt ondervangen met tijdelijke inhuur.

Zoals reeds gemeld in de begroting 2016 is de investeringsbehoefte voor alle benodigde vernieuwingen en vervangingen de komende vijftien jaar groter dan het beschikbare budget. Bij een gelijkblijvend budget leidt dit ook in de toekomst tot keuzes. De investeringsbehoefte van Defensie zal worden betrokken bij de uitwerking van het meerjarige perspectief. De mogelijkheden om daarin extra stappen te zetten, evenals het tempo ervan, is afhankelijk van de beschikbare financiële middelen. Dit zal onderwerp zijn van politieke besluitvorming.

Zie het antwoord op vraag 3.

Zie het antwoord op vraag 9.

Defensie werkt hard aan het verbeteren van de basisgereedheid van de krijgsmacht. Zoals vermeld in mijn brief van 9 november 2016 (Kamerstuk 34 300 X, nr. 41) komt een deel van de met de begroting 2016 beschikbaar gekomen extra middelen ten goede aan het verbeteren van de operationele aansturing en ondersteuning en het vergroten van de opleidings- en trainingscapaciteit. Daarnaast is extra budget toegekend aan de algemene ondersteuning en bedrijfsvoering. Verdere stappen ter versterking van de basisgereedheid zijn onderdeel van het meerjarig perspectief.

Zie het antwoord op vraag 9.

Voor het verbeteren van de kwaliteit van ramingen en plannen, zijn initiatieven ontplooid in het kader van het traject financiële duurzaamheid. Een voorbeeld van zo’n initiatief is het verbeteren van de omgang met risico’s en onzekerheden. Bij complexe projecten wordt bijvoorbeeld met simulatietechnieken de hoogte van de projectreserve bepaald. Daarnaast is er aandacht voor een betere interne toetsing van ramingen en het uitvoeren van kostenanalyses.

Voorts heb ik u in mijn brief van 28 oktober jl. (Kamerstuk 34 300 X, nr. 39) geïnformeerd over de resultaten van het onderzoek naar de oorzaken van de onderrealisatie in de «voorzien in»-keten. Een van de aanbevelingen uit dit onderzoek heeft betrekking op het verbeteren van de ramingen van investeringsprojecten. Op dit moment werkt Defensie deze aanbevelingen verder uit.

Zie het antwoord op vraag 1.

Het oplossen van de problemen waar Defensie voor staat, vergt een gezamenlijke, gecoördineerde inzet van meerdere disciplines. Voor de belangrijke verbetertrajecten, zoals het verhogen van de prestaties van de «voorzien-in»-keten en de financiële duurzaamheid, zijn speciale taskforces geformeerd waarin alle relevante spelers zijn samengebracht. De activiteiten van deze taskforces worden gecoördineerd door een stuurgroep op het niveau van directeuren en hoofddirecteuren. De stuurgroep wordt voorgezeten door een bestuursraadslid, die aanspreekbaar is op het behaalde resultaat. Naar aanleiding van het rapport van de Algemene Rekenkamer, zal deze gecoördineerde inzet ook plaatsvinden voor de geconstateerde ernstige onvolkomenheid in de logistieke keten van reserveonderdelen.

De huidige dollarkoers (1 juni 2016) is $ 1,12/€. De raming van dollargevoelige uitgaven in de begroting, waaronder het project Verwerving F-35, wordt gebaseerd op de raming van de dollarkoers in het Centraal Economisch Plan (CEP) van het Centraal Planbureau. Voor de begroting 2016 was de raming van de dollarkoers $ 1,13/€ (CEP 2015). Voor de begroting 2017 is de raming van de dollarkoers $ 1,09/€ (CEP 2016). De dollarkoers die werd gehanteerd ten tijde van de nota In het belang van Nederland (2013), en op basis waarvan het budget is vastgesteld, is $ 1,29/€.

Het geheel van trainingsvlieguren en inzetvlieguren in balans brengen is op korte termijn niet mogelijk. Naast de vlieguren voor inzet zijn extra vlieguren nodig om het jaarlijks oefenprogramma uit te voeren en de vliegers voor alle taken op niveau te houden. Zoals eerder gemeld, is na het einde van de inzet in de strijd tegen ISIS een jaar nodig om de volledige operationele gereedheid van de F-16 jachtvliegtuigen te herstellen (Kamerstuk 27 925, nr. 539). Sinds 2016 is er budget voor extra vlieguren toegekend als gedeeltelijke compensatie voor de inzeturen. Door in het vervolg direct bij de besluitvorming over een (verlengde) inzet extra vlieguren toe te kennen, kan een al te grote onbalans tussen trainingsvlieguren en inzetvlieguren worden voorkomen. Ondanks het extra geld is het totaal aantal te produceren vlieguren echter wel beperkt door de omvang van de logistieke organisatie.

De voornaamste oorzaken van de daling in de operationele gereedheid zijn de lage geoefendheid door eenzijdige inzet in missies en de beschikbaarheid van materieel. De druk op Defensie is hoog, onder meer door de inzet, de aanhoudende verslechtering van de veiligheidssituatie en de hogere eisen die de Navo aan de krijgsmacht stelt. Ook zijn de effecten van eerdere bezuinigingen nu in volle omvang voelbaar. De lage beschikbaarheid van materieel doet zich vooral voor bij oefeningen en missievoorbereiding. Het extra budget in de begroting 2016 wordt onder meer aangewend voor de versterking van de onderhoudscapaciteit, de logistieke bedrijfsvoering en voor extra reservedelen. Hierbij is er in de komende jaren sprake van een oplopende financiële reeks. Het aanvullen van reservedelen kost voorts tijd. De operationele gebruiker zal de positieve effecten van deze intensivering dan ook pas na verloop van tijd ondervinden. Aanvullend werkt Defensie aan een plan van aanpak voor het verbeteren van de logistieke keten voor reservedelen (zie ook het antwoord op vraag 9). Uitkomsten uit het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) naar de gereedstelling worden zodra deze beschikbaar zijn betrokken bij de maatregelen om de gereedheid verder te verhogen.

Met de voltooiing van de migratie van de F-16, die eind van dit jaar is voorzien, zullen alle hoofdwapensystemen over zijn op ERP. Voor het bepalen van de personele en materiële gereedheid wordt dan gebruikgemaakt van dezelfde basisadministratie. Voor het bepalen van de geoefendheid voeren de defensieonderdelen een eigen administratie.

In 2015 is een aantal oefeningen niet doorgegaan. De belangrijkste oorzaak daarvoor was niet de materiële gereedheid, maar tekorten in de exploitatie. Met het oog op een financieel duurzame begroting kunnen tekorten in de exploitatie niet langer worden gedekt uit het investeringsbudget. Gedurende 2015 is het wel voorgekomen dat door de beperkte beschikbaarheid van materieel niet alle beoogde oefendoelstellingen konden worden behaald.

De beschrijving over de totstandkoming van de geoefendheid is in februari 2016 vastgesteld. Deze beschrijving wordt momenteel verwerkt in interne regelgeving en daarna uitgegeven. Samen met de professionele inschatting van de commandant van een eenheid vormt dit de informatie over de geoefendheid.

Zie het antwoord op vraag 23.

Zie het antwoord op vraag 9.

In het verleden is bij de verwerving van nieuw materieel niet altijd voldoende rekening gehouden met de exploitatie, contracten en het uit te voeren onderhoud. Met de nota «In het belang van Nederland» (Kamerstuk 33 763, nr. 1) heeft het kabinet gekozen voor een krijgsmacht die financieel en operationeel duurzaam is. De toepassing van de levensduurbenadering voor wapensystemen moet bijdragen tot financiële duurzaamheid. Het helpt Defensie investeringen en exploitatie, inclusief (kosten van) onderhoud, beter in samenhang en over de lange termijn te overzien. Bij de voorbereiding van investeringsbeslissingen conform het Defensie Materieelproces (DMP) wordt al gebruikgemaakt van de levensduurbenadering voor wapensystemen (life cycle costing). De kosten van de materiële exploitatie van wapensystemen maken daar deel van uit. Deze informatie berust voornamelijk op informatie van fabrikanten en ervaringscijfers van vergelijkbare systemen. Defensie werkt eraan om dit nu voornamelijk handmatig opgebouwde inzicht structureel te verankeren in de IT-systemen, zodat dit in de toekomst geautomatiseerd kan worden verkregen. Ook het verbeteren van ramingen en plannen en de ontwikkeling van een duurzaam exploitatieplan zijn onderdeel van dit traject.

Voorts heeft Defensie initiatieven genomen om de vastgestelde tekortkomingen in het onderhoudsproces aan te pakken. Voor de inspanningen ter verbetering van de inzetbaarheid van het materieel wordt een plan van aanpak opgesteld (zie het antwoord op vraag 9).

Zie het antwoord op vraag 9.

Zie het antwoord op vraag 8.

Zie het antwoord op vraag 29.

Het uitvoeren van een instandhoudingsanalyse op een wapensysteem is een intensief traject en vraagt veel capaciteit van de organisatie. Mede door het uitvoeren van missies, de deelname aan oefeningen en de missievoorbereidingen kunnen de instandhoudingsanalyses op de belangrijkste hoofdwapensystemen niet altijd tegelijkertijd worden uitgevoerd. In overeenstemming met de aanbeveling van de Rekenkamer, om met prioriteit uitvoering te geven aan de aanbevelingen van de in 2015 voltooide interne analyse van de problematiek, versnelt Defensie de uitvoering van de instandhoudingsanalyses. Het streven is om voor eind 2017 de analyses te hebben uitgevoerd. In 2016 worden drie pilots uitgevoerd. Per hoofdwapensysteem worden direct initiatieven genomen om tekortkomingen weg te nemen.

Defensie heeft de conclusies en aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer ter harte genomen. Defensie heeft al initiatieven genomen om verbeteringen te realiseren en lacunes weg te nemen. Waar nodig en mogelijk worden initiatieven versneld of versterkt en aanvullende maatregelen genomen. Voor de inspanningen ter verbetering van de inzetbaarheid van het materieel wordt een plan van aanpak met hoge prioriteit opgesteld. Zie ook het antwoord op vraag 9.

Het leren werken met een ERP-pakket vergt een forse inspanning van de organisatie. Het vereist een andere manier van werken, onder meer door de langere procesketens met meer onderlinge afhankelijkheden, het gebruik van gestandaardiseerde processen en een grotere afhankelijkheid van datakwaliteit. De optimalisatie van ERP en de bedrijfsvoering vordert gestaag. Toch zal het nog wel even duren voordat de laatste rimpels zijn gladgestreken, onder meer omdat de laatste migraties nog moeten worden voltooid. Voorts geeft het gebruik van ERP meer inzicht in de werking van processen dan voorheen. Dit geeft mogelijkheden voor verdere optimalisatie van procesketens waarvan eerder niet duidelijk was waar de bottlenecks zitten. Dit hele proces kan nog wel enige jaren in beslag nemen.

De huidige kaders zijn toereikend.

Om de datakwaliteit op peil te brengen en te houden zijn meerdere maatregelen genomen, waaronder het schonen van complexe gegevens, de introductie van een tool waarmee de juistheid van gegevens vooraf kan worden gecontroleerd en een traject waarmee het beheer van gegevens per wapensysteem verder wordt verbeterd.

Ja. ERP bevat overigens in totaal 2,2 miljoen artikelen. Hoe dan ook, deze gegevens worden nu geschoond. Door de introductie van een tool waarmee gegevens kunnen worden gecontroleerd voordat ze het systeem in komen, wordt toekomstige vervuiling zoveel mogelijk voorkomen.

Het project «Get Clean», waarmee de datakwaliteit in eerste aanleg is verbeterd, is voltooid. De genoemde activiteiten maken deel uit van «Stay Clean», waarmee de datakwaliteit voortdurend op peil wordt gehouden. Deze activiteiten worden in de lijn belegd.

Defensie start in 2016 met een inrichting van een monitoringstelsel waarbij de juistheid en volledigheid van de verplichtingenadministratie beter worden beheerst. Het stelsel is naar verwachting ultimo 2017 geïmplementeerd.

De volgende mutaties zijn niet voorafgaand aan de Slotwet gemeld:

• • Beleidsartikel 2 (Taakuitvoering Zeestrijdkrachten): verplichtingen voor een bedrag van € 15,1 miljoen. Deze budgetoverschrijding heeft betrekking op het nieuwe jaarcontract 2016 met de Rijksrederij dat op 27 november 2015 is aangegaan.

• • Beleidsartikel 4 (Taakuitvoering Luchtstrijdkrachten): verplichtingen voor een bedrag van € 75,3 miljoen. Deze budgetoverschrijding heeft betrekking op het contract voor C-130 over de jaren tot en met 2032.

• • Beleidsartikel 6 (Investeringen Krijgsmacht): verplichtingen voor een bedrag van € 166,4 miljoen. Deze budgetoverschrijding heeft betrekking op IT-investeringen en contracten met betrekking tot de F-35.

• • Beleidsartikel 7 (Defensie Materieelorganisatie): verplichtingen voor een bedrag van € 94,4 miljoen. Deze budgetoverschrijding heeft betrekking op contracten voor onderhoud en munitie.

Het totale bedrag waarover voorafgaand aan de Slowet de Kamer niet is geïnformeerd, is € 351,6 miljoen aan verplichtingen. Het gaat om verplichtingen die al wel in de begroting waren opgenomen, maar in het jaar 2016 in plaats van in 2015. Deze verplichtingen zijn echter na de tweede suppletoire begroting 2015 al aangegaan. Deze versnelling had moeten worden gemeld aan de Kamer, maar dat is pas met de Slotwet gebeurd. Defensie zal de Kamer voortaan tijdig over dergelijke mutaties informeren.

De Algemene Rekenkamer heeft vorig jaar in haar zijlichtbrief opgemerkt dat het van belang is dat verplichtingen F-35 goed worden geregistreerd. Ook in de ADR-rapportage van vorig jaar werd geadviseerd interne beheersmaatregelen te treffen om de risico’s op onjuiste en/of onvolledige verplichtingen- en voorschottenadministraties te voorkomen. Dit advies heeft Defensie overgenomen. In overleg met de ADR zijn procedures ontwikkeld voor het vastleggen van aangegane verplichtingen, het controleren van de verplichtingenadministratie en het verrekenen van (oude) voorschotten. De werking van deze procedures zal in 2016 resulteren in een verbetering van het verplichtingenbeheer.

Defensie heeft, met het oog op de continuïteit van de IT-dienstverlening, ervoor gekozen de nieuwe IT tot stand te brengen terwijl de huidige IT blijft draaien. Defensie kan de nieuwe IT niet realiseren zonder samenwerking met de markt. De samenwerking tussen Defensie en de markt beslaat een contractperiode van tien jaar, waarbij de markt grotendeels verantwoordelijk is voor het ontwikkelen, neerzetten en onderhouden van de nieuwe IT. Het beheer van de nieuwe IT wordt in samenwerking met de markt uitgevoerd, waarbij Defensie de verantwoordelijkheid draagt voor het beheer van de geheime IT en de IT die op missies wordt gebruikt. De wijze waarop de strategische samenwerking vorm krijgt, is onderdeel van de dialoog met de markt. De financieringsconstructie en verrekenmodellen zijn eveneens onderdeel van de dialoog.

Op basis van de aanbevelingen van Gartner is inmiddels een financieel model opgesteld waarin, binnen de huidige financiële kaders, een eerste raming van het benodigde budget is opgenomen. Daarbij is ook een schatting gemaakt van de dubbele beheerslasten als gevolg van het gelijktijdige gebruik van de huidige en de nieuwe infrastructuur. Het betreft een voorlopige schatting. Een goed inzicht in de kosten kan pas tijdens de dialoog met de markt ontstaan.

De continuïteitsmaatregelen voor de generieke IT zijn vrijwel allemaal voltooid. Wat resteert, is het omzetten van nieuwe netwerkcomponenten in de rekencentra en het voltooien van de vernieuwing van de internetkoppelingen. De vernieuwing van de LAN-netwerken op de defensielocaties vindt in het reguliere onderhoudsproces plaats.

Zie het antwoord op vraag 48.

Zoals gemeld in het jaarverslag 2015 (Kamerstuk 34 475 X, nr. 1) waren de structurele nationale taken gedurende 2015 haalbaar. De vraag van civiele autoriteiten naar ondersteuning door Defensie was ook in 2015 groot. Defensie voldoet aan de vraag, maar indien eenheden gelijktijdig voor nationale en internationale inzet nodig zijn, is prioriteitstelling onvermijdelijk. Dit heeft echter niet geleid tot effecten in de uitvoering. In 2015 zijn bij enkele gegarandeerde capaciteiten uit de ICMS-catalogus weliswaar beperkingen geconstateerd, maar het beoogde effect kon doorgaans op alternatieve wijze worden bereikt.

Defensie is tegenover het personeel open over de problematiek, zij erkent het ongemak en is zich bewust van de flexibiliteit en de inventiviteit van het personeel. Hiervoor verdient het personeel grote waardering. Het personeel wordt geinformeerd over de stapsgewijze verbeterslagen, zoals bijvoorbeeld het plan van aanpak voor het verbeteren van de logistieke keten van reservedelen. Zoals gemeld in het antwoord op vraag 22, kost het aanvullen van reservedelen en het vergroten van de personele onderhoudscapaciteit echter tijd, zodat de operationele gebruiker de positieve effecten pas na verloop van tijd zal ondervinden.

Het streven is het Interdepartementaal Beleidsonderzoek naar de gereedstelling eind 2016 te voltooien.

Met mijn brief van 8 maart jl. (Kamerstuk 33 763, nr. 98) over het meerjarig perspectief voor de versterking van de krijgsmacht, heb ik de Kamer geïnformeerd over de uitwerking van het middellangetermijnperspectief van Defensie. In deze brief zijn de belangrijkste elementen daarvan geschetst. In de brief beschrijft het kabinet tevens de strategische opgaven voor Defensie. Recente (technologische, maatschappelijke en andere) ontwikkelingen en dreigingen zijn hierin meegewogen. Het spreekt vanzelf dat de mogelijkheden om deze vervolgstappen te zetten, en ook het tempo daarvan, afhankelijk zijn van de beschikbare financiële middelen. Wanneer vervolgstappen bekend zijn, zal in de verdere uitwerking ervan uiteraard opnieuw rekening worden gehouden met de dreigingsanalyses en beschikbare en voorziene nieuwe technologieën.

In 2015 heb ik uw Kamer regelmatig geïnformeerd over knelpunten in de materiële gereedheid, zowel in de inrichting als in de uitvoering, en over de oorzaken daarvan (Kamerstukken 33 763, nrs. 74, 78 en 84). Ook liet ik u weten dat problemen per wapensysteem verschillen. Niet alle knelpunten zijn financieel van aard. Enkele voorbeelden zijn het nog niet optimaal functioneren van het nieuwe SAP-systeem en assortimentsgewijs werken. Defensie werkt voortdurend aan het oplossen van knelpunten binnen de huidige financiële kaders. Ook de Rekenkamer stelt vast dat Defensie werk maakt van de vereiste aanpassingen en verbeteringen. Als onderdeel van het traject financiële duurzaamheid zijn bijvoorbeeld de ramingen van de materiële exploitatie verbeterd. Ook worden de achterstanden in de onderhoudsplannen en de verwerving van reservedelen weggewerkt (zie het antwoord op vraag 9). Met de voltooiing van de invoering van ERP neemt het inzicht in de werking van de logistieke keten toe en kunnen knelpunten verder worden aangepakt. De Rekenkamer constateert niettemin dat het traag verloopt, zonder de benodigde prioriteit en onvoldoende gecoördineerd. Defensie neemt deze conclusie van de Rekenkamer ter harte en waar nodig versnelt dan wel versterkt zij initiatieven. Ook bundelt Defensie de inspanningen ter verbetering van de inzetbaarheid van het materieel in een plan van aanpak met hoge prioriteit en betrokkenheid van alle defensieonderdelen (zie het antwoord op vraag 9). Ik teken hierbij wel aan dat de gewenste verbeteringen tijd kosten. Extra middelen zullen voorts onontbeerlijk zijn om de basisgereedheid volledig op orde te brengen.